Қылмыстық істердің соттылығы
Қылмыстық істердің соттылығы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС СОТТЫЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Соттылық түсінігі және оны зерттеу тәжірибесі
1.2 Соттылықтың түрлері
2 СОТТЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘНІ
2.1 Iстi бiр соттың жүргiзуiнен алып басқасына беру негiздерi және тәртiбi
2.2 Iстiң соттылығы туралы ережелердi сақтамау салдарлары
3 ҚЫЛМЫСТЫҚ ЗАҢДАҒЫ СОТТЫЛЫҚТЫ ЖОЮ ЖӘНЕ АЛЫП ТАСТАУ ШАРТТАРЫ
3.1 Қылмыстық құқықтағы соттылықты жою мерзімі және оны есептеу тәртібі
3.2 Соттылықты алып тастау жағдайы және соттылықты мерзімінен бұрын алып тастау негізі
Қорытынды
Пайдалынған әдебиеттер
3
5
5
8
11
11
13
18
18
25
30
32
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі. Құқықтық мемлекетті қалыптастыру процесі саяси, заңдылық және өзге де кепілдіктерді құруды, заң мен сот алдында барлығының теңдігін, мемлекет пен жеке бастың өзара жауапкершілігін осы ережелердің шынайлылығын қамтамасыз етеді.
Соттылық жайлы түсініктер конституциялық нормалармен тікелей байланысты. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабы, 2-тармағында Конституцияның ең жоғары заңды күші бар және Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады делінген. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабы, 3-тармағы, 3-тармақшасында Өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды делінген [1]. Бұл конституциялық норма сот әділдігін жүзеге асырудың конституциялық қағидасын сақтайды, оны сот заңды қолданғанда басшылыққа алуы тиіс.
Аталған қағида соттылық институты бойынша негізгі ережелерді тұғыш рет бекітті. Сондай-ақ, азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыру барысында басшылыққа алынатын бұл қағида барлық соттар үшін ортақ, өйткені жоғарыда айтылғандай, бұл қағида конституциямызда баянды етілген конституциялық норма болып табылады, ал оның нормалары республиканың бүкіл аумағында тікелей әрекет етеді және қолданылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабы 3-тармағының 3-тармақшасындағы заңды қолданғанда басшылыққа алынатын басты қағиданы іске асыруда азаматтық істер соттылығын дұрыс анықтау маңызды сипатқа ие. Азаматтық істер соттылығын нақты анықтау сот төрелігін әділ жүзеге асыру үшін маңызды және оның кепілі болып табылады. Азаматтық істер соттылығын заңсыз белгілеу Конституцияның талаптарын бұзу болып табылады.
Заңсыз белгіленген соттылық бойынша істі мәні бойынша қарап шешкен сот актісі орындалуға жатпайды. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің 7-бабының 3-тармағында көрсетілгендей, өз қарауына жатпайтын іс бойынша азаматтық сот ісін жүргізуді жүзеге асырған соттың шешімдері заңсыз болады және олардың күші жойылуға тиіс.
Қылмыстық құқықта бізге белгілі соттылықтан айырудың екі нысаны бар: ҚР Қылмыстық кодексінің 79-бабында көзделген соттылықты жою және соттылықты алып тастау.
Соттылықты автоматты түрде жойылады және бұған қандай да бір құжаттың тұжырымдауы қажет емес. Ал, соттылықты алып тастау қылмыстық іс жүргізу заңымен реттелінетін сот тәртібімен жүзеге асырылады. Соттылықты жою және алып тастаумен тек соттылық ғана емес, сонымен қатар, одан туындайтын қылмыстық-құқықтық салдарыда тоқтатылады.
Тәжірбие соттылықты алып тастаудың негізі ретінде рақымшылық пен кешірім беру актісін қолдану көлемі өсіп отыр. Сондықтан, соттылық түсінігінің, соттылықты жою және алып тастаудың, соттылықтың қылмыстық құқықтық салдарының теориялық негізін жасау және оларды құқықтық реттеуді жетілдіру қылмыстық және қылмыстық-атқару құқығында өзекті мәселені құрайды.
Курстық жұмыстың мақсаты - соттылық проблемасы және оның қылмыстық-құқықтық мәнін анықтау. Қойылған мақсатқа сәйкес мынадай міндеттерді алдыма қойдым:
- соттылықтың теориялық негіздері түсінігін беру;
- соттылық түсiнiгі және жүйесін талдау;
- соттылық проблемасына сипаттамасын беру;
- Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы соттылық проблемасына шолу;
- соттылық түрлерін қарастыру;
- соттылық түрлеріне қылмыстық-құқықтық сипаттама жасау;
- қылмыстық заңдағы соттылықты жою және алып тастау шарттарын анықтау;
- қылмыстық құқықтағы соттылықты жою мерзімі және оны есептеу тәртібін қарастыру;
- соттылықты алып тастау жағдайы және соттылықты мерзімінен бұрын алып тастау негіздерін зерттеу.
Курстық жұмыстың методологиялық негізі. Бүгінгі күні соттылық проблемасына байланысты көптеген ғалымдардың көз-қарастары және ой пікірлері бар. Осы жұмыстың екінші тарауындағы зорлау құрамының объектісіне байланысты келесі ғалымдардың ұсынған ой-пікірлерінің негізінде жазылған: З.Х.Баймолдина, Ю.К.Осипов, Е.В.Кузнецова. Соттылықтың негізгі тұрлеріне бөлу жағына байланысты: А.А.Власов, В.Ф.Тараненко, У.К.Ихсанов.
Курстық жұмыста қолданылған әдіс-тәсілдер. Осы жұмыста зорлау қылмысына байланысты ресми статистикалық мәліметтер келтірілген және сот тергеу тәжірибесінен мысалдар қолданылған.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден үш тараудан қорытындыдан және қолданлыған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС СОТТЫЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Соттылық түсінігі және оны зерттеу тәжірибесі
Заң әдебиеттерінде соттылықтың әртүрлі анықтамалары бар. Соттылық Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңдарының жүйесінде ерекше орын алады. Соттылық жалпы сот құрылысы үшін де, оның ішінде азаматтық іс жүргізу үшін де өзіндік ерекше маңызға ие, күрделі құқықтық институт болып табылады. Азаматтық істердің соттылығы түсінігін дұрыс анықтаудың азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымы үшін де, сот тәжірибесі үшін де маңызы зор. Өйткені, тұлғаның заңмен қорғалатын мүдделері мен бостандықтарын, құқықтарын тиісінше қорғау нақты азаматтық іс қаралатын және шешілетін сотты дұрыс анықтауға байланысты. Азаматтық іс жүргізу құқығында соттылық институтының түсінігін алдымен теориялық тұрғыдан анықтағаннан кейін ғана оның тәжірибедегі маңызын, оны қолдану ережесін түсінуге болады.
Азаматтық істердің соттылығы түсінігін еліміздің және шетел ғалымдары зерттеген, атап айтсақ, З.Х.Баймолдина, Ю.К.Осипов, Е.В.Кузнецова, Н.И.Авдеенко, А.А.Власов, В.Ф.Тараненко, У.К.Ихсанов, Т.П.Ерохина, Е.Е.Уксусова, М.А.Митина, А.Ж.Қасенова т.б. Ал, Қазақстан Республикасында азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымында азаматтық істердің соттылығы мәселесінің әр түрлі теориялық және тәжірибелік аспектілерін қарастырып, алғаш рет толық, жан-жақты монографиялық зерттеуді жасап, жеке ғылыми жұмыс ретінде кешенді зерттеген Э.Дүйсенова. Ол заң әдебиеттерінде жасалған талдау соттылық жөнінде ортақ түсініктің, бірыңғай анықтаманың қалыптаспағанын көрсете отырып, азаматтық істердің соттылығы түсінігі жөнінде ғалымдардың айтқан әр түрлі ойларын талдап, заң әдебиеттерінде неғұрлым жиі қолданылатын төрт түрлі пікірді бөліп көрсетті [2,24б]. Бірінші пікірдегілер, соттылықты бірінші саты сотының сотқа ведомстволық бағынысты азаматтық істерді қарау мен шешу жөніндегі құзыретін айтады. Екінші пікірдегілер, соттылықты соттарға ведомстволық бағынысты істің белгілі бір соттың қарауына жатқызады. Үшінші пікірдегілер, соттылықты сот органдарына ведомстволық бағынысты азаматтық істерді сот жүйесінің түрлі соттарының арасында бөлу деп қарастырады. Төртінші пікірдегілер, соттылық құқық институты, яғни азаматтық істі бірінші саты ретінде қарау үшін соттарға ведомстволық бағынысты істердің сот жүйесінің нақты сотының қарауына жатқызылуын реттейтін заңи институт ретінде түсіндіреді. Отандық және шетел құқық әдебиеттерінде жасалған талдау азаматтық істердің соттылығы ұғымы жөнінде бірыңғай түсініктің жоқ екендігін көрсете отырып, өзінің пікірін ұсынды. Э.Дуйсенованың пікірінше, азаматтық істердің соттылығы түсінігін екі мағынада: объективтік және субъективтік мағынада қарастыру керектігін айтады. Объективтік мағынада - соттарға ведомстволық бағынысты барлық азаматтардың істердің ішінен нақты соттың қарауына жатқызылған істердің белгілі бір шеңберін айтады. Субъективтік мағынада екі тұрғыдан қарастырған. Біріншісінде - бірінші саты соты ретінде азаматтық істі мәні бойынша қарау және шешу жөнінде соттың құқықтары мен міндеттерінің шеңбері, құзыреті ретінде, екіншісінде - тараптардың нормативтік құқықтық актілерімен белгіленген соттылық ережелеріне және соттың соттылықты анықтау жөніндегі қызметіне бағынуы ретінде түсіндіреді. Соттылық бірінші аталған мағынасында көбінесе материалдық құқық нормаларымен, екінші жағдайда азаматтық іс жүргізу құқығы нормаларымен белгіленгені айтылады. Мұндай пікірмен келісуге болады, өйткені бұл азаматтық істердің соттылығының мәнін толық ашады. Біздің еліміздің заңдарында оның ішінде, ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінде соттылық ұғымына нақты анықтама берілмеген.
ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің 3-тарауы Ведомстволық бағыныстылық және соттылық деп аталынады. Мұнда аты атап тұрғандай, соттылықты сабақтас ұғым ведомстволық бағыныстылықпен қатар беріп, өзара байланысы көрсетілген. Осы кодекстің 24-бабы азаматтық істердің соттарға ведомстволық бағыныстылығына, 25-бабы дауларды аралық соттың шешуіне беруіне, 26-бабы сотқа ведомстволық бағыныстылықтың басымдығына арналған [3]. Тек осы үш бап ведомстволық бағыныстылыққа арналған, ал қалған сегіз бап азаматтық істер соттылығы мәселелерін қарастырған. Э.Дүйсенова соттылық пен ведомстволық бағыныстылықтың бір тарауға біріктіруін олардың өзара байланыстылығымен түсіндіреді, яғни ведомстволық бағыныстылық азаматтардың заңмен белгіленген құқықтары мен бостандықтарын, мүдделерін қорғау үшін жолдануға болатын юрисдикциялық органдарды анықтауға бағытталса, соттылық ведомстволық бағыныстылық арқылы анықталған нақты соттың нақты істі қарау және шешу жөніндегі өкілеттілігін анықтауға бағытталған. Сонымен қатар, бірнеше айырмашылықтарын да көрсетті. Мысалы, ведомстволық бағыныстылық юрисдикциялық органдардың юрисдикциясының тұтастай шегін анықтайды, ал соттылық нақты соттың істі мәні бойынша қарау және шешу жөніндегі юрисдикциясын белгілеу үшін қолданылады; сотқа істің ведомстволық бағыныстылығы талап қою құқығының алғышарттарының бірі, ал осы сотқа істің соттылығы талап қою құқығын іске асыру шарттарының бірі болып табылады; ведомстволық бағыныстылық институтының көмегімен сот және өзге юрисдикциялық органдар арасында істерді қарау және шешу жөніндегі функциялар бөлінеді, ал соттылықтың көмегімен нақты әрбір соттың төрелікті жүзеге асыру жөніндегі қызметі ажыратылады [2,53б].
Ал, Ү.Нұрмашевтің пікірінше, әр түрлі мемлекеттік органдар мен соттар арасындағы заңды істерді шешуге өкілеттіктерді шектеуге көмектесетін ведомстволық бағыныстылыққа қарағанда соттылық Қазақстан Республикасының сот жүйесіндегі тек түрлі соттар арасындағы шектеуді болжайды [4]. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінде 28,29 баптар 2009 жылы 10 желтоқсандағы № 227-IV заңымен алынып тасталынған. Осыдан көретініміз, соттылықтың нормативтік құқықтық негізін құрайтын басты нормативтік құқықтық акт - ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінде соттылықтың нақты түсінігін беретін баптың болмауы аса маңызды мәселе деп айтуға болады.
Өйткені, соттылық түсінігінің жеткілікті жетілдірілмегендігі - бұл мәні бойынша қаралатын, шешілетін азаматтық істі қате анықтаудың себептерінің бірі деп айтуға болады. Бұл өз кезегінде сот төрелігіне әділ де нақты қол жеткізуді шектейді. Сондай-ақ, кодексте осы тараудың 27, 30, 32, 36 баптарында соттауы, соттауына деген сөздерді соттылығына деп өзгерту керек. Өйткені, соттау қылмыстық іс жүргізу құқығына тән болып табылады.
Жалпы айтсақ, азаматтық іс жүргізу құқығындағы соттылық институтының нормативтік құқықтық негізін ҚР Конституциясы, ҚР АІЖК, ҚР Сот жүйесі мен судъялардың мәртебесі туралы ҚР Заңы, ҚР Жоғарғы Сотының, Конституциялық Кеңесінің нормативтік қаулылары және т.б. нормативтік актілер құрайды.
Азаматық істер бойынша сот төрелігінің басты әлеуметтік міндеті адам мен азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін соттық қорғау болып табылады. Ал, соттылық институтының міндеті азаматтық істерді тез және дұрыс қарап шешу, адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін тиімді қорғау үшін соттар арасында азаматтық істерді қарап, шешу өкілеттілігін дұрыс ажырату болып табылады.
Азаматтық істі қозғау жөніндегі мәселені шешетін судъяның алдында тұрған басты сұрақтардың бірі - соттылық, яғни соттың осы істі қарау және шешу жөніндегі құзыретке ие екендігін анықтау жөніндегі мәселе. Алайда, сот төрелігін соттар ғана жүзеге асырғанымен олар соттылықты өз еріктерімен әрі сотқа жолданушы тараптардың келісімінсіз өзгерте алмайды.
Қазақстан Республикасының сот жүйесіне енетін соттардың әрқайсысы оның соттылығына жататын істерді ғана қарауға және шешуге құқылы. Азаматтық істердің соттылығын дәл нақты белгілеудің қажетті шарттарының бірі сот жүйесін дұрыс айқындау болып табылады.
Қазақстан Республикасының сот жүйесін Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты, Қазақстан Республикасының Конституциясына және осы Конституциялық заңға сәйкес құрылатын жергілікті және басқа да соттар құрайды. Жергілікті соттардың қатарына облыстық және оларға теңестірілген (Астана және Алматы қалаларының қалалық соттары), сондай-ақ аудандық және оған теңестірілген (қалалық, ауданаралық сот) соттар жатады. Қазақстан Республикасында басқа соттар, оның ішінде мамандандырылған (әскери, қаржылық, экономикалық, әкімшілік, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі және басқа да) соттар құрылуы мүмкін [5]. Олар сот жүйесінің құрамды бөлігі болып табылады. Қазақстан Республикасының сот жүйесіне енетін соттардың әрқайсысы оның соттылығына жататын істерді ғана қарауы керек, яғни соттылық деп белгілі бір соттың қарауына жататын істерді айтуға болады. Әрине, соттылыққа қатысты түсініктер әр авторда әр түрлі болғанымен, олардың әрбірінің өз мән-мағынасы, ерекшелігі, өзіне тән сипаты болады. Дегенмен, соттылықты дұрыс белгілеу, жалпы әділ сот төрелігіне жету үшін істердің ерекшелігін, қиындығын, қоғамдық маңыздылығын ескере отырып, Конституциядан бастау алатын іс жүргізу заңнамасында оның нақты түсінігін беретін норманың болуы қажет деп санаймын.
1.2 Соттылықтың түрлері
Соттылық - қылмыс жасағаны үшін сотталған адам соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген күннен бастап соттылықты жою немесе алып тастау кезіне дейін сотты болған деп есептеледі. Соттылық - соттар арасында белгілі азаматтық істер қарастыру өкілеттіліктерді бөлу. Соттар азаматтық отбасалық, еңбек тұрғын үй, әкімшілік, қаржы, шаруашылық, жер құқықтық қатынастардан, табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау жөнінде қатнастар мен басқа да құқықтық қаынастардан, оның ішінде бір тараптың екінші тарапты билікпен бағындыруына негізделген қатынастардан туындайтын даулар жөніндегі талап жөніндегі талап қарайды. Мемлекеттік орган немесе оның лаууазымды адамы қабылдаған актіге сотта дау жасалуы мүмкін. Егер халықаралық шартта ҚР заңдарында немесе тараптардың келісімнде өзгеше көзделмесе соттар шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік ұйымдар, шетелдік заңды тұлғалар, шетел қатысатын ұйымдар, сондай-ақ халықаралық ұйымдар қатысатын істерді қарайды. Заң бойынша соттың құзыретіне жатқызылған басқа да істер сотқа бағынысты болады. Азаматтық істерді қай соттың қарауына жататындығының топтық түрі және аймақтық түрі:
топтық соттылық - сот жүйесінің әр түрлі сатысындағы соттарға істің соттылығы;
аймақтық соттылық - сотта істі қарау аумағына байланысты осы соттың құзыретіне жатқызылған соттылық.
Топтық соттылық. Топтық соттылық дауды мәні бойынша қай деңгейдегі (аудандық, облыстық, Жоғары) сот қарайтынын белгілейді. Аудандық, қалалық сотта және оған теңетірілген соттың сотталуына жататын азаматтық істер ҚР АІЖК-нің 28-30-баптарында көзделген істерді қоспағанда қалған барлық азаматтық істер қаралып шешіледі. ҚР-ның Жоғарғы соты бірінші саты бойынша (ҚР АІЖК-нің 29-бабы):
Аймақтық соттылықтың мынадай түрлерін атауға болады:
Жалпы соттылық - жауапкердің тұрғылықты жері бойынша анықталатын соттылық (ҚР АІЖК-нің 31-бабы);
Балама соттылық - талап қоюшының таңдау бойынша сотта іс қарау соттылығы (ҚР АІЖК-нің 32-бабы);
Ерекше соттылық - белгілі істерді заңда көзделген соттармен қарау соттылығы (ҚР АІЖК-нің 33-бабы);
Шарттық соттылық - тараптардың келісімдері бойынша белгіленетін соттылық (ҚР АІЖК-нің 34-бабы);
Істің байланыстылығы бойынша соттылық - аумағына қарамастан дау алғашқы талап қаратырылған сотта шешілуі (ҚР АІЖК-нің 35-бабы). Осы соттылық бойынша істі қартыруды мынаны ескеру қажет: 1- әр жерде тұратын немесе орналасқан бірнеше жауапкерге талап талап қоюшының таңдауымен жауапкердің біреуі тұратын немесе орналақан жері бойынша қойылады. Бір арызға біріктірілген, әр түрлі соттардың соттауына жататтын талаптар, егер бұл ретте ҚР АІЖКнің 171-бабына сәйкес жоғары тұрған соттың судьясы бұл талаптардың бөлу туралы ұйғарым шығармаса, мәлімделген талаптардың бірі соттауына жатқызылған жоғары тұрған сотта қаралады; 2- дербес талабын мәлімдеуші үшінші тұлғаның талабы және қай сотта сотталатындығына қарамастан қарсы талап бастапқы талапты қараған жердегі сотқа беріледі; 3- қылмыстық істен туындайтын талап, егер ол қылмыстық іс жүргізілген кезде азаматтық талап қою ретінде мәлімделген немесе шешілмеген болса, ҚР АІЖК-мен белгіленген соттылығы туралы ережелер бойынша азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға беріледі.
ҚР АІЖК - нің 36-бабының 1-бөлігіне сәйкес, соттылық ережелерін сақтай отырып сот жүргізуге қабылданған іс, кейіннен ол басқа соттың соттауына жатса да, мәні бойынша шешілуге тиіс. Іс басқа соттың қарауына мына жағдайларда беріледі:
егер тұрғылықты жері бұрын белгісіз болған жауапкер істі өзінің тұрғылықты жері бойынша сотқа беру туралы өтініш жасаса;
егер бір немесе бірнеше судьяға қарсылық білдіргеннен кейін, сондай-ақ назар аударуға тұратын басқа мән-жайлар бойынша судьяларды ауыстыру немесе аталған сотта істі қарау мүмкін болмаса;
егер істі аталған сотта қарау кезінде оның істің соттылық ережелерін бұза отырып қабылдағаны анықталса;
егер сотқа талап қойылса (ҚР АІЖК-нің 36-бабының 2-бөлігі).
Істің сол соттың сотталуына жатпайтыны туралы тараптардың арыздарын сол сот шешеді. Істі басқа сотқа беру туралы мәселе бойынша сот ұйғарым шығарады. Тараптың (тараптардың) іс сол соттың соттауына жатпайтыны туралы арызын қанағаттандырмай қалдыру туралы сот ұйғарымына жоғары тұрған сотқа шағымдануға болады, оның шешімі түпкілікті болып табылады және шағымдануға, наразылық келтіруге жатпайды. Істі бір соттан басқасына беру - бұл ұйғарымға шағымдану мерзімі өткеннен кейін, ал шағым берген жағдайда шағымды қанағаттандырай қалдыру туралы ұйғарым шығарылғаннан кейін жүргізіледі. Істің соттылығы туралы соттардың арасындағы дауларды жоғары тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және шағымдануға, наразылық келтіруге жатпайды (ҚР АІЖК-нің 36-бабының 4-бөлігі).
Айрықша соттылық жер учаскелеріне, ғимараттарға, үй-жайларға, құрылыстарға, жермен тығыз байланысты басқа да объектілерге (жылжымайтын мүлік) құқықтар туралы, жылжымайтын мүлікті тыйым салудан босату туралы талап қоюлар осы объектілердің орналасқан жері бойынша беріледі.
Егер жылжымайтын мүлік объектілері әртүрлі елді мекендерде орналасқан болса, талап қою объектілерінің бірінің орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.
Егер жылжымайтын мүлік объектілері бір елді мекеннің аумағында орналасқан болса, талап қою объектілерінің бірінің орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.
Мұра қалдырушының кредиторларының мұрагерлерге, өсиетті орындаушыға (мұраны сенімгерлікпен басқарушыға) талап қоюлары баптың бірінші бөлігінде белгіленген қағидаларға сәйкес мұраға қалдырылған мүлік орналасқан жердегі соттың қарауына жатады.
Мұрагерді лайықсыз мұрагер деп тану, мұраны иесіз деп тану, мұраны қабылдау, мұрадан бас тарту үшін мерзімді ұзарту немесе қалпына келтіру туралы талап қоюлар мұраның ашылған жері бойынша беріледі.
Жүктерді, жолаушыларды немесе багажды тасымалдау шарттарынан туындайтын тасымалдаушыларға талап қоюлар тасымалдаушының (көлік ұйымының, жеке кәсіпкердің) орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.
Қазақстан Республикасының юрисдикциялық иммунитетiн және оның меншiгiн шет мемлекеттiң бұзуынан келтiрiлген залалдарды өтеу туралы талап қоюлар, егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта өзгеше көзделмесе, сотқа талапкердің орналасқан жерi бойынша беріледі.
Шарттық соттылық тараптар осы істің аумақтық соттылығын, оның ішінде істі сот талқылауына дайындау сатысындағы соттың іс жүргізуінде жатқан істер бойынша да аумақтық соттылықты өзара келісім бойынша өзгерте алады.
Өзара байланысты бірнеше істердің соттылығы бойынша дербес талапты мәлімдеуші үшінші тұлғаның талап қоюы және қарсы талап қою, бұлардың соттылығына қарамастан, бастапқы талап қоюдың қаралатын жердегі сотқа беріледі.
Бір жауапкерге бірнеше талап қою берілген кезде, егер даудың нысанасы немесе негізі соттың іс жүргізуінде жатқан істегі даудың нысанасына немесе негізіне байланысты болса, ал мұндай талап қоюлардың соттылығы соттың іс жүргізуінде жатқан істің соттылығын бұзбаса, сот оларды бір іс жүргізуге біріктіруге құқылы.
Қылмыстық істен туындайтын талап қоюды, егер ол қылмыстық іс бойынша жүргізілген кезде азаматтық талап қою ретінде мәлімделмеген немесе шешілмеген болса немесе, осы Кодекстің 23-бабының тоғызыншы бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, сот қараусыз қалдырса, бас бостандығынан айыруға сотталған адамға оның сотталғанға дейінгі тұрғылықты жері бойынша не талапкердің тұрғылықты немесе орналасқан жері бойынша азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарау үшін беріледі.
Есі дұрыс емес адамның қоғамға қауiптi іс-әрекетi туралы қылмыстық істен туындайтын талап қою, егер ол іс бойынша іс жүргізу кезінде азаматтық талап қою ретінде мәлімделмеген немесе шешілмеген болса немесе сот іс бойынша іс жүргізу кезінде оны қараусыз қалдырса, есі дұрыс емес адамның әрекетіне материалдық жауапты адамның тұрғылықты жері бойынша не талапкердің тұрғылықты немесе орналасқан жері бойынша азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарау үшін беріледі.
2 СОТТЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘНІ
2.1 Iстi бiр соттың жүргiзуiнен алып басқасына беру негiздерi және тәртiбi
Қылмыс жасағаны үшiн сотталған адам соттың айыптау үкiмi заңды күшiне енген күннен бастап сотталғандығы өтелген немесе алып тасталған кезге дейiн сотталған болып есептеледi. Соттылық осы Кодекске сәйкес қылмыстардың қайталануы, қылмыстардың қауіпті қайталануы айқындалған кезде және жаза тағайындау кезiнде ескерiледi.
Жазадан босатылған, сондай-ақ қылмыстық теріс қылық жасағаны үшін сотталған адам сотталғандығы жоқ деп танылады.
Соттылық:
1) шартты түрде сотталған адамдарға қатысты - пробациялық бақылау мерзiмi өткен соң;
2) бас бостандығынан айыруға қарағанда жазаның неғұрлым жеңiл түрлерiне сотталған адамдарға қатысты - жазаны іс жүзінде өтеген соң;
3) онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыстар үшін бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға қатысты - жазаны өтегеннен кейiн үш жыл өткен соң;
4) ауыр қылмыстар үшiн бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға қатысты - жазаны өтегеннен кейiн алты жыл өткен соң;
5) аса ауыр қылмыстар үшiн бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға қатысты жазаны өтегеннен кейiн сегiз жыл өткен соң жойылады.
Егер сотталған адам Қазақстан Республикасының заңында белгiленген тәртiппен жазасын өтеуден мерзiмiнен бұрын босатылса немесе жазаның өтелмеген бөлiгi жазаның неғұрлым жеңiл түрімен ауыстырылса, онда соттылықты жою мерзiмi жазаның іс жүзінде өтелген мерзiмi негiзге алына отырып, негiзгi және қосымша жаза түрлерiн өтеуден босатылған кезден бастап есептеледi.
Егер соттың үкімі бойынша адамға негізгі жазамен қатар қосымша жаза тағайындалса, онда соттылықты жою мерзімі негізгі және қосымша жаза түрлерін өтеу кезінен бастап есептеледі.
Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыру түрінде қосымша жаза тағайындалған жағдайларда, онда соттылықты жою мерзімі жазаның негізгі түрін өтеу кезінен бастап есептеледі.
Адам әртүрлі ауырлық дәрежесіне жататын қылмыстар үшін қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша немесе үкімдердің жиынтығы бойынша сотталған кезде, соттылық әрбір қылмыс үшін жеке жойылады, бұл ретте жою мерзімдері қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы немесе үкімдердің жиынтығы бойынша жазаны өтеу кезінен бастап есептеледі.
Егер сотталған адам жазаны өтегеннен кейiн өзiн мiнсiз ұстаса, онда сот оның өтiнiшхаты бойынша соттылықты жою мерзiмi өткенге дейiн одан соттылықты алып тастай алады.
Бұл норма ауыр немесе аса ауыр қылмыстар үшiн бас бостандығынан айыруға сотталған, сондай-ақ қылмыстардың қайталануы немесе қылмыстардың қауіпті қайталануы кезінде жаза тағайындалған адамдарға қолданылмайды.
Егер сотталған адам соттылықты жою мерзiмi өткенге дейiн қайтадан қылмыс жасаса, соттылықты жою мерзiмiнің өтуі үзіледі. Бiрiншi қылмыс бойынша соттылықты жою мерзiмi соңғы қылмыс үшiн негiзгi және қосымша жаза түрлерін іс жүзінде өтегеннен кейiн қайтадан есептеледi. Бұл жағдайларда адам екi қылмыстың анағұрлым ауыры үшiн соттылықты жою мерзiмi өткенге дейiн олар үшiн сотталған деп есептеледi.
Соттылықты жою немесе алып тастау өмір бойына тағайындалған жазаның қосымша түрімен белгіленген шектеулерді қоспағанда, соттылыққа байланысты барлық құқықтық зардаптардың күшiн жояды.
Соттылық қағидалары сақтала отырып, соттың іс жүргізуіне қабылданған іс кейіннен ол басқа соттың соттылығына жатқызылса да, сот оны мәні бойынша шешуге тиіс.
Егер:
1) тұрғылықты жері бұрын белгісіз болған жауапкер істі өзінің тұрғылықты жері бойынша сотқа беру туралы өтінішхат берсе;
2) бір немесе бірнеше судьяға қарсылық білдірілгеннен кейін істі осы сотта қарау мүмкін болмаса;
3) істі осы сотта қарау кезінде оның іс жүргізуге соттылық қағидалары бұзыла отырып қабылданғаны анықталса;
4) осы Кодекстің 27-бабының үшінші бөлігінде көзделген негіздер туындаса;
5) осы Кодекстің 32-бабында көзделген негіздер бойынша сот істі басқа соттың қарауына береді.
Тараптардың істің осы соттың соттылығына жатпайтыны туралы арыздарын осы сот шешеді. Істі басқа сотқа беру туралы мәселе бойынша ұйғарым шығарылады. Ұйғарымға апелляциялық сатыдағы сотқа шағым жасалуы мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады және шағым жасауға, наразылық білдіруге жатпайды.
Істі басқа сотқа беру туралы мәселені жоғары тұрған соттың судьясы іске қатысатын адамдарға хабарламастан және сот отырысын өткізбестен жеке-дара қарайды. Қарау нәтижелері бойынша ұйғарым шығарылады, ол түпкілікті болып табылады және оған шағым жасауға, наразылық білдіруге жатпайды.
Істі бір соттан екінші сотқа беру - осы ұйғарымға шағым жасау мерзімі өткеннен кейін, ал шағым берілген жағдайда - шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы ұйғарым шығарылғаннан кейін жүргізіледі.
Соттар арасындағы соттылық туралы дауларды жоғары тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және ол шағым жасауға, наразылық білдіруге жатпайды.
2.2 Iстiң соттылығы туралы ережелердi сақтамау салдарлары.
Қылмыстық құқық бойынша сотта айыпталушы тұлғаға қандайда қылмысты жасағаны үшін қылмыстық жаза тағайындалған және соттың айыптау үкімі заңдық күшіне енген уақыттан бастап сотталған деп танылады. Сотталушы тұлға жазаны өтеу көзінде де және сонымен қатар, жазаны өтегеннен кейін заңца белгіленген мерзім ішінде де сотталған болып есептеледі.
Тұлғаны сотталған деп тану белгілі бір қылмыстық-құқықтық салдарды қамтиды. Бұл салдар тұлғаның соттылығымен байланысты соттылық қылмыстық жазаны тағайындауымен пайда болады және соттылық тұлға жазаны өтегеннен кейінде сақталады, сонымен соттылықтың тағайындалуы қылмыстық жазаның мақсатымен тығыз байланыста болады. Соттылықтың мәнін, жазаның мақсатын белгілеудегі және жүзеге асырудағы алатын ролін дұрыс анықтамайынша соттылықтың құқықтың табиғатын ұғыну мүмкін емес.
Соттылық түсінігіне қатысты әртүрлі пікірлер қылмыстық-құқықтық әдебиеттерде қалыптасқан. Г.Б. Виттенбергтің пікірінше, соттылық - жасалған қылмыс үшін жаза шарасы тағайындалған, тұлға үшін соттылық фактісін құрайтын қылмыстық-құқықтық жағдай.1
В.Д. Филиминов былай дейді: соттың қылмысты жасағаны үшін жазаны тағайындайты тұлға үшін соттау фактісі ретінде құралатын занда белгіленген құқықтың туындауы 2. Бұл түсінікте толық емес, өйткені, соттылық мәнін құқықтыңтуындауымен теңестірген.
Қылмыс үшін бұрын сотталған тұлға жаңа қылмыс жасаса (яғни бұрын қылмыстық жаза қолданылған болса) түзелмеген және қолданылған жаза оны түзеуі үшін жеткіліксіз болған. Мұндай тұлға мемлекет және қоғам үшін аса қауіпті болып есептелінеді. Сондықтан, жаңа қылмыс жасаған кезде тұлғаның соттылығы бар болса, жалпы ереже бойынша жаңа қылмысы үшін жаза тағайындау кезінде жауаптылықты ауырлататын мән-жайлар ретінде қарастырылады.
Соттың осы тұлғаға жасаған қылмысы үшін қылмыстық жауаптылық көзделген заңның бабының санкциясындағы жазаның шегін күшейтуге мүмкіндігі бар. Жаңа қылмыс жасағанда тұлғаның соттылығы бар болса, қылмысты квалификациялауға әсер етеді.
Қылмыстық-құқықтың салдар-соттылығы бар тұлғаның қылмыстық жауаптылығын ауырлататын заңда белгіленген салдарын білдіреді. Бірақ бұл салдар, тек тұлғаға жаңа қылмыс жасаған уақытта ғана пайда болады. Жаңа қылмыс жасаған уақытта тұлғаның соттылығы;
1. жаңа қылмысы үшін қылмыстық жауаптылықтан тұлғаны бастауға (заңда көзделген негізі бар болса да) кедергі жасайды;
2. қайтадан жасалған қылмыстың саралайтын белгісі ретінде қызмет етеді;
3. сот таңдаған жазаны күшейтеді;
4. тұлғаны аса қауіпті рецидивист деп тануға негіз болады;
5. бас бостандығынан айыру түріндегі тағайындалған жазаның өтелу режимінің түрін анықтауға әсер етеді;
6. жазаны өтеудің шартты-мерзімінен бұрын босатылуына кедергі келтіреді.
Осы жоғарыда аталған соттылықтың қылмыстық-құқықтың салдарын өзгелейде беруге болады. Бірақ-та, осы аталған тізім істің процессуалдық қозғалысына сай келеді.
Соттылық тұлғаны жаңа қылмысы үшін қылмыстың жауаптылықтан босатуға кедергі келтіретін мән-жай ретінде қарастыру.
Сонымен, соттылығы бар тұлға жасалған жаңа қылмыстының қоғамға қауіптілігі аз болса да, қылмыстық жауаптылықтан босатылмайды, яғни жоғарыда аталған институт қолданылмайды.
Соттылықтың қылмыстық - құқықтың салдарының маңызы төмендегідей:
- тұлғаның жаңа қылмыс жасауына жол бермеуге тырысады, яғни тұлғаны түзеу және жаңа қылмыс жасаудан тұлғаны сақтандыру мақсатын орындайды;
- өзге тұлғаларды қылмыстық заі-щы бұзудан сақтандырады.
Соттылық қайтадан жасалған қылмыстың саралайтын белгісі ретінде. Қылмыстық заңда соттылық-қылмыс құрамының арнайы саралайтын белгісі ретінде қолданылады. Егер шартты түрде сотталушы сынақ мерзімі өткенге дейін өзінің түзелгенін дәлелдесе, шартты түрде сотталушының мінез-құлқына бақылау жасауды жүзеге асыратын органның ұсынысы бойынша сот шартты түрде сотталудың күшін жою және сотталған адамнан соттылықты алып тастау туралы қаулы ете алады. Бұл орайда шартты түрде сотталудың белгіленген сынақ мерзімінің кем дегенде жартысы өткенсоң күші жойылуы мүмкін.
Егер шартты түрде сотталған адам өзіне сот жүктеген міндеттерді орындаудан жалтарса немесе сол үшін өзіне әкімшілік жаза салынған қоғамдық тәртіпті бұзса, сот осы баптың бірінші бөлігінде аталған органның ұсынысы бойынша мерзімі ұзарта алады, бірақ ол бір жылдан аспауы керек.
Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде өзіне сот жүктеген міндеттерді ұдайы немесе әдейі орындамаған, сол сияқты қоғамдық тәртіпті ұдайы немесе қасақана бұзған жағдайда сот осы баптың бірінші бөлігінде аталған органның ұсынысы бойынша шартты түрде сотталудың күшін жою және сот үкімімен тағайындалған жазаны орындау туралы қаулы етеді.
Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде абайсызда қылмыс жасаған не кішігірім ауырлықтағы қасақана қылмыс жасаған жағдайда шартты түрде сотталудың күшін жою немесе оны сақтау туралы мәселені сот жаңа қылмыс үшін жаза тағайындалған кезде шешеді.
Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде орташа ауырлықтағы қасақана қылмыс, ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған жағдайда сот шартты түрде сотталудың күшін жойып, оған осы Кодекстің 60-бабында көзделген ережелер бойынша жаза тағайындайды. Осы баптың төртінші бөлігінде көзделген жағдайларда да жаза осы ережелер бойынша тағайындалады.
Осы аталған соттылықтың қылмыстық-құқықтың салдары қылмыс рецидивімен күресуде маңызы зор. Жаңа ұқсас қылмыс жасаудан сақтандырады. Осы жерде соттылық жазаның мақсатына жетуге ықпал етеді.
Соттылық - жазаның шегін күшейтетін мән-жай ретінде. 58-баптың 6-тармағына сәйкес, егер сотталған адамның ісі бойынша сот үкім шығарғаннан кейін оның бірінші іс бойынша үкім шығарылғанға дейін жасаған басқа бір қылмысқа айыпты екені анықталса, жаза нақ сол ережелермен тағайындалады. Бұл жағдайда соттың бірінші үкім бойынша өтелген жаза түпкілікті жазалау мерзіміне есептеледі.
Соттылығы бар тұлға жаңадан қылмыс жасаса, жаңадан жасаған қылмысы үшін тағайындалатын жазаның шарасы күшейтілінеді және жаза мақсатына жетуге атсалысады.
Соттылық тұлғаны аса қауіпті рецидивист деп тану негізі ретінде қолданылады. Бап теру.
Бұл жерде соттылық - қоғамға аса қауіптілік тудыратын сотталғандарды ескертуге бағытталған маңызды құқықтық қурал ретінде қолданылады.
Соттылық бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеу түрлерін анықтауға әсер ететін мән-жай ретінде. 59-баптың 3 тармағына сәйкес, егер осы айқындау белгі ретінде қылмыс жасаған адамның соттылығына сілтеме болса, сондай-ақ ерекше мән-жайлар болған кезде қылмыстың қайталануы немесе аса қауіпті қайталануы кезінде жаза осы баптың екінші бөлігінде көзделген ережелерді ескермей тағайындалады.
Сонымен, соттылықтың қылмыстық-құқықтың салдары жазаның мақсатын белгілеуде және нәтижесіне жетуде маңызды роль алады. Осыған орай соттылық қылмыстың түсінігімен байланыста болады. Соттылығы бар тұлғаның құқықтық салдарының әртүрлігі жасалған қылмысқа байланысты.
Жағдайда, тұлғаның соттылығы туралы сөз қозғағанда тек соттылығын ғана көздемей, нақты қандай қылмысты жасағаны Қылмыс сияқты соттылықта нақты ұғым. Сондықтан, кез келген үшін сотталғандығын көрсетуіміз қажет. Соттылықтың құқықтық табиғатын және оның мазмұнынын ашып көрсету соттылық ұғымын анықтауға мүмкіндік береді. 1956 жылғы заң сөздігінде берілген, соттылық ұғымы сол кездерде ең тиімді болған. Бұл анықтама мәні бойынша дұрыс, бірақ толық емес. Біздің пікірімізше, соттылыққа төмендегідей анықтама беруге болады. "Соттылық қылмыс жасағаны үшін сотталған адам соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген күннен бастап алып тастау кезіне дейін сотты болған деп есептеледі.
Соттылықтың өзімен бірге жалпы құқықтық және қылмыстық-құқықтық мазмұнындағы салдары қоса туындайды.
Соттылықтың жалпы құқықтық салдары:
- белгілі бір қыметпен немесе белгілі бір кәсіппен шұғылдануына шек қою;
- қаруды иеленуіне шек қою;
- қарулы күштерде әскери қызметпен айналысуны тыйым салу. Соттылықтың қылмыстық-құқықтық салдары:
- қылмыс рецедивінде ескеріледі;
- соттылығы бар тұлғаның қылмыс жасаған кезде нәтижесінде қылмыстың қайталануы қалыптасады;
- түзеу колониясының режимін анықтауда қолданылады;
- жаза тағайындайда ескеріледі.
Соттың айыптау үкімі күшіне енген күннен бастап соттылығы жойылған немесе алып тасталаған уақытқа дейін тұлға сотталған деп есептеледі.
Сонымен, соттылық дегеніміз кінәлі адамның қылмыс істегені үшін қандай бір жазаға сотталып, соған байланысты белгілі бір құқылық шектеуге душар болу жағдайын айтады.
Соттар ҚК-тің 63-бабында көзделген шартты түрде соттаудың, әдетте, бұрын сотталмаған, жеңіл немесе ауырлығы орташа қылмыс жасаған адамдарға қолданылатындығын ескеруге тиіс. Шартты жаза ауыр қылмыс жасауға қатысқандардың кейбіріне, өгер олардың негізгі қылмыскер еместігі анықталса, сонымен қатар оның жеке басына берілген мәліметтер мен қылмыс жасаған кездегі жағдайлар жаза тағайындаған кезде ҚК-тің 63-бабының ережелерін колдануға негіз бола алған жағдайда ғана колданылады.
1.Егер түзеу жұмыстары, әскөри қызмөт бойынша шектеу, бас бостандығын шектеу, бас бостандығынан айыру немесе тәртіптік әскери бөлімде ұстау жазасын тағайындағанда сот сотталған адамның жазаны өтемей түзелуі мүмкін деген қорытындыға көлсе, ол тағайындалған жазаны өтемей түзелуі мүмкін деген корытындыға келсе, ол тағайындалған жазаны шартты деп санауға қаулы шығарады.
2. Шартты түрде соттау қолданылған жағдайда сот жасаған қылмыстың сипаты мен коғамдықкауітілік дәрежесін, айыптының жеке басын, соның ішінде жауаптылық пен жазаны жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды ескереді.
3. Шартты түрде соттау тағайындалған кезде сот сотталған адам мінез-кұлқымен өзінің түзелгенін дәлелдөуге тиіс сынақ мерзімін белгілейді. Сынақ мерзімі бір жылдан үш жылға дейінгі ұзақтықта тағайындалады (63-бап, 1,2,3-бөліктер). Яғни, шартты түрде соттау адамға белгілі бір талаптар қоя отырып, оған тағайыңдалған жазаны нақты етуден босату. Шартты түрде сотталғандарға заң бойынша белгілі бір міндеттерді орындау талабы қойылады. Олар: "шартты түрде сотталған адамның мінез-құлқын бақылауды жүзеге асырушы арнаулы мемлекеттік органға хабарламай тұрақты тұратын, жұмыс істейтін, оқитын жерін ауыстырмауды, белгілі бір орындарға бармауды, маскүнемдіктен, нашақорлықтан, уытқұмарлықтан, сөз ауруларынан нөмесе ВИЧ ЖҚТБ-дан емделу курсынан өтуді, отбасына материалдық көмек көрсөтуді жүктеуі мүмкін. Сот шартты түрде сотталған адамға оның түзелуіне септігін тигізетін басқа да міндеттерді орындауды жүктей алады (63-бап, 5-бөлігі).
Шартты түрде сотталған адамның мінез-құлқыл бақылауды оған уәкілдік берілген мамандандырылған мемлекеттік орган, ал әскери қызметшілер жөнінде әскери бөлімдер мен мемлекеттердің командованиесі жүзеге асырады. Шартты түрде сотталған адамның мінез-кұлқын бақылауды жүзеге асыратын органның ұсынысы бойынша сынақ мерзімі ішінде сот шартты түрде сотталған адам үшін бұрын белгіленген міндеттерді толық немесе ішінара бұзуы не толықтыруы мүмкін. Шартты жазаға сотталған кезде мүлікті тәркілеуден басқа қосымша жазалар тағайындалуы мүмкін. Қосымша жазалардың тізбегі Қылмыстық кодекстің 39-бабының 2-бөлігінде көрсетілген. Шартты жазаға сотталғанда тағайындалған қосымша жаза нақты түрде өтелуі тиіс. Шартты сотталуы туралы қаулы шығарған кезде сот сотталғанға, оның заңды өкілдеріне сотталған адамның міндеттерін орындамаған немесе әкімшілік құқық бұзушылық, жана қылмыстар жасаған жағдайда ҚК-тін 64-бабында көзделген шараларды колдану мүмкіншілігі туралы түсіндіруге міндетті7. Қылмыстық заңда шартты түрде соттаудың күшін жою немесе сынақ мерзімін ұзартудың тәртібі де көрсетілген. Шартты түрде соттаудын күшін жоюдың немесе сынақ мерзімін ұзартудың түрлі негіздері Қылмыстық кодекстін 64-бабында мына төмендегідей етіп берілген: "1. Егер шартты түрде сотталушы сынақ мерзімі өткенге дейін түзелгенін дәлелдесе, шартты түрде сотталушының мінез-кұлқына бақылау жасауды жүзеге асыратын органның ұсынысы бойынша сот шартты түрде сотталудың күшін жою және сотталған адамнан соттылықты алып тастау туралы қаулы өте алады. Бұл орайда шартты түрде сотталудың белгіленген сынақ мерзімінің кем дегенде жартысы өткен соң күші жойылуы мүмкін.
2.Егер шартты түрде сотталған адам өзіне сот жүктеген міндеттерді орындаудан жалтарса немесе сол үшін өзіне әкімшілік жаза салынған қоғамдық тәртіпті бұзса, сот осы баптың бірінші бөлігінде аталған органның ұсынысы бойынша сынақ мерзімін ұзарта алады, бірақ ол бір жылдан аспауы керек.
3.Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде өзіне сот жүктеген міндеттерді ұдайы немесе әдейі орындамаған, сол сияқты қоғамдық тәртіпті ұдайы немесе қасақана бұзған жағдайда сот осы баптың бірінші бөлігінде аталған органның ұсынысы бойынша шартты түрде сотталудың күшін жою және сот үкімімен тағайындалған жазаны орындау туралы қаулы өтеді.
4.Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде абайсызда қылмыс жасаған не кішігірім ауырлықтағы қасақана қылмыс жасаған жағдайда шартты түрде сотталудың күшін жою немесе оны сақтау туралы мәселені сот жаңа қылмыс үшін жаза тағайындалған кезде шешеді.
5.Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде орташа ауырлықтағы қасақана қылмыс, ауыр нөмесе аса ауыр қылмыс жасаған жағдайда сот шартты түрде сотталудың күшін жойып, оған осы Кодекстің 60-бабында көзделген ережелер бойынша жаза тағайындайды. Осы баптың төртінші бөлігінде көзделген жағдайларда да жаза осы ережелер бойынша тағайындалады".
Шартты жазаға сотталған адам сынақ мерзімі ішінде жаңадан басқа бір қылмыс істемесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС СОТТЫЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Соттылық түсінігі және оны зерттеу тәжірибесі
1.2 Соттылықтың түрлері
2 СОТТЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘНІ
2.1 Iстi бiр соттың жүргiзуiнен алып басқасына беру негiздерi және тәртiбi
2.2 Iстiң соттылығы туралы ережелердi сақтамау салдарлары
3 ҚЫЛМЫСТЫҚ ЗАҢДАҒЫ СОТТЫЛЫҚТЫ ЖОЮ ЖӘНЕ АЛЫП ТАСТАУ ШАРТТАРЫ
3.1 Қылмыстық құқықтағы соттылықты жою мерзімі және оны есептеу тәртібі
3.2 Соттылықты алып тастау жағдайы және соттылықты мерзімінен бұрын алып тастау негізі
Қорытынды
Пайдалынған әдебиеттер
3
5
5
8
11
11
13
18
18
25
30
32
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі. Құқықтық мемлекетті қалыптастыру процесі саяси, заңдылық және өзге де кепілдіктерді құруды, заң мен сот алдында барлығының теңдігін, мемлекет пен жеке бастың өзара жауапкершілігін осы ережелердің шынайлылығын қамтамасыз етеді.
Соттылық жайлы түсініктер конституциялық нормалармен тікелей байланысты. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабы, 2-тармағында Конституцияның ең жоғары заңды күші бар және Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады делінген. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабы, 3-тармағы, 3-тармақшасында Өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды делінген [1]. Бұл конституциялық норма сот әділдігін жүзеге асырудың конституциялық қағидасын сақтайды, оны сот заңды қолданғанда басшылыққа алуы тиіс.
Аталған қағида соттылық институты бойынша негізгі ережелерді тұғыш рет бекітті. Сондай-ақ, азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыру барысында басшылыққа алынатын бұл қағида барлық соттар үшін ортақ, өйткені жоғарыда айтылғандай, бұл қағида конституциямызда баянды етілген конституциялық норма болып табылады, ал оның нормалары республиканың бүкіл аумағында тікелей әрекет етеді және қолданылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабы 3-тармағының 3-тармақшасындағы заңды қолданғанда басшылыққа алынатын басты қағиданы іске асыруда азаматтық істер соттылығын дұрыс анықтау маңызды сипатқа ие. Азаматтық істер соттылығын нақты анықтау сот төрелігін әділ жүзеге асыру үшін маңызды және оның кепілі болып табылады. Азаматтық істер соттылығын заңсыз белгілеу Конституцияның талаптарын бұзу болып табылады.
Заңсыз белгіленген соттылық бойынша істі мәні бойынша қарап шешкен сот актісі орындалуға жатпайды. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің 7-бабының 3-тармағында көрсетілгендей, өз қарауына жатпайтын іс бойынша азаматтық сот ісін жүргізуді жүзеге асырған соттың шешімдері заңсыз болады және олардың күші жойылуға тиіс.
Қылмыстық құқықта бізге белгілі соттылықтан айырудың екі нысаны бар: ҚР Қылмыстық кодексінің 79-бабында көзделген соттылықты жою және соттылықты алып тастау.
Соттылықты автоматты түрде жойылады және бұған қандай да бір құжаттың тұжырымдауы қажет емес. Ал, соттылықты алып тастау қылмыстық іс жүргізу заңымен реттелінетін сот тәртібімен жүзеге асырылады. Соттылықты жою және алып тастаумен тек соттылық ғана емес, сонымен қатар, одан туындайтын қылмыстық-құқықтық салдарыда тоқтатылады.
Тәжірбие соттылықты алып тастаудың негізі ретінде рақымшылық пен кешірім беру актісін қолдану көлемі өсіп отыр. Сондықтан, соттылық түсінігінің, соттылықты жою және алып тастаудың, соттылықтың қылмыстық құқықтық салдарының теориялық негізін жасау және оларды құқықтық реттеуді жетілдіру қылмыстық және қылмыстық-атқару құқығында өзекті мәселені құрайды.
Курстық жұмыстың мақсаты - соттылық проблемасы және оның қылмыстық-құқықтық мәнін анықтау. Қойылған мақсатқа сәйкес мынадай міндеттерді алдыма қойдым:
- соттылықтың теориялық негіздері түсінігін беру;
- соттылық түсiнiгі және жүйесін талдау;
- соттылық проблемасына сипаттамасын беру;
- Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы соттылық проблемасына шолу;
- соттылық түрлерін қарастыру;
- соттылық түрлеріне қылмыстық-құқықтық сипаттама жасау;
- қылмыстық заңдағы соттылықты жою және алып тастау шарттарын анықтау;
- қылмыстық құқықтағы соттылықты жою мерзімі және оны есептеу тәртібін қарастыру;
- соттылықты алып тастау жағдайы және соттылықты мерзімінен бұрын алып тастау негіздерін зерттеу.
Курстық жұмыстың методологиялық негізі. Бүгінгі күні соттылық проблемасына байланысты көптеген ғалымдардың көз-қарастары және ой пікірлері бар. Осы жұмыстың екінші тарауындағы зорлау құрамының объектісіне байланысты келесі ғалымдардың ұсынған ой-пікірлерінің негізінде жазылған: З.Х.Баймолдина, Ю.К.Осипов, Е.В.Кузнецова. Соттылықтың негізгі тұрлеріне бөлу жағына байланысты: А.А.Власов, В.Ф.Тараненко, У.К.Ихсанов.
Курстық жұмыста қолданылған әдіс-тәсілдер. Осы жұмыста зорлау қылмысына байланысты ресми статистикалық мәліметтер келтірілген және сот тергеу тәжірибесінен мысалдар қолданылған.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден үш тараудан қорытындыдан және қолданлыған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС СОТТЫЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Соттылық түсінігі және оны зерттеу тәжірибесі
Заң әдебиеттерінде соттылықтың әртүрлі анықтамалары бар. Соттылық Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңдарының жүйесінде ерекше орын алады. Соттылық жалпы сот құрылысы үшін де, оның ішінде азаматтық іс жүргізу үшін де өзіндік ерекше маңызға ие, күрделі құқықтық институт болып табылады. Азаматтық істердің соттылығы түсінігін дұрыс анықтаудың азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымы үшін де, сот тәжірибесі үшін де маңызы зор. Өйткені, тұлғаның заңмен қорғалатын мүдделері мен бостандықтарын, құқықтарын тиісінше қорғау нақты азаматтық іс қаралатын және шешілетін сотты дұрыс анықтауға байланысты. Азаматтық іс жүргізу құқығында соттылық институтының түсінігін алдымен теориялық тұрғыдан анықтағаннан кейін ғана оның тәжірибедегі маңызын, оны қолдану ережесін түсінуге болады.
Азаматтық істердің соттылығы түсінігін еліміздің және шетел ғалымдары зерттеген, атап айтсақ, З.Х.Баймолдина, Ю.К.Осипов, Е.В.Кузнецова, Н.И.Авдеенко, А.А.Власов, В.Ф.Тараненко, У.К.Ихсанов, Т.П.Ерохина, Е.Е.Уксусова, М.А.Митина, А.Ж.Қасенова т.б. Ал, Қазақстан Республикасында азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымында азаматтық істердің соттылығы мәселесінің әр түрлі теориялық және тәжірибелік аспектілерін қарастырып, алғаш рет толық, жан-жақты монографиялық зерттеуді жасап, жеке ғылыми жұмыс ретінде кешенді зерттеген Э.Дүйсенова. Ол заң әдебиеттерінде жасалған талдау соттылық жөнінде ортақ түсініктің, бірыңғай анықтаманың қалыптаспағанын көрсете отырып, азаматтық істердің соттылығы түсінігі жөнінде ғалымдардың айтқан әр түрлі ойларын талдап, заң әдебиеттерінде неғұрлым жиі қолданылатын төрт түрлі пікірді бөліп көрсетті [2,24б]. Бірінші пікірдегілер, соттылықты бірінші саты сотының сотқа ведомстволық бағынысты азаматтық істерді қарау мен шешу жөніндегі құзыретін айтады. Екінші пікірдегілер, соттылықты соттарға ведомстволық бағынысты істің белгілі бір соттың қарауына жатқызады. Үшінші пікірдегілер, соттылықты сот органдарына ведомстволық бағынысты азаматтық істерді сот жүйесінің түрлі соттарының арасында бөлу деп қарастырады. Төртінші пікірдегілер, соттылық құқық институты, яғни азаматтық істі бірінші саты ретінде қарау үшін соттарға ведомстволық бағынысты істердің сот жүйесінің нақты сотының қарауына жатқызылуын реттейтін заңи институт ретінде түсіндіреді. Отандық және шетел құқық әдебиеттерінде жасалған талдау азаматтық істердің соттылығы ұғымы жөнінде бірыңғай түсініктің жоқ екендігін көрсете отырып, өзінің пікірін ұсынды. Э.Дуйсенованың пікірінше, азаматтық істердің соттылығы түсінігін екі мағынада: объективтік және субъективтік мағынада қарастыру керектігін айтады. Объективтік мағынада - соттарға ведомстволық бағынысты барлық азаматтардың істердің ішінен нақты соттың қарауына жатқызылған істердің белгілі бір шеңберін айтады. Субъективтік мағынада екі тұрғыдан қарастырған. Біріншісінде - бірінші саты соты ретінде азаматтық істі мәні бойынша қарау және шешу жөнінде соттың құқықтары мен міндеттерінің шеңбері, құзыреті ретінде, екіншісінде - тараптардың нормативтік құқықтық актілерімен белгіленген соттылық ережелеріне және соттың соттылықты анықтау жөніндегі қызметіне бағынуы ретінде түсіндіреді. Соттылық бірінші аталған мағынасында көбінесе материалдық құқық нормаларымен, екінші жағдайда азаматтық іс жүргізу құқығы нормаларымен белгіленгені айтылады. Мұндай пікірмен келісуге болады, өйткені бұл азаматтық істердің соттылығының мәнін толық ашады. Біздің еліміздің заңдарында оның ішінде, ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінде соттылық ұғымына нақты анықтама берілмеген.
ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің 3-тарауы Ведомстволық бағыныстылық және соттылық деп аталынады. Мұнда аты атап тұрғандай, соттылықты сабақтас ұғым ведомстволық бағыныстылықпен қатар беріп, өзара байланысы көрсетілген. Осы кодекстің 24-бабы азаматтық істердің соттарға ведомстволық бағыныстылығына, 25-бабы дауларды аралық соттың шешуіне беруіне, 26-бабы сотқа ведомстволық бағыныстылықтың басымдығына арналған [3]. Тек осы үш бап ведомстволық бағыныстылыққа арналған, ал қалған сегіз бап азаматтық істер соттылығы мәселелерін қарастырған. Э.Дүйсенова соттылық пен ведомстволық бағыныстылықтың бір тарауға біріктіруін олардың өзара байланыстылығымен түсіндіреді, яғни ведомстволық бағыныстылық азаматтардың заңмен белгіленген құқықтары мен бостандықтарын, мүдделерін қорғау үшін жолдануға болатын юрисдикциялық органдарды анықтауға бағытталса, соттылық ведомстволық бағыныстылық арқылы анықталған нақты соттың нақты істі қарау және шешу жөніндегі өкілеттілігін анықтауға бағытталған. Сонымен қатар, бірнеше айырмашылықтарын да көрсетті. Мысалы, ведомстволық бағыныстылық юрисдикциялық органдардың юрисдикциясының тұтастай шегін анықтайды, ал соттылық нақты соттың істі мәні бойынша қарау және шешу жөніндегі юрисдикциясын белгілеу үшін қолданылады; сотқа істің ведомстволық бағыныстылығы талап қою құқығының алғышарттарының бірі, ал осы сотқа істің соттылығы талап қою құқығын іске асыру шарттарының бірі болып табылады; ведомстволық бағыныстылық институтының көмегімен сот және өзге юрисдикциялық органдар арасында істерді қарау және шешу жөніндегі функциялар бөлінеді, ал соттылықтың көмегімен нақты әрбір соттың төрелікті жүзеге асыру жөніндегі қызметі ажыратылады [2,53б].
Ал, Ү.Нұрмашевтің пікірінше, әр түрлі мемлекеттік органдар мен соттар арасындағы заңды істерді шешуге өкілеттіктерді шектеуге көмектесетін ведомстволық бағыныстылыққа қарағанда соттылық Қазақстан Республикасының сот жүйесіндегі тек түрлі соттар арасындағы шектеуді болжайды [4]. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінде 28,29 баптар 2009 жылы 10 желтоқсандағы № 227-IV заңымен алынып тасталынған. Осыдан көретініміз, соттылықтың нормативтік құқықтық негізін құрайтын басты нормативтік құқықтық акт - ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінде соттылықтың нақты түсінігін беретін баптың болмауы аса маңызды мәселе деп айтуға болады.
Өйткені, соттылық түсінігінің жеткілікті жетілдірілмегендігі - бұл мәні бойынша қаралатын, шешілетін азаматтық істі қате анықтаудың себептерінің бірі деп айтуға болады. Бұл өз кезегінде сот төрелігіне әділ де нақты қол жеткізуді шектейді. Сондай-ақ, кодексте осы тараудың 27, 30, 32, 36 баптарында соттауы, соттауына деген сөздерді соттылығына деп өзгерту керек. Өйткені, соттау қылмыстық іс жүргізу құқығына тән болып табылады.
Жалпы айтсақ, азаматтық іс жүргізу құқығындағы соттылық институтының нормативтік құқықтық негізін ҚР Конституциясы, ҚР АІЖК, ҚР Сот жүйесі мен судъялардың мәртебесі туралы ҚР Заңы, ҚР Жоғарғы Сотының, Конституциялық Кеңесінің нормативтік қаулылары және т.б. нормативтік актілер құрайды.
Азаматық істер бойынша сот төрелігінің басты әлеуметтік міндеті адам мен азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін соттық қорғау болып табылады. Ал, соттылық институтының міндеті азаматтық істерді тез және дұрыс қарап шешу, адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін тиімді қорғау үшін соттар арасында азаматтық істерді қарап, шешу өкілеттілігін дұрыс ажырату болып табылады.
Азаматтық істі қозғау жөніндегі мәселені шешетін судъяның алдында тұрған басты сұрақтардың бірі - соттылық, яғни соттың осы істі қарау және шешу жөніндегі құзыретке ие екендігін анықтау жөніндегі мәселе. Алайда, сот төрелігін соттар ғана жүзеге асырғанымен олар соттылықты өз еріктерімен әрі сотқа жолданушы тараптардың келісімінсіз өзгерте алмайды.
Қазақстан Республикасының сот жүйесіне енетін соттардың әрқайсысы оның соттылығына жататын істерді ғана қарауға және шешуге құқылы. Азаматтық істердің соттылығын дәл нақты белгілеудің қажетті шарттарының бірі сот жүйесін дұрыс айқындау болып табылады.
Қазақстан Республикасының сот жүйесін Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты, Қазақстан Республикасының Конституциясына және осы Конституциялық заңға сәйкес құрылатын жергілікті және басқа да соттар құрайды. Жергілікті соттардың қатарына облыстық және оларға теңестірілген (Астана және Алматы қалаларының қалалық соттары), сондай-ақ аудандық және оған теңестірілген (қалалық, ауданаралық сот) соттар жатады. Қазақстан Республикасында басқа соттар, оның ішінде мамандандырылған (әскери, қаржылық, экономикалық, әкімшілік, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі және басқа да) соттар құрылуы мүмкін [5]. Олар сот жүйесінің құрамды бөлігі болып табылады. Қазақстан Республикасының сот жүйесіне енетін соттардың әрқайсысы оның соттылығына жататын істерді ғана қарауы керек, яғни соттылық деп белгілі бір соттың қарауына жататын істерді айтуға болады. Әрине, соттылыққа қатысты түсініктер әр авторда әр түрлі болғанымен, олардың әрбірінің өз мән-мағынасы, ерекшелігі, өзіне тән сипаты болады. Дегенмен, соттылықты дұрыс белгілеу, жалпы әділ сот төрелігіне жету үшін істердің ерекшелігін, қиындығын, қоғамдық маңыздылығын ескере отырып, Конституциядан бастау алатын іс жүргізу заңнамасында оның нақты түсінігін беретін норманың болуы қажет деп санаймын.
1.2 Соттылықтың түрлері
Соттылық - қылмыс жасағаны үшін сотталған адам соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген күннен бастап соттылықты жою немесе алып тастау кезіне дейін сотты болған деп есептеледі. Соттылық - соттар арасында белгілі азаматтық істер қарастыру өкілеттіліктерді бөлу. Соттар азаматтық отбасалық, еңбек тұрғын үй, әкімшілік, қаржы, шаруашылық, жер құқықтық қатынастардан, табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау жөнінде қатнастар мен басқа да құқықтық қаынастардан, оның ішінде бір тараптың екінші тарапты билікпен бағындыруына негізделген қатынастардан туындайтын даулар жөніндегі талап жөніндегі талап қарайды. Мемлекеттік орган немесе оның лаууазымды адамы қабылдаған актіге сотта дау жасалуы мүмкін. Егер халықаралық шартта ҚР заңдарында немесе тараптардың келісімнде өзгеше көзделмесе соттар шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік ұйымдар, шетелдік заңды тұлғалар, шетел қатысатын ұйымдар, сондай-ақ халықаралық ұйымдар қатысатын істерді қарайды. Заң бойынша соттың құзыретіне жатқызылған басқа да істер сотқа бағынысты болады. Азаматтық істерді қай соттың қарауына жататындығының топтық түрі және аймақтық түрі:
топтық соттылық - сот жүйесінің әр түрлі сатысындағы соттарға істің соттылығы;
аймақтық соттылық - сотта істі қарау аумағына байланысты осы соттың құзыретіне жатқызылған соттылық.
Топтық соттылық. Топтық соттылық дауды мәні бойынша қай деңгейдегі (аудандық, облыстық, Жоғары) сот қарайтынын белгілейді. Аудандық, қалалық сотта және оған теңетірілген соттың сотталуына жататын азаматтық істер ҚР АІЖК-нің 28-30-баптарында көзделген істерді қоспағанда қалған барлық азаматтық істер қаралып шешіледі. ҚР-ның Жоғарғы соты бірінші саты бойынша (ҚР АІЖК-нің 29-бабы):
Аймақтық соттылықтың мынадай түрлерін атауға болады:
Жалпы соттылық - жауапкердің тұрғылықты жері бойынша анықталатын соттылық (ҚР АІЖК-нің 31-бабы);
Балама соттылық - талап қоюшының таңдау бойынша сотта іс қарау соттылығы (ҚР АІЖК-нің 32-бабы);
Ерекше соттылық - белгілі істерді заңда көзделген соттармен қарау соттылығы (ҚР АІЖК-нің 33-бабы);
Шарттық соттылық - тараптардың келісімдері бойынша белгіленетін соттылық (ҚР АІЖК-нің 34-бабы);
Істің байланыстылығы бойынша соттылық - аумағына қарамастан дау алғашқы талап қаратырылған сотта шешілуі (ҚР АІЖК-нің 35-бабы). Осы соттылық бойынша істі қартыруды мынаны ескеру қажет: 1- әр жерде тұратын немесе орналасқан бірнеше жауапкерге талап талап қоюшының таңдауымен жауапкердің біреуі тұратын немесе орналақан жері бойынша қойылады. Бір арызға біріктірілген, әр түрлі соттардың соттауына жататтын талаптар, егер бұл ретте ҚР АІЖКнің 171-бабына сәйкес жоғары тұрған соттың судьясы бұл талаптардың бөлу туралы ұйғарым шығармаса, мәлімделген талаптардың бірі соттауына жатқызылған жоғары тұрған сотта қаралады; 2- дербес талабын мәлімдеуші үшінші тұлғаның талабы және қай сотта сотталатындығына қарамастан қарсы талап бастапқы талапты қараған жердегі сотқа беріледі; 3- қылмыстық істен туындайтын талап, егер ол қылмыстық іс жүргізілген кезде азаматтық талап қою ретінде мәлімделген немесе шешілмеген болса, ҚР АІЖК-мен белгіленген соттылығы туралы ережелер бойынша азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға беріледі.
ҚР АІЖК - нің 36-бабының 1-бөлігіне сәйкес, соттылық ережелерін сақтай отырып сот жүргізуге қабылданған іс, кейіннен ол басқа соттың соттауына жатса да, мәні бойынша шешілуге тиіс. Іс басқа соттың қарауына мына жағдайларда беріледі:
егер тұрғылықты жері бұрын белгісіз болған жауапкер істі өзінің тұрғылықты жері бойынша сотқа беру туралы өтініш жасаса;
егер бір немесе бірнеше судьяға қарсылық білдіргеннен кейін, сондай-ақ назар аударуға тұратын басқа мән-жайлар бойынша судьяларды ауыстыру немесе аталған сотта істі қарау мүмкін болмаса;
егер істі аталған сотта қарау кезінде оның істің соттылық ережелерін бұза отырып қабылдағаны анықталса;
егер сотқа талап қойылса (ҚР АІЖК-нің 36-бабының 2-бөлігі).
Істің сол соттың сотталуына жатпайтыны туралы тараптардың арыздарын сол сот шешеді. Істі басқа сотқа беру туралы мәселе бойынша сот ұйғарым шығарады. Тараптың (тараптардың) іс сол соттың соттауына жатпайтыны туралы арызын қанағаттандырмай қалдыру туралы сот ұйғарымына жоғары тұрған сотқа шағымдануға болады, оның шешімі түпкілікті болып табылады және шағымдануға, наразылық келтіруге жатпайды. Істі бір соттан басқасына беру - бұл ұйғарымға шағымдану мерзімі өткеннен кейін, ал шағым берген жағдайда шағымды қанағаттандырай қалдыру туралы ұйғарым шығарылғаннан кейін жүргізіледі. Істің соттылығы туралы соттардың арасындағы дауларды жоғары тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және шағымдануға, наразылық келтіруге жатпайды (ҚР АІЖК-нің 36-бабының 4-бөлігі).
Айрықша соттылық жер учаскелеріне, ғимараттарға, үй-жайларға, құрылыстарға, жермен тығыз байланысты басқа да объектілерге (жылжымайтын мүлік) құқықтар туралы, жылжымайтын мүлікті тыйым салудан босату туралы талап қоюлар осы объектілердің орналасқан жері бойынша беріледі.
Егер жылжымайтын мүлік объектілері әртүрлі елді мекендерде орналасқан болса, талап қою объектілерінің бірінің орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.
Егер жылжымайтын мүлік объектілері бір елді мекеннің аумағында орналасқан болса, талап қою объектілерінің бірінің орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.
Мұра қалдырушының кредиторларының мұрагерлерге, өсиетті орындаушыға (мұраны сенімгерлікпен басқарушыға) талап қоюлары баптың бірінші бөлігінде белгіленген қағидаларға сәйкес мұраға қалдырылған мүлік орналасқан жердегі соттың қарауына жатады.
Мұрагерді лайықсыз мұрагер деп тану, мұраны иесіз деп тану, мұраны қабылдау, мұрадан бас тарту үшін мерзімді ұзарту немесе қалпына келтіру туралы талап қоюлар мұраның ашылған жері бойынша беріледі.
Жүктерді, жолаушыларды немесе багажды тасымалдау шарттарынан туындайтын тасымалдаушыларға талап қоюлар тасымалдаушының (көлік ұйымының, жеке кәсіпкердің) орналасқан жері бойынша сотқа беріледі.
Қазақстан Республикасының юрисдикциялық иммунитетiн және оның меншiгiн шет мемлекеттiң бұзуынан келтiрiлген залалдарды өтеу туралы талап қоюлар, егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта өзгеше көзделмесе, сотқа талапкердің орналасқан жерi бойынша беріледі.
Шарттық соттылық тараптар осы істің аумақтық соттылығын, оның ішінде істі сот талқылауына дайындау сатысындағы соттың іс жүргізуінде жатқан істер бойынша да аумақтық соттылықты өзара келісім бойынша өзгерте алады.
Өзара байланысты бірнеше істердің соттылығы бойынша дербес талапты мәлімдеуші үшінші тұлғаның талап қоюы және қарсы талап қою, бұлардың соттылығына қарамастан, бастапқы талап қоюдың қаралатын жердегі сотқа беріледі.
Бір жауапкерге бірнеше талап қою берілген кезде, егер даудың нысанасы немесе негізі соттың іс жүргізуінде жатқан істегі даудың нысанасына немесе негізіне байланысты болса, ал мұндай талап қоюлардың соттылығы соттың іс жүргізуінде жатқан істің соттылығын бұзбаса, сот оларды бір іс жүргізуге біріктіруге құқылы.
Қылмыстық істен туындайтын талап қоюды, егер ол қылмыстық іс бойынша жүргізілген кезде азаматтық талап қою ретінде мәлімделмеген немесе шешілмеген болса немесе, осы Кодекстің 23-бабының тоғызыншы бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, сот қараусыз қалдырса, бас бостандығынан айыруға сотталған адамға оның сотталғанға дейінгі тұрғылықты жері бойынша не талапкердің тұрғылықты немесе орналасқан жері бойынша азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарау үшін беріледі.
Есі дұрыс емес адамның қоғамға қауiптi іс-әрекетi туралы қылмыстық істен туындайтын талап қою, егер ол іс бойынша іс жүргізу кезінде азаматтық талап қою ретінде мәлімделмеген немесе шешілмеген болса немесе сот іс бойынша іс жүргізу кезінде оны қараусыз қалдырса, есі дұрыс емес адамның әрекетіне материалдық жауапты адамның тұрғылықты жері бойынша не талапкердің тұрғылықты немесе орналасқан жері бойынша азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарау үшін беріледі.
2 СОТТЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘНІ
2.1 Iстi бiр соттың жүргiзуiнен алып басқасына беру негiздерi және тәртiбi
Қылмыс жасағаны үшiн сотталған адам соттың айыптау үкiмi заңды күшiне енген күннен бастап сотталғандығы өтелген немесе алып тасталған кезге дейiн сотталған болып есептеледi. Соттылық осы Кодекске сәйкес қылмыстардың қайталануы, қылмыстардың қауіпті қайталануы айқындалған кезде және жаза тағайындау кезiнде ескерiледi.
Жазадан босатылған, сондай-ақ қылмыстық теріс қылық жасағаны үшін сотталған адам сотталғандығы жоқ деп танылады.
Соттылық:
1) шартты түрде сотталған адамдарға қатысты - пробациялық бақылау мерзiмi өткен соң;
2) бас бостандығынан айыруға қарағанда жазаның неғұрлым жеңiл түрлерiне сотталған адамдарға қатысты - жазаны іс жүзінде өтеген соң;
3) онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыстар үшін бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға қатысты - жазаны өтегеннен кейiн үш жыл өткен соң;
4) ауыр қылмыстар үшiн бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға қатысты - жазаны өтегеннен кейiн алты жыл өткен соң;
5) аса ауыр қылмыстар үшiн бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға қатысты жазаны өтегеннен кейiн сегiз жыл өткен соң жойылады.
Егер сотталған адам Қазақстан Республикасының заңында белгiленген тәртiппен жазасын өтеуден мерзiмiнен бұрын босатылса немесе жазаның өтелмеген бөлiгi жазаның неғұрлым жеңiл түрімен ауыстырылса, онда соттылықты жою мерзiмi жазаның іс жүзінде өтелген мерзiмi негiзге алына отырып, негiзгi және қосымша жаза түрлерiн өтеуден босатылған кезден бастап есептеледi.
Егер соттың үкімі бойынша адамға негізгі жазамен қатар қосымша жаза тағайындалса, онда соттылықты жою мерзімі негізгі және қосымша жаза түрлерін өтеу кезінен бастап есептеледі.
Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыру түрінде қосымша жаза тағайындалған жағдайларда, онда соттылықты жою мерзімі жазаның негізгі түрін өтеу кезінен бастап есептеледі.
Адам әртүрлі ауырлық дәрежесіне жататын қылмыстар үшін қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша немесе үкімдердің жиынтығы бойынша сотталған кезде, соттылық әрбір қылмыс үшін жеке жойылады, бұл ретте жою мерзімдері қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы немесе үкімдердің жиынтығы бойынша жазаны өтеу кезінен бастап есептеледі.
Егер сотталған адам жазаны өтегеннен кейiн өзiн мiнсiз ұстаса, онда сот оның өтiнiшхаты бойынша соттылықты жою мерзiмi өткенге дейiн одан соттылықты алып тастай алады.
Бұл норма ауыр немесе аса ауыр қылмыстар үшiн бас бостандығынан айыруға сотталған, сондай-ақ қылмыстардың қайталануы немесе қылмыстардың қауіпті қайталануы кезінде жаза тағайындалған адамдарға қолданылмайды.
Егер сотталған адам соттылықты жою мерзiмi өткенге дейiн қайтадан қылмыс жасаса, соттылықты жою мерзiмiнің өтуі үзіледі. Бiрiншi қылмыс бойынша соттылықты жою мерзiмi соңғы қылмыс үшiн негiзгi және қосымша жаза түрлерін іс жүзінде өтегеннен кейiн қайтадан есептеледi. Бұл жағдайларда адам екi қылмыстың анағұрлым ауыры үшiн соттылықты жою мерзiмi өткенге дейiн олар үшiн сотталған деп есептеледi.
Соттылықты жою немесе алып тастау өмір бойына тағайындалған жазаның қосымша түрімен белгіленген шектеулерді қоспағанда, соттылыққа байланысты барлық құқықтық зардаптардың күшiн жояды.
Соттылық қағидалары сақтала отырып, соттың іс жүргізуіне қабылданған іс кейіннен ол басқа соттың соттылығына жатқызылса да, сот оны мәні бойынша шешуге тиіс.
Егер:
1) тұрғылықты жері бұрын белгісіз болған жауапкер істі өзінің тұрғылықты жері бойынша сотқа беру туралы өтінішхат берсе;
2) бір немесе бірнеше судьяға қарсылық білдірілгеннен кейін істі осы сотта қарау мүмкін болмаса;
3) істі осы сотта қарау кезінде оның іс жүргізуге соттылық қағидалары бұзыла отырып қабылданғаны анықталса;
4) осы Кодекстің 27-бабының үшінші бөлігінде көзделген негіздер туындаса;
5) осы Кодекстің 32-бабында көзделген негіздер бойынша сот істі басқа соттың қарауына береді.
Тараптардың істің осы соттың соттылығына жатпайтыны туралы арыздарын осы сот шешеді. Істі басқа сотқа беру туралы мәселе бойынша ұйғарым шығарылады. Ұйғарымға апелляциялық сатыдағы сотқа шағым жасалуы мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады және шағым жасауға, наразылық білдіруге жатпайды.
Істі басқа сотқа беру туралы мәселені жоғары тұрған соттың судьясы іске қатысатын адамдарға хабарламастан және сот отырысын өткізбестен жеке-дара қарайды. Қарау нәтижелері бойынша ұйғарым шығарылады, ол түпкілікті болып табылады және оған шағым жасауға, наразылық білдіруге жатпайды.
Істі бір соттан екінші сотқа беру - осы ұйғарымға шағым жасау мерзімі өткеннен кейін, ал шағым берілген жағдайда - шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы ұйғарым шығарылғаннан кейін жүргізіледі.
Соттар арасындағы соттылық туралы дауларды жоғары тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және ол шағым жасауға, наразылық білдіруге жатпайды.
2.2 Iстiң соттылығы туралы ережелердi сақтамау салдарлары.
Қылмыстық құқық бойынша сотта айыпталушы тұлғаға қандайда қылмысты жасағаны үшін қылмыстық жаза тағайындалған және соттың айыптау үкімі заңдық күшіне енген уақыттан бастап сотталған деп танылады. Сотталушы тұлға жазаны өтеу көзінде де және сонымен қатар, жазаны өтегеннен кейін заңца белгіленген мерзім ішінде де сотталған болып есептеледі.
Тұлғаны сотталған деп тану белгілі бір қылмыстық-құқықтық салдарды қамтиды. Бұл салдар тұлғаның соттылығымен байланысты соттылық қылмыстық жазаны тағайындауымен пайда болады және соттылық тұлға жазаны өтегеннен кейінде сақталады, сонымен соттылықтың тағайындалуы қылмыстық жазаның мақсатымен тығыз байланыста болады. Соттылықтың мәнін, жазаның мақсатын белгілеудегі және жүзеге асырудағы алатын ролін дұрыс анықтамайынша соттылықтың құқықтың табиғатын ұғыну мүмкін емес.
Соттылық түсінігіне қатысты әртүрлі пікірлер қылмыстық-құқықтық әдебиеттерде қалыптасқан. Г.Б. Виттенбергтің пікірінше, соттылық - жасалған қылмыс үшін жаза шарасы тағайындалған, тұлға үшін соттылық фактісін құрайтын қылмыстық-құқықтық жағдай.1
В.Д. Филиминов былай дейді: соттың қылмысты жасағаны үшін жазаны тағайындайты тұлға үшін соттау фактісі ретінде құралатын занда белгіленген құқықтың туындауы 2. Бұл түсінікте толық емес, өйткені, соттылық мәнін құқықтыңтуындауымен теңестірген.
Қылмыс үшін бұрын сотталған тұлға жаңа қылмыс жасаса (яғни бұрын қылмыстық жаза қолданылған болса) түзелмеген және қолданылған жаза оны түзеуі үшін жеткіліксіз болған. Мұндай тұлға мемлекет және қоғам үшін аса қауіпті болып есептелінеді. Сондықтан, жаңа қылмыс жасаған кезде тұлғаның соттылығы бар болса, жалпы ереже бойынша жаңа қылмысы үшін жаза тағайындау кезінде жауаптылықты ауырлататын мән-жайлар ретінде қарастырылады.
Соттың осы тұлғаға жасаған қылмысы үшін қылмыстық жауаптылық көзделген заңның бабының санкциясындағы жазаның шегін күшейтуге мүмкіндігі бар. Жаңа қылмыс жасағанда тұлғаның соттылығы бар болса, қылмысты квалификациялауға әсер етеді.
Қылмыстық-құқықтың салдар-соттылығы бар тұлғаның қылмыстық жауаптылығын ауырлататын заңда белгіленген салдарын білдіреді. Бірақ бұл салдар, тек тұлғаға жаңа қылмыс жасаған уақытта ғана пайда болады. Жаңа қылмыс жасаған уақытта тұлғаның соттылығы;
1. жаңа қылмысы үшін қылмыстық жауаптылықтан тұлғаны бастауға (заңда көзделген негізі бар болса да) кедергі жасайды;
2. қайтадан жасалған қылмыстың саралайтын белгісі ретінде қызмет етеді;
3. сот таңдаған жазаны күшейтеді;
4. тұлғаны аса қауіпті рецидивист деп тануға негіз болады;
5. бас бостандығынан айыру түріндегі тағайындалған жазаның өтелу режимінің түрін анықтауға әсер етеді;
6. жазаны өтеудің шартты-мерзімінен бұрын босатылуына кедергі келтіреді.
Осы жоғарыда аталған соттылықтың қылмыстық-құқықтың салдарын өзгелейде беруге болады. Бірақ-та, осы аталған тізім істің процессуалдық қозғалысына сай келеді.
Соттылық тұлғаны жаңа қылмысы үшін қылмыстың жауаптылықтан босатуға кедергі келтіретін мән-жай ретінде қарастыру.
Сонымен, соттылығы бар тұлға жасалған жаңа қылмыстының қоғамға қауіптілігі аз болса да, қылмыстық жауаптылықтан босатылмайды, яғни жоғарыда аталған институт қолданылмайды.
Соттылықтың қылмыстық - құқықтың салдарының маңызы төмендегідей:
- тұлғаның жаңа қылмыс жасауына жол бермеуге тырысады, яғни тұлғаны түзеу және жаңа қылмыс жасаудан тұлғаны сақтандыру мақсатын орындайды;
- өзге тұлғаларды қылмыстық заі-щы бұзудан сақтандырады.
Соттылық қайтадан жасалған қылмыстың саралайтын белгісі ретінде. Қылмыстық заңда соттылық-қылмыс құрамының арнайы саралайтын белгісі ретінде қолданылады. Егер шартты түрде сотталушы сынақ мерзімі өткенге дейін өзінің түзелгенін дәлелдесе, шартты түрде сотталушының мінез-құлқына бақылау жасауды жүзеге асыратын органның ұсынысы бойынша сот шартты түрде сотталудың күшін жою және сотталған адамнан соттылықты алып тастау туралы қаулы ете алады. Бұл орайда шартты түрде сотталудың белгіленген сынақ мерзімінің кем дегенде жартысы өткенсоң күші жойылуы мүмкін.
Егер шартты түрде сотталған адам өзіне сот жүктеген міндеттерді орындаудан жалтарса немесе сол үшін өзіне әкімшілік жаза салынған қоғамдық тәртіпті бұзса, сот осы баптың бірінші бөлігінде аталған органның ұсынысы бойынша мерзімі ұзарта алады, бірақ ол бір жылдан аспауы керек.
Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде өзіне сот жүктеген міндеттерді ұдайы немесе әдейі орындамаған, сол сияқты қоғамдық тәртіпті ұдайы немесе қасақана бұзған жағдайда сот осы баптың бірінші бөлігінде аталған органның ұсынысы бойынша шартты түрде сотталудың күшін жою және сот үкімімен тағайындалған жазаны орындау туралы қаулы етеді.
Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде абайсызда қылмыс жасаған не кішігірім ауырлықтағы қасақана қылмыс жасаған жағдайда шартты түрде сотталудың күшін жою немесе оны сақтау туралы мәселені сот жаңа қылмыс үшін жаза тағайындалған кезде шешеді.
Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде орташа ауырлықтағы қасақана қылмыс, ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған жағдайда сот шартты түрде сотталудың күшін жойып, оған осы Кодекстің 60-бабында көзделген ережелер бойынша жаза тағайындайды. Осы баптың төртінші бөлігінде көзделген жағдайларда да жаза осы ережелер бойынша тағайындалады.
Осы аталған соттылықтың қылмыстық-құқықтың салдары қылмыс рецидивімен күресуде маңызы зор. Жаңа ұқсас қылмыс жасаудан сақтандырады. Осы жерде соттылық жазаның мақсатына жетуге ықпал етеді.
Соттылық - жазаның шегін күшейтетін мән-жай ретінде. 58-баптың 6-тармағына сәйкес, егер сотталған адамның ісі бойынша сот үкім шығарғаннан кейін оның бірінші іс бойынша үкім шығарылғанға дейін жасаған басқа бір қылмысқа айыпты екені анықталса, жаза нақ сол ережелермен тағайындалады. Бұл жағдайда соттың бірінші үкім бойынша өтелген жаза түпкілікті жазалау мерзіміне есептеледі.
Соттылығы бар тұлға жаңадан қылмыс жасаса, жаңадан жасаған қылмысы үшін тағайындалатын жазаның шарасы күшейтілінеді және жаза мақсатына жетуге атсалысады.
Соттылық тұлғаны аса қауіпті рецидивист деп тану негізі ретінде қолданылады. Бап теру.
Бұл жерде соттылық - қоғамға аса қауіптілік тудыратын сотталғандарды ескертуге бағытталған маңызды құқықтық қурал ретінде қолданылады.
Соттылық бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеу түрлерін анықтауға әсер ететін мән-жай ретінде. 59-баптың 3 тармағына сәйкес, егер осы айқындау белгі ретінде қылмыс жасаған адамның соттылығына сілтеме болса, сондай-ақ ерекше мән-жайлар болған кезде қылмыстың қайталануы немесе аса қауіпті қайталануы кезінде жаза осы баптың екінші бөлігінде көзделген ережелерді ескермей тағайындалады.
Сонымен, соттылықтың қылмыстық-құқықтың салдары жазаның мақсатын белгілеуде және нәтижесіне жетуде маңызды роль алады. Осыған орай соттылық қылмыстың түсінігімен байланыста болады. Соттылығы бар тұлғаның құқықтық салдарының әртүрлігі жасалған қылмысқа байланысты.
Жағдайда, тұлғаның соттылығы туралы сөз қозғағанда тек соттылығын ғана көздемей, нақты қандай қылмысты жасағаны Қылмыс сияқты соттылықта нақты ұғым. Сондықтан, кез келген үшін сотталғандығын көрсетуіміз қажет. Соттылықтың құқықтық табиғатын және оның мазмұнынын ашып көрсету соттылық ұғымын анықтауға мүмкіндік береді. 1956 жылғы заң сөздігінде берілген, соттылық ұғымы сол кездерде ең тиімді болған. Бұл анықтама мәні бойынша дұрыс, бірақ толық емес. Біздің пікірімізше, соттылыққа төмендегідей анықтама беруге болады. "Соттылық қылмыс жасағаны үшін сотталған адам соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген күннен бастап алып тастау кезіне дейін сотты болған деп есептеледі.
Соттылықтың өзімен бірге жалпы құқықтық және қылмыстық-құқықтық мазмұнындағы салдары қоса туындайды.
Соттылықтың жалпы құқықтық салдары:
- белгілі бір қыметпен немесе белгілі бір кәсіппен шұғылдануына шек қою;
- қаруды иеленуіне шек қою;
- қарулы күштерде әскери қызметпен айналысуны тыйым салу. Соттылықтың қылмыстық-құқықтық салдары:
- қылмыс рецедивінде ескеріледі;
- соттылығы бар тұлғаның қылмыс жасаған кезде нәтижесінде қылмыстың қайталануы қалыптасады;
- түзеу колониясының режимін анықтауда қолданылады;
- жаза тағайындайда ескеріледі.
Соттың айыптау үкімі күшіне енген күннен бастап соттылығы жойылған немесе алып тасталаған уақытқа дейін тұлға сотталған деп есептеледі.
Сонымен, соттылық дегеніміз кінәлі адамның қылмыс істегені үшін қандай бір жазаға сотталып, соған байланысты белгілі бір құқылық шектеуге душар болу жағдайын айтады.
Соттар ҚК-тің 63-бабында көзделген шартты түрде соттаудың, әдетте, бұрын сотталмаған, жеңіл немесе ауырлығы орташа қылмыс жасаған адамдарға қолданылатындығын ескеруге тиіс. Шартты жаза ауыр қылмыс жасауға қатысқандардың кейбіріне, өгер олардың негізгі қылмыскер еместігі анықталса, сонымен қатар оның жеке басына берілген мәліметтер мен қылмыс жасаған кездегі жағдайлар жаза тағайындаған кезде ҚК-тің 63-бабының ережелерін колдануға негіз бола алған жағдайда ғана колданылады.
1.Егер түзеу жұмыстары, әскөри қызмөт бойынша шектеу, бас бостандығын шектеу, бас бостандығынан айыру немесе тәртіптік әскери бөлімде ұстау жазасын тағайындағанда сот сотталған адамның жазаны өтемей түзелуі мүмкін деген қорытындыға көлсе, ол тағайындалған жазаны өтемей түзелуі мүмкін деген корытындыға келсе, ол тағайындалған жазаны шартты деп санауға қаулы шығарады.
2. Шартты түрде соттау қолданылған жағдайда сот жасаған қылмыстың сипаты мен коғамдықкауітілік дәрежесін, айыптының жеке басын, соның ішінде жауаптылық пен жазаны жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды ескереді.
3. Шартты түрде соттау тағайындалған кезде сот сотталған адам мінез-кұлқымен өзінің түзелгенін дәлелдөуге тиіс сынақ мерзімін белгілейді. Сынақ мерзімі бір жылдан үш жылға дейінгі ұзақтықта тағайындалады (63-бап, 1,2,3-бөліктер). Яғни, шартты түрде соттау адамға белгілі бір талаптар қоя отырып, оған тағайыңдалған жазаны нақты етуден босату. Шартты түрде сотталғандарға заң бойынша белгілі бір міндеттерді орындау талабы қойылады. Олар: "шартты түрде сотталған адамның мінез-құлқын бақылауды жүзеге асырушы арнаулы мемлекеттік органға хабарламай тұрақты тұратын, жұмыс істейтін, оқитын жерін ауыстырмауды, белгілі бір орындарға бармауды, маскүнемдіктен, нашақорлықтан, уытқұмарлықтан, сөз ауруларынан нөмесе ВИЧ ЖҚТБ-дан емделу курсынан өтуді, отбасына материалдық көмек көрсөтуді жүктеуі мүмкін. Сот шартты түрде сотталған адамға оның түзелуіне септігін тигізетін басқа да міндеттерді орындауды жүктей алады (63-бап, 5-бөлігі).
Шартты түрде сотталған адамның мінез-құлқыл бақылауды оған уәкілдік берілген мамандандырылған мемлекеттік орган, ал әскери қызметшілер жөнінде әскери бөлімдер мен мемлекеттердің командованиесі жүзеге асырады. Шартты түрде сотталған адамның мінез-кұлқын бақылауды жүзеге асыратын органның ұсынысы бойынша сынақ мерзімі ішінде сот шартты түрде сотталған адам үшін бұрын белгіленген міндеттерді толық немесе ішінара бұзуы не толықтыруы мүмкін. Шартты жазаға сотталған кезде мүлікті тәркілеуден басқа қосымша жазалар тағайындалуы мүмкін. Қосымша жазалардың тізбегі Қылмыстық кодекстің 39-бабының 2-бөлігінде көрсетілген. Шартты жазаға сотталғанда тағайындалған қосымша жаза нақты түрде өтелуі тиіс. Шартты сотталуы туралы қаулы шығарған кезде сот сотталғанға, оның заңды өкілдеріне сотталған адамның міндеттерін орындамаған немесе әкімшілік құқық бұзушылық, жана қылмыстар жасаған жағдайда ҚК-тін 64-бабында көзделген шараларды колдану мүмкіншілігі туралы түсіндіруге міндетті7. Қылмыстық заңда шартты түрде соттаудың күшін жою немесе сынақ мерзімін ұзартудың тәртібі де көрсетілген. Шартты түрде соттаудын күшін жоюдың немесе сынақ мерзімін ұзартудың түрлі негіздері Қылмыстық кодекстін 64-бабында мына төмендегідей етіп берілген: "1. Егер шартты түрде сотталушы сынақ мерзімі өткенге дейін түзелгенін дәлелдесе, шартты түрде сотталушының мінез-кұлқына бақылау жасауды жүзеге асыратын органның ұсынысы бойынша сот шартты түрде сотталудың күшін жою және сотталған адамнан соттылықты алып тастау туралы қаулы өте алады. Бұл орайда шартты түрде сотталудың белгіленген сынақ мерзімінің кем дегенде жартысы өткен соң күші жойылуы мүмкін.
2.Егер шартты түрде сотталған адам өзіне сот жүктеген міндеттерді орындаудан жалтарса немесе сол үшін өзіне әкімшілік жаза салынған қоғамдық тәртіпті бұзса, сот осы баптың бірінші бөлігінде аталған органның ұсынысы бойынша сынақ мерзімін ұзарта алады, бірақ ол бір жылдан аспауы керек.
3.Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде өзіне сот жүктеген міндеттерді ұдайы немесе әдейі орындамаған, сол сияқты қоғамдық тәртіпті ұдайы немесе қасақана бұзған жағдайда сот осы баптың бірінші бөлігінде аталған органның ұсынысы бойынша шартты түрде сотталудың күшін жою және сот үкімімен тағайындалған жазаны орындау туралы қаулы өтеді.
4.Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде абайсызда қылмыс жасаған не кішігірім ауырлықтағы қасақана қылмыс жасаған жағдайда шартты түрде сотталудың күшін жою немесе оны сақтау туралы мәселені сот жаңа қылмыс үшін жаза тағайындалған кезде шешеді.
5.Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде орташа ауырлықтағы қасақана қылмыс, ауыр нөмесе аса ауыр қылмыс жасаған жағдайда сот шартты түрде сотталудың күшін жойып, оған осы Кодекстің 60-бабында көзделген ережелер бойынша жаза тағайындайды. Осы баптың төртінші бөлігінде көзделген жағдайларда да жаза осы ережелер бойынша тағайындалады".
Шартты жазаға сотталған адам сынақ мерзімі ішінде жаңадан басқа бір қылмыс істемесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz