Банктегі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
Мазмұны
Кіріспе
1. Екінші деңгейлі банктің бухгалтерлік есепті ұйымдастыруының жалпы
мәселелері
1. Банктегі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
2. Есеп айырысу операцияларының есебі
3. Касса және кассалық операциялар есебі
4. Банктің кірістері мен шығыстар есебі
5. Несие операцияларымен депозиттік операциялары
II. Екінші деңгейлі банктердің аудиты
мен бақылауын жүргізу
2.1. Құжаттау, құжат айналымы және ішкі банктік бақылау
2.2. Банктік бақылау
2.3. Ішкі бақылау
Қорытынды
Әдебиттер
Тіркемелер
Кіріспе
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының экономикасында болып жатқан
көптеген өзгерістері банк саласында да жаңа банктік операциялар, құжаттар
алып келді, мұның барлығы банктің бухгалтерлік есебінде бейнеленуі тиіс.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп жүйесі мен есеп беруі халықаралық
өлшемдер мен стандарттарға негізделіп жетілдіруде. Өзгерістер тек
бухгалтерлік есеп шот жоспарында ғана емес, сонымен қатар 2 – ші деңгейлі
банктер ұсынатын қаржылық есеп беруде де жүргізілген.
2-ші деңгейдегі банк қызметінде жаңа шот жоспарын енгізу аналтиткалық
және синтетикалық есептін бірыңғай формасын қалыптасрыуға, сондай-ақ ҚР–сы
Ұлттық банкі тарапынан банктер қызметің қадағалау мен реттеуге мүмкіншілік
жасайды. Екінші жағынан дүниежүзілік бухгалтерлік есеп принцптеріне
мөлшерлері мен стандарттарына өту барсында жаңа қадам жасауға, бухгалтерлік
есеп сапаын көтеруге, өз кезегінд банктік басқару процесіне жағдай жасауға
мүмкін береді.
Дипломдық жұмысының мақсаты – банктің қаржылық жағдайын талдау
бухгалтерлік есептердің ерекшеліктерін анықтау, әдіс- тәсілдерін көрсету
бухгалтерлік есеп берудің басты мазмұны мен принцптерін айқында болып
табылады.
Тақырыптың өзектілігі- Республика бойынша нарық экномикасында ақша
айналмының құралы ретінде II деңгейдегі банктер үлкен үлес қосуда.
Банктегі бухгалтерлік есеп пен құжат айналымын ұйымдастыру
кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жүргізілуі мен экономиканың материалдық
және материалдық емес саласына міндетті түрде әсер етеді. Бұл байланыс
кәсіпорындар мекемелерге, ұйымдарға есеп айруда, кассалық және басқа да
операциялар бойынша аналитикалық есептің дербес бет есебінің көшірмесін
дайындап, клиенттерге ұсынып отырады.
Банктің бухгалтерлік есебі өзінің жеделдігімен ерекшеленеді, яғни
жүргізілген операциялар сол күнгі аналитикалыұ жәе синтетикалық есептен
белгіленеді және күн соңында жасалатын банктің бухгалтерлік балансы арқылы
бақыланады. Банк есебінің нақтылығы мен жеделдігі ақша қаржыларының
сақталуын, ақша айналымы мен есеп – несие қатынастарны қадағалауға
мүмкіндік береді.
Банктегі бухгалтерлік есеп банктегі есеп жүйесі мен есеп беру бойынша
толық түсінік беру мақсат етілген жаңа шот жоспарының жаңа құрылымына толық
түсінік беріледі, енізілен шот жоспары мен қолданбалы шот жоспарын
байланыстыру механизмі қаралады.
Банк қызметінде бухгалтерлік есеп маңызды роль атқарады, себебі, ол
банк қыметін бақаруда ең қажетті экономикалық мәліметтермен қамтамассыз
етілген.
Банк мүлігі мен қозғалысы жағдайы мен қозғалысы туралы ақшалай
қаражаттары ссуды қорлары, несиелер, шығындар мен кірістер туралы, бақылау
мақсатындағы қаржылық нәтижелер, талдау, басқару мәліметтердің ағынының
жүйесі ретінде банктер бухгалтерлік есеп саналады.
Банктегі бухгалтерлік есептің бірнеше түсінігі бар. Бухгалтерлік есеп-
бұл :
- банк туралы қаржылық мәлімет жинақталған ақпараттар жүйесі;
- банктің қаржылық қызметі туралы экономикалық мәліметтерді рәсімдеп және
бағалап, жинақтау процессі;
- банктің шектеулі ссудалық ресурстарының неғұрлым тиімді пайдалануының
әдісі.
Банктер арнайы экономикалық кәсіпорындар болғанымен, өз мақсаттары мен
мәселелері бар және Қазақстан Республиасының бухгалтерлік есепті жүргізу
туралы жағдайын жасап, соған сүйенеді.
Банк бұл – қоғамның қажеттіліктерін қанағаттарндырып, өзінің жарғылық
қызметі нәтижесніде пайда түсіруші субьект.
Банктегі бухгалтерліік есеп бухгалтерлің есептердің ерекшеліктерін
анықтауға, әдіс-тәсілдерін түсінуге техникасы мен ұйымдастыруға тез бағдар
жасалған, сондай-ақ бухгалтерлік есеп берудің бастамасы мен принцптерін
айқындауына бағыт береді.
Қазіргі экономиканың даму шегінде барлық банктердегі бақылау мен аудит
банктердің меншігінің жағдайы, ақшалай қаражаттарының, несиеле, қорлар,
кірістер мен шығындар , банк пен басқару мақсатында құрылған банктің
нормативтік құқықтарны сақтауын, банктердің жарғылық қызметінің тарихы мен
талдауы туралы шынайы ақпараттар ағынын көрсетеді. Аудит тексерулерінің
нәтижелері, тек қана басқару, бақылаушы органы ғана емес, сонымен қатар
оның құрылтайшылары, инвесторлары, салық қызметі және тағы басқа
қызығушылық танытқан мекемелер мен тұлғалар үші қажет болып табылады.
Банктік бақылау мен аудиттің негізгі бағыты болып қаржылық жағдайына баға
беру мен талдау жүргізу, сонымен қатар банкпен бектіліген заң анктілернің
сақталуының жетіспеушіліктерді жөндеу мен шара қолдану және банк заңдылығы
шегіндегі заң актілерін бұзушыларға шара қолдануды жүзеге асыруды тексеру
болып табылады.
Банктік бақылау мен аудит банк ісі, банктердегі бухгалтерлік есеп
инвестицияларды қаржыландыру мен неселендіру бағалы қағаздар нарығы және
т.б. арнайы пәндермен тығыз байлнаысты.
Бір орталықтан басқару, жоғарыдан жоспарлау кезеңінде тәуелсіз
тексерудің қажеттілігі болмады. Өйткені ол жұмысты ведомоствовалық бақылау
жасады. Есеп және епсетілік жөніндегі жіберілген қателіктерд іздестіре
отырып оларды анықтаумен айналысады. Сонымен жіберілген қателіктері үшін
жазалау шараларын пайдаланады. Нарық экономикасы экономикалық даму
заңдарының обьективтік талабына сүйене отырып, қоғам мүшелерінің өзара
қарым-қатынастарын, олардың еңбек өнімдерінің сату –алу арқылы
жүргізілетіндігін анықтай отырып оны ары қарай дамуына әсерін тигізеді,
осыған орай нарық экономикасы кезеңінде нарық процессіне қатысушылардың
талаптарын қамтамассыз ету белгілі бір ережеге сай жүргізуі тиіс. Бұл
процесс обьективті түрде пайда болады, сонымен қатар жекешелендіру
процессіне көшу, басқару құрамының өзгеру аулиттің дамуына әсер етеді. Осы
мәселерді шешуде бугалтерлік (қаржылық) есептіліктің және басқадай
экономикалық ақпараттың атқаратын ролі өте зор. Осы ақпараттардың арқасында
экономикалық шешімге келіп субьектінің мүмкінділігін жорамалдап, жобала,
олардың одан ары қарай дамуына әсер етеді.
Нарық экономикасына көшу кезінде кәсіпкерлік қызметтердің жаңа
түрлері пайда болады, акционерлік қоғамдар құрылады, бірлескен
кәсіпорындар, коммерциялық банктер, тағы ол сияқтылардың көбеюі аудит
қызметтерінің кеңеюіне және өсуніе әсер етеді.
Нарықтық экономикасының қатынастарында шаруашылық операциялары
жөніндегі шешімге келу, көпшілік жағдайда қаржы жөніндегі ақпараттарға
негізделген, өйткені олар анық және талапқа сай болу керек. Осылардың
барлығы нарық капиталының міндетті түрде үнемді түрде пайдалануға әсерін
тигізеді, оларды бағалауға мүмкіндік жасайды және экономикалық дұрыс
шешімге келуге көмектеседі. Осы ақпараттың дұрыстығын, заңдылығын тек
тәуелсіз аудитор ғана анықтап айта алады. Тәуелсіз аудитор клиенттерге
(жеке адамдарға, фирмаларға , акционерлік қоғамдарға және т.б. ) қызмет
етеді, олардың келісімі немесе шақырылуы бойынша. Бұл қызмет тек қана ақы
төлеу арқылы белгіленген шарт бойынша жүргізіледі.
Экономикасы дамыған мемлекеттерге тәуелсіз аудитор сыртқы қаржы
бақылауының басты формалары болып есептелінеді.
Аудиторлық жұмсының дамуы өте ірі транс ұлттық аудиторлық кеңес
фирмаларының құрылуына әсерін тигізеді.
Казкоммерцбанк ААҚ –ның тарихы мен есеп саясаты.
Казкоммерцбанк ААҚ 1990 жылдың 12-ші шілдесінде Қазақ Советтік
Социалистік Респуликасның заңына сай, банк саласында түрлі қызмет түрлерін
мақсатында Медеу банк ААҚ ретінде мемлекеттік тіркеуден өтті. Қазақстан
егеменді ел болғанан кейін Медеу банк, Казкоммерцбанк ААҚ ретінде қайта
тіркеліп, 1991 жылы 21 қазанда ҚР –ның Ұлттық
банкінен банк қызметін көрсеуді жүзеге асыруға лицензия алды. 1994жылы
Казкоммерцбанк ААҚ Астана – Холдинг банкімен бірігіп, Казкоммерцбанк
ААҚ ретінде өз банктік қызметін жалғастарды. Астана – Холдинг банк 1993
жылдың мамыр айында акционерлік банк ретінд құрылған болатын.
Жарғы бойынша банкті басқаурды - банктің басқару органы, директорлар
кеңесі, банк пен аудитор атқарушы органдары болып саналады.Басқарушы
мүшелерін акционерлер таңдайды. Ал, олар басқару директорлар кеңесінің
мүшелерін сайлайды. Сонымен бірге ағымдық және стратегиялық жоспарларын
бекітеді және банктің жалпы басқаруын жауапкершлікке ала отырып,
акционерлердің мүддесін қорғайды. Банкте жүргізіліп жатқан ағымдық
қызметтерге толық жауапкершілікті директорлар кеңесң атқарады.
Казкоммерцбанкте 2850 қызметкер, 53 филиал және 39 есеп айыру касса
орталығынан тұрады. Банк Лондон қаласында өзінің жеке өкілдігін ашты. ККБ
2006 жылдың қыркүйек айында Қырғызавтобанктің пакет акциясын сатып алды
(72), ол Қырғызстандағы банк банкттердің 4 – ші банкі болып саналады. Дәл
қазіргі уақытта Банктің одан әрі дамып өркендеуі үшін Тәжікстанда
,Өзбекстанда және Украинада жұмыс жүргізу үшін келісіз сөз жүргізілуде.
Банк жүйесінің позитивті дамуның негізгі белгілерін банктің міндетері
мен капитализациялау есебінің өсуінің арқасында актив жинытығы бір шама
өскендігің көруге болады (1,2 схема). Екінші деңгейлі банктер арасында
активтердің 60 пайызы, елдегі барлық банктер жүйелерінің ірі 3 бакіде
торатсрырылған. Олар ККБ, БТА, Халық банкі. ККБ 1 – ші позицияны иеленуде,
оның үлесінде барлық банктік активтердің 24 пайызы және елдегі банктердің
капиталының 16 пайызы тиесілі. Ішкі ресурстардың қорлардың есебінен өзінің
дамуына күш жігерін жұмсауда. Алғашқы кезде ККБ сауда – саттықты
қаржыландыруға мамандырылған болса, ал қазіргі кезде корпоративті
несилендірумен белсене атсалысып, клиенттер мен кәсіпорындарға ссуда және
ақша-несие құралдарын ұсынуда. Сонымен қатар ағымдағы есеп айырсу мен нақты
ақшаларды басқаруда қызметтер көрсетуде. Корпоративтік банктік қызмет
көрсетудегі ККБ –тің бәсекелеудегі үлкен көлемдегі несиеледі беру және
басқа банктермен салыстырып қарағанда қаржыландырудың өте тиімді көздерінің
табу жолдары өте жақсы.
2005 жылы және 2006 жылы 31 желтоқсандағы
Б А Л А Н С
Көрсеткіштер Өткен жыл 2005 жАғымдағы жыл Ауытқу
2006 ж (+, -)
Касса 3584 5822 +2238
ҚР Ұлттық Банктегі қаржылар 1428 5656 +4228
Банктерге берілген қарыздар 15712 17570 +1858
мен қаржылар,нетто
Өтелуге дейін ұсталатын 220 314 +94
бағалы қағаздар
Сауда портфелінің бағалы 23040 13275 -9765
қағаздар
Сатуға жарамды бағалы 1249 169 -1050
қағаздар
Кері РЕПО операциялары 3089 - -3089
бойынша сатып алынған бағалы
қағаздар
Клиенттерге берілген 67080 137661 +70581
қағаздар, нетто
Ассоциацияланған 2047 1774 -273
компанияларға инвестициялар
Негізгі құралдар, нетто 2021 2344 +323
Материалдық емес активтер, 478 528 -50
нетто
Басқада активтер, нетто 4098 9231 +5133
Барлық активтер 124016 194344 70328
Міндетемелер, акционерлік
капитал, резервтер
Банктерден алынған қарыздар 23363 42900 +19537
мен қаржылар
РЕПО операциялары бойынша - 1563 +1563
сатылған бағалы қағаздар
Клиенттердің қаржылары мен 54139 108975 +54836
депозиттері
Айналымға шығарылған бағалы 14900 - -14900
қағаздар
Басқа да қарыз қаржылары 4402 5222 +820
Басқа да міндетемелер 7040 7083 +43
Қарыздар 2820 2942 +122
Төленетін дивиденттер - 1236 +1236
Барлық міндетемелер 106664 169921 63257
Акционерлік капитал 2932 3498 566
Резервер 14420 20925 6505
Барлық акционерлік капитал 17372 24423 7071
мен резервтер
Банктің балансына келетін болсақ (Кесте №1), 2006 жылының ішінде
активтердің көлемі 56,7 %-ке, яғни 70,3 млрд теңгеге өсіп, жылдың аяғында
194,3 млдр теңге құрады. Активтердің өсуі банктің қарыз портфелінің өсуіне
байланысты болады олардың жалпы активтердегі үлесі 54,1 % жылдың
басында,70,8%-ке дейін жылдың аяғында жоғарылады. ҚР Ұлттық қаржылар мен
кассаның 6,5 млрд теңгеге (2 есе) өсуі жағдайында, 2006 жылы бағалы
қағаздар салымдар 9,8 млрд теңге, яғни азайды. Бұл азаю, негізінен банктің
сауда портфеліндегі сауда портфеліндегі мемлекеттік бағалы қағаздар
ұлесінің төмендеуі есебінен. Ал міндеттемелердің өсуі бұл басқа банктерден
алынған қарыздр мен қаржылардың 1,6 есе және клиенттердің депозиттерінің 2
есе өсуіне байланысты болады.
І. Екінші деңгейлі банктің бухгалтерлің есепті
ұйымдастыруының жалпы мәселелері
1. Банктегі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
Бухгалтерлік есеп – бұл құжаттар негізінде құрылған шаруашылық қызметтің
біртұтас, үздіксіз өзара байланысқан бейнесі. Банктегі бухгалтерлік есеп ең
алдымен өзінің оперативтілігімен ерекшеленеді. Мысалы, банк есебінде бір
операциялық күннің 3-4 сағатында жүргізілетін есеп айырысу, кассалық,
несиелік және тағы басқа операциялары сол күнгі аналитикалық есептің
құжаты, яғни клиенттің дербес шотында көрсетіліп, күнделікті баланс құру
әдісі арқылы бақыланады. Банктегі бухгалтерлік есептің ең басты обьектісі
болып мекемелер мен шаруашлық ұйымдардан ақшалай құжаттардың қабылдануы мен
олардың бухгалтерлің есепте бейнелеуі болып табылады.
Бухгалтердің есептің обьектілері:қорлар, кассадағы ақша қаржылары,
бағалы қағаздар, ақшалай құжаттар мен қымбат бағалы металдармен
жүргізілетін операциялар, бюджеттік және несиелік мекемелермен есеп
айырысу, шаруашылық шығындар жіне банк шығындары мен кірістері.
Бухгалтерлік есеп жүйесінің сапалылығын келесі белгілермен сипаттауға
болады:
Бухгалтерлік есеп жүйесінің сапалылығын келесі белгілермен сипаттауға
болады:
1) ақпараттарды тиімді өңдеуге мүмкіндік береді;
2) Есеп беру мәліметтері жедел түрде алуға мүмкіндік береді;
3) Нақтылықтың (дәлділіктің) жоғары дәрежесімен қамтамассыз етеді
Банктегі бухгалтерлік есептің міндеттері болып мыналар таблады:
1) респуликасының банк жүйесінің қызмет етуә туралы толық уақтылы және шын
ақпараттардың қалыптасуы жүргізілетін ақша – несие саясатының тиімділігі.
Банктегі бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жалпы халық шаруашылық
бухгалтерлің есебін ұйымдастыру жалпы теориялық негіздері бойынша
белгіленеді.
Олар:
- шаруашылық опеарцияларын құжаттандыру жүйесі;
- есеп жұмыстарын орындау графигіне негізделген құжаттар айналым жүйесі;
- пайдаланылатын шоттар жүйеленген жоспары;
- есеп процестерін ұйымдастыру құрамы;
- есеп қызметтерінің міндеттеріне белгілеу;
- бухгалтерлік қорытынды есеп формасын толтыру;
2) Казкоммерцбанктің банк жүйесін жедел басқаруына және қадағалауына
статистикалық және аналиткалық мәліметтерді құруға орталықтандырылған
ресурстар мен басқа мен басқа да қаржылық құралдарды дұрыс қолдануы.
3) Қажеттілігі болған жағдайда есеп беру мәліметтерін Үкіметке, қаржылық,
салық және басқа да органдарға ұсынады.
4) Банк мүлігінің нақтылығы мен қозғалысын бақылауды, ақша қаржылары мен
материалдық құндылықтардың сақталуын, материалдық еңбектік және қаржылық
ресурстардың қолдануын қамтамассыз ету.
5) Банктер есеп операция жұмысын дұрыс ұйымдастыруға, Қазақстан
Республикасы бухгалтерлік есеп және есеп беру туралы ережесі мен
Казкоммерцбанктің нұсқауларына сәйкес бухгалтерлің есептің нақты
атқарылуы мен бақылауын қамтассыз етуге міндетті. Банктердің бухгалтерлік
есептің пәнін, әдіс –тәсілдерін қарастырмас бұрын оның обьектісін анықтап
алу қажет. Латын тілінен аударғанда обьект зат дегенді білдіреді.
Банктегі бухгалтерлік есептің обьектісі бүкіл жарғылық қызметі және қаржы
қорытындысы.
Банктегі бухгалтерілң есептің пәні дегеніміз банктің жарғылық қызметін
қамтассыз етуші және құрушы обьектілер.
Осы бухгалтерлік есептің обьектілерін зертте оқып үйрену, өлшеу, олар
туралы ақпараттар алу үшін әдіс- тәсілдерр қажет.
Банктердегі бухгалтерлік есептің әдістеріне мыналар жатады:
1. құжаттау
2. түгендеу
3. бағалау
4. калькуляциялау
5. шоттар жүйесі
6. екі жақты жазу
7. баланс
8. қорытынды есеп
Банктегі бухгалтерлік есеп басқару қаржылық және салықтық есеп
болып үшке бөлінеді.
Басқару есебі – бұл банктің жарғылық қызметін жедел бақылау мен басқару
үшін қажеттің қаржылық ақпарат жинау, бағалау, талдау, дайындау және
құжаттау процесі.
Қаржылық есеп – бұл ашық жарияланатын қаржылық есептің сыртқы
пайдаланушыларына арналған банк туралы уақтылы және нақты мәліметтер.
Салық есеп – бұл мемлекеттік салық ережелерімен сәйкес жүргізетін есеп.
Ол обьективті және жедел түрде салақсалу үшін қажет.
Бухгалтерлік есепте қолданылатын өлшем бірліктері:
А) еңбек; б)натуралды; в) ақшалай.
Банктегі бухзгалтерлік есеп жұмысын ұйымдастыру принциптері.
Банк көп қырлы қаржы несие қызметін атқарады. Ақша мен бағалы қағаздар
операцияларын жүргізетін қаржы мекемесі. Несиге берілген капитал банк
мекемесіне өз уақытында проценпен қайтарылуы керек. Процент берілген
несиеден түсетін пайда.
Банк жұмысының нәтижесі – банктің және оның клиенттерінің экономикалық
пайда табу.
Банк қызметінде бухгалтерлік есеп үлкен роль атқарады.
Банктегі бухгалтерлік есеп міндетері:
1. банктің қаржы шаруашылық процесстері және банк қызметінің нәтижесі
жөнінде толық және дұрыс мағлұматтар дайындау.
2. Ақша қаражаттарының, материалды бағалы заттардың, қаржы ресурстарын
қозғалысына, түгендігіне бақылау жүргізу.
3. Есеп айырысу, қарыз т.б. шоттардағы қаржы қозғалыстары жөніндегі
мағлұматтар мен тура және уақытылы қамтамасыз ету.
Бухгалтерлік есеп принциптері мекемелер, ұйымдар, кәсіпорындар банктер,
халық шаруашылығының басқа шаруашылығының басқа салаларында бірдей.
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жалпы халық шаруашылық бухгалтерлік
есебін ұйымдастырудың жалпы теориялық негіздері бойынша белгіленеді. Олар:
- шаруашылық операцияларын құжаттандыру жүйесі;
- есеп жұмыстарын орындау графигін негізделген құжаттар айналым жүйесі;
- пайдаланылатын шоттрдың жүйеленген жосапры;
- есеп процесстерін ұйымдастыру құрамы;
- есеп қызметкерінің міндеттерін белгілеу;
- бухгалтерлік есеп және есеп берулерді толтыру.
Банктегі бухгалтерлік есеп – ақша қаражаттарының қозғалысы, төлемдер мен
есеп айырысу операциаларын жүзеге, асырады. Банк операциялары толық
құжаттандырылуы, құжат айналымы дұрыс ұйымда стырылуы қатаң сақталу қажет.
Банктегі есеп операциясын ұйымдастыру мынаны қамтиды:
- есеп операционды аппаратты құру;
- жұмыс күнін және құжат айналымын ұйымдастыру;
- ішкі банктік бақылау.
Клиенттердің есеп шотын операционды бөлім қызметкерлері жүргізеді. Бұл
бөлімнің жұмысшылары есеп айырысу, ақша құжаттарын толтырады, қол қояды.
Есеп және операцияларды жауапты орныдаушылар жүргізеді, бас бугалтердің
қолы ұойылған соң арнайы кітапқа тіркеледі.
Барлық операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетіледі. Негізінен
қолданылатын есеп шот жоспары бойынша белгіленген синтетикалық шоттар.
Барлық шоттар балансы және баланстан тыс болып екіге бөлінеді. Балансты
шоттардағы есеп екі жақтағы жазу әдісі бойынша жүргізіледі.
Мысалы, жалға берушіге арендалық төлем төлегенде Дт 5801 Кт 1001. Баланстан
тыс шоттар бойынша кірісте де, шығыста да екі жақты өазу әдісінсіз
жүргізіледі.
Балансты шоттар 4 таңбадан тұрады:
01 банк қорлары
3000 жарғылық қор
3510 резервтік қор
3540 негізгі құралдарды бағалау қоры
Баланс сыртындағы шоттар 4 таңбадан тұрады.
Күнделіктері жүргізілген операция жинақталып балансқа және баланстан тыс
шоттар есебіне тіркеледі.
Бухгалтерлік баланс дегеніміз шаруашылық қорлары мен қорлану көздерін
арнайы мерзімге қарай, ақшалай өлшеммен бірдей соммаға жинақтап көрсететін
әдіс. Бухгалтерлік баланс бухгалтерлік есеп берудегі ең негізгі форма, ол
банктің қаржы қызтемін сипаттайды. Бухгалтерлік баланстың көмегімен
банктің қаржы қызметіне талдау және бақылау жүргізіледі.
Банк балансының өндірістік сферадағы кәсіпорындар балансынан
айырмашылығы банк балансында шоттар бір жақты жинақталу принципі бойынша
құрылған. Оның бір бөлімінде активті, пассивті, активті шоттар болуы
мүмкін. Баланс күнделікті жасалады. Жедел есеп беру банктегі бухгалтерлік
есептің дұрыс ұйымдастырылуын қажет етеді. Банк операцияларының көпшілігі
бухгалтерлің құжаттар негізінде жүргізіледі. Әр құжаттардың реквизиттері
болады: құжаттың аты, нөмірі, толтырылу уақыты, төлеуші және қабылдаушы
кәспіорынның аты-жөні, орналасқан жері, банктегі есеп шот нөмірі, сомасы,
клиенттің қолы, мөрі банк қызметкерлерінің қолы. Барлық құжаттары дұрыс
және анық толтырыуы керек. Есеп айрысу құжаттарына түзетулер енгізілмейді.
Жасалу орнына байланысты құжаттар банктік және клиенттік болып екіге
бөлінеді.
Банк құжаттарға кіріс және шығыс ордерлері, мемориялды ордерлер, есеп
беруге тиісті тұлғалардың авансты есептері жатады, клиенттік құжаттарға
төлем талабы, төлем тапсырмасы , чектер т.б, жатады. Құжаттар банк
операцияларының түріне қарай кассалық, мемериолды байланыстан тыс болып
үшке бөлінеді. Кассалық құжаттарда нақты ақшаны қабылдау және тарату
операциялары көрсетіледі.
Кассаның құжаттарында: банк кассасының клиенттің жарна өткізу жөніндегі
хабарландыруы, кіріс кассалық ордері, ақшаның қабылданғаны жөніндегі
квитанция жатады.
Кассаның шығыс құжаттарына чектер, шығыс кассалық ордері жатады. Кіріс
және шығыс кассалық ордері ішкі банктік операцияларда да толтырылады.
Мысалы, есепті соманың қайтарылуы, банк жұмысшыларына еңбек ақы және аванс
берілгенде. Мемориалды құжаттар нақтысыз есеп айырысу операциялары бойынша
толтырылады олар төлем талабы, төлем тапсырмасы, есеп айырысу чектері т.б.
жатады.
Баланстан тыс құжаттарға кіріс және шығыс баланстан тыс ордерлері жатады
бұл құжаттарда бухгалтерияда немесе кассада сақталынған бағалы заттар мен
құжаттарды қабылдау және тарату операциялары көрсетіледі.
Барлық құжаттар сол құжатты толтырушы жне тексеруші тұлғалардың қолымен
расталуы керек. Қол қойған тұлғалар сол операциялардың заңдылығы мен дұрыс
толтырылуына жауапты. Күнделікті операция күнделікті құжатталуы керек. Банк
бухгалтерлік құжаттардың қатаң сақталуын қаматамассыз етуі керек.
Аналитикалық және синтетикалық есеп.
Аналитикалық есеп және оның формалары.
Аналитикалық есеп – бұл әрбір банк операциясының бейнелеуні көрсететін
нақтылы, түсінікті есеп болып табылады аналитикалық есеп қаржыларды қолдану
тәртібін және әрбір ұйымның қаншалықта қаржысның бар екендігін анықтауға
мүмкіндік береді. Сондай – ақ аналитикалық еспті қаржылық және
статистикалық мекемелер де пайдаланады.
Аналитикаылық есептің материалдары болып келесілер табылады:
А) дербес шоттар;
Б) операциялық журналдар;
В) түгелдеу карточкалары;
Г) кітаптар
Олар әрбір балансты және баланстан тыс шоттар бойынша ашылады.
Мысалы,банкаралық есеп айыру бойынша аналиикалық есептің құжаты болып
дебеттік және кредиттік тапсырыс қызмет етеді.
Тапсырыс өзара айыру бойынша операцияны бастайтын банк мекемесімен
құрылады.
Қысқа мерзімді несие бойынша міндеттеме бойынша анлитикалық есептің
құжаттары болып қарызшыдан несие беру кезінде алынған жедел міндетеме
қызмет етеді.
Карточка- паспорт әрбір шаруашылық инвентармен арзан бағалы тез тозатын
заттарға ашылады. Тнвентарлық карточкалар әрбір ғимараттар бойынша ашылады.
Операциялық журналдар- анықталғанға дейінгі сомалар есептелетін шоттар
бойынша аналитикалық есептің құжаты болып табылады журналдар, карточкалар,
кітаптар жүйеден тыс есептің құжаты болып табылады.
Аналитикалық есептің негізгі материалды – дербес шот. Дербес шот клиенттің
әрбір шоты ашылады және олардың белгіленуі бойынша ақшалай құжаттардың
есебін мекемелердің келісімімен дербес шоттың әртүрлі формалары
қолданылады.
Дербес шоттың реквизиттері:
1. Дербес шоттың нөмірі;
2. Мерзімі;
3. Құжат нөмірі;
4. Корреспонденттік нөмері;
5. Операция түрі, айналым сомасы;
6. Дебет және кредит бойынша қалдық сомасы.
Дербес шот орнатылған стандартқа сәйкес 2 данада басылады. Екінші дана
клиентке беруге арналған дербес шоттың көшірмесі болып табылады. Біріші
дана банкте қалады.
Дербес шоттағы жазбалар тиісті есеп – ақша құжаттар негізінде жасалады.
Эдектронды есептеу машинасына дербес шоттың көшірмесі енгізу кезінде оған
ешқандай қол және мөр қойылмайды. Клиенттерге беруге клавиштік машинада
құрылатын дербес шоттың көшірмесіне жауапты орындаушының қолы мен мөрі
қойылады. Дерсбес шоттың көшірмесінде соңғы жазба мен мөр және қолдың
арасында бос орын қалмауы тиіс. Көшірме берілген шот бойынша бір немесе екі
құқығы бар тұлғаларға берілді немесе олардың өкілдеріне сенімхат бойынша
рұқсат етіледі. Шот иесі орнатылған тәртіп бойынша бес күн ішінде дебет
немесе кредит бойынша қате жазылған сома туралы хабарлауы тиіс.
Қарсылықтардың көрсетілегн мерзімінде түспеуіне байланысты юанк кірісіне
заңмен белгіленген мөлшерді пайыздар, айыппұлдар іздестіріледі. Клиенттерге
шоттың көшірмесі жоғалтып алған жағдайда оған нұсқа тек банк басшысының
немесе оның орынбасарының рұқсатымен берілдеі. Клиентке көшірмені бергеннен
кейін дербес шоттар архив карточкасында нөмірінің өсу тәртібімен
орналастырылады. Айдың аяқталуына байланысты жауапты тұлғалар жинақталып,
хаттамалар жасайды. Буманың шеткі жағында баласты және баланстан тыс шоттың
айы сақталу мерзімі көрсетіледі.
Синтетикалық есептің түсінігі және оның формалары.
Синтетикалық есеп – бұл жалпылама есеп. Банктегі синтетикалық есептің
материалдары болып мыналар табылады:
1. Бухгалтерлік журналдар;
2. Кассалық журналдар;
3. Құрама карточкалар;
4. Айналым және тексеру ведомстері;
5. Баланстар (күндік, айлық, жылдық).
Синтетикалық есеп мәліметтері кассалық жоспардың, мемлекеттік бюджеттің
және басқа да көрсеткіштердің қолданылуын талдау үшін пайданылады. Есептеу
орталығымен берілетін күнделікті баланста кредит және дебет бойынша
айналымдар, шығыс қалдықтары көрсетіледі. Күнделікті баланстан тыс шоттар
бойынша құрылған баланс қосылады. Оның негізінде құрама карточка құрылады.
Кассалық операциялармен, әкімшілік басқару шығындарымен байланысты
операциялар бойынша № 0487007 формадағы құрама карточкаға күнделікті дебет
және кредит бойынша айналымдар және келесі күнге аналитикалық есептің
балансты шотында ашылған дербес шот бойынша еесптелген қалдық жазылады.
Кассалық журнал – кассалық жоспардың белгісі мен сомасын, клиенттердің
дербес шоты мен нөмірін көрсететін кассанығ кіріс және шығыс құжатының
жазбасын сипаттайды. Операция уақытының аяқталуына қарай кассалық журналдың
қорытындысы есептелінеді, ол банктің айналым кассасының кіріс және шығыс
мәліметтерімен салыстырылады. Күнделікті есептеу орталығымен екі данада
сальдолық ведомость беріледі. Бірінші данасы бас бухгалтерде сақталады,
екінші данасы экономикалық бөлімге беріледі. Операциялық журналмен дербес
шоттар жүргізілетін балансты және баланстан тыс шоттар бойынша тексеру
ведомості құрылады. Онда әрбір айдың бірінші күніне қалдықтар, шот бойынша
жазбалардың мерзімі және сомасы көрсетіледі. Бас бухгалтер аналитикалық
және синтетикалық есептің үстінен осы шоттар бойынша тексеру жүргізеді және
оның нәтижесінде алынған қорытында сальболық ведомость балансқа қол қою
арқылы куәландырылады. Әрбір айдың бірінші күніне құрылған тексеру жауапты
орындаушы мен бас бугалтер қол қояды. Операциялық журнал немесе құрама
дербес шоттар жүргізілетін балансты және баланстан тыс шоттар бойынша
тексеру ведомості құрылады. Әрбір айдың бірінші күнінде тексеру ведомостіне
жауапты орындаушы мен бас бугалтер қол қояды.
2- ші деңгейлі банктің шот жоспарының сипаттамасы.
деңгейлі банктегі бугалтерлік есептің шот жоспары класстар бойынша
бөлінген келсі шоттар тізімінен тұрады.
Барлығы 7 класс:
I класс – активтер 1000 2003
II класс –міндетемелер 2004 2999
III класс – меншікті капитал 3000 3999
IV класс – кірістер 4000 4999
V класс –шығындар 5000 5999
VI класс –шартты және мүмкін талаптар мен міндетемелер 6000 6999
VII класс – банк балансына меморандум шоттары 7000-7999
1 белгі – қай классқа
2,3 белгі – қай топқа жататындығын
4 – шот пен топтрадың одан әрі таратылуы мен жіктеуін көрсетеді.
I Активті шот құрылымы
Дебет Кредит
Есеп беру кезеңінің басындағы қалдық
Шоттың көбеюі (+) Шоттың азаюы (-)
Айналым Айналым
Кезең соңындағы қалдық
II Пассивті шот құрылымы
Дебет Кредит
Есеп беру кезеңінің
басындағы қалдық
Шоттың азаюы (-) Шоттың көбеюі (+)
Айналым Айналым
Кезең соңындағы қалдық
1.2. Есеп айырысу операцияларының есебі
Клинеттердің банктік шоты- бұл банкпен шот иесі арасындағы банктік
операцияларды жүргіуі бойынша келісімдік қатынасты бейнелеу және депозит
қабылдауа байланысты шот иесімен қатынас жасау әдісі.
Келісім көрсетілген шарттар мыналар:
- клиенттердің нақты ақшасын сақтауға және клиенттердің кез-келген уақытта
қаржысын қолдануына еркі бар екендігіне банктің кепілберуі;
- шот иесінің есебіне ақша сомасын қабылдау;
- шот иесінің тапсырыс бойынша немесе үшінші тұлғантың бұйрығы бойынша
шоттан ақша сомасын босату;
Банктік шоттар теңгеде, сондай-ақ шетел валюталарында ашылып жүргізіледі
және мынадай түрлерге бөлінеді:
А) ағымды шот;
Б) корреспонденттік шот.
Ағымды шот - бұл заңды және тұлғалардың банктік шоты.
Корреспонденттік шот – банктердің және банктік емес қаржылық мекемелердің
банктік шоттары.
Банктік шотын ашу мен жүргізу банкпен шот иесі арасындағы жасалған
келісімге негізделеді. Ол үшін клиент мынадай құжаттарды ұсынуы тиіс:
- өтініш
- қол және мөр басылымының үлгісін көрсететін құжат № 202
- салық мекемесінен берілген клиенттің салық есебіне тіркелгендігі туралы
анықтама
- бекітілген формада өкілетті мекемемен берілген клиенттің мемлекеттік
тіркеуден өткендігін дәлелдейтін құжат көшірмесі
- Қазақстан Республикасы заңы бойынша белгіленген тәртіппен құжат
көшірмесі.
Шетел дипломатиялық және консулдық өкілеттіліктер үшін:
1. қол және мөр басылымының үлгісін көрсететін құжат
2. Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер Министрлігімен бекітілген оның
аккредитациясын көрсететін құжаттың көшірмесі.
Ашылатын шоттың түріне байланысты банк клиенттен қосымша құжаттарды
Қазақстан Республикасы заңдарында немесе банктік заңда көрсетілген
жағдайларды талап етеді. Банктер клиенттердің талаптары бойынша шотты ашу,
жүргізу және жабу, ол бойынша операцияны жүргізудің тоқтап қалу мүмкіндігі
туралы тәуекелділіктер бойынша ақпараттарды клиенттерге ұсынып отыру керек.
Банк клиентке шот ашқаннан кейінгі он күн ішінде тиісті салық мекемесін
хабардар етуі тиіс.
Банктік шоттардың жабылуы, клиентпен жасалған банктік шот туралы келісім
шарттың қызмет етуінің тоқтатылуына байлынысты жүргізіледі. Шот иесінің
иесінің іс құжатында шоттың жабылу себебі көрсетілуі қажет. Жаблатын шот
бойынша орындалмаған талаптар бойынша орындалмаған талаптар болса, шотты
жабуға тиім салынады. Бірақ шоттың жабылуы заңды тұлғаның таратылуына
немесе қайта ұйымдастырылуына байланыты немесе заңды тұлғантың бір жылдан
аса, ал жеке тұлғантың үш жыладан аса мерзім ішінде шотының қозғалыссыз
болуына байланысты жүргізіледі. Шот жабылғаннан кейін банк үш күн ішінде
жазбаша түрде, салық мекемесі мен аудандық халықты әлеуметтік қорғау және
еңбек бөлміне хабарлауы тиіс.
Шаруашылық байланыстар банк қызметіндегі қажетті шарттардың бірі болып
табылады. Банкпен шаруашылықтың байланыстары келісімдік қөатынаспен
белгіленеді, яғни бірінші жақ қызмет көрсетуші, екінші жақ ноың клиенті
болып табылады.
Есеп айыру қатынасы дегеніміз – ол бірінші жақтың белгіленген мерзімде
көрсетілген қызметті төлеуі, сондай –ақ банктің келісім міндеттемені
орындағаннан кейін оған қарызын қайтаруы болып табылады. Банктер және
олардың клиенттері арасынждағы есеп айыруды нақты ұйымдастырудың мәні зор.
Ол:
А) айналым құралдары айналымдылығының жылдамдығына;
Б) нақты ақшалардың уақтылы түсуіне;
В) берешектің азаюына әсер етеді.
Барлық ұйым, мекеме, шаруашылық мекемелер арасындағы нақты ақшасыз есеп
айыру банк мекемесі арқылы жүргізіледі. Банктер есеп айыру операцияларын
өздерінде ашылған клиенттердің шоты негізінде жүзеге асырады:
Банктер: а) мекемелердің ақшалай қаржыларын шотта сақтайды;
Б) түскен ақша сомасын осы шотқа есепке алады;
В) мекемелердің шоттан ақша беру және аударма жасау туралы бұйрығын
орындайды;
Г) клиенттердің банктік ережелер мен келісімдерге қарастырылған басқа да
банктік операциялар бойынша бұйрығын орындайды.
Банктер есеп айыру операциясын жүргізу кезінде мекемелердің есеп айруы
құжаттарының дұрыс толтырылуын және есеп тәртібінің сақталуын бақылап
отырады.
Қазіргі кездегі ақшасыз есеп айырудың негізгі формалары мынадай:
1. төлем тапсырысы
2. төлем талап тапсырысы
3. чекпен есеп айыру
4. аккридитивтермен есеп айыру.
Төлеуші мен алушы арасындағы есеп айыру формасы негізінде анықталады.
Есеп айыру бойынша төлеуші мен алуы арсындағы өзара арыздар мен
келіспеушіліктер банктің қатысуынсыз орнынатылған тәртіп бойынша
қарастырылады. Банк тарапынан жіберілген қателіктер бойынша қателік
жәберген банк мекемесі жауапты болады.
Төлем тапсырысы- мекеменің немесе шаруашылық ұйымының өзіне қызмет
көрсететін банкіне өз шотынан қаржыларды аудару үшін тапсырмасы.
Төлеуші бекітілген формадағы тапсырысты банкке ұсынады. Тапсырыс жазылған
күннен бастап 10 күнге дейін жарамды болып есептеледі. Төлем тапсырмасы тек
шотта қаржы болған жағдайда ғана орындалуға қабыладайды.
Төем тапсырысы төлеушінің меншікті қаржылары есебінде өтіледі, ал егер
қаржы жоқ болса, онда бнак несиесі есібінен өтіледі немесе банкпен келісім
жасалса № 2 картотекаға орналастырады.
Төлем тапсырысын қолдана отырып, бірнеше тұлғалармен есеп айыруға болады.
Төлем тапсырысы бойынша төлемдер тауарлы және таурасызо операциялар бойынша
жүргізіледі. Төлемдердің 90% - ін тауарлы операцияларды құрайды.
Тауарсыз операцияларға жататындар мыналар:
- бюджетке төлемдер және басқа да жалақыдан ұстаулар;
- жоғары тұрған мекемелерді ұстау шығыны;
- күрделі салымға қаржыларды аудару;
- банк несиесін жабуға кеткен қаржылар.
Тауралар және көрсетілген қызметтер үшін есеп айыру алдын ала және кейінгі
тәртіппен жүргізіледі. Алдын – ала төлемдер жүргізу кезінде төлеуші
тауардың бар екендігіне көзі жетуі керек. Төлем тапсырысын алдын-ала
тәртіппен төлеу үшін міндетті түрде төлешушінің ағымды шотында меншікті
қаржылары болуы тиіс. Егер шотта қаржысы жоқ болса, тапсырыс қабылданбайды
және төлемді жүргізу үшін банк қарыз бермейді. Алдын – ала тәртіппен
төлемді жүргізу кезінде жабдықтаушы кезінде жабдықтаушы өзінің шотына
қаржылар түскеннен кейін үш жұмыс күні ішінде тауарды теп жіберуі тиіс.
Кейінгі төлем кезінде төлеуші, яғни сатып алушы алдымен тауарды алады,
содан кейін тауар құнын төлейді.
Аккредитив - бұл банктің шартты, ақшалай міндетемесі. Сатып алушының
банкі сатып алушының өтінішіндегі шарттарға байланысты тиілген тауралар мен
көрсетілген қызметтер үшін төлемді жүргізу үшін жабдықтауы банкіне тапсырма
береді.
Аккредитив тек қана қала аралық және сыртқы сауда бойынша есеп айыру
кезінде қолданылады. Сатып алушының аккредитивті меншікті қаржылары және
банк несиені есебінен ұсына алады.
Аккредитивтің мынадай түрі бар:
- жабылған;
- жабылмаған;
- қайтарылатын және қайтарылмайтын
Жабылған аккредитив – төлеуші банкінің төлеушінің меншікті қаржыларын
немесе ұсынылған несиені жабдықтаушы банкіне беру кезінде ашылған
аккредитив.
Жабылмаға аккредитив – жабдықтаушы банкінде ашылады. Ал егер де екі банк
арасында коррипонденттік қатынас орнатылсын, жабдықтаушы банкіне төлеуші
банктің корриспонденттік шотынан аккредетивтің барлық соммасын өшіруге
құқық береді. Әрбір аккредитивке қандай аккредитив екендігі көрсетілуі
тиіс . Егерде аккредитив түрін көрсететін белгі болмаса онда ол аккредитив
қайтарылмайтын болып есептеледі.
Қайтарылатын аккредитив – жабдықтаушының келісімінсіз төлеуші банкінен
өзгертілуі немесе жоққа шығарылуы мүмкін.
Мысалы: а) Келісімге көрсетілген шарттардың орындалмауы кезінде;
Б) Төлеуші банкінің аккредитив бойынша төлемге кепіл берілген бас таруы
кезінде .
Қайтарылмайтын аккредитив - бұл төлеуші банкінің аккредитивтің барлық
шарттарын орындау кезінде, төлемде жүзеге асыру үшін берген нақты
міндетмесі. Қайтарылмайтын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз
өзгерілмеймін және жоққа шығармайды. Аккредитив тек қана бір жабдықтаушымен
есеп айыруға арналған.
Құжатты аккредитив келісім бойынша екі жаққа да тиімді, сенімді әрі
ыңғайлы төлем құралы болып табылады. Аккредитив өте икемді есеп айыру
формасы болып табылады, сесбебі клиенттің өтініші бойынша оның кез – келген
шарты жедел түрде өзгертіледі.
Жабылған аккредитив клиенттің ұсынылған мынадай құжаттар негізінде ашылады:
1. Аккредитив ашуға өтініш;
2. Келісім, онда есеп айырысу аккредитивпен жүргізілетіндігі көрсетіледі.
Жауапты орындаушы клиенттің валюталық шотының сальдосын тексереді, өкілетті
тұлғалардың қолдарын салыстырады. Банкте валюталық шоты жоқ болса, клиент
мынадай құжаттарды ұсынады:
1.Қол үлгілері көрсетілген құжат;
2. Жарғы, құрылтай келісімі, тіркеу карточкасы, тіркелгендігі туралы
куәлік;
3. Банк балансы және статистикалық есеп берулер.
Импортты операцияларды есепке алу кезінде төмендегідей бухгалтерлік
проводка құрылады.
Банкте клиенттің валюталық шоты барбар болса:
Дт 2203 Клиент ағымдық шоты
Кт Құжаттық есеп айырулар бойынша кредиторлар.
2 – ші деңгейлі банктермен қолданылатын есеп чек кітапшалары 2 түрге
бөлінеді:
- есеп чек кітапшаларындағы есеп чегі;
- аманатшының чек кітапшасындағы чегі.
Чек кітапшасы қатаң есептегі бланк болып табылады және баланстан тыс 7339 –
Әр – түрлі құндылықтар мен құжаттар шоты бойынша есептелінеді. Чек
кітапшасын алу және толтыру үшін өтініш пен төлем тапсырысын ұсынады. Ол
бойынша чекті төлеу үшін қаржылар, пассивті 2221 – Клиенттердің арнайы
депозиттері шотында жинақталады. Құжаттарды бухгалтерлік тексеріп,
өтініштегі талонда чек қай шоттан төленетіндігін көрсетіп, касса
қызметкеріне чек кітапшасын толтыруға рұқсат береді. Өтініш сәйкес кассир
әрбір есеп чегіндегі чек кітапшасын иесінің атын және оның шотының номерін,
мекен-жайын көрсетеді.
Бухгалтер төлем тапсырысына сәйкес чек кітапшасының сомасын, ағымды шоттан
өшіреді. Сол кезде мынадай бухгалтерлік жазу беріледі:
Дт 2203 Кт 2221 Клиенттерідің арнайы депозиттері
Шығын 7339
Чек кітапшасының мерзімі – 6 ай.
Бухгалтер берілген чек кітапшаларына тіркеу карточкасын ашады.
Онда мыналар көрсетіледі:
- чек кітапшасы иесінің аты;
- чек номері;
- чек мерзімі;
- кіммен және не үшін есеп айырысатындығы.
Бұл берілген чектің төленуге түсуін бақылау үшін қолданылады.
3. Касса және кассалық операциялардың есебі
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
туралы заңына байланысты, екінші деңгейлі банктерден алынған өтінішке
сәйкес уақытылы нақты ақша түсімдерін және ақша көлемін бекітуді
қамтамассыз ететін бірыңғай кассалық Орталық қызметі Ұлттық Банктің
басқармасына жүктелген. Кассалық жұмыстың дұрыс ұымдастырылуы мен есептің
жүргізілуі және уақтылы есеп беруді жүзеге асыру үшін үш материалды жауапты
тұлға жауаптылық бектілген:
1. Банк басшысы
2. Бас бухгалтер
3. Касса меңгерушісі
Кассалық операциялар бойынша жұмыс кассалық жоспарға сәйкес
ұйымдастырылады және операциялық бөлім қызметкеріне кассалық жоспар бойынша
қаржының мақсаты қолданылуының есебі жүктелген. Кассалық операция жұмысымен
кассир айналысады. Ол банкке енгізілген ақша және құндылықтардың сақталуы
үшін материалды жауапты тұлға болып саналады.
Кассир және инкассатор қызметкерлеріне мыналар рұқсат етілмейді:
1.Құндылықтармен орындалатын жұмысты басқа адамдарға тапсыруға және өз
міндетіне кірмейтін жұмыспен айналысуға;
2. Өз ақшалары мен құндылықтарын банк ақшасымен құндылықтарымен бірге
сақтауға;
3.Нақты ақшаны алу және салу бойынша, кәсіпорынның, ұйымның, азаматтардың
тапсырысын орындауға, олардан бухгалтерия қызметкерлерін ескертпей тікелей
ақшаларды алуға, құжаттарды қабылдауға.
Әрбір кассирге жеке іс жүргізіледі, онда жұмысқа қабылдау туралы
бұйрықтың көшірмесі материалды жауаптылық туралы міндетеме, тұрғылықты жері
туралы мәліметтер, соңғы жұмыс орнынан алынған мәліметтер сақталынады.
Орындалған жұмыс көлеміне байланысты келесі кассалар құрылуы мүмкін:
1. Кіріс кассасы
2. Шығыс кассасы
3. Кешкі касса
4. Қайта есептеу кассасы
5. Айырбас кассасы
6. Кітапша беру кассалары
Әрбір банк мекемесінде кассадан тыс басқа да қоймалар болады, онда міндетті
түрде саталуда болатындар:
1.Операциялық күннің соңындағы ақша қалдығы;
2. Шетел валютасы. Құнды материалдар;
3. Ағымдағы жылдағы кассалық құжаттар;
4.Баланс, жылдық есеп беру формалары;
5. Ұзақ мерзімді несие бойынша міндеттемелер;
6.Қатаң есеп беру бланкілері.
Барлық коммерциялық банктер Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі берген
лицензия бар болған жағдайда ғана клиенттерге нақта ақшамен қызмет көрсете
алады. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі операциялық кассаның лимитіен
белгілейді, оның мөлшері банктің орындайтын операциясының көлеміне
байланысты болады. Клиенттергет қызмет көрсету барысында қолма-қол ақшалар
жетпей қалған жағдайда кассалық есеп айырысу орталығында өзінің
корреспонденттік шоттан алады. Операциялық кассаның лимиттен артық қалдығы
кассалық есеп айрысу орталығындағы корреспонденттік шотқа аударылады.
Ұлттық Банктің орталық басқармалары екінші деңгейлі банктер ұсынған
тапсырыстар негізінде, нақты ақшаның түсуі мен бекітімнің берілуін
қаматамасыз етуі тиіс:
- фронт – офис;
- бэк – офис;
- бас бухгалтерия.
Фронт – офис банкнот пен монеталарды дайындауға байланысты шығыдар
сметасын, кіріс пен шығыс сметасын дайындайды, нақты ақшаны жеткізуді,
байланыстың, формалық кимдердің және сол сияқтылардың жеткіліктілігін
қаматамасыз етеді.
Бэк – офис бастапқы құжаттар негізінде нақты ақшаны ұсыну мен қабылдау
операцияларының есебін және бақылауды жүзеге асырады, касса қалдығы туралы
күнделікті есеп беруді дайындайды, резерв қорының қалдығы мен нақты ақша
қозғалысы туралы айлық есеп беруді әзірлейді.
Бас бухгалтерия эмиссионды – кассалық операциялардың бэк- офисте
дұрыс жүргізілуін бақылайды және синтетикалық есепті жүзеге асырады.
Аналитикалық нақты есеп бэк –офисте жүргізіледі
Банкке нақты ақша заңды тұлғалардан аманат ретінде қосылған нақты ақша
жарнасы 5136 форма боынща, аманатқа қосымша жарналар 51 – кіріс ордері
негізінде қабылданады. Барлық аталған құжаттарда нақты ақша қабылданған
күнкөрсетілуі тиіс және белгіленген операцияның есебін жүргізуші
бухгалтерге өткізілуі қажет.
Бухгалтер құжатының дұрыс толтырылуын тексеріп, кіріс касса журналына
тіркейді және клиентті кассаға жолдайды. Кассир клиенттен нақты ақшаны
қабылдайды. Аманат бойынша нақты ақша қабылдау кезінде:
Дт 1001 Кассадағы нақты ақша
Кт 2203 Клиенттердің ағымды шоттары
Бухгалтерлік жазуы беріледі.
Банк мекемелері байланыс бөлімшелері арқылы қатаң есеп бланкілері
жолданған сәлемдемелерді қабылдай алады. Кіріске алынатын құндылықтар есебі
төмендегідей шоттарда есепке алынады:
7339 – Әр түрлі құндылықтар
7345 – Сақтаудағы бағалы металдар
7360 – Сақтаудағы акция және басқа да бағалы қағаздар
Кассадан нақты ақшаларды босату, заңды тұлғалардың чектері мен жеке
тұлғалар аманаты бойынша жазылған шығыс ордері негізінде жүргізіледі.
Ақшалай чек он күн мерзімге жарамды болып табылады және чекті ұсынушы
қолымен, мөрімен бекітілуі тиіс. Кассадан нақты ақша босатылғанда
Дт 2203 Клиенттің ағымды шоты
Кт 1001 Кассадағы нақты ақша
Бухгалтерлік жазуы беріледі.
Күн соңында касса қызметкері операциялық бөліммен салыстыру
үшін қолданылатын кассалық құжаттар бойынша айналымдар анықтамасын құрады.
Кіріс кассасының кассирі әрбір бухгалтер бойынша өзара салыстырудан кейін,
бекітілген қабылдаған нақты ақша көлемі мен сомасын, құжаттар санын
көрсетеді және кіріс журналындағы корытындымен салыстырады. Шығыс касса
кассирі өз мәліметтерін бақылаушы қорытындысымен салыстырады. Кассирлер
ақша қалдығы мен барлық құжаттарды касса бойынша айналымдар қорытындысы
жасау үшін касса меңгерушісіне тапсырады, онда құжаттар саны, касса кірісі
мен шығыс сомалары көрсетіледі. Бұл мәліметтер банктің қойма кітабында
тіркеледі, қалған нақта ақша қалдығы үш материлады жауапты тұлғалардың
қатысуымен банк қоймасында қалдырады, мәліметтерді қойма кітапшасына
енгізеді.
Ақша мен құндылықтардың сақталуын бақылау мақсатында әрбір
банк мекемесінде кассаның және қойманы тексеру жүргізіледі.Тексеру
міндетті тәртіпте және кенеттен жүргізілуі мүмкін. Міндетті тексеру әр
тоқсанда бір рет және материалды жауапты тұлғаның ауысуы кезінде
жүргізіледі. Кенеттен тексеру шаруашылық ұйымның талабы бойынша, банк
басшысының шешімі және жоғары тұрған мекеменің белгілеуі бойынша
жүргізіледі.
Тексеру банк басшысының бұйрығымен тағайындалған комиссия жүргізеді және
тексеру материалды жауапты тұлғалардың қатысуымен жүзеге асады. Тексеру
қорытындысы бойынша акт толтырылады және жоғары тұрған мекемеге жылдық
есеппен бірге ұсынылады. Егер міндетті тексеру кезінде есеп формаларында
ешқандай қателіктер табылмаса онда акт құрылмайды. Егер қателіктер табылса,
нақты ақша жетіспеушілігі кінәлі тұлғаға жіберіледі және касса бойынша
нақты ақша қалдығы азаяды. Кінәлі тұлғадан міндеттеме алынады,
онда қарыздың қандай жолмен және қандай мерзімде қайтарылатыны көрсетілуі
керек. Жетіспеушілік сомасы кінәлі тұлғаның депозитінен, жалақысынан немесе
ақшамен құйылуы мүмкін. Жетіспеушілікті толтыруға ақша түскенде:
Д 1001 Кассалық нақты ақша
Д 1854 Банк қызметкерлерімен есеп айырысу
К 1860 Басқа да дебиторлар
Ақша құндылықтарымен қатар құжаттар мен әртүрлі құндылықтардың нақты
қалдығы тексеріледі. Есеп берілгендерімен сәйкессіздігі баланстан тыс
кіріс немесе шығыс ордерлері бойынша, қайтару немесе кіріске алу
тәртібімен реттеледі.
Ақша түсінің инкассациялауымен екінші деңгейлі банктың келісімі
бойныша Ұлттық Банк, ал шаруашылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Екінші деңгейлі банктің бухгалтерлік есепті ұйымдастыруының жалпы
мәселелері
1. Банктегі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
2. Есеп айырысу операцияларының есебі
3. Касса және кассалық операциялар есебі
4. Банктің кірістері мен шығыстар есебі
5. Несие операцияларымен депозиттік операциялары
II. Екінші деңгейлі банктердің аудиты
мен бақылауын жүргізу
2.1. Құжаттау, құжат айналымы және ішкі банктік бақылау
2.2. Банктік бақылау
2.3. Ішкі бақылау
Қорытынды
Әдебиттер
Тіркемелер
Кіріспе
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының экономикасында болып жатқан
көптеген өзгерістері банк саласында да жаңа банктік операциялар, құжаттар
алып келді, мұның барлығы банктің бухгалтерлік есебінде бейнеленуі тиіс.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп жүйесі мен есеп беруі халықаралық
өлшемдер мен стандарттарға негізделіп жетілдіруде. Өзгерістер тек
бухгалтерлік есеп шот жоспарында ғана емес, сонымен қатар 2 – ші деңгейлі
банктер ұсынатын қаржылық есеп беруде де жүргізілген.
2-ші деңгейдегі банк қызметінде жаңа шот жоспарын енгізу аналтиткалық
және синтетикалық есептін бірыңғай формасын қалыптасрыуға, сондай-ақ ҚР–сы
Ұлттық банкі тарапынан банктер қызметің қадағалау мен реттеуге мүмкіншілік
жасайды. Екінші жағынан дүниежүзілік бухгалтерлік есеп принцптеріне
мөлшерлері мен стандарттарына өту барсында жаңа қадам жасауға, бухгалтерлік
есеп сапаын көтеруге, өз кезегінд банктік басқару процесіне жағдай жасауға
мүмкін береді.
Дипломдық жұмысының мақсаты – банктің қаржылық жағдайын талдау
бухгалтерлік есептердің ерекшеліктерін анықтау, әдіс- тәсілдерін көрсету
бухгалтерлік есеп берудің басты мазмұны мен принцптерін айқында болып
табылады.
Тақырыптың өзектілігі- Республика бойынша нарық экномикасында ақша
айналмының құралы ретінде II деңгейдегі банктер үлкен үлес қосуда.
Банктегі бухгалтерлік есеп пен құжат айналымын ұйымдастыру
кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жүргізілуі мен экономиканың материалдық
және материалдық емес саласына міндетті түрде әсер етеді. Бұл байланыс
кәсіпорындар мекемелерге, ұйымдарға есеп айруда, кассалық және басқа да
операциялар бойынша аналитикалық есептің дербес бет есебінің көшірмесін
дайындап, клиенттерге ұсынып отырады.
Банктің бухгалтерлік есебі өзінің жеделдігімен ерекшеленеді, яғни
жүргізілген операциялар сол күнгі аналитикалыұ жәе синтетикалық есептен
белгіленеді және күн соңында жасалатын банктің бухгалтерлік балансы арқылы
бақыланады. Банк есебінің нақтылығы мен жеделдігі ақша қаржыларының
сақталуын, ақша айналымы мен есеп – несие қатынастарны қадағалауға
мүмкіндік береді.
Банктегі бухгалтерлік есеп банктегі есеп жүйесі мен есеп беру бойынша
толық түсінік беру мақсат етілген жаңа шот жоспарының жаңа құрылымына толық
түсінік беріледі, енізілен шот жоспары мен қолданбалы шот жоспарын
байланыстыру механизмі қаралады.
Банк қызметінде бухгалтерлік есеп маңызды роль атқарады, себебі, ол
банк қыметін бақаруда ең қажетті экономикалық мәліметтермен қамтамассыз
етілген.
Банк мүлігі мен қозғалысы жағдайы мен қозғалысы туралы ақшалай
қаражаттары ссуды қорлары, несиелер, шығындар мен кірістер туралы, бақылау
мақсатындағы қаржылық нәтижелер, талдау, басқару мәліметтердің ағынының
жүйесі ретінде банктер бухгалтерлік есеп саналады.
Банктегі бухгалтерлік есептің бірнеше түсінігі бар. Бухгалтерлік есеп-
бұл :
- банк туралы қаржылық мәлімет жинақталған ақпараттар жүйесі;
- банктің қаржылық қызметі туралы экономикалық мәліметтерді рәсімдеп және
бағалап, жинақтау процессі;
- банктің шектеулі ссудалық ресурстарының неғұрлым тиімді пайдалануының
әдісі.
Банктер арнайы экономикалық кәсіпорындар болғанымен, өз мақсаттары мен
мәселелері бар және Қазақстан Республиасының бухгалтерлік есепті жүргізу
туралы жағдайын жасап, соған сүйенеді.
Банк бұл – қоғамның қажеттіліктерін қанағаттарндырып, өзінің жарғылық
қызметі нәтижесніде пайда түсіруші субьект.
Банктегі бухгалтерліік есеп бухгалтерлің есептердің ерекшеліктерін
анықтауға, әдіс-тәсілдерін түсінуге техникасы мен ұйымдастыруға тез бағдар
жасалған, сондай-ақ бухгалтерлік есеп берудің бастамасы мен принцптерін
айқындауына бағыт береді.
Қазіргі экономиканың даму шегінде барлық банктердегі бақылау мен аудит
банктердің меншігінің жағдайы, ақшалай қаражаттарының, несиеле, қорлар,
кірістер мен шығындар , банк пен басқару мақсатында құрылған банктің
нормативтік құқықтарны сақтауын, банктердің жарғылық қызметінің тарихы мен
талдауы туралы шынайы ақпараттар ағынын көрсетеді. Аудит тексерулерінің
нәтижелері, тек қана басқару, бақылаушы органы ғана емес, сонымен қатар
оның құрылтайшылары, инвесторлары, салық қызметі және тағы басқа
қызығушылық танытқан мекемелер мен тұлғалар үші қажет болып табылады.
Банктік бақылау мен аудиттің негізгі бағыты болып қаржылық жағдайына баға
беру мен талдау жүргізу, сонымен қатар банкпен бектіліген заң анктілернің
сақталуының жетіспеушіліктерді жөндеу мен шара қолдану және банк заңдылығы
шегіндегі заң актілерін бұзушыларға шара қолдануды жүзеге асыруды тексеру
болып табылады.
Банктік бақылау мен аудит банк ісі, банктердегі бухгалтерлік есеп
инвестицияларды қаржыландыру мен неселендіру бағалы қағаздар нарығы және
т.б. арнайы пәндермен тығыз байлнаысты.
Бір орталықтан басқару, жоғарыдан жоспарлау кезеңінде тәуелсіз
тексерудің қажеттілігі болмады. Өйткені ол жұмысты ведомоствовалық бақылау
жасады. Есеп және епсетілік жөніндегі жіберілген қателіктерд іздестіре
отырып оларды анықтаумен айналысады. Сонымен жіберілген қателіктері үшін
жазалау шараларын пайдаланады. Нарық экономикасы экономикалық даму
заңдарының обьективтік талабына сүйене отырып, қоғам мүшелерінің өзара
қарым-қатынастарын, олардың еңбек өнімдерінің сату –алу арқылы
жүргізілетіндігін анықтай отырып оны ары қарай дамуына әсерін тигізеді,
осыған орай нарық экономикасы кезеңінде нарық процессіне қатысушылардың
талаптарын қамтамассыз ету белгілі бір ережеге сай жүргізуі тиіс. Бұл
процесс обьективті түрде пайда болады, сонымен қатар жекешелендіру
процессіне көшу, басқару құрамының өзгеру аулиттің дамуына әсер етеді. Осы
мәселерді шешуде бугалтерлік (қаржылық) есептіліктің және басқадай
экономикалық ақпараттың атқаратын ролі өте зор. Осы ақпараттардың арқасында
экономикалық шешімге келіп субьектінің мүмкінділігін жорамалдап, жобала,
олардың одан ары қарай дамуына әсер етеді.
Нарық экономикасына көшу кезінде кәсіпкерлік қызметтердің жаңа
түрлері пайда болады, акционерлік қоғамдар құрылады, бірлескен
кәсіпорындар, коммерциялық банктер, тағы ол сияқтылардың көбеюі аудит
қызметтерінің кеңеюіне және өсуніе әсер етеді.
Нарықтық экономикасының қатынастарында шаруашылық операциялары
жөніндегі шешімге келу, көпшілік жағдайда қаржы жөніндегі ақпараттарға
негізделген, өйткені олар анық және талапқа сай болу керек. Осылардың
барлығы нарық капиталының міндетті түрде үнемді түрде пайдалануға әсерін
тигізеді, оларды бағалауға мүмкіндік жасайды және экономикалық дұрыс
шешімге келуге көмектеседі. Осы ақпараттың дұрыстығын, заңдылығын тек
тәуелсіз аудитор ғана анықтап айта алады. Тәуелсіз аудитор клиенттерге
(жеке адамдарға, фирмаларға , акционерлік қоғамдарға және т.б. ) қызмет
етеді, олардың келісімі немесе шақырылуы бойынша. Бұл қызмет тек қана ақы
төлеу арқылы белгіленген шарт бойынша жүргізіледі.
Экономикасы дамыған мемлекеттерге тәуелсіз аудитор сыртқы қаржы
бақылауының басты формалары болып есептелінеді.
Аудиторлық жұмсының дамуы өте ірі транс ұлттық аудиторлық кеңес
фирмаларының құрылуына әсерін тигізеді.
Казкоммерцбанк ААҚ –ның тарихы мен есеп саясаты.
Казкоммерцбанк ААҚ 1990 жылдың 12-ші шілдесінде Қазақ Советтік
Социалистік Респуликасның заңына сай, банк саласында түрлі қызмет түрлерін
мақсатында Медеу банк ААҚ ретінде мемлекеттік тіркеуден өтті. Қазақстан
егеменді ел болғанан кейін Медеу банк, Казкоммерцбанк ААҚ ретінде қайта
тіркеліп, 1991 жылы 21 қазанда ҚР –ның Ұлттық
банкінен банк қызметін көрсеуді жүзеге асыруға лицензия алды. 1994жылы
Казкоммерцбанк ААҚ Астана – Холдинг банкімен бірігіп, Казкоммерцбанк
ААҚ ретінде өз банктік қызметін жалғастарды. Астана – Холдинг банк 1993
жылдың мамыр айында акционерлік банк ретінд құрылған болатын.
Жарғы бойынша банкті басқаурды - банктің басқару органы, директорлар
кеңесі, банк пен аудитор атқарушы органдары болып саналады.Басқарушы
мүшелерін акционерлер таңдайды. Ал, олар басқару директорлар кеңесінің
мүшелерін сайлайды. Сонымен бірге ағымдық және стратегиялық жоспарларын
бекітеді және банктің жалпы басқаруын жауапкершлікке ала отырып,
акционерлердің мүддесін қорғайды. Банкте жүргізіліп жатқан ағымдық
қызметтерге толық жауапкершілікті директорлар кеңесң атқарады.
Казкоммерцбанкте 2850 қызметкер, 53 филиал және 39 есеп айыру касса
орталығынан тұрады. Банк Лондон қаласында өзінің жеке өкілдігін ашты. ККБ
2006 жылдың қыркүйек айында Қырғызавтобанктің пакет акциясын сатып алды
(72), ол Қырғызстандағы банк банкттердің 4 – ші банкі болып саналады. Дәл
қазіргі уақытта Банктің одан әрі дамып өркендеуі үшін Тәжікстанда
,Өзбекстанда және Украинада жұмыс жүргізу үшін келісіз сөз жүргізілуде.
Банк жүйесінің позитивті дамуның негізгі белгілерін банктің міндетері
мен капитализациялау есебінің өсуінің арқасында актив жинытығы бір шама
өскендігің көруге болады (1,2 схема). Екінші деңгейлі банктер арасында
активтердің 60 пайызы, елдегі барлық банктер жүйелерінің ірі 3 бакіде
торатсрырылған. Олар ККБ, БТА, Халық банкі. ККБ 1 – ші позицияны иеленуде,
оның үлесінде барлық банктік активтердің 24 пайызы және елдегі банктердің
капиталының 16 пайызы тиесілі. Ішкі ресурстардың қорлардың есебінен өзінің
дамуына күш жігерін жұмсауда. Алғашқы кезде ККБ сауда – саттықты
қаржыландыруға мамандырылған болса, ал қазіргі кезде корпоративті
несилендірумен белсене атсалысып, клиенттер мен кәсіпорындарға ссуда және
ақша-несие құралдарын ұсынуда. Сонымен қатар ағымдағы есеп айырсу мен нақты
ақшаларды басқаруда қызметтер көрсетуде. Корпоративтік банктік қызмет
көрсетудегі ККБ –тің бәсекелеудегі үлкен көлемдегі несиеледі беру және
басқа банктермен салыстырып қарағанда қаржыландырудың өте тиімді көздерінің
табу жолдары өте жақсы.
2005 жылы және 2006 жылы 31 желтоқсандағы
Б А Л А Н С
Көрсеткіштер Өткен жыл 2005 жАғымдағы жыл Ауытқу
2006 ж (+, -)
Касса 3584 5822 +2238
ҚР Ұлттық Банктегі қаржылар 1428 5656 +4228
Банктерге берілген қарыздар 15712 17570 +1858
мен қаржылар,нетто
Өтелуге дейін ұсталатын 220 314 +94
бағалы қағаздар
Сауда портфелінің бағалы 23040 13275 -9765
қағаздар
Сатуға жарамды бағалы 1249 169 -1050
қағаздар
Кері РЕПО операциялары 3089 - -3089
бойынша сатып алынған бағалы
қағаздар
Клиенттерге берілген 67080 137661 +70581
қағаздар, нетто
Ассоциацияланған 2047 1774 -273
компанияларға инвестициялар
Негізгі құралдар, нетто 2021 2344 +323
Материалдық емес активтер, 478 528 -50
нетто
Басқада активтер, нетто 4098 9231 +5133
Барлық активтер 124016 194344 70328
Міндетемелер, акционерлік
капитал, резервтер
Банктерден алынған қарыздар 23363 42900 +19537
мен қаржылар
РЕПО операциялары бойынша - 1563 +1563
сатылған бағалы қағаздар
Клиенттердің қаржылары мен 54139 108975 +54836
депозиттері
Айналымға шығарылған бағалы 14900 - -14900
қағаздар
Басқа да қарыз қаржылары 4402 5222 +820
Басқа да міндетемелер 7040 7083 +43
Қарыздар 2820 2942 +122
Төленетін дивиденттер - 1236 +1236
Барлық міндетемелер 106664 169921 63257
Акционерлік капитал 2932 3498 566
Резервер 14420 20925 6505
Барлық акционерлік капитал 17372 24423 7071
мен резервтер
Банктің балансына келетін болсақ (Кесте №1), 2006 жылының ішінде
активтердің көлемі 56,7 %-ке, яғни 70,3 млрд теңгеге өсіп, жылдың аяғында
194,3 млдр теңге құрады. Активтердің өсуі банктің қарыз портфелінің өсуіне
байланысты болады олардың жалпы активтердегі үлесі 54,1 % жылдың
басында,70,8%-ке дейін жылдың аяғында жоғарылады. ҚР Ұлттық қаржылар мен
кассаның 6,5 млрд теңгеге (2 есе) өсуі жағдайында, 2006 жылы бағалы
қағаздар салымдар 9,8 млрд теңге, яғни азайды. Бұл азаю, негізінен банктің
сауда портфеліндегі сауда портфеліндегі мемлекеттік бағалы қағаздар
ұлесінің төмендеуі есебінен. Ал міндеттемелердің өсуі бұл басқа банктерден
алынған қарыздр мен қаржылардың 1,6 есе және клиенттердің депозиттерінің 2
есе өсуіне байланысты болады.
І. Екінші деңгейлі банктің бухгалтерлің есепті
ұйымдастыруының жалпы мәселелері
1. Банктегі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
Бухгалтерлік есеп – бұл құжаттар негізінде құрылған шаруашылық қызметтің
біртұтас, үздіксіз өзара байланысқан бейнесі. Банктегі бухгалтерлік есеп ең
алдымен өзінің оперативтілігімен ерекшеленеді. Мысалы, банк есебінде бір
операциялық күннің 3-4 сағатында жүргізілетін есеп айырысу, кассалық,
несиелік және тағы басқа операциялары сол күнгі аналитикалық есептің
құжаты, яғни клиенттің дербес шотында көрсетіліп, күнделікті баланс құру
әдісі арқылы бақыланады. Банктегі бухгалтерлік есептің ең басты обьектісі
болып мекемелер мен шаруашлық ұйымдардан ақшалай құжаттардың қабылдануы мен
олардың бухгалтерлің есепте бейнелеуі болып табылады.
Бухгалтердің есептің обьектілері:қорлар, кассадағы ақша қаржылары,
бағалы қағаздар, ақшалай құжаттар мен қымбат бағалы металдармен
жүргізілетін операциялар, бюджеттік және несиелік мекемелермен есеп
айырысу, шаруашылық шығындар жіне банк шығындары мен кірістері.
Бухгалтерлік есеп жүйесінің сапалылығын келесі белгілермен сипаттауға
болады:
Бухгалтерлік есеп жүйесінің сапалылығын келесі белгілермен сипаттауға
болады:
1) ақпараттарды тиімді өңдеуге мүмкіндік береді;
2) Есеп беру мәліметтері жедел түрде алуға мүмкіндік береді;
3) Нақтылықтың (дәлділіктің) жоғары дәрежесімен қамтамассыз етеді
Банктегі бухгалтерлік есептің міндеттері болып мыналар таблады:
1) респуликасының банк жүйесінің қызмет етуә туралы толық уақтылы және шын
ақпараттардың қалыптасуы жүргізілетін ақша – несие саясатының тиімділігі.
Банктегі бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жалпы халық шаруашылық
бухгалтерлің есебін ұйымдастыру жалпы теориялық негіздері бойынша
белгіленеді.
Олар:
- шаруашылық опеарцияларын құжаттандыру жүйесі;
- есеп жұмыстарын орындау графигіне негізделген құжаттар айналым жүйесі;
- пайдаланылатын шоттар жүйеленген жоспары;
- есеп процестерін ұйымдастыру құрамы;
- есеп қызметтерінің міндеттеріне белгілеу;
- бухгалтерлік қорытынды есеп формасын толтыру;
2) Казкоммерцбанктің банк жүйесін жедел басқаруына және қадағалауына
статистикалық және аналиткалық мәліметтерді құруға орталықтандырылған
ресурстар мен басқа мен басқа да қаржылық құралдарды дұрыс қолдануы.
3) Қажеттілігі болған жағдайда есеп беру мәліметтерін Үкіметке, қаржылық,
салық және басқа да органдарға ұсынады.
4) Банк мүлігінің нақтылығы мен қозғалысын бақылауды, ақша қаржылары мен
материалдық құндылықтардың сақталуын, материалдық еңбектік және қаржылық
ресурстардың қолдануын қамтамассыз ету.
5) Банктер есеп операция жұмысын дұрыс ұйымдастыруға, Қазақстан
Республикасы бухгалтерлік есеп және есеп беру туралы ережесі мен
Казкоммерцбанктің нұсқауларына сәйкес бухгалтерлің есептің нақты
атқарылуы мен бақылауын қамтассыз етуге міндетті. Банктердің бухгалтерлік
есептің пәнін, әдіс –тәсілдерін қарастырмас бұрын оның обьектісін анықтап
алу қажет. Латын тілінен аударғанда обьект зат дегенді білдіреді.
Банктегі бухгалтерлік есептің обьектісі бүкіл жарғылық қызметі және қаржы
қорытындысы.
Банктегі бухгалтерілң есептің пәні дегеніміз банктің жарғылық қызметін
қамтассыз етуші және құрушы обьектілер.
Осы бухгалтерлік есептің обьектілерін зертте оқып үйрену, өлшеу, олар
туралы ақпараттар алу үшін әдіс- тәсілдерр қажет.
Банктердегі бухгалтерлік есептің әдістеріне мыналар жатады:
1. құжаттау
2. түгендеу
3. бағалау
4. калькуляциялау
5. шоттар жүйесі
6. екі жақты жазу
7. баланс
8. қорытынды есеп
Банктегі бухгалтерлік есеп басқару қаржылық және салықтық есеп
болып үшке бөлінеді.
Басқару есебі – бұл банктің жарғылық қызметін жедел бақылау мен басқару
үшін қажеттің қаржылық ақпарат жинау, бағалау, талдау, дайындау және
құжаттау процесі.
Қаржылық есеп – бұл ашық жарияланатын қаржылық есептің сыртқы
пайдаланушыларына арналған банк туралы уақтылы және нақты мәліметтер.
Салық есеп – бұл мемлекеттік салық ережелерімен сәйкес жүргізетін есеп.
Ол обьективті және жедел түрде салақсалу үшін қажет.
Бухгалтерлік есепте қолданылатын өлшем бірліктері:
А) еңбек; б)натуралды; в) ақшалай.
Банктегі бухзгалтерлік есеп жұмысын ұйымдастыру принциптері.
Банк көп қырлы қаржы несие қызметін атқарады. Ақша мен бағалы қағаздар
операцияларын жүргізетін қаржы мекемесі. Несиге берілген капитал банк
мекемесіне өз уақытында проценпен қайтарылуы керек. Процент берілген
несиеден түсетін пайда.
Банк жұмысының нәтижесі – банктің және оның клиенттерінің экономикалық
пайда табу.
Банк қызметінде бухгалтерлік есеп үлкен роль атқарады.
Банктегі бухгалтерлік есеп міндетері:
1. банктің қаржы шаруашылық процесстері және банк қызметінің нәтижесі
жөнінде толық және дұрыс мағлұматтар дайындау.
2. Ақша қаражаттарының, материалды бағалы заттардың, қаржы ресурстарын
қозғалысына, түгендігіне бақылау жүргізу.
3. Есеп айырысу, қарыз т.б. шоттардағы қаржы қозғалыстары жөніндегі
мағлұматтар мен тура және уақытылы қамтамасыз ету.
Бухгалтерлік есеп принциптері мекемелер, ұйымдар, кәсіпорындар банктер,
халық шаруашылығының басқа шаруашылығының басқа салаларында бірдей.
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жалпы халық шаруашылық бухгалтерлік
есебін ұйымдастырудың жалпы теориялық негіздері бойынша белгіленеді. Олар:
- шаруашылық операцияларын құжаттандыру жүйесі;
- есеп жұмыстарын орындау графигін негізделген құжаттар айналым жүйесі;
- пайдаланылатын шоттрдың жүйеленген жосапры;
- есеп процесстерін ұйымдастыру құрамы;
- есеп қызметкерінің міндеттерін белгілеу;
- бухгалтерлік есеп және есеп берулерді толтыру.
Банктегі бухгалтерлік есеп – ақша қаражаттарының қозғалысы, төлемдер мен
есеп айырысу операциаларын жүзеге, асырады. Банк операциялары толық
құжаттандырылуы, құжат айналымы дұрыс ұйымда стырылуы қатаң сақталу қажет.
Банктегі есеп операциясын ұйымдастыру мынаны қамтиды:
- есеп операционды аппаратты құру;
- жұмыс күнін және құжат айналымын ұйымдастыру;
- ішкі банктік бақылау.
Клиенттердің есеп шотын операционды бөлім қызметкерлері жүргізеді. Бұл
бөлімнің жұмысшылары есеп айырысу, ақша құжаттарын толтырады, қол қояды.
Есеп және операцияларды жауапты орныдаушылар жүргізеді, бас бугалтердің
қолы ұойылған соң арнайы кітапқа тіркеледі.
Барлық операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетіледі. Негізінен
қолданылатын есеп шот жоспары бойынша белгіленген синтетикалық шоттар.
Барлық шоттар балансы және баланстан тыс болып екіге бөлінеді. Балансты
шоттардағы есеп екі жақтағы жазу әдісі бойынша жүргізіледі.
Мысалы, жалға берушіге арендалық төлем төлегенде Дт 5801 Кт 1001. Баланстан
тыс шоттар бойынша кірісте де, шығыста да екі жақты өазу әдісінсіз
жүргізіледі.
Балансты шоттар 4 таңбадан тұрады:
01 банк қорлары
3000 жарғылық қор
3510 резервтік қор
3540 негізгі құралдарды бағалау қоры
Баланс сыртындағы шоттар 4 таңбадан тұрады.
Күнделіктері жүргізілген операция жинақталып балансқа және баланстан тыс
шоттар есебіне тіркеледі.
Бухгалтерлік баланс дегеніміз шаруашылық қорлары мен қорлану көздерін
арнайы мерзімге қарай, ақшалай өлшеммен бірдей соммаға жинақтап көрсететін
әдіс. Бухгалтерлік баланс бухгалтерлік есеп берудегі ең негізгі форма, ол
банктің қаржы қызтемін сипаттайды. Бухгалтерлік баланстың көмегімен
банктің қаржы қызметіне талдау және бақылау жүргізіледі.
Банк балансының өндірістік сферадағы кәсіпорындар балансынан
айырмашылығы банк балансында шоттар бір жақты жинақталу принципі бойынша
құрылған. Оның бір бөлімінде активті, пассивті, активті шоттар болуы
мүмкін. Баланс күнделікті жасалады. Жедел есеп беру банктегі бухгалтерлік
есептің дұрыс ұйымдастырылуын қажет етеді. Банк операцияларының көпшілігі
бухгалтерлің құжаттар негізінде жүргізіледі. Әр құжаттардың реквизиттері
болады: құжаттың аты, нөмірі, толтырылу уақыты, төлеуші және қабылдаушы
кәспіорынның аты-жөні, орналасқан жері, банктегі есеп шот нөмірі, сомасы,
клиенттің қолы, мөрі банк қызметкерлерінің қолы. Барлық құжаттары дұрыс
және анық толтырыуы керек. Есеп айрысу құжаттарына түзетулер енгізілмейді.
Жасалу орнына байланысты құжаттар банктік және клиенттік болып екіге
бөлінеді.
Банк құжаттарға кіріс және шығыс ордерлері, мемориялды ордерлер, есеп
беруге тиісті тұлғалардың авансты есептері жатады, клиенттік құжаттарға
төлем талабы, төлем тапсырмасы , чектер т.б, жатады. Құжаттар банк
операцияларының түріне қарай кассалық, мемериолды байланыстан тыс болып
үшке бөлінеді. Кассалық құжаттарда нақты ақшаны қабылдау және тарату
операциялары көрсетіледі.
Кассаның құжаттарында: банк кассасының клиенттің жарна өткізу жөніндегі
хабарландыруы, кіріс кассалық ордері, ақшаның қабылданғаны жөніндегі
квитанция жатады.
Кассаның шығыс құжаттарына чектер, шығыс кассалық ордері жатады. Кіріс
және шығыс кассалық ордері ішкі банктік операцияларда да толтырылады.
Мысалы, есепті соманың қайтарылуы, банк жұмысшыларына еңбек ақы және аванс
берілгенде. Мемориалды құжаттар нақтысыз есеп айырысу операциялары бойынша
толтырылады олар төлем талабы, төлем тапсырмасы, есеп айырысу чектері т.б.
жатады.
Баланстан тыс құжаттарға кіріс және шығыс баланстан тыс ордерлері жатады
бұл құжаттарда бухгалтерияда немесе кассада сақталынған бағалы заттар мен
құжаттарды қабылдау және тарату операциялары көрсетіледі.
Барлық құжаттар сол құжатты толтырушы жне тексеруші тұлғалардың қолымен
расталуы керек. Қол қойған тұлғалар сол операциялардың заңдылығы мен дұрыс
толтырылуына жауапты. Күнделікті операция күнделікті құжатталуы керек. Банк
бухгалтерлік құжаттардың қатаң сақталуын қаматамассыз етуі керек.
Аналитикалық және синтетикалық есеп.
Аналитикалық есеп және оның формалары.
Аналитикалық есеп – бұл әрбір банк операциясының бейнелеуні көрсететін
нақтылы, түсінікті есеп болып табылады аналитикалық есеп қаржыларды қолдану
тәртібін және әрбір ұйымның қаншалықта қаржысның бар екендігін анықтауға
мүмкіндік береді. Сондай – ақ аналитикалық еспті қаржылық және
статистикалық мекемелер де пайдаланады.
Аналитикаылық есептің материалдары болып келесілер табылады:
А) дербес шоттар;
Б) операциялық журналдар;
В) түгелдеу карточкалары;
Г) кітаптар
Олар әрбір балансты және баланстан тыс шоттар бойынша ашылады.
Мысалы,банкаралық есеп айыру бойынша аналиикалық есептің құжаты болып
дебеттік және кредиттік тапсырыс қызмет етеді.
Тапсырыс өзара айыру бойынша операцияны бастайтын банк мекемесімен
құрылады.
Қысқа мерзімді несие бойынша міндеттеме бойынша анлитикалық есептің
құжаттары болып қарызшыдан несие беру кезінде алынған жедел міндетеме
қызмет етеді.
Карточка- паспорт әрбір шаруашылық инвентармен арзан бағалы тез тозатын
заттарға ашылады. Тнвентарлық карточкалар әрбір ғимараттар бойынша ашылады.
Операциялық журналдар- анықталғанға дейінгі сомалар есептелетін шоттар
бойынша аналитикалық есептің құжаты болып табылады журналдар, карточкалар,
кітаптар жүйеден тыс есептің құжаты болып табылады.
Аналитикалық есептің негізгі материалды – дербес шот. Дербес шот клиенттің
әрбір шоты ашылады және олардың белгіленуі бойынша ақшалай құжаттардың
есебін мекемелердің келісімімен дербес шоттың әртүрлі формалары
қолданылады.
Дербес шоттың реквизиттері:
1. Дербес шоттың нөмірі;
2. Мерзімі;
3. Құжат нөмірі;
4. Корреспонденттік нөмері;
5. Операция түрі, айналым сомасы;
6. Дебет және кредит бойынша қалдық сомасы.
Дербес шот орнатылған стандартқа сәйкес 2 данада басылады. Екінші дана
клиентке беруге арналған дербес шоттың көшірмесі болып табылады. Біріші
дана банкте қалады.
Дербес шоттағы жазбалар тиісті есеп – ақша құжаттар негізінде жасалады.
Эдектронды есептеу машинасына дербес шоттың көшірмесі енгізу кезінде оған
ешқандай қол және мөр қойылмайды. Клиенттерге беруге клавиштік машинада
құрылатын дербес шоттың көшірмесіне жауапты орындаушының қолы мен мөрі
қойылады. Дерсбес шоттың көшірмесінде соңғы жазба мен мөр және қолдың
арасында бос орын қалмауы тиіс. Көшірме берілген шот бойынша бір немесе екі
құқығы бар тұлғаларға берілді немесе олардың өкілдеріне сенімхат бойынша
рұқсат етіледі. Шот иесі орнатылған тәртіп бойынша бес күн ішінде дебет
немесе кредит бойынша қате жазылған сома туралы хабарлауы тиіс.
Қарсылықтардың көрсетілегн мерзімінде түспеуіне байланысты юанк кірісіне
заңмен белгіленген мөлшерді пайыздар, айыппұлдар іздестіріледі. Клиенттерге
шоттың көшірмесі жоғалтып алған жағдайда оған нұсқа тек банк басшысының
немесе оның орынбасарының рұқсатымен берілдеі. Клиентке көшірмені бергеннен
кейін дербес шоттар архив карточкасында нөмірінің өсу тәртібімен
орналастырылады. Айдың аяқталуына байланысты жауапты тұлғалар жинақталып,
хаттамалар жасайды. Буманың шеткі жағында баласты және баланстан тыс шоттың
айы сақталу мерзімі көрсетіледі.
Синтетикалық есептің түсінігі және оның формалары.
Синтетикалық есеп – бұл жалпылама есеп. Банктегі синтетикалық есептің
материалдары болып мыналар табылады:
1. Бухгалтерлік журналдар;
2. Кассалық журналдар;
3. Құрама карточкалар;
4. Айналым және тексеру ведомстері;
5. Баланстар (күндік, айлық, жылдық).
Синтетикалық есеп мәліметтері кассалық жоспардың, мемлекеттік бюджеттің
және басқа да көрсеткіштердің қолданылуын талдау үшін пайданылады. Есептеу
орталығымен берілетін күнделікті баланста кредит және дебет бойынша
айналымдар, шығыс қалдықтары көрсетіледі. Күнделікті баланстан тыс шоттар
бойынша құрылған баланс қосылады. Оның негізінде құрама карточка құрылады.
Кассалық операциялармен, әкімшілік басқару шығындарымен байланысты
операциялар бойынша № 0487007 формадағы құрама карточкаға күнделікті дебет
және кредит бойынша айналымдар және келесі күнге аналитикалық есептің
балансты шотында ашылған дербес шот бойынша еесптелген қалдық жазылады.
Кассалық журнал – кассалық жоспардың белгісі мен сомасын, клиенттердің
дербес шоты мен нөмірін көрсететін кассанығ кіріс және шығыс құжатының
жазбасын сипаттайды. Операция уақытының аяқталуына қарай кассалық журналдың
қорытындысы есептелінеді, ол банктің айналым кассасының кіріс және шығыс
мәліметтерімен салыстырылады. Күнделікті есептеу орталығымен екі данада
сальдолық ведомость беріледі. Бірінші данасы бас бухгалтерде сақталады,
екінші данасы экономикалық бөлімге беріледі. Операциялық журналмен дербес
шоттар жүргізілетін балансты және баланстан тыс шоттар бойынша тексеру
ведомості құрылады. Онда әрбір айдың бірінші күніне қалдықтар, шот бойынша
жазбалардың мерзімі және сомасы көрсетіледі. Бас бухгалтер аналитикалық
және синтетикалық есептің үстінен осы шоттар бойынша тексеру жүргізеді және
оның нәтижесінде алынған қорытында сальболық ведомость балансқа қол қою
арқылы куәландырылады. Әрбір айдың бірінші күніне құрылған тексеру жауапты
орындаушы мен бас бугалтер қол қояды. Операциялық журнал немесе құрама
дербес шоттар жүргізілетін балансты және баланстан тыс шоттар бойынша
тексеру ведомості құрылады. Әрбір айдың бірінші күнінде тексеру ведомостіне
жауапты орындаушы мен бас бугалтер қол қояды.
2- ші деңгейлі банктің шот жоспарының сипаттамасы.
деңгейлі банктегі бугалтерлік есептің шот жоспары класстар бойынша
бөлінген келсі шоттар тізімінен тұрады.
Барлығы 7 класс:
I класс – активтер 1000 2003
II класс –міндетемелер 2004 2999
III класс – меншікті капитал 3000 3999
IV класс – кірістер 4000 4999
V класс –шығындар 5000 5999
VI класс –шартты және мүмкін талаптар мен міндетемелер 6000 6999
VII класс – банк балансына меморандум шоттары 7000-7999
1 белгі – қай классқа
2,3 белгі – қай топқа жататындығын
4 – шот пен топтрадың одан әрі таратылуы мен жіктеуін көрсетеді.
I Активті шот құрылымы
Дебет Кредит
Есеп беру кезеңінің басындағы қалдық
Шоттың көбеюі (+) Шоттың азаюы (-)
Айналым Айналым
Кезең соңындағы қалдық
II Пассивті шот құрылымы
Дебет Кредит
Есеп беру кезеңінің
басындағы қалдық
Шоттың азаюы (-) Шоттың көбеюі (+)
Айналым Айналым
Кезең соңындағы қалдық
1.2. Есеп айырысу операцияларының есебі
Клинеттердің банктік шоты- бұл банкпен шот иесі арасындағы банктік
операцияларды жүргіуі бойынша келісімдік қатынасты бейнелеу және депозит
қабылдауа байланысты шот иесімен қатынас жасау әдісі.
Келісім көрсетілген шарттар мыналар:
- клиенттердің нақты ақшасын сақтауға және клиенттердің кез-келген уақытта
қаржысын қолдануына еркі бар екендігіне банктің кепілберуі;
- шот иесінің есебіне ақша сомасын қабылдау;
- шот иесінің тапсырыс бойынша немесе үшінші тұлғантың бұйрығы бойынша
шоттан ақша сомасын босату;
Банктік шоттар теңгеде, сондай-ақ шетел валюталарында ашылып жүргізіледі
және мынадай түрлерге бөлінеді:
А) ағымды шот;
Б) корреспонденттік шот.
Ағымды шот - бұл заңды және тұлғалардың банктік шоты.
Корреспонденттік шот – банктердің және банктік емес қаржылық мекемелердің
банктік шоттары.
Банктік шотын ашу мен жүргізу банкпен шот иесі арасындағы жасалған
келісімге негізделеді. Ол үшін клиент мынадай құжаттарды ұсынуы тиіс:
- өтініш
- қол және мөр басылымының үлгісін көрсететін құжат № 202
- салық мекемесінен берілген клиенттің салық есебіне тіркелгендігі туралы
анықтама
- бекітілген формада өкілетті мекемемен берілген клиенттің мемлекеттік
тіркеуден өткендігін дәлелдейтін құжат көшірмесі
- Қазақстан Республикасы заңы бойынша белгіленген тәртіппен құжат
көшірмесі.
Шетел дипломатиялық және консулдық өкілеттіліктер үшін:
1. қол және мөр басылымының үлгісін көрсететін құжат
2. Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер Министрлігімен бекітілген оның
аккредитациясын көрсететін құжаттың көшірмесі.
Ашылатын шоттың түріне байланысты банк клиенттен қосымша құжаттарды
Қазақстан Республикасы заңдарында немесе банктік заңда көрсетілген
жағдайларды талап етеді. Банктер клиенттердің талаптары бойынша шотты ашу,
жүргізу және жабу, ол бойынша операцияны жүргізудің тоқтап қалу мүмкіндігі
туралы тәуекелділіктер бойынша ақпараттарды клиенттерге ұсынып отыру керек.
Банк клиентке шот ашқаннан кейінгі он күн ішінде тиісті салық мекемесін
хабардар етуі тиіс.
Банктік шоттардың жабылуы, клиентпен жасалған банктік шот туралы келісім
шарттың қызмет етуінің тоқтатылуына байлынысты жүргізіледі. Шот иесінің
иесінің іс құжатында шоттың жабылу себебі көрсетілуі қажет. Жаблатын шот
бойынша орындалмаған талаптар бойынша орындалмаған талаптар болса, шотты
жабуға тиім салынады. Бірақ шоттың жабылуы заңды тұлғаның таратылуына
немесе қайта ұйымдастырылуына байланыты немесе заңды тұлғантың бір жылдан
аса, ал жеке тұлғантың үш жыладан аса мерзім ішінде шотының қозғалыссыз
болуына байланысты жүргізіледі. Шот жабылғаннан кейін банк үш күн ішінде
жазбаша түрде, салық мекемесі мен аудандық халықты әлеуметтік қорғау және
еңбек бөлміне хабарлауы тиіс.
Шаруашылық байланыстар банк қызметіндегі қажетті шарттардың бірі болып
табылады. Банкпен шаруашылықтың байланыстары келісімдік қөатынаспен
белгіленеді, яғни бірінші жақ қызмет көрсетуші, екінші жақ ноың клиенті
болып табылады.
Есеп айыру қатынасы дегеніміз – ол бірінші жақтың белгіленген мерзімде
көрсетілген қызметті төлеуі, сондай –ақ банктің келісім міндеттемені
орындағаннан кейін оған қарызын қайтаруы болып табылады. Банктер және
олардың клиенттері арасынждағы есеп айыруды нақты ұйымдастырудың мәні зор.
Ол:
А) айналым құралдары айналымдылығының жылдамдығына;
Б) нақты ақшалардың уақтылы түсуіне;
В) берешектің азаюына әсер етеді.
Барлық ұйым, мекеме, шаруашылық мекемелер арасындағы нақты ақшасыз есеп
айыру банк мекемесі арқылы жүргізіледі. Банктер есеп айыру операцияларын
өздерінде ашылған клиенттердің шоты негізінде жүзеге асырады:
Банктер: а) мекемелердің ақшалай қаржыларын шотта сақтайды;
Б) түскен ақша сомасын осы шотқа есепке алады;
В) мекемелердің шоттан ақша беру және аударма жасау туралы бұйрығын
орындайды;
Г) клиенттердің банктік ережелер мен келісімдерге қарастырылған басқа да
банктік операциялар бойынша бұйрығын орындайды.
Банктер есеп айыру операциясын жүргізу кезінде мекемелердің есеп айруы
құжаттарының дұрыс толтырылуын және есеп тәртібінің сақталуын бақылап
отырады.
Қазіргі кездегі ақшасыз есеп айырудың негізгі формалары мынадай:
1. төлем тапсырысы
2. төлем талап тапсырысы
3. чекпен есеп айыру
4. аккридитивтермен есеп айыру.
Төлеуші мен алушы арасындағы есеп айыру формасы негізінде анықталады.
Есеп айыру бойынша төлеуші мен алуы арсындағы өзара арыздар мен
келіспеушіліктер банктің қатысуынсыз орнынатылған тәртіп бойынша
қарастырылады. Банк тарапынан жіберілген қателіктер бойынша қателік
жәберген банк мекемесі жауапты болады.
Төлем тапсырысы- мекеменің немесе шаруашылық ұйымының өзіне қызмет
көрсететін банкіне өз шотынан қаржыларды аудару үшін тапсырмасы.
Төлеуші бекітілген формадағы тапсырысты банкке ұсынады. Тапсырыс жазылған
күннен бастап 10 күнге дейін жарамды болып есептеледі. Төлем тапсырмасы тек
шотта қаржы болған жағдайда ғана орындалуға қабыладайды.
Төем тапсырысы төлеушінің меншікті қаржылары есебінде өтіледі, ал егер
қаржы жоқ болса, онда бнак несиесі есібінен өтіледі немесе банкпен келісім
жасалса № 2 картотекаға орналастырады.
Төлем тапсырысын қолдана отырып, бірнеше тұлғалармен есеп айыруға болады.
Төлем тапсырысы бойынша төлемдер тауарлы және таурасызо операциялар бойынша
жүргізіледі. Төлемдердің 90% - ін тауарлы операцияларды құрайды.
Тауарсыз операцияларға жататындар мыналар:
- бюджетке төлемдер және басқа да жалақыдан ұстаулар;
- жоғары тұрған мекемелерді ұстау шығыны;
- күрделі салымға қаржыларды аудару;
- банк несиесін жабуға кеткен қаржылар.
Тауралар және көрсетілген қызметтер үшін есеп айыру алдын ала және кейінгі
тәртіппен жүргізіледі. Алдын – ала төлемдер жүргізу кезінде төлеуші
тауардың бар екендігіне көзі жетуі керек. Төлем тапсырысын алдын-ала
тәртіппен төлеу үшін міндетті түрде төлешушінің ағымды шотында меншікті
қаржылары болуы тиіс. Егер шотта қаржысы жоқ болса, тапсырыс қабылданбайды
және төлемді жүргізу үшін банк қарыз бермейді. Алдын – ала тәртіппен
төлемді жүргізу кезінде жабдықтаушы кезінде жабдықтаушы өзінің шотына
қаржылар түскеннен кейін үш жұмыс күні ішінде тауарды теп жіберуі тиіс.
Кейінгі төлем кезінде төлеуші, яғни сатып алушы алдымен тауарды алады,
содан кейін тауар құнын төлейді.
Аккредитив - бұл банктің шартты, ақшалай міндетемесі. Сатып алушының
банкі сатып алушының өтінішіндегі шарттарға байланысты тиілген тауралар мен
көрсетілген қызметтер үшін төлемді жүргізу үшін жабдықтауы банкіне тапсырма
береді.
Аккредитив тек қана қала аралық және сыртқы сауда бойынша есеп айыру
кезінде қолданылады. Сатып алушының аккредитивті меншікті қаржылары және
банк несиені есебінен ұсына алады.
Аккредитивтің мынадай түрі бар:
- жабылған;
- жабылмаған;
- қайтарылатын және қайтарылмайтын
Жабылған аккредитив – төлеуші банкінің төлеушінің меншікті қаржыларын
немесе ұсынылған несиені жабдықтаушы банкіне беру кезінде ашылған
аккредитив.
Жабылмаға аккредитив – жабдықтаушы банкінде ашылады. Ал егер де екі банк
арасында коррипонденттік қатынас орнатылсын, жабдықтаушы банкіне төлеуші
банктің корриспонденттік шотынан аккредетивтің барлық соммасын өшіруге
құқық береді. Әрбір аккредитивке қандай аккредитив екендігі көрсетілуі
тиіс . Егерде аккредитив түрін көрсететін белгі болмаса онда ол аккредитив
қайтарылмайтын болып есептеледі.
Қайтарылатын аккредитив – жабдықтаушының келісімінсіз төлеуші банкінен
өзгертілуі немесе жоққа шығарылуы мүмкін.
Мысалы: а) Келісімге көрсетілген шарттардың орындалмауы кезінде;
Б) Төлеуші банкінің аккредитив бойынша төлемге кепіл берілген бас таруы
кезінде .
Қайтарылмайтын аккредитив - бұл төлеуші банкінің аккредитивтің барлық
шарттарын орындау кезінде, төлемде жүзеге асыру үшін берген нақты
міндетмесі. Қайтарылмайтын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз
өзгерілмеймін және жоққа шығармайды. Аккредитив тек қана бір жабдықтаушымен
есеп айыруға арналған.
Құжатты аккредитив келісім бойынша екі жаққа да тиімді, сенімді әрі
ыңғайлы төлем құралы болып табылады. Аккредитив өте икемді есеп айыру
формасы болып табылады, сесбебі клиенттің өтініші бойынша оның кез – келген
шарты жедел түрде өзгертіледі.
Жабылған аккредитив клиенттің ұсынылған мынадай құжаттар негізінде ашылады:
1. Аккредитив ашуға өтініш;
2. Келісім, онда есеп айырысу аккредитивпен жүргізілетіндігі көрсетіледі.
Жауапты орындаушы клиенттің валюталық шотының сальдосын тексереді, өкілетті
тұлғалардың қолдарын салыстырады. Банкте валюталық шоты жоқ болса, клиент
мынадай құжаттарды ұсынады:
1.Қол үлгілері көрсетілген құжат;
2. Жарғы, құрылтай келісімі, тіркеу карточкасы, тіркелгендігі туралы
куәлік;
3. Банк балансы және статистикалық есеп берулер.
Импортты операцияларды есепке алу кезінде төмендегідей бухгалтерлік
проводка құрылады.
Банкте клиенттің валюталық шоты барбар болса:
Дт 2203 Клиент ағымдық шоты
Кт Құжаттық есеп айырулар бойынша кредиторлар.
2 – ші деңгейлі банктермен қолданылатын есеп чек кітапшалары 2 түрге
бөлінеді:
- есеп чек кітапшаларындағы есеп чегі;
- аманатшының чек кітапшасындағы чегі.
Чек кітапшасы қатаң есептегі бланк болып табылады және баланстан тыс 7339 –
Әр – түрлі құндылықтар мен құжаттар шоты бойынша есептелінеді. Чек
кітапшасын алу және толтыру үшін өтініш пен төлем тапсырысын ұсынады. Ол
бойынша чекті төлеу үшін қаржылар, пассивті 2221 – Клиенттердің арнайы
депозиттері шотында жинақталады. Құжаттарды бухгалтерлік тексеріп,
өтініштегі талонда чек қай шоттан төленетіндігін көрсетіп, касса
қызметкеріне чек кітапшасын толтыруға рұқсат береді. Өтініш сәйкес кассир
әрбір есеп чегіндегі чек кітапшасын иесінің атын және оның шотының номерін,
мекен-жайын көрсетеді.
Бухгалтер төлем тапсырысына сәйкес чек кітапшасының сомасын, ағымды шоттан
өшіреді. Сол кезде мынадай бухгалтерлік жазу беріледі:
Дт 2203 Кт 2221 Клиенттерідің арнайы депозиттері
Шығын 7339
Чек кітапшасының мерзімі – 6 ай.
Бухгалтер берілген чек кітапшаларына тіркеу карточкасын ашады.
Онда мыналар көрсетіледі:
- чек кітапшасы иесінің аты;
- чек номері;
- чек мерзімі;
- кіммен және не үшін есеп айырысатындығы.
Бұл берілген чектің төленуге түсуін бақылау үшін қолданылады.
3. Касса және кассалық операциялардың есебі
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
туралы заңына байланысты, екінші деңгейлі банктерден алынған өтінішке
сәйкес уақытылы нақты ақша түсімдерін және ақша көлемін бекітуді
қамтамассыз ететін бірыңғай кассалық Орталық қызметі Ұлттық Банктің
басқармасына жүктелген. Кассалық жұмыстың дұрыс ұымдастырылуы мен есептің
жүргізілуі және уақтылы есеп беруді жүзеге асыру үшін үш материалды жауапты
тұлға жауаптылық бектілген:
1. Банк басшысы
2. Бас бухгалтер
3. Касса меңгерушісі
Кассалық операциялар бойынша жұмыс кассалық жоспарға сәйкес
ұйымдастырылады және операциялық бөлім қызметкеріне кассалық жоспар бойынша
қаржының мақсаты қолданылуының есебі жүктелген. Кассалық операция жұмысымен
кассир айналысады. Ол банкке енгізілген ақша және құндылықтардың сақталуы
үшін материалды жауапты тұлға болып саналады.
Кассир және инкассатор қызметкерлеріне мыналар рұқсат етілмейді:
1.Құндылықтармен орындалатын жұмысты басқа адамдарға тапсыруға және өз
міндетіне кірмейтін жұмыспен айналысуға;
2. Өз ақшалары мен құндылықтарын банк ақшасымен құндылықтарымен бірге
сақтауға;
3.Нақты ақшаны алу және салу бойынша, кәсіпорынның, ұйымның, азаматтардың
тапсырысын орындауға, олардан бухгалтерия қызметкерлерін ескертпей тікелей
ақшаларды алуға, құжаттарды қабылдауға.
Әрбір кассирге жеке іс жүргізіледі, онда жұмысқа қабылдау туралы
бұйрықтың көшірмесі материалды жауаптылық туралы міндетеме, тұрғылықты жері
туралы мәліметтер, соңғы жұмыс орнынан алынған мәліметтер сақталынады.
Орындалған жұмыс көлеміне байланысты келесі кассалар құрылуы мүмкін:
1. Кіріс кассасы
2. Шығыс кассасы
3. Кешкі касса
4. Қайта есептеу кассасы
5. Айырбас кассасы
6. Кітапша беру кассалары
Әрбір банк мекемесінде кассадан тыс басқа да қоймалар болады, онда міндетті
түрде саталуда болатындар:
1.Операциялық күннің соңындағы ақша қалдығы;
2. Шетел валютасы. Құнды материалдар;
3. Ағымдағы жылдағы кассалық құжаттар;
4.Баланс, жылдық есеп беру формалары;
5. Ұзақ мерзімді несие бойынша міндеттемелер;
6.Қатаң есеп беру бланкілері.
Барлық коммерциялық банктер Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі берген
лицензия бар болған жағдайда ғана клиенттерге нақта ақшамен қызмет көрсете
алады. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі операциялық кассаның лимитіен
белгілейді, оның мөлшері банктің орындайтын операциясының көлеміне
байланысты болады. Клиенттергет қызмет көрсету барысында қолма-қол ақшалар
жетпей қалған жағдайда кассалық есеп айырысу орталығында өзінің
корреспонденттік шоттан алады. Операциялық кассаның лимиттен артық қалдығы
кассалық есеп айрысу орталығындағы корреспонденттік шотқа аударылады.
Ұлттық Банктің орталық басқармалары екінші деңгейлі банктер ұсынған
тапсырыстар негізінде, нақты ақшаның түсуі мен бекітімнің берілуін
қаматамасыз етуі тиіс:
- фронт – офис;
- бэк – офис;
- бас бухгалтерия.
Фронт – офис банкнот пен монеталарды дайындауға байланысты шығыдар
сметасын, кіріс пен шығыс сметасын дайындайды, нақты ақшаны жеткізуді,
байланыстың, формалық кимдердің және сол сияқтылардың жеткіліктілігін
қаматамасыз етеді.
Бэк – офис бастапқы құжаттар негізінде нақты ақшаны ұсыну мен қабылдау
операцияларының есебін және бақылауды жүзеге асырады, касса қалдығы туралы
күнделікті есеп беруді дайындайды, резерв қорының қалдығы мен нақты ақша
қозғалысы туралы айлық есеп беруді әзірлейді.
Бас бухгалтерия эмиссионды – кассалық операциялардың бэк- офисте
дұрыс жүргізілуін бақылайды және синтетикалық есепті жүзеге асырады.
Аналитикалық нақты есеп бэк –офисте жүргізіледі
Банкке нақты ақша заңды тұлғалардан аманат ретінде қосылған нақты ақша
жарнасы 5136 форма боынща, аманатқа қосымша жарналар 51 – кіріс ордері
негізінде қабылданады. Барлық аталған құжаттарда нақты ақша қабылданған
күнкөрсетілуі тиіс және белгіленген операцияның есебін жүргізуші
бухгалтерге өткізілуі қажет.
Бухгалтер құжатының дұрыс толтырылуын тексеріп, кіріс касса журналына
тіркейді және клиентті кассаға жолдайды. Кассир клиенттен нақты ақшаны
қабылдайды. Аманат бойынша нақты ақша қабылдау кезінде:
Дт 1001 Кассадағы нақты ақша
Кт 2203 Клиенттердің ағымды шоттары
Бухгалтерлік жазуы беріледі.
Банк мекемелері байланыс бөлімшелері арқылы қатаң есеп бланкілері
жолданған сәлемдемелерді қабылдай алады. Кіріске алынатын құндылықтар есебі
төмендегідей шоттарда есепке алынады:
7339 – Әр түрлі құндылықтар
7345 – Сақтаудағы бағалы металдар
7360 – Сақтаудағы акция және басқа да бағалы қағаздар
Кассадан нақты ақшаларды босату, заңды тұлғалардың чектері мен жеке
тұлғалар аманаты бойынша жазылған шығыс ордері негізінде жүргізіледі.
Ақшалай чек он күн мерзімге жарамды болып табылады және чекті ұсынушы
қолымен, мөрімен бекітілуі тиіс. Кассадан нақты ақша босатылғанда
Дт 2203 Клиенттің ағымды шоты
Кт 1001 Кассадағы нақты ақша
Бухгалтерлік жазуы беріледі.
Күн соңында касса қызметкері операциялық бөліммен салыстыру
үшін қолданылатын кассалық құжаттар бойынша айналымдар анықтамасын құрады.
Кіріс кассасының кассирі әрбір бухгалтер бойынша өзара салыстырудан кейін,
бекітілген қабылдаған нақты ақша көлемі мен сомасын, құжаттар санын
көрсетеді және кіріс журналындағы корытындымен салыстырады. Шығыс касса
кассирі өз мәліметтерін бақылаушы қорытындысымен салыстырады. Кассирлер
ақша қалдығы мен барлық құжаттарды касса бойынша айналымдар қорытындысы
жасау үшін касса меңгерушісіне тапсырады, онда құжаттар саны, касса кірісі
мен шығыс сомалары көрсетіледі. Бұл мәліметтер банктің қойма кітабында
тіркеледі, қалған нақта ақша қалдығы үш материлады жауапты тұлғалардың
қатысуымен банк қоймасында қалдырады, мәліметтерді қойма кітапшасына
енгізеді.
Ақша мен құндылықтардың сақталуын бақылау мақсатында әрбір
банк мекемесінде кассаның және қойманы тексеру жүргізіледі.Тексеру
міндетті тәртіпте және кенеттен жүргізілуі мүмкін. Міндетті тексеру әр
тоқсанда бір рет және материалды жауапты тұлғаның ауысуы кезінде
жүргізіледі. Кенеттен тексеру шаруашылық ұйымның талабы бойынша, банк
басшысының шешімі және жоғары тұрған мекеменің белгілеуі бойынша
жүргізіледі.
Тексеру банк басшысының бұйрығымен тағайындалған комиссия жүргізеді және
тексеру материалды жауапты тұлғалардың қатысуымен жүзеге асады. Тексеру
қорытындысы бойынша акт толтырылады және жоғары тұрған мекемеге жылдық
есеппен бірге ұсынылады. Егер міндетті тексеру кезінде есеп формаларында
ешқандай қателіктер табылмаса онда акт құрылмайды. Егер қателіктер табылса,
нақты ақша жетіспеушілігі кінәлі тұлғаға жіберіледі және касса бойынша
нақты ақша қалдығы азаяды. Кінәлі тұлғадан міндеттеме алынады,
онда қарыздың қандай жолмен және қандай мерзімде қайтарылатыны көрсетілуі
керек. Жетіспеушілік сомасы кінәлі тұлғаның депозитінен, жалақысынан немесе
ақшамен құйылуы мүмкін. Жетіспеушілікті толтыруға ақша түскенде:
Д 1001 Кассалық нақты ақша
Д 1854 Банк қызметкерлерімен есеп айырысу
К 1860 Басқа да дебиторлар
Ақша құндылықтарымен қатар құжаттар мен әртүрлі құндылықтардың нақты
қалдығы тексеріледі. Есеп берілгендерімен сәйкессіздігі баланстан тыс
кіріс немесе шығыс ордерлері бойынша, қайтару немесе кіріске алу
тәртібімен реттеледі.
Ақша түсінің инкассациялауымен екінші деңгейлі банктың келісімі
бойныша Ұлттық Банк, ал шаруашылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz