Туризмнің экономикалық қызметтері
Мазмұны
КІРІСПЕ
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
1.1 Туризм түсінгі мен мәні
1.2 Туризмнің түрлері мен қызметтері, қажеттілігі
1.3 Туризм саласын дамыту аясындағы мемлекеттік қолдаудың озық әлемдік тәжірибесі
2 ҚР- НЫҢ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
2.1 EXPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы
2.2 Мемлекеттік саясатты жүзеге асыру мақсатындағы туристік жоба - EXPO көрмесі
2.3 2020 жылға дейін Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың стратегиялық негіздемесінің мәні
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
4
6
6
12
27
39
39
45
51
57
63
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. ҚР-ның туризмді дамыту саласындағы мемлекеттік саясатының перспективті бағыттарын айқындау, оның ЕХРО көрмесінің даму қажеттілігін негіздеу.
Қазақстанда нарықтық экономиканың қалыптасуы тұрғындардың туристік қызмет көрсету тәсілдері мен түрлеріне деген қызығушылығын өсірді. Осы саланың шапшаң дамуы және туристік қызметте бәсеке ролі мен коммерциялау дәрежесінің өсуі туристік бизнесті мемлекеттік реттеу қажеттілігіне әкелді. Бірнеше жылдар ішінде Қазақстан тұрғындарының біршама бөлігінде туристік қызметке деген сұранысы өскен, соның нәтижесінде оларға деген қажеттілік көлемді болған, яғни өмір заңына кірген, ұлттық мәдениеттің бір бөлігі ретінде қалыптасты.
Жиі туризм әр түрлі елдерде алтын қақпа қызметін атқарған. Сол қақпаны пайдалану елдің бүкіл ұлттық экономикасын күшейтуге мүмкіндік берді. Көптеген елдерде туризм жалпы ішкі өнімді қалыптастыруда, қосымша жұмыс орындарын құруда және тұрғындарды жұмысбастылықпен қамтамасыз етуде, сыртқы сауда байланысын белсендіруде маңызды рөл атқарады. Туризм көлік және байланыс, құрылыс, ауыл шаруашылығы, халық тұтынатын тауарларды өндіру және т.б.с.с. экономиканың басты салаларына өз ықпалын тигізеді, яғни әлеуметтік-экономикалық даму катализаторының бірі болып табылады.
БТҰ (Бүкіләлемдік Туристік Ұйым) мәліметтері бойынша туризм әлемдік капиталдың 7%-н пайдаланады, онымен әр 16-шы жұмыс орны байланысты, әлемдік тұтынушылық шығындардың 11%-ы оның үлесінде және ол барлық салық түсімдерінің 5%-н береді.
Соңғы жылдары Қазақстанда да туризмнің дамуына көп көңіл бөле бастады. Қазақстанның туристік кешендерінің даму болашағы көбіне жалпы ұлттық деңгейде туристік сфераны мемлекеттік реттеуді күшейтумен байланысты. Қазақстан-2030 даму стратегияснда туризмді болашақта ел бюджетін толтыратын ірі құрамдас бөлік болатын экономика саласының болашағы бар сферасы деп белгіленген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - ҚР-ның туризмді дамыту саласындағы мемлекеттік саясатының дамуының концептуалды негіздерін анықтау.
Дипломдық жұмыстың мақсатына қол жеткізу үшін келесі тапсырмалар алға қойылды:
oo туризмнің түрлерінің классификациясын және мәнін анықтау, туристік нарық құрылымында туризмнің рөлін ашып көрсету;
oo туризм дамуының шетелдік тәжірибесін жинақтап қорыту;
oo туризмнің ұлттық экономикаға қосқан үлесінің көрсеткіштері мен тәсілдерін әзірлеу;
oo нарықтық реформалар жағдайында туристік қызмет нарығының даму ерекшеліктерін анықтау;
oo Қазақстан Республикасы туристік нарығының приоритетті бағыты ретіндегі туризмнің дамуының негізгі бағыттарын әзірлеу, оның ішінде: туризмнің даму шарты ретінде туристік инфрақұрылым индустриясын мемлекеттік реттеуді жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу; туризмнің дамуына әсер ететін факторларды талдауға алу; туризмді дамытудың аймақтық ерекшеліктерін анықтау.
Дипломдық жұмыс объектісі - туристік қызмет нарығы.
Дипломдық жұмыстың зерттеуі пәні - туристік қызмет нарығының қатысушылары арасындағы экономикалық және басқарушлық қатынастарының жиынтығы.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық базасы болып отандық және шетел ғалымдарының жұмыстарында келтірілген қорытындылар, туризм саласындағы ҚР-ның құқықтық-нормативтік актілері мен Заңдары, ҚР-ның статистикалық агенттігінің сандық көрсеткіштері табылады.
Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы. Микро және макро деңгейде туризмді басқару мәселелері Т.В.Абрамова, В.Г.Гуляева, В.А.Квартальнова, Л.Ю.Проурзинаның еңбектерінде кездеседі. Туристік нарықты мемлекеттік реттеуді басқарудың бағдарламалы-мақсатты тәсілдерін қолдану туралы мәліметтерді Е.Е.Румянцева және Л.В.Садинованың еңбектерінен алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиетттер тізімінен тұрады.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
1.1 Туризм түсінгі мен мәні
"Туризм" түсінігіне берілген анықтамаларды талдай отырып мынадай қорытындыға келуге болады: авторлардың көп бөлігі туризмді тек тұтынушылар көзқарасы жағынан қарастырады, яғни туризм белгілі мақсаттармен ұйымдастырылған сапар ретінде [18;12б]. Біздің көзқарас бойынша туризмді өндіріс сферасы және туристік ресурстары бар ұйымдарға туристік қызмет пен тауарларды өткізетін өндіруші жағынан да қарастыруымыз қажет. Мынадай анықтама беруге болады: "туризм" - бұл адамдардың саяхаттау кезеңінде олардың қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында туристік тауарларды сату және туристік қызмет кешенін ұсыну бойынша туристік кәсіпорындар қызметін қосатын экономиканың спецификалық саласы [27;23б].
Әдетте туризмде үш экономикалық функциялар айқындалады: өндірістік, жұмыспен қамтамасыз ету және табыстың болуы. Кейбір ғалымдар туризмнің экономикалық қызметі тізіміне аймақтық диспропорцияны бәсеңдету және төлем балансының ауытқуын реттеу қызметтерімен толықтыру қажет деп есептейді [16;134б].
Туризмнің экономикалық қызметтері
Табыс көзінің құрылуы
Табыс көзінің құрылуы
Өндірістік
Өндірістік
Аймақтық диспропорцияны бәсеңдету
Аймақтық диспропорцияны бәсеңдету
Тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз ету
Тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз ету
Төлем балансының ауытқуын реттеу
Төлем балансының ауытқуын реттеу
Сурет 1. Туризмнің экономикалық қызметтері
Туризмнің көптеген басқа да экономиканың салаларымен бай-ланысты сыртқы экономикалық, экологиялық және әлеуметтік-мәдени тиімділіктерді тудырады, олардың таралуы көбінесе туристік қызмет субъектілерін бақылау сферасынан тыс жатыр [10;68б]. Туризмді дамытуды мемлекеттік жоспарлау сыртқы әсердің жағымды жағын көбейтуге және теріс жағын минималдауға бағытталу керек [13;39б].
Туризмді әлемдік шаруашылықтың интенсивті дамып келе жатқан және табысты бизнестің бірі ретінде қарастырады. Бұған туризм үлесіне әлемдік жалпы ұлттық табыстың шамамен 10%-ы келеді деген факт куә бола алады [10:24].
Үшінші мың жылдықтың басында халықаралық туризм үлесіне жалпы әлемдік экспорт көлемінің 8%-ы және әлемдік қызметтер саудасының үлесіне 30-35% тиеді [10;84б].
Туризмнің дамуы әлеуметтік мәселелерді шешуде маңызды рөл атқарады. Әлемнің көптеген елдерінде тек қана туризм есебінен жаңа жұмыс орындары ашылады, тұрғындардың жоғары өмір сүру деңгейі қалыптасады, елдің төлем блансын жақсартудың алғышарттары пайда балады. Туризм сферасын дамыту қажеттілігі білім деңгейін көтеруге, тұрғындарға медициналық қызмет көрсету жүйесін жетілдіруге, ақпараттарды таратуда жаңа тәсілдерді енгізуге және т.б. өз әсерін тигізеді.
Туризм мәдени байлықты дамытуға және сақтауға ықпалын тигізеді, әр түрлі елдер мен халықтар арасында тепе-теңдік қатынастырады жүргізеді, қоршаған ортаны сақтау және сауықтыру ісіне үкіметті, қоғамдық ұйымдарды және комерциялық құрылымдырды белсенді қатысуын қадағалайды.
Қазақстандағы туризмнің қазіргі дамуы оның ұйымдастырушылық құрылымында, дамудың бағытында, сапалық және сандық сипаттама жағдайында терең қарама-қайшылықтардың бар болуымен сипатталады [4;5б].
Бір жағынан бастапқы қол жеткізген туристік қызметті ұсыну көлемінің күрт төмендеуімен, туристік саладағы материалдық база-ның қысқартылуымен және туристік қызметке деген тұрғындардың қажеттілігінің біршама сәйкессіздігімен байланысты Қазақстан туризмнің қазіргі жағдайы дағдарысты деп бағаланады[4;6б].
Екінші жағынан ең жоғары әлемдік стандарттарға жауап беретін туристік объектілер құрылысының жоғары темпі, қазақстандықтардың шетелге саяхаттауға шығуының біршама көбеюі, Қазақстанның барлық аумағында туристік ұйымдар санының өсуі белгіленуде [4;6б].
Туризмдегі топтастырудың негізгі көрсеткіштері - критерияларға байланысты оның жеке формалары мен түрлерін айқындауды білдіреді. Туризм түрлерін топтастыру туризм дамуын, оның өзгеруін және негізгі тенденцияларын тереңірек зерттеуге көмектеседі. Туризмнің түрлері мен формаларын олардың таза күйінде бөліп қарастыру өте қиын, сандықтан дүниежүзіне ортақ топтастыру жоқ. Қолданыста жүргендерінде кейбір айырмашылық-тар бар, бірақбүтіндей бір мағынаға келеді.
Туризм - әлемдік жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін құрайтын, әлемдік экономикадағы маңызды рөлдерінің бірін ойнайды. Экономиканың бұл саласы өте жылдам қарқынмен дамып келеді, себебі туризм соңғы жылдары әлемдік бизнес түрінің ең табысты саласына айналды. Ол әлемдік капиталдың шамамен 7%-ын пайдаланады. 90-шы жылдардың басында туризмнің үлесі әлемдік тауарлар мен қызметтер саудасының 10%-ын құраған, мұнай мен автомобиль экспортынан кейінгі үшінші орын.
Халықаралық туризм тұрғындардың жұмыспен қамтылуына үлкен ықпал етеді. Мамандардың бағалауы бойынша, қазыргі таңда 100 млн. адам туризм индустриясында жұмыс істейді, ал 2009 ж. әрбір сегізінші адам экономиканың осы секторында жұмыс істейді. Туризм индустриясы - еңбек икемділік процесі, сондықтанда бұл салада негізінен маманданбаған жұмысшылар кездеседі. Алайда бұл, туризм саласында жоғары маманданған еңбек қолданылмайды дегенді білдірмейді. Экономиканың басқа дамып жатқан салаларына қарағанда, бұл салада жаңа жұмыс орындары географиялық мақсатта кеңінен қолданылады.
Туризм әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқарады. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның (ДТҰ) деректері бойынша ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын қамтамасыз етеді.
Туризмнің қазіргі индустриясы табысы жоғары және серпінді дамып келе жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бірі болып табылады. 2010 жылы халықаралық туризмнің үлесі экспортқа шығарылатын дүниежүзілік табыстың 9 пайызын, қызмет көрсету секторы экспортының 56 пайызын құрады. Туризмнен түскен табыс мұнай, мұнай өнімдері және автомобиль экспортының табысынан кейін тұрақты үшінші орында келеді. Мұндай оң үрдіс жаңа мыңжылдықтың бас кезінде де сақталады деп күтілуде. әлемдік туристік рыноктың дәстүрлі аудандары өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегіне іс жүзінде жеткендіктен, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа аумақтар есебінен басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдік туристік рынокта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіндігі бар.
Қазіргі туризм еңбекшілердің жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына шығуымен байланысты болды, мұның өзі адамның демалуға және бос уақытын өткізуге негізгі құқығын тану болып табылады. Ол жеке адамды, адамдар және халықтар арасындағы өзара түсіністікті дамытудың факторына айналды.
ДТҰ, туризм жөніндегі мамандандырылған халықаралық ұйымдардың зерттеулерінің талдауына, сондай-ақ мемлекеттердің туризмді дамыту саясатына сәйкес, туризм мемлекеттің әлеуметтік, мәдени және экономикалық өміріне тікелей ықпал ететін қызмет ретінде түсініледі.
Туризм елдің тұтас аудандарының экономикасына белсенді әсер етеді. Туризм саласындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрылуы және жұмыс істеу жол көлігін, сауданы, коммуналдық-тұрмыстық, мәдени, медициналық қызмет көрсетуі дамытумен тығыз байланысты. Сөйтіп, туризм индустриясы басқа экономикалық секторлардың көпшілігімен салыстырғанда, неғұрлым пәрменді мультипликаторлық тиімділікке ие.
Туризм жеке және ұжымдық жетілдіру құралы ретінде жоспарлануы және тәжірибеде іске асырылуы тиіс демалыспен, бос уақытты өткізумен, спортпен, мәдениетпен және табиғатпен тікелей араласуға байланысты қызмет. Мұндай жағдайда, ол өз бетімен білім алудың, толеранттықтың және халықтар мен олардың әр түрлі мәдениеттерінің арасындағы олардың өзгешеліктерін танып-білудің бірден бір факторы болып табылады.
Сол немесе басқа аймақта туындаған туристік ағымдардың мінездемесі, және олардың болашақта пайда болуының алғы шарттары, әлемдік туризм нарығында елдің жағдайын талдау үшін үлкен мәнге ие:
1. аймаққа туристік ағымдардың бағытталуы және сол аймақтан кетуі, туристік мақсатта шығатын, шетелдік туристік клиентурасы мен жеке азаматтар құрылымы;
2. сол аймақтағы туризмнің ерекшеліктері: маусымдық ырғағы, туризмнің басым болатын формалары мен түрлері, қатысудың негізгі мақсаттары және т.б.;
3. туристік проблемаларға жергілікті туристік органдар мен үкімет арасындағы қарым-қатынасы, туристік саясаттың ерекшелігі;
4. берілген аймақтың шаруашылық құрылымындағы туризмнің экономикалық рөлі;
5. сол аймақтағы туризм дамуының перспективасы.
Американдық әлеуметтанушы Т. Бертон туристік демалу моделіне, өз кезегінде, бос уақытты өткізуге әсер ететін факторлардың үш тобын атап көрсетті:
+ Технологиялық (бұқаралық коммуникациялар құралдары);
+ Институционалды (заң шығарушы);
+ Әлеуметтік-экономикалық (демографиялық, табыс мөлшері, мамандығы).
Бос ауқытты өткізу өз кезегінде туризмнің дамуына әсер ететін негізгі факторларының бірі болып табылады.
Туризмнің дамуына әсер ететін негізгі факторлар статикалық және динамикалық болып бөлінеді. Статикалыққа табиғи - географиялық факторлар жиынтығы жатады. Олар өткіншісіз, өзгермейтін мағыналы болады.
Туризмнің дамуына әсер ететін ненгізгі факторлар статикалық және динамикалық болып екіге бөлінеді. Статикалыққа табиғи-географиялық факторларының жиынтығы жатады. Олар өткіншісіз, өзгермейтін мағынаны береді. Адам оларды тек туристік қажеттіліктерге ғана икемдейді, оларды пайдалануға қолайлы етеді. Табиғи-климаттық және географиялық факторлар әдемілікте, бай табиғатта, климатта, жергілікті рельефте, жер асты байлықтарында (минералды үңгірлер және т.б.) айтылуын табады. Мәдени-табиғи факторларды да (ескерткіштер, архитектуралар, тарих және т.б.) белгілі бір мөлшрде статикалық факторларға жатқызуға болады.
Динамикалық факторларға демографиялық, әлеуметтік-экономикалық, материалдық-техникалық және саяси факторлар жатады. Олар уақыт пен кеңістікте өзгеретін мағынаның бағасына ие бола алады. Сонымен қатар туризмге әсер ететін факторлар сыртқы (экзогенді) және ішкі (эндогенді) болып бөлінеді.
Сыртқы (экзогенді) факторлар туризмге демографиялық және әлеуметтік өзгертулер арқылы әсер етеді. Бұл топқа мыналар енеді: тұрғындардың жасы, әр жанұяның табысының өзгеруі және жұмыс жасайтын әйелдер санының өсуі, жалғыз басты адамдардың өсу пропорциясы, жанұя құрудың және некеге неғұрлым кеш тұрудың тенденциялары, тұрғындардың құрамындағы балалары жоқ отбасылардың санының өсуі, иммиграциялық шектеулердің төмендеуі, жұмыс мерзімінің икемділігі жұмыс сапары төлемінің өсуі, зейнетке ерте шығу, туристік мүмкіндіктер түсінігінің өсуі. Жоғарыда аталғандардың барлығы сол немесе басқа дәрежелі көрсеткіштер туризмнің даму шарттарының әлеуметтік-джемографиялық объективін құрайтын тұрғындардың бос уақыт құрылымына әсер етеді. Сондықтан, туризмнің даму бағдарламасын жасауда тұрғындар уақыты қорының құрылымын және бос уақыт бюджетін айқындау қажет.
Тұрғындардың бос уақыт құрылымы:
1. Жылдық бюджет: млрд. сағ., %, солардың ішінде:
+ қоғамдық өндірістегі еңбек;
+ физиологиялық қажеттіліктерді қанағаттандыру;
+ үй шаруашылығындағы еңбек;
+ білім алуға жұмсалған уақыт шығындары;
+ бос уақыт.
2. Бос уақыт бюджеті: 100 %, солардың ішінде:
+ күнделікті;
+ демалыс және мейрам күндері;
+ оқитындардың демалыс және каникул күндері;
+ зейнеткерлердің бос уақыты;
осы уақытта бізде бос уақыт құрылымы мен тұрғындар бөлігінің экономикалық мүмкіндіктері арасында келіспеушіліктер көрінеді, осының нәтижесінде, көптеген кәсіпорындар өзінің жұмысшыларын төленбеген демалысқа жібереді. Осыдан келіп бір жағдайға тіреледі, бос уақыты бар тұрғындардың белгілі бір бөлігі туристік қызметтермен пайдалана алмайды. Өз кезегінде, туристік фирмалар мүмкіндіктерін пайдалана отырып демалуға материалдық жағдайлары бар коммерциялық құрылым өкілдері, көбінесе қысқа мерзімді демалыстарға да өздеріне ерік бере алмайды.
Туризмге әсер ететін сыртқы факторлар санына сондай-ақ экономикалық және қаржылық факторлар да жатады:
+ экономикалық және қаржылық жағдайлардың жақсаруы (нашарлауы);
+ персоналдық табыстың артуы (төмендеуі);
+ жоғары (төмен) туристік белсенділік, демалуға бөлінген табыс бөлігінің тәуелділігі;
+ туризм және саяхат шығындарын жабу үшін жұмсалған қоғамдық-бөлінетін құралдар үлесінің өсуі (төмендеуі).
Туризм өсіміне әсер ететін әлеуметтік-экономикалық факторларға, сондай-ақ, білім, мәдениет, тұрғындардың эстетикалық тұтыну деңгейінің өсуі жатады. Эстетикалық тұтыну элементі ретінде адамдардың тұрмыспен, тарихпен, мәдениетпен, әртүрлі елдер өмірінің шартарымен танысуына ұмтылуын қарастыруға болады.
Сондай-ақ, сыртқы факторларға саяси және құқықтық реттеудің өзгерісі; технологиялық өзгерістер; сауда және көлік инфрақұрылымының өзгеруі; саяхаттың қауіпсіздік шарттарының өзгеруі жатады.
Ішкі (эндогенді) факторлар - бұл туризм саласына тікелей әсер ететін факторлар. Оларға ең алдымен туризмнің дамуында өте маңызды мағынаға ие болатын материалды-техникалық факторлар жатады. Олардың негізгілері орналастыру құралдарының дамуымен, көлікпен, қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарымен, рекреациондық саламен, бөлшек саудамен және т.б. байланысты.
Ішкі факторларға сондай-ақ туристік нарық факторлары да жатады:
1) сұраныс процессі, ұсыну және тарату (қазіргі нарықтық факторлар ерекшелігі ретінде мынаны бөліп көрсетуге болады, мысалы, турөнімге деген сұраныстың тұрақты сұранымға айналуы, сондай-ақ индивидуалдық туризмнің өсуі);
2) нарық сегментациясы рөлінің өсуі (жаңа аймақ ішілік туристік сегменттердің пайда болуы, саяхат арақашықтығының өсуі, демалысты өткізу формаларының әртүрлілігі, қысқа мерзімді келулердің өсімі, туристік кеңітікте төтеп бере алатын туристік даму диверсификациясының өсуі және т.б.);
3) монополизация процесінің және туризмдегі координация қызметі рөлінің өсуі (горизонтальды интеграцияның күшеюі, яғни, ірі фирмалардың орта және шағын бизнеспен серіктестік қатынасының өсуі; стратегиялық туристік кеңес құру арқылы вертикальды интеграциясы; туристік бизнестің глобализациясы және т.б.);
4) алға жылжудағы, жарнамадағы және өндірілген турөнімдерді өткізудегі бұқаралық ақпарат құралдары рөлінің және қоғаммен байланыстың (паблик рилейшнз) өсуі;
5) туризмдегі кадрлар рөлінің өсуі (жұмысшылар санының өсуі, кәсіптік-біліктілік құрылымының дамуы, кәсіптік дайындық маңызының жоғарылауы, еңбек ұйымының жақсаруы және т.б.);
6) жеке туристік бизнес рөлінің өсуі (нарықта қызмет ететін туыс шағын кәсіпорындардың - агенттердің маңызды саны мен үлкен трансұлттық операторлар шектеулі санының шарттары құрылады, өз кезегінде қызметші мамандығының жоғарылауында қажеттілікті жаралайтын, кәсіптік маркетинг негізінде турөнімді тиімді өткізу жүзеге асырыларды).
Жоғарыда келтірілген факторлар, өз кезегінде, экстенсивті, интенсивті және баяулататын (негативті) болып бөлінеді.
Экстенсивті факторларға мыналар жатады:
+ жұмысшылар санының өсуі;
+ материалды ресурстардың шаруашылық айналымына қатысты санының өсуі;
+ туризмнің жаңа объектілерінің құрылысы және солардың техникалық деңгейі.
Интенсивті факторлар:
+ қызметшінің мамандық деңгейінің жоғарылауы;
+ кәсіптік-мамандандырылған құрылымның дамуы;
+ ҒТП нәтижелері мен жетістіктерді еңгізу негізінде материалдық базаны техникалық жетілдіру, сонымен қоса туризмдегі компьютеризацияның, индустриализацияның, технологизацияның, қызмет көрсету сапасы мен мәдениеттің жақсаруының мақсатты бағдарламасын тарату;
+ материалдық ресурстарды, объектілерді, маршруттарды және т.б. рационалды пайдалану.
Баяулататын (негативті) факторлар, туризмнің дамуына негативті әсер ететін факторларға мыналар жатады: дағдарыстар, экономика милитаризациясы, сыртқы қарыздардың өсімі, саяси тұрақсыздық, тұтыну заттарына деген бағаның өсуі, жұмыссыздық, көтерілістер, криминогенді жағдай, қаржылық тұрақсыздық (инфляция, валютаның стагнациясы), жеке тұтыну көлемінің қысқаруы, экологиялық жағдайдың нашарлығы, туристік фирмалардың банкроттығы, туристік формальдылықты қатаңдандыру, ақша айырбастау квотасының төмендеуі, турфирмалардың өз міндеттерін орындамауы және т.б.
Туризм дамуына әсер ететін негативті факторлар мысалы болып 70 жылдардағы әлемдік туризм саласында энергетикалық дағдарыс салдарының нәтижесінде пайда болған жағдайлар қызмет етеді. Экономикалық құлдырау нәтижесінде қызмет көрсету (негізінен көлікте) тарифтерінің тұрақсыздығы; туристік қызмет көрсетуге бағаның өсуі; қонақ үй сервисінің нашарлығы; жол жүру ұзақтығының қысқаруы, олардың ұзақтығы және шығындары; шетелге шығу сұранысының төмендеуі пайда болды. Берілген факторлар осы жағдайларда ерекше әлсіз болып табылатын, туризмнің мынандай түрлеріне, әлуметтік туризм және жастар туризміне ерекше әсер етеді.
Факторлардың арасындағы туризмнің дамуында ерекше орын алатыны маусымдық факторлар болып табылады. Маусым мезгіліне тәуелді туристік қызмет көлемі өте салмақты тербеліске еи бола алады. Туристік ұйымдар мен мекемелер маусымдық төмендеулердің азаюына бағытталған өлшемдердің қатарын қамданады, мысалы, маусымдық баға дифференциациясын енгізу (қонақ үйде тұрудың маусым мезгіліне қатысты тарифтер мөлшерінің айырмашылығы 50%-ға дейін жетуі мүмкін), маусымдық тербеліске шалдықпаған туризмнің түрлерінің дамуы - конгрестік, іскерлік және т.б.
1.2 Туризмнің түрлері мен қызметтері, қажеттілігі
Қазіргі заман туризм түрлерінің толық таптарын беру үшін, туризмнің қайсыбір түрін сипаттайтын ең қажетті белгілерді қолдану маңызды, сонымен қатар, туризмнің ұлттық иемділігі; туристік саяхатты ескертуді қанағаттандыратын, негізгі қажеттілік; саяхатта қолданылатын, қозғалыстың негізгі құралы; орналастыру құралы; саяхаттың ұзақтылығы; топ құрамы; ұйымдастыру формалары; турөнім бағасын құрудың негізгі принциптері және т.б.
I. Ұлттық иемділікке тәуелді туризмнің негізгі түрлеріне ұлттық (ішкі) және халықаралық (сыртқы) туризм жатады. Халықаралық туризм, өз кезегінде, активті және пассивті болып екіге бөлінеді, немесе басқаша айтқанда келу және кету туризмі.
II. Қажеттілікке байланысты ескертуші туристік саяхат туризмнің келесі түрлерін бөліп көрсетеді:
1. Емдік (медициналық туризм). Туризмнің бұл түрінің негізінде әр түрлі ауруларды емдеуге деген қажеттілік жатыр. Емдік туризмнің адам ағзасына әсер ететін табиғи түрлерімен сипатталатын бірнеше түрлері бар, мысалы: климаттық емдеу, бальнеолық емдеу, теңіздік емдеу, лаймен емдеу, жеміспен емдеу, сүтпен емдеу және т.б. Ем кезінде көбінесе ықпалдың бірнеше түрлері қолданылады, мұндай жағдайларда туризмнің түрі демалушының ағзасына әсер ететін негізгі құралдарды анықтайды.
2. Рекреациондық туризм. Туризмнің бұл түрінің негізінде адамның табиғи және рухани күшінің қалпына келу қажеттілігі жатыр. Туризмнің бұл түрі алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Мәселен, рекреациондық туризм келесі бағдарламаларды қамти алады:
+ Ойын-сауық - көңіл-жадыратушы (театр, кино, карнавалдар, жәрмеңкелер, қала күндері, фестивальдар);
+ Қызығушылық бойынша қызметтер (аңшылық және балық аулау, көркем және музыкалық шығармашылық, коллекционерлер үшін турлар және т.б.);
+ Жаттықтыратын (туризм, спорттың басқа да түрлері, өнер, қолөнер және т.б.);
+ Этнические және тұрмыстық (ұлттық мәдениет пен дәстүрлі емес тұрмысты зерттеумен байланысты);
+ Туристтік-сауықтыру (шомылу, тау шаңғысы, қозғалу және т.б. белсенді әдістерінің маршруттарын қосқанда).
3. Спорттық туризм. Туризмнің бұл түрінің негізінде екі түрлі қажеттілік жатыр, осыған байланысты спорттық туризмнің екі түрі бар:
+ активті (мұның негізі қандай-да бір спорт түрімен айналысу қажеттілігі болып табылады);
+ пассивті (мұның негізі қандай-да бір спорт түріне қызығушылық болып табылады, яғни, жарыстар немесе спорттық ойындарға қатысу мақсатындағы саяхат).
4. Танымдық туризм. Бұл туризм түрінің негізі әр түрлі бағыттағы білімді кеңейту қажеттілігі болып табылады. Бұл туризм түріне экологиялық туризмді жатқызуға болады. Экотурлардың бағдарламалары қорғалатын табиғи аймақтарға қатысуды болжайды.
5. Іскерлік мақсаттағы туризм. Туризмнің бұл түріне әртүрлі әріптестермен іскерлік қатынастарды орнату немесе қолдау мақсатындағы жол жүрулер жатады.
6. Конгрестік туризм. Әр түрлі шараларға қатысу мақсатындағы туристік сапарлар, соның ішінде: конференцияларға, симпозиумдарға, съездерге, конгрестерге және т.б.
Берілген туризм түрінің интенсивті дамуы халықаралық іскерлік және ғылыми шаралар өткізуге толығымен маманданған бірнеше халықаралық ұйымдардың құрылуына әкеп соқты, мысалы, Конгресті ұйымдастырушылардың халықаралық кеңесі. Осы берілген туризм түрінде турфирмалардың мамандануы онан арғы халықаралық еңбек бөлінісінің объективті заңдылығы ескертілген, соның ішінде туризм саласында да. АҚШ-та конгрестік туризм жыл сайын 40 млрд. доллардан астам кіріс әкеледі. Конгрестік туризмнің үлкен артықшылығы, ол маусымдық емес кезеңде де өтеді. Берілген туризм түріне туристік индустрияның қызығушылығы былай түсіндіріледі, ең алдымен, конгресті өткізу, орналастыру орындарымен қамтамасыз ету, тамақпен, экскурсиялық қызмет көрсетумен қамтамасыз ету, сондай-ақ арнайы қызметтер. Конгрестік туризм турөнімінің ерекшелігі дәстүрлі қызмет көрсету шеңберінен шығатын әр түрлі қызмет көрсетудің үлкен көлемін беру мүмкіндігінен тұрады. Конгрестік қызмет көрсетуді ұйымдастыруда негізгі қиындықтар баспа өнімдерінің маңызды санын шығару қажеттілігімен байланысты (баяндамалар тезисі, шақырулар, ақпараттық хаттар және т.б.), қызмет көрсетудің қажеттілігі: конгреске қатысушылардың тіркелуі, сөйлесулер, техникалық қамтамасыздандыру, арнайы шаралар, іскерлік кездесулер және т.б. сондай-ақ конгрестік турларға дейінгі және кейінгі ұйымдастырулар.
Конгреске қатысушының шығындары, ереже бойынша, қалыпты туристің шығындарының шамасынан асады, демек, оптималды ұйым есебінен қатысушылардың бос уақытының артуының арқасында, сондай-ақ, мекеме арқылы бағытталған іскерлік бөлімнің төлемі әртүрлі туристік бағдарламалармен конгрес сапарына бағытталған құрамалар болуы мүмкін.
7. Табынушылық (діни) туризм. Туризмнің бұл түрі түрлі конфессиядағы адамдардың діни мұқтаждылығының арқасында құрылған. Табынушылық туризмі екі түрге бөлінеді:
+ діни мерекелерде табыну құрылыстарына бару;
+ күнәларын кешу мақсатында киелі жерлерге бару.
8. Ностальгиялық туризм. Туризмнің бұл түрі тарихи жерлерде өмір сүретін мекендерді көру мақсатында құрылған.
9. Транзиттік туризм. Транзиттік туризмнің негізінде басқа елді көру мақсатында, бір елдің территориясын басып өту қажеттілігі жатыр.
10. Өзіндік туризм. Туризмнің бұл түрі шаңғы тебумен айналысатын, тау, су туризмі және т.б. белсенді демалыс әуесқойларын біріктіреді. Берілген туризмнің айырмалық ерекшелігі өзіндік ұйымдастыруға қатысушылардың қажеттілігі болып табылады. Турларды ұйымдастырумен турфирмалар айналыспайды, туристік-спорттық клубтар және кеңестермен бірлесіп туристердің өздері айналысады.
Әрине, бір саяхатта бірнеше туризм түрлері тіркелген, туристердің түрлі қажеттілігімен ескерілген, құрамаланған турлар тәжірибеде өте жиі кездеседі, мысалы, рекреациондық танымдықпен, спорттық рекреациондықпен және т.б. Алайда, туристік қызметті талдау кезінде саяхатқа қозғаушы себебімен қызмет ететін негізгі қажеттілікті айқындау керек.
I. Көлік құралдарымен байланысты, туристік маршрутта қолданылатын, туризмнің түрлері:
1. Туристер өзінің жеке көлігімен - тікелей туристік ұйымға немесе туристік жүйенің көлік шаруашылығына жататын, көліктегі турлар.
2. Жалға алынған туристік көліктегі транстурлар - тур қызметінің уақытымен анықталатын, уақытша жалға алу құқығы (келісімшартпен) туристік ұйымдармен қолданылатын, көлік ұйымдарына жататын, көліктегі турлар. Жалға алынған арнаулы көліктерге, туристік ұйымдар теңіз және өзен теплоходтарын, ұшақтарын, туристік-экскурсиондық кәсіпорындарының арнайы құрамы пайдаланады.
3. Туристердің жеке көліктеріндегі турлар - маршрут бойынша қызметтің барлық түрлерін туристерге жеткізіп беру бойынша автокөліктер (жеке автокөлік иелері) үшін арнайы жасақталған жеке немесе топтық турлар (автокемпингтерде өмір сүру, тамақтану, экскурсиялар, бос уақыт, автожөндеу және т.б.) жол ақысынан басқа.
I. Қозғалыстың әдістеріне байланысты туризмнің түрлері:
1. Автокөлік туризмі. Туризмнің бұл түрі жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысынан бастап қарқынды дамып келеді. Қазіргі уақытта ол кең таралымға көбірек ие болды.
2. Темір жол туризмі. Туризмнің бұл түрі 19 ғасырдың қырқыншы жылдарынан бастап дамып келеді. Темір жол билеттерінің салыстырмалы түрдегі арзандығы кем қамтылған тұрғындар деңгейіне қол жетерлік. Қазіргі уақытта темір жол және басқа да көлік түрлерінің арасындағы бәсекелестік күрес қайшыланып келеді.
3. Әуе туризмі. Туризмнің бұл түрі аса перспективалы болып табылады, себебі туристердің келу орындарына жеткізу уақытының экономиясын қамтамасыз етеді. 20 жыл бойы (1960 жылдан 1980 жылға дейін) туризмде қолданылатын әуе көлігінің ара салмағы үш есе өсті. Әуе турлары арнайы туристік тасымалдарға арналған ұшақтың толық арендасымен, арнайы әуе рейстері мен жолаушы тасымалдайтын әуе жолдары ұшақтарының орындарының бөлігін пайдалана отырып топтық турларға бөлінеді
4. Теплоход (су) туризмі. Туризмнің бұл түрінде маршруттар өзен теплоходтары және теңіз пароходтарында ұйымдастырылады. Теңіз маршруттары мынадай болады: круиздік (бір тәуліктен асатын жалға алынған кемелерде болатын саяхат). Олар порттарға баруды қамтитын және қамтымайтын бола алады.
Өзен маршруттары - өзен кемелерін пайдалану арқылы жүзеге асады. Олар мынадай түрлерге бөлінеді: туристік-экскурсиондық рейстер - бұл бір тәуліктен асатын жалға алынған су кемелеріндегі саяхат, және экскурсиондық-серуендік - демалыстың тарихи және ескерткішті орындарымен танысу мақсатындағы, 24 сағаттан астам уақытқа созылатын сапарлар.
Ірі және туристік-экскурсиондық рейстерді ұйымдастыру үшін негізінен жайлы теплоходтар пайдаланылады. Серуендік және экскурсиондық-серуендік рейстерді ұйымдастыру үшін теплоходтармен қоса кіші флот (өзен трамвайшықтары, ракеталар, катерлер, катамарандар және т.б.) пайдаланылады.
Жайлы теплоходтардағы су туризмінің артықшылығы, кемеде туристер орналастыру құралдарымен, тамақпен, спортпен, ойын-сауықпен және т.б. қамтамасыз етілуінде.
5. Автобустік туризм. Туризмнің бұл түрінде саяхат қозғалыс құралы ретінде автобустардың көмегімен ұйымдастырылады. Автобустік турлар кәдімгі туристік-экскурсиондық (қызмет түрлерінің барлығын көрсету, транспорттық турлармен ұсынылатын - өмір сүру, тамақтану, экскурсиондық қызмет көрсету) және денсалық автобусы деп аталатын - серуендік (бір күндік автобустар) бола алады.
6. Велосипедтік туризм. Туризмнің бұл түрі туристердің шектеулі контингентін пайдаланушыларына жетерлік.
7. Жаяу жүру туризмі. Туризмнің бұл түрі ішкі туризмде кең таралуын алды. Тәжірибе жүзіндеде бір саяхат кезінде көліктің бірнеше түрлері өте жиі қолданылады белгілеп көрсетуге болады, мысалы, ұшақ - автобус, темір жол - автобус және т.б., турлардың мұндай түрлері комбинацияланған деп аталады.
I. Туристерді орналастыру құралдарына байланысты туризмнің келесі түрлерін бөледі:
1. Отельдегі туризм.
2. Мотельдегі туризм.
3. Пансиондағы туризм.
4. Кемпингтік туризм.
5. Туристік мекен жайдағы (ауылдағы), турбазадағы және т.б. жердегі туризм.
Отельдер, ереже бойынша, қаланың орталығында не болмаса әуе жайдан алыс емес немесе темір жол вокзалының маңайында орналасады.
Мотельдер автомобиль жолдарын жағалай не болмаса қала маңында орналасады. Мотельде өмір сүру туристерге автокөліктерге қарау (авто тұрақтар, жанармай станциялары, авто қызмет және т.б.) шарттарымен қамтамасыз ету керек.
Қонақ үй типтес біріңғай басқарылатын турпансионаттар, автономды асүй мен ілеспелі қызметтер, клиенттерге бір немесе бірнеше номерлі баспананы ұсынады.
Кемпингтер, туристік мекен жайлар (ауылдар), турбазалар - бұл, ереже бойынша, жай туристер мен авто туристерді орналастыруға арналған, қаладан тыс жерде орналасқан баспана жайы.
Туристік ауылдар - бұл түнеуге қажетті автономды жабдықтауы жоқ, туристердің түнеуі мен демалуына арнаулы қоршалған және жабдықталған, біріңғай басқарылатын қызмет көрсету шаруашылығы.
Қонақ үй шаруашылығы кәсіпорындарының аталған түрлерінен басқа, туризм түрін анықтайтын, басқа да түрлері кездеседі: үйлер мен жиһаздалған пәтерлер, демалыс үйлері, жастар үйлері.
Жоғарыда аталған шаралардың барлығы әртүрлі категориядағы қонақ үй кәсіпорындарына жатады, және олар туристерге көрсетілетін номенклатура затына және қызмет көрсету сапасының сертификациясына жатады. Орналастыру құралдары сондай-ақ, тұрақты - туристерді жыл бойы қабылдайтын, және маусымдық - туристерді туристік маусымда, жылдың белгілі бір мезгілінде ғана қабылдайтын болып бөлінеді.
I. Туризм сондай-ақ саяхаттың уақытына байланысты маусымдық және маусымдық емес болып бөлінеді.
II. Саяхаттың ұзақтылығына байланысты туризмнің екі түрі бар: ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді (қысқа мерзімді туризмде саяхат 5 - 7 күнге дейінгі мерзімге созылады).
III. Топ құрамы бойынша туризм түрлері:
1. Бұқаралық туризм (топ құрамындағы туристер саяхаты);
2. Жекеленген туризм (туризмнің бұл түрі негізінен іскерлік, ғылыми және емдік туризм шеңберлерінде жүсеге асады. Соңғы кездері жекеленген туризм туыстық-отбасылық байланыстар, шығармашылық алмасулар, шақыруға қатысу каналдары бойынша маңызды дамып келеді. Жекеленген сапарлар сондай-ақ жастар және әлеуметтік туризм бағдарламалары бойынша да тәжірибеленеді. Жекеленген туристер гид-аудармашылар, экскурсоводтар, саяхатты ұйымдастырушылар, жол бастаушылар мен еріп жүрушілер, жеңіл автокөлікті жалға алу (туристік қызметтің басқа да формаларын пайдалану мүмкіндігі) және т.б. қызметтерін пайдалана алады.
3. Отбасылық туризм (туристердің отбасы мүшелерімен бірге саяхаты). Туризмнің бұл түрі соңғы жылдары, туристік фирмалар, балаларымен саяхаттайтын туристерге ұсынатын жеңілдіктердің есебінен маңызды деңгейде үлкен дамуға ие болды. Көбінесе, отбасылық демалыс үшін туроператорлармен өңделген, отбасылық туризм бағдарламалары бойынша жүзеге асады.
4. Жастар (студенттер) туризмі.
5. Балалар (оқушылар) туризмі.
Жастар және балалар туризмі әртүрлі елдер арасында, сонымен қатар ел ішінде туристік айырбас есебінен маңызды деңгейде үлкен дамуға ие болды. Жастар және балалар туризмі шеңберінде саяхаттайтын туристер, көрсетілетін қызмет бағасына айтарлықтай жеңілдіктерге құқылы.
I. Ұйымдастырушылық формаларына байланысты туризмнің түрлері:
1. Ұйымдасқан туризм.
2. Ұйымдаспаған туризм.
3. Клубтық туризм.
I. Өнімге деген баға құрылымының анықталған принципіне байланысты коммерциялық және әлеуметтік (үстемелік) туризм дері бар. Әлеуметтік туризм қоғамдық, мемлекеттік ұйымдар сияқты, сонымен қатар, жеткілікті мөлшерде ақша қаражаттарының болмауы, әртүрлі халықтар деңгейінің туристік мерекелерге қатысу және демалыс алу мүмкіндіктерімен қамтамасыздану мақсатында, коммерциялық құрылымдардың түрлі формалардың айқындалған үстемелерін болжайды. Мысалы, зейнеткерлер, студенттер, төмен жалақылы жұмысшылар категориясы және т.б.
1. "Туризм туралы" Қазақстан Республикасының заңы.
Бүгінгі күні біздің мемлекетімізде туризмді дамыту "Туризм туралы" Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 11 маусымдағы N 211 Заңымен қамтамасыз етіледі [2б].
Қазақстан Республикасындағы туристік нарыққа ортақ құқықтық негіз құруға бағытталған мемлекеттік саясаттың принциптері болып табылады: туристік қызметке қол ұшын беру және оның дамуы үшін қолайлы жағдайлар құру; туристік қызметтің приоритетті бағыттарын анықтау және қолдау; Қазақстан Республикасын туризм үшін қолайлы ел ретінде түсінік қалыптастыру; қазақстандық туристерді, туроператорларды, турагенттерді қорғау және қолдау.
Туристік қызметті мемлекеттік реттеу мына жолдар арқылы жүзеге шығарылады: туристік өнеркәсіп сферасындағы қарым - қатынастарды жетілдіруге бағытталған нормативті құқықтық актілерді құру; ішкі және әлемдік туристік нарықта отандық туристік өнімнің қозғалысына жәрдемдесу; туристердің құқығын қорғау, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету; туристік өнеркәсіпте лицензиялау стандарттау, туристік өнімді сертификаттау; туризмнің дамуын ескере Қазақстан Республикасына кіру, Қазақстан Республикасынан шығу және Қазақстан Республикасы аумағында болу ережелерін белгілеу; туризм дамуының мемлекеттік мақсаттық бағдарламаларын өңдеуіне және жүзеге асырылуына тікелей мемлекеттік ассигнациялар; туристік өнеркәсіптерге инвестициялар үшін қолайлы жағдайлар жасау; кедендік және салықтық реттеу; жеңілдігі бар несиелер ұсыну; Қазақстан Республикасы аумағында туристік қызметпен айналысатын және Қазақстан Республикасы аумағында туризммен айналысу үшін шетел азаматтарын тартатын туроператорлар мен турагенттерге салықтық және кедендік жеңілдіктер белгілеу; туристік қызметті кадрлармен қамтамасыз етуге жәрдемдесу; туристік өнеркәсіп сферасындағы ғылыми зерттеулерді дамыту; қазақстандық туристердің, туроператорлардың, турагенттердің халықаралық турситік бағдарламаларға қатысуына жәрдемдесу; картографиялық өнімдермен қамтамасыз ету және т.б.
2. "Туристік саланы дамытудың бірінші кезектегі шаралары" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылы 29 желтоқсанындағы N 1947 қаулысы.
Ел экономикасының басым секторы ретінде туристік саланы дамытудың бірінші кезектегі шараларын қамтамасыз ету, туризм саласындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді [2; 13б].
1. Экономикалық және саяси жағынан тұрақты елдерден келетін туристерге виза ресімдерін оңтайландыру, визаларды рәсімдеу мерзімін қысқарту, кедендік рәсімдерді оңайлату, туристік визалардың құнын төмендету шараларын қабылдасын.
2. Шет елдік туристерді қабылдау үшін тиісті жағдайы бар және шет елдік азаматтардың төлқұжатын тіркеу үшін техникалық жарақтандырылған қонақ үйлердің тізбесін анықтасын және оларға шетелдік туристерді тіркеу құқығын беру туралы мәселені Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі қарастырсын және Қазақстан аумағында туристік бағыттар бойынша туристік автокөліктің кедергісіз жүруін қамтамасыз ететін арнайы рұқсаттама берудің мүмкіндіктерін зерделесін.
3. Қазақстан Республикасының Туризм және спорт жөніндегі агенттігі белгіленген тәртіппен халықаралық туристік ісшараларға, оның ішінде халықаралық көрмелерге және туристік жәрмеңкелерге туристік ұйымдар өкілдерінің қатысуы жөнінде ұсыныстар енгізген.
4. Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникациялар министрлігі:қалатардың,Астана және Алматы қалаларының әкімдерімен басқа да мүдделі ведомствалармен бірлесіп, шетелдік туристер келетін және шығатын жерлерде кешенді сервистік қызметкөрсетуін қамтамасыз ету жөніндегі қажетті шаралар қабылдансын, ішкі және халықаралық рейстер мен бағыттарға туристік топтар үшін көлік қызметтерінің қолданып жүрген тарифтеріне шегерімдер қолдану мүмкіндіктерін қарастырсын, ірі туристік объектілерге алып баратын автомобиль жолдарын республикалық маңызды бар жолдар тізбесіне енгізу мәселесін қарастырсын.
5. Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі Қазақстан Республикасының Туризм және спорт жөніндегі агеттігімен бірлесіп, бұқаралық ақпарат құралдарында туризмді экономиканың басым секторы ретінде насихаттауды қамтамасыз етсін.
6. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Инвестициялар жөніндегі комитеті туризм объектілеріне тікелей инвестициялар тарту жөніндегі жұмысты жүргізсін.
7. Стандарттау метрология және сертификаттау жөніндегі комитеті белгілеген тәртіппен туристік бағыттарды міндетті сертификаттауға жататын қызмет көрсетулер номенклатурасына енгізу туралы ұсыныс енгізсін.
8. Қалатардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдері шетелдік туристерді қабылдау мен оларға қызмет көрсету және ішкі туризмді ұйымдастыру жөніндегі туристік қызметті жүзеге асыратын кәсіпкерлерді, оларға пайданылмай тұрған демалыс үйлерін, балалар және жастар лагерьлерін, пансионаттар мен басқа да үй - жайларды туристік мақсаттарға пайдалануы үшін белгіленген тәртіппен ұзақ мерзімді жалға беру жөніндегі шараларды қоса алғанда, қолдау шараларын қабылдасын.
3. Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасы Үкіметтінің 2001 жылғы 6 наурыздағы N 333 қаулысы.
Тұжырымдаманың басты мақсаты - Қазақстанда, бір жағынан, туристік қызметте қазақстандық және шетелдік азаматтардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктері, екінші жағынан, жұмыс орындары санының өсуі, мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдер, шетелдік валюталар ағымы, мәдени және табиғи мұраның рационалды пайдалану есебінен ел экономикасының елеулі үлесті қамтамасыз ететін қазіргі заманға сай жоғары тиімді және бәсекеге қабілетті туристік кешен құру.
Осы мақсаттарды жүзеге асыру бойынша шаралар:
oo туризмді қазақстандық экономиканың негізгі бағыттарының тізіміне қосу;
oo "Қазақстан Республикасында туризмді дамыту" мемлекеттік мақсаттық бағдарламаны орындау;
oo әлемдік тәжірибеге сәйкес туризм дамуының нормативті - құқықтық базасын құру;
oo шетелдік және ішкі туризм дамуының экономикалық механизмін ретке келтіруді қалыптастыру, салық және кедендік жеңілдіктер, мемлекеттік қолдау шаралары жолдарымен ішкі туристік нарықты қорғау және осы сфераға инвестициялар тарту;
oo туристік қызметті лицензиялау және сертификаттаудың қатаң жүйесін енгізу;
oo туристік қызмет көрсетуде жоғары технологиялық кешенді қалыптастыру және саланың материалды - технологиялық базасын дамыту мақсатында туристік кооперациялар, банктік құрылымдар, көліктік, қонақ үй және сақтандыру компаниялары үшін қолайлы жағдайлар құру.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 19 наурыздағы Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің бастамасы бойынша Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің Маркетингтік-талдамалы зерттеулер орталығы және "J.E. Austin Associates Inc." америкалық консалтингтік компания Қазақстан экономикасының қолданыстағы және әлеуетті болашағы бар секторларының бәсекеге қабілеттілігін бағалау және оларды дамыту жөнінде ұсынымдар тұжырымдау жобасын жүзеге асырды. Жобаның мақсаты елдің экономикалық өсімі үшін әлеуеті бар Қазақстан экономикасының шикізаттық емес салаларының бәсекеге қабілеттігін арттыру болып табылады. Қорытындысында экономиканың бәсекеге қабілеттілігін және әртараптылығын арттырудың индустриалдық негізін құру үшін шикізаттық емес жеті басым саланың ішінде алғашқылардың бірі болып туризм айқындалды.
Сарапшылардың пікірінше, Қазақстанның бәсекелік артықшылығы бірегей мәдениетінде (мәдени-танымдық туризм), бай табиғи әлеуетінде (экологиялық туризм), өсіп келе жатқан іскерлік белсенділігінде (бизнес-туризм), сондай-ақ спорт және хикаялы (шұғыл) туризм сияқты демалыстың белсенді түрлерімен шұғылдану мүмкіндігінде.
Италия, АҚШ, Біріккен Араб Әмірліктері мен Түркиядағы туристік орталықтар дамуының тәжірибесі айтарлықтай.
Аталған елдердің туризм индустриясын дамыту негізінде туристік сала инфрақұрылымын, көлікті және қызмет көрсетулер салаларын дамыту жатты.
Туристік орталықтардың белсенді дамуы Италияда (Рим, Венеция), Түркияда (Бодрум, Мармарис, Анталья), AҚШ-та (Лас-Вегас, Гавай аралдары), Египетте (Каир, Гиза, Александрия), Тайландта (Бангкок) байқалды.
Осы әлемдік туристік орталықтар туризмі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
1.1 Туризм түсінгі мен мәні
1.2 Туризмнің түрлері мен қызметтері, қажеттілігі
1.3 Туризм саласын дамыту аясындағы мемлекеттік қолдаудың озық әлемдік тәжірибесі
2 ҚР- НЫҢ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
2.1 EXPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы
2.2 Мемлекеттік саясатты жүзеге асыру мақсатындағы туристік жоба - EXPO көрмесі
2.3 2020 жылға дейін Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың стратегиялық негіздемесінің мәні
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
4
6
6
12
27
39
39
45
51
57
63
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. ҚР-ның туризмді дамыту саласындағы мемлекеттік саясатының перспективті бағыттарын айқындау, оның ЕХРО көрмесінің даму қажеттілігін негіздеу.
Қазақстанда нарықтық экономиканың қалыптасуы тұрғындардың туристік қызмет көрсету тәсілдері мен түрлеріне деген қызығушылығын өсірді. Осы саланың шапшаң дамуы және туристік қызметте бәсеке ролі мен коммерциялау дәрежесінің өсуі туристік бизнесті мемлекеттік реттеу қажеттілігіне әкелді. Бірнеше жылдар ішінде Қазақстан тұрғындарының біршама бөлігінде туристік қызметке деген сұранысы өскен, соның нәтижесінде оларға деген қажеттілік көлемді болған, яғни өмір заңына кірген, ұлттық мәдениеттің бір бөлігі ретінде қалыптасты.
Жиі туризм әр түрлі елдерде алтын қақпа қызметін атқарған. Сол қақпаны пайдалану елдің бүкіл ұлттық экономикасын күшейтуге мүмкіндік берді. Көптеген елдерде туризм жалпы ішкі өнімді қалыптастыруда, қосымша жұмыс орындарын құруда және тұрғындарды жұмысбастылықпен қамтамасыз етуде, сыртқы сауда байланысын белсендіруде маңызды рөл атқарады. Туризм көлік және байланыс, құрылыс, ауыл шаруашылығы, халық тұтынатын тауарларды өндіру және т.б.с.с. экономиканың басты салаларына өз ықпалын тигізеді, яғни әлеуметтік-экономикалық даму катализаторының бірі болып табылады.
БТҰ (Бүкіләлемдік Туристік Ұйым) мәліметтері бойынша туризм әлемдік капиталдың 7%-н пайдаланады, онымен әр 16-шы жұмыс орны байланысты, әлемдік тұтынушылық шығындардың 11%-ы оның үлесінде және ол барлық салық түсімдерінің 5%-н береді.
Соңғы жылдары Қазақстанда да туризмнің дамуына көп көңіл бөле бастады. Қазақстанның туристік кешендерінің даму болашағы көбіне жалпы ұлттық деңгейде туристік сфераны мемлекеттік реттеуді күшейтумен байланысты. Қазақстан-2030 даму стратегияснда туризмді болашақта ел бюджетін толтыратын ірі құрамдас бөлік болатын экономика саласының болашағы бар сферасы деп белгіленген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - ҚР-ның туризмді дамыту саласындағы мемлекеттік саясатының дамуының концептуалды негіздерін анықтау.
Дипломдық жұмыстың мақсатына қол жеткізу үшін келесі тапсырмалар алға қойылды:
oo туризмнің түрлерінің классификациясын және мәнін анықтау, туристік нарық құрылымында туризмнің рөлін ашып көрсету;
oo туризм дамуының шетелдік тәжірибесін жинақтап қорыту;
oo туризмнің ұлттық экономикаға қосқан үлесінің көрсеткіштері мен тәсілдерін әзірлеу;
oo нарықтық реформалар жағдайында туристік қызмет нарығының даму ерекшеліктерін анықтау;
oo Қазақстан Республикасы туристік нарығының приоритетті бағыты ретіндегі туризмнің дамуының негізгі бағыттарын әзірлеу, оның ішінде: туризмнің даму шарты ретінде туристік инфрақұрылым индустриясын мемлекеттік реттеуді жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу; туризмнің дамуына әсер ететін факторларды талдауға алу; туризмді дамытудың аймақтық ерекшеліктерін анықтау.
Дипломдық жұмыс объектісі - туристік қызмет нарығы.
Дипломдық жұмыстың зерттеуі пәні - туристік қызмет нарығының қатысушылары арасындағы экономикалық және басқарушлық қатынастарының жиынтығы.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық базасы болып отандық және шетел ғалымдарының жұмыстарында келтірілген қорытындылар, туризм саласындағы ҚР-ның құқықтық-нормативтік актілері мен Заңдары, ҚР-ның статистикалық агенттігінің сандық көрсеткіштері табылады.
Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы. Микро және макро деңгейде туризмді басқару мәселелері Т.В.Абрамова, В.Г.Гуляева, В.А.Квартальнова, Л.Ю.Проурзинаның еңбектерінде кездеседі. Туристік нарықты мемлекеттік реттеуді басқарудың бағдарламалы-мақсатты тәсілдерін қолдану туралы мәліметтерді Е.Е.Румянцева және Л.В.Садинованың еңбектерінен алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиетттер тізімінен тұрады.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
1.1 Туризм түсінгі мен мәні
"Туризм" түсінігіне берілген анықтамаларды талдай отырып мынадай қорытындыға келуге болады: авторлардың көп бөлігі туризмді тек тұтынушылар көзқарасы жағынан қарастырады, яғни туризм белгілі мақсаттармен ұйымдастырылған сапар ретінде [18;12б]. Біздің көзқарас бойынша туризмді өндіріс сферасы және туристік ресурстары бар ұйымдарға туристік қызмет пен тауарларды өткізетін өндіруші жағынан да қарастыруымыз қажет. Мынадай анықтама беруге болады: "туризм" - бұл адамдардың саяхаттау кезеңінде олардың қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында туристік тауарларды сату және туристік қызмет кешенін ұсыну бойынша туристік кәсіпорындар қызметін қосатын экономиканың спецификалық саласы [27;23б].
Әдетте туризмде үш экономикалық функциялар айқындалады: өндірістік, жұмыспен қамтамасыз ету және табыстың болуы. Кейбір ғалымдар туризмнің экономикалық қызметі тізіміне аймақтық диспропорцияны бәсеңдету және төлем балансының ауытқуын реттеу қызметтерімен толықтыру қажет деп есептейді [16;134б].
Туризмнің экономикалық қызметтері
Табыс көзінің құрылуы
Табыс көзінің құрылуы
Өндірістік
Өндірістік
Аймақтық диспропорцияны бәсеңдету
Аймақтық диспропорцияны бәсеңдету
Тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз ету
Тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз ету
Төлем балансының ауытқуын реттеу
Төлем балансының ауытқуын реттеу
Сурет 1. Туризмнің экономикалық қызметтері
Туризмнің көптеген басқа да экономиканың салаларымен бай-ланысты сыртқы экономикалық, экологиялық және әлеуметтік-мәдени тиімділіктерді тудырады, олардың таралуы көбінесе туристік қызмет субъектілерін бақылау сферасынан тыс жатыр [10;68б]. Туризмді дамытуды мемлекеттік жоспарлау сыртқы әсердің жағымды жағын көбейтуге және теріс жағын минималдауға бағытталу керек [13;39б].
Туризмді әлемдік шаруашылықтың интенсивті дамып келе жатқан және табысты бизнестің бірі ретінде қарастырады. Бұған туризм үлесіне әлемдік жалпы ұлттық табыстың шамамен 10%-ы келеді деген факт куә бола алады [10:24].
Үшінші мың жылдықтың басында халықаралық туризм үлесіне жалпы әлемдік экспорт көлемінің 8%-ы және әлемдік қызметтер саудасының үлесіне 30-35% тиеді [10;84б].
Туризмнің дамуы әлеуметтік мәселелерді шешуде маңызды рөл атқарады. Әлемнің көптеген елдерінде тек қана туризм есебінен жаңа жұмыс орындары ашылады, тұрғындардың жоғары өмір сүру деңгейі қалыптасады, елдің төлем блансын жақсартудың алғышарттары пайда балады. Туризм сферасын дамыту қажеттілігі білім деңгейін көтеруге, тұрғындарға медициналық қызмет көрсету жүйесін жетілдіруге, ақпараттарды таратуда жаңа тәсілдерді енгізуге және т.б. өз әсерін тигізеді.
Туризм мәдени байлықты дамытуға және сақтауға ықпалын тигізеді, әр түрлі елдер мен халықтар арасында тепе-теңдік қатынастырады жүргізеді, қоршаған ортаны сақтау және сауықтыру ісіне үкіметті, қоғамдық ұйымдарды және комерциялық құрылымдырды белсенді қатысуын қадағалайды.
Қазақстандағы туризмнің қазіргі дамуы оның ұйымдастырушылық құрылымында, дамудың бағытында, сапалық және сандық сипаттама жағдайында терең қарама-қайшылықтардың бар болуымен сипатталады [4;5б].
Бір жағынан бастапқы қол жеткізген туристік қызметті ұсыну көлемінің күрт төмендеуімен, туристік саладағы материалдық база-ның қысқартылуымен және туристік қызметке деген тұрғындардың қажеттілігінің біршама сәйкессіздігімен байланысты Қазақстан туризмнің қазіргі жағдайы дағдарысты деп бағаланады[4;6б].
Екінші жағынан ең жоғары әлемдік стандарттарға жауап беретін туристік объектілер құрылысының жоғары темпі, қазақстандықтардың шетелге саяхаттауға шығуының біршама көбеюі, Қазақстанның барлық аумағында туристік ұйымдар санының өсуі белгіленуде [4;6б].
Туризмдегі топтастырудың негізгі көрсеткіштері - критерияларға байланысты оның жеке формалары мен түрлерін айқындауды білдіреді. Туризм түрлерін топтастыру туризм дамуын, оның өзгеруін және негізгі тенденцияларын тереңірек зерттеуге көмектеседі. Туризмнің түрлері мен формаларын олардың таза күйінде бөліп қарастыру өте қиын, сандықтан дүниежүзіне ортақ топтастыру жоқ. Қолданыста жүргендерінде кейбір айырмашылық-тар бар, бірақбүтіндей бір мағынаға келеді.
Туризм - әлемдік жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін құрайтын, әлемдік экономикадағы маңызды рөлдерінің бірін ойнайды. Экономиканың бұл саласы өте жылдам қарқынмен дамып келеді, себебі туризм соңғы жылдары әлемдік бизнес түрінің ең табысты саласына айналды. Ол әлемдік капиталдың шамамен 7%-ын пайдаланады. 90-шы жылдардың басында туризмнің үлесі әлемдік тауарлар мен қызметтер саудасының 10%-ын құраған, мұнай мен автомобиль экспортынан кейінгі үшінші орын.
Халықаралық туризм тұрғындардың жұмыспен қамтылуына үлкен ықпал етеді. Мамандардың бағалауы бойынша, қазыргі таңда 100 млн. адам туризм индустриясында жұмыс істейді, ал 2009 ж. әрбір сегізінші адам экономиканың осы секторында жұмыс істейді. Туризм индустриясы - еңбек икемділік процесі, сондықтанда бұл салада негізінен маманданбаған жұмысшылар кездеседі. Алайда бұл, туризм саласында жоғары маманданған еңбек қолданылмайды дегенді білдірмейді. Экономиканың басқа дамып жатқан салаларына қарағанда, бұл салада жаңа жұмыс орындары географиялық мақсатта кеңінен қолданылады.
Туризм әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқарады. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның (ДТҰ) деректері бойынша ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын қамтамасыз етеді.
Туризмнің қазіргі индустриясы табысы жоғары және серпінді дамып келе жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бірі болып табылады. 2010 жылы халықаралық туризмнің үлесі экспортқа шығарылатын дүниежүзілік табыстың 9 пайызын, қызмет көрсету секторы экспортының 56 пайызын құрады. Туризмнен түскен табыс мұнай, мұнай өнімдері және автомобиль экспортының табысынан кейін тұрақты үшінші орында келеді. Мұндай оң үрдіс жаңа мыңжылдықтың бас кезінде де сақталады деп күтілуде. әлемдік туристік рыноктың дәстүрлі аудандары өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегіне іс жүзінде жеткендіктен, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа аумақтар есебінен басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдік туристік рынокта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіндігі бар.
Қазіргі туризм еңбекшілердің жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына шығуымен байланысты болды, мұның өзі адамның демалуға және бос уақытын өткізуге негізгі құқығын тану болып табылады. Ол жеке адамды, адамдар және халықтар арасындағы өзара түсіністікті дамытудың факторына айналды.
ДТҰ, туризм жөніндегі мамандандырылған халықаралық ұйымдардың зерттеулерінің талдауына, сондай-ақ мемлекеттердің туризмді дамыту саясатына сәйкес, туризм мемлекеттің әлеуметтік, мәдени және экономикалық өміріне тікелей ықпал ететін қызмет ретінде түсініледі.
Туризм елдің тұтас аудандарының экономикасына белсенді әсер етеді. Туризм саласындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрылуы және жұмыс істеу жол көлігін, сауданы, коммуналдық-тұрмыстық, мәдени, медициналық қызмет көрсетуі дамытумен тығыз байланысты. Сөйтіп, туризм индустриясы басқа экономикалық секторлардың көпшілігімен салыстырғанда, неғұрлым пәрменді мультипликаторлық тиімділікке ие.
Туризм жеке және ұжымдық жетілдіру құралы ретінде жоспарлануы және тәжірибеде іске асырылуы тиіс демалыспен, бос уақытты өткізумен, спортпен, мәдениетпен және табиғатпен тікелей араласуға байланысты қызмет. Мұндай жағдайда, ол өз бетімен білім алудың, толеранттықтың және халықтар мен олардың әр түрлі мәдениеттерінің арасындағы олардың өзгешеліктерін танып-білудің бірден бір факторы болып табылады.
Сол немесе басқа аймақта туындаған туристік ағымдардың мінездемесі, және олардың болашақта пайда болуының алғы шарттары, әлемдік туризм нарығында елдің жағдайын талдау үшін үлкен мәнге ие:
1. аймаққа туристік ағымдардың бағытталуы және сол аймақтан кетуі, туристік мақсатта шығатын, шетелдік туристік клиентурасы мен жеке азаматтар құрылымы;
2. сол аймақтағы туризмнің ерекшеліктері: маусымдық ырғағы, туризмнің басым болатын формалары мен түрлері, қатысудың негізгі мақсаттары және т.б.;
3. туристік проблемаларға жергілікті туристік органдар мен үкімет арасындағы қарым-қатынасы, туристік саясаттың ерекшелігі;
4. берілген аймақтың шаруашылық құрылымындағы туризмнің экономикалық рөлі;
5. сол аймақтағы туризм дамуының перспективасы.
Американдық әлеуметтанушы Т. Бертон туристік демалу моделіне, өз кезегінде, бос уақытты өткізуге әсер ететін факторлардың үш тобын атап көрсетті:
+ Технологиялық (бұқаралық коммуникациялар құралдары);
+ Институционалды (заң шығарушы);
+ Әлеуметтік-экономикалық (демографиялық, табыс мөлшері, мамандығы).
Бос ауқытты өткізу өз кезегінде туризмнің дамуына әсер ететін негізгі факторларының бірі болып табылады.
Туризмнің дамуына әсер ететін негізгі факторлар статикалық және динамикалық болып бөлінеді. Статикалыққа табиғи - географиялық факторлар жиынтығы жатады. Олар өткіншісіз, өзгермейтін мағыналы болады.
Туризмнің дамуына әсер ететін ненгізгі факторлар статикалық және динамикалық болып екіге бөлінеді. Статикалыққа табиғи-географиялық факторларының жиынтығы жатады. Олар өткіншісіз, өзгермейтін мағынаны береді. Адам оларды тек туристік қажеттіліктерге ғана икемдейді, оларды пайдалануға қолайлы етеді. Табиғи-климаттық және географиялық факторлар әдемілікте, бай табиғатта, климатта, жергілікті рельефте, жер асты байлықтарында (минералды үңгірлер және т.б.) айтылуын табады. Мәдени-табиғи факторларды да (ескерткіштер, архитектуралар, тарих және т.б.) белгілі бір мөлшрде статикалық факторларға жатқызуға болады.
Динамикалық факторларға демографиялық, әлеуметтік-экономикалық, материалдық-техникалық және саяси факторлар жатады. Олар уақыт пен кеңістікте өзгеретін мағынаның бағасына ие бола алады. Сонымен қатар туризмге әсер ететін факторлар сыртқы (экзогенді) және ішкі (эндогенді) болып бөлінеді.
Сыртқы (экзогенді) факторлар туризмге демографиялық және әлеуметтік өзгертулер арқылы әсер етеді. Бұл топқа мыналар енеді: тұрғындардың жасы, әр жанұяның табысының өзгеруі және жұмыс жасайтын әйелдер санының өсуі, жалғыз басты адамдардың өсу пропорциясы, жанұя құрудың және некеге неғұрлым кеш тұрудың тенденциялары, тұрғындардың құрамындағы балалары жоқ отбасылардың санының өсуі, иммиграциялық шектеулердің төмендеуі, жұмыс мерзімінің икемділігі жұмыс сапары төлемінің өсуі, зейнетке ерте шығу, туристік мүмкіндіктер түсінігінің өсуі. Жоғарыда аталғандардың барлығы сол немесе басқа дәрежелі көрсеткіштер туризмнің даму шарттарының әлеуметтік-джемографиялық объективін құрайтын тұрғындардың бос уақыт құрылымына әсер етеді. Сондықтан, туризмнің даму бағдарламасын жасауда тұрғындар уақыты қорының құрылымын және бос уақыт бюджетін айқындау қажет.
Тұрғындардың бос уақыт құрылымы:
1. Жылдық бюджет: млрд. сағ., %, солардың ішінде:
+ қоғамдық өндірістегі еңбек;
+ физиологиялық қажеттіліктерді қанағаттандыру;
+ үй шаруашылығындағы еңбек;
+ білім алуға жұмсалған уақыт шығындары;
+ бос уақыт.
2. Бос уақыт бюджеті: 100 %, солардың ішінде:
+ күнделікті;
+ демалыс және мейрам күндері;
+ оқитындардың демалыс және каникул күндері;
+ зейнеткерлердің бос уақыты;
осы уақытта бізде бос уақыт құрылымы мен тұрғындар бөлігінің экономикалық мүмкіндіктері арасында келіспеушіліктер көрінеді, осының нәтижесінде, көптеген кәсіпорындар өзінің жұмысшыларын төленбеген демалысқа жібереді. Осыдан келіп бір жағдайға тіреледі, бос уақыты бар тұрғындардың белгілі бір бөлігі туристік қызметтермен пайдалана алмайды. Өз кезегінде, туристік фирмалар мүмкіндіктерін пайдалана отырып демалуға материалдық жағдайлары бар коммерциялық құрылым өкілдері, көбінесе қысқа мерзімді демалыстарға да өздеріне ерік бере алмайды.
Туризмге әсер ететін сыртқы факторлар санына сондай-ақ экономикалық және қаржылық факторлар да жатады:
+ экономикалық және қаржылық жағдайлардың жақсаруы (нашарлауы);
+ персоналдық табыстың артуы (төмендеуі);
+ жоғары (төмен) туристік белсенділік, демалуға бөлінген табыс бөлігінің тәуелділігі;
+ туризм және саяхат шығындарын жабу үшін жұмсалған қоғамдық-бөлінетін құралдар үлесінің өсуі (төмендеуі).
Туризм өсіміне әсер ететін әлеуметтік-экономикалық факторларға, сондай-ақ, білім, мәдениет, тұрғындардың эстетикалық тұтыну деңгейінің өсуі жатады. Эстетикалық тұтыну элементі ретінде адамдардың тұрмыспен, тарихпен, мәдениетпен, әртүрлі елдер өмірінің шартарымен танысуына ұмтылуын қарастыруға болады.
Сондай-ақ, сыртқы факторларға саяси және құқықтық реттеудің өзгерісі; технологиялық өзгерістер; сауда және көлік инфрақұрылымының өзгеруі; саяхаттың қауіпсіздік шарттарының өзгеруі жатады.
Ішкі (эндогенді) факторлар - бұл туризм саласына тікелей әсер ететін факторлар. Оларға ең алдымен туризмнің дамуында өте маңызды мағынаға ие болатын материалды-техникалық факторлар жатады. Олардың негізгілері орналастыру құралдарының дамуымен, көлікпен, қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарымен, рекреациондық саламен, бөлшек саудамен және т.б. байланысты.
Ішкі факторларға сондай-ақ туристік нарық факторлары да жатады:
1) сұраныс процессі, ұсыну және тарату (қазіргі нарықтық факторлар ерекшелігі ретінде мынаны бөліп көрсетуге болады, мысалы, турөнімге деген сұраныстың тұрақты сұранымға айналуы, сондай-ақ индивидуалдық туризмнің өсуі);
2) нарық сегментациясы рөлінің өсуі (жаңа аймақ ішілік туристік сегменттердің пайда болуы, саяхат арақашықтығының өсуі, демалысты өткізу формаларының әртүрлілігі, қысқа мерзімді келулердің өсімі, туристік кеңітікте төтеп бере алатын туристік даму диверсификациясының өсуі және т.б.);
3) монополизация процесінің және туризмдегі координация қызметі рөлінің өсуі (горизонтальды интеграцияның күшеюі, яғни, ірі фирмалардың орта және шағын бизнеспен серіктестік қатынасының өсуі; стратегиялық туристік кеңес құру арқылы вертикальды интеграциясы; туристік бизнестің глобализациясы және т.б.);
4) алға жылжудағы, жарнамадағы және өндірілген турөнімдерді өткізудегі бұқаралық ақпарат құралдары рөлінің және қоғаммен байланыстың (паблик рилейшнз) өсуі;
5) туризмдегі кадрлар рөлінің өсуі (жұмысшылар санының өсуі, кәсіптік-біліктілік құрылымының дамуы, кәсіптік дайындық маңызының жоғарылауы, еңбек ұйымының жақсаруы және т.б.);
6) жеке туристік бизнес рөлінің өсуі (нарықта қызмет ететін туыс шағын кәсіпорындардың - агенттердің маңызды саны мен үлкен трансұлттық операторлар шектеулі санының шарттары құрылады, өз кезегінде қызметші мамандығының жоғарылауында қажеттілікті жаралайтын, кәсіптік маркетинг негізінде турөнімді тиімді өткізу жүзеге асырыларды).
Жоғарыда келтірілген факторлар, өз кезегінде, экстенсивті, интенсивті және баяулататын (негативті) болып бөлінеді.
Экстенсивті факторларға мыналар жатады:
+ жұмысшылар санының өсуі;
+ материалды ресурстардың шаруашылық айналымына қатысты санының өсуі;
+ туризмнің жаңа объектілерінің құрылысы және солардың техникалық деңгейі.
Интенсивті факторлар:
+ қызметшінің мамандық деңгейінің жоғарылауы;
+ кәсіптік-мамандандырылған құрылымның дамуы;
+ ҒТП нәтижелері мен жетістіктерді еңгізу негізінде материалдық базаны техникалық жетілдіру, сонымен қоса туризмдегі компьютеризацияның, индустриализацияның, технологизацияның, қызмет көрсету сапасы мен мәдениеттің жақсаруының мақсатты бағдарламасын тарату;
+ материалдық ресурстарды, объектілерді, маршруттарды және т.б. рационалды пайдалану.
Баяулататын (негативті) факторлар, туризмнің дамуына негативті әсер ететін факторларға мыналар жатады: дағдарыстар, экономика милитаризациясы, сыртқы қарыздардың өсімі, саяси тұрақсыздық, тұтыну заттарына деген бағаның өсуі, жұмыссыздық, көтерілістер, криминогенді жағдай, қаржылық тұрақсыздық (инфляция, валютаның стагнациясы), жеке тұтыну көлемінің қысқаруы, экологиялық жағдайдың нашарлығы, туристік фирмалардың банкроттығы, туристік формальдылықты қатаңдандыру, ақша айырбастау квотасының төмендеуі, турфирмалардың өз міндеттерін орындамауы және т.б.
Туризм дамуына әсер ететін негативті факторлар мысалы болып 70 жылдардағы әлемдік туризм саласында энергетикалық дағдарыс салдарының нәтижесінде пайда болған жағдайлар қызмет етеді. Экономикалық құлдырау нәтижесінде қызмет көрсету (негізінен көлікте) тарифтерінің тұрақсыздығы; туристік қызмет көрсетуге бағаның өсуі; қонақ үй сервисінің нашарлығы; жол жүру ұзақтығының қысқаруы, олардың ұзақтығы және шығындары; шетелге шығу сұранысының төмендеуі пайда болды. Берілген факторлар осы жағдайларда ерекше әлсіз болып табылатын, туризмнің мынандай түрлеріне, әлуметтік туризм және жастар туризміне ерекше әсер етеді.
Факторлардың арасындағы туризмнің дамуында ерекше орын алатыны маусымдық факторлар болып табылады. Маусым мезгіліне тәуелді туристік қызмет көлемі өте салмақты тербеліске еи бола алады. Туристік ұйымдар мен мекемелер маусымдық төмендеулердің азаюына бағытталған өлшемдердің қатарын қамданады, мысалы, маусымдық баға дифференциациясын енгізу (қонақ үйде тұрудың маусым мезгіліне қатысты тарифтер мөлшерінің айырмашылығы 50%-ға дейін жетуі мүмкін), маусымдық тербеліске шалдықпаған туризмнің түрлерінің дамуы - конгрестік, іскерлік және т.б.
1.2 Туризмнің түрлері мен қызметтері, қажеттілігі
Қазіргі заман туризм түрлерінің толық таптарын беру үшін, туризмнің қайсыбір түрін сипаттайтын ең қажетті белгілерді қолдану маңызды, сонымен қатар, туризмнің ұлттық иемділігі; туристік саяхатты ескертуді қанағаттандыратын, негізгі қажеттілік; саяхатта қолданылатын, қозғалыстың негізгі құралы; орналастыру құралы; саяхаттың ұзақтылығы; топ құрамы; ұйымдастыру формалары; турөнім бағасын құрудың негізгі принциптері және т.б.
I. Ұлттық иемділікке тәуелді туризмнің негізгі түрлеріне ұлттық (ішкі) және халықаралық (сыртқы) туризм жатады. Халықаралық туризм, өз кезегінде, активті және пассивті болып екіге бөлінеді, немесе басқаша айтқанда келу және кету туризмі.
II. Қажеттілікке байланысты ескертуші туристік саяхат туризмнің келесі түрлерін бөліп көрсетеді:
1. Емдік (медициналық туризм). Туризмнің бұл түрінің негізінде әр түрлі ауруларды емдеуге деген қажеттілік жатыр. Емдік туризмнің адам ағзасына әсер ететін табиғи түрлерімен сипатталатын бірнеше түрлері бар, мысалы: климаттық емдеу, бальнеолық емдеу, теңіздік емдеу, лаймен емдеу, жеміспен емдеу, сүтпен емдеу және т.б. Ем кезінде көбінесе ықпалдың бірнеше түрлері қолданылады, мұндай жағдайларда туризмнің түрі демалушының ағзасына әсер ететін негізгі құралдарды анықтайды.
2. Рекреациондық туризм. Туризмнің бұл түрінің негізінде адамның табиғи және рухани күшінің қалпына келу қажеттілігі жатыр. Туризмнің бұл түрі алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Мәселен, рекреациондық туризм келесі бағдарламаларды қамти алады:
+ Ойын-сауық - көңіл-жадыратушы (театр, кино, карнавалдар, жәрмеңкелер, қала күндері, фестивальдар);
+ Қызығушылық бойынша қызметтер (аңшылық және балық аулау, көркем және музыкалық шығармашылық, коллекционерлер үшін турлар және т.б.);
+ Жаттықтыратын (туризм, спорттың басқа да түрлері, өнер, қолөнер және т.б.);
+ Этнические және тұрмыстық (ұлттық мәдениет пен дәстүрлі емес тұрмысты зерттеумен байланысты);
+ Туристтік-сауықтыру (шомылу, тау шаңғысы, қозғалу және т.б. белсенді әдістерінің маршруттарын қосқанда).
3. Спорттық туризм. Туризмнің бұл түрінің негізінде екі түрлі қажеттілік жатыр, осыған байланысты спорттық туризмнің екі түрі бар:
+ активті (мұның негізі қандай-да бір спорт түрімен айналысу қажеттілігі болып табылады);
+ пассивті (мұның негізі қандай-да бір спорт түріне қызығушылық болып табылады, яғни, жарыстар немесе спорттық ойындарға қатысу мақсатындағы саяхат).
4. Танымдық туризм. Бұл туризм түрінің негізі әр түрлі бағыттағы білімді кеңейту қажеттілігі болып табылады. Бұл туризм түріне экологиялық туризмді жатқызуға болады. Экотурлардың бағдарламалары қорғалатын табиғи аймақтарға қатысуды болжайды.
5. Іскерлік мақсаттағы туризм. Туризмнің бұл түріне әртүрлі әріптестермен іскерлік қатынастарды орнату немесе қолдау мақсатындағы жол жүрулер жатады.
6. Конгрестік туризм. Әр түрлі шараларға қатысу мақсатындағы туристік сапарлар, соның ішінде: конференцияларға, симпозиумдарға, съездерге, конгрестерге және т.б.
Берілген туризм түрінің интенсивті дамуы халықаралық іскерлік және ғылыми шаралар өткізуге толығымен маманданған бірнеше халықаралық ұйымдардың құрылуына әкеп соқты, мысалы, Конгресті ұйымдастырушылардың халықаралық кеңесі. Осы берілген туризм түрінде турфирмалардың мамандануы онан арғы халықаралық еңбек бөлінісінің объективті заңдылығы ескертілген, соның ішінде туризм саласында да. АҚШ-та конгрестік туризм жыл сайын 40 млрд. доллардан астам кіріс әкеледі. Конгрестік туризмнің үлкен артықшылығы, ол маусымдық емес кезеңде де өтеді. Берілген туризм түріне туристік индустрияның қызығушылығы былай түсіндіріледі, ең алдымен, конгресті өткізу, орналастыру орындарымен қамтамасыз ету, тамақпен, экскурсиялық қызмет көрсетумен қамтамасыз ету, сондай-ақ арнайы қызметтер. Конгрестік туризм турөнімінің ерекшелігі дәстүрлі қызмет көрсету шеңберінен шығатын әр түрлі қызмет көрсетудің үлкен көлемін беру мүмкіндігінен тұрады. Конгрестік қызмет көрсетуді ұйымдастыруда негізгі қиындықтар баспа өнімдерінің маңызды санын шығару қажеттілігімен байланысты (баяндамалар тезисі, шақырулар, ақпараттық хаттар және т.б.), қызмет көрсетудің қажеттілігі: конгреске қатысушылардың тіркелуі, сөйлесулер, техникалық қамтамасыздандыру, арнайы шаралар, іскерлік кездесулер және т.б. сондай-ақ конгрестік турларға дейінгі және кейінгі ұйымдастырулар.
Конгреске қатысушының шығындары, ереже бойынша, қалыпты туристің шығындарының шамасынан асады, демек, оптималды ұйым есебінен қатысушылардың бос уақытының артуының арқасында, сондай-ақ, мекеме арқылы бағытталған іскерлік бөлімнің төлемі әртүрлі туристік бағдарламалармен конгрес сапарына бағытталған құрамалар болуы мүмкін.
7. Табынушылық (діни) туризм. Туризмнің бұл түрі түрлі конфессиядағы адамдардың діни мұқтаждылығының арқасында құрылған. Табынушылық туризмі екі түрге бөлінеді:
+ діни мерекелерде табыну құрылыстарына бару;
+ күнәларын кешу мақсатында киелі жерлерге бару.
8. Ностальгиялық туризм. Туризмнің бұл түрі тарихи жерлерде өмір сүретін мекендерді көру мақсатында құрылған.
9. Транзиттік туризм. Транзиттік туризмнің негізінде басқа елді көру мақсатында, бір елдің территориясын басып өту қажеттілігі жатыр.
10. Өзіндік туризм. Туризмнің бұл түрі шаңғы тебумен айналысатын, тау, су туризмі және т.б. белсенді демалыс әуесқойларын біріктіреді. Берілген туризмнің айырмалық ерекшелігі өзіндік ұйымдастыруға қатысушылардың қажеттілігі болып табылады. Турларды ұйымдастырумен турфирмалар айналыспайды, туристік-спорттық клубтар және кеңестермен бірлесіп туристердің өздері айналысады.
Әрине, бір саяхатта бірнеше туризм түрлері тіркелген, туристердің түрлі қажеттілігімен ескерілген, құрамаланған турлар тәжірибеде өте жиі кездеседі, мысалы, рекреациондық танымдықпен, спорттық рекреациондықпен және т.б. Алайда, туристік қызметті талдау кезінде саяхатқа қозғаушы себебімен қызмет ететін негізгі қажеттілікті айқындау керек.
I. Көлік құралдарымен байланысты, туристік маршрутта қолданылатын, туризмнің түрлері:
1. Туристер өзінің жеке көлігімен - тікелей туристік ұйымға немесе туристік жүйенің көлік шаруашылығына жататын, көліктегі турлар.
2. Жалға алынған туристік көліктегі транстурлар - тур қызметінің уақытымен анықталатын, уақытша жалға алу құқығы (келісімшартпен) туристік ұйымдармен қолданылатын, көлік ұйымдарына жататын, көліктегі турлар. Жалға алынған арнаулы көліктерге, туристік ұйымдар теңіз және өзен теплоходтарын, ұшақтарын, туристік-экскурсиондық кәсіпорындарының арнайы құрамы пайдаланады.
3. Туристердің жеке көліктеріндегі турлар - маршрут бойынша қызметтің барлық түрлерін туристерге жеткізіп беру бойынша автокөліктер (жеке автокөлік иелері) үшін арнайы жасақталған жеке немесе топтық турлар (автокемпингтерде өмір сүру, тамақтану, экскурсиялар, бос уақыт, автожөндеу және т.б.) жол ақысынан басқа.
I. Қозғалыстың әдістеріне байланысты туризмнің түрлері:
1. Автокөлік туризмі. Туризмнің бұл түрі жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысынан бастап қарқынды дамып келеді. Қазіргі уақытта ол кең таралымға көбірек ие болды.
2. Темір жол туризмі. Туризмнің бұл түрі 19 ғасырдың қырқыншы жылдарынан бастап дамып келеді. Темір жол билеттерінің салыстырмалы түрдегі арзандығы кем қамтылған тұрғындар деңгейіне қол жетерлік. Қазіргі уақытта темір жол және басқа да көлік түрлерінің арасындағы бәсекелестік күрес қайшыланып келеді.
3. Әуе туризмі. Туризмнің бұл түрі аса перспективалы болып табылады, себебі туристердің келу орындарына жеткізу уақытының экономиясын қамтамасыз етеді. 20 жыл бойы (1960 жылдан 1980 жылға дейін) туризмде қолданылатын әуе көлігінің ара салмағы үш есе өсті. Әуе турлары арнайы туристік тасымалдарға арналған ұшақтың толық арендасымен, арнайы әуе рейстері мен жолаушы тасымалдайтын әуе жолдары ұшақтарының орындарының бөлігін пайдалана отырып топтық турларға бөлінеді
4. Теплоход (су) туризмі. Туризмнің бұл түрінде маршруттар өзен теплоходтары және теңіз пароходтарында ұйымдастырылады. Теңіз маршруттары мынадай болады: круиздік (бір тәуліктен асатын жалға алынған кемелерде болатын саяхат). Олар порттарға баруды қамтитын және қамтымайтын бола алады.
Өзен маршруттары - өзен кемелерін пайдалану арқылы жүзеге асады. Олар мынадай түрлерге бөлінеді: туристік-экскурсиондық рейстер - бұл бір тәуліктен асатын жалға алынған су кемелеріндегі саяхат, және экскурсиондық-серуендік - демалыстың тарихи және ескерткішті орындарымен танысу мақсатындағы, 24 сағаттан астам уақытқа созылатын сапарлар.
Ірі және туристік-экскурсиондық рейстерді ұйымдастыру үшін негізінен жайлы теплоходтар пайдаланылады. Серуендік және экскурсиондық-серуендік рейстерді ұйымдастыру үшін теплоходтармен қоса кіші флот (өзен трамвайшықтары, ракеталар, катерлер, катамарандар және т.б.) пайдаланылады.
Жайлы теплоходтардағы су туризмінің артықшылығы, кемеде туристер орналастыру құралдарымен, тамақпен, спортпен, ойын-сауықпен және т.б. қамтамасыз етілуінде.
5. Автобустік туризм. Туризмнің бұл түрінде саяхат қозғалыс құралы ретінде автобустардың көмегімен ұйымдастырылады. Автобустік турлар кәдімгі туристік-экскурсиондық (қызмет түрлерінің барлығын көрсету, транспорттық турлармен ұсынылатын - өмір сүру, тамақтану, экскурсиондық қызмет көрсету) және денсалық автобусы деп аталатын - серуендік (бір күндік автобустар) бола алады.
6. Велосипедтік туризм. Туризмнің бұл түрі туристердің шектеулі контингентін пайдаланушыларына жетерлік.
7. Жаяу жүру туризмі. Туризмнің бұл түрі ішкі туризмде кең таралуын алды. Тәжірибе жүзіндеде бір саяхат кезінде көліктің бірнеше түрлері өте жиі қолданылады белгілеп көрсетуге болады, мысалы, ұшақ - автобус, темір жол - автобус және т.б., турлардың мұндай түрлері комбинацияланған деп аталады.
I. Туристерді орналастыру құралдарына байланысты туризмнің келесі түрлерін бөледі:
1. Отельдегі туризм.
2. Мотельдегі туризм.
3. Пансиондағы туризм.
4. Кемпингтік туризм.
5. Туристік мекен жайдағы (ауылдағы), турбазадағы және т.б. жердегі туризм.
Отельдер, ереже бойынша, қаланың орталығында не болмаса әуе жайдан алыс емес немесе темір жол вокзалының маңайында орналасады.
Мотельдер автомобиль жолдарын жағалай не болмаса қала маңында орналасады. Мотельде өмір сүру туристерге автокөліктерге қарау (авто тұрақтар, жанармай станциялары, авто қызмет және т.б.) шарттарымен қамтамасыз ету керек.
Қонақ үй типтес біріңғай басқарылатын турпансионаттар, автономды асүй мен ілеспелі қызметтер, клиенттерге бір немесе бірнеше номерлі баспананы ұсынады.
Кемпингтер, туристік мекен жайлар (ауылдар), турбазалар - бұл, ереже бойынша, жай туристер мен авто туристерді орналастыруға арналған, қаладан тыс жерде орналасқан баспана жайы.
Туристік ауылдар - бұл түнеуге қажетті автономды жабдықтауы жоқ, туристердің түнеуі мен демалуына арнаулы қоршалған және жабдықталған, біріңғай басқарылатын қызмет көрсету шаруашылығы.
Қонақ үй шаруашылығы кәсіпорындарының аталған түрлерінен басқа, туризм түрін анықтайтын, басқа да түрлері кездеседі: үйлер мен жиһаздалған пәтерлер, демалыс үйлері, жастар үйлері.
Жоғарыда аталған шаралардың барлығы әртүрлі категориядағы қонақ үй кәсіпорындарына жатады, және олар туристерге көрсетілетін номенклатура затына және қызмет көрсету сапасының сертификациясына жатады. Орналастыру құралдары сондай-ақ, тұрақты - туристерді жыл бойы қабылдайтын, және маусымдық - туристерді туристік маусымда, жылдың белгілі бір мезгілінде ғана қабылдайтын болып бөлінеді.
I. Туризм сондай-ақ саяхаттың уақытына байланысты маусымдық және маусымдық емес болып бөлінеді.
II. Саяхаттың ұзақтылығына байланысты туризмнің екі түрі бар: ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді (қысқа мерзімді туризмде саяхат 5 - 7 күнге дейінгі мерзімге созылады).
III. Топ құрамы бойынша туризм түрлері:
1. Бұқаралық туризм (топ құрамындағы туристер саяхаты);
2. Жекеленген туризм (туризмнің бұл түрі негізінен іскерлік, ғылыми және емдік туризм шеңберлерінде жүсеге асады. Соңғы кездері жекеленген туризм туыстық-отбасылық байланыстар, шығармашылық алмасулар, шақыруға қатысу каналдары бойынша маңызды дамып келеді. Жекеленген сапарлар сондай-ақ жастар және әлеуметтік туризм бағдарламалары бойынша да тәжірибеленеді. Жекеленген туристер гид-аудармашылар, экскурсоводтар, саяхатты ұйымдастырушылар, жол бастаушылар мен еріп жүрушілер, жеңіл автокөлікті жалға алу (туристік қызметтің басқа да формаларын пайдалану мүмкіндігі) және т.б. қызметтерін пайдалана алады.
3. Отбасылық туризм (туристердің отбасы мүшелерімен бірге саяхаты). Туризмнің бұл түрі соңғы жылдары, туристік фирмалар, балаларымен саяхаттайтын туристерге ұсынатын жеңілдіктердің есебінен маңызды деңгейде үлкен дамуға ие болды. Көбінесе, отбасылық демалыс үшін туроператорлармен өңделген, отбасылық туризм бағдарламалары бойынша жүзеге асады.
4. Жастар (студенттер) туризмі.
5. Балалар (оқушылар) туризмі.
Жастар және балалар туризмі әртүрлі елдер арасында, сонымен қатар ел ішінде туристік айырбас есебінен маңызды деңгейде үлкен дамуға ие болды. Жастар және балалар туризмі шеңберінде саяхаттайтын туристер, көрсетілетін қызмет бағасына айтарлықтай жеңілдіктерге құқылы.
I. Ұйымдастырушылық формаларына байланысты туризмнің түрлері:
1. Ұйымдасқан туризм.
2. Ұйымдаспаған туризм.
3. Клубтық туризм.
I. Өнімге деген баға құрылымының анықталған принципіне байланысты коммерциялық және әлеуметтік (үстемелік) туризм дері бар. Әлеуметтік туризм қоғамдық, мемлекеттік ұйымдар сияқты, сонымен қатар, жеткілікті мөлшерде ақша қаражаттарының болмауы, әртүрлі халықтар деңгейінің туристік мерекелерге қатысу және демалыс алу мүмкіндіктерімен қамтамасыздану мақсатында, коммерциялық құрылымдардың түрлі формалардың айқындалған үстемелерін болжайды. Мысалы, зейнеткерлер, студенттер, төмен жалақылы жұмысшылар категориясы және т.б.
1. "Туризм туралы" Қазақстан Республикасының заңы.
Бүгінгі күні біздің мемлекетімізде туризмді дамыту "Туризм туралы" Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 11 маусымдағы N 211 Заңымен қамтамасыз етіледі [2б].
Қазақстан Республикасындағы туристік нарыққа ортақ құқықтық негіз құруға бағытталған мемлекеттік саясаттың принциптері болып табылады: туристік қызметке қол ұшын беру және оның дамуы үшін қолайлы жағдайлар құру; туристік қызметтің приоритетті бағыттарын анықтау және қолдау; Қазақстан Республикасын туризм үшін қолайлы ел ретінде түсінік қалыптастыру; қазақстандық туристерді, туроператорларды, турагенттерді қорғау және қолдау.
Туристік қызметті мемлекеттік реттеу мына жолдар арқылы жүзеге шығарылады: туристік өнеркәсіп сферасындағы қарым - қатынастарды жетілдіруге бағытталған нормативті құқықтық актілерді құру; ішкі және әлемдік туристік нарықта отандық туристік өнімнің қозғалысына жәрдемдесу; туристердің құқығын қорғау, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету; туристік өнеркәсіпте лицензиялау стандарттау, туристік өнімді сертификаттау; туризмнің дамуын ескере Қазақстан Республикасына кіру, Қазақстан Республикасынан шығу және Қазақстан Республикасы аумағында болу ережелерін белгілеу; туризм дамуының мемлекеттік мақсаттық бағдарламаларын өңдеуіне және жүзеге асырылуына тікелей мемлекеттік ассигнациялар; туристік өнеркәсіптерге инвестициялар үшін қолайлы жағдайлар жасау; кедендік және салықтық реттеу; жеңілдігі бар несиелер ұсыну; Қазақстан Республикасы аумағында туристік қызметпен айналысатын және Қазақстан Республикасы аумағында туризммен айналысу үшін шетел азаматтарын тартатын туроператорлар мен турагенттерге салықтық және кедендік жеңілдіктер белгілеу; туристік қызметті кадрлармен қамтамасыз етуге жәрдемдесу; туристік өнеркәсіп сферасындағы ғылыми зерттеулерді дамыту; қазақстандық туристердің, туроператорлардың, турагенттердің халықаралық турситік бағдарламаларға қатысуына жәрдемдесу; картографиялық өнімдермен қамтамасыз ету және т.б.
2. "Туристік саланы дамытудың бірінші кезектегі шаралары" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылы 29 желтоқсанындағы N 1947 қаулысы.
Ел экономикасының басым секторы ретінде туристік саланы дамытудың бірінші кезектегі шараларын қамтамасыз ету, туризм саласындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді [2; 13б].
1. Экономикалық және саяси жағынан тұрақты елдерден келетін туристерге виза ресімдерін оңтайландыру, визаларды рәсімдеу мерзімін қысқарту, кедендік рәсімдерді оңайлату, туристік визалардың құнын төмендету шараларын қабылдасын.
2. Шет елдік туристерді қабылдау үшін тиісті жағдайы бар және шет елдік азаматтардың төлқұжатын тіркеу үшін техникалық жарақтандырылған қонақ үйлердің тізбесін анықтасын және оларға шетелдік туристерді тіркеу құқығын беру туралы мәселені Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі қарастырсын және Қазақстан аумағында туристік бағыттар бойынша туристік автокөліктің кедергісіз жүруін қамтамасыз ететін арнайы рұқсаттама берудің мүмкіндіктерін зерделесін.
3. Қазақстан Республикасының Туризм және спорт жөніндегі агенттігі белгіленген тәртіппен халықаралық туристік ісшараларға, оның ішінде халықаралық көрмелерге және туристік жәрмеңкелерге туристік ұйымдар өкілдерінің қатысуы жөнінде ұсыныстар енгізген.
4. Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникациялар министрлігі:қалатардың,Астана және Алматы қалаларының әкімдерімен басқа да мүдделі ведомствалармен бірлесіп, шетелдік туристер келетін және шығатын жерлерде кешенді сервистік қызметкөрсетуін қамтамасыз ету жөніндегі қажетті шаралар қабылдансын, ішкі және халықаралық рейстер мен бағыттарға туристік топтар үшін көлік қызметтерінің қолданып жүрген тарифтеріне шегерімдер қолдану мүмкіндіктерін қарастырсын, ірі туристік объектілерге алып баратын автомобиль жолдарын республикалық маңызды бар жолдар тізбесіне енгізу мәселесін қарастырсын.
5. Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі Қазақстан Республикасының Туризм және спорт жөніндегі агеттігімен бірлесіп, бұқаралық ақпарат құралдарында туризмді экономиканың басым секторы ретінде насихаттауды қамтамасыз етсін.
6. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Инвестициялар жөніндегі комитеті туризм объектілеріне тікелей инвестициялар тарту жөніндегі жұмысты жүргізсін.
7. Стандарттау метрология және сертификаттау жөніндегі комитеті белгілеген тәртіппен туристік бағыттарды міндетті сертификаттауға жататын қызмет көрсетулер номенклатурасына енгізу туралы ұсыныс енгізсін.
8. Қалатардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдері шетелдік туристерді қабылдау мен оларға қызмет көрсету және ішкі туризмді ұйымдастыру жөніндегі туристік қызметті жүзеге асыратын кәсіпкерлерді, оларға пайданылмай тұрған демалыс үйлерін, балалар және жастар лагерьлерін, пансионаттар мен басқа да үй - жайларды туристік мақсаттарға пайдалануы үшін белгіленген тәртіппен ұзақ мерзімді жалға беру жөніндегі шараларды қоса алғанда, қолдау шараларын қабылдасын.
3. Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасы Үкіметтінің 2001 жылғы 6 наурыздағы N 333 қаулысы.
Тұжырымдаманың басты мақсаты - Қазақстанда, бір жағынан, туристік қызметте қазақстандық және шетелдік азаматтардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктері, екінші жағынан, жұмыс орындары санының өсуі, мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдер, шетелдік валюталар ағымы, мәдени және табиғи мұраның рационалды пайдалану есебінен ел экономикасының елеулі үлесті қамтамасыз ететін қазіргі заманға сай жоғары тиімді және бәсекеге қабілетті туристік кешен құру.
Осы мақсаттарды жүзеге асыру бойынша шаралар:
oo туризмді қазақстандық экономиканың негізгі бағыттарының тізіміне қосу;
oo "Қазақстан Республикасында туризмді дамыту" мемлекеттік мақсаттық бағдарламаны орындау;
oo әлемдік тәжірибеге сәйкес туризм дамуының нормативті - құқықтық базасын құру;
oo шетелдік және ішкі туризм дамуының экономикалық механизмін ретке келтіруді қалыптастыру, салық және кедендік жеңілдіктер, мемлекеттік қолдау шаралары жолдарымен ішкі туристік нарықты қорғау және осы сфераға инвестициялар тарту;
oo туристік қызметті лицензиялау және сертификаттаудың қатаң жүйесін енгізу;
oo туристік қызмет көрсетуде жоғары технологиялық кешенді қалыптастыру және саланың материалды - технологиялық базасын дамыту мақсатында туристік кооперациялар, банктік құрылымдар, көліктік, қонақ үй және сақтандыру компаниялары үшін қолайлы жағдайлар құру.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 19 наурыздағы Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің бастамасы бойынша Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің Маркетингтік-талдамалы зерттеулер орталығы және "J.E. Austin Associates Inc." америкалық консалтингтік компания Қазақстан экономикасының қолданыстағы және әлеуетті болашағы бар секторларының бәсекеге қабілеттілігін бағалау және оларды дамыту жөнінде ұсынымдар тұжырымдау жобасын жүзеге асырды. Жобаның мақсаты елдің экономикалық өсімі үшін әлеуеті бар Қазақстан экономикасының шикізаттық емес салаларының бәсекеге қабілеттігін арттыру болып табылады. Қорытындысында экономиканың бәсекеге қабілеттілігін және әртараптылығын арттырудың индустриалдық негізін құру үшін шикізаттық емес жеті басым саланың ішінде алғашқылардың бірі болып туризм айқындалды.
Сарапшылардың пікірінше, Қазақстанның бәсекелік артықшылығы бірегей мәдениетінде (мәдени-танымдық туризм), бай табиғи әлеуетінде (экологиялық туризм), өсіп келе жатқан іскерлік белсенділігінде (бизнес-туризм), сондай-ақ спорт және хикаялы (шұғыл) туризм сияқты демалыстың белсенді түрлерімен шұғылдану мүмкіндігінде.
Италия, АҚШ, Біріккен Араб Әмірліктері мен Түркиядағы туристік орталықтар дамуының тәжірибесі айтарлықтай.
Аталған елдердің туризм индустриясын дамыту негізінде туристік сала инфрақұрылымын, көлікті және қызмет көрсетулер салаларын дамыту жатты.
Туристік орталықтардың белсенді дамуы Италияда (Рим, Венеция), Түркияда (Бодрум, Мармарис, Анталья), AҚШ-та (Лас-Вегас, Гавай аралдары), Египетте (Каир, Гиза, Александрия), Тайландта (Бангкок) байқалды.
Осы әлемдік туристік орталықтар туризмі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz