Дәстүрлі құқықтық жүйе

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

Кіріспе

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ Құқығының құрылымы және БЕЛГІЛЕРІ
1.1 Құқықтың жүйесі
1.2 Құқықтық қатынастардың ұғымы, айрықша белгілері мен түрлері
1.3 Құқықтық нормаларға түсіндірме беру ұғымы мен түрлері
2 Қазіргі заманғы құқықтық жүйелер
2.1 Мұсылмандық-құқықтық жүйе
2.2 Роман-германдық құқықтық жүйе
2.3 Англо-саксондық құқықтық жүйе
2.4 Көшпелі қазақ өркениетіндегі құқық
2.5 Дәстүрлі құқықтық жүйе

3 Құқық салалары ЖӘНЕ НЕГІЗГІ АЖЫРАТЫЛАТЫН БЕЛГІЛЕРІ
3.1 Құқық салаларының жалпы сипаттамасы
3.2 Әкімшілік құқықтың рөлі мен маңызы
3.3 Мемлекеттік қаржылар мен қаржылық жүйелер
3.4 Еңбек құқығының пәні мен әдістері
3.5 Азаматтық құқық туралы ұғым
3.6 Отбасы құқығы: ұғымы, негіздері мен принциптері
3.7 Экология құқығының ұғымы
3.8 Қылмыстық құқықтың ұғымы
3.9 Қылмыстық іс жүргізу ұғымы
3.10 Азаматтық іс жүргізу құқығының ұғымы
3.11 Қазіргі кезеңдегі халықаралық құқық ұғымы

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
3
6
6
7
9
17
17
18
18
19
19
20
20
22
23
24
25
26
26
27
27
28
29
31
33

Кіріспе
ХХІ ғасырдың қарсаңында Қазақстан түбегейлі қайта жаңғыру дәуіріне қадам басты. Қазақстан Республикасы өз қызметін құқықтық мемлекет қалыптастыру жолында жүзеге асыратындығын, бейбіт сүйгіш азаматтық қоғам негізін қалай отырып, мемлекеттің басты қазынасы адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтары екендігін жария етеді. 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы адамзаттың ортақ құндылығы құқықтың үстемдігін бекітеді. Сонымен бірге Қазақстанның мемлекеттік-құқықтық ғылымында толғымен айқындалып үлгермеген әлеуметтік, демократиялық, зайырлы, құқықтық мемлекет категорияларында бекітіп отыр. Осыған орай көрсетілген ұғымдардың теориялық негізін жасау қажеттілігі туындап отыр. Бұл өз кезегінде құқықтық мемлекет қалыптастыруда ең бастауын және даму заңдылығын тереңінен түсінуге мүмкіндік беріп, конституциялық-құқықтық қызметтің институттарын жетілдіре білу бойынша ғылыми-негізді әдістемесін жасауға жағдай жасайды.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасында жаңа ұлттық құқықтық жүйе құрылып жатыр. Бұған мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан кейін құқықтық реформа жүзеге асырыла бастаған алғашқы жылдары қабылданған барлық бағдарламалық құжаттар бағытталған. 1994 жылғы 12 ақпандағы Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасында (негізгі бағыттар) заң жүйесін кеңестік тоталитаризмнен мұра болып қалған кемшіліктерден тазарту қажет екендігі, республиканың заң жүйесі терең тоқырауды бастап өткеріп жатқаны және қоғамыздың заң саласын тереңінен реформалау қажет екені, ал соңғы жылдары заң саласында қабылданған заң актілерінің жүйесіз екендігі әрі бір-біріне, азаматтардың, шаруашылық етуші субъектілердің құқықтары мен заңды мүдделеріне қайшы келуінің жиі орын алатыны, оларда ведостстволық мүдде басым болып отырғандығы айтылған.
Аталмыш Бағдарламада қоғам алдында әлемдік тәжірбиені ескере отырып Қазақстанның демократия, нарықтық экономика, адамгершілік пен әлеуметтік әділдік принциптеріне негізделген, сапалық тұрғыдан алғанда жаңа , шын мәніндегі құқықтық жүйесін құру мақсатындағы кейінге қалдырмас, терең, кешенді және ауқымды құқықтық реформа жүргізу міндеті тұрғаны ашық айтылған. Сонымен бірге, конституциялық құқықты табиғи құқық, құқықтық мемлекет, қоғамдық шарт доктринасының идеяларымен, құндылықтарымен мазмұнды етудің және осы негізде бүкіл заң шығару жүйесінің Конституцияға сай болуын одан әрі бекітудің заң шығару жұмысының маңызды қағидатты қыры екендігі көрсетілген.
Тақырыптың зерттелу деңгейі мен тарихнамасы. Еліміздің құқықтық реформа жүріп жатқан он жылдан астам уақыттың ішінде (егер мемлекетіміздің егеменді мен тәуелсіздігі жарияланған алғашқы негізгі актілерді оның іс жүзінде басталуы деп есептесек) оның құқықтық жүйесін қалыптастыру мен оның әр түрлі қырларын ғылыми тұрғыда зерттеуде біршама жетістіктерге қол жетті. Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 20 қыркүйектегі Жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат тұжырымдамасы арқылы құқықтық реформаның бірінші сатысының қортындысы жасалып және іс жүзінде осы реформаның келесі екінші сатысының негізгі бағыттары ресми түрде анықталған. Аталмыш аса маңызды бағдарламалық құжатты әзірлеу және қабылдау кезінде 1990 жылғы 25 қазандағы Қазақ КСР-інің мемлекеттік егемендігі туралы декларациядан бастап жиналған бай тәжірби ғана емес, сондай-ақ отандық және шетелдік ғылымдардың ғылыми зерттеулерінің қортындылары да пайдаланылды [1].
Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым Академиясының академигі М.Баймахановтың Құқық үстемдігі құқықтық мемлекет ұғымының жүйелеуші белгісі ретінде атты еңбегінде құқықтық мемлекет ұғымының кешенді мәселелеріне арналған. Ғалымның пікірінше , ...үстем болуымен сипатталатын және мемлекеттілік институттарына қарағанда басымдылықты болатын құқық құқықтық мемлекет түсінігінің жүйе құрушы белгісі болып табылады. Құқық үстемдігінің жинақталған түрі құқықтық мемлекетті этатистік мемлекеттен ажырататын аса маңызды ерекшеліктерді көрсетеді және оның сипаты мен табиғатына толық дәрежеде сәйкес келеді. Өзге де заңдық белгілер мен ерекшеліктері үйлестіре алынған құқық үстемдігінің арқасында ғана құқықтық мемлекеттің бүкіл қызметін тереңінен қайта құруға ықпал етуге шамасы келеді, оған демократиялық және адамгершілік сипат береді, оның дамуын халықтың мүддесіне сай әрекет ететін саяси жүйенің құрамдас бөлігіне айналу жолына бағыттайды .
Осы мәселенің өзектілігі профессор В.Сергиевскийдің пікірінен де байқалады. Оның айтуынша, Қазіргі кезде Қазақстанда таптық идеологияның орнына жалпы адами құндылықтары келгенде ... ғылыми ой-пікірлер заңтанудың мазмұнын қайта қарауды, қайта түйсінуді қажет етеді....
Бұрынғы тоталитарлық жүйеде табиғи құқық тарихи-құқықтық тұрғыдан ғана қарастырылып, мойындалмайтын, ал жеке құқық үзілді-кесілді қабылданбайтын. Сондықтан қазіргі посткеңестік республикалар құқықтық жүйелерін жетілдіруге емес, демократиялық қоғамының жаңа жүйесін құруға тиіс.
Батыс елдері мен бұрынғы КСРО-да мұндай зерттеулердің жүргізіле бастағанына көп болған жоқ . Шетелдерде бұлар құқықтық мемлекет жағдайында құқықтық құблыстар дамуының белгілі бір нәтижесі ретінде болса, КСРО-да бұл либералды заңгерлердің құқықтық қоғамда лайықты орын алатынына деген үміті болды.
КСРО-да қайта құру жүріп жатқанда, ТМД елдері құрылғанда Р:Давид, К.Жоффе-Спинози, К.Цвайгерт, Х.Кетц, Л.Фридмэн, Ж.Карбонье және т.б. авторлардың еңбектері өте танымал болды. Олардың еңбектерінде құқықтың жүйесі ерекше құқық түсінігі ретінде қарастырылады.
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері. Құқықтың жүйесі және оның құрылымдық элементтерінің проблемаларын- оның ұғым-категория аппаратын, құрылымдық ұйымдастырылуын, ішкі және сыртқы өзара байланыстарын, қоғамда алатын орнын, сондай-ақ қоғамның өмір сүруі мен дамуының аса маңызды алғы шарты ретіндегі рөлін ғылыми тұрғыдан зерттеу әрдайым өзекті болады. Әсіресе, тоталитарлық режимді жеңіп, құқықтық, демократиялық мемлекеттер ретінде қалыптасып жатқан, бостандық , теңдік пен келсім идеалдары негізінде азаматтық қоғам қалыптастырып жатқан, кең көлемді құқықтық реформалар жүргізіліп жатқан, жаңа ұлттық құқықтық жүйелерді құру кезінде қиындықтар мен қарама-қайшылықтарды басынан кешіп жатқан Қазақстан жағдайына кеңінен тоқталып өту. Осыған байланысты мынандай міндеттер туындайды :
құқықтық жүйенің қызмет етуін қамтамасыз ететін қолданыстағы заңнама одан әрі дамытуды жолдарын қарастыру ;
құқықтық жүйені Конституция негізінде ілгері дамыту негіздері ;
құқықтық мемлекеттің конституциялық идеялаларын қалыптастыру;
ұлттық заңнаманы жүйелендіру бойынша жұмыстардың жоспарының жүргізілуі және т.б.
Тақырыптың теориялық және практикалық мәні мен маңызы. Ұлттық құқықтық жүйе қалыптастырудың теориясы мен практикасының әдістемелік проблемалары да өзекті болып отыр. Құқықтық жүйе категориясы мен тақырыптың көптеген мәселелері белгілі дәрежеде құқық философиясына, құрлымдық-функционалдық талдаудың социологиялық проблемаларына және т.б. жатады. Қазір Қазақстанның ғылымында өзінің философиялық-құқықтық зерттеулерін, соның ішінде құқық пен құқықтық құблыстардың жүйелілігіне арналған зерттеулерді дамыту қажет.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ Құқығының құрылымы және БЕЛГІЛЕРІ
1.1 Құқықтың жүйесі

Жүйе деп әртүрлі байланыстармен және өзара қатынастарымен біріккен жеке элементтерден тұратын кеделі ұйымдасқан тұтастық түсініледі.
Элемент - бұл күрделі тұтастықтың құрамды бөлігі. Демек, жүйе ішкі құрылысты, құрылымды, байланысты, бөлшекке даралап белгілейді. Сонымен бірге жүйе белгілі бір заңдар немесе принциптер бойынша реттелген жеке элементтерден тұратын біртұтас құрылым болып табылады. Құқық теориясында жүйедей реттелінетін қоғамдық қатынастардың сипатымен айқындалатын тарихи қалыптасқан, ақиқат бар құқықтың ішкі құрылымы түсініледі [1].
Құқықтың жүйесі оның ішкі бірлігін білдіреді, ол қалыптасқан қоғамдық қатынастардың жүйесімен байланысты. Оның бастапқы элементі құқықтық нұсқау - құқық нормасы болып табылады. Құқық нормаларының көбінің бір тұтасқа бірігуі, олардың арасындағы өзара іс-қимылы оның жеке бөлшектеріне тән емес жаңа сапа туғызады.
Жүйелер туралы жалпы теория идеяларын құқық жүйесін сипаттағанда толығынан қолдануға болады, оның аса маңызды белгілері: біріншіден, құқық нормаларының тұтастығы, бірлігі; екіншіден, құқықтың жүйелілігі болып табылады. Соңғыны құқық жүйесінің сыртқы қасиеті ретінде айыруға болады. Оның ең басты сапасы - қайшылығы жоқтығы, үйлесімсіз ережелердің болмауы.
Құқық нормалары бірімен бірі өзара байланысты, өзара келісімді болуы керек, құқық тек жалпы экономикалық жағдайға ғана сәйкес, жәй ғана оның көрінісі болып қоймай, қайта ішкі қайшылықтарына байланысты өзін-өзі жоққа шығармайтын ішкі үйлесімінің көрінісі болуға тиіс.
Әрбір жүйе екі негізгі бөліктің, біріншіден, құрылымды - қандай да болмасын бірыңғай тым жалпы бір тұтастықтың (процестің, құбылыстың) шеңберінде біршама дербес элементтердің жекеленуі мен "жиынтығының" және, екіншіден, құрылым элементтерінің өзара қатынасы болуын көздейді.
Құрылым дегеніміз элементтердің тұрақты бірлігің, қатынастардың реттелінгендігін, тұрақтылығын білдіретін элементтер байланысының заңы; ол құбылыстың жүйе ретінде тұтастығын, бірлігін сақтауды қамтамасыз етеді, оның негізгі қаңқасын құрайды. Сонымен бірге элементтердің бірлігі олардың өзара бір-бірімен келіскен әрекеттестікте болуын көздейді, бұл жүйенің өмір сүруінің амалы болып табылады. Өзара әрекеттестіктің арқасында әрбір элемент бүкіл жүйеге тән өзгеше сапаға ие болады. Оның жүйеден тысқары өмір сүруі мүмкін емес.
Құқық жүйелі құбылыс ретінде нақ осы ерекшелігіне толығырақ тоқталайық, құқық жүйесі құрылысының негізі мен принциптерін қарастырайық. Құқықты жеке бөліктерге бөлудің негізіне материалдық белгі - құқықтық реттеудің негізіне жататын қоғамдық қатынастардың сипаты алынады. Құқық жүйесін жеке бөліктерге болу қандай да болсын нормалаудың қоғамдық қатынастардың қай саласын реттейтіндігіне байланысты, яғни құқық жүйесінде салаларды бөлудің белгісі құқықтық реттеудің тақырыбы болып табылады [2].
Құқық жүйесінде салаларды бөлудің қосымша белгісіне құқықтық реттеудің әдісі жатады, ол дегеніміз заңдық тәсілдер мен амалдардың жиынтығы, солардың көмегімен сапасы жағынан біртектес, жекеленген қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу жүзеге асырылады. Оны құқықтың салаларын бөлудің заңдық белгісі деп айтады.
Құқықтық реттеу тақырыбы бойынша ерекшеленетін құқық жүйесінің жеке бөліктері құқық салалары деп аталады, олар біртектес қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы ретінде түсініледі.
Егер нормативтік нұсқама (құқық нормасы) құқықтың бастапқы элементі, негізгі клеткасы, тұтас құқықтық материя болатын болса, онда құқықтық институт құқық саласының негізгі элементі, саланың бастапқы, дербес құрылымдық бөлшегі болып табылады, онда құқықтық нормалар өздерінің заңдық мазмұны бойынша топтастырылады. Заңдық нормалар саланы тікелей емес, құқықтық институттар арқылы құрады. Құқықтық институт - бұл біртектес қоғамдық қатынастардың дербес түрін реттейтін құқық саласының бөлігі.

1.2 Құқықтық қатынастардың ұғымы, айрықша белгілері мен түрлері

Құқықтық қатынастар - құқыққа байланысты, құқық негізіндегі қатынастар.
Олар:
!) Құқықтық қатынас - бұл қоғамдық қатынас, былайша айтқанда, адамдардың арасындағы қатынас және олардың іс-әрекетімен, мінез-құлқымен тікелей байланысты. Меншік иесінің өз заттарына хақысы бар, бірақ бұл құқықтарды ол басқа адамдармен қатынас жасағанда жүзеге асырады;
2) Адамның мінез-құлқына құқықтық пайда болады. Құқықтық норма мен құқықтық қатынас арасында бұл тартпас байланыс бар, өмірде тек қана құқықтық нормада көрсетілген құқықтық қатынас пайда болады. Кейде заңда көрсетілмеген жағдайда да қатынас құқықтық сипатқа ие болуы мүмкін. Мысалы, құқықтық ұқсастық болған жағдайда құқықтық норма тікелей көрсетілмеген қатынастарға қолданылады;
3) Құқықтық қатынас - бұл субьективтік құқықтар мен міндеттер арқылы пайда болатын адамдар арасындағы байланыс. Субъективтік құқыққа ие болушы соны пайдаланатын тұлға, ал құқықтық міндет жүктелген сол міндетті орындауға тиіс тұлға. Құқықта қатынаста хақысы бар тұлға және міндеті бар тұлға болады: адам, ұйым, мемлекеттік орган;
4) Құқықтық қатынас -- ерікті қатынас. Құқықтық қатынас пайда болу үшін қатысушылардың еркі қажет (мүліктік қатынастар). Ал кейбір құқықтық қатынастар тек бір тараптың еркіне байланысты пайда болады (қылмыстық іс заң қорғаушы органның еркі бойынша қозғалады);
5) Құқықты қатынасты мемлекет қорғайды. Құқықтық нормалардың талаптарын жүзеге асыруды қамтамасыз ете отырып мемлекет құқықтық қатынастарды да қорғайды. Мемлекет қорғайтын құқықтық қатынастар қоғамдағы құқық тәртібінің негізі болып саналады.
Құқықтың қатынастардың түрлері:
1. Реттейтін құқықтық қатынастар -- субъектілердің заңға сәйкес мінез-құлқы, былайша айтқанда, құқықтық нормалар негізінде және соған сәйкес мінез-құлық. Мұндай құқықтың қатынастар құқық тәртібінің негізін құрайды. Бұларға жататындар: мемлекеттік, мүліктік, отбасы, еңбек т.б. құқықтық қатынастар.
2. Қорғайтын құқықтық қатынастар -- субъектілердің заңсыз әрекетінің салдарынан пайда болады. Оның мақсаты - қоғамдық тәртіпті қорғау, кінәліні жазалау, сөйтіп әділдік орнату.
3. Абсолютті құқықтық қатынастарда тек бір тарап белгілі (құқық иесі) болады. Басқалардың барлығы міндетті тарап болып саналады Мысалы, бұларға меншікке байланысты қатынастар жатады.
4, Салыстырмалы құқықтық қатынастарда барлық оған қатысушылар белгілі (сатушы мен сатып алушы) болып келеді.
Сонымен, құқықтық қатынастар дегеніміз - қатысушыларының субъективтік құқықтары мен заңда көрсетілген міндеттері болатын, құқық нормалары мен заңда көрсетілген айғақтарға (фактілерге сәйкес туындайтын, ерік-ықтиярды білдіретін қоғамдық қоғамдық қатынастар.
Құқықтық қатынастардың құрамы бірнеше бөлшектерден: құқық субъектісінен, субъективтік құқықтан, заңды міндеттен, құқықтық қатынас объектісінен (затынан) тұрады [3].
Құқық субъектісі -- заңды немесе жеке тұлға. Заңды тұлғалаларға жататындар мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, т.с.с. Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлкімен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп аталады. Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар да жеке тұлғалар болып саналады.
Субъективтік құқық - тұлғалардың мүдделерін қанағаттандыру үшін оларға белгілі шекте әрекет жасауға берілген құқықтық мүмкіндік. Мұндай мүдделер заңды деп танылады. Сол заңда белгіленген шек аясында тұлға өз мүддесін қанағаттандыру үшін түрлі іс-әрекет жасайды. Жеке тұлға еңбек етуге, білім алуға, меншікке ие болуға, үйленуге хақылы. Сондай-ақ заңды тұлғалар да заңда рұқсат етілген шек аясында әрекет жасай алады. Өзіне берілген құқықты пайдалана ма, жоқ па ол тұлғаның өз еркі.
Заңды міндет -- заң белгілеген әрекетті істеу немесе істемеу шарттары. Мұндай міндет басқа тұлғаның мүддесін қанағаттандыру үшін жіктеледі. Занды міңдеті бар тұлға оны өз еркімен орындамаса, оған мемлекеттің мәжбүрлеу күші қолданылады. Мысалы, ата-ана өз баласын асырап, бағып, тәрбиелеуге міндетті. Егер бұл міндетін орындамаса, заңда белгіленген шара қолданылады. Міндет заңды тұлғаларға да жүктеледі.
Құқықтың қатынастың объектісі (заты) -- табиғат құбылыстары, мүліктік, өзіндік мүліктік емес игіліктер. Субъективтік құқық пен заңды міндеттер аталған объектілерге бағытталған болып келеді.

1.3 Құқықтық нормаларға түсіндірме беру ұғымы мен түрлері

Түсіндірме беру қажеттілігі. Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері қыруар заңдар және одан туындайтын өзге де нормативтік актілер қабылданып, бекітілген соң дереу іске қосылды. Солардың ішінде іске аспай мардымсыз болып жатқандығы да бәрімізге мәлім. Оның объективтік және субъективтік өзіңдік сыры бар. Осындай келеңсіз, қолайсыз жағдайлардың объективтік сыры мынада: тіпті басқасын қойғанда заң актілерінің өздері есепсіз шығарылуында, олардың бір-бірімен қабылдай, бұрынғы актілердің тұжырымдарын оңайларының бұрмалауында, сөйтіп, олардың қарама-қайшылығы, кемістігі, ақырында соқтыруы, әркелкілігі, қазіргі өскелең өмір талабымен сыйыспайтындығында. Әрине бұдан келіп, бірте-бірте нормативтік актілердің түрлері көбейеді, оларды білін үйренуге кері әсерін тигізеді, інжарлыққа, керітартпалыққа әкеліп соқтыратыны сөзсіз. Сөйтіп, заңның жоғарлығына сенімсіздік тудырады, заңсыздыққа әкеліп тірелетіні өмірден көріп отырмыз. Бұларға қоса, нормативтік актілердің арқауына өзге де объективтік жағдайлар өз септігін тигізуде: айталық, құқықтық норма жалпы мәндес болып табылатындықтан, оны нақтылы өмір талабына бейімдеп қолдану дұрыс, дәлме-дәл, бұлжытпай пайдалану әркез болса да селқостықтың, алшақтықты кесірінен көңілден шықпауы; заң нормаларында көптеген арнаулы құқықтық терминдердің, ұғымдардың жөнді-жөнсіз қаптап кетуі; заң техникасының әлі де болса пісіп жетіспеуі оны дұрыс қолданбауы, нормативтік актілердің тілінің анық түсінікті, дәлме-дәл болмауының нәтижесінде, олардың кейбір тұжырымдары шашыраңқы, тұманды, екі ойлы болып келуі; сондай-ақ, құқық нормаларының мәтіндеріндегі заңгердің қосқан "т.б, т.с.с өзге де" сөздердің кажетлігі.
Әрине, заң шығарушы қызметкерлердің кәсіптік, қала берсе дайындық деңгейінің төмендігі де нормативтік актілердің кемістігіне өз әсерін тигізеді.
Сөйтіп бұлардың барлығы жинақтала келе құқықтық нормаға түсіндірме беруге итермелейді [6].
Құқықтық түсіндірме - дегеніміз құқықтық нормаларын оларда айтылған сөздерді біркелкі түсінуге және оны іс бойынша мәніне сәйкес дұрыс, әрі дәлме-дәл қолдануға байланысты түсінік беретін құқықтық субъектілерінің қызметі.
Түсіндірменің объектісі заңдар және одан туындайтын (заңнан өзге) нормативтік актілер болып табылады. Түсіндірменің пәні нормативтік актілеріге пайымдалған заң шығарушының еркі. Түсіндірме өзінің құрылымдық жағынан екі жақтық қызмет болып табылады. Оның бірінші жағы ұғыну, яғни, субъектінің өзінше түсінуіне бағытталған, оның өзіндік сана сезімінің шегінен аспайтын, ішкі ой-өрісінің процесі. Ұғыну - бұл құқықты іске асырудың барлық нысандарына (сақтау, орындау, пайдалану, қолдану) қажетті жағдайы болып табылады. Ол түсіндірудің алдындағы алғы шарт. Ал, құқықтық түсіндірудің бірыңғай (тұтас) процесінің екінші жағы түсіндірме өзіне емес өзге қатынастарға қатысушыларға арналған қызмет.
Демек, құқықтық түсіндірме - құқықты іске асыру, әсіресе құқық қолдану процесінің ең қажетті және басты элементі. Ең алдымен, белгілі бір құқықтық норманы қолдану үшін оның шынайы мәнін ұғыну қажет, ал келер жағдайларда оны түсіндіру керек. Бұл құқықтық нормалардың дәл мәнін анықтап түсіндіру мен мемлекеттің еркін тануға бағытталған интеллектуалды процесс болып табылатын әр түрлі субъектілердің ең күрделі және көп қырлы кызметі.
Субъектілерге қарай құқықтық нормалар түсіндірмесі мынадай түрлерге бөлінеді: ресми түсіндіру оған уәкілетті субъектілердің (мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың) берген түсініктемесі, ол арнаулы актіде бекітіледі және басқа субъектілер үшін міндетті мәні болады. Ол құқық қолданушыларды құқықтық нормаларды біркелкі түсінушілікке және оларды бірқалыпты қолдануға бағыттайды. Сөйтіп, нормативтік құқықтық актілерді түсіндіруді, елімізде жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың бірі. ҚР-ның Конституциялық Кеңесі, ол Конституцияның нормаларына ресми түсіндірме береді.
Бұл қызметтің барысыңда осы аталған орган заңдар мен халықаралық шарттардың Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін не сәйкес еместігін зерттеп, анықтайды. Нәтижесінде Конституциялық Кеңес шешімдер қабылдайды, олар сол күннен бастап күшіне енеді. Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндеті, түпкілікті болып табылады және шағымдануға жатпайды (ҚР Конституциясы, 74-бап).
Заңға тәуелді актілердің ресми түсіндірмесі оларды қабылдаған органдар немесе лауазымды адамдар береді (Үкімет, Президент, т.б.). Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты сот практикасының шешімі бойынша, түсініктер беріп отырады (ҚР Конституциясы, 36 бап).
Осы орайда айта кететін жәйттің бірі - ҚР Парламентінің өзі қабылдаған заңдарына ресми түсініктеме беруге құқығының жоқтығы. Бұл жөнінде ҚР Азаматтық кодексінің (жалпы бөлім) 6-бабынын мынадай тұжырымдарында:
1. Азаматтық заң қалыптары дәл айтылған сөздердің дәлме-дәл мәніне сәйкес түсіндіруге тиіс, Заң қайшылықтарының текстісінде қолданылған сөздерді әртүрлі түсіну мүмкін болған жағдайда Қазақстан Республикасының ережелеріне және азаматтық заңдардың осы тарауда (мұнда "Азаматтық-құқықтық қатынастарды реттеу" деп аталатын 1-тарау жөнінде - С.Т.), ең алдымен оның 2-бабында "Азаматтық заңдардың негізгі бастаулары" делінген бұл баптың аталуы - С.Т.) баяндалған негізгі қағидаларына сай келетін түсінікке басымдылық беріледі.
2. Азаматтық заң қалыптарының дәл мағынасын анықтау кезінде, егер бұл осы баптың 1-тармағында (мәтіні жоғарыда берілген -С.Т.) баяндал,ан талаптарды бұрмалайтын болса, ол күшіне енгізілген кездегі тарихи жағдайларды және оның сот тәжірбиесіндегі түсінілуін ескеру қажет, - делінген [8].
Қорыта келе, айтарымыз: 1) нормативтік құқықтық актілерде көмескіліктер мен әркелкі түсінушілік оларды қолдану тәжірбиесінде қайшылықтар анықталған реттерде нормативтік актіде қамтылған құқықтық нормаларға ресми түсіндіру берілуі мүмкін; 2) нормативтік құқықтық актілерде ресми түсіндіру процесінде оларға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге жол берілмейді; 3) заң актілерінің нормалары Қазақстан Республикасы Конституциясының қағидаларына толық сәйкестікте түсіндірілуге тиіс; 4) заңға тәуелді нормативтік актілердің мағынасы оларды түсіндірген кезде заң актілеріне толық сәйкестікте ашылуға тиіс; 5) нормативтік құқықтық актілердегі құқықтық нормалар іске асырылғанда, соның ішінде оларды қолданғанда, оларды ресми түсіндірудің міндетті сипаты болады.
Ресми емес түсіндіру - бұл ресми мәртебелігі жоқ, өзінің қызмет бабы бойынша құқықтық нормаларды түсіндіруге өкілеттікке иелі емес субъектілердің қызметі. Мұндай субъектілердің қатарына қоғамдық ұйымдар, ғылыми мекемелер, ғалымдар, тәжірбиелі қызметкерлер жатады. Бұлар құқықтық нормаларын түсіндіргенде тек ұсыныстар мен кеңестер нысанында жүзеге асырады. Мұндай түсіндірудің түрі, әрине, заңдық міндетті сипатты емес және оның биліктік заңдылық күші болмайды, әрі формальды-юридикалық (заңдық) зардаптарға әкеліп соқтырмайды. Оның күші осыңдай түсініктемені берген адамдар мен ұйымдардың нанымдылығы мен беделіне байланысты.
Ресмилік түсіндірме нормативтік (көпшілікке арналған, жалпы мәнді, мемлекеттік жалпы міндеттілік сипаты бар, бірнеше дүркін қолданыста болуға жарайтын, бірақ, ол жаңа құқық нормаларын тудырмайтын құжат және қазуалдық (тек нақтылы жағдайға байланысты бір-ақ рет қолданыста болатын, жеке мәнді, жалпы міндеттілік сипаты емес. Мысалы, сот мәжілісінде судья процеске қатысушыларға өтірік жауап бергендігі үшін куәгердің қылмыстық жазаға айыпталатындығы туралы заң бабын түсіндіру) болып табылады. Нормативтік түсініктеменің өзіндік мынадай түрлері бар: аутентикалық (авторлық) - мұндай түсініктемені құқық нормаларын бұрын қабылдаған орган береді (яғни, кім құқық нормалары бар актіні қабылдаса, тек сол орган ғана құқық норманың мәнін түсіндіруге хақылы), легальдық (рұқсат берілген, ондай өкілеттіке иелі) - бұл түсініктемені беруге оған уәкілетті органның немесе лауазымды адамның құқығы. Демек, мұндай құқыққа тиесілі субъект тапсырма не рұқсат арқылы өз қызметін атқаруы мүмкін (мысалы, ҚР Жоғарғы Соты).
Ресмилік емес түсіндірме үш түрге бөлінеді: - әдеттегі (обычнное) түсініктемені кез келген азамат (адам) бере алады. Демек, практикалық тәжірбиесін, арнаулы теориялық құқықтық білімін талап етпейтін әрбір субъектінің беретін түсініктемесі деп түсінуіміз қажет. Әсіресе, бұл, қандай да болмасын нормативтік актілерді бүкіл халықтық талқылағанда, референдумдарда көрініс табады; мамандылық (кәсіптілік), яғни, бұл түсініктемені тәжірбиелі заңгерлердің, құқықтан мағлұматы бар мамандардың беруі, мысалы, құқық нормаларын адвокаттың түсіндіруі, азаматтарды қабылдағанда судьялардың, прокурордың заңды түсіндіруі, т.б.
- доктрииалдық (ғылыми) нақтылы құқық салаларын зерттеушілердің заң нормаларына беретін ғылыми түсіндірмесі (ғылыми зерттеу мекемелерінің, жеке ғалымдардың статьяларындағы, монографияларындағы, т.б. еңбектеріндегі түсініктемелері).
Құқықтық түсіндіру әдістері - бұл нормативтік актілеріндегі құқық нормаларының мазмұны мен мәнін ұғынуға көмектесетін талдаудың тәсілдері мен құралдардың оқшауланған жиынтығы. Бұлардың әрқайсысы бір-бірінен өзіндік ерекшіліктерімен және құқық нормаларының ұғыну құралдарының әркелкілігімен ажыратылады.
Түсіндірудің негізгі әдістері: грамматикалық, логикалық, жүйелік, тарихи-саяси және арнаулы-юридикалық (заңдық) болып бөлінеді.
Грамматикалық (филологиялық, морфологиялық, тіл) болып табылатын түсіндірудің бұл әдісі қандай да болмасын нормативтік актінің мәтініне талдау жасаудың негізінде құқықтық нормалардың мәнін ұғынуға бағытталған. Әдетте, бұл тәсілді мәндік түсіндірме деп те атайды, өйткені зерттеудің объектісі болып (жоғарыда айтқандай) нормативтік актілердің мәтіндері саналады. Зерттеуші мәтіндік түсіндірмеде грамматикалық, орфографиялық, әрі логикалық ережелерді қайталана отырып, тіл құралдарымен қатар (лексикалық және синтаксистік) нормалар мәтіндерінің құрылымдық мәнін зерделейді. Демек, мәтіндік түсіндірме нормативтік актінің тиісті мәтінін пайымдаудан басталады. Мұнда жеке сөздің негізгі мәнін табу, сөздердің грамматикалық байланысын, семантикалық сөйлем құрылымын анықтау қажет. Егерде нормативтік актілерде терминдердің анықтамасы берілмесе, онда оған жалпы қолданыстағы әдебиеттік мән беріледі (үй, пәтер, қойма, қонақ үй, т.б. жалпыға белгілі терминдер).
Заң текстісі (мәтіні) - бұл әдеттегі әдебиеттік туынды емес, онда көптеген арнаулы терминдер берілген. Терминдер - бұл нормативтік актілердің мазмұнын жазудағы қолданылатын сөз белгілері. Соңғы кездердегі нормативтік актілердің мәтіндеріңде терминдердің мағынасын біркелкі түсіну үшін олардың анықтамалары жиі берілуде (мысалы, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7-бабыңда осы Кодекстегі кейбір ұғымдардың түсініктемесі оған дәлел).
Логикалық түсіндірмеде логикалық заңдар ережесі басқа әдістерден оқшауланып жеке қолданылады. Мұнда жеке заң ережелерінің логикалық ережелермен логикалық байланысы зерттелінеді. Талдауға грамматикалық түсіндіру сияқты сөздер емес, нормативтік актілеріндегі белгіленген ұғымдар, құбылыстар, бөліктер және олардың өзара ара-қатынасы арасындағы ішкі байланыстары, құқықтық тұжырымдардың логикалық, үйлесімді құрылымы арқау болады. Бұл жағдайда логикалық түрлендіру, қайталама нормаларды, бөліп шығару ұғымдардан тұжырымдарды тудыру, сандыраққа жеткізу сияқты тәсілдер қолданылады.
Құқықтық нормалардың логикалық құрылымына заң техникасының ерекшелігі әсер етеді. Құқық қолданушыға қатынастарға қатысу процесінде ой-өрісін түрлендіруді жүзеге асыруы қажет. Мысалы, ҚР Қылмыстық кодексінің 9б-бабындағы "қасақана кісі өлтіру жазалансын" - делінген. Мұнда, әрине, өлтірудің өзі емес, тек оны жасаған адам ғана жазалануы тиіс. Ал, бұл мәтінді өзгеше былай Жазуға да болар еді: "Қасақана кісі өлтірген адам... жазалансын", деп те.
Логикалық өзгертулердің қажеттілігін құқық нормаларының ішкі құрылымымен түсіндіруге болады. Кей кездерде, қандай да болмасын құқық нормаларының элементтері нормативтік құқықтық актілердің баптарында толық тұжырымдалмауы мүмкін, тек түсіндіріледі, оны логикалық ойлау арқылы анықтауға болады, өйткені олар сол актінің немесе өзге нормативтік актілердің басқа баптарынан (тармақтарынан) туындап жатады. Мысалы, ҚР Қылмыстық кодексінің ерекше бөлімінің барлық баптары бір принципке негізделініп құрылған. Онда диспозиция гипотезада айқындалған іс-әрекетті жасауға тиым салуды көздесе, жасаған кінәлі адамға жазаның түрін қолдануын анықтайды. Бірақ та ҚР Қылмыстық кодексінің 96-бабының 1-бөлігінде қасақана кісі өлтіруге тыйым салынсын деген жазу жоқ. Соған қарамастан әрбір дені сау адамға диспозиция айрықша жазылмаса да түсінікті, қасақана адамды өлтіруге болмайтындығы (диспозиция), егерде бола қалған жағдайда кінәлі адамның қылмыстық жазаға тартылатыны санкция бәрімізге мәлім. Мұндай жағдайда гипотеза мен диспозиция бірігіп кеткендігі білініп тұр, өйткені келтірілген мысалдан қандай да болмасын жағымсыз іс-әрекетке тиым салу (диспозиция) арқылы оның белгілерін анықтауға (гипотеза) болады. Құқық нормалары нормативтік актілердің баптарында басқа тәсілмен де жазылуы мүмкін. Мысал ретінде ҚР Қылмыстық кодексінің 85-бабын алсақта жеткілікті.Онда: "Осы Кодекстің 69 және 75 баптарында көзделген ескіру мерзімі кәмелетке толмағандарды қылмыстық жауаптылықтан немесе оның жазасын етуінен босату кезінде тең жартысына қысқартылады"-делінген. Көріп отырғанымыздай диспозицияның кейбір бөлігі жазылмаған, оны анықтау үшін осы Кодекстің басқа баптарына (69 жөне 75-баптарына) көз жүгіртуіміз керек).
Сандырақтаса жеткізу деген тәсіл де қолданылады, Мысалы, аса қауіпті қатер туғызатын кездер" ұғымын талдаған кезде осындайлардың қатарына автомобильдерден басқа тракторларды, мотоциклдерді және әртүрлі өздігінен жүретін машиналар, өзге механикалық көлік құралдарын жатқызуға болады (тролейбусты, трамвайды, атты арбаны, т.б.).
Сондықтан құқық нормаларын дәлме-дәл түсіндіру қызметі формальды және диалектикалық логика заңдары мен ережелерін білуді, оларды дұрыс қолдануды талап етеді.
Жүйелік түсіндірме - бұл құқық нормаларының өзара байланысының мазмұны, бұлардың белгілі бір нормативтік актідегі, институттағы, тұтастап алғанда құқық салаларындағы алатын орны мен мәнін ұғыну. Өйткені, кез келген норма құқық жүйелерінің құрамдас бөлігі болып табылады және ол көптеген басқа да құқықтық нормалармен бірлесіп іс-әрекет жасайды. Сондықтан нормалардың мазмұнын талдаған соң оның барлық заңдық байланысын қарап отырып ашу қажет. Нақтылы норманың мәнін ұғыну үшін мазмұндас басқа нормаларды, оны толықтырып дамытатын жақтарын талдау керек, қандай актілерде (заңдарда, қаулыларда және т.б.) ол тұжырымдалғандығы, осы актілерде зерттелетін норманың алатын орны, сипаты зерделенуі тиіс. Жинақтала келе осындай жәйттер жүйелік түсіндірудің мазмұнын құрайды. Мысалы, ҚР Қылмыстық кодексінің 152-бабында еңбекті қорғау ережелерін бұзғандығы үшін жауапкершілік көрсетілген. Бірақ, мұнда еңбекті қорғаудың өзге ережелері сөз етіліп тұрса да, оның қандай мазмұнды екендігін білу қиын, әрине, осындай ережелер өте көп, олар заңдарда, өзге де нормативтік актілерде шоғырланған сондықтан 152-бапты түсіндіргенде бұларды елемей кетуге болмайды. Осы тәріздес мысалдарды жоғарыда сөз еткенбіз.
Жүйелік түсіндірме нормалардың әрекет сферасын, олардың кімдерге арналғандығын, қандай да бір терминнің мағынасын дұрыс түсіну үшін көмектеседі. Ол және де заңдардағы кемістікті, қарама-қайшылықты, ағаттықты табуға өз көмегін тигізетіні сөзсіз. Бұл тәсіл құқық нормаларын ұқсастық бойынша қолдануға маңызды рол атқарады, өйткені нақтылы жағдайға байланысты ұқсас қатынастарды реттейтін норманы табуға көмектеседі. Сонымен қатар бұл тәсіл, әсіресе, құқық салаларының Жалпы бөлімдегі нормаларды ерекше бөлімдегілермен салыстырғанда айқын көрінеді [10].
Тарихи-саяси түсіңдірме. Норманың әлеуметтік мәнін оның мақсатын, заң шығарушының пиғылын, нормативтік актіні қабылдар кездегі қоғамдық-саяси жағдайларды зерттеу тарихи - саяси түсіндірудің мазмұнын құрайды.
Қаралатын мәселелер бойынша мемлекеттік саясатты қамтитын бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған құжаттар мен материалдарды, әдебиеттерді пайдаланған және мұнымен қоса зерттеуші түсіндірілетін актінің кіріспесін, оның ресми және ресми емес түсіндірмесін, ескі актінің мәтінін, бұл мәселе жөніндегі бұрынғы күші жойылған құжаттарда түсіндірілетін актінің қабылдануы мен талқыланған материалдарын да сондай-ақ түсіңдірме берер кездегі әлеуметтік -- саяси жағдайды да естен шығармауы қажет. Әрине, түсіндірме зерттелінетін актінің негізгі мазмұнынан ауытқымай, оның мәнін бұлжытпай дәлме-дәл беруі тиіс.
Тарихи-саяси түсіндірме шын мәнінде күшін жойған, бірақ ол әлі де болса формальды заңды түрде күші жойылмаған нормаларды анықтауға көмектеседі. Өмірде талай актілер дүниеге келіп, артынан саяси-тарихи жағдайларға байланысты ондағы нормалар күрт өзгертіліп, мәнін жоятын жағдайлар жиі кездесетіні бәрімізге мәлім. Айталық, заң шығару органы болып табылған бұрынғы Қазақ КСР-інің Жоғарғы Кеңесі, оның Президиумы қазіргі кезде жойылып, оның орнын ҚР-ның Парламенті, оның екі палатасы - Мәжіліс пен Сенат басты. Бұлардың мәртебелігі мен атқаратын қызметі бұрынғы Жоғарғы Кеңеске қарағанда күрделілеу. Немесе, ертеде қолданылған заң терминдері "диқан", "батрак", "саудагер", "жесір", "декрет", т.б. қазір құқық шығармашылықта қолданылмайды. Заңдар түпкілікті өзгерді, нарықтық қатынастар орнықты, елде демократизациялау шаралары іске асырылуда. Осындай тарихи жағдайларды ескерумен қатар нормаларды шығарарда, оның мақсаты мен әлеуметтік мәнін анықтауда экономикалық және саяси жағдайларды да зерттеуіміз қажет.Сайып келгенде бұлардың барлығы да құқықтық нормалардың мәнін дәлме-дәл белгілеуге көмектеседі.
Арнаулы - заңдық (юридикалық) түсіндірме заң ғылымы мен заң техникасын игерудің кәсіпкерлік біліктілігіне негізделген. Мұндай түсіндірмеде заң шығарушының еркін білдіретін техникалық-заң құралдары мен тәсілдерін зерттеу қарастырылады. Мұның өзі заң стилистикасында өзіндік заң тілі қолданылатындығын, осыған сәйкес заң шығармашылықта орын алған терминдер мен заң құрсауларын (гипотеза-диспозиция-санкция, т.б.), нормативтік актілердің жазылу тәсілдері мен ережелерін (нормативтік актілердің құрылымы, сот шешімдерінің құрылымы) кеңірек пайымдалатынын көрсетеді. Заңдардың қаншалықты жетілгендігі, нормативтік актілердің түсініктілігі, оларды есепке алу мен жетілдірудің жоғары деңгейде болуы көбіне көбі заң технологиясы ережелерінің сақталуына байланысты болмақ.
Жоғарыда аталған түсініктемелердің әдістерін пайдалану белгілі бір нәтижеге жеткізеді, мұнда нормативтік актілердің мәтіндері мен шынайы құқықтық нормалардың ара-қатынасы айқындалады. Осы ара-қатынастарға байланысты түсініктеменің көлемі бойынша үш түрін бөліп қарауға болады:
- дәлме-дәл (сөзбе-сөз, бара-бар), мұндай түсініктеме заң шығарушының берген құқық нормаларының шын мәні мен оның мәтіндік тұжырымдары сәйкес келгенде ғана орын алады;
- шектеушілік түсіндірме құқық нормаларының шын мәні оның мәтіндік тұжырымдарынан тар болғанда қолданылады. Мысалы, Неке және отбасы туралы ҚР Заңынын 131-бабы бойынша еңбекке жарамды кәмелетке толған балалар өздерін еңбекке жарамсыз ата-аналарын асырап-бағуға міндетті. Бұл жердегі "балалар" деген сөзді тар мағынада түсіну қажет, яғни ер бала мен қыз бала жөнінде болмақ.
- ауқымды (кең көлемді) түсіндірме, керісінше, құқық нормаларының мәні оның мәтіндік тұжырымдарынан кеңірек болғанда қолданылады. Мысалы, ҚР Азаматтық кодексінің 187-бабында: салымшылардың банкіге банктік салымдарды беру туралы талаптарына талап қою қолданылмайды, - делінген. Мұнда тек салымшылар ғана көрсетілген. Бірақ бұл тұжырымының жалпы мәніне, заң шығарушының идеясына тереңірек үңілсек, онда бұл жазудың күші салымшы қайтыс болған жағдайда "өсиеттік өкім" негізінде банктік салымды қабылдап алатын адамдарға да қатысты. Демек, салымшылардың қатарына өсиет арқылы қалдырған мұрагерлер де кіреді.
Сөйтіп, шектеушілік пен ауқымды түсіндірмелер нормалардың шынайы мәнін түсіндіріп, ондағы кемшіліктер мен ол қылықтарды жоюға жәрдемдеседі [9].
Түсіндірме беру - бұл қызметтің айрықша түрі болғандықтан, әрине, белгілі бір құжаттың мәтінінде тұжырымдалады. Оны құқықтық түсіндірме актісі деп атайды, өйткені, мұнда заң нормаларының мәні түсіндіріледі, олардың тұжырымдары нақтыланады, сайып келгенде, ол түсініктеме берілетін нормамен бірігіп іске қолданылады. Демек, құқықтық нормалардың ресми түсіндірме актілері дегеніміз, бұл құқықтық актілердің бір түрі. Бұл түсіндірме актісінің заңдық табиғаты туралы мәселе оның мәндік проблемаларымен тығыз байланысты, өйткені ол құқық шығармашылық қызмет болып табыла ма, жоқ па, әлде қолданыстағы құқық нормаларын ұғындыру мен түсіндіру құралы ма деген сұрақтың жауабынан туындайды.
Түсіндірме актілері құқықтық актілердің түрі ретінде өзіңдік ерекшіліктері бар: олар жалпы міндетті мінез-құлық (тәртіп) ережелерін тудырмайды (құқық нормаларын) және ол зерттелетін құқық нормаларынан тұратын нормативтік актілермен бірлесіп қызмет атқарады. Бұлар нормативтік актілерге тәуелді, осыларға қызмет істейді және олардың тағдырымен бөліседі.

2 Қазіргі заманғы құқықтық жүйелер
2.1 Мұсылмандық-құқықтық жүйе

Дүниежүзілік қауымдастықтың құрамына кіретін мемлекеттердің өздеріне тән ұлттық дамуы және қалыптасқан мемлекеттік формаларымен қатар құқықтық жүйелері де дамып, материализацияланған құбылысқа ұласады. Құқықтық жүйелердің реттеу функциялары әдістемелері әр халықтың тарихи дамуына, этникалық ерекшеліктеріне, шаруашылық ұйымдастыру жағдайына байланысты болады. Негізінде дүние жүзінде қалыптасқан құқықтық жүйелер жалпы ұғым ретінде қабылданған болса, оның ішкі реттеу тетіктері, қалыптасқан ұлттық ерекшеліктерді, діни, әдет-ғұрып сияқты құндылықтарды ескеруді талап етеді.
Қазіргі кезеңдегі құқықтық жүйе дегеніміз әр мемлекеттерде қалыптасқан құқық реттеу және құқықты қолдануда өзіндік сипат пен ерекшеліктерге ие болган нормалардың, құндылықтардың, көзқарастардың, ерекшеліктердің жиынтығы.
Дүниежүзілік құқықтық жүйе негізінде бес түрге бөлінеді:
1. Мұсылмандық құқықтық жүйе (діни);
2. Роман-германдық құқықтық жүйе;
3. Англо-саксондық құқықтық жүйе;
4. Дәстүрлік құқықтық жүйе;
5. Көшпелі өркениетінің құқықтық жүйесі.
Дүние жүзі мемлекеттерінде ислам діні кең тараған елдерде қалыптасқан жүйе ретінде Сауд Арабиясында кең көлемде және барлықталаптарға сай орныққан. Ливия, Тунис, Йемен, Біріккен Араб Эмираттары, Иран, Пәкістан, Ауғанстан, Индонезия сияқты мемлекеттерде қалыптасқан. Мұсылман құқының пайда болуы ислам дінінің негізін салушы, Мұсылмандық сенімімен Құранның уағызы бойынша, Алланның жердегі елшісі, ұлы пайғамбар Мұхаммедтің (570-632) есімімен тікелей байланыс - ты. Алланың сөзі өлмес өсиет ретінде Қасиетті Құран пайғамбарымызға аят беру арқылы түсірілген. Онда мұсылмандардың барлық мінез-құлықтары реттелген.
Мұсылман құқына тән мынандай ерекшеліктер бар:
1. Құқықты жасаушы жаратушы болып табылады, оны қабылдау, орындау бәріне міндетті. Құқық бүзушылыққа бару алла қойған талаптарға қарсы шығу болып саналады, құдай алдында кешірілмейтін күнә.
2. Мұсылман құқының қайнар көздері ретінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.