СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1 СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Сыртқы экономикалық саясаттың мәні, принциптері және мақсаттары
1.2 Қазіргі кезеңдегі сыртқы экономикалық саясат

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасының әлемдік экономика құрылымындағы орны
2.2 Қазақстан Республикасының сыртқы сауда саясатының кейбір аспектілері

3 ЖАҢА СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТ ЖӘНЕ ОНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
3

5

5
8

14

14

17

20

27
29

Кіріспе

Алдымен жұмысымның кіріспелі бөлігіне шолу жасағаным, өзім жазған ісіме дұрыс көңіл аударатын шығар деп ойлаймын. Қай елдің болмасын экономикасының дамуын айқындайтын негізгі көрсеткіштердің бірі -- ол сыртқы сауда саясаты. Осы тақырыпты таңдағанымның Қазақстан Республикасында нарықтық экономика жағдайындағы сыртқа сауда саясатының ролі мен мәнін талдап, тереңірек зерттеу .
Жаһандану жағдайында әлемдік экономиканың үрдістерінен сырт қалу елдің экономикалық жағдайының, даму деңгейінің, технологиялық даму мен ұлттық бәсекелестік қабілеттілігінің шегеріп қалуына әкелуі мүмкін. Сондықтан сыртқы экономикалық қатынастардың ырықтандырылуы қазіргі заманның талабы болуда. Қазақстан өз экономикалық даму бағдары да сыртқы экономикалық іс-әрекетті ырықтандыруға, әлемнің жаңа технологияларын жетістіктерін кеңінен пайдалануға бағытталған. Мемлекеттің сыртқы ашықтық деңгейі жоғарлаған сайын сыртқы экономикалық факторлардың даму үрдісіне әсері де күшейе түсіп, сыртқы экономикалық қауіпсіздік мәселесін өзектендіре түседі.
Сыртқы экономикалық, қатынастарды ырықтандыру ең алдымен елдің сыртқы саудасында шектемелерді жоюымен көрінеді. Біздің ойымызша оның үрдісі жергілікті, отандық өндірушілердің шетел тауарларымен бәсекелестік қабілетін қолдаудың кең тарамды шаралар жүйесін қалыптастырумен қатар жүргізілуі тиіс. Өйткені ұлттық капиталдың қорлануының алғашқы кезеңіндегі Қазақстандық өндірушілер үшін қаржылық қуаттылығы мол, технологиялық озықтығы әйгілі, бизнестік тәжірибиесі қомақты шетел өндірушілермен тең дәрежелі бәсекелесу мүмкіндігі екі талай болады. Бұл жағдай елдің сыртқы саудасын ырықтандыру мен сыртқы экономикалық қашықтық дәрежесі арасында тікелей өзара байланыстылығы барын көрсетеді.
Қазақстан Республикасы сыртқы сауда саясатын жүзеге асыруда мемлекеттің орнына айрықша мән беріледі. Оның ұлттық экономикалық мүдделерге сай келуі мен халықаралық аренада бәсекелестік қабілетті жоғарлатуға үлкен ықпал ету мүмкіндігімен көрінеді. Сондықтан кез - келген елдің сыртқы сауда саясаты шетел тауарларының келуін реттеу және ел мүдделеріне сәйкес келетін халықаралық еңбек бөлінісіндегі орнына әсер ету сияқты мақсаттарды көздейді. Осы мақсаттарды орындау барысында халықаралық сауда ағымдарының елдің экономикалық қауіпсіздігіне әсер ету мәселесі ерекше мәнге ие болатындығын Қазақстан Республикасының қызметкерлері жақсы біледі.
Біріншіден халықаралық сауда қатынастарында әрбір ел өз мүдделерін жүзеге асыруға тырысатындықтан, әлемдік нарықта мемлекеттер шиеленісті мүдделер қақтығысы негізінде бәсекелеседі. Екіншіден ғаламдану үрдісінін белен алуы, сыртқы экономикалық катынастардың ырықтандырылу бағытының басым болуы, шаруашылық байланыстардың интерұлттандырылуы ел алдына туындайтын сыртқы қауіп - қатерлерден қорғану шараларын халықаралық келісімдерге сәйкестендіре жасақтауды қажет етеді.
Осы Қазақстан Республикасының сыртқы сауда саясаты атты курстық жұмысты жазу барысында, оның бөлімдерін толықтай қарастырылып, негізгі үш бөлімге бөлінді. Яғни сыртқы сауда саясаты, мәні, негізгі түрлері және оны жүзеге асыру құралдарын нақты көрсетіп және Қазақстан Республикасының кедендік тарифтерінен нақты цифырларын келтіріп ,Қазақстан Республикасының сыртқы сауда саясатындағы әріптестік қатынастырына тереңірек мән беріп, Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енуге жасап жатқан әрекеттеріне тереңірек тоқталынады

1 СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1. Сыртқы экономикалық саясаттың мәні, принциптері және мақсаттары

Сыртқы экономикалық саясат (СЭС) -- бұл сыртқы экономикалық байланыстарды (СЭБ) реттеу тәртібін анықтау және елдің халықаралык еңбек бөлінісіне қатысуын оңтайландыру бойынша мемлекет пен оның органдарының нысаналы түрде бағытталған іс-әрекеттері.
Сыртқы экономикалық саясаттың негізгі құраушыларына жататындар:
:: сыртқы сауда саясаты (құрамына экспорттық және импорттық саясат кіреді);
:: шетел инвестицияларын тарту және шетелдегі ұлттық капитал салымдарын реттеу саласындағы саясат;
:: валюталық саясат.
Сонымен бірге, сыртқы экономикалық саясат жекелеген мемлекеттермен, аймақтармен сыртқы экономикалық операцияларды жүргізудің географиялық теңестірілуі міндеттерін де шешеді, бұл іс елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етумен байланысқан.
Сыртқы экономикалық саясат -- сыртқы экономикалық қызметті де (СЭҚ) реттейді, оның айрықша белгілеріне мыналар жатады:
:: тауарлар мен қызметтердің халықаралық сауда-саттығы;
:: материалдық, ақша, еңбек және интеллектуалдық ресурстардың халықаралық қозғалысы.
Көптеген мемлекеттерде сыртқы экономикалық саясат құралдарының кең ауқымды жиынтығының болуы -- өздерінің сыртқы экономикалық байланысының құрылымы мен даму бағыттарын құруға ғана емес, сонымен бірге басқа елдермен сыртқы экономикалық байланысы мен сыртқы экономикалық саясатын да белсенді түрде ықпал етуге мүмкіндік береді. Сыртқы экономикалық саясат құралдарының бұл жиынтығын саудалық-саяси механизм ретінде қарастыруға болады.
Сыртқы экономикалық саясаттың негізгі принциптері.
Тиімді сыртқы экономикалық саясатты кұру үшін оның негізгі принциптерін нақты түрде анықтап алу керек. Сыртқы экономикалық саясаттағы негізгі орын -- сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың іс-әрекеттерін экономикалық-құқықтық реттеуге берілген, оның себебі -- бұл реттеу жалпы ұлттық мүдделерге жауап беруі тиіс.
Енді сол төрт принципті жеке-жеке атап өтейік:
1) мемлекеттік қайта өзгерту (жаңарту) қызметі. Бұл қызмет салалар мен аймақтардың даму саясатын қалыптастырады. Осы саясатқа сәйкес елдің сыртқы экономикалық саясаты да кедендік құралдары және шетел инвестициялары үшін арнайы тәртіп бар) қалыптасады;
2) ұлттық фирмаларының сыртқы экономикалық саясатының, бір реттік сыртқы экономикалық байланыстардан сыртқы нарықтарын кеңейту мақсатында, жалпы шаруашылық қызметі тұрақты бөлігі ретіндегі, сыртқы экономикалық саясатқа бағытталуы нәтижесіндегі өзгерісі;
3) үкімет тармақтары, ведомстволары сонымен бірге федерация және оның субъектілері арасында сыртқы экономикалық саясатты да жүзеге асыру қызметтерін айқын түрде бөлу;
4) сыртқы экономикалық саясат -- кез келген мемлекеттің сыртқы саясатының құрамдас бөлігі.
Егер дипломатия соғысқа қызмет етпесе, онда саудаға қызмет етеді, сондықтан әлемдік нарықта ресейлік экспортерлар үшін қолайлы жағдайлар жасау -- ресейдің сыртқы саясатының ең маңызды міндеттерінің бірі болуға тиіс.
Сыртқы экономикалық саясат -- сыртқы экономикалық қызметтің бүкіл жиынтығын, яғни тауарлар мен қызметтердің материалдык, еңбек, ақшалай және интеллектуалдық ресурстардың халықаралық қозғалысын реттейді.
Ал сыртқы экономикалық саясаттың құрамдас бөліктеріне: сыртқы сауда саясаты, өндірістік және ғылыми-техникалық ынтымақтастық саласындағы саясат, несиелік саясат, шетел швестициялары саласындағы саясат, технологиялармен айырбас жасау саласындағы саясат, жұмысшы күші миграциясы саласындағы саясат және тағы басқалар жатады.
Сыртқы сауда саласындағы саясатты жүзеге асыруі құралдарына: кедендік тарифтер, шеттен әкелу және шетке шығаруды реттеудің бейтарифтік шаралары, саудалық эмбарго, кедендік одақтар және еркін сауда аймағы; валюталық қатынастар саласына: валюталарды сатып алу-сату операциялары, коммерциялық және басқа мақсаттардағы валюталық операцияларға шектеулік белгілеу жатады. Төлемдік қатынастармен несиелік саясат сферасында займдар (қарыз) экспорттық несиелер және экспорттық несиелерді сақтандыру бойынша есептеу мөлшерлемелері мен процентерінің деңгейлері реттеледі.
Шетел инвестициялары саласындағы саясатты жүзеге асыру формаларына жататындар: шетелдік капиталдарды енгізуге рұқсат беру шарасы, экономиканың бір салаларына шетелдік инвестициялардың енгізілуіне тыйым салу және шектеу, ал кейбір салаларына қолайлы жағдай жасау, жергілікті компаниялардағы шетелдік қатысудың үлесін шектеу және т.б.
Технологияларды айырбастау және жұмысшы күші миграциясы саласындағы құралдар: белгілі бір елдерге технологиялардың белгілі бір түрін экспорттауға тыйым салу немесе шектеу, шетелдік жұмысшы үшін импорттауға шек қою. Бұл шарттардың барлығы дерлік халықаралық келісім-шарттар мен келісімдерде бекітіледі.
Сыртқы экономикалық саясат құралдарының қазіргі кезде кең арналы мемлекеттерге өзінің сыртқы экономикалық байланыстарының құрылымы мен бағыттарының қалыптасуына, сонымен бірге басқа елдердің сыртқы саясаты мен экономикасын белсенді түрде ықпал етуге мүмкіндік береді.
Өзіміз білетіндей, кез келген мемлекеттің қызмет ету ұлттық және мемлекеттік мүдде категорияларына сүйенеді. Бірақ та, кез келген қоғамда оның элитасының негізгі сегменттері, белгілі бір ұлыстары өз мүдделерінің терең мәнін әр түрі қөзқарастарда түсінеді.
Бұл түсініктің мазмұндылығы -ұзақ мерзімдік мақсатта жүйесімен түсіндіріледі. Оларды үкімет өзінің ішкі және сыртқы саясаттарында жүзеге асыруға ұмтылады.
Әр түрлі мемлекеттердің сыртқы экономикалық саясат векторларының тоғысуы кезінде мүдделерді түсінуі үшін біз халықаралық құқық нормаларын қолдануға мәжбүр боламыз, өйткені соңғы оншақты жылдар ішінде бұл нормалар статусына жалпы адамзаттық құндылықтар кірді. Бірақ ұлттық деңгейде біркелкі емес мемлекеттерде мұндай заңдылықтың түсіндірілуі жеткіліксіз болып есептеледі.
Егер ұлттық және мүдде деген терминдерге терең талдау жасалса, онда ұлттық мүдде деген түсініктің белгілі бір дәрежеде шартты сипатта екендігі анықталады. Бірақ осы категориямен қазіргі таңда міндеттердің басымдылығы анықталады. Ол міндеттерді елдің ішкі немесе сыртқы саясаттарында шешу қажет. Бұл түсінікке деген көп векторлық көзқарас оның субъективті де, объективті де мазмұндылығын қарастыруға мүмкіндік береді. Аман қалу, қауіпсіздікті қамтамасыз ету, әлеуметтік орталықты қажет ету -- абстрактылы нәрсе емес, ол тарихи және құрылымдық мағынасы бар нақты сапалы жағдай.
Қазақстан басқа көптеген мемлекеттер сияқты өз алдына белгілі бір мақсаттарды алға қоюға қабілетті. Белгілі бір тарихи кезеңдерде мақсаттардың сипаты өзгеріп отырады. Сөзсіз түрде, ол мемлекет ретінде мақсаттарды алға қоюға және оларды жүзеге асыруға қабілетті болуы тиіс.
Осы көзқарас тұрғысынан алғанда, осындай қабілеттілік белгілі бір бағыт-бағдар ретінде қарастырылады, яғни ол мемлекеттік саясатқа ұлттық мүдде сипатын береді. Ұлттық мүдде ең алдымен мемлекеттік мүддені айқындайды, ұлттық ресурстарды ұлғайту, ұлттық қауіпсіздік қатеріне қарсы әрекет ету сияқты мемлекет қажеттілігі ретінде анықталады. Мемлекеттік мүдде көп қырлы түсінік және де геосаясат көзқарасын қолдану жағдайларында оның бірқатар құраушылары ұлттық мүдде түріне айналады.
Оны өлшеу үшін екі әдіс қажет: құндылық және ұтымдылық.
Кез келген мемлекеттің қоғамы -- мемлекеттік саясаттың территориялық бағыттылығын мойындауда ортақ, біртұтас. Қазақстан мен Ресей экономикаларының тығыз байланысуы Ресейдің империялық мүддесін айқын көрсетті.
Қазіргі кездегі дуниеде үлттық мүдде саясаты бір түр^ рөлдерді атқарады, олардың бірқатары жабық түрде айқындалады. Атап айтқанда, шетел баспасөзі НАТО-ны Шыгыск карай кеңейту шараларын, бір жагынан, текті өкілеттілп ретінде, яғни Еуропага бейбітшілікті ныгайтатын үлі өкілетгілігі ретінде, екінші жагынан -- Шығыс Еуропага әскері саяси және экономикалық бақылау қою ретінде түсіндіреді.
Кез келген елдің ұлттық мүддесі әр түрлі елдердің ұлттық мүдделері ықпалымен шектеледі. Ол халықтардың ұйымдасқан мүдделерге қол жеткізуі үшін мемлскеттердің күш-әрекеттер біріктіруге ұмтылуынан көрінеді.
Демек, республиканың халықаралық арнаға табысты түрі енуіне сәйкес, оның әлемдік шаруашылық жүйесіндегі орны анықталады.
Бұл кезде ұлттық мүдделердің сәйкес түрде жүзеге асуына ұлттық рухани және мәдени құндылықтармен қатар әлеуметті экономикалық және саяси фактор құрушыларының жүйеле де ықпал етеді. Әлемнің саяси картасында, әсіресе ТМД кеңістігінде Ресей Федерациясының ұлттық мүдделері айқын формада белгіленген. Ол өзінің ұзақ мерзімдік мақсаттарын қоғамдық қатынастардың гуманистік сипатымен қатар, әлемнің ірі және дамыған державасы ретіндегі Ресейді құруға ұмтылады.
Сонымен бірге, орташа мерзімдік мақсаттар да нақты түр; белгіленген, олардың құрамына мыналар кіреді: ТМД шеңберіндегі тұрақты өзара байланыстар, жалпы еуропалық қауіпсіздікті сақтау, сонымен бірге белгілі бір жергілікті аймақта сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыруда ресейлік кәсіпорындарға жағдайлар жасау.
Осы айтылғандардан мынадай қорытынды жасауға болады яғни сыртқы экономикалық саясат белгілі бір міндеттер жүзеге асырудың формаларын, әдістерін негіздеуді, сонымен бірге оны жүзеге асыру үшін белгілі бір технологиялар қолдануды талап етеді.
Бұрынғы кеңестік мемлекеттердің сыртқы эконимикалық саясатымен салыстырғанда Ресейдің сыртқы экономикалық саясаты халықаралық ынтымақтастықтың балама бағыттарымен қаныққан.
Дегенмен осы елдердің сыртқы экономикалық саясатының принциптері белгілі бір дәрежеде ұқсас болып келеді Олар төмендегілерден тұрады:
:: ұлттық мүдделердің басылымдылығынан;
:: негізгі және жергілікті сыртқы саяси мүдделерден;
:: екінші реттегі мүдделер мен олардың сәйкестілігінен;
:: қауіпсіздіктің ұжымдық жүйелеріне қатысты кейбір жағдайларда ұлттық мүдделер шебінен;
:: ғаламдық мәселелерді бірлесе шешуге ұмтылуынан;
:: ХЭҚ (халықаралық-экономикалық қатынастар) субъектілерінің шынайы теңдігінен;
:: дамудың белгілі бір жолын таңдағандағы ел кұқығын құрметтеуінен;
:: халықаралық келіспеушіліктерді шешуде ымыраға келуден;
:: сыртқы экономикалық стратегияны жүзеге асырудың жүйелік жолы және т.б.
Техникалық революцияның жаңа толқыны кейбір елдерді айналып өтті яғни өз дамуында алдыңғы қатарлы елдерден артта қалып бара жатқан осы елдердің мүдделері мынада-қоғамдық қатынастарды жетілдіру негізінде еңбекті ұйымдастыру әдістерінің жетілдіру қажеттілігі.

1.2 Қазіргі кезеңдегі сыртқы экономикалық саясат

Экономикалық саясат - мемлекеттің экономикалық іс-шараларының жүйесі, яғни мемлекет, үкімет жүргізетін іс-қимылдардың, экономиканы басқару саласындағы шаралар жүйесі, елдің мақсаттарына, міндеттеріне, мүдделеріне сәйкес экономикалық үдерістерге белгілі бір бағыттылық беру. Экономикалық саясаттың мақсаттары мен құралдары қоғамдық құрылыстың сипатымен, елдің дамуының ішкі және халықаралық жағдайларымен айқындалады. Экономикалық саясат құрылымдық, инвестициялық, қаржы-несие, әлеуметтік, сыртқы экономикалық, ғылыми-техникалық, салық, бюджет саясатын қамтиды.
Экономикалық саясаттың пайда болуы алғашқы мемлекеттердің қалыптасуымен байланысты болды. Ежелгі және орта ғасырларда Экономикалық саясат әдетте салықтар алумен, ақша, айналыс және жер қатынастарын реттеумен шектелді. Капиталдың бастапқы қорлануы кезеңінде Экономикалық саясатқа капит. мануфактуралардың құрылуына және сауданың дамуына септігін тигізген меркантилизм мен проекционизм тән болды, ал өнеркәсіптік буржуазияның өсуіне қарай еркін кәсіпкерлік саясат пен фридредерлік барған сайын үлкен рөл атқара бастады. Қазіргі заманғы монополистік капитализмге мемлекеттің экономикалық рөлінің күшеюі сияқты Экономикалық саясат белгілері тән: мемлекет ұдайы өндіріске белсене араласады, халық ш-ндағы секторды дамытады, экономиканы бағдармалайды, дағдарысқа, инфляцияға қарсы шараларды жүзеге асырады, фирмалардың, соның ішінде халықаралық монополистік ұйымдардың сыртқы экономикалық қызметін реттейді. Экономикалық саясаттың нысандары мен әдістері көбінесе экономиканың жай-күйіне, нарықтық экономиканың ұдайы өндіріс үдерісін мемлекеттік реттеумен ұштастырылуына байланысты. Экономикаға оны жанама түрде реттеудің кейнстік теориясына негізделген мемл. ықпал ету идеялары мемлекет тиісті салық және несие-қаржы саясатын жүргізе отырып, қор жинауға бейім шаруашылық жүргізуші субъектінің психологиясын ықпал ете алады, қоғамның тиімді жиынтық сұранымына ынталандыра алады, сол арқылы нарықты реттеп, бағыттай алады, экономикалық өрлеуді жеделдете алады, халықтың жұмыспен қамтылуы деңгейі мен оның әлеуметтік әл-ауқатын арттыра алады дегенге саяды. 1929 - 33 ж. Ұлы тоқырау кезеңінде АҚШ Президенті Ф. Рузвельт кейнстік идеялар тұрғысынан Экономикалық саясат жүргізді, бұл саясат "жаңа бағыт" деп аталды. Соғыстан кейінгі жылдары көптеген елдер жаңа дағдарысқа қарсы шараларды әзірлеу, соғыс қиратқан шаруашылықты қалпына келтіру және өрге бастыру кезінде де осы кейнстік қағидаларды басшылыққа алды. Алайда 1950 - 60-жылдардан бастап Экономикалық саясатта неолибералдық монетаристік доктриналардың ықпалы белең алды. Мұнда нарықтық шаруашылыққа ерекше орын берілді, мұның өзі экономика мемлекеттің араласуын қажет етпейді деген идеяға алып келді. Кейнсшілдікке қарама-қарсы қағида болып табылатын монетаризм теориясына сәйкес сұранымды ынталандыру жөніндегі Экономикалық саясат шаралары экономиканың жағдайын жақсартпайды, қайта үйлесімсіздік туғызады, жағдаятты нашарлатады, өйткені "теңдестіруші" нарықтық тетіктердің әрекетіне кедергі жасайды. Монетаристер тиімді жиынтық сұраным қағидатын емес, ұсыным қағидатын, кәсіпкерлік қызметті мемл. реттеудің күшін жоюды бірінші орынға қойды. Олар кәсіпкерлерден алынатын салықты азайтуды, бюджет тапшылығын төмендетуді, бағаның құралуын ырықтандыруды, ақша шығарылымын шектеуді, сондай-ақ әлеум. мұқтаждарға жұмсалатын шығынды азайтуды жақтады. Олардың пайымдауынша, мемлекеттің Экономикалық саясатның атқарымы ақша шығарылымын және несиелендіруді реттеумен шектелуге тиіс. Монетаризм идеясы бірқатар елдерде: Ұлыбританияда (тэтчеризм), АҚШ-та (рейгономика), Чилиде, Израильде, Ресейде жүргізілген Экономикалық саясатта көрініс тапты. Экономиканы басқарудың әкімшілдік-әміршілдік жүйесі қираған, өтпелі экономикасы бар, қазіргі заманғы нарықтық тетіктері әлі қалыптаса қоймаған бұрынғы соц. елдерде Экономикалық саясаттың өздеріне тән ерекшеліктері болды. Қазақстанның Экономикалық саясаты нарықтық қатынастарды батыл енгізе отырып, мемлекеттің рөлін арттыруға, барлық деңгейде экономиканың басқарылуын қалпына келтіруге негізделді. Экономикалық реформаларды жүзеге асыру барысында әлемдік тәжірибе ескерілді, экономиканы нарықтың өзін-өзі реттеуі мен мемлекеттік реттеудің өркениеттік тетіктері оңтайлы түрде ұштастырылды. Нәтижесінде Қазақстанның Экономикалық саясат ТМД елдерінің ішінде алғашқылардың бірі болып өтпелі кезеңдегі экономиканың дағдарысын еңсеріп, экономиканың қарқынды өрлеуі жолына түсті, қоғам дамуының толғағы жеткен міндеттерін дәйектілікпен шеше бастады.[1]
Қазақстан өзі нарықтық экономикада дамушы ел болғандықтан, өзінің экономикасын осы күнге дейін дұрыс жүзеге асырмауда, оның дәлелі сонау КСРО кезінен бері кеңес одағының шикізат көзі болып табылған Қазакстан, кәзірдің өзінде де шикізаттың арқасында өзінің экономикасын дамытып жатыр. Осыған байланысты мен өзімнің мақаламдаҚазақстан Республикасының сыртқы экономикалық байланыстарын зерттеп, дамыту жолдарын қарастырамын. Менің мақаламда осы тақырыпты алған себебім Қазақстан Республикасы табиғи байлықтарға бай бола отырып, Менделеев таблицасының химиялық элементтеріне ие бола отырып, не үшін еліміздің экономикасы мен өнеркәсібі артта калып келеді? Сонымен қатар жүзге жуық мемлекеттермен сауда катынастарын жасай отырып, айтарлықтай экономикалық жетістіктеріміз жоқ.
Сыртқы сауда кез-келген мемлекеттің экономикасында аса маңызды роль атқарады. Оның дәлелі сонау тарихи оқиғаларды алып қарасақ, сол кездің өзінде-ақ ежелгі мемлекеттер бір - бірімен сауда қатынастарын жасай бастаған. Бүгінгі күні сыртқы сауданың арқасында мемлекеттер дамыған мен дамушы мемлекеттер болып өзара бөлініп жатыр. Осы дамушы елдердің сыртқы саудасын қарай отырып, оларды екі топқа бөлеміз: бірінші топқа: сыртқы саудада электрониканың арқасында дамып жатқан, Оңтүстік Шығыс Азия (ОША), Корея, Сингапур, Малазия және тағы басқа мемлекеттер жатады. Екінші топқа: "мұнай шуының" (нефтянной бум) немесе шикізатты сатудың арқасында экономикасы жедел дами бастаған Парсы шығанағының елдері Катар, Кувеит, Біріккен Арап Әмірлігі, Багам, Бермуд мемлекеттері мен Латын америкасының бірнеше елдері кіреді. Бұл топқа кіретін елдердің экономикасы осы шикізат сатудың арқасында қарқынды өсу жолында, соның бірі Қазақстан Республикасын осы топтың екіншісіне, яғни "мұнай шуының" еліне жатқызуға болады.
Дүниежүзі елдердің барлығы үшін сыртқы сауданың рөлі ерекше маңызды. Сыртқы сауда деген - белгілі бір мемлекеттің басқа бір мемлекетпен сауда жасауы. Сыртқы сауда барлық өндірістік экономикалық қызметтердің басқа елдермен байланыстыру үшін тауар мен қызмет көрсетудің шекарадан тыс жылжуын қамтиды. Бүгінде Қазақстан Республикасы жүзге жуық елдермен сауда - экономикалық қатынастарын жүзеге асырады. Осы сауда - экономикалық қатынастарда еліміздің импорттап, экспорттап жатқан тауарлардың құрылымына көңіл аударсақ, онда импорттық тауарлардың басым бөлігі дайын өнім, құрал-жабдықтар, халық тұтынатын тауарлар, электроника және тұрмыстық техникаларды құраса, экспорттық тауарларымыздың көбі шикізаттан құралған. Мемлекеттің экспорттық, импорттық тауарларына қарай отырып, сол елдің экономикалық деңгейі қаншалықты дамығанын және қаншалықты дұрыс экономикалық саясатты ұстап отырғанын байқауға болады. Осыған байланысты біздің елге келетін болсақ, әлі сыртқы экономикамызда атқарылатын мәселелер өте көп, соның бірі сыртқы саудада дұрыс экономикалық бағытты таңдаған жөн. Ол экономикалық бағытты жүзеге асыру үшін ең бірінші бізге экспорттық операцияны дұрыс жүзеге асыруымыз керек. Мәселен біздің экспорттық тауарларымыз негізінен таргетингке бағытталған, таргетинг дегеніміз - экспорттық тауарлардың түрлерін бір мақсатқа ғана көздеп шығару, мысалы: әртүрлі тауарлардың түрлерін сата бермей тек қана экспортта шикізатты сату. Жаңа технологиялардың қолдануына байланысты таргетингтік экспорттық өнімдерге сұраныс азаюда. Осыған сәйкес темір мен мұнайға деген сұраныс төмендеуде. Ал бұлар - Қазақстан экспортының негізі, соңғы жылда мұнай бағасы 4 есе, ал металл бағасы 2 есе құлады. Осы жағдайды ескере отырып мемлекетіміз шикізатты өңдеп оны дайын өнім қылып, диверсификациялап сату керек, диверсификациялық (диверсификация - өнімнің түрі - түрлерін өндіру) өнімдерді шығаруы тиіс. Бірақ бұл саясатты дұрыс жүзеге асыру үшін мемлекет тарапынан қосымша қаржы бөлініп зауыттар мен фабрикалар салынып, сапалы тәжірибелі мамандар дайындалуы тиіс. Ал біз бұл жағдайды керісінше түсінеміз, біз пайдалы қазбалар қоры жағынан дүние жүзінде алдыңғы қатарлы орындарға ие бола отырып, шикізатты арзан болса да сата беріп пайда түсіруіміз қажет, ал бұл өте бұрыс саясаттың бірі. Шикізатты өңдеп, одан дайын өнім шығарып сату бізге пайда әкеле отырып тауарларымыз сұранысқа ие болады.
Сыртқы сауда саясаты мәселесіне келетін болсақ онда, сыртқы саудада дұрыс саясатты ұстанған жөн, әйтпесе мемлекеттің экономикасы өте баяу дамып, экономикалық дағдарыс пен құлдырау мүмкін. Сол үшін әр мемлекет өзінің экономикалық дәрежесіне байланысты әр түрлі саясат ұстанады. Мысалы: дамыған елдер өз нарығын Либерализацияса (Либерализация - нарықка толык еркіндік беру), дамушы елдер, Протекционистік (Протекционизм - өзінің отандық өндірушілерін шет ел бәсекелестерінен қорғау) саясатын ұстанады. Кейбір дамыған елдер өзінің нарығына толық еркіндік береді яғни либерализациялайды өйткені ол мемлекеттің экономикасына еш қауіп төну мүмкіншілігі аз, олар экспортты да күшейтіп, импортқа да еркіндік береді. Себебі олардың ішкі экономикасы толық дамыған және отандық өндірушілеріне қауіп төнбейді, өйткені импорт тауарларынан гөрі, олардың отандық тауарлары өте арзан, сапасы жоғары. Ал дамушы мен дамып келе жатқан мемлекеттер сыртқы сауда операцияларын тиімді реттемесе, бұлардың экономикасына өте қиын жағдай туу мүмкін. Өйткені отандық өндірушілері өз елін дамыған елдер сияқты толық тауарлармен қамтамасыз ете алмайды, себебі олардың техникасы дамымаған, білімді, сапалы, жұмысшылар аз, бірақ бұларда шикізат көзі көп, шикізат көзі көп болғанымен, адам оны шикідей ішіп немесе шикідей қолдана алмайды, оны міндетті түрде өңдеуі керек, осы біздің елімізге тән жағдай. Осы мәселелерге байланысты біздің мемлекетімізге қай саясатты ұстанған жөн болар еді? Бұл өте күрделі сұрақтардың бірі, мәселен егер мемлекетіміз еркін сауда саясатын ұстанса онда: мемлекетіміздің барлық нарығы ашылып, отандық тауарлардың орнын импорт тауарлары басады импорт тауарлары отандық тауарлардың өтуіне кедергі бола отырып осының арқасында көптеген отандық өндіріс орындары жабылуы мүмкін, себебі олар шетел тауарларымен бәсекеге түсе алмайды, еркін сауда кезінде импорттық тауарларға сұраныс көбейіп, отандық тауарларға сұраныс азая бастап, отандық тауарлар қысқарып, мыңдаған адамдар жұмыссыз қалып, экономикаға қауіп төнуі мүмкін. Сол үшін мемлекет протекционистік саясатты ұсынады: отандық өндірушілерді қорғау үшін, жоғарғы кедендік тарифтерді импорт тауарларына көтеріп, содан кейін оны қандай дәрежеге түсіруін немесе көтеруін ұсынады. Ол рыноктағы еркін іс-әрекеттеріне жол бермейді. Бірақ бұл саясатты ұзақ мерзім бойы пайдалану экономиканың тоқырауына әкеледі, өйткені шетелдік тауарлармен бәсеке болмаса, жергілікті кәсіпкерлердің техникалык деңгейі, өндірісті жоғарлату ынтасы төмендейді. Импорт тауарларына тарифтердің көтерілуі инфляцияны тудыртады, тұтынушының көп қаржы жұмсауына итермелейді және өмір сүру деңгейін күрделендіреді, өйткені тұтынушылар өздеріне керекті импорттық тауарлармен қамтамасыз ету үшін, егер ондай отандық тауарлар елімізде шығарылмаса, импорттық тауарларды алуына тура келеді.
Мемлекет өз экономикасына қолайлы жағдай туғызу үшін осы екі саясатты алмастырып ұстанған жөн. Айта кететін жай Қазақстанның өндірушілері импорт тауарларымен қатты бәсекеде болса және біздің тауарлардың өтуіне мүмкіндік бермесе, мемлекет әкімшілдік реттеу шараларын соның ішінде квотаны, стандартизация, сертификацияны, адам денсаулығына зиянды, төмен сапалы, тауарларды азайту шараларын қолдануы керек. Бірақ Қазақстанда өндірілмейтін және бәсекелесуге көмектесетін тауарларды жіберуі тиіс, мысал: бізде киім - кешек өндірілмейді, сол үшін мемлекет өз халқын қамтамасыз ету үшін импортқа, соның ішінде Қытайдың зиян, сапасыз тауарларының сатылуына мүмкіндік беруі міндетті. Осыған байланысты мемлекетімізге өте қу саясатты ұстанған жөн, ол деген мемлекетіміз өз халқын киім - кешекпен қамтамасыз ету үшін Қытайдың киімін сатылуына рұқсат беруі қажет. Ал егер бізде киім - кешек өнеркәсібі дамыған жағдайда және отандық киім өнеркәсібі Қытайдың тауарларымен бәсекеде болып жатса, мемлекет тарапынан протекционистік саясатты қолдануымыз керек, соның ішінде мемлекет стандартизация, сертификация арқылы іс - әректтерін жүзеге асырады, бұл жерде мемлекет Қытайдың тауарлары денсаулыққа зиян, сапасы төмен деген шектеулер қойып тауарлардың әкелуіне тыйым салынады. Қазіргі кедендік тарифтер мөлшері кейбір отандық өнеркәсіпті дұрыс қорғай алмай жүр, не сонда осы өндіріс орындарын жауып тек шетел тауарларын пайдалануға көшеміз бе? әлде басқаша кедендік саясатқа көшуіміз керек пе? Бұл тұрғыда бізге тиімді кедендік тариф саясатын жан-жақты зерттеп, талдап анықтауымыз керек. Осы айтылған мәселелерді үлгіге ала отырып, өзіміздің елде шығарылған тауарлар, импорт тауарларымен бәсекелесіп жатса онда ол импорттық тауарларына жоғарғы кедендік тарифтерді енгізуіміз керек, ал елімізде өндірілмейтін импорт тауарларына кедендік тарифтерді түсірген оңды және дұрыс саясат болар еді.
Ең біріншіден біздің сыртқы саудада дайын өнімді сатып шетел тауарларынмен бәсекелеке болғысы келсе, онда Қазақстан мемлекетіне біріккен шетел кәсіпорынын құрып дайын тауарларын шығару. Мысалы: Қазақстан, Қытаймен біріккен кәсіпорындарын құрсақ онда Қазақстан жағынан жұмысшы күші, шикізат материалдары болса Қытай жағынан құрал-жабдықтар, технологиялар мен мамандар бөлінуі керек, капитал теңбе-тең. Содан соң біріккен шетел кәсіпорының келісім-шарты келесігідей болуы керек, Қазақстан жағы шығарған дайын өнімнің 50-60 % пайдасына ие болуы керек және ол кәсіпорындардың жұмыс істеу келісім - шарты 5 жылдан аспауы керек, 5 жылдан кейін біз оны толықтай өзімізге сатып алып ары қарай жұмысты жалғастырған жөн болар еді.
Сыртқы сауданы дамытуда инвестицияның құйылуының да үлкен үлесі бар. Бірақ біздің елдегі инвестициялық пайдасы біздің елге емес, сол құюшы компанияның пайдасына түсуде. Біз бұл жердегі инвестиция құю шарттарын өзгерткеніміз тура. Мәселен: сыртқа шығып жатқан инвестициялық компаниялардың өнімдері біздің қазынаға кем дегенде жартысынан көп пайдасы түсуі керек және жұмысшылардың көбі қазақстандықтар болғаны жөн. Ал қазіргі жағдай мүлдем керісінше. Сыртқы саудада әлі де болса шикізатты дамытып сатудың басқа дакөздері бар, ол міндетті түрде инвестиция құйып, бірлескен шетел кәсіпорындарын ашу емес. Сатуға қажетті шикізатты дамыту үшін арнайы бағдарлама құрып бюджеттен арнайы құрал-жабдықтар сатып алу үшін, мамандарды дайындау үшін қаржы бөлінуі тиіс, ол бөлінген қаржының шығындарын есептеулер бойынша 2 - 3 жылда ақтап шығып екі есе пайда түсірер еді.
Одан басқа сыртқы саудаға шығаратын өнімдердің қатарын болашақтағы мемлекеттің 30 корпоративті ел бағдарламасы толтырады. Бірақ та бұл бағдарламаны тоқсаныншы жылдардан бастауы керек еді. Ал қазір оны жүзеге асыруға мен күмәнданып отырмын, өйткені еліміздің қабылдаған саяси-экономикалық бағыттарымызды түздеуіміз керек, сол тоқсаныншы жылдары сатылған кен орындарын, кәсіпорындарды, зауыттарды қайта өзімізге қайтарып, жаңа бағыттағы сыртқы саудамызды дамытуымыз керек.

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ

2.1 Қазақстан Республикасының әлемдік экономика құрылымындағы орны

Біздің ұлттық экономикамыздың бәсекеге қабілеттілігіне оны әлемдік экономикаға интеграцияланған жағдайда ғана қол жеткізе аламыз.
Сондықтан да Қазақстанның Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруін жеделдету аса маңызды міндет болып табылады. Бұл тұста өзіміздің бүкіл саяси және дипломатиялық әлеуметімізді толығымен іске қосқанымыз абзал.
Менің ойымша, қазақстандық бизнестің қалыптасу процессі аяқталып келеді. Ол ішкі ғана емес, сондай-ақ сыртқы рыноктарда да күш сынасу үшін пісіп-жетілді.
Біз ендігі жерде шаруаларымызды да Қазақстанның ғана емес, сондай-ақ әлемдік рыноктардағы бәсекелестік күреске дайындауымыз керек.
Біздің Қазақстан капиталының шетелге қозғалысын, оның сыртқы рыноктарда игеруін қолдап, көтермелеуіміз қажет. Бұл - жаһандық бәсекелестіктің элементі, сондай-ақ әлемдік экономика жайында аса маңызды білім алу мүмкіндігі.
Шетелдердегі барлық мемлекеттік құрылымдар отандық бизнеске көмек пен қолдау көрсетулері тиіс.
Қазақстан Даму банкіне сыртқы, әзірге таяу жатқан рыноктарда жұмысқа кірісетін кез келді. Жаңа міндеттерді шешу үшін Үкімет тарапынан Банкті он миллиард теңге, ал өңірлерден өкілдік ететін акционерлер бес миллиард теңге сомасында одан әрі қаржыландыруы қажет.
Біздің валюталық реттеуді ырықтандыру, ал 2011жылы қаржы секторында Еуроодақ стандарттарын енгізу бағытында батыл алға жылжуымыз керек.
Біздің экономикамыздың бәсекеге қабілеттілігі көбінесе кәсіпорнымыздың халықаралық стандарттарға шұғыл түрде көшуімен айқындалатын болады.
Қазақстан Батыс елдерінің өнім спасын бақылап отыру жөніндегі жарты ғасырға жуық тәжрибесін ең қысқа мерзімде меңгеруге бар күшін салып жатыр.
Біздің Президентіміздің айтуы бойынша, Үкімет қазірдің өзінде 2010 жылға дейінгі стандарттау мен сертификаттаудың ұллтық жүйелерін дамыту жөніндегі бағдарламалық құжаттарын әзірледі., қазақстандық кәсіпорындарды ИСО халықаралық стандарттарына жедел көшіру жөніндегі жұмыс жоспары жасалды.
Ендігі жерде әр министр мен әкімнің жұмысы олардың өз қызметінің саласында халықаралық стандарттарды енгізу жөніндегі істің жай күйіне қарай қатаң бағаланатын болады.
Қысқа мерзімде халықаралық іс-тәжрибеде қабылданған техникалық реттеу үлгісіне көшуді аяқтау қажет. Биылғы жылдың өзінде Техникалық реттеу туралы заң жобасы қабылданып, қолданылып жүрген 50 заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілуде.
Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру мақсатында даму басымдықтарын айқындап алу өте маңызды.
Үкімет әлемдік деңгейдегі сарапшыларды тартып, еліміздің артықшылықтарына қажетті талдау жасау арқылы жылдың соңына дейін накты ұсыныстар тұжырымдауға тиіс.
Біздің іс жүзінде барынша тиімділік беретін үздік халықаралық тәжірибелерді енгізуіміз кажет.
Соның бір мысалы индустрияны дамытуға кластерлік тұрғыдан келу бола алады.
Биылғы жылдың соңына дейін біздің келешегі бар барлык қазақстандық, ауқымды өңірлік және аймақтық кластерлерді (бәсекеге қабілетті салалар жиынтығы) айқындап алуымыз кажет. Даму институттары болса, алдағы міндеттерді жүзеге асырудың тиімді құралдарына айналуы керек.
Инновациялық қызметтің инфрақұрылымын дамыту үшін Алатау кентіндегі Ақпараттық технологиялар паркін іске қосып, Орал мен Степногор калаларында технопарктер құруымыз қажет.
Аэроғарыш саласындағы жоғары технологиялық өндірістерді дамыту үшін отандык әлеуетімізді кеңінен пайдалануымыз керек.
"Байкоңыр" кешенін жалға беруден түсетін бір сәттік пайда табудан гөрі ғарыш айлағын жалға беруді ұзарту жөніндегі келісімде көзделген Ресеймен бірлескен ғарыштық бағдарламалар мен жобаларды іске асыруға қарай ойысқанымыз өте-мөте маңызды.
Мұның өзі біздің ғарыш жөніндегі ғылымымыз бен жаңа технологиялардың дамуына жәрдемдесер еді.
"Ангара" ғарыштық зымыран кешенін құру осындай бірінші жоба болуға тиіс. Біз қазірдің өзінде 2010 жылы өзіміздің тұңғыш ғарыштық жер серігін ұшыру жөніндегі жұмысы қолға алынды.
Перспективалы бағыт -- шетелдің жетекші банкілері және компанияларымен бірлескен жобалар.
Осы бағытта Даму банкі Еуропа қайта құру және даму банкімен бірлесе отырып "Солтүстік-Оңтүстік" электр желісі магистралінің құрылысын қаржыландыруға кірісіп жатыр. Жобаның құны -- 280 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.