КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ЕСЕПТЕРІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ

Мазмұны

КІРІСПЕ

I. КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК

1. 1. Кірістер мен шығыстардың мәні

1. 2. Кірістер мен шығыстардың есептілігі

II. КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ЕСЕПТЕРІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ

2. 1 Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебінің міндеті

2. 2 Негізгі құралдардың кіріс есебі

2. 3 Негізгі құралдардың жөндеу шығындарын есептеу

2. 4 Жалпы және әкімшілік шығыстардың номенклатуралық баптары

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда болуы бастауына сәйкес әрбір мекеменің, кәсіпорынның және фирманың табыстарымен шығыстары бухгалтерлік есеппен байланысты есептеліп отырады.

Кірістің сан қырлы мәні, маңызы экономикалық нарық шаруашылығының негіздеріне көшуіне қарай күшейе түсуде. Істің мәні мынада болып отыр: қаржылық дербестік пен тәуелсіздікке ие болған әр түрлі меншік нысанындағы кәсіпорындардың бюджетке салықтар және басқа да міндетті төлемдер мен аударымдары төленгеннен кейін қалған пайданы қай мақсаттарға және қандай көлемде жұмсауға қүқығы бар.

Бүгінгі кәсіпорындарда кірістер мен пайданың толып жатқан жүйесі іс-әрекет етеді. "Қосымша құн" мен "Пайда" категорияларының экономикалық мазмүны іс жүзінде бара - бар. "Табыс" категориясының "Қосымша құн" категориясынан айырмашылығы оның ақы төлеуге жұмсалатын табыстарды өзіне қамтуында.

Жалпы алғанда, табыстар құн көрінісінде алынған игіліктерде және оған жұмсалған қажетті шығындардан айырмасы ретінде анықталады.

Жалпы табыс кәсіпорынның иелерінің табысы және жалдама қызметкерлерінің табысы болып бөлінеді, соңғысы жалақы деп аталады. Егер барлық табыстан жалақыны алып тастаса, онда негізінен жалпы пайда қалады.

Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық табысты құрайды. Табыс сондай-ақ тауарлы - материалдык қорларды сатқаннан, қызмет көрсеткеннен, кәсіпорынға жататын активтерді пайдалануға беруден, пайыздардан, роялтиден және дивиденттерден алынуы мүмкін. Табыс өнімдерден, тауарлардан және көрсеткен қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім шарттарда анықталады.

Шығыстар өнім өндіруге кетеді және олар өндіріс көлеміне тәуелді емес, тұрақты сипатқа ма, сатылған өнімнің көрсетілген қызметтің нақты бір түрімен байланысты емес. Кәсіпорын ешнәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын жасайды. Атап айтқанда:

- жалпы және әкімшілік шығындары;

- пайыз бойынша шығыстар;

- тауар - материалдық қорларды сату бойынша шығыстар.

Үлестірмелі шығыстар - бұл амортизация және сақтандыру шығындары.

Оларға сәйкес активтер таза табыс әкеледі деп күтілетін кезең ағымына да жүйелі үйлестіріледі.

Үстеме шығыстары бұл өндіріске қызмет көрсетумен және негізгі және көмекші цехтардың жұмыс ұйымдастыруымен байланысты шығыстары жатады, оларды тікелей дайын өнім түрлеріне жатқызуға болмайды. Үстеме шығыстар, әдетте, біршама жалпы сипатқа ие болады:

- кешендік сипаты - шығыстар құрамында барлық экономикалық элементтер шығындары көрініс табады;

- екі және одан да көп бұйымдар шығарған кезде бұл шығыстары тікелей белгілі бір бұйымға жатқызуға қиынға түседі, демек олар дайын өнімнің арасына таратылады және аяқталмаған өндіріске де жатқызылады.

Табыстар мен шығыстар негізгі және негізгі емес қызметтерден алынады.

Жалпы табыс пен кезең шығыстары арасындағы айырым негізгі қызмет бойынша сальдоланған қаржылық нәтижені қамтып көрсетеді. Негізгі қызметтен алынған табыс (немесе зиян) пен негізгі емес қызметтен алынған кәдуілгі қызметтен алынғын табысты көрсетеді. Одан корпорациялық табыс салығы шегерілгеннен кейін, салық салынғаннан кейінгі кәдімгі қызметтен алынған табыс болады. Төтенше ахуалдардан болған зиянға түзетілген ол кәсіпорынның таза табысы болып табылады.

I. КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК

1. 1. Кірістер мен шығыстардың мәні

Қаржылық есептің мақсаты - кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы және қаржылық жағдайының өзгеруі туралы ақпараттар беру. Сондай-ақ ұйымның қаржылық есебінде мыналарға қажетті ақпараттық мәліметтердің болуы қажет:

1. қаржы салымын жасау және несие беру туралы шешім қабылдауға қажетті мәләмметтер.

1. қаржы салымын жасау және несие беру туралы шешім қабылдауға қажетті мәлімет

2. ұйымның алдағы кезендегі ақшалай айналымын бақылауға қажетті мәлімет;

3. ұйымға берілген ресурстармен байланысты міндеттерін бағалауға қажетті мәлімет;

4. басқару органдарының жүмысын бағалауға қажетті мәлімет.

Қаржылық есеп ұйымның бухгалтерлік ақпараттарының алғашқы таратылым құралы болып есептеледі. Ал бұл қаржылық есеп бухгалтерлік есептің жеті элементінен құралады. Элементтердің алғашқы үштігінің қатарына ұйымның балансында көрсетілетін активтері, меншікті капиталы және міндеттемесі жатқызылады. Қалған төрт элементі кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі туралы есебінде көрсетілетін табыс, шығын пайда және зиян деп аталатын топтардан тұрады. Қаржылық есеп беру тұжырымдамалары (концепциялары) шешім қабылдау үдерісінде көрсетілетін бухгалтерлік ақпараттардың қажеттілігн аныктайды және оны бекітеді. Есеп тұжырымдамасын (концепциясын) жалпы және жеке - деп аталатын екі түрге бөлуге болады.

• Жалпы тұжырымдама бұл бірнеше елдің бухгалтерлік есеп туралы көзқарасын білдіреді.

• Жеке тұжырымдама тек қана бір елдің өз ішінде жүргізілетін бухгалтерлік есеп туралы көзқарасын білдіреді.

Тұжырымдамалар халықаралық бухгалтерлік есеп және каржылық есеп беру стандартында қарастырылған бухгалгерлік есеп принциптері, есеп саясаттары, есеп берулер негізінде құрастырылады. Бұған дейін айтылып жүргендей қазіргі таңда бухгалтерлік есептің әлемдік теориясында сондай-ақ тәжірибесінде екі негізгі, жалпы деп аталатын континенттік (еуропалық) және америкалық тұжырымдама қатар жүргізіліп келеді. .

КІРІСТЕР

6000 Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс

6010 Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс

6020 Сатылған өнімді қайтару

6030 Бағадан және сатудан түсетін жеңілдіктер

6100 Қаржыландырудан түскен кіріс

6110 Сыйақылар бойынша кірістер

6120 Дивидендтер бойынша кірістер

6130 Қаржылық жалдау бойынша кірістер

6140 Инвестициялық жылжымайтын мүлік операцияларынан алынатын кіріс

6150 Қаржылық аспаптардың әділ құнын өзгертуден түскен кірістер

6160 Қаржыландырудан түсетін басқа да кірістер

6200 Басқа да кірістер

6210 Активтердің шығуынан түскен кірістер

6220 Өтеусіз алынған активтерден алынатын кірістер

6230 Мемлекеттік субсидиялардан алынатын кірістер

6240 Құнсызданудан залалды қалпына келтіруден алынатын кірістер

6250 Бағамдық айырмадан түскен кірістер

6260 Операциялық жалдаудан түскен кірістер

6270 Биологиялық активтердің әділ құнын өзгертуден түскен кірістер

6280 Басқа да кірістер

6300 Қысқартылатын қызметпен байланысты кірістер

6310 Қысқартылатын қызметпен байланысты кірістер

6400 Үлестік қатысу әдісі бойынша есепте ескерілетін ұйымдар пайдасының үлесі

6410 Қауымдастырылған ұйымдардың пайда үлесі

6420 Бірлескен ұйымдардагы пайданың үлесі

Бухгалтерлік есептің континенттік (еуропалық) тұжырымдамасы кәсіпорынның жұмысына мемлекеттің ықпал етуімен және араласуымен түсіндіріледі

Менің ойынша сол елдегі қызмет атқаратын барлық ұйымдар мемлекет бекіткен шоттар жоспары және басқа да нормативті құажаттар бойынша жұмыс істеуі тиіс. Сондай-ақ кәсіпорынның бухгалтерлік есеп төлемдегі қолданылатын ақпараттық мәліметтері бұл контигіенттік (еуропалық) тұжырымдамасы бойынша ішкі органының және басқа да мемлекеттік органдардың қажеттілігін қамтамасыз ететіндей болуы керек. Дүние жүзінде бұл модельді қолдап отырған жіне оның негізінде өзінің кәсіпорындары жұмыс жүргізіп отырған елдердің қатарына Австрияны, Германияны, Жапонияны және басқа да Еуропа елдерін жатқызуға болады. Америкалық тұжырымдаманың континенттік (еуропалық) тұжырымдамадан өзгешелігі, бұл модельде кәсіпорынның бухгалтерлік есеп берудегі мәліметтері негізінен қаржы (алымшылары мен несие берушілердің қажеттілігін қамтамасыз етуте арналған жағдайда ұйымның айлық жүйесі қаржылық есептен бөлек және оған тәуелсіз шешімін тауып отырадығы бұл модельді АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Голлндия Үндістан (Индия), Оңтүстік Африка Республикасы және тағы да басқа елдер колданып отыр.

1. 2. Кірістер мен шығыстардың есептілігі

Сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын есепке алуға 7000- «Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны» деп аталатын бір топ шоттары арналған, оған мынадай синтетикалық шоттар жатады.

7000-«Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны» шоты. Бұл шот өнім өндіретін, жұмыстар істейтін және қызметтер көрсететін материалдық өндіріс салаларында қолданылады және босатылған (жөнелтілген) өнімнің, орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтердің нақты өзіндік құнын есепке алуға арналған.

7000-«Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны» шотқа сатылған дайын өнім түрі бойынша субшоттар ашылуы мүмкін, бірақ мұндай шешімдер есеп саясатында көрініс табуы тиіс.

Төменде 7000-«Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны» шоты бойынша жасалатын шоттардың корреспонденциясы келтіріліп отыр.

7000 - «Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны» шотының дебетінде сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құны еспке алынады да, ал есепті кезеңі аяғында осы шоттың кредитінен 5400 - «Бөлінбеген табыс» шотының дебетіне жазылады. Осы жазудан кейін 7000 - «Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны» шоты жабылады.

7000-«Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны» шоты. Бұл шот негізінен сауда, жабдықтау-сату, делдалдық және сауда кәсіпорындарында қолданьшады. Сатып алынган тауарларды сатуды жүзеге асыратын экономиканың басқа салаларындағы кәсіпорында да пайдалынуы мүмкін.

Сатылған тауарлардың өзіндік құнына 7000 - «Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны» - шоты дебеттелініп 1330 - «Тауарлар» шоты кредиттелінеді. Есепті кезеңнің аяғында 7000 - «Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны » дебетінде есепке алынған сома, осы шоттың кредитінен 5400 «Бөлінбеген кіріс» - шотының дебетіне жазылады, 7000-шоты есепті кезеңнің аяғында жабылады.

2400 - «Негізгі өндіріс», 8030 - «Қосалқы өндірістер» шоттарында орындалған жұмыстардың және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны есепке алынып, сол жұмыстардың және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны есепке алынып, сол жұмыстармен қызметтердің сатылуына қарай 7010 шоттардың дебетіне жазылып отырады. Есепті кезеңнің аяғында орындалған жұмыстар мен қызыметтердің сатылыуы бойынша жұмсалған нақты шығындардың сомасы 7010-шоттардың бұл бөлімшенің шоттары өткізілген активтердің барлық түрлерінің өзіндік құны, сондай-ақ бағам айырмашылықтарынан алынған сомалар туралы ақпаратты жинауға арналған.

7410 - «Активтердің шығуынан алынатын шығыстар» шоты сатылған материалдық емес активтердің құны туралы ақпаратты жинақтауға арналған.

7410 - шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде келтірілген.

7411-«Активтердің шығуынан алынатын шығыстар» шоты - бұл шот сатылған негізгі құралдардың құны туралы ақпараттарды жинақтау үшін пайдаланады.

7015-«Жалға байланысты қызметтің өзіндік құны» шоты. Бұл шот экономиканың барлық салаларындағы кәсіпорындарда қолданьшады. Бұл шоттың дебетінде жалға байланысты келісім-шарт талаптары бойынша жалға берушінің есебіне жатқызылатын басқа да шығындар (объектілерді бұзып, тасымалдау шығындары, объектілерді құрастыру және іске қосыу шығындары, қызметкерлердің іс сапарларының шығындары т. б. ) есепке алынады.

Есепті кезеңнің аяғында 7015- шотта есепке алынған шығындар 6200-шоттың дебетіне көшіріліп жазылады да, 7015 шоты жабылады.

7017-шот- «Сатылған ұйымның көрсететін қызыметтің өзіндік құны». Бұл шот сақтандыру төлемінің сентетикалық есебіне арналған, оның дебетінде сақтандыру жағдайының болуы мен төлем ақының төленетін сомасы, сондай-ақ сақтандыру келісімшарт мерзімінен бұрын бұзылған жағдайда сақтандырушыға төленетін сомасыда көрніс табады. Жоғарыда аталған, яғни төлемге арналған сомасын есептеу бухгалтерлік есепте 7010 шотының дебетінде және 4430 шотының кредитінде көрініс табады, одан әрі қарай сақтандыру төлемі төленген кезде қаражаттарының шоттары кредиттеліп. Сонымен 4430 шоты дебеттеледі. Есептік кезеңнің соңында 7010 шотта ескерілген сома 5410 шоттың дебетінде есептен шығарылады да, 7017 шотта жабылады.

7010 шоты бойынша жасалынатын талдау есебі сатылған ұйымдардың, жұмыстардың, қызметтердің атаулары, не түрі бойынша ұйымдастырылады, ал бұл сату нәтижелерін талдау үшін қажетті. Талдау есебі үшін тізімдемелер пайдаланады, оларды ай ішіндегі және де жыл басынан бері сатылған өнімнің, жұмыстардың және қызметтердің санымен өзіндік құны көрсетілуі тиіс.

Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі. Негізгі емес қызметтердің шығыстарын есептеу үшін 7400 «Басқа да шығыстар» деп аталатын бөлімше шоттары арналған.

7411- шоты есепті жылдың соңында жазылады.

7412-«Активтердің шығуынан алынатын шығыстар» шоты - сатылған бағалы қағаздар құнын есептен шығару туралы ақпаратты жинақтауға арналған.

Жоғарыда келтірілген жазбалардан кейін, 7410 шотты жобалауы тиіс. 7413 - «Активтердің шығуынан алынатын шығыстар» шот бағам бойынша шығыстар туралы ақпараттар жинақтауға арналған, бұл шет елдің конверттелетін валюталарына теңгенің қатысы бойыша өзгерістер кезінде пайда болады.

Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындары жөнінде жасалатын шоттар корреспонденциясы төменде келтірілген.

7414 - шотта есепке алынған бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындар есептен шығарылғаннан кейін, бұл шот жабылады.

7414 - «Активтердің шығуына алынатын шығыстар» шотта басқа да қызметтер бойынша шыққан шығындардың сомалары туралы ақпаратты жинақтауға арналған. 7414 - шотты қысқа мерзімде қаржылық инвестецияларының күдікті құнының өзгеруінен шыққан залалдары, облигацияның сатып алынған және наминалдық құнының айырмасы, әртүрлі валютаны пайдаланудан болған, теріс сомалық айырма, тіркелінген активтерді ағымдағы жылға берілген кезде болатын амортизациялық аударымдар және т. б. Негізгі емес қызметтер мен байланысты шығыстар есепке алынады.

Төменде 7415 - шоты бойынша жасалатын шоттардың корреспонденциясы келтірілген.

II. КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ЕСЕПТЕРІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ

2. 1 Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебінің міндеті

Кәсіпорынның негізгі белгісі - оның меншігінде, шаруа жүргізуінде немесе жедел басқаруында жекешеленген мүлкінің бар болуы. Ол кәсіпорынның қызмет етуінің материалды-техникалық мүмкіндігін, оның экономикалық сенімділігін және дербестігін қамтамасыз етеді. Белгілі бір мүліксіз ірі, кіші кәсіпорындар немесе жеке кәсіпкерлер өзінің қызметін жүзеге асыра алмайды.

Негізгі құралдар - өндіріс процесінде ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін, көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдары, яғни материалдық активтер /2/.

Негізгі құралдар - ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы ретінде іс-әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы /3/.

Негізгі құралдардың есебі жұмыс шоттар жоспарының екінші бөліміндегі 2400 «Негізгі құралдар» бөлімшесінің активті 2410 «Негізгі құралдар» шотында жүргізіледі. Бұл шоттың дебетінде негізгі құралардың айдың басындағы және соңындағы жай-күйі, келіп түскен негізгі құралдар көрсетілсе, кредитінде кәсіпорыннан шыққан негізгі құралдар құны көрсетіледі.

Өндіріске қатысуына байланысты негізгі құралдар мыналарға жіктеледі:

• өндірістік - негізгі құраларға жарғылық қызметті іске асыруға байланысты, яғни өнеркісіп өндірісі, құрылыс, ауыл шаруашылық, сауда;
• өндірістік емес - жалпы ішкі өнімді шығармайтын, бірақ оны тұтынатын объект, яғни тұтынушылыққа бағытталған негізгі құралдар.

Иелігіне қарай:

• меншікті - кәсіпорынға тиісті, өз иелігіндегі болған құралдар;
• жалгерлік - жал келісімі бойынша онда көрсетілген уақытқа басқа

субъектіден алыннған объект;

• уақытша кіргізілген - бұл негізгі қорлар өзгертілмеген күйінде

қайтаруға жатқызылады, табиғи тозу салдарынан өзгеруден басқа.

Пайдалануына қарай:

• пайдаланудағы - кәсіпорынның өндірістік және шаруашылық

қызметте пайдаланылып жатқан негізгі құрал;

• запастағы - жұмыс істеп тұрған құралдарды жөндеу, авария немесе

жою кезінде пайда болатын запастар;

• консервациядағы - уақытша қолданылмайтын құралдар.

Заттық құрамы бойынша:

• инвентарлы - объект, заттық құрамы бар және жоюлуға және

есептіліккке алынатын негізгі құрал (ғимарат, жабдықтар, машиналар) ;

• инвентарлы емес - жер, орман және су алабына капитал салымы.

Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған, істемей тұрған (тоқтатылып қойған) және қор ретінде тұрған болып бөлінеді. Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп тұрғандар болып саналады. Жұмыс істемей тұрғандар - бұл жұмысы тоқтатылған немесе басқа жағдайларға байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі қүрал-жабдықтар. Қорда тұрғандар болып жұмыс істеп түрған құрал-жабдықтарды жоспарлы түрде олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқтатылған объектілер есептеледі.

... жалғасы

Кірістер мен шығыстар

КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК

Аймақтың қаржылық ресурстары

Кірістер мен шығыстардың есептілігі

Қаржылық және басқарушылық есептердің салыстырмалы мінездемесі

Жергілікті бюджеттің қалыптасуы мен тиімді пайдалануының есебі мен аудитін ұйымдастыру

Бухгалтерлік есептен тәжірибелік есебі

Қаржы нәтижелер есебін ұйымдастыру

34 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

МЕМЛЕКЕТТІК СЕКТОР ҰЙЫМДАРЫНДА БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс