Қаржы құралдар нарығы
Мазмұны
Кіріспе ... ..3
1 Тарау. Қаржы құралдар нарығы ... .5
1.1 Қаржы құралдар оның мәні, жіктелуі және түрлері ... 5
1. . Қаржы құралдар шығару және олардың эмиттенттері ...14
1.3 .Қаржы құралдар нарығы -- қаржы нарығынын құрамдас бөлігі ... 17
2 Тарау. Қаржы құралдар нарығының қызмет ету жағдайына талдау..19
2.1 Қазақстан Республикасында . Қаржы құралдар нарығының пайда болуы ... .19
2.2 Қаржы құралдар нарығының қызмет етуі және оны реттетейтін жүйелері ... 21
2.3 Қ Р қаржы құралдары нарығының құқықтық негіздері ... . 26
3 Тарау. ҚР қаржы құралдары нарғының жетілдіруі мен даму жолдары..31
3.1 Қ Р қаржы құралдары нарығының жетілдіру жолдары... 31
3.2 Қазақстандағы қаржы құралдары нарығының кәсіби мамандарын даярлау жүйесі ... .34
Қорытынды ... ..33
Пайдаланған әдебиеттер ...
Кіріспе
Қаржы құралдары кез келген мемлекеттің төлем айналымында маңызды орын алады, себебі олар арқылы мемлекеттің инвестициялық қызметі жүзеге асырылады. Дәлірек айтқанда, бұл күрделі қаржы тікелей халық шаруашылығының ең тиімді саласына жіберілді, яғни оларды нарық жүйесіндегіең өміршең субъектілер ғана ала алады.
Өзінің ұйымдық және құрыламдық ерекшелігіне орай бағалы қағаздар қаржы институттары, қаржы нарықтары және оларды реттейтін құқықтық ережелермен қатар мемлекеттің қаржы жүйесінің тұтас бір бөлігін құрайды. Мұдай жүйе біздің мемлекетімізде нарық қатынастарын қалпына келтіру қажеттілігі туындаған кезде, яғни 90-жылдардың басында құрыла бастады.
90-жылдардың экономикалық тәжрибесі дәлелдегеніндей шаруашылықты жетілдірудің нарықтық әдістерін қалпына келтірудің және оны одан әрі дамытудың басты құралы - бағалы қағаздар екені талассыз ақиқат. Бағалы қағаздар ақша түріндегі капиталға да, заттай капиталға да меншік құқын бекітіп, тек бағалы қағаздар арқылы ғана мемлекеттік меншік акционерлік қоғамдардың, яғни жекеменшік иелері - халықтың меншігіне айналдыру мүмкін. Бағалы қағаздар нарығында өзіне тән жүйесі қалыптасып, оларда экономикалық өрістеудің қаржы көздері шоғырланып және инвестициялық қорларды бөлу қатынастары жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының мемлекеті қаржы құралдары нарығын құру және оны одан әрі өрістеу мақсатында қажетті шараларды жасауда. Қазақстандағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекеменшіктендірудің Ұлттық бағдарламасы бағалы қағаздар нарығының негізгі элементтерін құру процесін жеделдетті. Мемлекеттік кәсіпорындарды акционерлік қоғамдар түрінде қайта құру олардың инвестиция тартудың ең тиімді механизмдерінің бірі - акция шығаруды пайдалану мүмкіндігін ашты. Бағалы қағаздар нарығының механизмі экономиканың барлық субъектілеріне инвестиция көздерін алуға мүмкіндік жасайды. Акция шығару осы ресурстарды шектеусіз алуға мүмкіндік туғызса, ал облигация шығару ақша ресурстарын, оларды банктерден алудан гөрі, тиімді жағдайда алуға мүмкіндік береді. Мемлекет бюджет кемшілігін толтыру мақсатында да ақша белгілерін эмиссияламай, мемлекеттік бағалы қағаздар шығарумен айналысады.
Курстық жұмыстын мақсаты Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының жағдайын білу.
Алға қойған мақсатқа жету үшін төмендегілерді қарастырамыз:
1. Бағалы қағаздардың мәні мен түрлерін аңықтау, Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы мен дамуы.
2. Қазіргі кездегі бағалы қағаздар нарығы және қор нарығындағы банктің іс-әрекеті.
3. Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының болашағы мен проблемаларын зерттеу.
Қаржы құралдары - нарықта сатуға және сатып алуға болатын қаржы активтері мен пассивтері, жасалган капитал осы активтер мен пассивтер арқылы бөлінеді және қайта бөлінеді. Қаржы құралдары белгілі бір келісімшарттық өзара қатынастарды көрсететін немесе белгілі бір құқықтарды білдіретін заңи құжат болып табылады. Айналысқа түсетін, ұсынылатын құрал басқа тұлғаға сатуға немесе беруге арналған (чек, вексель, т. б.). Валюталық (бір ақша өлшемін екінші ақша өлшеміне айырбастау), пайыздық (тұрақты, өзгермелі немесе қайта қаралатын мөлшерлеме бойьшша табыс әкелетін активтер), бағалық (акциялар, асыл металдар, шикізат, тауарлар) құралдар түрлеріне бөлінеді. Қаржы құралдары спотгық (кассалық), мерзімді және опциондық (ұйымдастырылған, ұйымдастырылмаган) нарықтарда айналысқа түседі. Қаржы нарығының дамуьша байланысты қаржы құралдары жиыны жаңа құралдармен толығуы мүмкін.[1]
Қаржы құралдарының жіктелуі. ҰШЖ-де қабылданған қаржы құралдарының жіктелуінің негізінде екі критерий жатыр:
1. Құқықтық сипаттамалар, яғни несие беруші мен несие алушының өзара қатынастары сипатталады;
2. Өтімділігі, яғни айналысы, беру мүмкіндігі, айырбасталуы.
Қаржы шотында өтімділік дәрежесі бойынша орналасқан келесі қаржы құралдарының негізгі санаттары ерекшеленеді:
F 1. Монетарлық алтын және қарыз алуға арнайы құқығы;
F 2. Қолма-қол ақша және депозиттар;
F 3. Акциялардан басқа бағалы қағаздар,;
F 4. Қарыз беру және қарыз алу;
F 5.Акциялар және капиталға қатысудың басқа түрі;
F 6.Сақтандыру техникалық қорлары;
F 7. Басқа дебиторлық және кредиторлық берешек.
Жоғары өтімділікке басқа қаржы активтеріне, тауарларына, қызметтеріне талап бойынша және қаржылық айыппұл санкцияларынсыз айырбастала алатын қаржы активтері ие болады. Оларға монетарлық алтын, қолма-қол ақшалар мен депозиттер жатады. Депозиттер аударылатын және басқа депозиттерге бөлінеді, соңғысының өтімділігі аз деп саналады. Қаржы құралдарының өтімділігі аз тобына вексель мен облигация сияқты бағалы қағаздар жатады. Бағалы қағаздар, несиелер мен қарыздардің жіктелуінің бір мүмкін критериі төлем уақытының келуі болып табылады. Елдердің арасындағы қаржы құралдарының түрлеріндегі және қаржы нарықтарын ұйымдастырудың тәсілдеріндегі айырмашылықтың салдарынан қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтерді жіктегенде әртүрлі елдерде критерий ретінде әртүрлі мерзімдер қолданылуы мүмкін. ТМД елдері үшін қазіргі кезде келесі критерийлер ұсынылады: қысқа мерзімді бағалы қағаздар, несиелер мен қарыздар үшін - төлем мерзімі бір жылға дейін; ұзақ мерзім үшін - бір жылдан жоғары. Ең аз өтімділікке жоғарыда келтірілген тізімнің соңында орналасқан қаржы құралдары ие болады: сақтандыру техникалық қорлары мен басқа дебиторлық және кредиторлық берешек.
Қаржы шотында операцияның көріну ережесі. Қаржы операцияларын анықтау. Қаржы операцияларына қаржы активтеріне жеке меншік құқығының өзгеруімен байланысты барлық операциялар, оның ішінде қаржы талаптарының пайда болуы және жойылуы жатады. Қандай операциялар қаржы операцияларына жататынын анықтау үшін олардың арасына шек қою керек:
oo Қаржы операцияларымен және қаржы активінің көлеміндегі басқа өзгерістердің;
oo Қаржы активтері мен қаржы емес активтердің;
oo Нақты бар қаржы активтерімен және шартты қаржы активтері операцияларының.
Операциялар болып табылмайтын қаржы активтеріндегі өзгерістер. Қаржы құралдары құнындағы өзгерістердің барлығы операция нәтижесінде болмайды. Мұндай өзгерістер қаржы шотында емес, актив көлеміне басқа өзгеріс шоттарын енгізетін және қайта бағалау шотын қосатын активтегі басқа өзгерістердің шотында көрсетіледі.
Актив көлеміндегі басқа өзгеріс шоты көрсетеді:
*
монетарлық алтынның пайда болуы немесе жоғалуы, ҚААҚ бөлу және жою.
*
несие берушінің үмітсіз қарыздарын есептен шығаруы (мысалы, қарыз алушының банкротқа ұшырауы нәтижесінде) біржақты әрекет болып табылады.
Сол уақытта несие берушінің борышқормен шарт бойынша үмітсіз қарыздарды есептен шығаруы (қарыздың кешірілуі) операция болып табылады; ол капиталмен операция шотында несие берушіден борышқорға капиталдық трансферт ретінде көрсетіледі, ал қаржы шотында - несие берушінің активінің және Несиелер мен қарыздар қаржы құралы бойынша борышқордың міндеттемелерінің азаюы ретінде көрсетіледі.
Қайта бағалау шотында қаржы құралдары құнының өзгерісі олардың нарықтық құнының немесе валюталық курсының өзгерісінің нәтижесінде көрсетіледі (холдингтік немесе инвентарлық пайда шығын).
Шартты қаржы активтері. Институттау бірліктері арасындағы қаржылық шарттық келісімдердің көп түрлері шартсыз талаптардың пайда болуына алып келмейді. Көбінесе олардың экономикалық құны болмайды және басқа бірліктерге берілмейді. Бұл келісімдер шартты активтер деп аталады және олар ҰШЖ-де ескерілмейді. Шартты активтердің ең басты сипаты қаржы операциясын жүзеге асыру үшін белгілі шарттардың орындалуының тиістілігі болып табылады.
Шартты қаржы активтеріне мысалы, үшінші жақ ұсынатын қарызды төлеу кепілі; несие жолы; аккредитив; банктің жәрдем беруі арқылы бағалы қағаздарды шығару бағдарламасы; жедел мәміле бойынша проценттік мөлшер туралы келісім; биржада айналмайтын фьючерстер жатады.
Шартты қаржы активін құрумен байланысты кез-келген төлемдер қызметке төлем ретінде қарастырылады және қаржы шотында көрсетілмейді.
Ерекше жағдайлар. ҰШЖ-де қаржы емес активтерге жеке меншік құқығы қаржы активтеріне жеке меншік құқығы ретінде қарастырылатын жағдайлар болады. Оларға келесі жағдайлар жатады:
*
Егер жер немесе құрылыс резидент емеске тиесілі болса, оның осы автивтерге иелік ететін шартты бірлік-резидентке қаржы талаптары болады;
*
Елде жұмыс жасайтын корпоративтік емес кәсіпорын резидент емеске тиесілі болса, онда ол осы елдегі иелік ететін қаржы активтерінің құны осы кәсіпорынның барлық активтерінің ( қаржы және қаржы емес) құнына, міндеттемелерді шегергенде теңестірілетіні есептеледі.
Осылайша, қаржы шотында осындай активтермен операцияны көрсету үшін жылжымайтын мүлік және резидент емеске тиесілі кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері туралы ақпарат қажет.
Тауарларды қаржылық лизинг жағдайында алу кезінде ҰШЖ-де тауарларға жеке меншік құқығы жалға берушіден жалға алушыға беріледі, дегенмен ол заң бойынша қарызды толық өтегенге дейін жалға берушінің меншігінде болады деп есептеледі. Қаржы шотында несиелер мен қарыздар санаттары бойынша жалға берушінің активінің өзгерісінде және жалға алушының міндеттемелерінің өзгерісінде берілген тауарлардың нарықтық құны көрсетіледі. Жалдау ақысы негізгі қарызды өтеуге және пайыздарды төлеуге бөлінуі керек. Негізгі қарызды өтеудегі төлемдер жалға берушінің активінің және жалға алушының міндеттемелерінің азаюын көрсетеді. Пайыздарды төлеу меншіктен келген пайда ретінде қарастырылады және қаржы шотында көрсетілмейді.
Белгіленген мерзімдегі баға қойылған құны бойынша (РЕПО операциясы) кейін сатып алынатын бағалы қағаздарды сату туралы келісім ҰШЖ-де бағалы қағаздарға емес, несиелерге жатады. Ол мынаған байланысты, осындай келісімнің мәні бағалы қағаздарды қамтамасыз ете отырып, қысқа мерзімді несие беру болып табылады және олардың иесі ережеге сәйкес өзгермейді. Егер осындай келісімдер банктердің міндеттемелері болып табылатын болса және кең мағынада ақша көрсеткішіне енгізілсе, онда олар басқа депозиттер ретінде есептеледі.
Кейін сатып алатын бағалы қағаздарды сату туралы келісім нысандарының бірі валюталық және алтын своптар болып табылады, яғни әртүрлі елдердің орталық банктерінің арасында немесе Ұлттық банк және елдің басқа банктерінің арасында шетел валютасымен және алтынмен айырбастау. Орталық банктер арасындағы своптар қаржы шотында депозиттермен айырбастау ретінде көрсетіледі, онда әр ел қаржы активін алады (шет мемлекеттің орталық банкіндегі депозит) және міндеттемені қабылдайды (шет мемлекеттің орталық банкіндегі депозит). Ұлттық банк олардан шетел валютасын алғанда және оның орнына осы банктерге депозитке өздерінің қаражаттарын салғанда, Ұлттық банкпен және осы елдің басқа банктерінің арасындағы своптар қаржы шотында Ұлттық банктің несиесі ретінде көрсетіледі.
Туынды қаржы құралдары. Туынды қаржы құралдарына қандай да болмасын нақты қаржы құралына немесе көрсеткішіне (мысалы, шетел валютасына, мемлекеттік облигацияларға, акцияларға баға көрсеткішіне, пайыздық ставкасына) немесе қандай да болмасын биржалық тауарға (алтынға, кофеге, қантқа және т.б.) байланысатын құралдар жатады. Сондықтан оларды туынды қаржы құралдары деп атайды. Олар көбінесе хеджирлеу құралдары ретінде сипатталады, яғни бағаның құлау мүмкіндігінен сақтандыру. Қаржы шотында тек қана нарық құнына ие болатын және сауда-саттық заты болып табылатын туынды қаржы құралдарымен операциялар есептеледі. Осы құралдармен операциялар қаржы құралдарының тиісті санаттарының құрамында көрсетілуі тиіс, бірақ бұл ретте, негізгі және туынды қаржы құралдарын бөліп көрсеткен жөн. Төменде туынды қаржы құралдарының анағұрлым көп таралған топтары қарастырылады.
Своп - алдын ала келісілген талаптар бойынша ескертілген мерзім ағынында бірдей берешек сомасы бойынша төлем ағындарымен айырбастау туралы келісім. Своптардың ең көп таралған түрлері пайыздық және валюталық своптар болып табылады. Пайыздық своптар әртүрлі сипаттағы пайыздық төлемдермен айырбастау болып табылады (мысалы, белгіленген ставканың өзгермеліге, бір өзгермелі ставкадан басқасына өзгеруі және т.б.). Валюталық своптар әртүрлі валюталарда көрсетілетін ескертілген сомамен айырбастау болып табылады, негізгі қарызды міндеттемемен өтеу және белгіленген мерзім ағынында алдын ала келісілген талаптарға сәйкес ол бойынша пайыздарды төлеу.
Опцион - опционды сатып алушыға қаржы құралдарының (акциялар, пайыздық ставкалар, шетел валютасы) белгіленген мөлшерін немесе шарттың әрекет етуінің аяқталуының кез-келген мерзімінде алдын ала белгіленген бағадағы тауарларды сатып алу және сату құқығын беретін келісімшарт. Опционның екі негізгі түрі бар - биржада айналатын және биржадан тыс. Опционды сатып алушы оның сатушысына қаржы құралдарын немесе тауарларды сатып алушының талаптары бойынша соңғы сату немесе сатып алу міндеттемесінің орнына сыйақы (опцион бағасын) төлейді. Қаржы шотында опцион бағасы сатып алушының қаржы активін иеленуі және сатушының міндеттемені қабылдауы ретінде көрсетіледі. Опциондық келісімшарт жүзеге асырылғанда осы операциялар ҰШЖ-де олардың сипаттамаларына байланысты көрсетіледі. Қаржы шотында олар акциядан басқа депозиттер немесе бағалы қағаздар санаттарында ескерілуі мүмкін.
Варранттар - варрант сатушысынан олардың иелеріне белгіленген мерзім кезеңінде арнайы ескертілген талаптарда белгіленген акциялар немесе облигациялар мөлшерін сатып алуға құқық беретін биржада айналатын қаржы құралдары. Сонымен қатар валюталық варранттар бар. Варранттар негізгі қаржы құралынан бөлек сатылуы мүмкін. Варрант сатушысы осы міндеттемені сатып алуға жұмсалған шығынның мөлшерінде міндеттемені қабылдайды, ал сатып алушы оған балама активті алады. Қаржы шотында олар опциондар сияқты көрсетіледі.
Фьючерстер - ескертілген мерзімдегі келісілген бағада қаржы құралдарын немесе тауарларды сату және сатып алу келісімшарттары. Қаржы шотында тек қана биржада айналатын фьючерстер көрсетіледі (опциондар сияқты), өйткені олардың нарықтық құны бар.
Фьючерстердің әртүрлілігі форвардтық келісімдер болып табылады, олардың қатысушылары келісілген соманы алдын ала төлеп, міндеттемелерді орындаудан бас тартуы мүмкін. Форвардтық келісімдер қаржы құралдары болып табылмайды, өйткені олар нарықта айналмайды және осылайша қаржы шотында көрсетілмейді.
Қаржы операцияларын бағалау. Қаржы операциялары тиісті қаржы құралдарын алу немесе шығып қалу кезінде болған бағада бағаланады. Шетел валютасындағы қаржы құралдары осы қаржы құралдарын алуы немесе шығуы кезінде қолданылған ұлттық валютаның бағамына есептелуі тиіс.
Қаржы операциясының құнына қызметке төлемдер (жиындар, комиссиондар және т.б.), сатып алушы немесе сатушы төлейтін салықтар, жеке меншіктен түскен пайдалар (пайыздар, дивиденттер) қосылмайды. Осылайша қаржы шотында операцияның екі қатысушына бірдей шамада жазбалар жасалады.
Қаржы операциясы жаңа міндеттемелердің туындауына әкелсе, онда операцияны несие берушіге де және борышқорға да міндеттемеден алынған сомада жазу керек.
Бағалы қағаз номиналдық бағасымен жеңілдікпен сатылатын болса (дисконтпен), қаржы шотында эмитентке нақты түскен қаражаттың сомасы тіркеледі. Егер міндеттеме бағалы қағаздың номиналдық құнымен есептелетін болса, онда сату бағасы және номиналдық баға арасындағы айырмашылық (дисконт) жеке меншіктен түскен пайда ретінде қарастырылады.
Бағалы қағаздар алдымен бағалы қағаздарды сатып алып, одан соң инвесторларға өте жоғары бағаларда сататын қаржы делдалдары арқылы эмитенттермен таратылатын болса, активтер мен міндеттемелер инвесторлар төлеген бағалар бойынша жазылады, ал қаржы делдалдары мен инвесторлар төлеген бағалар арасындағы айырмашылық қаржы делдалы эмитентінен туындаған қызмет үшін төлем ретінде қарастырылады.
Шоттардағы қаржы активтері мен міндеттемелерінің қалдықтары туралы бухгалтерлік есеп деректері есеп кезеңіндегі қаржы активтері мен міндеттемелерінің өзгерісін анықтау үшін тікелей қолданылмауы керек, ол холдингтік (инвентарлық) пайдаданшығыннан тұруы мүмкін, яғни активтер мен міндеттемелер құны өзгеруінің салдарынан баға мен валюталық бағам өзгереді.
Холдингтік (инвентарлық) пайданышығынды жою үшін қаржы активтеріміндеттемелері құнының өзгеруінің бағасы орташа бағасында немесе есеп мерзімінің орташа валюталық бағамында қолданылады.
Есеп активтер мен міндеттемелердің бірыңғай топтарына келесі формула бойынша шығарылады:
Мұнда
S - есепті кезеңдегі орташа бағада есепті кезеңге қаржы активтері (міндеттемелері) құнының өзгеруі;
So - бухгалтерлік есеп деректері бойынша есепті кезеңнің басына қаржы активтерінің (міндеттемелерінің) құны;
Sn - бухгалтерлік есеп деректері бойынша есепті кезеңнің соңына қаржы активтерінің (міндеттемелерінің) құны;
Ipo - есепті кезеңде базистік кезең бағасында болған қаржы активтері (міндеттемелері) қалдықтарында болған кезеңде бағаның орташа индексі;
Iрn - базистік кезең бағасында болған есепті кезең соңындағы қаржы активтерінің (міндеттемелері) қалдықтарында болған кезеңге орташа баға индексі;
Iр - есепті кезеңде базистік кезең бағасына орташа баға индексі.
Барлық индекстер бірдей базистік кезеңге есептелуі тиіс екеніне назар аудару керек. Баға көрсеткішінің немесе валюталық бағамның өзгеру көрсеткішін есептеу есепті кезеңнің орташа бағасындағы материалдық айналым қаражаттары қорының өзгеруін бағалаған сияқты жүргізіледі.
Қаржы операцияларын тіркеу уақыты. Негізінде қаржы операциялары екі қатысушыға бірдей уақытта жазылуы тиіс. Егер қаржы операциясы қаржы емес операцияның баламасы болып табылса, онда жазбалар қаржы емес операция жүзеге асырылған кезде жазылуы тиіс, яғни қаржы талаптарының жазылу уақыты ҰШЖ-дегі басқа шоттарда қаржы талаптарының пайда болуына алып келген операциялардың жазылу уақытына сәйкес келуі керек.
Егер де операция тек қаржы активтеріне қатысты болса, онда оны жеке меншік құқығы қаржы активіне көшкен кезде ескеру керек, мысалы, бағалы қағаздарды сатқан кезде. Қаржы міндеттемелері пайда болған немесе өтелген жағдайда екі қатысушы несие берушіден борышқорға төлем болғанда немесе борышқордың несие берушіге қаражатты қайтаруы кезінде операцияны ескеруі керек.
Тәжірибеде қаржы операциясына қатысушылар оны әртүрлі уақытта аяқталған ретінде қарастырады, өйткені төлемді жүзеге асыру уақыты және оны алу уақытының арасында уақыт айырмашылығы бар.
Несие берушіге чек немесе басқа төлем құралы берілген кезде борышқор қарыздың қайтаруын жаза алады. Осылайша, егер несие беруші міндеттемелерді өтеуді борышқордан кейін тіркесе, онда бұл жағдайда борышқормен төленген, бірақ та несие берушімен алынбаған қаражаттар есептердегі қаражаттар (төлем флоты) ретінде қарастырылады және Басқа дебиторлық және кредиторлық берешек санатының құрамында ескеріледі. ТМД елдерінде есептердегі қаражаттар айтарлықтай көлемді құрайтынын ескере отырып, осы санаттың ішінде оның жеке позиция ретінде бөлінуін алдын ала ескеру жөн болады.
Өзара сынақ және ақпараттың шоғырлануы. Қаржылық есеп операциясында қаржылық құралдар түрлері таза негізінде көрсетіледі, яғни:
*
Активтерді сатып алу (сатып алу минус шегеру);
*
Міндеттердің таза туындауы (туындау минус өтеу).
Қаржылық есепті құру үшін активтердің санаты шеңберінде өзара операциялар сынағымен таза негізде ақпарат алуға болады. Алайда, қаржылық шоттың аналитикалық құндылығын жоғарылату үшін осындай ақпаратты активтердің нақты түрлерінің шеңберінде жалпы негізде немесе таза негізде өзара сынақпен алу қажет.
Қаржылық есеп деректерінің шоғырлануы жалпылама экономика, институттау секторлары немесе кіші секторлар деңгейінде жүзеге асады. Әртүрлі шоғырлану деңгейлері талдаудың әртүрлі түрлерінің талаптарын қанағаттандырады. Қаржылық есеп деректері жалпылама экономика деңгейінде елдің қаржылық ұстанымын өзге әлемге қатынасына байланысты айқындайды. Қаржылық ағынды талдау үшін институттау секторларының арасында секторлар бойынша қаржылық есепті әзірлеу қажет. Осы ағындар туралы және қаржылық делдалдың рөлі туралы анағұрлым нақты ақпаратты экономика кіші секторлары бойынша құрылған қаржылық есеп бере алады.
Поиск
в документе
назад
далее
7 (ІFRS) Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарты
Қаржы құралдары: ақпаратты ашып көрсету
Мақсаты
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ______
1 Осы Стандарттың мақсаты - ұйымдарға өз қаржы есептілігінде пайдаланушыларға мыналарды бағалауға мүмкіндік беретіндей ақпаратты ашып көрсету туралы талаптарды айқындау:
(а) ұйым қызметінің қаржылық жағдайы мен қаржы нәтижелері тұрғысында қаржы құралдарының маңызы; және
(b) есепті кезең ішінде және есептік кезеңнің соңында ұйым тәуелді болпатын қаржы құралдарынан пайда болатын қауіптердің сипаты мен дәрежесі, сондай-ақ осындай қауіптерден сақтану үшін ұйым қолданатын шаралар.
2 Осы Стандартта тұжырымдалған қағидаттар 32 ҚЕХС Қаржы құралдары: ақпаратты ұсыну (ІAS) және 9 Қаржы құралдары ҚЕХС-тарда(ІFRS) белгіленген қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін тану, бағалау мен ұсыну қағидаттарын толықтырады.
Қолдану аясы
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ______
3 Осы Стандартты барлық ұйымдар қаржы құралдарының барлық түрлеріне қолдануға тиіс, мыналар қосылмайды:
(а) 27 Шоғырландырылған және жеке қаржы есептілігі ҚЕХС (ІAS), 28 Қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестициялар ҚЕХС (IAS) немесе 31Бірлескен қызметке қатысу ҚЕХС (IAS) сәйкес есеп берілетін еншілес ұйымдардағы, қауымдасқан ұйымдар және бірлескен ұйымдардағы қатысу үлестері. Алайда, кейбір жағдайларда, 27 ҚЕХС (IAS), 28 ҚЕХС (IAS) немесе 31 ҚЕХС (IAS) ұйымға еншілес ұйымдағы, қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындардағы қатысу үлесі жөнінде 9 ҚЕХС -ын (ІFRS) Қаржы құралдары стандартын қолдана отырып есеп беруіне рұқсат береді; мұндай жағдайларда ұйымдар осы ҚЕХС-ының (IFRS) талаптарын қолдануы тиіс. Ұйымдар сондай-ақ еншілес ұйымдардағы, қауымдасқан ұйымдардағы немесе бірлескен ұйымдардағы қатысу үлестерімен байланысты барлық туынды құралдарға, егер туынды құрал ҚЕХС-тағы 32 (IAS) үлестік құрал анықтамасына сай келмейтін болса, осы ҚЕХС-ты (IFRS) қолдануға міндетті.
(b) 19 Қызметкерлерге берілетін сыйақылар ҚЕХС-ына (IFRS) қатысты қызметкерлерге берілетін сыйақы жоспарларынан пайда болатын жұмыс берушілердің құқықтары мен міндеттемелері.
(с) [жойылған]
(d) 4 Сақтандыру келісімшарттары ҚЕХС-ына (ІFRS) сәйкес сақтандыру келісімшарттары. Соның өзінде осы Стандарт, егер 9 ҚЕХС (ІFRS) ұйымды есепке алуда оларды жеке көрсетуді талап етсе, сақтандыру шарттарында тізілген туынды құралдарға қолданылады. Оған қоса, егер 9 ҚЕХС -ын (ІFRS) келісімшарттарды тану және бағалауда қолданса, ол осы ҚЕХС-ты (IFRS) қаржылық кепіл келісімшарттарына қолдануы тиіс, алайда 4(d) ҚЕХС-ына (ІFRS) сәйкес эмитенттің шешімімен 4 ҚЕХС-ты (ІFRS) оларды тану және бағалау үшін қолданады
(е) оларға 2 Акциялар негізіндегі төлемдер ҚЕХС (ІFRS) қолданылатын үлесті құралдар негізінде төлемдер операциялары шеңберіндегі қаржы құралдары, шарттар мен міндеттемелер. Бірақ осы Стандарт 9 ҚЕХС -ының (ІFRS) аясына жататын шарттарға қолданылатынын ескеру керек.
(f) 32 ҚЕХС-ының (IAS) 16A және 16B, 16C және 16D -тармақтарына сәйкес үлестік құрал ретінде жіктелуі талап етілетін құралдар.
4 Осы Стандарт танылған және танылмаған қаржы құралдарына қатысты қолданылады. Танылған қаржы құралдарының қатарына (ІFRS) 9 ҚЕХС -ты қолдану аясындағы қаржы активтері мен қаржы міндеттемелері жатады. Танылмаған қаржы құралдарының қатарына (ІFRS) 9 ҚЕХС қолданыс аясына кірмейтін, осы Стандарттың қолдану аясында тұрған кейбір қаржы құралдары кіреді (мысалы, несие алу туралы кейбір келісімдер).
5 Осы Стандарт (ІFRS) 9 ҚЕХС -тың қолданысына жататын қаржылық емес баптарды сатып алуға немесе сатуға арналған шарттарға қолданылуы тиіс.
Қаржы құралдарының сыныптары және ақпаратты ашып көрсету дәрежесі
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ______
6 Осы Стандарт қаржы құралдарын сыныптары бойынша ашып көрсетуді талап еткен жағдайларда, ұйым қаржы құралдарын ашып көрсетілетін ақпараттың сипатына сәйкес келетін және сол қаржы құралдарының сипаттамаларын ескеретін сыныптарға топтастыруға тиіс. Ұйым қаржылық жағдай туралы есептің тиісті желілік баптарымен салыстыру жүргізу үшін жеткілікті түрде ақпарат беруге міндетті.
Қаржылық жағдай туралы есеп және ұйым қызметінің нәтижелері тұрғысында қаржы құралдарының маңызы
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ______
7. Ұйым қаржы есептілігін пайдаланушылар оның қаржылық жағдайы мен қызмет нәтижелері тұрғысында қаржы құралдарының маңызын бағалауға мүмкіндік беретіндей ақпаратты ашып көрсетуге міндетті.
Қаржылық жағдай туралы есеп
Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелер санаттары
8 Төменде аталған санаттардың әрқайсысы бойынша қаржылық жағдай есебі құны, 9 ҚЕХС -тағы (ІFRS) айқындауға сәйкес, не қаржылық жағдай есебінің өзінде, не ескертулерде ашып көрсетілуі тиіс:
(а) пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын қаржы активтері, бастапқы тану кезінде солай деп жіктелгендері (і) және 9 ҚЕХС-қа (ІAS) сәйкес сауда үшін арналғандары ретінде жіктелгендері (іі) жеке көрсетіледі;
(b)-(d) [жойылған]
(е) пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын қаржылық міндеттемелер, бастапқы тану кезінде осылайша жіктелгендері (і) және 9 ҚЕХС -қа (ІFRS) сәйкес сауда үшін арналғандары ретінде жіктелгендері (іі) жеке көрсетіледі; және
(f) амортизациялық құны бойынша бағаланатын қаржылық активтер.
(g) амортизациялық құны бойынша бағаланатын қаржылық міндеттемелер.
(h) Басқа толық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатын қаржылық активтер.
Пайда немесе залалдың құрамында көрініс табатын әділ құн бойынша бағаланатын қаржы активтері немесе қаржы міндеттемелері
9 Егер ұйым несиені немесе дебиторлық берешекті (немесе несие немесе дебиторлық берешек тобын) пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын ретінде жіктесе, ол мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) несиелік тәуекелділікке барынша берілу (36 (а)-тармақ, есептік кезең жағдайы бойынша, сондай несие немесе дебиторлық берешек (немесе несие немесе дебиторлық берешек топтары);
(b) кез келген тиісінше несиелік туынды құралдар немесе соларға ұқсас құралдар несиелік тәуекелдікке сондай барынша берілгендікті азайтатын шама;
(с) кезең ішінде және несиелік тәуекелдіктің өзгеруі себепті несиенің немесе дебиторлық берешектің (немесе несие немесе дебиторлық берешек топтарының) жиынтық әділ құнының өзгеру шамасы, бұлар былайша айқындалады:
(і) нарықтық тәуекелдікті туғызған нарық жағдайларындағы өзгерістерге жатқызылмайтын оның әділ құнындағы өзгеріс шамасы; немесе
(іі) баламалы әдісті қолдану, ол ұйымның пікірі бойынша, осы активтің несиелік тәуекелдігінің өзгерістеріне жататын әділ құнындағы өзгеріс шамасын анағұрлым шынайы айқындайды.
Нарықтық тәуекелдікті туғызған нарық жағдайларының өзгерістері қазіргі пайыз мөлшерлемесінің (бағдарының), тауар бағасының, валюта бағамының, бағалар немесе мөлшерлемелер индексінің өзгерістерін қамтиды.
(d) кез келген тиісінше несиелік туынды құралдардың әділ құнындағы өзгеріс шамасы. Ол өзгеріс кезең ішінде және несиені немесе дебиторлық берешекті жіктеу кезінен бастап мұндай өзгерістің жиынтық шамасы орын алған.
10 Егер ұйым 9 ҚЕХС (ІFRS) 4.2.2 -тармағына сәйкес қаржы міндеттемесін әділ құн бойынша бағалап, пайда немесе залал құрамындағы өзгерістер көрсетілсе, онда ұйым жиынтық табыс құрамындағы осы міндеттемелерге қатысты несиелік тәуекел өзгерістерінің әсері жөніндегі ақпаратты ашып көрсетуі тиіс (9 ҚЕХС -ның (IFRS) 5.7.7- тармағын қараңыз):
(a) кезең ішінде және сол міндеттеменің несиелік тәуекелдігінің өзгеруі себепті қаржылық міндеттеменің жиынтық әділ құнының өзгеру шамасы ( осы міндеттемелер бойынша несиелік тәуекелдігінің өзгеруі себебін анықтау бойынша нұсқау алу үшін 9 ҚЕХС-ның (IFRS) B5.7.13-B5.7.20 тармақтарын қараңыз).
(b) қаржылық міндеттеменің қаржылық жағдай есебі құны және ұйым өтеу күніне міндеттемені ұстаушыға шарт бойынша төлеуге тиісті сома арасындағы айырмашылықты.
(c) мерзім аралығындағы капитал құрамындағы жиынтық пайда мен залалды өткізудің кез-келген операциясы, сондай-ақ ондай операциялардың себептерін қоса көрсетуге.
(d) егер мерзім аралығында міндеттемені тану тоқтатылғандығын, яғни тану нәтижесінде пайда болған басқа да жиынтық табыс құрамындағы соманы (егер ондай жағдай бар болса).
10А Егер ұйым 9 ҚЕХС (ІFRS) 4.2.2 -тармағына сәйкес қаржылық міндеттемені әділ құн бойынша бағалап, ол пайда немесе залал құрамындағы өзгерістер ретінде көрсетілетін болып жіктелсе, онда ұйым осы міндеттемелерге қатысты әділ құнның барлық өзгерістерін көрсетуі тиіс (осы міндеттемлерге қатысты несиелік тәуекелгдің өзгерісінің әсерін қоса алғанда) (9 ҚЕХС -ның (IFRS) 5.7.7- және 5.7.8 -тармақтарын қараңыз):
(а) кезең ішінде және сол міндеттеменің несиелік тәуекелдігінің өзгеруі себепті қаржылық міндеттеменің жиынтық әділ құнының өзгеру шамасын (мына тармақтарды қараңыз: B5.7.13-B5.7.20 9 ҚЕХС-ы (IFRS). Осы міндеттемелер бойынша несиелік тәуекелдігінің өзгеруі себебін анықтау бойынша нұсқау алу үшін); және
(b) баланстық қаржылық міндеттеменің қаржылық жағдай есебі құны және ұйым өтеу күніне міндеттемені ұстаушыға шарт бойынша төлеуге тиісті сома арасындағы айырмашылықты.
11. Ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) 9 ҚЕХС-ның (IFRS) 99(c), 10(a) және 10A(a) және 5.7.7(a) -тармақтарының талаптарын сай орындау үшін қолданылған әдістерінің толықтай түсіндірмесін;
(b) егер ұйым IFRS 9- ның 9(c), 10(a) және 10A(a) және 5.7.7(a) тармақтарының сәйкес ол жүргізген ашып көрсету несиелік тәуекелдік өзгерісіне жататын қаржы активінің немесе қаржы міндеттеменің әділ құнындағы өзгерісті толық көлемде көрсете алмайды деп есептесе, ол мұндай қорытынды үшін негіздемені және өзі маңызды деп есептейтін факторларды.
(с) жиынтық табыс құрамындағы міндеттемелер бойынша несиелік тәуекелділік өзгерісінің әсері пайда мен залалды тіркеуде қарама-қайшылыққа немесе оны ұлғайтып көрсетуге әкеліп соғатындығын немесе соқпайтындығын анықтау үшін қолданған әдіснама немесе әдіснамаларды толықтай суреттеп беру (9 ҚЕХТ-тың (IFRS) 5.7.7-және 5.7.8 -тармақтарын қараңыз). Егер ұйым пайда мен залал құрамындағы міндеттемелер бойынша несиелік тәуекелділік өзгерісінің әсері жөнінде ақпаратты ашып көрестуге тиісті болатын болса, онда мұндай ақпаратты ашып көресту 9 ҚЕХС -ның (IFRS) B5.7.6-тармағына сай экономикалық қатынастарды толықтай ашып көрсетуі.
(d) басқа да жиынтық табыс әділ құнмен бағаланған қаржы активтерін.
Басқа толық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатын қаржылық активтер
11A Егер ұйымның басқа толық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатын арнайы жасалған инвестициялары бар болса, 9 ҚЕХС-ының (IFRS) 5.7.5-тармағында рұқсат етілгендей, ол ұйым ашып көрсетуі тиіс:
(a) басқа толық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатындай етіп жасалған меншікті капитал құралдарына тиісті инвестициялардың қайсысы.
(b) Осы ұсыныс баламасын пайдалану себептері.
(c) осындай әр инвестицияның есептілік мерзімінің аяғындағы әділ құны.
(d) Мерзім ішінде танылған дивиденттер, есептілік мерзімі ішінде танылмаған инвестицияларға қатысты және есептілік мерзімінің соңына дейін ұсталатын инвестицияларға қатысты дивиденттерді жекелеп көрсете білгенде.
(e) Мерзім ішіндегі меншікті капиталдағы жиынтық табыс пен шығындардың, осы көшірулердің себебін қоса алғанда, көшірілуі.
11B Егер ұйым меншікті капитал құралдарындағы толық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатын инвестицияларды мерзім ішінде танымаған болса, ол ұйым ашып көрсетуі тиіс:
(a) инвестициялардан айырылу себептерін.
(b) қаржылық жағдай туралы есептен шығару күніндегі шығарылған инвестициялардың әділ құны.
(c) шығару кезіндегі жиынтық табыс немесе шығын.
Қайта сыныптау
12-12A [жойылған]
12B Егер ұйым ағымдағы немесе алдыңғы есептілік мерзімдерде қаржылық активтерді 9 ҚЕХС(IFRS) 4.4.1 -тармағына сәйкес қайта сыныпталған болса, ол ашып көрсетуі тиіс. Осындай әрбір оқиға үшін ұйым ашып көрсетуі тиіс:
(a) қайта жіктеу күнін.
(b) бизнес моделіндегі өзгерістің нақтыланған түсіндірілуі және ұйымның қаржылық есептіліктеріне әсерін сапалық сипатта суреттелуі.
(c) әр категорияға жіктелегн және категориядан қайта жіктелген.
12C Қаржылық жағдай туралы есептен шығаруға дейін қайта топтастырудан кейінгі әрбір есептілік мерзімі үшін, 9 ҚЕХС(IFRS) 4.4.1 - тармағына сәйкес қайта топтастырылған активтер үшін олар амортизацияланған құн бойынша бағаланғанын ашып көрсетуі тиіс:
(a) қайта топтастыру күні анықталған эффективті пайыздық мөлшерлеме; және
(b) пайыздық пайда немесе танылған залалдар
12D Егер ұйым соңғы жылдық есептілік күнінен бастап амортизацияланған құн бойынша бағаланатындай етіп қаржылық активтерін қайта топтастырса, ол ашып көрсетуі тиіс:
(a) есептілік мерзімінің аяғындағы қаржылық активтердің әділ құны; және
(b) қаржылық активтер қайта топтастырылмаған жағдайда есептілік мерзімі ішіндегі табыс немесе шығында танылатын әділ пайда немесе шығын.
13 [жойылған]
Кепілді қамтамасыз ету
14 Ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) 9 ҚЕХС-тың (IFRS) 3.2.23(a) -тармағына сәйкес қайта жіктелген сомаларды қоса алғанда, міндеттемелерді немесе шартты міндеттемелерді кепілді қамтамасыз ету ретінде оған берілген қаржы активтерінің қаржылық жағдай есебі құнын; және
(b) кепілді қамтамасыз етудің жасалуына байланысты шарттар мен жағдайларды.
15 Ұйымда кепілді қамтамасыз ету болғанда (қаржылық немесе қаржылық емес активтер) және оның иесі тарапынан дефолт болмағанда кепіл затын сатуға немесе қайтадан қоюға оған рұқсат берілгенде, ол мыналарды ашып көрсетуі тиіс:
(а) кепілді қамтамасыз етудің әділ құнын;
(b) сатылған немесе қайта кепілденген кез келген сондай кепілді қамтамасыз етудің әділ құнын, сондай-ақ ұйымда оны қайтару міндеттемесінің болуын; және
(с) берілген кепілді қамтамасыз етуді пайдалануға байланысты шарттар мен жағдайларды.
Несиелік шығындарды жабуға арналған бағалау резерві
16 Қаржы активтері несиелік шығындар себебінен құнсызданғанда, ұйым осындай құнсыздануды бөлек шотта көрсетеді (мысалы, құнсызданудың жекелеген жағдайларын жазу үшін бағалау резерві шотында немесе активтердің ұжымдық құнсыздануын жазу үшін ұқсас шотта). Бұл жерде активтің қаржылық жағдай есебі құнын тікелей азайтудың орнына ол қаржы активтерінің әрбір сыныбы үшін есепті кезең ішінде мұндай шотта өзгерістерді салыстыру деректерін ашып көрсетуі тиіс.
Көптеген орнықтырылған туынды элементтері бар құрамдастырылған қаржы құралдары
17 Егер ұйым оның құрамында міндеттеме де, капитал компоненті бар құрал шығарса (32 ҚЕХС-ының (ІAS) 28-тармағын қараңыз) және сол құралда құны бірімен-бірі байланысты көптеген туынды элементтер тізбектелсе (мысалы, қайтарылатын айырбас борыш құралы), ол мұндай элементтердің болуын ашып көрсетуі тиіс.
Міндеттемелердің орындалмауы және бұзылуы
18 Қарыздар бойынша есепті уақыт жағдайында танылған кредиторлық берешекке орай ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) борыштың, пайыздардың негізгі сомасын төлеу жөніндегі міндеттемелердің орындалмауының кез келген жағдайлары туралы, сондай-ақ өтеу қоры немесе қарыздар бойынша сондай несиеорлық берешекті есепті кезең ішінде мерзімінен бұрын өтеу жағдайлары жөніндегі егжей-тегжейлі мәліметтерді;
(b) есепті уақытқа міндеттемелерді орындамаған кезде қарыздар бойынша несиеқорлық берешектің қаржылық жағдай есебі құнын; және
(с) орындалмаған міндеттемелер өтелген немесе шығаруға қаржы есептілігін бекіту уақытына дейін қарыздар бойынша несиеорлық берешектің шарттары жылғы редакция туралы ақпарат.
19 Егер есепті кезең ішінде 18-тармақта жазылғаннан басқа қарыз туралы келісімшарттарының бұзылуы орын алса, егер мұндай бұзушылық қарыз берушіге тездетілген өтеуді талап етуге мүмкіндік туғызса (бұзушылық жойылған немесе есепті уақыт жағдайы бойынша немесе бұл уақыт болғанға дейін қарыз шарттары жылғы редакция жағдайлардан басқа), ұйым 18-тармаққа сәйкес ашып көрсетілуге тиісті сол ақпаратты ашып көрсетуге міндетті.
Пайда мен залал туралы есеп
Кіріс, шығыс, пайда немесе залал баптары
20 Ұйым толық табыс жөніндегі есебінде не ескертулерде кірістің, шығыстың, пайданың немесе залалдың мынадай баптарын ашып көрсетуге міндетті:
(а) таза пайда немесе залалды, төмендігілер бойынша:
(і) пайда немесе залал құрамында көрсетілген әділ құн бойынша бағаланған қаржы активтері немесе қаржы міндеттемелерін, сонымен қатар ағашқы танудаылға осы категорияға жатқызылған қаржы активтері немесе қаржы міндеттемелері бойынша таза пайда мен таза залал жеке көрсетіледі және ол 9 ҚЕХС-на (IFRS) сай (мысалы, 9 ҚЕХС-да (IFRS) сату жөніндегі анықтамаға сай келетін қаржы міндеттемелері) міндетті түрде әділ құн бойынша бағалануы тиіс. Пайда немесе залал құрамында көрсетілген әділ құн бойынша бағаланған қаржы міндеттемелеріне қатысты басқада біріккен кіріс құрамындағы танылған пайда мен залал сомасын және пайда мен залал құрамындағы танылған соманы жеке ашып көрсетуі керек.
(ii)-(iv) [жойылған]
(v) қаржылық міндеттемелердің амортизацияланған құны.
(vi) қаржы активтерінің амортизацияланған құны.
(vii) басқа жиынтық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатын қаржылық активтер.
(b) пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланбайтын қаржы активтері мен қаржылық міндеттемелерге орай жиынтықты пайыздық кіріс және жиынтықты пайыздық шығыстар (пайыздың тиімді мөлшерлемесінің әдісі бойынша есептелінетін);
(с) мыналарға байланысты пайда болған сыйақылар мен алымдар бойынша кірістер мен шығыстар (пайыздың тиімді мөлшерлемесін айқындау кезінде ескерілетін сомалардан басқа):
(і) пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланбаған қаржы активтері немесе қаржылық міндеттемелер; және
(іі) соның нәтижесінде активтер жеке тұлғалардың, трастілердің, зейнетақы қорлары мен басқа институттардың тапсыруы бойынша ұстап қалынатын немесе инвестицияланатын трастілік және өзге де фидуциарлық қызмет;
(d) 39 ҚЕХС-ының (ІAS) AG93-тармағына сәйкес есептелетін құнсызданған қаржы активтері бойынша пайыздық кіріс; және
(е) қаржы активтерінің әрбір сыныбы бойынша құнсызданудан болған кез келген шығынның шамасы.
20A Ұйым амортизацияланған құн бойынша бағаланған қаржылық активтерді қаржылық жағдай туралы есептен шығару нәтижесінде туған толық табыс есептілігінде танылған пайда немесе залал талдауын ашып көрсетуі тиіс, сол қаржылық активтерді қаржылық жағдай туралы есептен шығарудан туатын пайда немесе залалды жекелеп көрсеткенде. Осы ашып көрсету сол қаржылық активтерді қаржылық жағдай туралы есептен шығару себептерін ашып көрсетуі тиіс.
Басқа да ашып көрсетулер
Есеп саясаты
21 1 Қаржы есептілігін ұсыну (2007 жылғы редакция) ҚЕХС-ының (ІAS) 117-тармағына сәйкес ұйым есеп саясатының мәнді түйіндерін қысқаша сипаттағанда қаржы есептілігін жасау кезінде қолданылған бағалаулардың, сондай-ақ табыс етілген қаржы есептілігін түсіну үшін маңызы бар есеп саясатының басқа да түйіндерінің негізін (немесе негіздерін) ашып көрсетуге тиіс.
Хеджирлеуді есепке алу
22 Ұйым 39 ҚЕХС-та (ІAS) сипатталған хеджирлеудің барлық түрлері бойынша жеке мынадай ақпаратты ашып көрсетуге міндетті (яғни әділ құн бойынша хеджирлеу, ақша ағыны бойынша хеджирлеу, сондай-ақ шетелдік қызметке таза инвестицияларды хеджирлеу):
(а) хеджирлеудің әр түрін сипаттау;
(b) хеджирлеудің құралдары ретінде танылған қаржы құралдарын, сондай-ақ есепті уақыт жағдайы бойынша олардың әділ құнын сипаттау; және
(с) хеджирлеудің тәуекелдік сипаты.
23 Ақша ағындарын хеджирлеуге орай ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) ақша ағындарының пайда болуы күтілетін кезеңдер және олардың пайдаға немесе залалға әсер етуі күтілетін кезеңі;
(b) ол жөнінде хеджирлеу есебінен бұрын қолданылған, бірақ оның болуы енді күтілмейтін кез келген болжамды мәмілені сипаттау;
(с) ағымдағы кезең ішінде басқа толық табыс арқылы танылған сома;
(d) капитал шоттарынан есептен шығарылған және есепті кезеңдегі пайдаға немесе залалға қосылған, толық табыс туралы есептің әрбір желілік бабына қосылған сомалары көрсетілген сома; және
(е) ағымдағы кезең ішінде капитал шоттарынан есептен шығарылған және қаржылық емес активтің немесе қаржылық емес міндеттеменің бастапқы құнына немесе басқа қаржылық жағдай есебі құнына қосылған, оны сатып алу немесе қабылдау хеджирленетін жоғары ықтималды болжамды мәміленің мәні болған сома.
24 Ұйым мыналарды жеке ашып көрсетуге міндетті:
(а) әділ құнды хеджирлеу кезінде пайданы немесе залалды:
(і) хеджирлеу құралы бойынша; және
(іі) хеджирлеу тәуекелдігімен байланысты пайда болған хеджирлеу бабы бойынша.
(b) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ..3
1 Тарау. Қаржы құралдар нарығы ... .5
1.1 Қаржы құралдар оның мәні, жіктелуі және түрлері ... 5
1. . Қаржы құралдар шығару және олардың эмиттенттері ...14
1.3 .Қаржы құралдар нарығы -- қаржы нарығынын құрамдас бөлігі ... 17
2 Тарау. Қаржы құралдар нарығының қызмет ету жағдайына талдау..19
2.1 Қазақстан Республикасында . Қаржы құралдар нарығының пайда болуы ... .19
2.2 Қаржы құралдар нарығының қызмет етуі және оны реттетейтін жүйелері ... 21
2.3 Қ Р қаржы құралдары нарығының құқықтық негіздері ... . 26
3 Тарау. ҚР қаржы құралдары нарғының жетілдіруі мен даму жолдары..31
3.1 Қ Р қаржы құралдары нарығының жетілдіру жолдары... 31
3.2 Қазақстандағы қаржы құралдары нарығының кәсіби мамандарын даярлау жүйесі ... .34
Қорытынды ... ..33
Пайдаланған әдебиеттер ...
Кіріспе
Қаржы құралдары кез келген мемлекеттің төлем айналымында маңызды орын алады, себебі олар арқылы мемлекеттің инвестициялық қызметі жүзеге асырылады. Дәлірек айтқанда, бұл күрделі қаржы тікелей халық шаруашылығының ең тиімді саласына жіберілді, яғни оларды нарық жүйесіндегіең өміршең субъектілер ғана ала алады.
Өзінің ұйымдық және құрыламдық ерекшелігіне орай бағалы қағаздар қаржы институттары, қаржы нарықтары және оларды реттейтін құқықтық ережелермен қатар мемлекеттің қаржы жүйесінің тұтас бір бөлігін құрайды. Мұдай жүйе біздің мемлекетімізде нарық қатынастарын қалпына келтіру қажеттілігі туындаған кезде, яғни 90-жылдардың басында құрыла бастады.
90-жылдардың экономикалық тәжрибесі дәлелдегеніндей шаруашылықты жетілдірудің нарықтық әдістерін қалпына келтірудің және оны одан әрі дамытудың басты құралы - бағалы қағаздар екені талассыз ақиқат. Бағалы қағаздар ақша түріндегі капиталға да, заттай капиталға да меншік құқын бекітіп, тек бағалы қағаздар арқылы ғана мемлекеттік меншік акционерлік қоғамдардың, яғни жекеменшік иелері - халықтың меншігіне айналдыру мүмкін. Бағалы қағаздар нарығында өзіне тән жүйесі қалыптасып, оларда экономикалық өрістеудің қаржы көздері шоғырланып және инвестициялық қорларды бөлу қатынастары жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының мемлекеті қаржы құралдары нарығын құру және оны одан әрі өрістеу мақсатында қажетті шараларды жасауда. Қазақстандағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекеменшіктендірудің Ұлттық бағдарламасы бағалы қағаздар нарығының негізгі элементтерін құру процесін жеделдетті. Мемлекеттік кәсіпорындарды акционерлік қоғамдар түрінде қайта құру олардың инвестиция тартудың ең тиімді механизмдерінің бірі - акция шығаруды пайдалану мүмкіндігін ашты. Бағалы қағаздар нарығының механизмі экономиканың барлық субъектілеріне инвестиция көздерін алуға мүмкіндік жасайды. Акция шығару осы ресурстарды шектеусіз алуға мүмкіндік туғызса, ал облигация шығару ақша ресурстарын, оларды банктерден алудан гөрі, тиімді жағдайда алуға мүмкіндік береді. Мемлекет бюджет кемшілігін толтыру мақсатында да ақша белгілерін эмиссияламай, мемлекеттік бағалы қағаздар шығарумен айналысады.
Курстық жұмыстын мақсаты Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының жағдайын білу.
Алға қойған мақсатқа жету үшін төмендегілерді қарастырамыз:
1. Бағалы қағаздардың мәні мен түрлерін аңықтау, Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы мен дамуы.
2. Қазіргі кездегі бағалы қағаздар нарығы және қор нарығындағы банктің іс-әрекеті.
3. Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының болашағы мен проблемаларын зерттеу.
Қаржы құралдары - нарықта сатуға және сатып алуға болатын қаржы активтері мен пассивтері, жасалган капитал осы активтер мен пассивтер арқылы бөлінеді және қайта бөлінеді. Қаржы құралдары белгілі бір келісімшарттық өзара қатынастарды көрсететін немесе белгілі бір құқықтарды білдіретін заңи құжат болып табылады. Айналысқа түсетін, ұсынылатын құрал басқа тұлғаға сатуға немесе беруге арналған (чек, вексель, т. б.). Валюталық (бір ақша өлшемін екінші ақша өлшеміне айырбастау), пайыздық (тұрақты, өзгермелі немесе қайта қаралатын мөлшерлеме бойьшша табыс әкелетін активтер), бағалық (акциялар, асыл металдар, шикізат, тауарлар) құралдар түрлеріне бөлінеді. Қаржы құралдары спотгық (кассалық), мерзімді және опциондық (ұйымдастырылған, ұйымдастырылмаган) нарықтарда айналысқа түседі. Қаржы нарығының дамуьша байланысты қаржы құралдары жиыны жаңа құралдармен толығуы мүмкін.[1]
Қаржы құралдарының жіктелуі. ҰШЖ-де қабылданған қаржы құралдарының жіктелуінің негізінде екі критерий жатыр:
1. Құқықтық сипаттамалар, яғни несие беруші мен несие алушының өзара қатынастары сипатталады;
2. Өтімділігі, яғни айналысы, беру мүмкіндігі, айырбасталуы.
Қаржы шотында өтімділік дәрежесі бойынша орналасқан келесі қаржы құралдарының негізгі санаттары ерекшеленеді:
F 1. Монетарлық алтын және қарыз алуға арнайы құқығы;
F 2. Қолма-қол ақша және депозиттар;
F 3. Акциялардан басқа бағалы қағаздар,;
F 4. Қарыз беру және қарыз алу;
F 5.Акциялар және капиталға қатысудың басқа түрі;
F 6.Сақтандыру техникалық қорлары;
F 7. Басқа дебиторлық және кредиторлық берешек.
Жоғары өтімділікке басқа қаржы активтеріне, тауарларына, қызметтеріне талап бойынша және қаржылық айыппұл санкцияларынсыз айырбастала алатын қаржы активтері ие болады. Оларға монетарлық алтын, қолма-қол ақшалар мен депозиттер жатады. Депозиттер аударылатын және басқа депозиттерге бөлінеді, соңғысының өтімділігі аз деп саналады. Қаржы құралдарының өтімділігі аз тобына вексель мен облигация сияқты бағалы қағаздар жатады. Бағалы қағаздар, несиелер мен қарыздардің жіктелуінің бір мүмкін критериі төлем уақытының келуі болып табылады. Елдердің арасындағы қаржы құралдарының түрлеріндегі және қаржы нарықтарын ұйымдастырудың тәсілдеріндегі айырмашылықтың салдарынан қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтерді жіктегенде әртүрлі елдерде критерий ретінде әртүрлі мерзімдер қолданылуы мүмкін. ТМД елдері үшін қазіргі кезде келесі критерийлер ұсынылады: қысқа мерзімді бағалы қағаздар, несиелер мен қарыздар үшін - төлем мерзімі бір жылға дейін; ұзақ мерзім үшін - бір жылдан жоғары. Ең аз өтімділікке жоғарыда келтірілген тізімнің соңында орналасқан қаржы құралдары ие болады: сақтандыру техникалық қорлары мен басқа дебиторлық және кредиторлық берешек.
Қаржы шотында операцияның көріну ережесі. Қаржы операцияларын анықтау. Қаржы операцияларына қаржы активтеріне жеке меншік құқығының өзгеруімен байланысты барлық операциялар, оның ішінде қаржы талаптарының пайда болуы және жойылуы жатады. Қандай операциялар қаржы операцияларына жататынын анықтау үшін олардың арасына шек қою керек:
oo Қаржы операцияларымен және қаржы активінің көлеміндегі басқа өзгерістердің;
oo Қаржы активтері мен қаржы емес активтердің;
oo Нақты бар қаржы активтерімен және шартты қаржы активтері операцияларының.
Операциялар болып табылмайтын қаржы активтеріндегі өзгерістер. Қаржы құралдары құнындағы өзгерістердің барлығы операция нәтижесінде болмайды. Мұндай өзгерістер қаржы шотында емес, актив көлеміне басқа өзгеріс шоттарын енгізетін және қайта бағалау шотын қосатын активтегі басқа өзгерістердің шотында көрсетіледі.
Актив көлеміндегі басқа өзгеріс шоты көрсетеді:
*
монетарлық алтынның пайда болуы немесе жоғалуы, ҚААҚ бөлу және жою.
*
несие берушінің үмітсіз қарыздарын есептен шығаруы (мысалы, қарыз алушының банкротқа ұшырауы нәтижесінде) біржақты әрекет болып табылады.
Сол уақытта несие берушінің борышқормен шарт бойынша үмітсіз қарыздарды есептен шығаруы (қарыздың кешірілуі) операция болып табылады; ол капиталмен операция шотында несие берушіден борышқорға капиталдық трансферт ретінде көрсетіледі, ал қаржы шотында - несие берушінің активінің және Несиелер мен қарыздар қаржы құралы бойынша борышқордың міндеттемелерінің азаюы ретінде көрсетіледі.
Қайта бағалау шотында қаржы құралдары құнының өзгерісі олардың нарықтық құнының немесе валюталық курсының өзгерісінің нәтижесінде көрсетіледі (холдингтік немесе инвентарлық пайда шығын).
Шартты қаржы активтері. Институттау бірліктері арасындағы қаржылық шарттық келісімдердің көп түрлері шартсыз талаптардың пайда болуына алып келмейді. Көбінесе олардың экономикалық құны болмайды және басқа бірліктерге берілмейді. Бұл келісімдер шартты активтер деп аталады және олар ҰШЖ-де ескерілмейді. Шартты активтердің ең басты сипаты қаржы операциясын жүзеге асыру үшін белгілі шарттардың орындалуының тиістілігі болып табылады.
Шартты қаржы активтеріне мысалы, үшінші жақ ұсынатын қарызды төлеу кепілі; несие жолы; аккредитив; банктің жәрдем беруі арқылы бағалы қағаздарды шығару бағдарламасы; жедел мәміле бойынша проценттік мөлшер туралы келісім; биржада айналмайтын фьючерстер жатады.
Шартты қаржы активін құрумен байланысты кез-келген төлемдер қызметке төлем ретінде қарастырылады және қаржы шотында көрсетілмейді.
Ерекше жағдайлар. ҰШЖ-де қаржы емес активтерге жеке меншік құқығы қаржы активтеріне жеке меншік құқығы ретінде қарастырылатын жағдайлар болады. Оларға келесі жағдайлар жатады:
*
Егер жер немесе құрылыс резидент емеске тиесілі болса, оның осы автивтерге иелік ететін шартты бірлік-резидентке қаржы талаптары болады;
*
Елде жұмыс жасайтын корпоративтік емес кәсіпорын резидент емеске тиесілі болса, онда ол осы елдегі иелік ететін қаржы активтерінің құны осы кәсіпорынның барлық активтерінің ( қаржы және қаржы емес) құнына, міндеттемелерді шегергенде теңестірілетіні есептеледі.
Осылайша, қаржы шотында осындай активтермен операцияны көрсету үшін жылжымайтын мүлік және резидент емеске тиесілі кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері туралы ақпарат қажет.
Тауарларды қаржылық лизинг жағдайында алу кезінде ҰШЖ-де тауарларға жеке меншік құқығы жалға берушіден жалға алушыға беріледі, дегенмен ол заң бойынша қарызды толық өтегенге дейін жалға берушінің меншігінде болады деп есептеледі. Қаржы шотында несиелер мен қарыздар санаттары бойынша жалға берушінің активінің өзгерісінде және жалға алушының міндеттемелерінің өзгерісінде берілген тауарлардың нарықтық құны көрсетіледі. Жалдау ақысы негізгі қарызды өтеуге және пайыздарды төлеуге бөлінуі керек. Негізгі қарызды өтеудегі төлемдер жалға берушінің активінің және жалға алушының міндеттемелерінің азаюын көрсетеді. Пайыздарды төлеу меншіктен келген пайда ретінде қарастырылады және қаржы шотында көрсетілмейді.
Белгіленген мерзімдегі баға қойылған құны бойынша (РЕПО операциясы) кейін сатып алынатын бағалы қағаздарды сату туралы келісім ҰШЖ-де бағалы қағаздарға емес, несиелерге жатады. Ол мынаған байланысты, осындай келісімнің мәні бағалы қағаздарды қамтамасыз ете отырып, қысқа мерзімді несие беру болып табылады және олардың иесі ережеге сәйкес өзгермейді. Егер осындай келісімдер банктердің міндеттемелері болып табылатын болса және кең мағынада ақша көрсеткішіне енгізілсе, онда олар басқа депозиттер ретінде есептеледі.
Кейін сатып алатын бағалы қағаздарды сату туралы келісім нысандарының бірі валюталық және алтын своптар болып табылады, яғни әртүрлі елдердің орталық банктерінің арасында немесе Ұлттық банк және елдің басқа банктерінің арасында шетел валютасымен және алтынмен айырбастау. Орталық банктер арасындағы своптар қаржы шотында депозиттермен айырбастау ретінде көрсетіледі, онда әр ел қаржы активін алады (шет мемлекеттің орталық банкіндегі депозит) және міндеттемені қабылдайды (шет мемлекеттің орталық банкіндегі депозит). Ұлттық банк олардан шетел валютасын алғанда және оның орнына осы банктерге депозитке өздерінің қаражаттарын салғанда, Ұлттық банкпен және осы елдің басқа банктерінің арасындағы своптар қаржы шотында Ұлттық банктің несиесі ретінде көрсетіледі.
Туынды қаржы құралдары. Туынды қаржы құралдарына қандай да болмасын нақты қаржы құралына немесе көрсеткішіне (мысалы, шетел валютасына, мемлекеттік облигацияларға, акцияларға баға көрсеткішіне, пайыздық ставкасына) немесе қандай да болмасын биржалық тауарға (алтынға, кофеге, қантқа және т.б.) байланысатын құралдар жатады. Сондықтан оларды туынды қаржы құралдары деп атайды. Олар көбінесе хеджирлеу құралдары ретінде сипатталады, яғни бағаның құлау мүмкіндігінен сақтандыру. Қаржы шотында тек қана нарық құнына ие болатын және сауда-саттық заты болып табылатын туынды қаржы құралдарымен операциялар есептеледі. Осы құралдармен операциялар қаржы құралдарының тиісті санаттарының құрамында көрсетілуі тиіс, бірақ бұл ретте, негізгі және туынды қаржы құралдарын бөліп көрсеткен жөн. Төменде туынды қаржы құралдарының анағұрлым көп таралған топтары қарастырылады.
Своп - алдын ала келісілген талаптар бойынша ескертілген мерзім ағынында бірдей берешек сомасы бойынша төлем ағындарымен айырбастау туралы келісім. Своптардың ең көп таралған түрлері пайыздық және валюталық своптар болып табылады. Пайыздық своптар әртүрлі сипаттағы пайыздық төлемдермен айырбастау болып табылады (мысалы, белгіленген ставканың өзгермеліге, бір өзгермелі ставкадан басқасына өзгеруі және т.б.). Валюталық своптар әртүрлі валюталарда көрсетілетін ескертілген сомамен айырбастау болып табылады, негізгі қарызды міндеттемемен өтеу және белгіленген мерзім ағынында алдын ала келісілген талаптарға сәйкес ол бойынша пайыздарды төлеу.
Опцион - опционды сатып алушыға қаржы құралдарының (акциялар, пайыздық ставкалар, шетел валютасы) белгіленген мөлшерін немесе шарттың әрекет етуінің аяқталуының кез-келген мерзімінде алдын ала белгіленген бағадағы тауарларды сатып алу және сату құқығын беретін келісімшарт. Опционның екі негізгі түрі бар - биржада айналатын және биржадан тыс. Опционды сатып алушы оның сатушысына қаржы құралдарын немесе тауарларды сатып алушының талаптары бойынша соңғы сату немесе сатып алу міндеттемесінің орнына сыйақы (опцион бағасын) төлейді. Қаржы шотында опцион бағасы сатып алушының қаржы активін иеленуі және сатушының міндеттемені қабылдауы ретінде көрсетіледі. Опциондық келісімшарт жүзеге асырылғанда осы операциялар ҰШЖ-де олардың сипаттамаларына байланысты көрсетіледі. Қаржы шотында олар акциядан басқа депозиттер немесе бағалы қағаздар санаттарында ескерілуі мүмкін.
Варранттар - варрант сатушысынан олардың иелеріне белгіленген мерзім кезеңінде арнайы ескертілген талаптарда белгіленген акциялар немесе облигациялар мөлшерін сатып алуға құқық беретін биржада айналатын қаржы құралдары. Сонымен қатар валюталық варранттар бар. Варранттар негізгі қаржы құралынан бөлек сатылуы мүмкін. Варрант сатушысы осы міндеттемені сатып алуға жұмсалған шығынның мөлшерінде міндеттемені қабылдайды, ал сатып алушы оған балама активті алады. Қаржы шотында олар опциондар сияқты көрсетіледі.
Фьючерстер - ескертілген мерзімдегі келісілген бағада қаржы құралдарын немесе тауарларды сату және сатып алу келісімшарттары. Қаржы шотында тек қана биржада айналатын фьючерстер көрсетіледі (опциондар сияқты), өйткені олардың нарықтық құны бар.
Фьючерстердің әртүрлілігі форвардтық келісімдер болып табылады, олардың қатысушылары келісілген соманы алдын ала төлеп, міндеттемелерді орындаудан бас тартуы мүмкін. Форвардтық келісімдер қаржы құралдары болып табылмайды, өйткені олар нарықта айналмайды және осылайша қаржы шотында көрсетілмейді.
Қаржы операцияларын бағалау. Қаржы операциялары тиісті қаржы құралдарын алу немесе шығып қалу кезінде болған бағада бағаланады. Шетел валютасындағы қаржы құралдары осы қаржы құралдарын алуы немесе шығуы кезінде қолданылған ұлттық валютаның бағамына есептелуі тиіс.
Қаржы операциясының құнына қызметке төлемдер (жиындар, комиссиондар және т.б.), сатып алушы немесе сатушы төлейтін салықтар, жеке меншіктен түскен пайдалар (пайыздар, дивиденттер) қосылмайды. Осылайша қаржы шотында операцияның екі қатысушына бірдей шамада жазбалар жасалады.
Қаржы операциясы жаңа міндеттемелердің туындауына әкелсе, онда операцияны несие берушіге де және борышқорға да міндеттемеден алынған сомада жазу керек.
Бағалы қағаз номиналдық бағасымен жеңілдікпен сатылатын болса (дисконтпен), қаржы шотында эмитентке нақты түскен қаражаттың сомасы тіркеледі. Егер міндеттеме бағалы қағаздың номиналдық құнымен есептелетін болса, онда сату бағасы және номиналдық баға арасындағы айырмашылық (дисконт) жеке меншіктен түскен пайда ретінде қарастырылады.
Бағалы қағаздар алдымен бағалы қағаздарды сатып алып, одан соң инвесторларға өте жоғары бағаларда сататын қаржы делдалдары арқылы эмитенттермен таратылатын болса, активтер мен міндеттемелер инвесторлар төлеген бағалар бойынша жазылады, ал қаржы делдалдары мен инвесторлар төлеген бағалар арасындағы айырмашылық қаржы делдалы эмитентінен туындаған қызмет үшін төлем ретінде қарастырылады.
Шоттардағы қаржы активтері мен міндеттемелерінің қалдықтары туралы бухгалтерлік есеп деректері есеп кезеңіндегі қаржы активтері мен міндеттемелерінің өзгерісін анықтау үшін тікелей қолданылмауы керек, ол холдингтік (инвентарлық) пайдаданшығыннан тұруы мүмкін, яғни активтер мен міндеттемелер құны өзгеруінің салдарынан баға мен валюталық бағам өзгереді.
Холдингтік (инвентарлық) пайданышығынды жою үшін қаржы активтеріміндеттемелері құнының өзгеруінің бағасы орташа бағасында немесе есеп мерзімінің орташа валюталық бағамында қолданылады.
Есеп активтер мен міндеттемелердің бірыңғай топтарына келесі формула бойынша шығарылады:
Мұнда
S - есепті кезеңдегі орташа бағада есепті кезеңге қаржы активтері (міндеттемелері) құнының өзгеруі;
So - бухгалтерлік есеп деректері бойынша есепті кезеңнің басына қаржы активтерінің (міндеттемелерінің) құны;
Sn - бухгалтерлік есеп деректері бойынша есепті кезеңнің соңына қаржы активтерінің (міндеттемелерінің) құны;
Ipo - есепті кезеңде базистік кезең бағасында болған қаржы активтері (міндеттемелері) қалдықтарында болған кезеңде бағаның орташа индексі;
Iрn - базистік кезең бағасында болған есепті кезең соңындағы қаржы активтерінің (міндеттемелері) қалдықтарында болған кезеңге орташа баға индексі;
Iр - есепті кезеңде базистік кезең бағасына орташа баға индексі.
Барлық индекстер бірдей базистік кезеңге есептелуі тиіс екеніне назар аудару керек. Баға көрсеткішінің немесе валюталық бағамның өзгеру көрсеткішін есептеу есепті кезеңнің орташа бағасындағы материалдық айналым қаражаттары қорының өзгеруін бағалаған сияқты жүргізіледі.
Қаржы операцияларын тіркеу уақыты. Негізінде қаржы операциялары екі қатысушыға бірдей уақытта жазылуы тиіс. Егер қаржы операциясы қаржы емес операцияның баламасы болып табылса, онда жазбалар қаржы емес операция жүзеге асырылған кезде жазылуы тиіс, яғни қаржы талаптарының жазылу уақыты ҰШЖ-дегі басқа шоттарда қаржы талаптарының пайда болуына алып келген операциялардың жазылу уақытына сәйкес келуі керек.
Егер де операция тек қаржы активтеріне қатысты болса, онда оны жеке меншік құқығы қаржы активіне көшкен кезде ескеру керек, мысалы, бағалы қағаздарды сатқан кезде. Қаржы міндеттемелері пайда болған немесе өтелген жағдайда екі қатысушы несие берушіден борышқорға төлем болғанда немесе борышқордың несие берушіге қаражатты қайтаруы кезінде операцияны ескеруі керек.
Тәжірибеде қаржы операциясына қатысушылар оны әртүрлі уақытта аяқталған ретінде қарастырады, өйткені төлемді жүзеге асыру уақыты және оны алу уақытының арасында уақыт айырмашылығы бар.
Несие берушіге чек немесе басқа төлем құралы берілген кезде борышқор қарыздың қайтаруын жаза алады. Осылайша, егер несие беруші міндеттемелерді өтеуді борышқордан кейін тіркесе, онда бұл жағдайда борышқормен төленген, бірақ та несие берушімен алынбаған қаражаттар есептердегі қаражаттар (төлем флоты) ретінде қарастырылады және Басқа дебиторлық және кредиторлық берешек санатының құрамында ескеріледі. ТМД елдерінде есептердегі қаражаттар айтарлықтай көлемді құрайтынын ескере отырып, осы санаттың ішінде оның жеке позиция ретінде бөлінуін алдын ала ескеру жөн болады.
Өзара сынақ және ақпараттың шоғырлануы. Қаржылық есеп операциясында қаржылық құралдар түрлері таза негізінде көрсетіледі, яғни:
*
Активтерді сатып алу (сатып алу минус шегеру);
*
Міндеттердің таза туындауы (туындау минус өтеу).
Қаржылық есепті құру үшін активтердің санаты шеңберінде өзара операциялар сынағымен таза негізде ақпарат алуға болады. Алайда, қаржылық шоттың аналитикалық құндылығын жоғарылату үшін осындай ақпаратты активтердің нақты түрлерінің шеңберінде жалпы негізде немесе таза негізде өзара сынақпен алу қажет.
Қаржылық есеп деректерінің шоғырлануы жалпылама экономика, институттау секторлары немесе кіші секторлар деңгейінде жүзеге асады. Әртүрлі шоғырлану деңгейлері талдаудың әртүрлі түрлерінің талаптарын қанағаттандырады. Қаржылық есеп деректері жалпылама экономика деңгейінде елдің қаржылық ұстанымын өзге әлемге қатынасына байланысты айқындайды. Қаржылық ағынды талдау үшін институттау секторларының арасында секторлар бойынша қаржылық есепті әзірлеу қажет. Осы ағындар туралы және қаржылық делдалдың рөлі туралы анағұрлым нақты ақпаратты экономика кіші секторлары бойынша құрылған қаржылық есеп бере алады.
Поиск
в документе
назад
далее
7 (ІFRS) Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарты
Қаржы құралдары: ақпаратты ашып көрсету
Мақсаты
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ______
1 Осы Стандарттың мақсаты - ұйымдарға өз қаржы есептілігінде пайдаланушыларға мыналарды бағалауға мүмкіндік беретіндей ақпаратты ашып көрсету туралы талаптарды айқындау:
(а) ұйым қызметінің қаржылық жағдайы мен қаржы нәтижелері тұрғысында қаржы құралдарының маңызы; және
(b) есепті кезең ішінде және есептік кезеңнің соңында ұйым тәуелді болпатын қаржы құралдарынан пайда болатын қауіптердің сипаты мен дәрежесі, сондай-ақ осындай қауіптерден сақтану үшін ұйым қолданатын шаралар.
2 Осы Стандартта тұжырымдалған қағидаттар 32 ҚЕХС Қаржы құралдары: ақпаратты ұсыну (ІAS) және 9 Қаржы құралдары ҚЕХС-тарда(ІFRS) белгіленген қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін тану, бағалау мен ұсыну қағидаттарын толықтырады.
Қолдану аясы
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ______
3 Осы Стандартты барлық ұйымдар қаржы құралдарының барлық түрлеріне қолдануға тиіс, мыналар қосылмайды:
(а) 27 Шоғырландырылған және жеке қаржы есептілігі ҚЕХС (ІAS), 28 Қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестициялар ҚЕХС (IAS) немесе 31Бірлескен қызметке қатысу ҚЕХС (IAS) сәйкес есеп берілетін еншілес ұйымдардағы, қауымдасқан ұйымдар және бірлескен ұйымдардағы қатысу үлестері. Алайда, кейбір жағдайларда, 27 ҚЕХС (IAS), 28 ҚЕХС (IAS) немесе 31 ҚЕХС (IAS) ұйымға еншілес ұйымдағы, қауымдасқан ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындардағы қатысу үлесі жөнінде 9 ҚЕХС -ын (ІFRS) Қаржы құралдары стандартын қолдана отырып есеп беруіне рұқсат береді; мұндай жағдайларда ұйымдар осы ҚЕХС-ының (IFRS) талаптарын қолдануы тиіс. Ұйымдар сондай-ақ еншілес ұйымдардағы, қауымдасқан ұйымдардағы немесе бірлескен ұйымдардағы қатысу үлестерімен байланысты барлық туынды құралдарға, егер туынды құрал ҚЕХС-тағы 32 (IAS) үлестік құрал анықтамасына сай келмейтін болса, осы ҚЕХС-ты (IFRS) қолдануға міндетті.
(b) 19 Қызметкерлерге берілетін сыйақылар ҚЕХС-ына (IFRS) қатысты қызметкерлерге берілетін сыйақы жоспарларынан пайда болатын жұмыс берушілердің құқықтары мен міндеттемелері.
(с) [жойылған]
(d) 4 Сақтандыру келісімшарттары ҚЕХС-ына (ІFRS) сәйкес сақтандыру келісімшарттары. Соның өзінде осы Стандарт, егер 9 ҚЕХС (ІFRS) ұйымды есепке алуда оларды жеке көрсетуді талап етсе, сақтандыру шарттарында тізілген туынды құралдарға қолданылады. Оған қоса, егер 9 ҚЕХС -ын (ІFRS) келісімшарттарды тану және бағалауда қолданса, ол осы ҚЕХС-ты (IFRS) қаржылық кепіл келісімшарттарына қолдануы тиіс, алайда 4(d) ҚЕХС-ына (ІFRS) сәйкес эмитенттің шешімімен 4 ҚЕХС-ты (ІFRS) оларды тану және бағалау үшін қолданады
(е) оларға 2 Акциялар негізіндегі төлемдер ҚЕХС (ІFRS) қолданылатын үлесті құралдар негізінде төлемдер операциялары шеңберіндегі қаржы құралдары, шарттар мен міндеттемелер. Бірақ осы Стандарт 9 ҚЕХС -ының (ІFRS) аясына жататын шарттарға қолданылатынын ескеру керек.
(f) 32 ҚЕХС-ының (IAS) 16A және 16B, 16C және 16D -тармақтарына сәйкес үлестік құрал ретінде жіктелуі талап етілетін құралдар.
4 Осы Стандарт танылған және танылмаған қаржы құралдарына қатысты қолданылады. Танылған қаржы құралдарының қатарына (ІFRS) 9 ҚЕХС -ты қолдану аясындағы қаржы активтері мен қаржы міндеттемелері жатады. Танылмаған қаржы құралдарының қатарына (ІFRS) 9 ҚЕХС қолданыс аясына кірмейтін, осы Стандарттың қолдану аясында тұрған кейбір қаржы құралдары кіреді (мысалы, несие алу туралы кейбір келісімдер).
5 Осы Стандарт (ІFRS) 9 ҚЕХС -тың қолданысына жататын қаржылық емес баптарды сатып алуға немесе сатуға арналған шарттарға қолданылуы тиіс.
Қаржы құралдарының сыныптары және ақпаратты ашып көрсету дәрежесі
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ______
6 Осы Стандарт қаржы құралдарын сыныптары бойынша ашып көрсетуді талап еткен жағдайларда, ұйым қаржы құралдарын ашып көрсетілетін ақпараттың сипатына сәйкес келетін және сол қаржы құралдарының сипаттамаларын ескеретін сыныптарға топтастыруға тиіс. Ұйым қаржылық жағдай туралы есептің тиісті желілік баптарымен салыстыру жүргізу үшін жеткілікті түрде ақпарат беруге міндетті.
Қаржылық жағдай туралы есеп және ұйым қызметінің нәтижелері тұрғысында қаржы құралдарының маңызы
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ______
7. Ұйым қаржы есептілігін пайдаланушылар оның қаржылық жағдайы мен қызмет нәтижелері тұрғысында қаржы құралдарының маңызын бағалауға мүмкіндік беретіндей ақпаратты ашып көрсетуге міндетті.
Қаржылық жағдай туралы есеп
Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелер санаттары
8 Төменде аталған санаттардың әрқайсысы бойынша қаржылық жағдай есебі құны, 9 ҚЕХС -тағы (ІFRS) айқындауға сәйкес, не қаржылық жағдай есебінің өзінде, не ескертулерде ашып көрсетілуі тиіс:
(а) пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын қаржы активтері, бастапқы тану кезінде солай деп жіктелгендері (і) және 9 ҚЕХС-қа (ІAS) сәйкес сауда үшін арналғандары ретінде жіктелгендері (іі) жеке көрсетіледі;
(b)-(d) [жойылған]
(е) пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын қаржылық міндеттемелер, бастапқы тану кезінде осылайша жіктелгендері (і) және 9 ҚЕХС -қа (ІFRS) сәйкес сауда үшін арналғандары ретінде жіктелгендері (іі) жеке көрсетіледі; және
(f) амортизациялық құны бойынша бағаланатын қаржылық активтер.
(g) амортизациялық құны бойынша бағаланатын қаржылық міндеттемелер.
(h) Басқа толық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатын қаржылық активтер.
Пайда немесе залалдың құрамында көрініс табатын әділ құн бойынша бағаланатын қаржы активтері немесе қаржы міндеттемелері
9 Егер ұйым несиені немесе дебиторлық берешекті (немесе несие немесе дебиторлық берешек тобын) пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын ретінде жіктесе, ол мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) несиелік тәуекелділікке барынша берілу (36 (а)-тармақ, есептік кезең жағдайы бойынша, сондай несие немесе дебиторлық берешек (немесе несие немесе дебиторлық берешек топтары);
(b) кез келген тиісінше несиелік туынды құралдар немесе соларға ұқсас құралдар несиелік тәуекелдікке сондай барынша берілгендікті азайтатын шама;
(с) кезең ішінде және несиелік тәуекелдіктің өзгеруі себепті несиенің немесе дебиторлық берешектің (немесе несие немесе дебиторлық берешек топтарының) жиынтық әділ құнының өзгеру шамасы, бұлар былайша айқындалады:
(і) нарықтық тәуекелдікті туғызған нарық жағдайларындағы өзгерістерге жатқызылмайтын оның әділ құнындағы өзгеріс шамасы; немесе
(іі) баламалы әдісті қолдану, ол ұйымның пікірі бойынша, осы активтің несиелік тәуекелдігінің өзгерістеріне жататын әділ құнындағы өзгеріс шамасын анағұрлым шынайы айқындайды.
Нарықтық тәуекелдікті туғызған нарық жағдайларының өзгерістері қазіргі пайыз мөлшерлемесінің (бағдарының), тауар бағасының, валюта бағамының, бағалар немесе мөлшерлемелер индексінің өзгерістерін қамтиды.
(d) кез келген тиісінше несиелік туынды құралдардың әділ құнындағы өзгеріс шамасы. Ол өзгеріс кезең ішінде және несиені немесе дебиторлық берешекті жіктеу кезінен бастап мұндай өзгерістің жиынтық шамасы орын алған.
10 Егер ұйым 9 ҚЕХС (ІFRS) 4.2.2 -тармағына сәйкес қаржы міндеттемесін әділ құн бойынша бағалап, пайда немесе залал құрамындағы өзгерістер көрсетілсе, онда ұйым жиынтық табыс құрамындағы осы міндеттемелерге қатысты несиелік тәуекел өзгерістерінің әсері жөніндегі ақпаратты ашып көрсетуі тиіс (9 ҚЕХС -ның (IFRS) 5.7.7- тармағын қараңыз):
(a) кезең ішінде және сол міндеттеменің несиелік тәуекелдігінің өзгеруі себепті қаржылық міндеттеменің жиынтық әділ құнының өзгеру шамасы ( осы міндеттемелер бойынша несиелік тәуекелдігінің өзгеруі себебін анықтау бойынша нұсқау алу үшін 9 ҚЕХС-ның (IFRS) B5.7.13-B5.7.20 тармақтарын қараңыз).
(b) қаржылық міндеттеменің қаржылық жағдай есебі құны және ұйым өтеу күніне міндеттемені ұстаушыға шарт бойынша төлеуге тиісті сома арасындағы айырмашылықты.
(c) мерзім аралығындағы капитал құрамындағы жиынтық пайда мен залалды өткізудің кез-келген операциясы, сондай-ақ ондай операциялардың себептерін қоса көрсетуге.
(d) егер мерзім аралығында міндеттемені тану тоқтатылғандығын, яғни тану нәтижесінде пайда болған басқа да жиынтық табыс құрамындағы соманы (егер ондай жағдай бар болса).
10А Егер ұйым 9 ҚЕХС (ІFRS) 4.2.2 -тармағына сәйкес қаржылық міндеттемені әділ құн бойынша бағалап, ол пайда немесе залал құрамындағы өзгерістер ретінде көрсетілетін болып жіктелсе, онда ұйым осы міндеттемелерге қатысты әділ құнның барлық өзгерістерін көрсетуі тиіс (осы міндеттемлерге қатысты несиелік тәуекелгдің өзгерісінің әсерін қоса алғанда) (9 ҚЕХС -ның (IFRS) 5.7.7- және 5.7.8 -тармақтарын қараңыз):
(а) кезең ішінде және сол міндеттеменің несиелік тәуекелдігінің өзгеруі себепті қаржылық міндеттеменің жиынтық әділ құнының өзгеру шамасын (мына тармақтарды қараңыз: B5.7.13-B5.7.20 9 ҚЕХС-ы (IFRS). Осы міндеттемелер бойынша несиелік тәуекелдігінің өзгеруі себебін анықтау бойынша нұсқау алу үшін); және
(b) баланстық қаржылық міндеттеменің қаржылық жағдай есебі құны және ұйым өтеу күніне міндеттемені ұстаушыға шарт бойынша төлеуге тиісті сома арасындағы айырмашылықты.
11. Ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) 9 ҚЕХС-ның (IFRS) 99(c), 10(a) және 10A(a) және 5.7.7(a) -тармақтарының талаптарын сай орындау үшін қолданылған әдістерінің толықтай түсіндірмесін;
(b) егер ұйым IFRS 9- ның 9(c), 10(a) және 10A(a) және 5.7.7(a) тармақтарының сәйкес ол жүргізген ашып көрсету несиелік тәуекелдік өзгерісіне жататын қаржы активінің немесе қаржы міндеттеменің әділ құнындағы өзгерісті толық көлемде көрсете алмайды деп есептесе, ол мұндай қорытынды үшін негіздемені және өзі маңызды деп есептейтін факторларды.
(с) жиынтық табыс құрамындағы міндеттемелер бойынша несиелік тәуекелділік өзгерісінің әсері пайда мен залалды тіркеуде қарама-қайшылыққа немесе оны ұлғайтып көрсетуге әкеліп соғатындығын немесе соқпайтындығын анықтау үшін қолданған әдіснама немесе әдіснамаларды толықтай суреттеп беру (9 ҚЕХТ-тың (IFRS) 5.7.7-және 5.7.8 -тармақтарын қараңыз). Егер ұйым пайда мен залал құрамындағы міндеттемелер бойынша несиелік тәуекелділік өзгерісінің әсері жөнінде ақпаратты ашып көрестуге тиісті болатын болса, онда мұндай ақпаратты ашып көресту 9 ҚЕХС -ның (IFRS) B5.7.6-тармағына сай экономикалық қатынастарды толықтай ашып көрсетуі.
(d) басқа да жиынтық табыс әділ құнмен бағаланған қаржы активтерін.
Басқа толық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатын қаржылық активтер
11A Егер ұйымның басқа толық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатын арнайы жасалған инвестициялары бар болса, 9 ҚЕХС-ының (IFRS) 5.7.5-тармағында рұқсат етілгендей, ол ұйым ашып көрсетуі тиіс:
(a) басқа толық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатындай етіп жасалған меншікті капитал құралдарына тиісті инвестициялардың қайсысы.
(b) Осы ұсыныс баламасын пайдалану себептері.
(c) осындай әр инвестицияның есептілік мерзімінің аяғындағы әділ құны.
(d) Мерзім ішінде танылған дивиденттер, есептілік мерзімі ішінде танылмаған инвестицияларға қатысты және есептілік мерзімінің соңына дейін ұсталатын инвестицияларға қатысты дивиденттерді жекелеп көрсете білгенде.
(e) Мерзім ішіндегі меншікті капиталдағы жиынтық табыс пен шығындардың, осы көшірулердің себебін қоса алғанда, көшірілуі.
11B Егер ұйым меншікті капитал құралдарындағы толық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатын инвестицияларды мерзім ішінде танымаған болса, ол ұйым ашып көрсетуі тиіс:
(a) инвестициялардан айырылу себептерін.
(b) қаржылық жағдай туралы есептен шығару күніндегі шығарылған инвестициялардың әділ құны.
(c) шығару кезіндегі жиынтық табыс немесе шығын.
Қайта сыныптау
12-12A [жойылған]
12B Егер ұйым ағымдағы немесе алдыңғы есептілік мерзімдерде қаржылық активтерді 9 ҚЕХС(IFRS) 4.4.1 -тармағына сәйкес қайта сыныпталған болса, ол ашып көрсетуі тиіс. Осындай әрбір оқиға үшін ұйым ашып көрсетуі тиіс:
(a) қайта жіктеу күнін.
(b) бизнес моделіндегі өзгерістің нақтыланған түсіндірілуі және ұйымның қаржылық есептіліктеріне әсерін сапалық сипатта суреттелуі.
(c) әр категорияға жіктелегн және категориядан қайта жіктелген.
12C Қаржылық жағдай туралы есептен шығаруға дейін қайта топтастырудан кейінгі әрбір есептілік мерзімі үшін, 9 ҚЕХС(IFRS) 4.4.1 - тармағына сәйкес қайта топтастырылған активтер үшін олар амортизацияланған құн бойынша бағаланғанын ашып көрсетуі тиіс:
(a) қайта топтастыру күні анықталған эффективті пайыздық мөлшерлеме; және
(b) пайыздық пайда немесе танылған залалдар
12D Егер ұйым соңғы жылдық есептілік күнінен бастап амортизацияланған құн бойынша бағаланатындай етіп қаржылық активтерін қайта топтастырса, ол ашып көрсетуі тиіс:
(a) есептілік мерзімінің аяғындағы қаржылық активтердің әділ құны; және
(b) қаржылық активтер қайта топтастырылмаған жағдайда есептілік мерзімі ішіндегі табыс немесе шығында танылатын әділ пайда немесе шығын.
13 [жойылған]
Кепілді қамтамасыз ету
14 Ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) 9 ҚЕХС-тың (IFRS) 3.2.23(a) -тармағына сәйкес қайта жіктелген сомаларды қоса алғанда, міндеттемелерді немесе шартты міндеттемелерді кепілді қамтамасыз ету ретінде оған берілген қаржы активтерінің қаржылық жағдай есебі құнын; және
(b) кепілді қамтамасыз етудің жасалуына байланысты шарттар мен жағдайларды.
15 Ұйымда кепілді қамтамасыз ету болғанда (қаржылық немесе қаржылық емес активтер) және оның иесі тарапынан дефолт болмағанда кепіл затын сатуға немесе қайтадан қоюға оған рұқсат берілгенде, ол мыналарды ашып көрсетуі тиіс:
(а) кепілді қамтамасыз етудің әділ құнын;
(b) сатылған немесе қайта кепілденген кез келген сондай кепілді қамтамасыз етудің әділ құнын, сондай-ақ ұйымда оны қайтару міндеттемесінің болуын; және
(с) берілген кепілді қамтамасыз етуді пайдалануға байланысты шарттар мен жағдайларды.
Несиелік шығындарды жабуға арналған бағалау резерві
16 Қаржы активтері несиелік шығындар себебінен құнсызданғанда, ұйым осындай құнсыздануды бөлек шотта көрсетеді (мысалы, құнсызданудың жекелеген жағдайларын жазу үшін бағалау резерві шотында немесе активтердің ұжымдық құнсыздануын жазу үшін ұқсас шотта). Бұл жерде активтің қаржылық жағдай есебі құнын тікелей азайтудың орнына ол қаржы активтерінің әрбір сыныбы үшін есепті кезең ішінде мұндай шотта өзгерістерді салыстыру деректерін ашып көрсетуі тиіс.
Көптеген орнықтырылған туынды элементтері бар құрамдастырылған қаржы құралдары
17 Егер ұйым оның құрамында міндеттеме де, капитал компоненті бар құрал шығарса (32 ҚЕХС-ының (ІAS) 28-тармағын қараңыз) және сол құралда құны бірімен-бірі байланысты көптеген туынды элементтер тізбектелсе (мысалы, қайтарылатын айырбас борыш құралы), ол мұндай элементтердің болуын ашып көрсетуі тиіс.
Міндеттемелердің орындалмауы және бұзылуы
18 Қарыздар бойынша есепті уақыт жағдайында танылған кредиторлық берешекке орай ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) борыштың, пайыздардың негізгі сомасын төлеу жөніндегі міндеттемелердің орындалмауының кез келген жағдайлары туралы, сондай-ақ өтеу қоры немесе қарыздар бойынша сондай несиеорлық берешекті есепті кезең ішінде мерзімінен бұрын өтеу жағдайлары жөніндегі егжей-тегжейлі мәліметтерді;
(b) есепті уақытқа міндеттемелерді орындамаған кезде қарыздар бойынша несиеқорлық берешектің қаржылық жағдай есебі құнын; және
(с) орындалмаған міндеттемелер өтелген немесе шығаруға қаржы есептілігін бекіту уақытына дейін қарыздар бойынша несиеорлық берешектің шарттары жылғы редакция туралы ақпарат.
19 Егер есепті кезең ішінде 18-тармақта жазылғаннан басқа қарыз туралы келісімшарттарының бұзылуы орын алса, егер мұндай бұзушылық қарыз берушіге тездетілген өтеуді талап етуге мүмкіндік туғызса (бұзушылық жойылған немесе есепті уақыт жағдайы бойынша немесе бұл уақыт болғанға дейін қарыз шарттары жылғы редакция жағдайлардан басқа), ұйым 18-тармаққа сәйкес ашып көрсетілуге тиісті сол ақпаратты ашып көрсетуге міндетті.
Пайда мен залал туралы есеп
Кіріс, шығыс, пайда немесе залал баптары
20 Ұйым толық табыс жөніндегі есебінде не ескертулерде кірістің, шығыстың, пайданың немесе залалдың мынадай баптарын ашып көрсетуге міндетті:
(а) таза пайда немесе залалды, төмендігілер бойынша:
(і) пайда немесе залал құрамында көрсетілген әділ құн бойынша бағаланған қаржы активтері немесе қаржы міндеттемелерін, сонымен қатар ағашқы танудаылға осы категорияға жатқызылған қаржы активтері немесе қаржы міндеттемелері бойынша таза пайда мен таза залал жеке көрсетіледі және ол 9 ҚЕХС-на (IFRS) сай (мысалы, 9 ҚЕХС-да (IFRS) сату жөніндегі анықтамаға сай келетін қаржы міндеттемелері) міндетті түрде әділ құн бойынша бағалануы тиіс. Пайда немесе залал құрамында көрсетілген әділ құн бойынша бағаланған қаржы міндеттемелеріне қатысты басқада біріккен кіріс құрамындағы танылған пайда мен залал сомасын және пайда мен залал құрамындағы танылған соманы жеке ашып көрсетуі керек.
(ii)-(iv) [жойылған]
(v) қаржылық міндеттемелердің амортизацияланған құны.
(vi) қаржы активтерінің амортизацияланған құны.
(vii) басқа жиынтық табыс арқылы әділ құн бойынша бағаланатын қаржылық активтер.
(b) пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланбайтын қаржы активтері мен қаржылық міндеттемелерге орай жиынтықты пайыздық кіріс және жиынтықты пайыздық шығыстар (пайыздың тиімді мөлшерлемесінің әдісі бойынша есептелінетін);
(с) мыналарға байланысты пайда болған сыйақылар мен алымдар бойынша кірістер мен шығыстар (пайыздың тиімді мөлшерлемесін айқындау кезінде ескерілетін сомалардан басқа):
(і) пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланбаған қаржы активтері немесе қаржылық міндеттемелер; және
(іі) соның нәтижесінде активтер жеке тұлғалардың, трастілердің, зейнетақы қорлары мен басқа институттардың тапсыруы бойынша ұстап қалынатын немесе инвестицияланатын трастілік және өзге де фидуциарлық қызмет;
(d) 39 ҚЕХС-ының (ІAS) AG93-тармағына сәйкес есептелетін құнсызданған қаржы активтері бойынша пайыздық кіріс; және
(е) қаржы активтерінің әрбір сыныбы бойынша құнсызданудан болған кез келген шығынның шамасы.
20A Ұйым амортизацияланған құн бойынша бағаланған қаржылық активтерді қаржылық жағдай туралы есептен шығару нәтижесінде туған толық табыс есептілігінде танылған пайда немесе залал талдауын ашып көрсетуі тиіс, сол қаржылық активтерді қаржылық жағдай туралы есептен шығарудан туатын пайда немесе залалды жекелеп көрсеткенде. Осы ашып көрсету сол қаржылық активтерді қаржылық жағдай туралы есептен шығару себептерін ашып көрсетуі тиіс.
Басқа да ашып көрсетулер
Есеп саясаты
21 1 Қаржы есептілігін ұсыну (2007 жылғы редакция) ҚЕХС-ының (ІAS) 117-тармағына сәйкес ұйым есеп саясатының мәнді түйіндерін қысқаша сипаттағанда қаржы есептілігін жасау кезінде қолданылған бағалаулардың, сондай-ақ табыс етілген қаржы есептілігін түсіну үшін маңызы бар есеп саясатының басқа да түйіндерінің негізін (немесе негіздерін) ашып көрсетуге тиіс.
Хеджирлеуді есепке алу
22 Ұйым 39 ҚЕХС-та (ІAS) сипатталған хеджирлеудің барлық түрлері бойынша жеке мынадай ақпаратты ашып көрсетуге міндетті (яғни әділ құн бойынша хеджирлеу, ақша ағыны бойынша хеджирлеу, сондай-ақ шетелдік қызметке таза инвестицияларды хеджирлеу):
(а) хеджирлеудің әр түрін сипаттау;
(b) хеджирлеудің құралдары ретінде танылған қаржы құралдарын, сондай-ақ есепті уақыт жағдайы бойынша олардың әділ құнын сипаттау; және
(с) хеджирлеудің тәуекелдік сипаты.
23 Ақша ағындарын хеджирлеуге орай ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) ақша ағындарының пайда болуы күтілетін кезеңдер және олардың пайдаға немесе залалға әсер етуі күтілетін кезеңі;
(b) ол жөнінде хеджирлеу есебінен бұрын қолданылған, бірақ оның болуы енді күтілмейтін кез келген болжамды мәмілені сипаттау;
(с) ағымдағы кезең ішінде басқа толық табыс арқылы танылған сома;
(d) капитал шоттарынан есептен шығарылған және есепті кезеңдегі пайдаға немесе залалға қосылған, толық табыс туралы есептің әрбір желілік бабына қосылған сомалары көрсетілген сома; және
(е) ағымдағы кезең ішінде капитал шоттарынан есептен шығарылған және қаржылық емес активтің немесе қаржылық емес міндеттеменің бастапқы құнына немесе басқа қаржылық жағдай есебі құнына қосылған, оны сатып алу немесе қабылдау хеджирленетін жоғары ықтималды болжамды мәміленің мәні болған сома.
24 Ұйым мыналарды жеке ашып көрсетуге міндетті:
(а) әділ құнды хеджирлеу кезінде пайданы немесе залалды:
(і) хеджирлеу құралы бойынша; және
(іі) хеджирлеу тәуекелдігімен байланысты пайда болған хеджирлеу бабы бойынша.
(b) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz