Құрылыстарға салынатын жер салығы
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 4
I. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...6
Салықтардың мәнi мен экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .6
Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың аймақтық бюджеттi
қалыптастырудың экономикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың түрлері ... ... ... ... .12
II. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтарды есептеу
әдiстерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 24
1. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың объектiсi мен субъектiсi
және салық салынбайтын айналым ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.2. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың ставкалары ... ... ... 33
3. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықты есептеу механизмi және
нысанын толтыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
III. Жеке тұлғалардың меншігіне салық салу тәртібін жетiлдiру
бағытындағы мәселелермен оны шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың аймақтық бюджеттегi үлес
салмағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Жеке тұлғалардың меншігіне салық салу тәртібін жетiлдiру бағыттарына
байланысты мәселелер және шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
Корытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..65
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
Кiрiспе
Әлемдік қаржы-экономикалық дағдарысы экономиканың өсу қарқынына ықпал
етті, бірақ біздің дамуымызды тоқтатқан жоқ. Жинақталған экономикалық
әлеует соңғы үш жылдың аса қиын дағдарыстық шайқасында бізге тұрлаулылықты
қамтасмасыз етті. Біз еліміздің қаржы жүйесін қорғап, жүйе құраушы
банктерді сақтап қалдық. Біз шағын және орта бизнесті қиыншылықта
қалдырмадық. Ұлттық және трансұлттық компаниялардың мемлекеттік сатып
алуларындағы “қазақстандық үлестің” болмаған өсіміне қол жеткіздік.
Агроөнеркәсіптік кешенге бұрын-соңды болмаған көмек көрсеттік. Мемлекет
үлестік құрылысты аяқтау жөніндегі барлық шығындарды өз мойнына алды деп
айта кетті Президент өзінің 2010 жылғы 29 қаңтардағы Қазақстан халқына
Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстаннның жаңа
мүмкіндіктері атты Жолдауында [1].
Сонымен қатар Президентіміз осы Жолдауда: 2000 жылмен салыстырғанда
2008 жылы-ақ, жоспарланғанынан екі жыл бұрын, біз республика ІЖӨ-нің
көлемін екі еселедік. Орташа айлық жалақы 5 есеге, ал зейнетақының орташа
мөлшері 3 есеге өсті. Өмір сүрудің ең төменгі деңгейінен аз табысы бар
халықтың үлесі 4 есеге (50%-дан 12%-ға дейін) азайды. 2009 жылы
экономиканың артуы 1,1%-ды, өнеркәсіпте 1,7%-ды құрады. Ұлттық Қордың жалпы
халықаралық резервтері мен активтері бүгіннің өзінде 50 миллиард доллардан
асып түсіп, соңғы он жылда 25 еседен астамға өсті деп айта кетті [1].
Осы Жолдауда Президентіміз 2020 жылға дейінгі Даму стратегиясын
орындауға кірісетінімізді және оның негізгі 5 бағытын айқындап берді:
- Экономиканы дағдарыстан кейінгі дамуға әзірлеу;
- Жедел индустрияландыру және инфрақұрылымды дамыту есебінен экономиканың
тұрақты өсуіне қол жеткізу;
- Адам капиталының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін болашаққа белсенді
инвестициялау;
- Қазақстандағы сапалы әлеуметтік және тұрғын үй-коммуналдық қызметтермен
қамтамасыз ету;
- Ұлтаралық келісімді нығайту, ұлттық қауіпсіздікті арттыру, халықаралық
қарым-қатынасты одан әрі дамыту.
Мемлекеттiк бюджет түсiмдерiнiң ең басты көзi - салықтар. Өнеркәсiбi
дамыған елдердiң бюджетiндегi салықтардың үлесi 90 пайызды құрайды.
Салықтың негiзгi түрлерiне табыс салығы, одан басқа қоғамның құқықты
мүшелерiнiң табыстарына, корпорация пайдаларына салынатын салықтар жатады.
Салықтардың арасында жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтарда
маңызды орынға ие.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2009 жылғы 6
наурыздағы Қазақстан халқына Дағдарыстан жаңару мен дамуға атты
Жолдауында: Негізгі салықтар бойынша ставкаларды әлдеқайда төмендеткен
жаңа Салық кодексі іске қосылды. Өткен жылмен салыстырғанда, корпоративтік
табыс салығы биылғы жылдың өзінде үштен бірге төмендетіліп, 20 пайызды
құрайды, ал 2011 жылы 15 пайыз болады. ҚҚС ставкасы 12 пайызға дейін
төмендетілді. Әлеуметтік салық ставкасының регресті шкаласының орнына 11
пайыз көлеміндегі бірыңғай ставка енгізілді. Инвестицияларды жүзеге
асыратын кәсіпорындар үшін салық преференциялары көзделген. Осының бәрі
экономиканың шикізаттық емес секторын, шағын және орта кәсіпкерлікті
дамытудың аса маңызды ынталандырғышының біріне айналды деп айта кетті [2].
Салық мемлекеттiк құрылымның негiзгi мемлекеттiң құрақты қаржы көзi,
мелекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгiлi бiр мөлшерде
мiндеттi төлемдер. Салықтар мемлекеттiң пайда болуымен қалыптасады және
мемлекеттiк бюджеттiң дамуының негiзi көзi болады. Ал, әлемнiң дамыған
елдерiнде салықтар-экономикалық процестi жанама реттеудiң тиiмдi
құрамдарының бiрi болып табылады. Сонымен салықтар қазынаны толтырып қана
қоймай, өндiрiстi әрi қарай дамытудың белсендi ынталандырушы рөлiн атқару
қажет. Олар кәсiпкерлiкке деген ынталы тежеу механизмi болып келмей
керiсiнше, оның тиiмдi әрекет етуiнiң бiрден-бiр факторларының ролiн
атқарады.
Мемлекеттiк бюджеттiң негiзгi кiрiс көзiнiң көп бөлiгiн қамтитын
салықтардың бiрi меншiкке салынатын салықтар болып табылады. Казақстан
Республикасындағы жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салық бюджетке түсу
сомасы бойынша да маңызды болып табылады.
Сонымен қатар, меншiк салығы ең кең тараған салық түрінiң бiрi. Ол
жеке және заңды тұлғалараға қатысты болып табылады. Кез-келген жеке және
заңды тұлға мiндеттi түрде салық төлеуi қажет. Салықтан тек жеңiлдiк берген
кезде ғана босатылады. Сонымен қатар, жеке тұлғалардың меншігіне салынатын
салық ең кең тараған және айтарлықтай салық салу түрімен қатар, салық салу
механизмi ең күрделі және ең қиын түрі. Ал бұл салық салудың моделiнiң
күрделігiне байланысты ғана анықталмай, осы салық реттелiп отыратын
заңдылықтың ұрыс орындалмауына да байланысты анықталады. Яғни, бұл
заңдылықтың қиындығын және қолдану мүмкіндiгiн салық төлеушiлер ғана емес,
салық қызметi органдары қызметкерлерiнiң құқықтары мен мiндеттерi туралы
бейхабар болуына байланысты, өз мұдделерiн қорғауларына мүмкіндiк болмайды.
Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың кең таралуына және
салық төлеушiмен мемлекет бюджетiне жалпы әсерiнiң айтарлықтай дәрежеде
болуына байланысты, ол туралы заңдылықты бiлудiң қажеттiлiгi өте зор болып
отыр, яғни бұл заңдылықты салық төлеуге мiндеттi салық төлеушiлер мен салық
жинауға мiндеттi салық қызметi органының қызметкерлерi ғана емес, салықтың
қатынасқа қатысатын кез-келген субьектi бiлуi қажет.
Дипломдық жұмысымның тақырыбына сәйкес мен жеке тұлғалардың
меншігіне салық салу тәртібін жетiлдiру бағыттарына байланысты
мәселелердің барлық теориялық iлiмдерін, салық салу механизмiн, меншiк
салығының кемшiлiктерi мен ерекшелiктерi, салық салуды жетiлдiру үшін
қажеттi шарттарды, меншiк салығын жетiлдiру жолдарын аймақтық мәлiметтер
мен экономикалық әдебиеттер төңiрегiнде жазып, талдаулар жасадым.
І. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың экономикалық
мазмұны
1. Салықтардың мәнi мен экономикалық мазмұны
Салық – құрылған және анықталған заңмен белгiленген тәртiп бойынша,
мемлекет пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъектi табысының бiр
бөлiгi.
Салық салу – бұл табысты және қайнар көздердi, мемлекеттiк құралдарды
толықтыру үшін реттеушi құрал. Мемлекет пайда болысымен тарихи салық та
пайда болды. Салық неше ғасырлар бойы өмiр сұредi, салық салу қағидасын
iздеудi алғаш рет А.Смит қалыптастырған. Салықтар шаруашылық жүргізушi
субьектiлер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бiр
бөлiгiн бiлдiредi. Сондай-ақ олардың белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне
жинақтап-жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетедi.
Салықтың мәнi мынада: салық, салық төлеушiге мемлекет тарапынан
көрсетiлген қызмет көрсетуiнен тұскен пайдаға пропорционалды болуы тиiс.
Екiншiден, салықтың мәнi салық табыс мөлшерiне байланысты. Мемлекет
салықтардың экономикасы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық
тетiк ретiнде пайдаланады. Сонымен салықтардың қажеттiлiгiн қоғамдық
дамудың жағдайына байланысты анықталып отырады.
Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың қызметiне тiкелей қатысты.
Дүниежүзiлiк тәжiрибе бойынша салықтардың бiрнеше қызметтерi бар:
- фискалдық функция;
- бөлу функциясы;
- реттеушiлiк функциясы;
- бақылау функциясы;
- қолдау және мадақтау функциясы.
Салықтардың фискалды немесе бюджеттiк қызметi ең негiзгi қызмет
болып табылады. Бұл қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi
құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi артады. Себебi, салықтар мемлекеттiк
бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк әскери-қорғаныс, тағы да
басқа шаралардың iске асуын қамтамасыз етедi. Жалпы (Фискон( латын сөзi,
қазақша (Себет( деген мағынаны бiлдiредi.
Бөлу қызметi - салықтардың көмегiмен мемлекеттiң қоғамдық табысты
халықтың әртұрлi топтары арасында бөлiнуiн айтамыз. Бөлу функциясының
жүзеге асрылуынадағы салықтарға прогрессивтi салық ставкалары және тағы да
басқалар жатады.
Салықтардың реттеушiлiк қызметi арқылы салықтар ел экономикасына өз
ықпалын тигiзедi, яғни салықтық реттеу жүзеге асырылады. Салықтық реттеудiң
ең басты маңызы өндiрiстiң дамуына ықпал ету. Салық түрлерi, салық
ставкалары, салық жеңiлдiктерi, салық салу әдiстерi салықтық реттеудiң
тетiктерi болып саналды.
Жоғарыда аталған салықтық реттеудiң тетiктерi тек қана өндiрiстiң
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдiк
инвесторлары ынталандыру, шағын және кiшi кәсiпкерлiктi дамыту жұмыстарын
жүзеге асырады. Салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшін
олардың басқа да экономикалық тетiктерiмен тығыз байланысты болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерiнiң алатын орны
ерекше себебi ғылыми негiзделмеген шектен тыс жоғары қойылған ставкалары
кәсiпкерлердiң ынтасын төмендеттi, өндiрiстiк қарқынын бәсеңдеттi, ал
шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушiлердiң жауапкершiлiгiн
азайтып өндiрiстiң төмендеуiне және мемлкеттiң бюджет кiрiсiнiң азайуына
әкелiп соқтырды. Реттеушiлiк қызметi өзi екi функциядан тұрады:
- ынталандыру- мемлекетке тиiмдi өндiрiстердi салық ставкасын
төмендету немесе жеңiлдiктер беру арқылы дамуына немесе кеңеюiне
жағдай жасау;
- шектеу-мемлекетке тиiмсiз кәсiпорындарды салық ставкiлерiн
жоғарлату арқылы дамуына, кеңеюiне шектеу жасау.
Бақылау қызметi-салықтардың көмегiмен мемлекет салық төлеушi заңды
және жеке тұлғалардың кез келген қайнар көздерiнен тапқан табыстарына,
жұмсалған шығындарына, айналысатын шаруашылық қызметiне бақылау жасап
отыруы болып табылады. Бұл қызмет салықтық декларация арқылы жүзеге
асырлады.
Колдау немесе мадақтау қызметi: Кез –келген мемлекеттi қоғам алдына
ерекше еңбегi сiңген азаматтар категориялары бар. Бұл азаматтарға
мемлекет қандай жағдай болмасын қолдау жасап отыруы қажет. Бұл қолдау
қызметi салықтық жеңiлдiктер және салықтан толық босатулар арқылы жүзеге
асырылады (еңбек ерi, ұлы Отан соғысының ардагерлерi, көп балалы аналар).
Мемлекет мына жоғарыда көрсетiлген салықтардың қызметiн пайдалана отырып
елiмiздiң салық жүйесiн анықтайды. Салық механизiмiнiң қызмет ету жолдарын
белгiлейдi. Жалпы экономикалық саясатты негiзге ала отырып, салық саясатын
анықтайды.
Салықтар мен салық салу жүйесi өзара қарым-қатынасытағы әртұрлi
элементтен тұрады. Бұл салықтың элементтерiне келесiлер жатады.
- салық обьектiсi-табыс, мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету,
ақшамен жасалатын операциялар, табиғи қорларды пайдалану, қосылған
құн, айналым және тағы да басқалар;
- салық субьектiсi заң бойынша салық төлеу мiндетi жүктелген жеке
заңды тұлғалар;
- салық көзi-салық салынатын табыс;
- салық ставкасы өлшем бiрлiкпен алынатын салық мөлшерi.
Ставкалар құрақты және проценттiк болып бөлiнедi.
Құрақты ставкалар салық обьектiсiнен түсетiн табыстың мөлшерiне байланыссыз
өлшем бiрлiгiне құрақты сомамен тағайындалады.
Ал проценттiк ставкалар 3 түрге бөлiнедi:
- үдемелi немесе прогрессивтi ставкалар салық салынатын табыстың
өсуiне сәйкес ұдайы, үдеп өсiп отырады;
- регрессивтi ставкалар керiсiнше, салық салынатын табыстың
төмендеуiне сәйкес азайып отырады;
- пропорционалды ставкалар салық салу обьектiсiнiң мөлшерiне
байланыссыз құрақты 1%-пен тағайындалады;
- салық оклады салық төлеушiнiң белгiлi-бiр салық обьектiсiне
төлейтiн салық самасы;
- салық жеңiлдiктерi заңға сәйкес салық төлеушiнi бiртiндеп немесе
салық төлеуден тұгел босату. Салық жеңiлдiктерiне салықтан
босатылатын, салық салынбайтын минимум шегерiстер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзiмiн ұзарту жатады;
- салық төлеу мерзiмi-салық төленетiн уақыт;
- салық төлеу тәртiбi белгiлi-бiр мерзiмде салықты төлер кезiнде,
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керектiгiн, яғни төлеу
кезiнде белгiлi-бiр дәйектiлiктi белгiлейдi. Салық төлеудегi
дәйектiлiк заң жүзiнде бекiтiледi де, келесi тәртiппен жүзеге
асырылады:
- барлық мүлікке салынатын салық төленедi, содан кейiн акциздер мен
баж салығы төленедi;
- жергiдiктi салымдар мен алымдар;
- басқа да салықтар мен алымдар төленедi;
- салық төлеушiлер мен салық қызметi органдарының құқықтығы мен
мiндеттерi-салық заңдары арқылы белгiленедi және реттеледi;
- салықтың төленуiн бақылау және салық заңдарын бұзғаны үшін
белгiленетiн салықтық жазалар.
Кез-келген мемлекетке салықтардың көп тұрлi болуына байланысты
олардың белгiлерiне қарай салықтарды келесiдей түрде жiктеймiз:
- салық салу әдiсi бойынша;
- салық төлеушi субьектiге байланысты;
- салықтардың бюджетке аударылуына қарай;
- салықтардың бағытты мақсатарына қарай.
Салық салу әдiсi бойынша салықтарды тiкелей және жанама түрге
бөлемiз.
Тiкелей салықтар – тiкелей салық төлеушiден немесе тiкелей табыстан,
мүліктен Ұсталынатын салық болып табылады. Тiкелей салық табыс алушыларға
мүлік иелерiне, тiкелей салына бередi.
Тiкелей салық:
-халықтың табыс салығы;
-кәсiпорын табысына салық;
-капитал өсiмiне салық;
-мұрагерлiк пен сыйға тартуға;
-мүліктiк салық.
Тiкелей салықтардың өзi нақты және жеке салықтарға бөлiнедi.
Нақты салықтар – салық төлеушiден емес салық төлеушiнiң табысы мен
мұлкiнен ұсталынатын салық болып табылады.
Жеке салық халықтың жеке табысынан ұсталынатын салық жатады.
Тiкелей салықтың ең басты артықшылығы болып, егер де мемлекетте
экономикалық кризис болмаса тiкелей салықтар мемлекеттiң қазынасына құрақты
және ұлғаймалы түрдегi салық мөлшерiн әкелiп отырады.
Ал кемшiлiгi болып тiкелей салықтар бойынша жеңiлдiктер заңсыз түрде
қолданылуына мүмкіндiктердiң көп болуы.
Жанама салықтар салықтың-соңғы тұтынушыға ауысуы арқылы жүргізiлетiн
салықтар немесе бағаға үстеме түрінде жүргізiлетiн салықтар. Жанама салық
тауарды тұтыну немесе сату кезiнде салынады. Бұларға акциздер, қосылған құн
салығы және кеден баж салығы.
Жанама салықтардың өзi индивидуальдi жанама салықтар, әмбебап және
фискальдi монополиялы жанама салықтар түрінде бөлiнедi.
Индивидуальдi жанама салықтарға – акциз салығы жатады.
Әмбебап жанама салықтарға – қосылған құн салығы жатады.
Фискальдi монополиялы жанама салыққа баяғы кеңес одағына әрекет еткен
айналым салығы жатады.
Жанама салықтардың қолданылуында ең басты кемшiлiгi болып тауарлардың
жұмыстардың және көрсетiлген қызметтердiң құнының, бағасының өсiп кетуi
табылады.
Ал жанама салықтардың ең басты артықшылығы салық төлеушiлердiң
салықты төлеуден жалтарудың ешқандай мүмкіндiгiнiң болмауы.
1. Салық төлеушi субьектiге байланысты салықтар келесiдей түрге бөлiнедi:
а) Жеке тұлғалар төлейтiн салықтар.
ә) Кәсiпорындар, Ұйымдар және мекемелер, яғни заңды тұлғалар төлейтiн
салықтар.
2. Салықтардың бюджетке аударылуына қарай салақтар:
а) Жалпы мемлекеттiк салықтар;
ә) Жергiлiктi салықтар;
б) Регионалды салықтар болып бөлiнедi.
3. Салықтардыiң бағытты мақсаттарына қарай салықтар жалпы және арнайы
болып бөлiнедi.
Жалпы салықтар мемлекеттiк бюджеттiң жалпы қалыптасуы үшін
пайдаланылса, арнайы салықтар мемлекеттiң белгiлi бiр шығындарын
қаржыландыру үшін қолданылады.
1.2 Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың аймақтық бюджеттi
қалыптастырудың экономикалық маңызы
Экономиканың қазiргi жағдайында орталықтандырылған қаржы ресурстары-
мемлекетке қоғамдық өндiрiс қарқынын қамтамасыз ететiн салалық және
аумақтық құрылымдар құрып, iрi әлеуметтiк өзгерiстер жүргізуге мүмкіндiк
бередi. Орталықтан бөлiнетiн қаржының көмегiмен қаражат экономиканың басты
аймақтарына шоғырланып, мемлекеттiң экономикалық және әлеуметтiк саясатын
жүзеге асыруға жағдай жасайды. Сөйтiп, құндық бөлiнiстiң айырықша бөлiгi
ретiнде (Аймақтық бюджет( айырықша қоғамдық арналымды жалпы мемлекеттiк
қажеттердi қанағаттандыруға қызмет етедi. Нақты, объективтi бөлiстiк
қатынастардың формасы болғандықтан айырықша қоғамдық арналымды орындай
отырып, мемекеттiк бюджет экономикалық категория ретiнде көрiнедi.
Аймақтық бюджеттер- түсімдер мен бюджет тапшылығын (профицитiн
пайдалану) қаржыландыру есебiнен қалыптасып, конститутциямен, заңдармен
және Казақстан Републикасы Президентiнiң және Казақстан Республикасы
ұкiметiнiң актiлерiмен жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру үшін жергiлiктi
атқарушы органдар белгiлейтiн жергiлiктi бюджеттiк бағдарламаларды
қаржыландыруға арналған тиiстi маслихаттың шешiмiмен бекiтiлген әкiмшiлiк-
аумақтық бөлiнiстердiң ақша қорлары болып табылады. Жергiлiктi атқарушы
органдар тиiстi әкiмшiлiк -аумақтық бөлiнiстердiң бюджетiн өздерiнiң
аумағына жұмыс iстейтiн арнайы экономикалық аймақтарды ескере отырып,
бiрiнғай бюджеттiк жоспарлау негiзiнде әзiрлеп дербес атқарады. Жергiлiктi
атқарушы органдар тиiстi қаржы жылына арналған бюджеттi және өткен қаржы
жылына тиiстi жергiлiктi бюджеттiң атқарылуы туралы есептi қарап бекiтедi.
Облыс бюджетiн және аудандар мен қалалар бюджеттерiнiң арасындағы
кiрiстерiнiң бөлiнуiн жергiлiктi атқарушы органдар белгiлеп, тиiстi
жергiлiктi өкiлдi органдар қарайды және аудандар мен қалалар бюджеттерiнiң
арасындағы кiрiстердi бөлудiң құрақты нормативтерiн анықтауды және тиiстi
жергiлiктi өкiлдi органдар бекiтуi мүмкін.
Аймақтық бюджеттiң кiрiс бөлiмiне келетiн болсақ, жергiлiктi
салықтар мен алымдардан, төлемдерден тұрады. Ал шығыс бөлiгi жоғарыда атап
өткендей әлеуметтiк қаржыландыруларғы, мемлекеттiк қызметтi жүзеге асыруға
тағыда басқа әлеуметтiк сиптаттағы жұмыстар мен қызметтерге жұмсалып
отырады.
Тиiстi жергiлiктi атқарушы органдар облыс бюджетiнiң және аудандар
мен қалалар бюджеттерiнiң арасындағы кiрiстердi бөлудiң жалпы нармативтерiн
анықтауды тиiстi жергiлiктi өкiлдi органдар бекiтуi мүмкін.
1. Жергiлiктi бюджеттердiң кiрiстерi (арнайы эканомикалық аймақтардың
қаржы қорларына есептелетiн сомалардан басқа) олар мыналардан
тұрады;
а) салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетiн басқада мiндеттi
төлемдердiң түсімдерi:
-заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы;
-акциздер;
-жеке адамдардан алынатын табыс салығы;
-әлеуметтiк салық;
-заңды және жеке тұлғалардың мұлкiне салынатын салық;
-жер салығы;
-көлiк құралдарына салынатын салық;
-жасалған келiсiм шарттарға орай жергiлiктi бюджетке түсетiн бөлiгiнде
өнiм бойынша Казақстан Республикасының үлесi;
-кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын жеке адамдарды тiркеу үшін алынатын
алым;
- жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшін алынатын
лицензиялық алым;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу үшін алынатын алым;
- аукциондық сатудан алынатын алым;
- нарықта тауарларды сату құқығы үшін алынатын алым;
- заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәмiздерiн өздерiнiң
фирмалық атауларында қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында
заңға сәйкес пайдаланғаны үшін алынатын алым;
- су үшін төленетiн алым;
- орманды пайдаланғаны үшін төленетiн төлем;
б) Салықтық емес түсімдер:
-коммуналдық меншiк болып табылатын акциялардың пакеттерiнен алынатын
дивиденттердiң түсімi;
-жергiлiктi өкiлдi органдардың лотереяларын өткiзуден алынатын
кiрiстердiң түсімi;
-жергiлiктi бюджеттерден кредиттер бергенi үшін алынған
сыйақылар(мұдделер);
-жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдарға сондай-ақ жергiлiктi
атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелерге тиесiлi мүліктi
сатудан түсетiн түсімдер;
-жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер
көрсететiн қызметтердi сатудан түсетiн түсімдер;
-коммуналдық меншiк мұлкiн жалға беруден түсетiн түсімдер;
-жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер заңға
сәйкес Ұйымдастыратын мемлекеттiк сатып алуды жүргізуден түсетiн ақша
түсімдерi;
-жер учаскелерiн жалға беруден түсетiн түсімдер;
-қоршаған ортаны ластағаны үшін, қоршаған ортаны қорғаудың жергiлiктi
мемлекеттiк қорларына-50( мөлшерiнде төленетiн төлемдер;
- мемлекеттiк баж;
- өзге де әкiмшiлiк алымдары;
- жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер
алатын, Казақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген әкiмшiлiк
айыппҰлдар мен санкциялар;
- Казақстан республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де салыққа
жатпайтын және басқа түсімдер;
в) капиталмен жүргізiлетiн операциялардан түсетiн түсімдер;
- аймақтардың өзiн-өзi қамтамассыз ету үшін сатып алатын астықты
сатудан түсетiн түсімдер;
2. Жеке және заңды тұлғалардан немесе шет мемлекеттерден;
жоғары тұрған бюджеттерден алынған трансферттер;
3. Бұрын жергiлiктi бюджеттерден берiлген кридиттер бойынша негiзгi
борыштың өтемi;
Жергiлiктi бюджеттердiң қаражаты:
- мектепке дейiнгi жалпы бастауыш, жалпы негiзгi,
- жалпы орта, қосымша және кәсiптiк бiлiм берудi;
- әскери қызыметке тiркеу және шақыру жөнiндегi шараларды;
- жергiлiктi деңгейдегi төтенше жағдайлар бойынша жұмыстарды;
- жергiлiктi жердегi құқық қоғау қызметiн;
- халыққа тегiн медициналық қызымет көрсетудiң кепiлдiк көлемiн;
- жергiлiктi деңгейдегi арнаулы медициналық бағдарламаларды;
- мәслихаттардың шешiмдерiне сәйкес әлеуметтiк-қамсыздандыру
саласындағы әлеуметтiк бәсiрелi көмек көрсетудi;
- жұмысты қамту бағдарламасын;
- жергiлiктi деңгейдегi өнеркәсiп және обьектiлер құрылысын;
- жергiлiктi деңгейдегi қоршаған ортаны қорғауға;
- жергiлiктi деңгейдегi жобалау iздестiру жұмысын жүргізудi;
- елдi мекендердi көркейтудi, қала жолдары мен көшелерiнiң құрлыстарын;
- жергiлiктi маңызы бар жолдарды пайдалану мен қайта құруды;
- жергiлiктi бюджеттерден республикалық бюджетке берiлетiн ресми
трансферттердi;
- жергiлiктi атқарушы органдардың бұрыштарына қызымет көрсетудi;
- арнайы эканомикалық аймақтарды дамыту жөнiндегi бағдарламаларды
қаржыландыруға жұмсалады.
1.3 Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың түрлері
Мүлiк салығы. Жалпы салықтардың iшiнде мүлік салығының алатын
орны ерекше. Мүлік салығы толығымен дерлiк жергiлiктi бюджетке
барып түседi. Мүлік салығы нақтылай тiкелей салықтардың қатарына
жатады. Мүлік салығының сомасы салық төлеушiнiң табыс көлемiне
қарай емес, мұлкiнiң қарқына қарай анықталады.
Дамыған мемлекеттерде капиталға және меншiкке салық салу келесi
салық топтары арқылы жүзеге асырылады: жеке әлауқат салығы, мұрагерлiкке
және сыйға салық салынатын, капитал өсiмiн салық, мүліктiк нақтылай
түрлерiне салынатын салық (жерге, құрылысқа).
Жеке әл-ауқат салығына – мүлікке ие болуына байланысты туындайтын
жеке тұлғалардың мұлкi табылады. Мүліктiң бағасы нарық құны бойынша
туындайды. Потенттер, аннуитеттер, салықтандыру полюстары (өнiмдердi
сақтандыру бойынша ғана), либель және басқа да үй жиїаздары, өнер
туындылары, жеке коллекциялардың белгiлi бiр түрлерi, автомобильдер және
басқа да салынатын бiтпеген жер учаскелерi, егер оларға арнайы салықтар
салынатын болса, онда олар салық салудан босатылады.
Бiрлiк сатвка бойынша Бельгияда (1(), Данияда (2,2(), Германияда (0,5(
жеке тұлғалар үшін, 0,6- корпорациялар үшін), Исландияда, Люкембургте жеке
әл-ауқат салығы салынады. Прогрессивтi салық салу Финляндияда,
Норвегияда, Испанияда, Щвецияда және Щвецарияда әрекет етедi. Ал басқа
дамыған мемлекеттерде салықтың бұл түрі әрекет етпейдi немесе әкiмшiлiк
территориялық бiрлiк денгейiнде жүзеге асырылады. Айтарлықтай жоғары
сомма және салық салу кезiндегi жеңiлдiктер бұл салықтық ерекшелiктерi
болып табылады.
Мұрагерлiктен салық – бұл мұраға алу құқығы бойынша жаңа иегерге
өтетiн мүлікке салынатын салық (жылжитын және жылжымайтын). Сыйға салынатын
салық –бұл меншiк иесiнен екiншiсiне сый түрінде өтетiн мүлікке
салынатын салық (жылжитын немесе жылжымайтын).
Көптеген елдерде салықтың бұл түрлерi жеке –жеке әрекет етедi, ал
кейбiр мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салынатын салық бiр салық
ретiнде қарастырылған. Бiрақ, бiрiншi жағдайда салықтар ереже бойынша
жалпы нормалармен реттеледi және салық ставкалары мен салық салынатын
соманы анықтау тәртiбi бiрдей.
Барлық дамыған мемлекеттерде мұрагерлiк және сыйға салынатын
салық орталық (федералды) денгейде жүзеге асырылады. Барлық мемлекеттерде
мұрагерлiкке және сыйға салық салу ставкалары күрделі прогрессия
бойынша қалыптасады. Мұрагерлер мен сый алушылар туыстық денгейiне
байланысты топтарға бөлiнедi (I-тiкелей мұрагер, II-ерлi-зайыптылар,
III- ағалары мен қарындастары, iнi, әпкелерi, IV-алыс туысқандары және тағы
да басқа). Әрбiр топқа салық ставкаларының жүйесi белгiленген. Салықтық
класқа салық салу сомасы көлемi де тәуелдi.
Жылжымайтын мүліктердiң жекелеген түрлерiне салықтар әрқалай болып
келедi. Барлық мемлекеттерде бұл салықтар жергiлiктi өзiн-өзi басқару
органдарының қызметкерлерiнiң қатарына жатады.
Құрылыстарға салынатын жер салығы. Мемлекет территориясында барлық
құрылыстарға жер салығы салынады (жер салығын төлеуден босатылғандардан
басқа). Құрылыстың фундаментi ғимараттың өзi қандай материалдардан
салынғанына байланыссыз, цементтен, кiрпiштен және бетоннан салынуы тиiс.
ғимараттардың негiзгi түрлерiне келесiлердi жатқызуға болады:
-адамдар үшін ғимараттар мен баспаналар, жабдықтар мен запастар
(шеберханалар, ангарлар, кез келген түрдегi өндiрiстiк құрылғылар және
тағы басқа); қоймалар (сұрленген шөптi сақтау орындары, резервуарлар);
-қатты және мықты жабыдқталған құбырлар; архитектура және өнер
туындылары (көпiрлер, жағалаулар, тоннельдер, виадуктер және тағы да
басқалар);
-өндiрiстiк мақсаттағы жарнама үшін орындар.
Коғамдық ұжымдық меншiктегi құрылымдарға салық салынбайды. Оларға
мемлекет меншiгiндегi ғимараттар мен құрылымдар, территориялық ұйымдар,
ұжымдық бiрлестiктер жатады. Сондай-ақ қоғамдық меншiкте яғни ұжымдық
мақсаттарға пайдалануы керек және меншiк иесiне табыс әкелмеуi тиiс.
ұйымның ұжымдық меншiгiндегi құрылымдар үшін нақтылай жеңiлдiктер
бекiтiлген. ұйымның қоғамдық меншiгiне ғимараттарды коммерциялық емес
және өндiрiстiк емес жағдайларда пайдаланылған жағдайларда салықтың
толық ставкасында жеңiлдiктер берiледi.
Салықтан тез арада босатуға жататындар: бiрiншiден, құрылыс
салынған жылдан кейiнгi келесi жылдың 1 қаңтарына дейiн барлық
құрлыстар; екiншiден, жергiлiктi ұкiмет органдарының шешiмi бойынша тұрғын
ұй, өндiрiстiк, өнеркәсiп және коммерциялық қызмет мақсатында
пайдаланылатын құрылыстар 2 жылға дейiнгi мерзiмге; үшіншiден қолөнер
қызметiмен айналысу үшін құрылыстар; төртiншiден, 1983 жылдың 1 қаңтарынан
бастап 1988 жылдың 31 желтоқсаны аралығында құрылған жергiлiктi
кәсiпорындар 1973 жылдың 1 қаңтарнан кейiн салынған ғимараттарға 15 жылға
жеңiлдiк берiлуi мүмкін. Егер бұл –тұрғын ұйлер болса және муниципалды
меншiкте, яғни төменгi бағадағы пәтерлер сондай-ақ құрылысының 50 (-тi
мемлекеттiк дотациямен жабылса. Егер бұл құрылыстың 50 (-тен жоғарғы бөлiгi
мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылса, ол келешекте тұрғын үй мақсатында
пайдаланып және жеке меншiкке өтетiн болса, онда салық төлеушi салықты
төлеу мерзiмiнен он жылға дейiн босатылады.
Өндiрiстiк мақсаттағы құрылыстар тұрғын үй құрылыстарының ажырамас
бөлiгi болып табылатын болса (пәтердегi немесе ұйдегi бөлме және тағы да
басқа) салық салуға жатады. Жеке және өндiрiстiк қажеттiлiктерiне
пайдаланылатын құрылыстарға (мысалы, дәрiгердiң жеке тәжiрибелiк қабылдау
бөлмесi және пәтер холлы) тұрғын үй салығы немесе кәсiпшiлiк салынады.
Салық салу ставкасы құрылыстың заңды иесi немесе жалға алушы заңды
және жеке тұлғаларға байлансты бекiтiледi. Берiлген тұлғаның құрылысты
өзiне ыңғайлы кез-келген уақытта және өз мақсаттарына пайдалануы салық
салу негiзi болып табылады.
Салық салудан келесi құрылыстар босатылады:
- әлеуметтiк мақсатта пайдаланылатын және меншiк иесi кәсiпшiлiк
салық төлейтiн құрылыстар (яғни, өндiрiстiк, қол өнерлiк және
коммерциялық құрылыстар);
- мектеп оқушылары, лицей, коледж және пансионаттардың оқушлары үшін
белгiленген, сондай –ақ оқу өткiзу үшін белгiленген құрылыстар;
- мемлекеттiк және қоғамдық Ұйымдар мекемелерi (соттар,
мунициналиметтер және тағы да басқа).
Салықтың бұл түрінен ғылым, бiлiм беру саласында әрекет ететiн заңды
тұлғалар (медициналық, әлеуметтiк және тағы да басқа), сонымен қатар шетел
дипломатиялық өкiлдiктерi, сауда және консулдық қызметтер босатылады.
Тұрғын үй салығының ставкасы ұйдiң құнына сәйкес анықталады және құрылыс
түріне қарай құрақты болып табылады. Тұрғын үй құрылысының бағалануы ең
соңғы рет 1970 жылы жүргізiлдi, оның негiзiне нақтылай бектiлген құндылық
кестесi бойынша нақтылық құндылық табылады. Жыл сайын франк курсымен
бағасының өзгеруiне сәйкес бұл құндылықтың қайта есептелуi өткiзiледi.
Салық ставкалары келесi параметрлерден қалыптасады: жанҰяның алғашқы екi
тұрғынына салық салудың минималды шкаласы бойынша 15-20 процент салық
салынады. Жанұяның басқа да тұрғындарына –минималды бойынша 15 процент және
жоғарлатылған бойынша 20-25 процент. Тұрғын үй салығы есептелiнетiн жанҰя
тұрғындарына: меншiк иесiнiң туыстары, 70 жастан асқан әйел бiрге тұратын
және табыс салығын төлемейтiн мүгедектер, камiлетке толмаған (18 жасқа
дейiн) туған және асырауындағы балалар, сондай-ақ өз бiлiмiн жалғастыратын
25 жасқа дейiнгi балалар.
Тұрғын үй және өндiрiстiк құрылыстардың жiктелуi. Кұрлыстар 8 топқа
бөлiнедi әрбiр категорияның құны келсiдей критерийлер бойынша
анықталады: құрылыстың архитектуралық сипаттамасы (құрылыс жұмыстарының
техникалық және әдеби денгейi); құрылыстың ауданын бөлу (жалпы бөлу,
қонақтар қабылдау үшін арнайы құрылыс санитарлы гигеналық құрылыстар);
жабдықтар (су құбыры, канализация, орталық жылу, лифт, орталық тепшектегi
кiлемдiк төсенiштер), экспертиза нәтижесi бойынша әрбiр категорияға атау
берiлдi; (өте сәндi(, (сәндi( , (өте жабдықталған(, (жабдықталған(,
(жеткiлiктi жабдықталған(, (кәдiмгi(, (орташа(, (жәй орташа(.
Бiрiншi және екiншi категорияларды бiрiктiруге болады, себебi олардың
арасында айырмашылық (сәндi( сөзiне (өте( сөзiнiң қосылуы. Сонымен
құрылыстың сапасы келесiдей болуы тиiс (архитектуралық сипаттама): бiрнеше
және жоғарғы сортта құрылыс материалдары, ғимараттардың сапалығы, ыңғайлы
жоспарлау құрылыстың бөлiнуi және белгiленуi көп функциялылығымен
ерекшеленуi керек. Мiндеттi түрде қонақтар қабылдау бөлмесi, жаңа
жабдықтар, лифт және орталық теппешек кiлемдiк жабдық (және (черный ход(
әсiресе ескi ұйлерде).
(Орташа ( категорияға тоқталып өтетiн болсақ, құрылыстың сапасы
ұнемдi сипаттымен ерекшеленедi, яғни арзан материалды пайдалану
нәтижесiнде жабдықтылық денгейi төмен. Құрылыстың бөлiнуi және саны
келесiдей : кiшкентай құрылыстар, сатылық клеткалар, тар, қараңғы, ыңғайсыз
подъездер және тағы басқа, қонақты кұту бөлмелерi жоқ, барлық пәтерлерде
төрт бөлмеден аз, су құбыры, канализация, қазiргi салынған ұйлерде лифт
(бiрақ ескi ұйлерде көбiнесе жоқ).
Өндiрiстiк пайдаланудағы құрылыстар негiзгi 4 категорияға бөлiнедi:
А,В,С,Д. Негiзгi назар, құрылыстың негiзгi элементтерiне, сондай-ақ
жабдықтарға (электр жабдықтау, су жылу және тағы да басқаға) бөлiнедi.
Элементтердiң берiлген ерекшелiкерiне байланысты әрбiр категорияны
бөлемiз (жақсы(, (қанағаттанарлық(, (орташа(, (нашар(. А (жақсы)
категориясына сапалы конструкциялық материалдардан салынған, магистральдi
электр және жылумен қамтамасыз етiлген, жабдықталған подъездер мен авто
көлiк үшін тұрақтар және темiр жолдармен қамтамасыз етiлген құрылыстар
жатады. В (қанағаттанарлық) категориясына кәдiмгi құрылыс материалдарынан
салынған құрылыстар жатады. Бұл категориядағы құрлыстар сыртқы табиғи
жағдайлардан әсерiнен жеткiлiктi көлемде сақтайды. С және Д категориялары
уақытша құрлыстар болып табылады және өте арзан құрылыс материалдарынан
салынған. Жылу және электр коммуникациялары толығымен жоқ. Соңғы екi
категорияның бiр бiрiнен айырмашылығы (құрылыстың тұрлi денгейiндегi
зияндылығына және ахаулардың санында(.
Дамыған шет мемлекеттердегi мүлікке салынатын салық мөлшерi келесiдей:
Бельгияда –24 (, ұлыбританияда-12(, Германияда-3,1(, Италияда –2,5(,
Нидерландыда-3,5(, Америка Құрама Штаттарында –10,3 (, Францияда-4,8(.
Мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру кезінде салық
міндеттемесінің орындалуы
1. Сенімгерлікпен басқарушы өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру
процесінде алынуға жататын (алынған) табыстар, төленуге жататын
(жүргізілген) шығыстар және сатып алған және (немесе) алған мүлік мүлікті
сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының
не сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушының
табыстары, шығыстары және мүлкі болып табылады.
Сенімгерлікпен басқарушының сыйақы түріндегі табысы мүлікті
сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының
не сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушының шығысы
болып табылады.
Егер салық міндеттемесін орындау сенімгерлікпен басқарушыға жүктелсе,
онда сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының немесе пайда алушының табыстары
мен оның осы тармақта көзделген, осындай құрылтайшының немесе пайда
алушының алдыңғы салық кезеңдері үшін шеккен залалдары сомасына, сондай-ақ
орындалуы сенімгерлікпен басқарушыға жүктелген салық міндеттемесі сомасына
азайтылған шығыстары арасындағы оң айырма мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен
басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушының сенімгерлікпен
басқарудан алынған таза табысы болып табылады.
Осы тармақта көзделген шығыстардың мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен
басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушының табыстарынан асып кетуі
мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда
пайда алушының сенімгерлікпен басқарудан шеккен залалы болып табылады.
2. Мүлікті сенімгерлікпен басқаруды құру туралы актіде көзделген
сыйақы сенімгерлікпен басқарушының сенімгерлікпен басқарудан алынған табысы
болып табылады. Сенімгерлікпен басқаруды жүзеге асыруға байланысты
шығыстар, егер көрсетілген актіде сенімгерлікпен басқарушының шығыстарын
мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда
пайда алушының есебінен өтеу көзделмеген болса, сенімгерлікпен басқарушының
шығыстары болып танылады.
3. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда
пайда алушының салық міндеттемесін орындауды:
1) қосылған құн салығынан басқа салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер бойынша осындай құрылтайшы немесе пайда алушы, осы баптың
4-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, мүлікті сенімгерлік
басқаруды құру туралы актінің негізінде сенімгерлікпен басқарушыға жүктеуі
мүмкін;
2) қосылған құн салығы бойынша ол осы Кодекстің 8-бөлімінде және 568 –
571-баптарында белгіленген жағдайларда және тәртіппен сенімгерлікпен
басқарушыға жүктеледі.
Егер салықты, бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу,
төлеу немесе ұстау жөніндегі салық міндеттемесін орындау сенімгерлікпен
басқарушыға жүктелген болса, мұндай сенімгерлікпен басқарушы осы Кодекстің
81-тарауында белгіленген тәртіппен салық органында тіркелу есебіне тұруға
тиіс.
4. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысы немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда
пайда алушы мүлікті сенімгерлікпен басқаруға берумен байланысты өзінде
туындайтын қосылған құн салығы бойынша салық міндеттемесінен басқа салық
міндеттемесін мынадай жағдайлардың кез келгенінде:
1) салық міндеттемесін орындау сенімгерлікпен басқарушыға жүктелмесе;
2) егер сенімгерлікпен басқарушы сенімгерлік басқару туындаған күні
және сенімгерлікпен басқару кезеңінде осы Кодекстің 134, 135, 181,
182-баптарының және (немесе) 63-тарауының ережелері
қолданылатын тұлғаларға жататын болса, осы Кодексте белгіленген тәртіппен
дербес орындайды.
5. Сенімгерлікпен басқарушы мүлік сенімгерлікпен басқаруға берілген
кездегі салық міндеттемесін орындау мақсатында осы Кодекстің 58-
бабына сәйкес бөлек есепке алуды жүргізуге міндетті.
6. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысының не сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда
алушының мүлікті сенімгерлікпен басқарушыға беруі осындай мүлікті өткізуі
болып табылмайды және ол сенімгерлікпен басқарушының табысы болып
танылмайды.
7. Сенімгерлікпен басқарушының сенімгерлікпен басқарудың туындауына
негіз болатын құжаттың қолданылуы тоқтаған кезде мүлікті қайтаруы осындай
мүлікті өткізу болып табылмайды және ол мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен
басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушының табысы (залалы) болып
танылмайды.
8. Сенімгерлікпен басқарушыға салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер сомасын есептеу, төлеу немесе ұстау, сондай-ақ мүлікті
сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы
немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушы үшін
салықтық нысандарды жасау және табыс ету жөніндегі салық міндеттемесі
жүктелген жағдайда, мұндай салық міндеттемесін орындау сенімгерлікпен
басқарушы болып табылатын тұлғаның атынан, осы Кодекстің ерекше бөлімінде
сенімгерлікпен басқарушы жататын тұлғалар үшін белгіленген ставкалар
бойынша және тәртіппен жүргізіледі.
Бұл ретте, егер осы Кодекстің 58 және 64-баптарында өзгеше
белгіленбесе, сенімгерлікпен басқарушы салықтық нысандарды мүлікті
сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының және (немесе) пайда алушының
мүддесінде жүзеге асырылатын қызметті қоса алғанда, тұтас бүкіл қызметі
бойынша жасайды және табыс етеді.
Мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру кезінде салық
міндеттемесін орындаудың ерекшеліктері
1. Осы Кодекстің 185-бабының 2-тармағында көзделген декларацияны табыс
ету жөніндегі міндет жүктелген жеке тұлғаның мүлікті сенімгерлікпен
басқаруға беруі кезінде осындай декларацияны жасау және табыс ету жөніндегі
салық міндеттемесін осы жеке тұлға орындайды.
2. Заңды тұлға, дара кәсіпкер сенімгерлік операциялар бойынша банктен
алған табысы бойынша, сондай-ақ заңды және жеке тұлға мүлікті резидент
емес болып табылатын сенімгерлікпен басқарушыға сенімгерлікпен басқаруға
берген кезде салық міндеттемесін дербес орындайды.
3. Дара кәсіпкер болып табылмайтын жеке тұлғаның салық агенті болып
табылатын банк жүзеге асыратын сенімгерлік операциялардан түскен табысы
бойынша салық міндеттемесін осындай банк салық агентінің міндеттерін
орындау түрінде орындайды.
Жер салығы. Жер – өндiрiс факторларының бiрi. Жер терминi кең
мағынада қолданылады. Ол табиғаттың берген барлық затарын қамтиды, яғни
жер, су мен орман ресурстары, пайдалы қазбалар байлығы.
Жер қойнауын пайдаланушы деп – мына төменде көрсетiлген қызмет
түрлерiнiң бiреуiн немесе бiрнешеуiн жүзеге асыратын және Казақстан
Республикасы заңдарына көзделген тәртiппен келiсiм-шарт жасаған тұлға,
яғни Казақстан Республикасы аумағында геологиялық зерттеудi, пайдалы
қазбаларды өндiрудi, техногендiк құрылымдарды қайта өңдеудi жүзеге
асыратын тұлғаларды айтамыз. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы
төлемдерi мен салықтарына мына салықтар мен төлемдер жатады:
1) бонустар. Бонустар ұш түрге бөлiнедi:
- қол қойылатын бонус ;
- коммерциялық табу бонусы;
- өндiру бонусы.
2) роялти.
3) үстем пайдаға салынатын салық.
Бонус және роляти төлемдер қатарына жатады. үстем пайдаға салық
салынады. Егер жер қойнауын пайдаланушылар бiрнеше келiсiм-шарт
бойынша жұмыс жасаса, әр келiсiм-шарттан жеке-жеке төлемдер мен
салықтар төлейдi. Салық төлеушiлер бұл төлемдер мен салықтарға қоса
салық заңына байланысты басқа салықтарды да төлейдi.
Арнаулы төлемдер мен салық мөлшерi Казақстан Республикасы
үкiметiнiң шешiмiмен келiсiм -шарт бойынша белгiленедi.
Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен
тиесiлiгiне қарай мынадай санаттарға:
- ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерге;
- елдi мекендер жерлерiне;
- өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзгеде
ауылшаруашылығы емес мақсаттағы жерлерге;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiне, сауықтыру,
рекреациялық және тарихи—мәдени мақсаттағы жерлерге;
- орман қорының жерлерiне;
- су қорының жерлерiне;
- запастағы жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылады;
Жердiң белгiлi бiр немесе өзге санатқа жататындығы Казақстан
Республикасының жер туралы заң актiлер мен белгiленедi. Елдi мекендер
жерлерi салық салу мақсаты үшін мынадай екi топқа бөлiнген:
- тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыыстар
мен ғимараттар орналасқан жерлердi қоспағанда, елдi
мекендер жерлерi; тұрғын үй
- қоры,оныңiшiндеолардыңжанындағы құрылыстар мен ғимараттар
орналасқан жерлер.
Жердiң мынадай санаттары бар:
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi:
- орман қорының жерлерi:
- су қорының жерлерi;
- запастағы жерлер салық салуға жатпайды.
Аталған жерлер (запастағы жерлердi қоспағанда) құрақты жер
пайдалануға немесе бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалануға берiлген
жағдайда белгiленген тәртiппен салық салынуға тиiс. Жер салығының мөлшерi
жер иеленушiлер мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметiнiң
нәтижелерiне байланысты болмайды.
Жер салығы:меншiк құқығын, құрақты жер пайдалану құқығын, өтеусiз уақытша
жер пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар; - жер ресурстарын басқару
жөнiндегi уәкiлеттi орган әр жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген
жерлердiң мемлекеттiк сандық және сапалық есебiнiң деректерi негiзiнде
есептеледi.
Мысал ретінде елдi мекендердiң жерлерiне (үй iргесiндегi жер
учаскелерiн қоспағанда) салынатын базалық салық ставкаларын қарастырып
өтейік.
Елдi мекендердiң жерлерiне (үй iргесiндегi жер учаскелерiн қоспағанда)
салынатын базалық салық ставкалары алаңның бiр шаршы метрiне шаққанда
мынадай мөлшерде белгiленедi:
Кесте 1
Рет Елді мекеннің түріТұрғын үй қоры, соның Тұрғын үй қоры,
№ ішінде оның іргесіндегі соның ішінде оның
құрылыстар мен ғимараттаріргесіндегі
алып жатқан жерлерді құрылыстар мен
қоспағанда, елді ғимараттар алып
мекендердің жерлеріне жатқан жерлерге
салынатын базалық салық салынатын базалық
ставкалары (теңге) салық ставкалары
(теңге)
1 2 3 4
1. Қалалар:
2. Алматы 28,95 0,96
3. Астана 19,30 0,96
4. Ақтау 9,65 0,58
5. Ақтөбе 6,75 0,58
6. Атырау 8,20 0,58
7. Қарағанды 9,65 0,58
8. Қызылорда 8,68 0,58
9. Көкшетау 5,79 0,58
10. Қостанай 6,27 0,58
11. Павлодар 9,65 0,58
12. Петропавл 5,79 0,58
13. Талдықорған 9,17 0,58
14. Тараз 9,17 0,58
15. Орал 5,79 0,58
16. Өскемен 9,65 0,58
17. Шымкент 9,17 0,58
18. Алматы облысы:
19. облыстық маңызы
бар қалалар 6,75 0,39
20. аудандық маңызы
бар қалалар 5,79 0,39
21. Ақмола облысы:
22. облыстық маңызы
бар қалалар 5,79 0,39
23. аудандық маңызы
бар қалалар 5,02 0,39
24. Облыстық маңызы облыс орталығы үшін
бар басқа қалалар белгілен-ген ставканың 0,39
85 проценті
25. Аудандық маңызы облыс орталығы үшін
бар басқа қалалар белгілен-ген ставканың 0,19
75 проценті
26. Кенттер 0,96 0,13
27. Селолар (ауылдар) 0,48 0,09
Мысал ретінде үй iргесiндегi жер учаскелерiне салынатын базалық салық
ставкалары төмендегідей:
Елдi мекендердiң тұрғын үйге қызмет көрсетуге арналған және тұрғын үй
қоры, оның iшiнде ондағы құрылыстар мен ғимараттар орналаспаған жерлерiне
жататын жер учаскесiнiң бiр бөлiгi үй iргесiндегi жер учаскесi болып
есептеледi.
Үй іргесiндегi жер учаскелерi мынадай базалық салық ставкалары
бойынша салық салынуға жатады:
1) Астана, Алматы қалалары және облыстық маңызы бар қалалар үшін:
көлемi 1000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн
0,20 теңге;
көлемi 1000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн
6,00 теңге.
Жергілiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 1000 шаршы метрден
асатын жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 6,0 теңгеден
0,20 теңгеге дейiн төмендетiлуi мүмкiн.
2) қалған елдi мекендер үшiн:
көлемi 5000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн
0,20 теңге;
көлемi 5000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн
1,00 теңге.
Жергiлiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 5000 шаршы метрден
асатын жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 1,00 теңгеден
0,20 теңгеге дейiн төмендетiлуi мүмкiн.
Казақстан Республикасы үкiметiмен жасалған келiсiм- шарттарына
сәйкес жер қойнауын пайдаланушылар бонустың барлық түрін төлеушi
болып табылады:
- қол қойылған бонус бiр жолғы тiркелген (фиксированный) төлем ретiнде
жер қойнауын геологиялық зерделеу мен кейiнгi өндiру құқығы үшін
төленедi. Кол қойылған бонус жер қойнауын пайдаланушы мен ұкiмет
арасындағы екi жақты келiсiм шарт бойынша төленедi. Төлем негiзi екi жақ
қол қойған келiсiм-шарт;
- коммерциялық табу бонусы бiр жолғы тiркелген төлем болып табылады және
оны жер қойнауын пайдаланушылар келiсiм –шартта көрсетiлген аумақтағы
коммерциялық табу көзiнде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 4
I. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...6
Салықтардың мәнi мен экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .6
Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың аймақтық бюджеттi
қалыптастырудың экономикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың түрлері ... ... ... ... .12
II. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтарды есептеу
әдiстерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 24
1. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың объектiсi мен субъектiсi
және салық салынбайтын айналым ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.2. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың ставкалары ... ... ... 33
3. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықты есептеу механизмi және
нысанын толтыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
III. Жеке тұлғалардың меншігіне салық салу тәртібін жетiлдiру
бағытындағы мәселелермен оны шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың аймақтық бюджеттегi үлес
салмағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Жеке тұлғалардың меншігіне салық салу тәртібін жетiлдiру бағыттарына
байланысты мәселелер және шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
Корытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..65
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
Кiрiспе
Әлемдік қаржы-экономикалық дағдарысы экономиканың өсу қарқынына ықпал
етті, бірақ біздің дамуымызды тоқтатқан жоқ. Жинақталған экономикалық
әлеует соңғы үш жылдың аса қиын дағдарыстық шайқасында бізге тұрлаулылықты
қамтасмасыз етті. Біз еліміздің қаржы жүйесін қорғап, жүйе құраушы
банктерді сақтап қалдық. Біз шағын және орта бизнесті қиыншылықта
қалдырмадық. Ұлттық және трансұлттық компаниялардың мемлекеттік сатып
алуларындағы “қазақстандық үлестің” болмаған өсіміне қол жеткіздік.
Агроөнеркәсіптік кешенге бұрын-соңды болмаған көмек көрсеттік. Мемлекет
үлестік құрылысты аяқтау жөніндегі барлық шығындарды өз мойнына алды деп
айта кетті Президент өзінің 2010 жылғы 29 қаңтардағы Қазақстан халқына
Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстаннның жаңа
мүмкіндіктері атты Жолдауында [1].
Сонымен қатар Президентіміз осы Жолдауда: 2000 жылмен салыстырғанда
2008 жылы-ақ, жоспарланғанынан екі жыл бұрын, біз республика ІЖӨ-нің
көлемін екі еселедік. Орташа айлық жалақы 5 есеге, ал зейнетақының орташа
мөлшері 3 есеге өсті. Өмір сүрудің ең төменгі деңгейінен аз табысы бар
халықтың үлесі 4 есеге (50%-дан 12%-ға дейін) азайды. 2009 жылы
экономиканың артуы 1,1%-ды, өнеркәсіпте 1,7%-ды құрады. Ұлттық Қордың жалпы
халықаралық резервтері мен активтері бүгіннің өзінде 50 миллиард доллардан
асып түсіп, соңғы он жылда 25 еседен астамға өсті деп айта кетті [1].
Осы Жолдауда Президентіміз 2020 жылға дейінгі Даму стратегиясын
орындауға кірісетінімізді және оның негізгі 5 бағытын айқындап берді:
- Экономиканы дағдарыстан кейінгі дамуға әзірлеу;
- Жедел индустрияландыру және инфрақұрылымды дамыту есебінен экономиканың
тұрақты өсуіне қол жеткізу;
- Адам капиталының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін болашаққа белсенді
инвестициялау;
- Қазақстандағы сапалы әлеуметтік және тұрғын үй-коммуналдық қызметтермен
қамтамасыз ету;
- Ұлтаралық келісімді нығайту, ұлттық қауіпсіздікті арттыру, халықаралық
қарым-қатынасты одан әрі дамыту.
Мемлекеттiк бюджет түсiмдерiнiң ең басты көзi - салықтар. Өнеркәсiбi
дамыған елдердiң бюджетiндегi салықтардың үлесi 90 пайызды құрайды.
Салықтың негiзгi түрлерiне табыс салығы, одан басқа қоғамның құқықты
мүшелерiнiң табыстарына, корпорация пайдаларына салынатын салықтар жатады.
Салықтардың арасында жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтарда
маңызды орынға ие.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2009 жылғы 6
наурыздағы Қазақстан халқына Дағдарыстан жаңару мен дамуға атты
Жолдауында: Негізгі салықтар бойынша ставкаларды әлдеқайда төмендеткен
жаңа Салық кодексі іске қосылды. Өткен жылмен салыстырғанда, корпоративтік
табыс салығы биылғы жылдың өзінде үштен бірге төмендетіліп, 20 пайызды
құрайды, ал 2011 жылы 15 пайыз болады. ҚҚС ставкасы 12 пайызға дейін
төмендетілді. Әлеуметтік салық ставкасының регресті шкаласының орнына 11
пайыз көлеміндегі бірыңғай ставка енгізілді. Инвестицияларды жүзеге
асыратын кәсіпорындар үшін салық преференциялары көзделген. Осының бәрі
экономиканың шикізаттық емес секторын, шағын және орта кәсіпкерлікті
дамытудың аса маңызды ынталандырғышының біріне айналды деп айта кетті [2].
Салық мемлекеттiк құрылымның негiзгi мемлекеттiң құрақты қаржы көзi,
мелекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгiлi бiр мөлшерде
мiндеттi төлемдер. Салықтар мемлекеттiң пайда болуымен қалыптасады және
мемлекеттiк бюджеттiң дамуының негiзi көзi болады. Ал, әлемнiң дамыған
елдерiнде салықтар-экономикалық процестi жанама реттеудiң тиiмдi
құрамдарының бiрi болып табылады. Сонымен салықтар қазынаны толтырып қана
қоймай, өндiрiстi әрi қарай дамытудың белсендi ынталандырушы рөлiн атқару
қажет. Олар кәсiпкерлiкке деген ынталы тежеу механизмi болып келмей
керiсiнше, оның тиiмдi әрекет етуiнiң бiрден-бiр факторларының ролiн
атқарады.
Мемлекеттiк бюджеттiң негiзгi кiрiс көзiнiң көп бөлiгiн қамтитын
салықтардың бiрi меншiкке салынатын салықтар болып табылады. Казақстан
Республикасындағы жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салық бюджетке түсу
сомасы бойынша да маңызды болып табылады.
Сонымен қатар, меншiк салығы ең кең тараған салық түрінiң бiрi. Ол
жеке және заңды тұлғалараға қатысты болып табылады. Кез-келген жеке және
заңды тұлға мiндеттi түрде салық төлеуi қажет. Салықтан тек жеңiлдiк берген
кезде ғана босатылады. Сонымен қатар, жеке тұлғалардың меншігіне салынатын
салық ең кең тараған және айтарлықтай салық салу түрімен қатар, салық салу
механизмi ең күрделі және ең қиын түрі. Ал бұл салық салудың моделiнiң
күрделігiне байланысты ғана анықталмай, осы салық реттелiп отыратын
заңдылықтың ұрыс орындалмауына да байланысты анықталады. Яғни, бұл
заңдылықтың қиындығын және қолдану мүмкіндiгiн салық төлеушiлер ғана емес,
салық қызметi органдары қызметкерлерiнiң құқықтары мен мiндеттерi туралы
бейхабар болуына байланысты, өз мұдделерiн қорғауларына мүмкіндiк болмайды.
Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың кең таралуына және
салық төлеушiмен мемлекет бюджетiне жалпы әсерiнiң айтарлықтай дәрежеде
болуына байланысты, ол туралы заңдылықты бiлудiң қажеттiлiгi өте зор болып
отыр, яғни бұл заңдылықты салық төлеуге мiндеттi салық төлеушiлер мен салық
жинауға мiндеттi салық қызметi органының қызметкерлерi ғана емес, салықтың
қатынасқа қатысатын кез-келген субьектi бiлуi қажет.
Дипломдық жұмысымның тақырыбына сәйкес мен жеке тұлғалардың
меншігіне салық салу тәртібін жетiлдiру бағыттарына байланысты
мәселелердің барлық теориялық iлiмдерін, салық салу механизмiн, меншiк
салығының кемшiлiктерi мен ерекшелiктерi, салық салуды жетiлдiру үшін
қажеттi шарттарды, меншiк салығын жетiлдiру жолдарын аймақтық мәлiметтер
мен экономикалық әдебиеттер төңiрегiнде жазып, талдаулар жасадым.
І. Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың экономикалық
мазмұны
1. Салықтардың мәнi мен экономикалық мазмұны
Салық – құрылған және анықталған заңмен белгiленген тәртiп бойынша,
мемлекет пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъектi табысының бiр
бөлiгi.
Салық салу – бұл табысты және қайнар көздердi, мемлекеттiк құралдарды
толықтыру үшін реттеушi құрал. Мемлекет пайда болысымен тарихи салық та
пайда болды. Салық неше ғасырлар бойы өмiр сұредi, салық салу қағидасын
iздеудi алғаш рет А.Смит қалыптастырған. Салықтар шаруашылық жүргізушi
субьектiлер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бiр
бөлiгiн бiлдiредi. Сондай-ақ олардың белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне
жинақтап-жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетедi.
Салықтың мәнi мынада: салық, салық төлеушiге мемлекет тарапынан
көрсетiлген қызмет көрсетуiнен тұскен пайдаға пропорционалды болуы тиiс.
Екiншiден, салықтың мәнi салық табыс мөлшерiне байланысты. Мемлекет
салықтардың экономикасы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық
тетiк ретiнде пайдаланады. Сонымен салықтардың қажеттiлiгiн қоғамдық
дамудың жағдайына байланысты анықталып отырады.
Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың қызметiне тiкелей қатысты.
Дүниежүзiлiк тәжiрибе бойынша салықтардың бiрнеше қызметтерi бар:
- фискалдық функция;
- бөлу функциясы;
- реттеушiлiк функциясы;
- бақылау функциясы;
- қолдау және мадақтау функциясы.
Салықтардың фискалды немесе бюджеттiк қызметi ең негiзгi қызмет
болып табылады. Бұл қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi
құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi артады. Себебi, салықтар мемлекеттiк
бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк әскери-қорғаныс, тағы да
басқа шаралардың iске асуын қамтамасыз етедi. Жалпы (Фискон( латын сөзi,
қазақша (Себет( деген мағынаны бiлдiредi.
Бөлу қызметi - салықтардың көмегiмен мемлекеттiң қоғамдық табысты
халықтың әртұрлi топтары арасында бөлiнуiн айтамыз. Бөлу функциясының
жүзеге асрылуынадағы салықтарға прогрессивтi салық ставкалары және тағы да
басқалар жатады.
Салықтардың реттеушiлiк қызметi арқылы салықтар ел экономикасына өз
ықпалын тигiзедi, яғни салықтық реттеу жүзеге асырылады. Салықтық реттеудiң
ең басты маңызы өндiрiстiң дамуына ықпал ету. Салық түрлерi, салық
ставкалары, салық жеңiлдiктерi, салық салу әдiстерi салықтық реттеудiң
тетiктерi болып саналды.
Жоғарыда аталған салықтық реттеудiң тетiктерi тек қана өндiрiстiң
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдiк
инвесторлары ынталандыру, шағын және кiшi кәсiпкерлiктi дамыту жұмыстарын
жүзеге асырады. Салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшін
олардың басқа да экономикалық тетiктерiмен тығыз байланысты болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерiнiң алатын орны
ерекше себебi ғылыми негiзделмеген шектен тыс жоғары қойылған ставкалары
кәсiпкерлердiң ынтасын төмендеттi, өндiрiстiк қарқынын бәсеңдеттi, ал
шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушiлердiң жауапкершiлiгiн
азайтып өндiрiстiң төмендеуiне және мемлкеттiң бюджет кiрiсiнiң азайуына
әкелiп соқтырды. Реттеушiлiк қызметi өзi екi функциядан тұрады:
- ынталандыру- мемлекетке тиiмдi өндiрiстердi салық ставкасын
төмендету немесе жеңiлдiктер беру арқылы дамуына немесе кеңеюiне
жағдай жасау;
- шектеу-мемлекетке тиiмсiз кәсiпорындарды салық ставкiлерiн
жоғарлату арқылы дамуына, кеңеюiне шектеу жасау.
Бақылау қызметi-салықтардың көмегiмен мемлекет салық төлеушi заңды
және жеке тұлғалардың кез келген қайнар көздерiнен тапқан табыстарына,
жұмсалған шығындарына, айналысатын шаруашылық қызметiне бақылау жасап
отыруы болып табылады. Бұл қызмет салықтық декларация арқылы жүзеге
асырлады.
Колдау немесе мадақтау қызметi: Кез –келген мемлекеттi қоғам алдына
ерекше еңбегi сiңген азаматтар категориялары бар. Бұл азаматтарға
мемлекет қандай жағдай болмасын қолдау жасап отыруы қажет. Бұл қолдау
қызметi салықтық жеңiлдiктер және салықтан толық босатулар арқылы жүзеге
асырылады (еңбек ерi, ұлы Отан соғысының ардагерлерi, көп балалы аналар).
Мемлекет мына жоғарыда көрсетiлген салықтардың қызметiн пайдалана отырып
елiмiздiң салық жүйесiн анықтайды. Салық механизiмiнiң қызмет ету жолдарын
белгiлейдi. Жалпы экономикалық саясатты негiзге ала отырып, салық саясатын
анықтайды.
Салықтар мен салық салу жүйесi өзара қарым-қатынасытағы әртұрлi
элементтен тұрады. Бұл салықтың элементтерiне келесiлер жатады.
- салық обьектiсi-табыс, мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету,
ақшамен жасалатын операциялар, табиғи қорларды пайдалану, қосылған
құн, айналым және тағы да басқалар;
- салық субьектiсi заң бойынша салық төлеу мiндетi жүктелген жеке
заңды тұлғалар;
- салық көзi-салық салынатын табыс;
- салық ставкасы өлшем бiрлiкпен алынатын салық мөлшерi.
Ставкалар құрақты және проценттiк болып бөлiнедi.
Құрақты ставкалар салық обьектiсiнен түсетiн табыстың мөлшерiне байланыссыз
өлшем бiрлiгiне құрақты сомамен тағайындалады.
Ал проценттiк ставкалар 3 түрге бөлiнедi:
- үдемелi немесе прогрессивтi ставкалар салық салынатын табыстың
өсуiне сәйкес ұдайы, үдеп өсiп отырады;
- регрессивтi ставкалар керiсiнше, салық салынатын табыстың
төмендеуiне сәйкес азайып отырады;
- пропорционалды ставкалар салық салу обьектiсiнiң мөлшерiне
байланыссыз құрақты 1%-пен тағайындалады;
- салық оклады салық төлеушiнiң белгiлi-бiр салық обьектiсiне
төлейтiн салық самасы;
- салық жеңiлдiктерi заңға сәйкес салық төлеушiнi бiртiндеп немесе
салық төлеуден тұгел босату. Салық жеңiлдiктерiне салықтан
босатылатын, салық салынбайтын минимум шегерiстер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзiмiн ұзарту жатады;
- салық төлеу мерзiмi-салық төленетiн уақыт;
- салық төлеу тәртiбi белгiлi-бiр мерзiмде салықты төлер кезiнде,
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керектiгiн, яғни төлеу
кезiнде белгiлi-бiр дәйектiлiктi белгiлейдi. Салық төлеудегi
дәйектiлiк заң жүзiнде бекiтiледi де, келесi тәртiппен жүзеге
асырылады:
- барлық мүлікке салынатын салық төленедi, содан кейiн акциздер мен
баж салығы төленедi;
- жергiдiктi салымдар мен алымдар;
- басқа да салықтар мен алымдар төленедi;
- салық төлеушiлер мен салық қызметi органдарының құқықтығы мен
мiндеттерi-салық заңдары арқылы белгiленедi және реттеледi;
- салықтың төленуiн бақылау және салық заңдарын бұзғаны үшін
белгiленетiн салықтық жазалар.
Кез-келген мемлекетке салықтардың көп тұрлi болуына байланысты
олардың белгiлерiне қарай салықтарды келесiдей түрде жiктеймiз:
- салық салу әдiсi бойынша;
- салық төлеушi субьектiге байланысты;
- салықтардың бюджетке аударылуына қарай;
- салықтардың бағытты мақсатарына қарай.
Салық салу әдiсi бойынша салықтарды тiкелей және жанама түрге
бөлемiз.
Тiкелей салықтар – тiкелей салық төлеушiден немесе тiкелей табыстан,
мүліктен Ұсталынатын салық болып табылады. Тiкелей салық табыс алушыларға
мүлік иелерiне, тiкелей салына бередi.
Тiкелей салық:
-халықтың табыс салығы;
-кәсiпорын табысына салық;
-капитал өсiмiне салық;
-мұрагерлiк пен сыйға тартуға;
-мүліктiк салық.
Тiкелей салықтардың өзi нақты және жеке салықтарға бөлiнедi.
Нақты салықтар – салық төлеушiден емес салық төлеушiнiң табысы мен
мұлкiнен ұсталынатын салық болып табылады.
Жеке салық халықтың жеке табысынан ұсталынатын салық жатады.
Тiкелей салықтың ең басты артықшылығы болып, егер де мемлекетте
экономикалық кризис болмаса тiкелей салықтар мемлекеттiң қазынасына құрақты
және ұлғаймалы түрдегi салық мөлшерiн әкелiп отырады.
Ал кемшiлiгi болып тiкелей салықтар бойынша жеңiлдiктер заңсыз түрде
қолданылуына мүмкіндiктердiң көп болуы.
Жанама салықтар салықтың-соңғы тұтынушыға ауысуы арқылы жүргізiлетiн
салықтар немесе бағаға үстеме түрінде жүргізiлетiн салықтар. Жанама салық
тауарды тұтыну немесе сату кезiнде салынады. Бұларға акциздер, қосылған құн
салығы және кеден баж салығы.
Жанама салықтардың өзi индивидуальдi жанама салықтар, әмбебап және
фискальдi монополиялы жанама салықтар түрінде бөлiнедi.
Индивидуальдi жанама салықтарға – акциз салығы жатады.
Әмбебап жанама салықтарға – қосылған құн салығы жатады.
Фискальдi монополиялы жанама салыққа баяғы кеңес одағына әрекет еткен
айналым салығы жатады.
Жанама салықтардың қолданылуында ең басты кемшiлiгi болып тауарлардың
жұмыстардың және көрсетiлген қызметтердiң құнының, бағасының өсiп кетуi
табылады.
Ал жанама салықтардың ең басты артықшылығы салық төлеушiлердiң
салықты төлеуден жалтарудың ешқандай мүмкіндiгiнiң болмауы.
1. Салық төлеушi субьектiге байланысты салықтар келесiдей түрге бөлiнедi:
а) Жеке тұлғалар төлейтiн салықтар.
ә) Кәсiпорындар, Ұйымдар және мекемелер, яғни заңды тұлғалар төлейтiн
салықтар.
2. Салықтардың бюджетке аударылуына қарай салақтар:
а) Жалпы мемлекеттiк салықтар;
ә) Жергiлiктi салықтар;
б) Регионалды салықтар болып бөлiнедi.
3. Салықтардыiң бағытты мақсаттарына қарай салықтар жалпы және арнайы
болып бөлiнедi.
Жалпы салықтар мемлекеттiк бюджеттiң жалпы қалыптасуы үшін
пайдаланылса, арнайы салықтар мемлекеттiң белгiлi бiр шығындарын
қаржыландыру үшін қолданылады.
1.2 Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың аймақтық бюджеттi
қалыптастырудың экономикалық маңызы
Экономиканың қазiргi жағдайында орталықтандырылған қаржы ресурстары-
мемлекетке қоғамдық өндiрiс қарқынын қамтамасыз ететiн салалық және
аумақтық құрылымдар құрып, iрi әлеуметтiк өзгерiстер жүргізуге мүмкіндiк
бередi. Орталықтан бөлiнетiн қаржының көмегiмен қаражат экономиканың басты
аймақтарына шоғырланып, мемлекеттiң экономикалық және әлеуметтiк саясатын
жүзеге асыруға жағдай жасайды. Сөйтiп, құндық бөлiнiстiң айырықша бөлiгi
ретiнде (Аймақтық бюджет( айырықша қоғамдық арналымды жалпы мемлекеттiк
қажеттердi қанағаттандыруға қызмет етедi. Нақты, объективтi бөлiстiк
қатынастардың формасы болғандықтан айырықша қоғамдық арналымды орындай
отырып, мемекеттiк бюджет экономикалық категория ретiнде көрiнедi.
Аймақтық бюджеттер- түсімдер мен бюджет тапшылығын (профицитiн
пайдалану) қаржыландыру есебiнен қалыптасып, конститутциямен, заңдармен
және Казақстан Републикасы Президентiнiң және Казақстан Республикасы
ұкiметiнiң актiлерiмен жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру үшін жергiлiктi
атқарушы органдар белгiлейтiн жергiлiктi бюджеттiк бағдарламаларды
қаржыландыруға арналған тиiстi маслихаттың шешiмiмен бекiтiлген әкiмшiлiк-
аумақтық бөлiнiстердiң ақша қорлары болып табылады. Жергiлiктi атқарушы
органдар тиiстi әкiмшiлiк -аумақтық бөлiнiстердiң бюджетiн өздерiнiң
аумағына жұмыс iстейтiн арнайы экономикалық аймақтарды ескере отырып,
бiрiнғай бюджеттiк жоспарлау негiзiнде әзiрлеп дербес атқарады. Жергiлiктi
атқарушы органдар тиiстi қаржы жылына арналған бюджеттi және өткен қаржы
жылына тиiстi жергiлiктi бюджеттiң атқарылуы туралы есептi қарап бекiтедi.
Облыс бюджетiн және аудандар мен қалалар бюджеттерiнiң арасындағы
кiрiстерiнiң бөлiнуiн жергiлiктi атқарушы органдар белгiлеп, тиiстi
жергiлiктi өкiлдi органдар қарайды және аудандар мен қалалар бюджеттерiнiң
арасындағы кiрiстердi бөлудiң құрақты нормативтерiн анықтауды және тиiстi
жергiлiктi өкiлдi органдар бекiтуi мүмкін.
Аймақтық бюджеттiң кiрiс бөлiмiне келетiн болсақ, жергiлiктi
салықтар мен алымдардан, төлемдерден тұрады. Ал шығыс бөлiгi жоғарыда атап
өткендей әлеуметтiк қаржыландыруларғы, мемлекеттiк қызметтi жүзеге асыруға
тағыда басқа әлеуметтiк сиптаттағы жұмыстар мен қызметтерге жұмсалып
отырады.
Тиiстi жергiлiктi атқарушы органдар облыс бюджетiнiң және аудандар
мен қалалар бюджеттерiнiң арасындағы кiрiстердi бөлудiң жалпы нармативтерiн
анықтауды тиiстi жергiлiктi өкiлдi органдар бекiтуi мүмкін.
1. Жергiлiктi бюджеттердiң кiрiстерi (арнайы эканомикалық аймақтардың
қаржы қорларына есептелетiн сомалардан басқа) олар мыналардан
тұрады;
а) салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетiн басқада мiндеттi
төлемдердiң түсімдерi:
-заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы;
-акциздер;
-жеке адамдардан алынатын табыс салығы;
-әлеуметтiк салық;
-заңды және жеке тұлғалардың мұлкiне салынатын салық;
-жер салығы;
-көлiк құралдарына салынатын салық;
-жасалған келiсiм шарттарға орай жергiлiктi бюджетке түсетiн бөлiгiнде
өнiм бойынша Казақстан Республикасының үлесi;
-кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын жеке адамдарды тiркеу үшін алынатын
алым;
- жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшін алынатын
лицензиялық алым;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу үшін алынатын алым;
- аукциондық сатудан алынатын алым;
- нарықта тауарларды сату құқығы үшін алынатын алым;
- заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәмiздерiн өздерiнiң
фирмалық атауларында қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында
заңға сәйкес пайдаланғаны үшін алынатын алым;
- су үшін төленетiн алым;
- орманды пайдаланғаны үшін төленетiн төлем;
б) Салықтық емес түсімдер:
-коммуналдық меншiк болып табылатын акциялардың пакеттерiнен алынатын
дивиденттердiң түсімi;
-жергiлiктi өкiлдi органдардың лотереяларын өткiзуден алынатын
кiрiстердiң түсімi;
-жергiлiктi бюджеттерден кредиттер бергенi үшін алынған
сыйақылар(мұдделер);
-жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдарға сондай-ақ жергiлiктi
атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелерге тиесiлi мүліктi
сатудан түсетiн түсімдер;
-жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер
көрсететiн қызметтердi сатудан түсетiн түсімдер;
-коммуналдық меншiк мұлкiн жалға беруден түсетiн түсімдер;
-жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер заңға
сәйкес Ұйымдастыратын мемлекеттiк сатып алуды жүргізуден түсетiн ақша
түсімдерi;
-жер учаскелерiн жалға беруден түсетiн түсімдер;
-қоршаған ортаны ластағаны үшін, қоршаған ортаны қорғаудың жергiлiктi
мемлекеттiк қорларына-50( мөлшерiнде төленетiн төлемдер;
- мемлекеттiк баж;
- өзге де әкiмшiлiк алымдары;
- жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер
алатын, Казақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген әкiмшiлiк
айыппҰлдар мен санкциялар;
- Казақстан республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де салыққа
жатпайтын және басқа түсімдер;
в) капиталмен жүргізiлетiн операциялардан түсетiн түсімдер;
- аймақтардың өзiн-өзi қамтамассыз ету үшін сатып алатын астықты
сатудан түсетiн түсімдер;
2. Жеке және заңды тұлғалардан немесе шет мемлекеттерден;
жоғары тұрған бюджеттерден алынған трансферттер;
3. Бұрын жергiлiктi бюджеттерден берiлген кридиттер бойынша негiзгi
борыштың өтемi;
Жергiлiктi бюджеттердiң қаражаты:
- мектепке дейiнгi жалпы бастауыш, жалпы негiзгi,
- жалпы орта, қосымша және кәсiптiк бiлiм берудi;
- әскери қызыметке тiркеу және шақыру жөнiндегi шараларды;
- жергiлiктi деңгейдегi төтенше жағдайлар бойынша жұмыстарды;
- жергiлiктi жердегi құқық қоғау қызметiн;
- халыққа тегiн медициналық қызымет көрсетудiң кепiлдiк көлемiн;
- жергiлiктi деңгейдегi арнаулы медициналық бағдарламаларды;
- мәслихаттардың шешiмдерiне сәйкес әлеуметтiк-қамсыздандыру
саласындағы әлеуметтiк бәсiрелi көмек көрсетудi;
- жұмысты қамту бағдарламасын;
- жергiлiктi деңгейдегi өнеркәсiп және обьектiлер құрылысын;
- жергiлiктi деңгейдегi қоршаған ортаны қорғауға;
- жергiлiктi деңгейдегi жобалау iздестiру жұмысын жүргізудi;
- елдi мекендердi көркейтудi, қала жолдары мен көшелерiнiң құрлыстарын;
- жергiлiктi маңызы бар жолдарды пайдалану мен қайта құруды;
- жергiлiктi бюджеттерден республикалық бюджетке берiлетiн ресми
трансферттердi;
- жергiлiктi атқарушы органдардың бұрыштарына қызымет көрсетудi;
- арнайы эканомикалық аймақтарды дамыту жөнiндегi бағдарламаларды
қаржыландыруға жұмсалады.
1.3 Жеке тұлғалардың меншігіне салынатын салықтың түрлері
Мүлiк салығы. Жалпы салықтардың iшiнде мүлік салығының алатын
орны ерекше. Мүлік салығы толығымен дерлiк жергiлiктi бюджетке
барып түседi. Мүлік салығы нақтылай тiкелей салықтардың қатарына
жатады. Мүлік салығының сомасы салық төлеушiнiң табыс көлемiне
қарай емес, мұлкiнiң қарқына қарай анықталады.
Дамыған мемлекеттерде капиталға және меншiкке салық салу келесi
салық топтары арқылы жүзеге асырылады: жеке әлауқат салығы, мұрагерлiкке
және сыйға салық салынатын, капитал өсiмiн салық, мүліктiк нақтылай
түрлерiне салынатын салық (жерге, құрылысқа).
Жеке әл-ауқат салығына – мүлікке ие болуына байланысты туындайтын
жеке тұлғалардың мұлкi табылады. Мүліктiң бағасы нарық құны бойынша
туындайды. Потенттер, аннуитеттер, салықтандыру полюстары (өнiмдердi
сақтандыру бойынша ғана), либель және басқа да үй жиїаздары, өнер
туындылары, жеке коллекциялардың белгiлi бiр түрлерi, автомобильдер және
басқа да салынатын бiтпеген жер учаскелерi, егер оларға арнайы салықтар
салынатын болса, онда олар салық салудан босатылады.
Бiрлiк сатвка бойынша Бельгияда (1(), Данияда (2,2(), Германияда (0,5(
жеке тұлғалар үшін, 0,6- корпорациялар үшін), Исландияда, Люкембургте жеке
әл-ауқат салығы салынады. Прогрессивтi салық салу Финляндияда,
Норвегияда, Испанияда, Щвецияда және Щвецарияда әрекет етедi. Ал басқа
дамыған мемлекеттерде салықтың бұл түрі әрекет етпейдi немесе әкiмшiлiк
территориялық бiрлiк денгейiнде жүзеге асырылады. Айтарлықтай жоғары
сомма және салық салу кезiндегi жеңiлдiктер бұл салықтық ерекшелiктерi
болып табылады.
Мұрагерлiктен салық – бұл мұраға алу құқығы бойынша жаңа иегерге
өтетiн мүлікке салынатын салық (жылжитын және жылжымайтын). Сыйға салынатын
салық –бұл меншiк иесiнен екiншiсiне сый түрінде өтетiн мүлікке
салынатын салық (жылжитын немесе жылжымайтын).
Көптеген елдерде салықтың бұл түрлерi жеке –жеке әрекет етедi, ал
кейбiр мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салынатын салық бiр салық
ретiнде қарастырылған. Бiрақ, бiрiншi жағдайда салықтар ереже бойынша
жалпы нормалармен реттеледi және салық ставкалары мен салық салынатын
соманы анықтау тәртiбi бiрдей.
Барлық дамыған мемлекеттерде мұрагерлiк және сыйға салынатын
салық орталық (федералды) денгейде жүзеге асырылады. Барлық мемлекеттерде
мұрагерлiкке және сыйға салық салу ставкалары күрделі прогрессия
бойынша қалыптасады. Мұрагерлер мен сый алушылар туыстық денгейiне
байланысты топтарға бөлiнедi (I-тiкелей мұрагер, II-ерлi-зайыптылар,
III- ағалары мен қарындастары, iнi, әпкелерi, IV-алыс туысқандары және тағы
да басқа). Әрбiр топқа салық ставкаларының жүйесi белгiленген. Салықтық
класқа салық салу сомасы көлемi де тәуелдi.
Жылжымайтын мүліктердiң жекелеген түрлерiне салықтар әрқалай болып
келедi. Барлық мемлекеттерде бұл салықтар жергiлiктi өзiн-өзi басқару
органдарының қызметкерлерiнiң қатарына жатады.
Құрылыстарға салынатын жер салығы. Мемлекет территориясында барлық
құрылыстарға жер салығы салынады (жер салығын төлеуден босатылғандардан
басқа). Құрылыстың фундаментi ғимараттың өзi қандай материалдардан
салынғанына байланыссыз, цементтен, кiрпiштен және бетоннан салынуы тиiс.
ғимараттардың негiзгi түрлерiне келесiлердi жатқызуға болады:
-адамдар үшін ғимараттар мен баспаналар, жабдықтар мен запастар
(шеберханалар, ангарлар, кез келген түрдегi өндiрiстiк құрылғылар және
тағы басқа); қоймалар (сұрленген шөптi сақтау орындары, резервуарлар);
-қатты және мықты жабыдқталған құбырлар; архитектура және өнер
туындылары (көпiрлер, жағалаулар, тоннельдер, виадуктер және тағы да
басқалар);
-өндiрiстiк мақсаттағы жарнама үшін орындар.
Коғамдық ұжымдық меншiктегi құрылымдарға салық салынбайды. Оларға
мемлекет меншiгiндегi ғимараттар мен құрылымдар, территориялық ұйымдар,
ұжымдық бiрлестiктер жатады. Сондай-ақ қоғамдық меншiкте яғни ұжымдық
мақсаттарға пайдалануы керек және меншiк иесiне табыс әкелмеуi тиiс.
ұйымның ұжымдық меншiгiндегi құрылымдар үшін нақтылай жеңiлдiктер
бекiтiлген. ұйымның қоғамдық меншiгiне ғимараттарды коммерциялық емес
және өндiрiстiк емес жағдайларда пайдаланылған жағдайларда салықтың
толық ставкасында жеңiлдiктер берiледi.
Салықтан тез арада босатуға жататындар: бiрiншiден, құрылыс
салынған жылдан кейiнгi келесi жылдың 1 қаңтарына дейiн барлық
құрлыстар; екiншiден, жергiлiктi ұкiмет органдарының шешiмi бойынша тұрғын
ұй, өндiрiстiк, өнеркәсiп және коммерциялық қызмет мақсатында
пайдаланылатын құрылыстар 2 жылға дейiнгi мерзiмге; үшіншiден қолөнер
қызметiмен айналысу үшін құрылыстар; төртiншiден, 1983 жылдың 1 қаңтарынан
бастап 1988 жылдың 31 желтоқсаны аралығында құрылған жергiлiктi
кәсiпорындар 1973 жылдың 1 қаңтарнан кейiн салынған ғимараттарға 15 жылға
жеңiлдiк берiлуi мүмкін. Егер бұл –тұрғын ұйлер болса және муниципалды
меншiкте, яғни төменгi бағадағы пәтерлер сондай-ақ құрылысының 50 (-тi
мемлекеттiк дотациямен жабылса. Егер бұл құрылыстың 50 (-тен жоғарғы бөлiгi
мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылса, ол келешекте тұрғын үй мақсатында
пайдаланып және жеке меншiкке өтетiн болса, онда салық төлеушi салықты
төлеу мерзiмiнен он жылға дейiн босатылады.
Өндiрiстiк мақсаттағы құрылыстар тұрғын үй құрылыстарының ажырамас
бөлiгi болып табылатын болса (пәтердегi немесе ұйдегi бөлме және тағы да
басқа) салық салуға жатады. Жеке және өндiрiстiк қажеттiлiктерiне
пайдаланылатын құрылыстарға (мысалы, дәрiгердiң жеке тәжiрибелiк қабылдау
бөлмесi және пәтер холлы) тұрғын үй салығы немесе кәсiпшiлiк салынады.
Салық салу ставкасы құрылыстың заңды иесi немесе жалға алушы заңды
және жеке тұлғаларға байлансты бекiтiледi. Берiлген тұлғаның құрылысты
өзiне ыңғайлы кез-келген уақытта және өз мақсаттарына пайдалануы салық
салу негiзi болып табылады.
Салық салудан келесi құрылыстар босатылады:
- әлеуметтiк мақсатта пайдаланылатын және меншiк иесi кәсiпшiлiк
салық төлейтiн құрылыстар (яғни, өндiрiстiк, қол өнерлiк және
коммерциялық құрылыстар);
- мектеп оқушылары, лицей, коледж және пансионаттардың оқушлары үшін
белгiленген, сондай –ақ оқу өткiзу үшін белгiленген құрылыстар;
- мемлекеттiк және қоғамдық Ұйымдар мекемелерi (соттар,
мунициналиметтер және тағы да басқа).
Салықтың бұл түрінен ғылым, бiлiм беру саласында әрекет ететiн заңды
тұлғалар (медициналық, әлеуметтiк және тағы да басқа), сонымен қатар шетел
дипломатиялық өкiлдiктерi, сауда және консулдық қызметтер босатылады.
Тұрғын үй салығының ставкасы ұйдiң құнына сәйкес анықталады және құрылыс
түріне қарай құрақты болып табылады. Тұрғын үй құрылысының бағалануы ең
соңғы рет 1970 жылы жүргізiлдi, оның негiзiне нақтылай бектiлген құндылық
кестесi бойынша нақтылық құндылық табылады. Жыл сайын франк курсымен
бағасының өзгеруiне сәйкес бұл құндылықтың қайта есептелуi өткiзiледi.
Салық ставкалары келесi параметрлерден қалыптасады: жанҰяның алғашқы екi
тұрғынына салық салудың минималды шкаласы бойынша 15-20 процент салық
салынады. Жанұяның басқа да тұрғындарына –минималды бойынша 15 процент және
жоғарлатылған бойынша 20-25 процент. Тұрғын үй салығы есептелiнетiн жанҰя
тұрғындарына: меншiк иесiнiң туыстары, 70 жастан асқан әйел бiрге тұратын
және табыс салығын төлемейтiн мүгедектер, камiлетке толмаған (18 жасқа
дейiн) туған және асырауындағы балалар, сондай-ақ өз бiлiмiн жалғастыратын
25 жасқа дейiнгi балалар.
Тұрғын үй және өндiрiстiк құрылыстардың жiктелуi. Кұрлыстар 8 топқа
бөлiнедi әрбiр категорияның құны келсiдей критерийлер бойынша
анықталады: құрылыстың архитектуралық сипаттамасы (құрылыс жұмыстарының
техникалық және әдеби денгейi); құрылыстың ауданын бөлу (жалпы бөлу,
қонақтар қабылдау үшін арнайы құрылыс санитарлы гигеналық құрылыстар);
жабдықтар (су құбыры, канализация, орталық жылу, лифт, орталық тепшектегi
кiлемдiк төсенiштер), экспертиза нәтижесi бойынша әрбiр категорияға атау
берiлдi; (өте сәндi(, (сәндi( , (өте жабдықталған(, (жабдықталған(,
(жеткiлiктi жабдықталған(, (кәдiмгi(, (орташа(, (жәй орташа(.
Бiрiншi және екiншi категорияларды бiрiктiруге болады, себебi олардың
арасында айырмашылық (сәндi( сөзiне (өте( сөзiнiң қосылуы. Сонымен
құрылыстың сапасы келесiдей болуы тиiс (архитектуралық сипаттама): бiрнеше
және жоғарғы сортта құрылыс материалдары, ғимараттардың сапалығы, ыңғайлы
жоспарлау құрылыстың бөлiнуi және белгiленуi көп функциялылығымен
ерекшеленуi керек. Мiндеттi түрде қонақтар қабылдау бөлмесi, жаңа
жабдықтар, лифт және орталық теппешек кiлемдiк жабдық (және (черный ход(
әсiресе ескi ұйлерде).
(Орташа ( категорияға тоқталып өтетiн болсақ, құрылыстың сапасы
ұнемдi сипаттымен ерекшеленедi, яғни арзан материалды пайдалану
нәтижесiнде жабдықтылық денгейi төмен. Құрылыстың бөлiнуi және саны
келесiдей : кiшкентай құрылыстар, сатылық клеткалар, тар, қараңғы, ыңғайсыз
подъездер және тағы басқа, қонақты кұту бөлмелерi жоқ, барлық пәтерлерде
төрт бөлмеден аз, су құбыры, канализация, қазiргi салынған ұйлерде лифт
(бiрақ ескi ұйлерде көбiнесе жоқ).
Өндiрiстiк пайдаланудағы құрылыстар негiзгi 4 категорияға бөлiнедi:
А,В,С,Д. Негiзгi назар, құрылыстың негiзгi элементтерiне, сондай-ақ
жабдықтарға (электр жабдықтау, су жылу және тағы да басқаға) бөлiнедi.
Элементтердiң берiлген ерекшелiкерiне байланысты әрбiр категорияны
бөлемiз (жақсы(, (қанағаттанарлық(, (орташа(, (нашар(. А (жақсы)
категориясына сапалы конструкциялық материалдардан салынған, магистральдi
электр және жылумен қамтамасыз етiлген, жабдықталған подъездер мен авто
көлiк үшін тұрақтар және темiр жолдармен қамтамасыз етiлген құрылыстар
жатады. В (қанағаттанарлық) категориясына кәдiмгi құрылыс материалдарынан
салынған құрылыстар жатады. Бұл категориядағы құрлыстар сыртқы табиғи
жағдайлардан әсерiнен жеткiлiктi көлемде сақтайды. С және Д категориялары
уақытша құрлыстар болып табылады және өте арзан құрылыс материалдарынан
салынған. Жылу және электр коммуникациялары толығымен жоқ. Соңғы екi
категорияның бiр бiрiнен айырмашылығы (құрылыстың тұрлi денгейiндегi
зияндылығына және ахаулардың санында(.
Дамыған шет мемлекеттердегi мүлікке салынатын салық мөлшерi келесiдей:
Бельгияда –24 (, ұлыбританияда-12(, Германияда-3,1(, Италияда –2,5(,
Нидерландыда-3,5(, Америка Құрама Штаттарында –10,3 (, Францияда-4,8(.
Мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру кезінде салық
міндеттемесінің орындалуы
1. Сенімгерлікпен басқарушы өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру
процесінде алынуға жататын (алынған) табыстар, төленуге жататын
(жүргізілген) шығыстар және сатып алған және (немесе) алған мүлік мүлікті
сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының
не сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушының
табыстары, шығыстары және мүлкі болып табылады.
Сенімгерлікпен басқарушының сыйақы түріндегі табысы мүлікті
сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының
не сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушының шығысы
болып табылады.
Егер салық міндеттемесін орындау сенімгерлікпен басқарушыға жүктелсе,
онда сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының немесе пайда алушының табыстары
мен оның осы тармақта көзделген, осындай құрылтайшының немесе пайда
алушының алдыңғы салық кезеңдері үшін шеккен залалдары сомасына, сондай-ақ
орындалуы сенімгерлікпен басқарушыға жүктелген салық міндеттемесі сомасына
азайтылған шығыстары арасындағы оң айырма мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен
басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушының сенімгерлікпен
басқарудан алынған таза табысы болып табылады.
Осы тармақта көзделген шығыстардың мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен
басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушының табыстарынан асып кетуі
мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда
пайда алушының сенімгерлікпен басқарудан шеккен залалы болып табылады.
2. Мүлікті сенімгерлікпен басқаруды құру туралы актіде көзделген
сыйақы сенімгерлікпен басқарушының сенімгерлікпен басқарудан алынған табысы
болып табылады. Сенімгерлікпен басқаруды жүзеге асыруға байланысты
шығыстар, егер көрсетілген актіде сенімгерлікпен басқарушының шығыстарын
мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда
пайда алушының есебінен өтеу көзделмеген болса, сенімгерлікпен басқарушының
шығыстары болып танылады.
3. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда
пайда алушының салық міндеттемесін орындауды:
1) қосылған құн салығынан басқа салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер бойынша осындай құрылтайшы немесе пайда алушы, осы баптың
4-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, мүлікті сенімгерлік
басқаруды құру туралы актінің негізінде сенімгерлікпен басқарушыға жүктеуі
мүмкін;
2) қосылған құн салығы бойынша ол осы Кодекстің 8-бөлімінде және 568 –
571-баптарында белгіленген жағдайларда және тәртіппен сенімгерлікпен
басқарушыға жүктеледі.
Егер салықты, бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу,
төлеу немесе ұстау жөніндегі салық міндеттемесін орындау сенімгерлікпен
басқарушыға жүктелген болса, мұндай сенімгерлікпен басқарушы осы Кодекстің
81-тарауында белгіленген тәртіппен салық органында тіркелу есебіне тұруға
тиіс.
4. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысы немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда
пайда алушы мүлікті сенімгерлікпен басқаруға берумен байланысты өзінде
туындайтын қосылған құн салығы бойынша салық міндеттемесінен басқа салық
міндеттемесін мынадай жағдайлардың кез келгенінде:
1) салық міндеттемесін орындау сенімгерлікпен басқарушыға жүктелмесе;
2) егер сенімгерлікпен басқарушы сенімгерлік басқару туындаған күні
және сенімгерлікпен басқару кезеңінде осы Кодекстің 134, 135, 181,
182-баптарының және (немесе) 63-тарауының ережелері
қолданылатын тұлғаларға жататын болса, осы Кодексте белгіленген тәртіппен
дербес орындайды.
5. Сенімгерлікпен басқарушы мүлік сенімгерлікпен басқаруға берілген
кездегі салық міндеттемесін орындау мақсатында осы Кодекстің 58-
бабына сәйкес бөлек есепке алуды жүргізуге міндетті.
6. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысының не сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда
алушының мүлікті сенімгерлікпен басқарушыға беруі осындай мүлікті өткізуі
болып табылмайды және ол сенімгерлікпен басқарушының табысы болып
танылмайды.
7. Сенімгерлікпен басқарушының сенімгерлікпен басқарудың туындауына
негіз болатын құжаттың қолданылуы тоқтаған кезде мүлікті қайтаруы осындай
мүлікті өткізу болып табылмайды және ол мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының немесе сенімгерлікпен
басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушының табысы (залалы) болып
танылмайды.
8. Сенімгерлікпен басқарушыға салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер сомасын есептеу, төлеу немесе ұстау, сондай-ақ мүлікті
сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы
немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушы үшін
салықтық нысандарды жасау және табыс ету жөніндегі салық міндеттемесі
жүктелген жағдайда, мұндай салық міндеттемесін орындау сенімгерлікпен
басқарушы болып табылатын тұлғаның атынан, осы Кодекстің ерекше бөлімінде
сенімгерлікпен басқарушы жататын тұлғалар үшін белгіленген ставкалар
бойынша және тәртіппен жүргізіледі.
Бұл ретте, егер осы Кодекстің 58 және 64-баптарында өзгеше
белгіленбесе, сенімгерлікпен басқарушы салықтық нысандарды мүлікті
сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының және (немесе) пайда алушының
мүддесінде жүзеге асырылатын қызметті қоса алғанда, тұтас бүкіл қызметі
бойынша жасайды және табыс етеді.
Мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру кезінде салық
міндеттемесін орындаудың ерекшеліктері
1. Осы Кодекстің 185-бабының 2-тармағында көзделген декларацияны табыс
ету жөніндегі міндет жүктелген жеке тұлғаның мүлікті сенімгерлікпен
басқаруға беруі кезінде осындай декларацияны жасау және табыс ету жөніндегі
салық міндеттемесін осы жеке тұлға орындайды.
2. Заңды тұлға, дара кәсіпкер сенімгерлік операциялар бойынша банктен
алған табысы бойынша, сондай-ақ заңды және жеке тұлға мүлікті резидент
емес болып табылатын сенімгерлікпен басқарушыға сенімгерлікпен басқаруға
берген кезде салық міндеттемесін дербес орындайды.
3. Дара кәсіпкер болып табылмайтын жеке тұлғаның салық агенті болып
табылатын банк жүзеге асыратын сенімгерлік операциялардан түскен табысы
бойынша салық міндеттемесін осындай банк салық агентінің міндеттерін
орындау түрінде орындайды.
Жер салығы. Жер – өндiрiс факторларының бiрi. Жер терминi кең
мағынада қолданылады. Ол табиғаттың берген барлық затарын қамтиды, яғни
жер, су мен орман ресурстары, пайдалы қазбалар байлығы.
Жер қойнауын пайдаланушы деп – мына төменде көрсетiлген қызмет
түрлерiнiң бiреуiн немесе бiрнешеуiн жүзеге асыратын және Казақстан
Республикасы заңдарына көзделген тәртiппен келiсiм-шарт жасаған тұлға,
яғни Казақстан Республикасы аумағында геологиялық зерттеудi, пайдалы
қазбаларды өндiрудi, техногендiк құрылымдарды қайта өңдеудi жүзеге
асыратын тұлғаларды айтамыз. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы
төлемдерi мен салықтарына мына салықтар мен төлемдер жатады:
1) бонустар. Бонустар ұш түрге бөлiнедi:
- қол қойылатын бонус ;
- коммерциялық табу бонусы;
- өндiру бонусы.
2) роялти.
3) үстем пайдаға салынатын салық.
Бонус және роляти төлемдер қатарына жатады. үстем пайдаға салық
салынады. Егер жер қойнауын пайдаланушылар бiрнеше келiсiм-шарт
бойынша жұмыс жасаса, әр келiсiм-шарттан жеке-жеке төлемдер мен
салықтар төлейдi. Салық төлеушiлер бұл төлемдер мен салықтарға қоса
салық заңына байланысты басқа салықтарды да төлейдi.
Арнаулы төлемдер мен салық мөлшерi Казақстан Республикасы
үкiметiнiң шешiмiмен келiсiм -шарт бойынша белгiленедi.
Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен
тиесiлiгiне қарай мынадай санаттарға:
- ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерге;
- елдi мекендер жерлерiне;
- өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзгеде
ауылшаруашылығы емес мақсаттағы жерлерге;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiне, сауықтыру,
рекреациялық және тарихи—мәдени мақсаттағы жерлерге;
- орман қорының жерлерiне;
- су қорының жерлерiне;
- запастағы жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылады;
Жердiң белгiлi бiр немесе өзге санатқа жататындығы Казақстан
Республикасының жер туралы заң актiлер мен белгiленедi. Елдi мекендер
жерлерi салық салу мақсаты үшін мынадай екi топқа бөлiнген:
- тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыыстар
мен ғимараттар орналасқан жерлердi қоспағанда, елдi
мекендер жерлерi; тұрғын үй
- қоры,оныңiшiндеолардыңжанындағы құрылыстар мен ғимараттар
орналасқан жерлер.
Жердiң мынадай санаттары бар:
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi:
- орман қорының жерлерi:
- су қорының жерлерi;
- запастағы жерлер салық салуға жатпайды.
Аталған жерлер (запастағы жерлердi қоспағанда) құрақты жер
пайдалануға немесе бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалануға берiлген
жағдайда белгiленген тәртiппен салық салынуға тиiс. Жер салығының мөлшерi
жер иеленушiлер мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметiнiң
нәтижелерiне байланысты болмайды.
Жер салығы:меншiк құқығын, құрақты жер пайдалану құқығын, өтеусiз уақытша
жер пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар; - жер ресурстарын басқару
жөнiндегi уәкiлеттi орган әр жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген
жерлердiң мемлекеттiк сандық және сапалық есебiнiң деректерi негiзiнде
есептеледi.
Мысал ретінде елдi мекендердiң жерлерiне (үй iргесiндегi жер
учаскелерiн қоспағанда) салынатын базалық салық ставкаларын қарастырып
өтейік.
Елдi мекендердiң жерлерiне (үй iргесiндегi жер учаскелерiн қоспағанда)
салынатын базалық салық ставкалары алаңның бiр шаршы метрiне шаққанда
мынадай мөлшерде белгiленедi:
Кесте 1
Рет Елді мекеннің түріТұрғын үй қоры, соның Тұрғын үй қоры,
№ ішінде оның іргесіндегі соның ішінде оның
құрылыстар мен ғимараттаріргесіндегі
алып жатқан жерлерді құрылыстар мен
қоспағанда, елді ғимараттар алып
мекендердің жерлеріне жатқан жерлерге
салынатын базалық салық салынатын базалық
ставкалары (теңге) салық ставкалары
(теңге)
1 2 3 4
1. Қалалар:
2. Алматы 28,95 0,96
3. Астана 19,30 0,96
4. Ақтау 9,65 0,58
5. Ақтөбе 6,75 0,58
6. Атырау 8,20 0,58
7. Қарағанды 9,65 0,58
8. Қызылорда 8,68 0,58
9. Көкшетау 5,79 0,58
10. Қостанай 6,27 0,58
11. Павлодар 9,65 0,58
12. Петропавл 5,79 0,58
13. Талдықорған 9,17 0,58
14. Тараз 9,17 0,58
15. Орал 5,79 0,58
16. Өскемен 9,65 0,58
17. Шымкент 9,17 0,58
18. Алматы облысы:
19. облыстық маңызы
бар қалалар 6,75 0,39
20. аудандық маңызы
бар қалалар 5,79 0,39
21. Ақмола облысы:
22. облыстық маңызы
бар қалалар 5,79 0,39
23. аудандық маңызы
бар қалалар 5,02 0,39
24. Облыстық маңызы облыс орталығы үшін
бар басқа қалалар белгілен-ген ставканың 0,39
85 проценті
25. Аудандық маңызы облыс орталығы үшін
бар басқа қалалар белгілен-ген ставканың 0,19
75 проценті
26. Кенттер 0,96 0,13
27. Селолар (ауылдар) 0,48 0,09
Мысал ретінде үй iргесiндегi жер учаскелерiне салынатын базалық салық
ставкалары төмендегідей:
Елдi мекендердiң тұрғын үйге қызмет көрсетуге арналған және тұрғын үй
қоры, оның iшiнде ондағы құрылыстар мен ғимараттар орналаспаған жерлерiне
жататын жер учаскесiнiң бiр бөлiгi үй iргесiндегi жер учаскесi болып
есептеледi.
Үй іргесiндегi жер учаскелерi мынадай базалық салық ставкалары
бойынша салық салынуға жатады:
1) Астана, Алматы қалалары және облыстық маңызы бар қалалар үшін:
көлемi 1000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн
0,20 теңге;
көлемi 1000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн
6,00 теңге.
Жергілiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 1000 шаршы метрден
асатын жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 6,0 теңгеден
0,20 теңгеге дейiн төмендетiлуi мүмкiн.
2) қалған елдi мекендер үшiн:
көлемi 5000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн
0,20 теңге;
көлемi 5000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн
1,00 теңге.
Жергiлiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 5000 шаршы метрден
асатын жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 1,00 теңгеден
0,20 теңгеге дейiн төмендетiлуi мүмкiн.
Казақстан Республикасы үкiметiмен жасалған келiсiм- шарттарына
сәйкес жер қойнауын пайдаланушылар бонустың барлық түрін төлеушi
болып табылады:
- қол қойылған бонус бiр жолғы тiркелген (фиксированный) төлем ретiнде
жер қойнауын геологиялық зерделеу мен кейiнгi өндiру құқығы үшін
төленедi. Кол қойылған бонус жер қойнауын пайдаланушы мен ұкiмет
арасындағы екi жақты келiсiм шарт бойынша төленедi. Төлем негiзi екi жақ
қол қойған келiсiм-шарт;
- коммерциялық табу бонусы бiр жолғы тiркелген төлем болып табылады және
оны жер қойнауын пайдаланушылар келiсiм –шартта көрсетiлген аумақтағы
коммерциялық табу көзiнде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz