ОРМАНДАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1-ТАРАУ. ОРМАН РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ МАҢЫЗЫ
1.1 Орман ресурстары жөніндегі түсінік
1.2 Орман ресурстарын пайдалану критерийлері
1.3 Ормандардың көміртегіне қатысты кызметі

2-Тарау. ТОҒАЙ - АТМОСФЕРАЛЫҚ ТАЗАРТҚЫШ РЕТІНДЕ
2.1 Тоғайдың ауа тазартудағы қызметі
2.2 Тоғайдың климаттық жане метеорологиялық қызметі

3-Тарау. ОРМАНДАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі
Өткен 2010 жылы Қазақстан территориясында көктем-жаз ауа райының құрғақтылығына байланысты ормандардың жану салдарынан 8 млн 842 мың тенге шығын түскен. От жалынына 5195 га жер баулыса, оның 2748 га орман алып отыр. Қазақстан территориясында орман алқаптарының көп еместігін ескерсек, республикаға бұл біршама шығын түсірді.
Болған өрттердің мәліметтерін жинақтасақ, көп жағдайда ауа райының салдарынан өрт болғанын және өртті сөндіруге қарсы дайындықтың жоқтығы не әлсіздігі, оны алдын ала ескеру жұмыстарының нашар жүргізілуі және жанар-май жоқтығы көзге түсті.
Қаржының жеткілікті түрде бөлінбеудің салдарынын өрт сөндіру техникасы навшар жағдайда, орман шаруашылығындағы құралдар мен қосалқы бөлшектер соңғы 5 жылда алмастырылмаған, авиациялық қадағалаудың жоқтығынан.
Тақырыптың мақсаты.
oo Орман ресурстарын сипаттау
oo Орман ресурстарын тиімді пайдалану жолдарын көрсету
oo Қазақстан мен шетел орман алқабын белгілеу және салыстыру
oo Тоғайлардың экологиялық маңызы
oo Тоғайдың көміртегіне қатысты кызметі
oo Тоғайдың ауа тазартудағы қызметі
oo Антропогенді қысым жағдайында ормандардын тұрақтылығын сақтау мәселесіне назар аудару
oo Ормандарға рекреациялык қысымның әсері
Тақырыптың зерттелу деңгейі
Қазіргі таңда бұл тақырып зерттеуді талап етеді. Қазақстан Республикасында орман қорының азаюыына байланысты оны қорғау мен тиімді пайдалану жолдарын белгілеп, оны жүзеге асыруды қолғау алу керек, сол себепті бұл тақырып жан-жақты зерттелуі аса маңызды.
Методологиялық негіз
Бұл тақырыпты орындау барысында мына әдістер қолданылды:
зерттеу
талдау
салыстыру
Жұмыстың құрылымы
Курстық жұмыс кіріспе, екі тарау, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1-ТАРАУ. ОРМАН РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Орман ресурстары жөніндегі түсінік

Ормандардың экологиялық жүйе ретіндегі өзіне тән ерекшеліктері бар. Біріншіден, адамның әсерінен көп өзгеріске ұшырамаған, табиғи күйде сақталған экожүйелердің бірі; екіншіден, бұл жоғары өнімділікпен сипатталатын, агаш, детрит, гумус түрінде органикалық зат шоғырланған ең қуатты жүйе; үшіншіден, ормандар тірі затқа тән функцияларды ашық көрсететін күшті орта түзуші және ортаны түрақтандырушы фактор; төртіншіден, көптеген жануарлардың мекен ету ортасы; бесіншіден, орман -- шаруашылықтың көптеген салалары үшін бағалы органикалық өнім мен шикізат көзі болып табылады. Сонымен қатар, орманның санитарлық-гигиеналық, тынығу, стресс жағдайынан құтылуда, эстетикалық және экологиялық тәрбие берудегі маңызы зор.
1992 жылы Рио-де-Жанейродағы БҰҰ-ның конференциясында Ормандарга қатысты мәлімдеме ІІринциатерінде былай делінген: Ормандар атмосфераға түсіп, парниктің эффектке әкелетін көміртегі мен сутегін сіңіретін қойма болып табылады. Дүниежүзілік форумда мұндай қүжаттын, қабылдануы ғаламдық, экологиялық, экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешудегі ормандардын маңыздылығын көрсетеді.
Бонитет классы бойынша сүректер (ағаштар жиынтығы) сипаттамасы топырақтардың сапасын, олардың өнімділігін, екпелердің барлық сапасымен құрамын толықтай анықтайды. Көп жағдайда бонитеттің бір класстағы орман өсіру жағдайы неғұрлым әр түрлі болғандықтан орман дайындалуы, орман шаруашылық және экономикалық шараларды қажет етеді. Мысалы: бонитеттің төртінші класстық қарағайлары бедердің көтеріңкі қылқанды орман аймақтарында және құрғақ немесе сарғыш құмдақ топырақта өседі. Сонымен қатар бонитеттің төртінші кластық қарағайлары көбінесе осы аймақтағы төмеңгі бедер элементтерін сарғыш, ылғалды және дымқыл топырақта өседі. Сондықтан орман шаруашылық және орманды пайдалану жұмыстарында мұндай ағаш бітімдері әр түрлі болады. Олардың әр түрлілігі ормандарды жаңарту әдіс-тәсілдерінде мелоративтік шараларда, өрт қауіпсіздігін қолданумен байланысты. Ерекше әр түрліліктерді орман дайындау кезеңінде сүйрегіш машиналарды қолдануда және аймақтарды ағаш кесінді қалдықтарынан тазалауда да болады. Кейбір ерекшеліктер аң шаруашылық ісін жүргізуде де байқалады. Осыған байланысты еңбек және қажетті жабдықтарды пайдалану шығыны әр түрлі. Сондықтан орман шаруашылық тәжірибесінде ертеден бері орман типтері идеясы қолданылып келеді.
Ең алғаш екпелердің типтері жөнінде ұсынған және ғылыми типологиясының негізін қалаушы Г.Ф.Морозов болып табылады. Ол екпелер типінің анықтамасын, екпелердің жиынтығы ретінде үлкен бір қауымдастыққа біріккен немесе топырақ жер қабаты жағдайында болғанын баяндайды. Г.Ф.Морозов бойынша екпе типтері- климаттық жағдайларға байланысты орман шаруашылық, географиялық түсінік ретінде төмеңгі класификациялық бірлік болып табылады. Г.Ф.Морозовтың идеясын арықарай Е.В. Алексеевтің, Д.В.Воробьевтің, В.Н.Сукачевтың еңбектерінде жалғасын тапты. П.С.Погребняк орман класификациясының негізіне екпелердің жергілікті әр түрлілігін көрсететін эдофиттік немесе топырақ факторларын атады. Бір жағынан ормандар бітімінің байланыс белгілерін табу үшін, екінші жағынан топырақ жағдайының белгілерін анықтау үшін эдофиттік торды қолданды. Бұл тор екі қатардан: топырақтағы қоректік заттардың мөлшерін көрсетуші- трофогендік және топырақтың ылғалдылығын көрсетуші гигрогендік жақтарын көрсетеді. Трофогендік қатардағы мүшелерді П.С.Погребняк трофотоптар деп атады. Ал, онда қарағайлы орман, суборь, сугрудок немесе күрделі суборі және груд немесе жалпақ жапырақты орман болып бөлінеді. Қарағайлы ормандар құмдақ топыраққа бейімделіп өседі. Суборлар шамамен құмдақ топыраққа тән болып, сонымен қатар шырша және басқа да тұқымдастар өседі.Сугрудкалар немесе күрделі суборлар сазды немесе сортаң топырақтарда емен, шәмшәт, жөке ағаштары бейімделіп өседі. Неғұрлым құнары бай топырақтар (құмдақ топырақ, қара топырақ, сазды және тағы басқалары ) грудтарда немесе жалпақ жапырақтыларда неғұрлым ағаштар мен бұталар шоғырланған.
П.С.Погребняк бойынша гигрогендік қатардағы мүшелер гигротоптар деп аталады. 0- өте құрғақ тіршілік ортасы, 1- құрғақ, 2-жаңа, 3- ылғалды, 4- дымқыл, 5- батпақты. П.С.Погребняк бойынша химиялық құнарлығы, ылғалдылығы бірдей орман учаскесінің топырағы эдотоптар деп аталады. Эдофиттік торда трофотоптар мен гигротоптардың қыйылысуы оның тордағы орнын көрсетеді. Трофотоп жағдайында күрделі шырша өседі. Оны сурамень, ал еменді судубрава деп атайды. Егер жалпақ орман жағдайында шырша өсіп тұрса оны рамен, ал шәмшәтті букчина деп атайды. Эдофиттік торда экологиялық эндикаторлар болып ағаштар, одан басқа шөптесін өсімдіктер жатады. П.С.Погребняк типологиясы кей жағдайда орман типтерін көрсетпейді. Орманды далалы және далалы аймақтарында ағашты егу немесе отырғызуда тәжірибелік маңызға ие болатындығын көрсетіп, ағаш өсіретін орындардың қолайлы классификациясын анықтайды. Ол қылқанды ормандар аймағына қарағайлы және шыршалы орман типтерінің классификациялық сызба-нұсқа жасады және осының негізінде бедер, топырақ, сүрек және тірі топырақ үсті жамылғысы секілді белгілерін көрсетті. Кординат жүйесінде абцисса бойынша олардың қиылысуынан солға қарай топырақты шектен тыс ылғалдануы көбейіп, оның арты топырақтың құнарын азайтады. Ордината осьі бойынша қиылысу осьімен жоғары қарай топырақтың ылғалы және құнары төмендей түсіп, ал төмен қарай ылғалдануы мен топырақ құнарлығы артады. Ал, абцисса қиылысы осьімен оңға қарай біртіндеп топырақ құнарлығы арта түседі. Ормандардың жақын типтерін В.Н.Сукачев топтарға біріктірді. Орман типтерінің атауы сүректері және негізінен топырақ үсті жамылғысы мен шірік немесе аласа ағаштардың қандай түрінің басым (мысалы: қарағай-қызылмақ, қарағай-қызыл жидек, қарағай-саумалшық т.б.) соған байланысты болады. Сукачевтың бұл схемасы шыршалы ормандарға да қатысты.
Қортындылай келе ол келесідей анықтамасын көрсетеді. Орман типі - бұл ағаш тұқымдасының құрамы бойынша біртекті яғни өсімдік фаунасы, микроб ағзалары, климаттық, топырақ - грунты және гидрологиялық жағдайы өсімдіктер мен олардың ортасының ара қатынасы, ішкі биогеоценоздың және аралық биогеоценоздық зат және энергия алмасу, қайта қалпына келу процесстерінің өзгелігі бойынша анықталады. Бұл компоненттер біртекті биогеоценозды орман шаруашылық іс-шараларды қолдануда бір уақытта реттілікті талап етеді.
В.Н.Сукачев бойынша қарағай типтері келесі топтарға бөлінеді: қыналы - қарағайлар, балдыр көктер, күрделі және қою шөптесіндер кіреді. Қарағайлы - қыналы топқа қыналардың негізгісіне жоталы рельефке, соның ішінде биік немесе шымылдықты құм төбеге бейімделген жас қарағайлы-қыналы орман өседі. Әдеттегідей сүректің жоғарғы шымылдығы аздап иілген және өнімділігі шағын. Қарағай ағаштары көбінесе бұтақты болып келеді. Топырақ үсті тіршілік жамылғысында қыналар кең таралған, ал аласа бұталар аз таралған.
Қарағай - балдыр көктер тобына қарағай - саумалдық, қарағай - итбүлдіргені, қарағай - қара жидегі кіреді. Мұндай орман типтеріне рельефтік жақсы немесе нашар дамығандығы, топырақтың жақсы құрғатудан өтуі, құмдақ болғанымен онша бай емес. Қарағай-итбүлдіргеніне аздап қайың және шырша араласқан, көбінесе орташа өнімділігі бар шымылдық- ақшыл сұрғылт құмдақ топыраққа бейімделген. Аласа ағаштар ішінде көбінесе арша, орыс бұтасы кездеседі. Тірі топырақ жамылғысында итбүлдірген, жасыл мүк, көк бұта, қара жидек, айрауық көп таралған. Қарағайлы-қаражидектер жердің еңіс бедеріне бейімделген. Топырағы шымды - сарғылт құмдақ, кейде ылғалды сазды құмдақты. Сүректері неғұрлым таза, әрі өнімділігі орташа. Аласа ағаштары нашар дамыған.Жамылғысында қаражидек, жасыл мүктер, айрауық кең таралған. Қарағай - саумалдық неғұрлым құнарлығы жоғары.Ағаш қалыптасуында көбінесе шырша, қайың, көктеректермен аралас келеді. Шырша көбінесе II қабатты (II ярус) құрайды. Топырақтары шымды сарғылт, құмдақты. Ал, әр түрлі бұталылар мен жамылғысында саумалдық, жасыл мүктер, қоянжем, алмұртшөп кең таралған.
Қарағай - долгомошник топтарының негізгі тобына осы қарағай-долгомошнигі тип өкілі кең таралып, рельефінің аз дамуы, әлсіз құрғақталынған, біршама батпақты топырақта өседі. Бұл типтегі сүректер таза, әрі өнімділігі аз. Аласа ағаштары сирек, оның ішінде көкекзығыр, кей жерлерде сфагнум және көк жидек таралған. Бұл шөптесін өсімдіктер төменгі жазықты аймақтарда батпақты, шымды топырақтарда өседі. Сүрегі таза, бірақ өнімділігі нашар. Өсімдік жамылғысында сфагнум, қияқ мол өседі.
Қарағайлы - қалың шөпті үлкен тобының жер бедері әр түрлі, топырағы құнарлы, жеткілікті мөлшерде ылғалды, шөптесін қарағайлы жоғарғы өсімдікті болып келеді. Сүректері басқа тұқымдармен кең араласқан. Мүкті жамылғысы әр түрлі шөптесін өсімдіктерге өте бай.
Күрделі қарағайлы орман типті тобына қарағай, жөке ағашы, қайың тектес бұталы қарағайлар мен емен аралас қарағайлар өте бай. Олар саздақты және сұр орман топырақта, көтеріңкі бедерлі аймақта орналасқан. Қарағай бітімі шырша, көктерек, қайың, емен аралас ағаштар өседі. Екпелердің өнімділігі өте жоғары, мүк жамылғысы әлсіз, ал аласа ағаштар кең таралған.
Тірі топырақ үсті жамылғысында жалпақ жапырақты шөптер орын алады. Орман типтері жөнінде В.Н.Сукачевтің ілімі тек қана қылқанды ормандар ғана емес, сонымен қатар аралас және жапырақты ормандар шаруашылықтың тәжірибесінде кең қолданылады.
Орман типтерін жіктеу табиғи қалыптасқан бітімдерге қатысты қылқанды орман аймағының қалыптасуы және топырақтың механикалық құрамы бойынша анықтау қолданылады. Адамдардың орман массивтерінің тиіспеген аймақтары, басқада белгілері бойынша қазіргі таңда орман шаруашылығы тәжірибесін толық ақтамайды. Адамдардың орманға қарқыңды шабуылдары өз кезегінде табиғаттың ірі өзгерістеріне алып келеді. Сондықтан И.С.Мелехов жоғарғы зерттеулерді қарастыра отырып, В.Н.Сукачевтің ұсынған орман типтерінің динамикасын өз кезінде динамикалық деп атауды ұсынды. И.С.Мелехов бойынша динамикалық типологияда орман типтерінің жыйынтық кезеңдері, аралық типтердің сериясын көрсетеді. Сондықтан орман типтерінің қалыптасу бастамасын, ол орман типінің әуелгі қалыптасу кезеңін, оған орманды атау типтерінің түрлерін көрсетеді.
Орман типологиясы теориялық және тәжірибелік үлкен маңызға ие. Кесілген ағаштар типін білу үшін биология, экология және орман географиясын, олардың сапалық, мөлшерлік өнімін, әсіресе шаруашылықтағы бітім қорының көлемін игеру өте маңызды. Орманшылық әр түрлі типтерінде техникалық құрамының әр түрлілігімен ерекшеленетін сүректің әр түрлі көлемін өсіруге болады. Орман типіне байланысты басты кесуге арналған ағаштар тандалынып алынады. Жоғары сапалы бітімдерді өсіру, баптау, күту орман типологиясымен тығыз байланысты. Орман типтеріне байланысты орманды қалпына келтіру шаралары жоспарланып, мұның барлығы орманды отырғызу, табиғи қайта қалпына келтіру мен байланысты. Орман типологиясы кеспе ағаш қалдықтарымен жұмыс жасауда үлкен тәжірибелік маңызы бар. Қарағай долгомошниктарымен тазарту жұмыстары қыста және жазғы құрғақ уақытта жүргізілу керек. Орман типтерімен жұмыс жасау орман өрттеріне қарсы күрес, орман екпелерін рекреациялық қолдануда тығыз байланысты. Орман ішіндегі жанама жұмыстар (мал жайу, шөп шабу, саңырауқұлақ және жидек теру, уақытша ауыл шаруашылығына пайдалану) орман типтерімен тығыз жүргізіледі.

1.2 Орман ресурстарын пайдалану критерийлері

Дүние жүзіндегі ормандардың жалпы ауданы 4 млрдга-дан астам. Жалпы ормандардың ішінен таза ормандарды жеке бөледі. Оған орманды алаңқайлар, жолдар, шалғындықтар кірмейді. Таза ормандар шамамен 3 млрдга-ды алып жатыр. Бір адамға есептегенде жалпы орманды жерлер шамамен 0,8 га-дан келеді.
Құрлықтың жалпы ауданына қатысты ормандар алып жатқан территориялардың пайызбен көрсетілген шамасын ормандылық деп атайды. Дүние жүзі бойынша бұл көрсеткіш 322%-га тең (басқа мәліметтер бойынша 25%).
Өзінің тарихында адам шамамен 23 орманды аудандардағы ормандарды жойған. Мұның нәтижесінде ормандылық бастапқы 75%-дан қазір 25 -- 30%-га дейін кеміген. Ормандарды аудандарының кему процесі қазір де жалғасуда. Бұл процесс тропиктік ормандар үшін өте қауіпті болып отыр.
Соңғы кезде, әсіресе, шаруашылық қызметтің әсері тимеген немесе әлсіз болған ормандарды есепке алу мен қорғауға көп көңіл бөлінуде.
Аталған территориялардың дүниежүзілік шамасы 20%. Кейбір елдерде бұл шама жоққа дерлік болса, Еуропа үшін жалпы ауданы бар болғаны 4%.
Дүние жүзінің ормандарында өсімдік массасының (биомасса) 1,65 -- 1,96 триллион м[!] (құрғақ масса) шоғырланған. Бұған барлық жер үсті (бұталар, діңдер, жапырақтар) және жер асты (тамыр) массасы кіреді. Ағаш діңінің ағашының жалпы массасы шамамен 50%. Ормандарды сипаттайтын маңызды көрсеткіш ағаштың жылдық өсімі болып табылады.

1.3 Ормандардың көміртегіне қатысты қызметі

Атмосферадағы көміртегінің артық мөлшерін шығару арқылы парниктік эффект мәселесін шешуде адамдар орман экожүйелерінен үміттенеді. 1 т (абсолюттік қүрғақ салмақ) өсімдік өнімі түзілуі үшін 1,5 -- 1,8 т көмірқышқыл газы сіңіріліп, 1,1 -- 1,3 т оттегінің бөлініп шығатыны белгілі. Өнімділігі орташа орманға өсептесек 1 га орман жылына 6 -- 7 т көмірқышқыл газын сіңіріп, 5 -- 6 т оттегін бөліп шығарады.
Ормандардағы көмірқышқыл газының орасан көн мөлшерінің концентрациясы ағаштардың биомассасының үлкен болуына байланысты. Жер шарының өсімдіктерінде жиналған көміртегінің бүкіл массасының 92% орман экожүйелерінде жиналған. Құрлықтың басқа жүйелерінде көміртегінің тек шамамен 7%, ал мұхиттың өсімдік ағзаларында - 1%-дан кемі шоғырланған. Көміртегінің көп мөлшері ормандардың өлі органикалық затында (детрит), топырақ гумусында және орман торфтық қабатында сақталған. Сондықтан, көміртегінің байланыстыру процестерін жылдамдату үшін ормандардың ауданын кеңейту мен өнімділігін арттыру шаралары қолға алынуы қажет.
Өкінішке орай қазір жер шарында ормандардың ауданы мен биомассасының кемуі адамзатты толғандырып отыр. Бұл олардың тек көміртектік функциясын ғана емес, басқа да көптеген функцияларының орындалуына әсер етеді.

2-Тарау. ТОҒАЙ - АТМОСФЕРАЛЫҚ ТАЗАРТҚЫШ РЕТІНДЕ
2.1 Тоғайдың ауа тазартудағы қызметі.

Тоғай - шөл және шөлейт аймақтардың жайылма сулы өзен алаптарында өсетін орман. Орталық Азияның Сырдария мен Әмудария, Мургаб, Зерафшан, Вахш, Шу-Іле т.б. өзендер бойында, аралдарда кездеседі. Тоғайдың топырағы хлорлы-сульфатты, тұзды болады. Су жайылған кезде (жылына екі рет) тұнба топырақпен жаңарып отырады. Тоғайда негізінен жиде, тал, шырғанақ, терек, шаған сияқты ағаш түрлері, бұта, аласа бұта түрлері, шөптесін өсімдіктерден эриантус, қамыс, құрақ, қоға, мия, т.б. өседі. Шу-Іле өзендер алабындағы тоғайларда қайың, тал, долана, терек, тамыратпалы ағаштар кездеседі. Тоғай ландшафтары кейде грунт суына жақын төм. жайылма үстіндегі террасаларға да тарайды. Жайылмаларды шаруашылыққа және өзен суларын егістікке пайдаланудан көптеген өзендердің алаптарында тоғайлар азайған. Тоғайларды жабайы шошқа, тоғай бұғысы, шиебөрілер, қамыс мысықтары, т.б. жабайы аңдар мен құстар мекендейді. Tоғай ағашы құрылыс материалы және отын ретінде пайдаланылады [1].
Атмосферадағы көміртегі балансына әсер етумен қатар, ормандар ауадағы басқа да бөгде заттарды жоюға қабілетті. Ауаны ластаушы заттардан тазарту оларды сіңіру арқылы да (бірінші ретті), физикалық тұндыру (екінші ретті) арқылы да жүзеге асырылады.
Өсімдіктердің бірінші peт қызметі ластаушы заттарды, соның ішінде улы заттарды (күкіртті ангидрид (SO2)) денесінде жинауы арқылы көрінеді. Улы заттар кейін топыраққа түскен жапырақтармен немесе басқа жолмен ағзадан шығарылады. Мәліметтер бойынша 1 кг. жапырақ маусымда 50 -- 70 г. күкіртті газ, 40 -- 50 г хлор және 15 -- 20 мг. қорғасынды сіңіре алады. Азоттың кос оксиді және аммоний түздары түріндегі қосылыстары аз мөлшерде сіңіріледі де, тамырдан тыс үстеме қоректендіру (жапырақ аркылы) факторы болып табылады. Бірақ бұл заттардың артық мөлшері, басқа да ластаушы заттар тәрізді өсімдіктердің тұрақтылығын төмендетіп, оларды уландырады.
Екінші ретгі қызметімен негізінен ауадағы бөлшектерді тұндыру байланысты. Бұл процесс құрғақ күйде де (ауырлық күшінің әсерінен), ылғалды атмосфералық жауын-шашында немесе су буында еріген күйде де жүруі мүмкін. Орман алабында орманды емес жермен салыстырғанда ауаны тазарту интенсивтілігі 20 -- 30 есе жоғары болады. Ауа жоғары дәрежеде шаңданған кезде, 1 га орман жылына 50 -- 60 т шаңды сіңіріп, тұнбаға түсіре алады. Танап қорғайтын орман белдеуі ауаны топырақтық жел эрозиясының өнімдерінен тазартуында осы эффект колданылады.
Орман шуды кемітеді, дыбыстың таралу қашыктығын төмендетеді. Өсімдіктердің ластаушыларды нейтралдауы мен олардың өсімдіктердің тіршілік қызметіне зиянды әсер етуі қатар жүреді.

2.2 Тоғайдың климаттық жане метеорологиялық қызметі

Тоғай метеорологиялық факторларға да әсер етеді. Олар атмосфералық құбылыстарға әсер ете отырып, өзіне тән ерекше ортасын түзеді. Метеорологиялық көрсеткіштердің өзгеруі орманнан тыс жерлерге де таралады. Осы қасиетіне байланысты ормандарды топырақты, егіс танабын, жолдарды, тұрғылықты жерлерді қорғауда пайдаланылады.
Тоғай мен ашық жерлердегі ауаның температурасы мен ылғалдығы арасында айтарлықтай айырмашылықтар жоқ. Тек жазда ашық ауа райы кезінде ғана ормандарда 2 -- 5°С төмен болуы мүмкін. Орташа алғанда жазда орманда 1 -- 2°С ғана салқын. Қыста орманда едәуір жылы болады.
Тоғайлар күн радиациясына көп әсер етеді. Ашық жердегі күн радиациясын 100% деп алсақ, онда орманның жарық сүйгіш өсімдіктер (қарағай, қайың және т.б.) белдеуіне 10 -- 15%, ал көлеңке сүйгіш ағаш түрлерінен тұратын (шырша, самырсын) орман белдеуіне тек 3 -- 5% ғана жарық түседі.
Тоғайда ауа мен топырақтың жоғары қабатында ылғалдылық жоғары болады. Орман астындағы топырақтың терең қабаттары болса, шөптесін өсімдіктер бірлестігімен салыстырғанда құрғақ.
Тоғай өзінен алшақ жатқан жерлерге де әсер етеді. Орман белдеуінің шекаралас жатқан территорияларға әсер ету дәрежесі ағаштардың биіктігіне, тығыздығына байланысты.
Адамдар ерте кездердің өзінде өзен суының және құдықтағы судың деңгейінің ормандардың болуына тәуелді екенін байқаған. Әсіресе, XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында ормандар мен су мәселесіне көп көңіл бөліне бастады. Орман грунт суларымен қоректендіреді. Олар беттік су ағысының көп мөлшерін жер астына өткізеді. Грунт сулары өзендерді қоректендіре отырып, олардағы су деңгейінің кыс пен жазда жоғары болуын қамтамасыз етеді. Көктемде және жаздың жауын кезінде өзендерге су ормансыз жерлерден беттік ағыс бойынша келеді. Бұл судың топырақ эрозиясының өнімі мен басқа да агенттермен ластануына әкеледі.
Ормандардың грунт суларын арттырьш, беттік ағысты кемітуінің негізгі себебі, ондағы топырақтың су өткізгіштігінің жақсы болуына (жабық қабатымен, тамырлармен қопсытылған) және оның бетіне ылғалдың біртекті түсуіне байланысты.
Ормандар күшті экожүйе ретінде өздігінен тазару мен техногенездің бұзушы күштеріне қарсы тұру қабілетінің жоғары болуымен сипатталады.
Орман экожүйелерін ластанған суларды тазарту үшін де қолданады. Ені 30 м орман белдеуі арқылы өткен суда аммоний тұздарының мөлшері 5 есе аз, SO2 -- 6 еседен астам, фосфор мен калий 10 есе кеміген.
Орман экожүйелері судың бактериалдық және физикалық қасиеттеріне қолайлы әсер етеді. Eгic танабынан алынған жауын суының коли-индексі (1 л судағы ішек таякшасының саны) 18-ге тең, ал 45 метрлік орман белдеуі арқылы өткенде 9-ға дейін кеміген. Судың мөлдірлігі 5 есе артқан.
Орман кесілгенде, оның су қорғау және басқа да қасиеттері жойылады. Екінші реттік сукцессия нәтижесінде орман қалпына келсе, бұл қасиет те қалпына келеді.
Жер планетасының ғасырлар бойғы барлық жануарлар дүниесі мен адамзат баласы үшін тіршілік негізі - таза ауа. Ол тек өсімдіктер дүниесінен бөлініп шығатын оттегі. Бізді қоршаған тропосфералық ауа қабатының 20,9% осы оттегіден тұрады, ол тұрақты ең қажетті газдың бірі. Су оттегін бөліп шығаратын негізгі жасыл фабрика - көпжылдық ағаштар.
Қазақстан аумағының 3,8 %-ын орманды жер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.