Серіктестік қатысушыларының құқықтары мен міндеттері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. Бөлім. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру түрлері.
1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғысы.
1.2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бизнес жұмыстарын ұйымдастыру
қағидалары.
1.3. Бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін салыстыру.
1.4 Салық төлемдерін талдау.
ІІ-бөлім. (Шардара жолдары ( жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
шаруашылық және қаржылық жағдайын талдау.
2.1. ЖШС-нің басқару құрылымы және жұмыс қызмет атқару технологиясы.
2. Жауапкершілік шектеулі серіктестігінің негізгі және айналым қорлары
және оларды басқару есебі.
3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық жағдайын талдау.
2.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің негізгі және айналым қорларының
аудиті.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық қатынастар әлемнің көптеген мемлекеттерінің, әсіресе дамушы
елдерде экономикасына тән. Олардың нарықтық экономикаға өту жолдары және
олардың қалыптасуының негізгі жағдайлары барлық жерде бірдей болған емес.
Қазіргі заманғы жағдайда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты Қазақстанда да
мезгілде екі күрделі міндетті экономикалық дағдарысты жеңу және нарықтық
қатынастарға өту жөніндегі шараларды жүзеге асыруды шешу ситуациясы
қалыптасты.
Экономикалық даму жағдайында жаңа қоғамға мақсаткерлікпен өту
түпкілікті әлеуметтік-экономикалық жаңғыруды стратегиясы мен тактикасын
жасау және жүзеге асыруға негізделуі тиіс. Ол төмендегі бағыттардан тұрады.
-экономиканы мемлекет меншігінен алу, меншік қатынастарын
трансформациялау, жекешелендіру,
-өндірушілердің шаруашылық жүргізу қызметіндегі бостандығын,
тәуелсіздігін және экономикалық жауапкершілігіне қамтамасыз ету;
-іскерлік құрылымдар, нарықтық қатынастардың басқа да белгілерін,
нарықтық инфрақұрлымның қалыптасуына жағдай жасау;
-шаруашылықтың және меншіктің әр түрлі әлеуметтік түрлерін тең жағдайда
дамытуды, шаруашылықтың әлеуметтік әдістерінің құрылымын әкімшілік жолмен
емес, олардың бәсекелестігі мен тиімділігі негізінде қалыптасуына жағдай
жасауды қамтамасыз ету;
-экономикалық және әлеуметтік тиімділікке қол жеткізетін шаруашылық
салаларының артықшылықтарын айқындау, оларға барынша қолайлы жағдай туғызу;
-өндіріс құрылымын сұраным құрылымына, экономикалық демониполизациясына
сәйкес келтіру мақсатымен белсенді құрылымдық және қаржыландыру саясатын
жүзеге асыру;
-нарықтық негізде сыртқы экономикалық байланыстарды демократияландыру
және экономиканың ашықтығын қамтамасыз ету;
-тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың қазіргі заманғы жүйесін құру,
азаматтарға қажетті деңгейде әлеуметтік қорғануды қамтамасыз ету, табысты
индексациялау, еңбекке орналастыруды және кадрларды қайта дайындауды жаңаша
ұйымдастыру, жұмыссыздық жөнінде жәрдемақы төлеу;
-көрсетілген жағдайлардың барлық жиынтығының негізінде экономиканың
құрылымында ұлан-ғайыр өзгерістерге және оның жоғарғы тиімділігіне жету;
Қазақстанда экономикалық жағынан күшті және дамыған мемлекет құру және
оны жаңғырту үшін іс-жүзінде барлық жағдай бар. Республиканың экономикалық
потенциалы төмендегідей: Қазақстан 2 миллион 717,3 мың шаршы километір жер
аумағын алып жатыр. Бұл дүние жүзіндегі Англия, Франция,Германия, Италия,
Испания, Бельгия, Жапония, Финляндия және Люксембург сияқты ірі
мемлекеттердің барлығын қосқандағы көлемінің жиынтығына тең келеді. өзінің
жер аумағы жағынан Қазақстан дүние жүзінде тоғызыншы орын алады.
Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев жарық көрген “Қазақстанның тәуелсіз
мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы” атты еңбегінде
Республиканың материалдық өндірісін жаңғыртудың артықшылығы бар және оның
төмендегідей бағыттары белгіленген:
-рынокты азық түлікпен және халық тұтынатын тауарлармен толтыру;
-құрылыс және құрылыс индустриясының базасын нығайту;
-қара және түсті металлургияның соңғы жетістіктерін құру, экономиканың
шикізаттың бағытын өзгерту;
-ғылымға негізделген өндіріс пен машина жасауды дамыту, қорғаныс
кәсіпорындарын деверсификациялау және конверсиялары;
-экологиялық таза технологияларды енгізу;
-транспорттың , байланыстың, энергетиканың, туризмнің, мейрамхана
жүйелерінің және басқаларының қазіргі заманғы инфрақұрлымдарын
қалыптастыру.
Н.Ә.Назарбаев – біз тек осындай ғана міндетті алға қойып отырмыз және
оны Қазақстанда шешуге тиіспіз. Міне, осы жерде қоғам алдында көкейтесті
мәселе-іскерлікті дамыту мен бизнесмендерді тәрбиелеу мәселесі тұр. Ол
өзінің ауқымы жағынан болсын, күрделілігі жағынан болсын, өз уақытысында
шешілген ұлттық шығармашылық интелегенцияны қалыптастыру проблемасымен
бірде-бір кем түспейді. Бұл үшін нарықтық экономикасы мен бизнесі дамыған,
оны дамытудың көне дәстүрлерін сақтаған және тұрғындарының көптеген бөлігі
іскер бизнесмен әлеуметтік тобына жататын елдердегі іскерліктің
тәжірибесін, практикасын, теориясы мен әдістемесін оқып үйреніп негізінде
бизнес бойынша теориялық және практикалық білім керек.
1. Бөлім. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру түрлері.
1.1 Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғысы.
Осы жарғы “Шардара жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
заңды тұлға ретіндегі құқықтың мәртебесін анықтайды.
“Шардара жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 26.08.1999 жылы
тіркелген (куәлігінің 1958-ТОО) және бұдан әрі серіктестік деп аталады.
Мемлекеттік тіркеудің негізі құрылтайшылар құрамының өзгеруінде.
Серіктестіктің фирмалық атауы қазақ тілінде “Шардара жолдары”
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі. Серіктестіктің тұрған орны: Қазақстан
Республикасы, Оңтүстік Қазақстан облысы, Шардара ауданы , Шардара қаласы,
С. Мұқанов көшесі,9 үй. Серіктестіктің қызмет мерзімі шектелмеген.
Серіктестіктің заңды мәртебесі.
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап заңды тұлға
құқықтарын иеленеді.
Серіктестіктің мөрі, дербес балансы, банктерде шоттары, өз фирмалық
атауы жазылған бланкілері болады. Серіктестік өз қызметінің мақсатына жету
үшін өз атынан мәселелер жасасуға, мүліктік және жеке мүліктік емес
құқықтарды иеленуге, міндеттер көрсетуге, сотта талапкер және жауапкер
болуға құқылы.
Серіктестік Қазақстан Республикасының аумағында және шетелде филиалдар
мен өкілдіктер құруға, басқа заңды тұлғалармен бірлестіктерге кіруге,
сондай – ақ өзгеде заңды тұлғалардың қатысушысы болуға құқылы. Серіктестік
өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкіне жауап береді.
Мемлекет серіктестіктің борыштары бойынша жауап бермейді. Серіктестік
мемлекеттің борыштары бойынша жауап бермейді.
Серіктестік қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Серіктестіктердің қызметіне баланысты шығындар бойынша енгізілген салымдар
құнының шегінде тәуекелге барады.
Серіктестіктің қызметінің мақсаттары және мәні.
Серіктестіктің қызметінің негізгі мақсаты: жарғысы бойынша қызметінен
таза табыс алуға болады.
Серіктестіктің қызметінің мәні болып табылатындар:
• Жолдарды , жөндеу жұмыстары және күрделі құрылыстар жүргізу.
• Жол құрылыс материалдарын өндіру және сату;
• Коммуналдық және жүк тасымалдау жұмыстарына қызмет көрсету;
• Халық тұтынатын тауарларды өндіру және сату;
• Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру және қайта өңдеу;
• Ішкі экономикалық сату және сатып алу қызметтері, коммерциялық
қызмет;
• Жанар-жағар майларды сатып алу және сату;
• Жанар –жағар май бекетін және авто көлік айалдамасын ашу;
• Туристік және қонақ үйлік бизнестер жасау;
• Формацептикалық қызмет;
• Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған өзгеде
қызмет түрлері;
Серіктестіктің лицензияланатын қызмет базасындағы құқықтық қабілеті
тиісті лицензия алған сәттен бастап пайда болады және заң актілерімен
белгіленген тәртіпте оның алып
қолданылу мерзімі біткен немесе жарамсыз деп танылған кезінен бастап
таратылады.
Серіктестік қатысушыларының құқықтары мен міндеттері.
Серіктестіктің қатысушылары құқықты; осы жарғыда көзделген тәртіппен
серіктестік істерін басқаруға қатысуға;
• жарғысында көзделген тәртіппен серіктестіктің қызметі туралы
ақпарат алуға оның бухгалтерлік және өзгеде құжаттамасымен
танысуға;
• серіктестік қызметінен, серіктестіктің құрылтай құжаттарына және
оның жалпы жиналысының шешімдеріне сәйкес табыс алуға;
• серіктестік таратылған жағдайда несие берушілермен есеп
айырысқаннан кейін қалған мүліктің бір бөлігінің құнын немесе
серіктестіктің барлық қатысушыларының шешімі бойынша осы
мүліктің бір бөлігін заттай алуға;
● өз үлесін бөліп алу арқылы серіктестікке қатысуын тоқтатуға
құқылы;
Серіктестіктің қатысушыларының міндеттері:
• құрылтай құжаттарынаң талаптарын орындауға;
• құрылтай құжаттарында көзделген тәртіпте, мөлшерге және мерзімді
серіктестіктің жарғылық капиталына салымдар салуға;
• серіктестік коммерциялық құпия деп жариялаған мәліметтерді жария
етпеуге міндетті.
Серіктестіктің қатысушылары серіктестіктің құрылтай құжаттарымен және
Қазақстан Республикасының заңмен көзделген басқа да міндеттерді мойнына
алуы тиіс.
Серіктестіктің мүлкі.
Серіктестіктің жарғылық капиталы 80000 теңгені құрап, қатысушылардың
салымдарын көтеру жолымен құрылады. Серіктестіктің мүлкі оның балансында
көрсетілген.
Қатысушылардың шешімі бойынша серіктестіктің жарғылық капиталының
мөлшері ұлғаюы мүмкін.
Серіктестіктің таза табысын бөлу.
Серіктестіктің оның жыл ішіндегі қызметінің нәтижелері бойынша алған
таза пайдасы серіктестікке қатысушылардың серіктестіктің тиісті жылдағы
қызметінің нәтижелеріне арналған кезекті жалпы жиналысының шешіміне сәйкес
бөлінеді.
Жалпы жиналыс таза табысты немесе оның бір бөлігін серіктестіктің
қатысушылар арасында бөлуден алып шығарып тастау туралы шешім қабылдауға
құқылы.
Серіктестіктің ықтимал шығындары резервтік капитал есебінен жабылады.
Резервтік капитал қаражаты жеткіліксіз болғанда шығындарды жабу көздерін
анықтау туралы шешім жалпы жиналыспен қабылданады. Серіктестік
қатысушыларының қай – қайсысын болмасын таза табысты бөлуге қатысудан
шеттеткен келісімдер жарамсыз болып табылады.
Серіктестіктің еңбек коллективі.
Директор жолдау туралы келісім шарттардың сондай – ақ еңбек
қатынастарын реттейтін басқада нысандардың негізінде қызметкерлерді
жалдауға құқылы.
Серіктестік қызметкерлерге Қазақстан Республикасы заңдарында
белгіленген барлық әлеуметтік – экономикалық құқықтарының берілуін
кепілдендіреді.
Әрбір қызметкерлердің еңбек табысының ең жоғарғы мөлшеріне шек
қойылмайды және белгіленген ережелерге сәйкес салықтар салынады.
1.2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бизнес жұмыстарын ұйымдастыру
қағидалары.
Бизнес адамзаттың кез – келген ойластырған қызметі ретінде сендіру
негізінде болсын, тиісті мағынасында және заңдық негіздегі жасалуы
жағдайында болсын, мемлекетпен арадағы іскерлікке қатысушылардың
экономикалық қарым-қатынастары нақты ұйымдастыруды қажет етеді. Бизнесті
ұйымдастырудың ең қарапайым формасы – бұл жеке іскерлік. Бұл жағдайда
бизнесмен жеке тұлға ретінде кәсіпорынның фирманың мәртебесін иеленбей-ақ ,
өздігінен , жалғыз басты болып іс-қимыл танытады. Алайда , егер бұл қызмет
бір рет қана емес кездей-соқ жүргізілмей, жүйелі түрде жүргізілетін болса,
онда міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өтеді. Әрбір азаматтың, мысалы:
өзінің үй іргесіндегі учаскесінде көкөніс пен гүл өсіріп, оны сатуға құқы
бар. Бұндай жағдайда егер осындай жеке іскерлік белгіленген минимумнан
асатын пайда әкелсе , іскер осы пайдадан салық төлеуі тиіс.
Бірқатар жағдайларда белгілі бір жеке тұлға бизнеспен айналуы үшін
іскерліктің бірнеше түрі мен айналысуға құқық беретін ақылы лицензия алу
қажеттілігі қарастырылған. Мысалы: дәрігерлік қызмет, білім беру қызметін
көрсету, ал кейде тіпті құстың белгілі бір мөлшерін атып алатын аңшыларға
немесе ау салатын балықшыларға да әлгіндей лицензия алу қажет.
Егер жеке іскерлік қызмет белгілі бір салада жүйелі жүргізілетін
болса, онда белгілі бір мерзім мен қызмет көлеміне берілетін ақылы патент
алу қажеттілігі туады.
Жеке басты іскер өз шығынын өзі толық көтереді және өз қызметінің
нәтижелері үшін өзі жауап беріп, бастаған ісін кез-келген уақытта тоқтата
алады. Жеке іскерлік қызметтің тағы бір түрі жеке кәсіпорын , фирма , шаруа
(фермерлік) қожалығы болып табылады. Бизнестің мұндай формасындағы мекеме
құру құқы кез-келген азаматта бар. Бұл үшін ол өзінің жеке кәсіпорын
тіркеуден өткізіп , заңды тұлға мәртебесін алуы шарт. Мұндай жағдайда
аталмыш кәсіпорын тек жалғыз адамнан ғана турмауы мүмкін. Бұл кәсіпорының
меншік иесі іскерлік қызметтің субьектісі ретінде танылады, ол кез-келген
мөлшерде қызметкерлер қатарында саналады.
Жеке іскерлік кейде отбасылы кәсіпорын түрінде көрінеді. Мұндай
жағдайда жеке іскерліктен топтық , яғни ұжымдық іскерлікке өту әдісі
байқалады. Жеке бизнес жаппай көрінгенімен тар ауқымдағы қызмет болып
саналады. Бизнестің аламат әлемінде жалғыз басты іскер өте нәзік тұлға
болып көрінеді. Оның пайдасы мардымсыз және ол нарықтың аласапыранынан
жеткілікті дәрежеде қорғалмайды. Сондықтан да бизнесмендер өздерінің
күштері мен қаржыларын біріктіріп жалғыз бастылықтан ұжымдық іскерлікке
өтуге бейімділіктерін жасырмайды. Бұл жағдайда ортақ фирма немесе басқа да
біртұтас кәсіпорын құру кезінде жекелеген бизнесменнің мүлікке жекеменшігі
сақталады, тек бизнесмендер біртұтас команда құруға өздерінің күштерін
біріктіреді. Дей тұрған мен серіктестіктерді, кооперативтерде оның
құрылтайшылары мен қатысушылары өндіріс құрал-жабдықтарын толық немесе
ішінара біріктіреді. Жеке іскерліктің бұл мүмкіндігі , оның ұжымдық
әдісімен іс жүзінде қабысуы бизнесті дамытудың барынша маңызды фактор болып
табылады.
Сонымен қатар, ұжымдық бизнестің көптеген формалары капиталдың
қосылуымен, ортақ меншіктің құрылуы мен , аталмыш бірігудің барлық мүлкіне
міндеттеме бойынша жауап беретін заңды тұлға жасаумен байланысты. Мұндай
кәсіпорындарда өндіріс құрал жабдықтарына меншік топтық немесе ұжымдық
мәнге ие болады. Бұл жағдайда, ұжымдық меншік шеңберінде басқалармен бірге
ортақ кәсіпорынға біріккен әрбір іскердің меншігіндігі негізгі құрал
жабдықтар ақшалай меншік бөлігін белгілеу түрінде мүлікті үлесіне қарай
бөлу жолыменен жеке меншік құқын сақтауына болады. Жеке меншікті осылай
сақтаудың түпкілікті нұсқасы кәсіпорын құру болып табылады. (16)
Құрал-жабдықтарды, капиталды, басқаруды одан әрі біріктіру
корпорациялар, біріккен кәсіпорындар , және тағы басқа түрдегі ұжымдық
іскерліктің интеграциялық формаларына әкеледі.
Аталмыш жағдайда кәсіпорынның аясында іс жүзіндегі заңдық тәртіппен
құрылған, адамдармен қоғамның әр түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсатында атқарлатын өнім өндіру, тауар сату, қызмет көрсету, жұмыс
орындау жөніндегі белгілі бір қызметті жүзеге асыратын шаруашылық
субъектісі танылады.
Халық шаруашылығында жұмыс істейтін кәсіпорын ұйымдық-құқықтық
құрылысы, масштабы, қызмет ауқымы тұрғысынан әр түрл іболып келеді.
Құқықтық және өндірістік тұрғыдан алғанда олар жекелеген топтармен түрлерге
бөлінеді. Ол үшін нарықтық экономика олардың қызметін айқындайтын
шаруашылық жүргізу заңдылығының белгілі бір формаларын жасаған. Олар
шаруашылық серіктестіктері, акционерлік қоғамдар, өндірістік кооперативтер,
сондай-ақ бизнестің мемлекеттік секторында мемлекеттік және муниципалдық
кәсіпорындар. Алайда, бұл формадағы кәсіпорындар өсіп жетіліп, концерн,
консорциум, трест, синдикат, картель сияқты ассоциацияларға, тіпті
халықаралық және ел аралық корпорацияларға айналу мүмкін. Бизнестің осы
формаларының әрқайсысының мәнімен маңызы қарастырайық. Жеке іскерлік
қызмет ұсақ бизнестің түрі ретінде өзінің кең тарағанына шектеулі
мүмкіндіктерге ие болғандықтар әдетте, болмашы ғана пайда әкеледі. Барынша
ірі бизнесті ұйымдастыру үшін іскер адамдарға ірі фирмаларға бірігіп,
топтық және ұжымдық іскерлікке көшуге тура келеді. Оған қатысушылардың
жазбаша келісімге немесе келісім-шартқа отыруына негізделген мұндай
бірлестіктерді әдетте кәсіпорын ретінде құрылғандықтан серіктестік деп атау
ұйғарылған. Мұндай жағдайда тек қана күш жігер емес, сонымен бірге оған
қатысушылардың өндіріс құрал жабдықтары мен капиталы да біріктіріледі.
Шаруашылық серіктестігіне қатысушылардың кәсіпорын басқару ісіне,
табысты бөлуге араласуына және оны жойған жағдайда алашақтары бар тұлғалар
мен есеп айырысып болғаннан кейін қалған мүлікті заттай немесе ақшалай
түрінде қайтарып алуына құқылары бар. Сонымен бірге серіктестікке
қатысушылар өздерінің біріккен кәсіпорын алдында құрылтайлық құжаттардың
талаптарын, жарналарды салымдарды дер кезінде және толық беруге
коммерциялық құпияны сақтауға және тағы басқа талаптарды булжытпай орындау
жөнінен белгілі бір міндеттемелер алады. Серіктестікке қатысушылар мүліктік
жауапкершілігінің дәрежесіне қарай толық және командиттік болып келеді.
(16,4)
Толық серіктестік-келісімдік негізде жалпы бизнеске қатысушылардың
ерікті бірлестігі. Іскерлік қызметті жүргізу үшін олар жалпы үлестік
меншікті құратын өздерінің мүліктерін біріктіреді, яғни серіктестіктің
әрбір мүшесінің аталмыш кәсіпорынға мүліктік немесе ақшалай түрде еңгізген
салымына сәйкес өзінің үлесі (пай) болады. Алайда, қаржылық қиындық туған
жағдайда, басқаша айтқанда, серіктестіктің біріккен мүлкінің жалпы құнына
қарыз асып кеткенде олардың мүшелері өздерінің немесе заңдық қатынас арқылы
бөлінбеген болса өздерінің отбасы мүшелерінің мүлкімен жауап береді. Толық
серіктестіктің заңды тұлға мәртебесі бар және шаруашылық қызметі
субъектісінің барлық құқығына ие. Басқаша айтқанда , олар келісімдік
қатынасқа барады, өзіне міндеттеме алып оны орындауға және мемлекеттік
билік ұйымдарымен өзара бірлесіп , іс-қимыл танытады.
Толық серіктестіктің барлық мүшелерінің шектеусіз ынтымақтастығы
жауапкершілігі оған қатысушылардың кәсіпорынды басқару ісінде ерекше
құқыққа ие болуына мүмкіндік береді. Олардың әрқайсысы серіктестіктің
барлық істерін жеке басқаруына жеке өз шешімдері мен іс-қимылдарын ешкіммен
де ақылдаспай жасауына болады. Іс жүргізудегі дәл осындай ерекшелік толық
серіктестікке бір-біріне шексіз сенетін, әріптестердің ешқайсысы да
серіктестікке және олардың әрбір мүшесіне зиян келмейтіндей шешім қабылдап
, іс-қимыл танытатынына толық сенетін адамдардың басын құруына жағдай
жасайды. Әріптестердің қызметінде кемшіліктерге жол бермеудің алдын алу
мақсатымен толық серіктестік мүшелерінің өзара қарым-қатынасын қарастыратын
құрылтайшылық келісім-шарт електен өткізіп отырып жасалады.
Командиттік серіктестік немесе сенімге негізделген серіктестік
дегеніміз біріккен шаруашылық қызметі жөніндегі келісім-шарт негізінде
жасалатын бірнеше іскердің бірлестігі.
Бірақ, толық серіктестікке қарағанда мұнда мүшелердің бір бөлігі ғана
толық серіктестік болып табылады. Олар өздерінің барлық мүлкімен аталмыш
кәсіпорынның міндеттемелері бойынша толық ынтымақтастық жаупкершілікті
мойнына алады. Олардан басқа салым салушы мүшелер аталмыш серіктестікке тек
өздерінің салымдары(пайлық жарна) көлемінде ғана шектелген мүліктік
жауапкершілікке ие болады. Сондықтан да мұндай серіктестік мүшелерінің,
құқықтары да бірдей емес, комплементария басқарудағы билікке толығынан ие
ал коммандиттер өздеріне кіріс кіретін салым енгізу түрінде ғана көріне
алады. Коммандитті серіктестің мүлкі жалпы үлес меншігі құқығы ретінде оның
барлық мүшелеріне ортақ.
Шектеулі жауапкершіліктегі серіктесік толық және коммандиттік
серіктестіктегі кәсіпорын тектес. Онда оның мүшелері серіктестіктің
міндеттемелері бойынша тек жалпы капиталға салым көлемінде жауапты.
Шектеулі жауапкершіліктегі серіктестік ең кіші мөлшері заңды тәртіппен
белгіленетін құрылтайшылардың жарғылық қорына салым салу есебінен құрылатын
жолмен шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін жасалатын іскерлердің ерікті
бірлестігі болып табылады. Басқа серіктестіктер сияқты шектеулі
жауапкершіліктегі серіктестік те заңды тұлға мәртебесіне ие. Әрбір мүліктей
және пай көлемінде салым салушының қатысуы арнаулы куәлік-сертификатпен
куәландырылады. (4,16)
1.3. Бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін салыстыру.
Бухгалтерлік баланс – қаржылық есептік негізгі түрі бола отырып, ол
есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын, ағымдағы
активтердің айналымдылығы мен өтімділігін, меншікті капитал мен
міндеттеменің қолда барын, дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы
мен жағдайын және кәсіпорынның несиеқабілеттілігі мен төлеу қабілеттілігін
анықтауға мүмкіндік береді.
Баланс көрсеткіштері кәсіпорынның капиталын орналастыру тиімділігін,
оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз
көздерінің көлемімен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімділігін
бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша бухгалтерлік балансты талдау үшін және
кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда ақпараттың ең қажетті түрі болып
табылады. .
Жалпы баланс талдауында қолданылатын көлденеңінен тігінен талдау әдістері
пайдаланамыз. Баланс активтерінің орналасуына оның құрылымына және болған
өзгерістерге көңіл аудару қажет.
“Шардара жолдары ”жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің 2004-2005 жылғы
баланс көрсеткіштерінің ауытқу кестесін түзейік.
Көрсеткіштер Өлшем Өткен Ағымдағы Ауытқу %
№ бірлігжыл жыл (+,-)
і 2004 жыл 2005 жыл
Актив
1 Жер мың т
2 Ғимараттар мен -
құрылымдар
3 Машина мен құралдар - 769 769 - -
4 Көлік құралдары - 1078 1078 - -
5 Тозу құны - 371 634 +263 70,8
6 Қалдық құны - 1476 1213 -263 -70,8
Жиынтығы - 1476 1213 -263 -70,8
Қысқа мерзімді
активтер
7 Материалдар - 1293 1712 +419 32,4
8 Дебиторлық қарыздар - 768 1279 +511 66,5
9 Ақша құралдары -- - 228
10 Жиынтығы - 2061 3219 +1158 56,2
11 Активтің барлық - 3537 4432 +895 25,3
жиынтығы
Пассив
Меншік капиталы және
міндеттемелер
12 Жарғылық капитал -
Бөлінбеген табыс - 576 581 +5 0,8
Жиынтығы - 576 581 +5 0,8
14 Кредиторлық қарыздар- 2235 3077 +842 37,7
15 Басқада кредиторлық - 521 545 +24 4,6
қарызджар
16 Төлеу үшін - 206 238 +32 15,5
есептелінген
шығындар
Жиынтығы - 2961 3851 +890 30,0
Барлығы - 3537 4432 +895 25,3
Жоғарыдағы кестеде ұзақ мерзімді активтерді өткен жылмен салыстырғанымызда
263 мың теңгеге кемейіп немесе 70,8 пайызға төмендеген. Оған негізгі әсер
еткен фактор негізгі қорлардың тозу сомасының есебінен болған. Ал енді
қысқа мерзімді активтер бөлімі 1158 мың тг немесе 58,2 пайызға өскен , оның
негізгі себептері сатып алынған тауарлы материалдық құндылықтардың қалдығы
, сондай-ақ дебиторлық борыштардың ұлғаюымен байланысты болған. (16)
Енді баланстың пассив бөліміндегі жарғылық капиталымен резервтік капитал
бөліміндегі бөлінбеген табыс 5 мың тг ұлғайған. Ал қысқа мерзімді
міндеттемелер өткен жылмен салыстырғанда 890 мың тг ұлғайған . Мұның
негізгі себептері кердиторлық қарыздарының көбеюіне байланысты болған.
1.4 Салық төлемдерін талдау.
Салықтардың түрлері.
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бюджетпен есеп айырысу 631 Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы деген
пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс Салық салынатын Салық мөлшерлемесі Салықтық
салығын төлеушілер обьектілері кезең
Заңды тұлға, ҚР Салық салынатын 30% Кален-дар
резиденттері табыс лық жыл
(бұларға Ұлттық
банкі мен
мемлекеттік ұйымдар
кірмейді)
Төлем кезінде 15%
алфынатын табысқа
салынатын салық
Заңды тұлға, ҚР Салық салынатын 10% Кален-дар
резиденттері, олар табыс лық жыл
үшін жер өндірушінің
негізгі құралы б.т.
ҚР тұрақты ұйымдар Салық салынатын 30% Кален-дар
арқылы, қызметін табыс лық жыл
жүзеге асыратын
резиденттер емес
заңды тұлғалар
Таза табыс 15%
ҚР-да төлем кезінде Төлем кезінде 15% марапаттау мен қатысу
табылатын алынатын табысқа үлесінен алынған
резидент-тер емес салықатын салық табыстар, дивиденттер;
заңды тұлғалар 10% тәуекелділіктен
сақтан-дыру келісім шарты
бойынша төленетін,
сақтандыру пайдасы;
5% тәуекелділіктен қайта
сақтандыру келісім шарты
бойынша төленетін,
сақтандыру пайдасы;
5% Халықаралық
тасымал-дауда
транспорттық қызмет
көрсетуден түскен табыс;
20% басқа да табыстар.
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі обьектісі салық
салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен
шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы қызметін жүзеге асырмайтын, резидент
еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы анықтайды:
Салық салынатын = Жылдық табыс - Шегерімдер
табыс жиынтығы
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейдек жасалынады:
Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер, дисконттар мен
депозиттер жатады.
- несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша да,
депозиттер, сондай-ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе орналастырылса),
онда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен қайта
қаржыландырудың 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша шығарылған
сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел валютасында берілген (немесе
орналастырылған) болса, онда ол Лондонның банкаралық рыногының 2-ге
еселенген мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша шығарылған соманың шегінде
шегерілуге тиіс. (3)
Жоғарыдағы шектеулермен қоса, несиенің максималды марапаттау сомасы да
шегерімге жатады:
Заңды тұлға – = Төлеу көзінен х Төлем көзінен ұсталатын
резиденттеріне ұсталынған табыс салығының
төлейтін, марапаттау марапаттау мөлшерлемесі (15%)
және шегерімге сомасы Корпоративтік салығының
жатқызуға болатын мөлшерлемесі (30%)
сомасы
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің қайта қаржыландыру
мөлшерлемесі және Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы қағаз
қарыздары, мүліктерді, сондай-ақ несиені (қарызды) рәсімдеу кезіндегі
мөлшерлемесі пайдаланады.
Келісім-шартқа сәйкес несие (қарыз) үшін марапаттау сомасын есептеу
кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол мәміленің (операцияның) нақты
жасалған күніндегі мөлшерлемесі есепке алынады.
Күмәнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын шегерім. Егер де
бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе,
онда оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі.
Күмәнді қарыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса және
ол бухгалтерлің есепте көрсетілсе ғана жасалады. Күмәнді қарыз талабы –
негізінен Қазақстан Республикасының заң тұлғалары және жеке кәсіпкерлері
көрсеткен қызметінің, атқарған жұмысының, сатқан тауарының нәтижесінде
шығатын талап: сондай-вақ Қазақстан Республикасында тұрықта ұйымдар арқфылы
қызметін жүзеге асырып жүрген заңды тұлға-резидент еместердің де және үш
жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде, немесе Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші-дебиторларды банкрот деп
таныған жағдайда шығады.
Резервтік (провизиялық) қорларға аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз
қызметін заңдарға сәйкес жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асыратын
жер қойнауын пайдаланушының осы кен орнында жер қойнауын пайдалану
жөніндегі операциялардың аяқталуына байланысты кен орнын игеру зардаптарын
жою қорына (резервтік немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар
сомасын шегеріп тастауға құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де,
ұйымдарға да берілуі мүмкін, яғни олардың депозиттері, несиелері (қаржылық
лизингіні қоспағанда), дебиторлық қарыздары, аккредетивтері үшін жасалуы
мүмкін. Бұл операцияларды күмәнді категориясына жатқызу тәртібін және
жағдайын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі осы жағдайға өкілеттілігі
бар мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.
Ғылыми-зерттеу, жобалық және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарына
жасалған шығындар бойынша шегерім жасау. Негізгі құрал-жабдықтарды алу,
оларды орнату және басқа күрделі сипаттағы шығындардан басқа, табыс алумен
байланысты ғылыми-зерттеу, жобалау және тәжірибеде-конструкторлық
жұмыстарына жұмсалған шығындар бойынша ұстап қалуына болады. Аталған
шығынды шегеруге жатқызу үшін жобалық-сметалық құжаттама, орындалған
жұмыстардың актісі және басқа да құжаттар бойынша негізделуі керек.(3)
Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шығыстарға шегеріс жасау.
Жинақтау және қайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру төлемдерін
қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру
жарнасын шегере алады. Бірақ сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің
қадағалауында болады. Банкі жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан,
оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына
құқысы бар.
Әлеуметтік төлемдерге арналған шығыстар бойынша шегерімдер. Салық
төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына және бала
тууына байланысты демалысқа ақы төлеу жөніндегі шығыстарын есепті кезеңде
шегере алады. Қызметкерлердің денсаулығының зақымдауына байланысты (мертігу
т.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-ақ асыраушысынан
айырылуына байланысты ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар да заңдарда
белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге салық
төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер жатады
Негізгі құрал-жабдықтардың мынадай түрлеріне амортизациялық аударылымдар
есептелінбейді: жер, өнім беретін ересек малдар, мұражай құндылықтары;
сәулет және өнер ескерткіштері; жалпы жұрт пайдаланатын автомобиль жолдары,
тротуарлар, бульварлар, скверлер; аяқталмаған күрделі құрылыс; фильм қорына
жататын объектілер; бұрындары толығымен шегеріске жатқызылған негізгі құрал-
жабдықтардың құны; инвестициялық жобалардың шеңберінде пайдалануға берілген
негізгі құралдар.
Амортизациялауға жататын негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер
мөлшерлемесімен есептелінеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген
мөлшерлемесі Негізгі құралдардың есебі тарауында келтірілді. (3)
Салық төлеуші өз еркі бойынша басқа да мөлшерлемесін қолдануына
құқылы, бірақ ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы керек.
Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған құрылыстардың шығыстары және
өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық құрал-
жабдықтардың құны; салық төлеушінің еркі бойынша амортизациялау мерзімінің
кез-келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай алады.
Ғимараттар, қондырғылар, құрылыстар объектілері бойынша амортизациялық
аударымдар жеке анықталады. Салықтық кезеңнің соңына топ ішіндегілері
бойынша баланстың құны анықталады:
Салықтық кезеңнің+ Салықтық кезеңде келіп- Салықтық кезеңде есептен
басына топ түскен тіркелген шыққан тіркелген активтер
ішінде-гілердің активтер мынадай құны мынадай құны бойынша:
баланстық құын бойынша: алынған құны сату және қаржылық
(өткен салық – бастапқы құнынан лизингіге берген кезінде
кезеңінің алуға байланысты – сату құны бойынша;
соңында-ғы топ шығыстар, өндіру, жарлық капиталына салым
ішіндегілер-інің салу, монтаждау және ретінде берген кезінде –
баланстық құны, орнату шығындары бастапқы құны бойынша,
амортизация-лық кіреді; азаматтық заңға сәйкес
аударым сомасының Жарлық капиталына анықталады;
азай-ғаны, жөндеу салым ретінде алынған есептен шығарған,
жұ-мыстары – құны бойынша, жоғалтқан, бүлінген
жүргізіл-гендері азамат-тық заңға кезінде (егерде
және есептен сәйкес анықталады; сақтандыру қоры бар
шыққан-дары Тегін алынған – болса) – құны төленген
ескеріліп бастапқы құны бойынша, сақтандыру сомасынан
жасалған алыс-беріс актісі алынады, яғни сақтандыру
түзетулер) бойынша анықталады, келісім-шартына,
бірақ нарықтық құнынан сақтандыру ұйымдарының
жоғары болмауы тиіс төлеген сомасы бойынша
анықталады;
есептен шығарылған,
жоғалтқан, бүлінген
кезінде (егерде
сақтандыру қоры жоқ
болса) – баланстық құны
бойынша;
тегін берген кезде –
баланстың құны бойынша
Жарлық капиталға салым ретінде алынған, тегін алынған, сатып алынған
кезде, олар келіп түскен негізгі құралдардың баланстық құнын өсіреді. Ал
есептен шыққан кезде, олар сол баланстық құнын төмендетеді.
Қаржылық лизингіге берілген (қаржылық лизингі бойынша) тіркелген
активтердің лизингі алушының ішкі тобы бойынша баланстық құны есептелінеді.
Қаржылық лизингіге берместен бұрын тіркелген актив баланстық құнында
көрсетілген болса, онда оны берген кезде лизингі беруші өз балансынан
азайта алады.
Корпоративтік табыс салығын есептеген кезде 851 шоты дебеттеліп, 631
шоты кредиттеледі. Бұл салық жылдың соңында бір рет есептелінеді.
Корпоративтік табыс салығын бюджетке төлеген кезде оның ішінде
аванстық төлемін қоса алғанда 631 шоты дебеттеліп, 441 шоты кредиттеледі.
851 шотының дебеті бойынша және 632 шотының кредиті бойынша кейінге
қалдырылған салықтың пайда болғанын немесе ағымдағы кезеңде уақытша
айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке төленуге жататындағын көрсетеді.
Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған шығыс сомасына 571 шоты
дебеттеліп, және 851 шоты кредиттеледі. (3)
Есептік кезеңде уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық
эффектісі 632 Кейінге қалдырылған табыс салығы шотында көрініс табады.
Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар кезең барысында,
өзіне мынаны енгізеді:
- салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол әрекет
етіп тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша анықталады:
Бухгалтерлік + Тұрақты айырмасы+ Уақытша айырмасы
табыс - -
- уақытша айырманың салықтық эффектісі сол есептік кезеңде не
төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы кезеңнің салықтық
мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырмнфың сомасынан анықтайды. Егер де
келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі өзгеретін болса,
онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.
Мысалы, “Шардара жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 2004
жылғы нәтижесі бойынша келесі нәтижені алды делік:
Бухгалтерлік есеп мәліметі Жылдық жиынтық табыс туралы
декларациясының мәліметі және
жасалған шегерімдер
Көрсеткіштер атауы Сомасы, Көрсеткіштер атауы Сомасы,
мың теңге мың теңге
1 2 3 4
1. Өнімді (жұмысты, 10200 1. Жылдық жиынтық табыс, 10400
қызметті) сатқаннан түскен оның ішінде:
табыс - өнімді (жұмысты, 10200
қызметті) сатқаннан түскен 200
табыс
2. Сатылған өнімнің 2. Тауарды (қызметті, 7620
(жұмыстың, қызметтің) 7015 жұмысты) сатумен байланысты
өзіндік құны, оның ішінде: шығыстары 7620 теңге
- негізгі құралдың 217 (7015-217-94+916)
амортиза-сы 94
- жөндеуге кеткен шығыстар
3. Кезең шығыстары 1915,54 3. Марапаттау (Лондон 67,77
3.1. Жалпы және әкімшілік банкаралық мөлшерлемесі
шығыстары, оған кіретіндер:1780 бойынша, несиені алған күні
оның деңгейі 2,455
- басқару және шаруашылық 916 құраған).
шығыстары; - бірінші шектеу кезіндегі
- бюджетке төленетін 68 марапаттау сомасы (Лондон
айыппұл санкциялары; банкаралық нарығының 2
- нормадан жоғары жасалған 44 еселенген мөлшерлемесі
іс-сапарының шығыстары; пайдаланған: 73945 теңге
- кәсіпкерлік қызметпен (150600х(2,455х2)%).
байланысты емес шығыстары - қосымша шектеуді ескеріп,
(мүшелді тойларына сыйлық 52 есептелген марапаттау
тарту, бассейн сомасы:
абономенттерін өтеу т.б.); 700 0+135540х1530=67770 теңге
- салықты есептеу
3.2. Пайызды төлеуге 135,54 4. Бағамның теріс айырмасы 400
байланысты шығыстар (шетел (200-бағамның оң айырмасы;
валютасында резидент 900,23 салық салынатын
еместерден 03.01.02 ж. табыс, оң да, теріс те
10000 доллар немесе 1506000 бағамы ескерілмей
теңге екі жылға несие есептелген; енді осы
алған, 9% жылдық пайызда соңғының 50% аламыз:
үстеме төлейтін болып, яғни (200+50%х900,23)400 т бұл
135540 теңге (1506000х9%) толық көлемде шегерімге
жатады, өйткені ол бағамның
теріс айырмасына қойылған
шектеуден аспаған)
5. Салықтар (оның 500 мың 550
теңгесі - осы кезеңде, 50
мың теңгесі - өткен кезеңде
төленген)
4. Негзгі қызметі болып (200) 6. Тіркелген активтер 1062
саналмайтын сферадан түскен бойынша жасалған шегерімдер981
табыс, оның ішінде: және жөндеу шығыстары, 81
- бағам айырмасынан түскен амортизациялық аударымдар:
табыс - негізгі құралдардың
- бағам айырмасынан алынған амортизациясы
шығыс - жөндеуге кеткен шығыстар
Табыс жиыны 1069,46 Салық салынатын табыстың 700,23
(с.ж.1 - с.ж.2 -с.ж.3 + жиыны (с.ж.1 - с.ж.2 -с.ж.3
с.ж.4) + с.ж.4 - с.ж.5 - с.ж.6)
2004 жылы корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі 30% құраған, ал
оның деңгейі 2004 жылы 30% деңгейінде белгіленеді делік, онда олардың
уақытша салықтық эффектісі 45 мың теңге құрайды. Енді осы шартты мысалдың
негізінде 2002 ж. салықтық төлемнің қанша құрайтындығын анықтаймыз:
- төлеуге жататын табыс салығы (700,23х30%)= 210,07 мың теңге
бухгалтерлік табыс 1069,46 мың теңге
уақытша айырасы -601 мың теңге
(-981- (-217) – 81 – (-94) -550 – (-700)
тұрақты айырасы +231,77 мың теңге
(68+44+52-67,77-(-135,54))
___________________________________ ___________________________
Салық салынатын табыс 700,23 мың теңге
(1069,46-601+231,77)
- ағымдағы жылдағы уақытша айырмасының салықтық эффектісі: (192,32)
мың теңге ((601)х32%);
- кейінге қалдырылған салықты түзету: (3) мың теңге
(-4530%х32%-(-45)).
Келтірілген мәліметтердің негізінде келесі шоттар корреспонденциясын
құрастырамыз. (3)
№ Шаруашылық Сомасы, Шоттар
Операцияларының мазмұны мың теңге корреспонденциясы
дебет кредит
1 Есептелген корпоративтік табыс салығы210,07 851 631
2 Кейінге қалдырылған табыс салығы 192,32 851 632
3 Кейінге қалдырылған табыс салығын 3 851 632
кезеңнің басына түзету
Кейінге қалдырылған табыс салығының сомасын есептеу (есепке алу) үшін
әрбір уақытша айырма бойынша жеке аналитикалық (талдамалы) негіздеме
жүргізіледі. Аналитикалық тізімдеменің есебі жоғарыда келтірілген мысалдың
негізінде келесі нысанда жасалады.
Төлем көзінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын салықтар 15%
мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс істейтін
резидент еместердің де табысынан ұсталады. 15% мөлшерлемесі бойынша төлем
көзінен ұсталатын табыстардың қатарына:
- дивиденттер;
- депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың
банкке және ұйымдарға салған салымдары бойынша
төленетін депозиттері және ҚР ҰБ лицензиясын алып
банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін
төленетін депозиттері кірмейді).
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы. Жеке тұлғалар бойынша
бюджетпен есеп айырысу есебі 634 пассивтік шотында жүреді.
Жеке табыс Салық салынатын Салық мөлшерлемесі Салық
салықты төлеушіобъектісі кезеңі
Салық салынатынТөлем көзінен алатын 1. Ұтыс, марапаттау, Күнтізбелік
объектісі бар, табысына салынатын дивидент түріндегі жылы
ҚР резиденттік салық (салық табысы (сақтандыру
жеке тұлғасы Кодексімен сәйкес бойынша марапаттауды
салық салуға қоспағанда) – 15%
жатпайтын, 2. Адвокаттар және жеке
табыстарынан нотариустар – 10%
қоспағанда 3. Басқа да табыстар: -
15 есе еселенген жылдық
Төлем көзінен алатын есептік көрсеткішке
табысына салынбайтын дейінгі-салық салынатын
салықтар табыстың сомасынан 5%;
15 еседен 40 есе
еселенген жылдық
есептік көрсеткішке
дейін – 15 еселенген
жылдық есептік
көрсеткіштен салық
сомасы + 10% одан артық
сомадан; 40 еседен 600
есе еселенген жылдық
есептік көрсеткішке
дейін – 40 еселенген
жылдық есептік
көрсеткіштен салық
сомасы +20% одан артық
сомадан; 600 есе
еселенген жылдық
есептік көрсеткіштен
джәне одан әрі қарай –
600 еселенген жылдық
есептік көрсеткіштен
салық салу + 30% одан
артық сомадан
Салық салынатынТөлем көзінен алатын Резиденттік емес жеке
объектісі бар, табысына салынатын тұлғалардың табысына
ҚР резиденттік және салынбайтын салық салудың
жеке тұлғасы салықтар (салық ерекшелік-тері төменде
Кодексі-мен сәйкес текс бойынша
салық салуға келтірілген
жатпайтын,
табыстары-нан,
қоспағанда)
Төлем көзінен алатын табысына салынатын салықтар. Төлем көзінде
салынатын салық салық төлеушінің табысына алынады, олардың қатарына:
- еңбеккерлердің табысы. Төлем көзінде салық салынатын, еңбеккерлердің
табысына жұмыс берушілердің ақшалай немесе заттай нысанда есептеген
жалақысы жатады, оған әрекет етіп тұрған салық заңында қарастырылған, салық
шегерімін азайтатын сомасы, материалдық олжасы, әлеуметтік және материалдық
игілік т.б. табыстары кіреді. (3)
Еңбеккерлердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы
еңбеккерлердің табысына қолданатын мөлшерлеменің көмегімен есептелінеді.
Табыс салығын ұстаған кезде 681, 682 шоттары дебеттеліп, 634 шоты
кредиттеледі;
- бір жолғы төлемдерден түскен табыс. Бұндай төлем түрлері алдын-ала
жасалған келісім-шарт бойынша анықталады.
Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың (жұмыстың,
қызметтердің) айналысына қосылған, сату айналасына салынатын құн бөлігінің
бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылатын, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының аумағына тауарларды импорттау кезінде жасалатын
аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын (тиісті) қосылған құн салығы тауар
айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен
ұсталынады.
Қосылған құнға салынатын салық объектілері болып, салық салынатын
айналым және салық салынатын импорт болып табылады.
Сондай-ақ еңбек ақы заттай түрде төленген жағдайда берілетін
тауарлардың құнына қосылған құнға салынатын салық енгізіледі.
Салықтан босатылған тауарлардан басқа, сырттан әкелінетін тауарларға
салық салынады. (3)
Қазақстан Республикасының қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда
түсті және қара металлдардың сынығын қоспағанда, тауарлардың экспортына
нольдік мөлшерлеме бойынша салық салынады.
Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын
айналымның 16 пайызын құрайды (ҚҚС-нан босатылған айналымды қоспағанда).
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн
салығының (ҚҚС) сомасы сатылған тауарға есептелген ҚҚС сомасы мен, алынған
тауар үшін төлеуге жататын ҚҚС сомасының арасындағы айырмасынан шығады.
Қосылған құн салығын Салық Салық Салық кезеңі
төлеуші салынатын мөлшерлемесі
объектісі
ҚҚС бойынша есепте Салық ҚР аймағында Календарлық ай.
тұрған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1. Бөлім. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру түрлері.
1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғысы.
1.2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бизнес жұмыстарын ұйымдастыру
қағидалары.
1.3. Бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін салыстыру.
1.4 Салық төлемдерін талдау.
ІІ-бөлім. (Шардара жолдары ( жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
шаруашылық және қаржылық жағдайын талдау.
2.1. ЖШС-нің басқару құрылымы және жұмыс қызмет атқару технологиясы.
2. Жауапкершілік шектеулі серіктестігінің негізгі және айналым қорлары
және оларды басқару есебі.
3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық жағдайын талдау.
2.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің негізгі және айналым қорларының
аудиті.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық қатынастар әлемнің көптеген мемлекеттерінің, әсіресе дамушы
елдерде экономикасына тән. Олардың нарықтық экономикаға өту жолдары және
олардың қалыптасуының негізгі жағдайлары барлық жерде бірдей болған емес.
Қазіргі заманғы жағдайда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты Қазақстанда да
мезгілде екі күрделі міндетті экономикалық дағдарысты жеңу және нарықтық
қатынастарға өту жөніндегі шараларды жүзеге асыруды шешу ситуациясы
қалыптасты.
Экономикалық даму жағдайында жаңа қоғамға мақсаткерлікпен өту
түпкілікті әлеуметтік-экономикалық жаңғыруды стратегиясы мен тактикасын
жасау және жүзеге асыруға негізделуі тиіс. Ол төмендегі бағыттардан тұрады.
-экономиканы мемлекет меншігінен алу, меншік қатынастарын
трансформациялау, жекешелендіру,
-өндірушілердің шаруашылық жүргізу қызметіндегі бостандығын,
тәуелсіздігін және экономикалық жауапкершілігіне қамтамасыз ету;
-іскерлік құрылымдар, нарықтық қатынастардың басқа да белгілерін,
нарықтық инфрақұрлымның қалыптасуына жағдай жасау;
-шаруашылықтың және меншіктің әр түрлі әлеуметтік түрлерін тең жағдайда
дамытуды, шаруашылықтың әлеуметтік әдістерінің құрылымын әкімшілік жолмен
емес, олардың бәсекелестігі мен тиімділігі негізінде қалыптасуына жағдай
жасауды қамтамасыз ету;
-экономикалық және әлеуметтік тиімділікке қол жеткізетін шаруашылық
салаларының артықшылықтарын айқындау, оларға барынша қолайлы жағдай туғызу;
-өндіріс құрылымын сұраным құрылымына, экономикалық демониполизациясына
сәйкес келтіру мақсатымен белсенді құрылымдық және қаржыландыру саясатын
жүзеге асыру;
-нарықтық негізде сыртқы экономикалық байланыстарды демократияландыру
және экономиканың ашықтығын қамтамасыз ету;
-тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың қазіргі заманғы жүйесін құру,
азаматтарға қажетті деңгейде әлеуметтік қорғануды қамтамасыз ету, табысты
индексациялау, еңбекке орналастыруды және кадрларды қайта дайындауды жаңаша
ұйымдастыру, жұмыссыздық жөнінде жәрдемақы төлеу;
-көрсетілген жағдайлардың барлық жиынтығының негізінде экономиканың
құрылымында ұлан-ғайыр өзгерістерге және оның жоғарғы тиімділігіне жету;
Қазақстанда экономикалық жағынан күшті және дамыған мемлекет құру және
оны жаңғырту үшін іс-жүзінде барлық жағдай бар. Республиканың экономикалық
потенциалы төмендегідей: Қазақстан 2 миллион 717,3 мың шаршы километір жер
аумағын алып жатыр. Бұл дүние жүзіндегі Англия, Франция,Германия, Италия,
Испания, Бельгия, Жапония, Финляндия және Люксембург сияқты ірі
мемлекеттердің барлығын қосқандағы көлемінің жиынтығына тең келеді. өзінің
жер аумағы жағынан Қазақстан дүние жүзінде тоғызыншы орын алады.
Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев жарық көрген “Қазақстанның тәуелсіз
мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы” атты еңбегінде
Республиканың материалдық өндірісін жаңғыртудың артықшылығы бар және оның
төмендегідей бағыттары белгіленген:
-рынокты азық түлікпен және халық тұтынатын тауарлармен толтыру;
-құрылыс және құрылыс индустриясының базасын нығайту;
-қара және түсті металлургияның соңғы жетістіктерін құру, экономиканың
шикізаттың бағытын өзгерту;
-ғылымға негізделген өндіріс пен машина жасауды дамыту, қорғаныс
кәсіпорындарын деверсификациялау және конверсиялары;
-экологиялық таза технологияларды енгізу;
-транспорттың , байланыстың, энергетиканың, туризмнің, мейрамхана
жүйелерінің және басқаларының қазіргі заманғы инфрақұрлымдарын
қалыптастыру.
Н.Ә.Назарбаев – біз тек осындай ғана міндетті алға қойып отырмыз және
оны Қазақстанда шешуге тиіспіз. Міне, осы жерде қоғам алдында көкейтесті
мәселе-іскерлікті дамыту мен бизнесмендерді тәрбиелеу мәселесі тұр. Ол
өзінің ауқымы жағынан болсын, күрделілігі жағынан болсын, өз уақытысында
шешілген ұлттық шығармашылық интелегенцияны қалыптастыру проблемасымен
бірде-бір кем түспейді. Бұл үшін нарықтық экономикасы мен бизнесі дамыған,
оны дамытудың көне дәстүрлерін сақтаған және тұрғындарының көптеген бөлігі
іскер бизнесмен әлеуметтік тобына жататын елдердегі іскерліктің
тәжірибесін, практикасын, теориясы мен әдістемесін оқып үйреніп негізінде
бизнес бойынша теориялық және практикалық білім керек.
1. Бөлім. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру түрлері.
1.1 Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғысы.
Осы жарғы “Шардара жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
заңды тұлға ретіндегі құқықтың мәртебесін анықтайды.
“Шардара жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 26.08.1999 жылы
тіркелген (куәлігінің 1958-ТОО) және бұдан әрі серіктестік деп аталады.
Мемлекеттік тіркеудің негізі құрылтайшылар құрамының өзгеруінде.
Серіктестіктің фирмалық атауы қазақ тілінде “Шардара жолдары”
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі. Серіктестіктің тұрған орны: Қазақстан
Республикасы, Оңтүстік Қазақстан облысы, Шардара ауданы , Шардара қаласы,
С. Мұқанов көшесі,9 үй. Серіктестіктің қызмет мерзімі шектелмеген.
Серіктестіктің заңды мәртебесі.
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап заңды тұлға
құқықтарын иеленеді.
Серіктестіктің мөрі, дербес балансы, банктерде шоттары, өз фирмалық
атауы жазылған бланкілері болады. Серіктестік өз қызметінің мақсатына жету
үшін өз атынан мәселелер жасасуға, мүліктік және жеке мүліктік емес
құқықтарды иеленуге, міндеттер көрсетуге, сотта талапкер және жауапкер
болуға құқылы.
Серіктестік Қазақстан Республикасының аумағында және шетелде филиалдар
мен өкілдіктер құруға, басқа заңды тұлғалармен бірлестіктерге кіруге,
сондай – ақ өзгеде заңды тұлғалардың қатысушысы болуға құқылы. Серіктестік
өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкіне жауап береді.
Мемлекет серіктестіктің борыштары бойынша жауап бермейді. Серіктестік
мемлекеттің борыштары бойынша жауап бермейді.
Серіктестік қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Серіктестіктердің қызметіне баланысты шығындар бойынша енгізілген салымдар
құнының шегінде тәуекелге барады.
Серіктестіктің қызметінің мақсаттары және мәні.
Серіктестіктің қызметінің негізгі мақсаты: жарғысы бойынша қызметінен
таза табыс алуға болады.
Серіктестіктің қызметінің мәні болып табылатындар:
• Жолдарды , жөндеу жұмыстары және күрделі құрылыстар жүргізу.
• Жол құрылыс материалдарын өндіру және сату;
• Коммуналдық және жүк тасымалдау жұмыстарына қызмет көрсету;
• Халық тұтынатын тауарларды өндіру және сату;
• Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру және қайта өңдеу;
• Ішкі экономикалық сату және сатып алу қызметтері, коммерциялық
қызмет;
• Жанар-жағар майларды сатып алу және сату;
• Жанар –жағар май бекетін және авто көлік айалдамасын ашу;
• Туристік және қонақ үйлік бизнестер жасау;
• Формацептикалық қызмет;
• Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған өзгеде
қызмет түрлері;
Серіктестіктің лицензияланатын қызмет базасындағы құқықтық қабілеті
тиісті лицензия алған сәттен бастап пайда болады және заң актілерімен
белгіленген тәртіпте оның алып
қолданылу мерзімі біткен немесе жарамсыз деп танылған кезінен бастап
таратылады.
Серіктестік қатысушыларының құқықтары мен міндеттері.
Серіктестіктің қатысушылары құқықты; осы жарғыда көзделген тәртіппен
серіктестік істерін басқаруға қатысуға;
• жарғысында көзделген тәртіппен серіктестіктің қызметі туралы
ақпарат алуға оның бухгалтерлік және өзгеде құжаттамасымен
танысуға;
• серіктестік қызметінен, серіктестіктің құрылтай құжаттарына және
оның жалпы жиналысының шешімдеріне сәйкес табыс алуға;
• серіктестік таратылған жағдайда несие берушілермен есеп
айырысқаннан кейін қалған мүліктің бір бөлігінің құнын немесе
серіктестіктің барлық қатысушыларының шешімі бойынша осы
мүліктің бір бөлігін заттай алуға;
● өз үлесін бөліп алу арқылы серіктестікке қатысуын тоқтатуға
құқылы;
Серіктестіктің қатысушыларының міндеттері:
• құрылтай құжаттарынаң талаптарын орындауға;
• құрылтай құжаттарында көзделген тәртіпте, мөлшерге және мерзімді
серіктестіктің жарғылық капиталына салымдар салуға;
• серіктестік коммерциялық құпия деп жариялаған мәліметтерді жария
етпеуге міндетті.
Серіктестіктің қатысушылары серіктестіктің құрылтай құжаттарымен және
Қазақстан Республикасының заңмен көзделген басқа да міндеттерді мойнына
алуы тиіс.
Серіктестіктің мүлкі.
Серіктестіктің жарғылық капиталы 80000 теңгені құрап, қатысушылардың
салымдарын көтеру жолымен құрылады. Серіктестіктің мүлкі оның балансында
көрсетілген.
Қатысушылардың шешімі бойынша серіктестіктің жарғылық капиталының
мөлшері ұлғаюы мүмкін.
Серіктестіктің таза табысын бөлу.
Серіктестіктің оның жыл ішіндегі қызметінің нәтижелері бойынша алған
таза пайдасы серіктестікке қатысушылардың серіктестіктің тиісті жылдағы
қызметінің нәтижелеріне арналған кезекті жалпы жиналысының шешіміне сәйкес
бөлінеді.
Жалпы жиналыс таза табысты немесе оның бір бөлігін серіктестіктің
қатысушылар арасында бөлуден алып шығарып тастау туралы шешім қабылдауға
құқылы.
Серіктестіктің ықтимал шығындары резервтік капитал есебінен жабылады.
Резервтік капитал қаражаты жеткіліксіз болғанда шығындарды жабу көздерін
анықтау туралы шешім жалпы жиналыспен қабылданады. Серіктестік
қатысушыларының қай – қайсысын болмасын таза табысты бөлуге қатысудан
шеттеткен келісімдер жарамсыз болып табылады.
Серіктестіктің еңбек коллективі.
Директор жолдау туралы келісім шарттардың сондай – ақ еңбек
қатынастарын реттейтін басқада нысандардың негізінде қызметкерлерді
жалдауға құқылы.
Серіктестік қызметкерлерге Қазақстан Республикасы заңдарында
белгіленген барлық әлеуметтік – экономикалық құқықтарының берілуін
кепілдендіреді.
Әрбір қызметкерлердің еңбек табысының ең жоғарғы мөлшеріне шек
қойылмайды және белгіленген ережелерге сәйкес салықтар салынады.
1.2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бизнес жұмыстарын ұйымдастыру
қағидалары.
Бизнес адамзаттың кез – келген ойластырған қызметі ретінде сендіру
негізінде болсын, тиісті мағынасында және заңдық негіздегі жасалуы
жағдайында болсын, мемлекетпен арадағы іскерлікке қатысушылардың
экономикалық қарым-қатынастары нақты ұйымдастыруды қажет етеді. Бизнесті
ұйымдастырудың ең қарапайым формасы – бұл жеке іскерлік. Бұл жағдайда
бизнесмен жеке тұлға ретінде кәсіпорынның фирманың мәртебесін иеленбей-ақ ,
өздігінен , жалғыз басты болып іс-қимыл танытады. Алайда , егер бұл қызмет
бір рет қана емес кездей-соқ жүргізілмей, жүйелі түрде жүргізілетін болса,
онда міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өтеді. Әрбір азаматтың, мысалы:
өзінің үй іргесіндегі учаскесінде көкөніс пен гүл өсіріп, оны сатуға құқы
бар. Бұндай жағдайда егер осындай жеке іскерлік белгіленген минимумнан
асатын пайда әкелсе , іскер осы пайдадан салық төлеуі тиіс.
Бірқатар жағдайларда белгілі бір жеке тұлға бизнеспен айналуы үшін
іскерліктің бірнеше түрі мен айналысуға құқық беретін ақылы лицензия алу
қажеттілігі қарастырылған. Мысалы: дәрігерлік қызмет, білім беру қызметін
көрсету, ал кейде тіпті құстың белгілі бір мөлшерін атып алатын аңшыларға
немесе ау салатын балықшыларға да әлгіндей лицензия алу қажет.
Егер жеке іскерлік қызмет белгілі бір салада жүйелі жүргізілетін
болса, онда белгілі бір мерзім мен қызмет көлеміне берілетін ақылы патент
алу қажеттілігі туады.
Жеке басты іскер өз шығынын өзі толық көтереді және өз қызметінің
нәтижелері үшін өзі жауап беріп, бастаған ісін кез-келген уақытта тоқтата
алады. Жеке іскерлік қызметтің тағы бір түрі жеке кәсіпорын , фирма , шаруа
(фермерлік) қожалығы болып табылады. Бизнестің мұндай формасындағы мекеме
құру құқы кез-келген азаматта бар. Бұл үшін ол өзінің жеке кәсіпорын
тіркеуден өткізіп , заңды тұлға мәртебесін алуы шарт. Мұндай жағдайда
аталмыш кәсіпорын тек жалғыз адамнан ғана турмауы мүмкін. Бұл кәсіпорының
меншік иесі іскерлік қызметтің субьектісі ретінде танылады, ол кез-келген
мөлшерде қызметкерлер қатарында саналады.
Жеке іскерлік кейде отбасылы кәсіпорын түрінде көрінеді. Мұндай
жағдайда жеке іскерліктен топтық , яғни ұжымдық іскерлікке өту әдісі
байқалады. Жеке бизнес жаппай көрінгенімен тар ауқымдағы қызмет болып
саналады. Бизнестің аламат әлемінде жалғыз басты іскер өте нәзік тұлға
болып көрінеді. Оның пайдасы мардымсыз және ол нарықтың аласапыранынан
жеткілікті дәрежеде қорғалмайды. Сондықтан да бизнесмендер өздерінің
күштері мен қаржыларын біріктіріп жалғыз бастылықтан ұжымдық іскерлікке
өтуге бейімділіктерін жасырмайды. Бұл жағдайда ортақ фирма немесе басқа да
біртұтас кәсіпорын құру кезінде жекелеген бизнесменнің мүлікке жекеменшігі
сақталады, тек бизнесмендер біртұтас команда құруға өздерінің күштерін
біріктіреді. Дей тұрған мен серіктестіктерді, кооперативтерде оның
құрылтайшылары мен қатысушылары өндіріс құрал-жабдықтарын толық немесе
ішінара біріктіреді. Жеке іскерліктің бұл мүмкіндігі , оның ұжымдық
әдісімен іс жүзінде қабысуы бизнесті дамытудың барынша маңызды фактор болып
табылады.
Сонымен қатар, ұжымдық бизнестің көптеген формалары капиталдың
қосылуымен, ортақ меншіктің құрылуы мен , аталмыш бірігудің барлық мүлкіне
міндеттеме бойынша жауап беретін заңды тұлға жасаумен байланысты. Мұндай
кәсіпорындарда өндіріс құрал жабдықтарына меншік топтық немесе ұжымдық
мәнге ие болады. Бұл жағдайда, ұжымдық меншік шеңберінде басқалармен бірге
ортақ кәсіпорынға біріккен әрбір іскердің меншігіндігі негізгі құрал
жабдықтар ақшалай меншік бөлігін белгілеу түрінде мүлікті үлесіне қарай
бөлу жолыменен жеке меншік құқын сақтауына болады. Жеке меншікті осылай
сақтаудың түпкілікті нұсқасы кәсіпорын құру болып табылады. (16)
Құрал-жабдықтарды, капиталды, басқаруды одан әрі біріктіру
корпорациялар, біріккен кәсіпорындар , және тағы басқа түрдегі ұжымдық
іскерліктің интеграциялық формаларына әкеледі.
Аталмыш жағдайда кәсіпорынның аясында іс жүзіндегі заңдық тәртіппен
құрылған, адамдармен қоғамның әр түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсатында атқарлатын өнім өндіру, тауар сату, қызмет көрсету, жұмыс
орындау жөніндегі белгілі бір қызметті жүзеге асыратын шаруашылық
субъектісі танылады.
Халық шаруашылығында жұмыс істейтін кәсіпорын ұйымдық-құқықтық
құрылысы, масштабы, қызмет ауқымы тұрғысынан әр түрл іболып келеді.
Құқықтық және өндірістік тұрғыдан алғанда олар жекелеген топтармен түрлерге
бөлінеді. Ол үшін нарықтық экономика олардың қызметін айқындайтын
шаруашылық жүргізу заңдылығының белгілі бір формаларын жасаған. Олар
шаруашылық серіктестіктері, акционерлік қоғамдар, өндірістік кооперативтер,
сондай-ақ бизнестің мемлекеттік секторында мемлекеттік және муниципалдық
кәсіпорындар. Алайда, бұл формадағы кәсіпорындар өсіп жетіліп, концерн,
консорциум, трест, синдикат, картель сияқты ассоциацияларға, тіпті
халықаралық және ел аралық корпорацияларға айналу мүмкін. Бизнестің осы
формаларының әрқайсысының мәнімен маңызы қарастырайық. Жеке іскерлік
қызмет ұсақ бизнестің түрі ретінде өзінің кең тарағанына шектеулі
мүмкіндіктерге ие болғандықтар әдетте, болмашы ғана пайда әкеледі. Барынша
ірі бизнесті ұйымдастыру үшін іскер адамдарға ірі фирмаларға бірігіп,
топтық және ұжымдық іскерлікке көшуге тура келеді. Оған қатысушылардың
жазбаша келісімге немесе келісім-шартқа отыруына негізделген мұндай
бірлестіктерді әдетте кәсіпорын ретінде құрылғандықтан серіктестік деп атау
ұйғарылған. Мұндай жағдайда тек қана күш жігер емес, сонымен бірге оған
қатысушылардың өндіріс құрал жабдықтары мен капиталы да біріктіріледі.
Шаруашылық серіктестігіне қатысушылардың кәсіпорын басқару ісіне,
табысты бөлуге араласуына және оны жойған жағдайда алашақтары бар тұлғалар
мен есеп айырысып болғаннан кейін қалған мүлікті заттай немесе ақшалай
түрінде қайтарып алуына құқылары бар. Сонымен бірге серіктестікке
қатысушылар өздерінің біріккен кәсіпорын алдында құрылтайлық құжаттардың
талаптарын, жарналарды салымдарды дер кезінде және толық беруге
коммерциялық құпияны сақтауға және тағы басқа талаптарды булжытпай орындау
жөнінен белгілі бір міндеттемелер алады. Серіктестікке қатысушылар мүліктік
жауапкершілігінің дәрежесіне қарай толық және командиттік болып келеді.
(16,4)
Толық серіктестік-келісімдік негізде жалпы бизнеске қатысушылардың
ерікті бірлестігі. Іскерлік қызметті жүргізу үшін олар жалпы үлестік
меншікті құратын өздерінің мүліктерін біріктіреді, яғни серіктестіктің
әрбір мүшесінің аталмыш кәсіпорынға мүліктік немесе ақшалай түрде еңгізген
салымына сәйкес өзінің үлесі (пай) болады. Алайда, қаржылық қиындық туған
жағдайда, басқаша айтқанда, серіктестіктің біріккен мүлкінің жалпы құнына
қарыз асып кеткенде олардың мүшелері өздерінің немесе заңдық қатынас арқылы
бөлінбеген болса өздерінің отбасы мүшелерінің мүлкімен жауап береді. Толық
серіктестіктің заңды тұлға мәртебесі бар және шаруашылық қызметі
субъектісінің барлық құқығына ие. Басқаша айтқанда , олар келісімдік
қатынасқа барады, өзіне міндеттеме алып оны орындауға және мемлекеттік
билік ұйымдарымен өзара бірлесіп , іс-қимыл танытады.
Толық серіктестіктің барлық мүшелерінің шектеусіз ынтымақтастығы
жауапкершілігі оған қатысушылардың кәсіпорынды басқару ісінде ерекше
құқыққа ие болуына мүмкіндік береді. Олардың әрқайсысы серіктестіктің
барлық істерін жеке басқаруына жеке өз шешімдері мен іс-қимылдарын ешкіммен
де ақылдаспай жасауына болады. Іс жүргізудегі дәл осындай ерекшелік толық
серіктестікке бір-біріне шексіз сенетін, әріптестердің ешқайсысы да
серіктестікке және олардың әрбір мүшесіне зиян келмейтіндей шешім қабылдап
, іс-қимыл танытатынына толық сенетін адамдардың басын құруына жағдай
жасайды. Әріптестердің қызметінде кемшіліктерге жол бермеудің алдын алу
мақсатымен толық серіктестік мүшелерінің өзара қарым-қатынасын қарастыратын
құрылтайшылық келісім-шарт електен өткізіп отырып жасалады.
Командиттік серіктестік немесе сенімге негізделген серіктестік
дегеніміз біріккен шаруашылық қызметі жөніндегі келісім-шарт негізінде
жасалатын бірнеше іскердің бірлестігі.
Бірақ, толық серіктестікке қарағанда мұнда мүшелердің бір бөлігі ғана
толық серіктестік болып табылады. Олар өздерінің барлық мүлкімен аталмыш
кәсіпорынның міндеттемелері бойынша толық ынтымақтастық жаупкершілікті
мойнына алады. Олардан басқа салым салушы мүшелер аталмыш серіктестікке тек
өздерінің салымдары(пайлық жарна) көлемінде ғана шектелген мүліктік
жауапкершілікке ие болады. Сондықтан да мұндай серіктестік мүшелерінің,
құқықтары да бірдей емес, комплементария басқарудағы билікке толығынан ие
ал коммандиттер өздеріне кіріс кіретін салым енгізу түрінде ғана көріне
алады. Коммандитті серіктестің мүлкі жалпы үлес меншігі құқығы ретінде оның
барлық мүшелеріне ортақ.
Шектеулі жауапкершіліктегі серіктесік толық және коммандиттік
серіктестіктегі кәсіпорын тектес. Онда оның мүшелері серіктестіктің
міндеттемелері бойынша тек жалпы капиталға салым көлемінде жауапты.
Шектеулі жауапкершіліктегі серіктестік ең кіші мөлшері заңды тәртіппен
белгіленетін құрылтайшылардың жарғылық қорына салым салу есебінен құрылатын
жолмен шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін жасалатын іскерлердің ерікті
бірлестігі болып табылады. Басқа серіктестіктер сияқты шектеулі
жауапкершіліктегі серіктестік те заңды тұлға мәртебесіне ие. Әрбір мүліктей
және пай көлемінде салым салушының қатысуы арнаулы куәлік-сертификатпен
куәландырылады. (4,16)
1.3. Бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін салыстыру.
Бухгалтерлік баланс – қаржылық есептік негізгі түрі бола отырып, ол
есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын, ағымдағы
активтердің айналымдылығы мен өтімділігін, меншікті капитал мен
міндеттеменің қолда барын, дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы
мен жағдайын және кәсіпорынның несиеқабілеттілігі мен төлеу қабілеттілігін
анықтауға мүмкіндік береді.
Баланс көрсеткіштері кәсіпорынның капиталын орналастыру тиімділігін,
оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз
көздерінің көлемімен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімділігін
бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша бухгалтерлік балансты талдау үшін және
кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда ақпараттың ең қажетті түрі болып
табылады. .
Жалпы баланс талдауында қолданылатын көлденеңінен тігінен талдау әдістері
пайдаланамыз. Баланс активтерінің орналасуына оның құрылымына және болған
өзгерістерге көңіл аудару қажет.
“Шардара жолдары ”жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің 2004-2005 жылғы
баланс көрсеткіштерінің ауытқу кестесін түзейік.
Көрсеткіштер Өлшем Өткен Ағымдағы Ауытқу %
№ бірлігжыл жыл (+,-)
і 2004 жыл 2005 жыл
Актив
1 Жер мың т
2 Ғимараттар мен -
құрылымдар
3 Машина мен құралдар - 769 769 - -
4 Көлік құралдары - 1078 1078 - -
5 Тозу құны - 371 634 +263 70,8
6 Қалдық құны - 1476 1213 -263 -70,8
Жиынтығы - 1476 1213 -263 -70,8
Қысқа мерзімді
активтер
7 Материалдар - 1293 1712 +419 32,4
8 Дебиторлық қарыздар - 768 1279 +511 66,5
9 Ақша құралдары -- - 228
10 Жиынтығы - 2061 3219 +1158 56,2
11 Активтің барлық - 3537 4432 +895 25,3
жиынтығы
Пассив
Меншік капиталы және
міндеттемелер
12 Жарғылық капитал -
Бөлінбеген табыс - 576 581 +5 0,8
Жиынтығы - 576 581 +5 0,8
14 Кредиторлық қарыздар- 2235 3077 +842 37,7
15 Басқада кредиторлық - 521 545 +24 4,6
қарызджар
16 Төлеу үшін - 206 238 +32 15,5
есептелінген
шығындар
Жиынтығы - 2961 3851 +890 30,0
Барлығы - 3537 4432 +895 25,3
Жоғарыдағы кестеде ұзақ мерзімді активтерді өткен жылмен салыстырғанымызда
263 мың теңгеге кемейіп немесе 70,8 пайызға төмендеген. Оған негізгі әсер
еткен фактор негізгі қорлардың тозу сомасының есебінен болған. Ал енді
қысқа мерзімді активтер бөлімі 1158 мың тг немесе 58,2 пайызға өскен , оның
негізгі себептері сатып алынған тауарлы материалдық құндылықтардың қалдығы
, сондай-ақ дебиторлық борыштардың ұлғаюымен байланысты болған. (16)
Енді баланстың пассив бөліміндегі жарғылық капиталымен резервтік капитал
бөліміндегі бөлінбеген табыс 5 мың тг ұлғайған. Ал қысқа мерзімді
міндеттемелер өткен жылмен салыстырғанда 890 мың тг ұлғайған . Мұның
негізгі себептері кердиторлық қарыздарының көбеюіне байланысты болған.
1.4 Салық төлемдерін талдау.
Салықтардың түрлері.
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бюджетпен есеп айырысу 631 Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы деген
пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс Салық салынатын Салық мөлшерлемесі Салықтық
салығын төлеушілер обьектілері кезең
Заңды тұлға, ҚР Салық салынатын 30% Кален-дар
резиденттері табыс лық жыл
(бұларға Ұлттық
банкі мен
мемлекеттік ұйымдар
кірмейді)
Төлем кезінде 15%
алфынатын табысқа
салынатын салық
Заңды тұлға, ҚР Салық салынатын 10% Кален-дар
резиденттері, олар табыс лық жыл
үшін жер өндірушінің
негізгі құралы б.т.
ҚР тұрақты ұйымдар Салық салынатын 30% Кален-дар
арқылы, қызметін табыс лық жыл
жүзеге асыратын
резиденттер емес
заңды тұлғалар
Таза табыс 15%
ҚР-да төлем кезінде Төлем кезінде 15% марапаттау мен қатысу
табылатын алынатын табысқа үлесінен алынған
резидент-тер емес салықатын салық табыстар, дивиденттер;
заңды тұлғалар 10% тәуекелділіктен
сақтан-дыру келісім шарты
бойынша төленетін,
сақтандыру пайдасы;
5% тәуекелділіктен қайта
сақтандыру келісім шарты
бойынша төленетін,
сақтандыру пайдасы;
5% Халықаралық
тасымал-дауда
транспорттық қызмет
көрсетуден түскен табыс;
20% басқа да табыстар.
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі обьектісі салық
салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен
шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы қызметін жүзеге асырмайтын, резидент
еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы анықтайды:
Салық салынатын = Жылдық табыс - Шегерімдер
табыс жиынтығы
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейдек жасалынады:
Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер, дисконттар мен
депозиттер жатады.
- несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша да,
депозиттер, сондай-ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе орналастырылса),
онда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен қайта
қаржыландырудың 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша шығарылған
сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел валютасында берілген (немесе
орналастырылған) болса, онда ол Лондонның банкаралық рыногының 2-ге
еселенген мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша шығарылған соманың шегінде
шегерілуге тиіс. (3)
Жоғарыдағы шектеулермен қоса, несиенің максималды марапаттау сомасы да
шегерімге жатады:
Заңды тұлға – = Төлеу көзінен х Төлем көзінен ұсталатын
резиденттеріне ұсталынған табыс салығының
төлейтін, марапаттау марапаттау мөлшерлемесі (15%)
және шегерімге сомасы Корпоративтік салығының
жатқызуға болатын мөлшерлемесі (30%)
сомасы
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің қайта қаржыландыру
мөлшерлемесі және Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы қағаз
қарыздары, мүліктерді, сондай-ақ несиені (қарызды) рәсімдеу кезіндегі
мөлшерлемесі пайдаланады.
Келісім-шартқа сәйкес несие (қарыз) үшін марапаттау сомасын есептеу
кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол мәміленің (операцияның) нақты
жасалған күніндегі мөлшерлемесі есепке алынады.
Күмәнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын шегерім. Егер де
бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе,
онда оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі.
Күмәнді қарыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса және
ол бухгалтерлің есепте көрсетілсе ғана жасалады. Күмәнді қарыз талабы –
негізінен Қазақстан Республикасының заң тұлғалары және жеке кәсіпкерлері
көрсеткен қызметінің, атқарған жұмысының, сатқан тауарының нәтижесінде
шығатын талап: сондай-вақ Қазақстан Республикасында тұрықта ұйымдар арқфылы
қызметін жүзеге асырып жүрген заңды тұлға-резидент еместердің де және үш
жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде, немесе Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші-дебиторларды банкрот деп
таныған жағдайда шығады.
Резервтік (провизиялық) қорларға аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз
қызметін заңдарға сәйкес жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асыратын
жер қойнауын пайдаланушының осы кен орнында жер қойнауын пайдалану
жөніндегі операциялардың аяқталуына байланысты кен орнын игеру зардаптарын
жою қорына (резервтік немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар
сомасын шегеріп тастауға құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де,
ұйымдарға да берілуі мүмкін, яғни олардың депозиттері, несиелері (қаржылық
лизингіні қоспағанда), дебиторлық қарыздары, аккредетивтері үшін жасалуы
мүмкін. Бұл операцияларды күмәнді категориясына жатқызу тәртібін және
жағдайын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі осы жағдайға өкілеттілігі
бар мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.
Ғылыми-зерттеу, жобалық және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарына
жасалған шығындар бойынша шегерім жасау. Негізгі құрал-жабдықтарды алу,
оларды орнату және басқа күрделі сипаттағы шығындардан басқа, табыс алумен
байланысты ғылыми-зерттеу, жобалау және тәжірибеде-конструкторлық
жұмыстарына жұмсалған шығындар бойынша ұстап қалуына болады. Аталған
шығынды шегеруге жатқызу үшін жобалық-сметалық құжаттама, орындалған
жұмыстардың актісі және басқа да құжаттар бойынша негізделуі керек.(3)
Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шығыстарға шегеріс жасау.
Жинақтау және қайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру төлемдерін
қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру
жарнасын шегере алады. Бірақ сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің
қадағалауында болады. Банкі жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан,
оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына
құқысы бар.
Әлеуметтік төлемдерге арналған шығыстар бойынша шегерімдер. Салық
төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына және бала
тууына байланысты демалысқа ақы төлеу жөніндегі шығыстарын есепті кезеңде
шегере алады. Қызметкерлердің денсаулығының зақымдауына байланысты (мертігу
т.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-ақ асыраушысынан
айырылуына байланысты ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар да заңдарда
белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге салық
төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер жатады
Негізгі құрал-жабдықтардың мынадай түрлеріне амортизациялық аударылымдар
есептелінбейді: жер, өнім беретін ересек малдар, мұражай құндылықтары;
сәулет және өнер ескерткіштері; жалпы жұрт пайдаланатын автомобиль жолдары,
тротуарлар, бульварлар, скверлер; аяқталмаған күрделі құрылыс; фильм қорына
жататын объектілер; бұрындары толығымен шегеріске жатқызылған негізгі құрал-
жабдықтардың құны; инвестициялық жобалардың шеңберінде пайдалануға берілген
негізгі құралдар.
Амортизациялауға жататын негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер
мөлшерлемесімен есептелінеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген
мөлшерлемесі Негізгі құралдардың есебі тарауында келтірілді. (3)
Салық төлеуші өз еркі бойынша басқа да мөлшерлемесін қолдануына
құқылы, бірақ ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы керек.
Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған құрылыстардың шығыстары және
өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық құрал-
жабдықтардың құны; салық төлеушінің еркі бойынша амортизациялау мерзімінің
кез-келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай алады.
Ғимараттар, қондырғылар, құрылыстар объектілері бойынша амортизациялық
аударымдар жеке анықталады. Салықтық кезеңнің соңына топ ішіндегілері
бойынша баланстың құны анықталады:
Салықтық кезеңнің+ Салықтық кезеңде келіп- Салықтық кезеңде есептен
басына топ түскен тіркелген шыққан тіркелген активтер
ішінде-гілердің активтер мынадай құны мынадай құны бойынша:
баланстық құын бойынша: алынған құны сату және қаржылық
(өткен салық – бастапқы құнынан лизингіге берген кезінде
кезеңінің алуға байланысты – сату құны бойынша;
соңында-ғы топ шығыстар, өндіру, жарлық капиталына салым
ішіндегілер-інің салу, монтаждау және ретінде берген кезінде –
баланстық құны, орнату шығындары бастапқы құны бойынша,
амортизация-лық кіреді; азаматтық заңға сәйкес
аударым сомасының Жарлық капиталына анықталады;
азай-ғаны, жөндеу салым ретінде алынған есептен шығарған,
жұ-мыстары – құны бойынша, жоғалтқан, бүлінген
жүргізіл-гендері азамат-тық заңға кезінде (егерде
және есептен сәйкес анықталады; сақтандыру қоры бар
шыққан-дары Тегін алынған – болса) – құны төленген
ескеріліп бастапқы құны бойынша, сақтандыру сомасынан
жасалған алыс-беріс актісі алынады, яғни сақтандыру
түзетулер) бойынша анықталады, келісім-шартына,
бірақ нарықтық құнынан сақтандыру ұйымдарының
жоғары болмауы тиіс төлеген сомасы бойынша
анықталады;
есептен шығарылған,
жоғалтқан, бүлінген
кезінде (егерде
сақтандыру қоры жоқ
болса) – баланстық құны
бойынша;
тегін берген кезде –
баланстың құны бойынша
Жарлық капиталға салым ретінде алынған, тегін алынған, сатып алынған
кезде, олар келіп түскен негізгі құралдардың баланстық құнын өсіреді. Ал
есептен шыққан кезде, олар сол баланстық құнын төмендетеді.
Қаржылық лизингіге берілген (қаржылық лизингі бойынша) тіркелген
активтердің лизингі алушының ішкі тобы бойынша баланстық құны есептелінеді.
Қаржылық лизингіге берместен бұрын тіркелген актив баланстық құнында
көрсетілген болса, онда оны берген кезде лизингі беруші өз балансынан
азайта алады.
Корпоративтік табыс салығын есептеген кезде 851 шоты дебеттеліп, 631
шоты кредиттеледі. Бұл салық жылдың соңында бір рет есептелінеді.
Корпоративтік табыс салығын бюджетке төлеген кезде оның ішінде
аванстық төлемін қоса алғанда 631 шоты дебеттеліп, 441 шоты кредиттеледі.
851 шотының дебеті бойынша және 632 шотының кредиті бойынша кейінге
қалдырылған салықтың пайда болғанын немесе ағымдағы кезеңде уақытша
айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке төленуге жататындағын көрсетеді.
Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған шығыс сомасына 571 шоты
дебеттеліп, және 851 шоты кредиттеледі. (3)
Есептік кезеңде уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық
эффектісі 632 Кейінге қалдырылған табыс салығы шотында көрініс табады.
Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар кезең барысында,
өзіне мынаны енгізеді:
- салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол әрекет
етіп тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша анықталады:
Бухгалтерлік + Тұрақты айырмасы+ Уақытша айырмасы
табыс - -
- уақытша айырманың салықтық эффектісі сол есептік кезеңде не
төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы кезеңнің салықтық
мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырмнфың сомасынан анықтайды. Егер де
келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі өзгеретін болса,
онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.
Мысалы, “Шардара жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 2004
жылғы нәтижесі бойынша келесі нәтижені алды делік:
Бухгалтерлік есеп мәліметі Жылдық жиынтық табыс туралы
декларациясының мәліметі және
жасалған шегерімдер
Көрсеткіштер атауы Сомасы, Көрсеткіштер атауы Сомасы,
мың теңге мың теңге
1 2 3 4
1. Өнімді (жұмысты, 10200 1. Жылдық жиынтық табыс, 10400
қызметті) сатқаннан түскен оның ішінде:
табыс - өнімді (жұмысты, 10200
қызметті) сатқаннан түскен 200
табыс
2. Сатылған өнімнің 2. Тауарды (қызметті, 7620
(жұмыстың, қызметтің) 7015 жұмысты) сатумен байланысты
өзіндік құны, оның ішінде: шығыстары 7620 теңге
- негізгі құралдың 217 (7015-217-94+916)
амортиза-сы 94
- жөндеуге кеткен шығыстар
3. Кезең шығыстары 1915,54 3. Марапаттау (Лондон 67,77
3.1. Жалпы және әкімшілік банкаралық мөлшерлемесі
шығыстары, оған кіретіндер:1780 бойынша, несиені алған күні
оның деңгейі 2,455
- басқару және шаруашылық 916 құраған).
шығыстары; - бірінші шектеу кезіндегі
- бюджетке төленетін 68 марапаттау сомасы (Лондон
айыппұл санкциялары; банкаралық нарығының 2
- нормадан жоғары жасалған 44 еселенген мөлшерлемесі
іс-сапарының шығыстары; пайдаланған: 73945 теңге
- кәсіпкерлік қызметпен (150600х(2,455х2)%).
байланысты емес шығыстары - қосымша шектеуді ескеріп,
(мүшелді тойларына сыйлық 52 есептелген марапаттау
тарту, бассейн сомасы:
абономенттерін өтеу т.б.); 700 0+135540х1530=67770 теңге
- салықты есептеу
3.2. Пайызды төлеуге 135,54 4. Бағамның теріс айырмасы 400
байланысты шығыстар (шетел (200-бағамның оң айырмасы;
валютасында резидент 900,23 салық салынатын
еместерден 03.01.02 ж. табыс, оң да, теріс те
10000 доллар немесе 1506000 бағамы ескерілмей
теңге екі жылға несие есептелген; енді осы
алған, 9% жылдық пайызда соңғының 50% аламыз:
үстеме төлейтін болып, яғни (200+50%х900,23)400 т бұл
135540 теңге (1506000х9%) толық көлемде шегерімге
жатады, өйткені ол бағамның
теріс айырмасына қойылған
шектеуден аспаған)
5. Салықтар (оның 500 мың 550
теңгесі - осы кезеңде, 50
мың теңгесі - өткен кезеңде
төленген)
4. Негзгі қызметі болып (200) 6. Тіркелген активтер 1062
саналмайтын сферадан түскен бойынша жасалған шегерімдер981
табыс, оның ішінде: және жөндеу шығыстары, 81
- бағам айырмасынан түскен амортизациялық аударымдар:
табыс - негізгі құралдардың
- бағам айырмасынан алынған амортизациясы
шығыс - жөндеуге кеткен шығыстар
Табыс жиыны 1069,46 Салық салынатын табыстың 700,23
(с.ж.1 - с.ж.2 -с.ж.3 + жиыны (с.ж.1 - с.ж.2 -с.ж.3
с.ж.4) + с.ж.4 - с.ж.5 - с.ж.6)
2004 жылы корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі 30% құраған, ал
оның деңгейі 2004 жылы 30% деңгейінде белгіленеді делік, онда олардың
уақытша салықтық эффектісі 45 мың теңге құрайды. Енді осы шартты мысалдың
негізінде 2002 ж. салықтық төлемнің қанша құрайтындығын анықтаймыз:
- төлеуге жататын табыс салығы (700,23х30%)= 210,07 мың теңге
бухгалтерлік табыс 1069,46 мың теңге
уақытша айырасы -601 мың теңге
(-981- (-217) – 81 – (-94) -550 – (-700)
тұрақты айырасы +231,77 мың теңге
(68+44+52-67,77-(-135,54))
___________________________________ ___________________________
Салық салынатын табыс 700,23 мың теңге
(1069,46-601+231,77)
- ағымдағы жылдағы уақытша айырмасының салықтық эффектісі: (192,32)
мың теңге ((601)х32%);
- кейінге қалдырылған салықты түзету: (3) мың теңге
(-4530%х32%-(-45)).
Келтірілген мәліметтердің негізінде келесі шоттар корреспонденциясын
құрастырамыз. (3)
№ Шаруашылық Сомасы, Шоттар
Операцияларының мазмұны мың теңге корреспонденциясы
дебет кредит
1 Есептелген корпоративтік табыс салығы210,07 851 631
2 Кейінге қалдырылған табыс салығы 192,32 851 632
3 Кейінге қалдырылған табыс салығын 3 851 632
кезеңнің басына түзету
Кейінге қалдырылған табыс салығының сомасын есептеу (есепке алу) үшін
әрбір уақытша айырма бойынша жеке аналитикалық (талдамалы) негіздеме
жүргізіледі. Аналитикалық тізімдеменің есебі жоғарыда келтірілген мысалдың
негізінде келесі нысанда жасалады.
Төлем көзінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын салықтар 15%
мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс істейтін
резидент еместердің де табысынан ұсталады. 15% мөлшерлемесі бойынша төлем
көзінен ұсталатын табыстардың қатарына:
- дивиденттер;
- депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың
банкке және ұйымдарға салған салымдары бойынша
төленетін депозиттері және ҚР ҰБ лицензиясын алып
банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін
төленетін депозиттері кірмейді).
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы. Жеке тұлғалар бойынша
бюджетпен есеп айырысу есебі 634 пассивтік шотында жүреді.
Жеке табыс Салық салынатын Салық мөлшерлемесі Салық
салықты төлеушіобъектісі кезеңі
Салық салынатынТөлем көзінен алатын 1. Ұтыс, марапаттау, Күнтізбелік
объектісі бар, табысына салынатын дивидент түріндегі жылы
ҚР резиденттік салық (салық табысы (сақтандыру
жеке тұлғасы Кодексімен сәйкес бойынша марапаттауды
салық салуға қоспағанда) – 15%
жатпайтын, 2. Адвокаттар және жеке
табыстарынан нотариустар – 10%
қоспағанда 3. Басқа да табыстар: -
15 есе еселенген жылдық
Төлем көзінен алатын есептік көрсеткішке
табысына салынбайтын дейінгі-салық салынатын
салықтар табыстың сомасынан 5%;
15 еседен 40 есе
еселенген жылдық
есептік көрсеткішке
дейін – 15 еселенген
жылдық есептік
көрсеткіштен салық
сомасы + 10% одан артық
сомадан; 40 еседен 600
есе еселенген жылдық
есептік көрсеткішке
дейін – 40 еселенген
жылдық есептік
көрсеткіштен салық
сомасы +20% одан артық
сомадан; 600 есе
еселенген жылдық
есептік көрсеткіштен
джәне одан әрі қарай –
600 еселенген жылдық
есептік көрсеткіштен
салық салу + 30% одан
артық сомадан
Салық салынатынТөлем көзінен алатын Резиденттік емес жеке
объектісі бар, табысына салынатын тұлғалардың табысына
ҚР резиденттік және салынбайтын салық салудың
жеке тұлғасы салықтар (салық ерекшелік-тері төменде
Кодексі-мен сәйкес текс бойынша
салық салуға келтірілген
жатпайтын,
табыстары-нан,
қоспағанда)
Төлем көзінен алатын табысына салынатын салықтар. Төлем көзінде
салынатын салық салық төлеушінің табысына алынады, олардың қатарына:
- еңбеккерлердің табысы. Төлем көзінде салық салынатын, еңбеккерлердің
табысына жұмыс берушілердің ақшалай немесе заттай нысанда есептеген
жалақысы жатады, оған әрекет етіп тұрған салық заңында қарастырылған, салық
шегерімін азайтатын сомасы, материалдық олжасы, әлеуметтік және материалдық
игілік т.б. табыстары кіреді. (3)
Еңбеккерлердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы
еңбеккерлердің табысына қолданатын мөлшерлеменің көмегімен есептелінеді.
Табыс салығын ұстаған кезде 681, 682 шоттары дебеттеліп, 634 шоты
кредиттеледі;
- бір жолғы төлемдерден түскен табыс. Бұндай төлем түрлері алдын-ала
жасалған келісім-шарт бойынша анықталады.
Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың (жұмыстың,
қызметтердің) айналысына қосылған, сату айналасына салынатын құн бөлігінің
бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылатын, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының аумағына тауарларды импорттау кезінде жасалатын
аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын (тиісті) қосылған құн салығы тауар
айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен
ұсталынады.
Қосылған құнға салынатын салық объектілері болып, салық салынатын
айналым және салық салынатын импорт болып табылады.
Сондай-ақ еңбек ақы заттай түрде төленген жағдайда берілетін
тауарлардың құнына қосылған құнға салынатын салық енгізіледі.
Салықтан босатылған тауарлардан басқа, сырттан әкелінетін тауарларға
салық салынады. (3)
Қазақстан Республикасының қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда
түсті және қара металлдардың сынығын қоспағанда, тауарлардың экспортына
нольдік мөлшерлеме бойынша салық салынады.
Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын
айналымның 16 пайызын құрайды (ҚҚС-нан босатылған айналымды қоспағанда).
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн
салығының (ҚҚС) сомасы сатылған тауарға есептелген ҚҚС сомасы мен, алынған
тауар үшін төлеуге жататын ҚҚС сомасының арасындағы айырмасынан шығады.
Қосылған құн салығын Салық Салық Салық кезеңі
төлеуші салынатын мөлшерлемесі
объектісі
ҚҚС бойынша есепте Салық ҚР аймағында Календарлық ай.
тұрған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz