КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ЕСЕПТЕРІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ

I. КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1. Кірістер мен шығыстардың мәні
1.2. Кірістер мен шығыстардың есептілігі

II. КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ЕСЕПТЕРІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
2.1 Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебінің міндеті
2.2 Негізгі құралдардың кіріс есебі
2.3 Негізгі құралдардың жөндеу шығындарын есептеу
2.4 Жалпы және әкімшілік шығыстардың номенклатуралық баптары

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда болуы бастауына сәйкес әрбір мекеменің, кәсіпорынның және фирманың табыстарымен шығыстары бухгалтерлік есеппен байланысты есептеліп отырады.
Кірістің сан қырлы мәні, маңызы экономикалық нарық шаруашылығының негіздеріне көшуіне қарай күшейе түсуде. Істің мәні мынада болып отыр: қаржылық дербестік пен тәуелсіздікке ие болған әр түрлі меншік нысанындағы кәсіпорындардың бюджетке салықтар және басқа да міндетті төлемдер мен аударымдары төленгеннен кейін қалған пайданы қай мақсаттарға және қандай көлемде жұмсауға қүқығы бар.
Бүгінгі кәсіпорындарда кірістер мен пайданың толып жатқан жүйесі іс-әрекет етеді. "Қосымша құн" мен "Пайда" категорияларының экономикалық мазмүны іс жүзінде бара - бар. "Табыс" категориясының "Қосымша құн" категориясынан айырмашылығы оның ақы төлеуге жұмсалатын табыстарды өзіне қамтуында.
Жалпы алғанда, табыстар құн көрінісінде алынған игіліктерде және оған жұмсалған қажетті шығындардан айырмасы ретінде анықталады.
Жалпы табыс кәсіпорынның иелерінің табысы және жалдама қызметкерлерінің табысы болып бөлінеді, соңғысы жалақы деп аталады. Егер барлық табыстан жалақыны алып тастаса, онда негізінен жалпы пайда қалады.
Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық табысты құрайды. Табыс сондай-ақ тауарлы - материалдык қорларды сатқаннан, қызмет көрсеткеннен, кәсіпорынға жататын активтерді пайдалануға беруден, пайыздардан, роялтиден және дивиденттерден алынуы мүмкін. Табыс өнімдерден, тауарлардан және көрсеткен қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім шарттарда анықталады.
Шығыстар өнім өндіруге кетеді және олар өндіріс көлеміне тәуелді емес, тұрақты сипатқа ма, сатылған өнімнің көрсетілген қызметтің нақты бір түрімен байланысты емес. Кәсіпорын ешнәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын жасайды. Атап айтқанда:
- жалпы және әкімшілік шығындары;
- пайыз бойынша шығыстар;
- тауар - материалдық қорларды сату бойынша шығыстар.
Үлестірмелі шығыстар - бұл амортизация және сақтандыру шығындары.
Оларға сәйкес активтер таза табыс әкеледі деп күтілетін кезең ағымына да жүйелі үйлестіріледі.
Үстеме шығыстары бұл өндіріске қызмет көрсетумен және негізгі және көмекші цехтардың жұмыс ұйымдастыруымен байланысты шығыстары жатады, оларды тікелей дайын өнім түрлеріне жатқызуға болмайды. Үстеме шығыстар, әдетте, біршама жалпы сипатқа ие болады:
- кешендік сипаты -- шығыстар құрамында барлық экономикалық элементтер шығындары көрініс табады;
- екі және одан да көп бұйымдар шығарған кезде бұл шығыстары тікелей белгілі бір бұйымға жатқызуға қиынға түседі, демек олар дайын өнімнің арасына таратылады және аяқталмаған өндіріске де жатқызылады.
Табыстар мен шығыстар негізгі және негізгі емес қызметтерден алынады.
Жалпы табыс пен кезең шығыстары арасындағы айырым негізгі қызмет бойынша сальдоланған қаржылық нәтижені қамтып көрсетеді. Негізгі қызметтен алынған табыс (немесе зиян) пен негізгі емес қызметтен алынған кәдуілгі қызметтен алынғын табысты көрсетеді. Одан корпорациялық табыс салығы шегерілгеннен кейін, салық салынғаннан кейінгі кәдімгі қызметтен алынған табыс болады. Төтенше ахуалдардан болған зиянға түзетілген ол кәсіпорынның таза табысы болып табылады.

I. КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1. Кірістер мен шығыстардың мәні

Қаржылық есептің мақсаты - кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы және қаржылық жағдайының өзгеруі туралы ақпараттар беру. Сондай-ақ ұйымның қаржылық есебінде мыналарға қажетті ақпараттық мәліметтердің болуы қажет:
1. қаржы салымын жасау және несие беру туралы шешім қабылдауға қажетті мәләмметтер.
1. қаржы салымын жасау және несие беру туралы шешім қабылдауға қажетті мәлімет
2. ұйымның алдағы кезендегі ақшалай айналымын бақылауға қажетті мәлімет;
3. ұйымға берілген ресурстармен байланысты міндеттерін бағалауға қажетті мәлімет;
4. басқару органдарының жүмысын бағалауға қажетті мәлімет.
Қаржылық есеп ұйымның бухгалтерлік ақпараттарының алғашқы таратылым құралы болып есептеледі. Ал бұл қаржылық есеп бухгалтерлік есептің жеті элементінен құралады. Элементтердің алғашқы үштігінің қатарына ұйымның балансында көрсетілетін активтері, меншікті капиталы және міндеттемесі жатқызылады. Қалған төрт элементі кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі туралы есебінде көрсетілетін табыс, шығын пайда және зиян деп аталатын топтардан тұрады. Қаржылық есеп беру тұжырымдамалары (концепциялары) шешім қабылдау үдерісінде көрсетілетін бухгалтерлік ақпараттардың қажеттілігн аныктайды және оны бекітеді. Есеп тұжырымдамасын (концепциясын) жалпы және жеке - деп аталатын екі түрге бөлуге болады.
:: Жалпы тұжырымдама бұл бірнеше елдің бухгалтерлік есеп туралы көзқарасын білдіреді.
:: Жеке тұжырымдама тек қана бір елдің өз ішінде жүргізілетін бухгалтерлік есеп туралы көзқарасын білдіреді.
Тұжырымдамалар халықаралық бухгалтерлік есеп және каржылық есеп беру стандартында қарастырылған бухгалгерлік есеп принциптері, есеп саясаттары, есеп берулер негізінде құрастырылады. Бұған дейін айтылып жүргендей қазіргі таңда бухгалтерлік есептің әлемдік теориясында сондай-ақ тәжірибесінде екі негізгі, жалпы деп аталатын континенттік (еуропалық) және америкалық тұжырымдама қатар жүргізіліп келеді..
КІРІСТЕР
6000 Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс
6010 Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс
6020 Сатылған өнімді қайтару
6030 Бағадан және сатудан түсетін жеңілдіктер
6100 Қаржыландырудан түскен кіріс
6110 Сыйақылар бойынша кірістер
6120 Дивидендтер бойынша кірістер
6130 Қаржылық жалдау бойынша кірістер
6140 Инвестициялық жылжымайтын мүлік операцияларынан алынатын кіріс
6150 Қаржылық аспаптардың әділ құнын өзгертуден түскен кірістер
6160 Қаржыландырудан түсетін басқа да кірістер
6200 Басқа да кірістер
6210 Активтердің шығуынан түскен кірістер
6220 Өтеусіз алынған активтерден алынатын кірістер
6230 Мемлекеттік субсидиялардан алынатын кірістер
6240 Құнсызданудан залалды қалпына келтіруден алынатын кірістер
6250 Бағамдық айырмадан түскен кірістер
6260 Операциялық жалдаудан түскен кірістер
6270 Биологиялық активтердің әділ құнын өзгертуден түскен кірістер
6280 Басқа да кірістер
6300 Қысқартылатын қызметпен байланысты кірістер
6310 Қысқартылатын қызметпен байланысты кірістер
6400 Үлестік қатысу әдісі бойынша есепте ескерілетін ұйымдар пайдасының үлесі
6410 Қауымдастырылған ұйымдардың пайда үлесі
6420 Бірлескен ұйымдардагы пайданың үлесі
Бухгалтерлік есептің континенттік (еуропалық) тұжырымдамасы кәсіпорынның жұмысына мемлекеттің ықпал етуімен және араласуымен түсіндіріледі
Менің ойынша сол елдегі қызмет атқаратын барлық ұйымдар мемлекет бекіткен шоттар жоспары және басқа да нормативті құажаттар бойынша жұмыс істеуі тиіс. Сондай-ақ кәсіпорынның бухгалтерлік есеп төлемдегі қолданылатын ақпараттық мәліметтері бұл контигіенттік (еуропалық) тұжырымдамасы бойынша ішкі органының және басқа да мемлекеттік органдардың қажеттілігін қамтамасыз ететіндей болуы керек. Дүние жүзінде бұл модельді қолдап отырған жіне оның негізінде өзінің кәсіпорындары жұмыс жүргізіп отырған елдердің қатарына Австрияны, Германияны, Жапонияны және басқа да Еуропа елдерін жатқызуға болады. Америкалық тұжырымдаманың континенттік (еуропалық) тұжырымдамадан өзгешелігі, бұл модельде кәсіпорынның бухгалтерлік есеп берудегі мәліметтері негізінен қаржы (алымшылары мен несие берушілердің қажеттілігін қамтамасыз етуте арналған жағдайда ұйымның айлық жүйесі қаржылық есептен бөлек және оған тәуелсіз шешімін тауып отырадығы бұл модельді АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Голлндия Үндістан (Индия), Оңтүстік Африка Республикасы және тағы да басқа елдер колданып отыр.

1.2. Кірістер мен шығыстардың есептілігі

Сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын есепке алуға 7000- Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны деп аталатын бір топ шоттары арналған, оған мынадай синтетикалық шоттар жатады.
7000-Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны шоты. Бұл шот өнім өндіретін, жұмыстар істейтін және қызметтер көрсететін материалдық өндіріс салаларында қолданылады және босатылған (жөнелтілген) өнімнің, орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтердің нақты өзіндік құнын есепке алуға арналған.
7000-Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны шотқа сатылған дайын өнім түрі бойынша субшоттар ашылуы мүмкін, бірақ мұндай шешімдер есеп саясатында көрініс табуы тиіс.
Төменде 7000-Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны шоты бойынша жасалатын шоттардың корреспонденциясы келтіріліп отыр.

Қатар
№
Шаруашылық операцияларының мазмұны
Сомасы, теңге
Шоттар корреспонденциясы

дебет
кредит
1
2
3
4
5
1
Бұйрық- накладнойларының негізінде, қоймадан нақты өзіндік құны бойынша босатылған дайын өнім сомасына
300000
7010
1320
2
Тапсырыс берушілерге орындалған жұмыстармен қызметтер актысы бойынша өткізілді
120000
7010
8010 8030
3
Босатылған тауарларға, орындалған жұмыстарға жэне көрсетілген қызметтерге толтырылған салықтық шот-фактуралар жэне есеп айырылысу төлеу құжаттары сатып алушыларға ұсынылды: - келісімді бағалар бойынша
600000
1210
6010
4
-ҚҚСсомасын 13%
96000
1210
3130

7000 - Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны шотының дебетінде сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құны еспке алынады да, ал есепті кезеңі аяғында осы шоттың кредитінен 5400 - Бөлінбеген табыс шотының дебетіне жазылады. Осы жазудан кейін 7000 - Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны шоты жабылады.
7000-Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны шоты. Бұл шот негізінен сауда, жабдықтау-сату, делдалдық және сауда кәсіпорындарында қолданьшады. Сатып алынган тауарларды сатуды жүзеге асыратын экономиканың басқа салаларындағы кәсіпорында да пайдалынуы мүмкін.
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына 7000 - Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны - шоты дебеттелініп 1330 - Тауарлар шоты кредиттелінеді. Есепті кезеңнің аяғында 7000 - Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны дебетінде есепке алынған сома, осы шоттың кредитінен 5400 Бөлінбеген кіріс - шотының дебетіне жазылады, 7000-шоты есепті кезеңнің аяғында жабылады.
2400 - Негізгі өндіріс, 8030 - Қосалқы өндірістер шоттарында орындалған жұмыстардың және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны есепке алынып, сол жұмыстардың және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны есепке алынып, сол жұмыстармен қызметтердің сатылуына қарай 7010 шоттардың дебетіне жазылып отырады. Есепті кезеңнің аяғында орындалған жұмыстар мен қызыметтердің сатылыуы бойынша жұмсалған нақты шығындардың сомасы 7010-шоттардың бұл бөлімшенің шоттары өткізілген активтердің барлық түрлерінің өзіндік құны, сондай-ақ бағам айырмашылықтарынан алынған сомалар туралы ақпаратты жинауға арналған.
7410 - Активтердің шығуынан алынатын шығыстар шоты сатылған материалдық емес активтердің құны туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
7410 - шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде келтірілген.

Шоттар
Қатар
№
Шаруашылық операциялардың мазмұны
Сомасы, тенге
корреспондентциясы

дебет
кредит
1
2
3
4
5

Сатылған материалдық емес активтер өзінің белгіленген тәртібінде есептен шығарылады:
материалдық емес активтердің өз сатушысында болған кезінде оны пайдаланғаны үшін, есептелген тозу сомасына
30000
2740
2730

- сатылған материалдық емес активтердің қалдық құнына (тозу сомасы бастапқы

құнынан алып тасталады)
27000
7410
2730
2
Материалдық емес активтерді сатуға байланысты шыққан шығыны жыл аяғында жиынтық табыс шотында көрсетіліп жазылады
270000
5410
7410

7411-Активтердің шығуынан алынатын шығыстар шоты - бұл шот сатылған негізгі құралдардың құны туралы ақпараттарды жинақтау үшін пайдаланады.
7015-Жалға байланысты қызметтің өзіндік құны шоты. Бұл шот экономиканың барлық салаларындағы кәсіпорындарда қолданьшады. Бұл шоттың дебетінде жалға байланысты келісім-шарт талаптары бойынша жалға берушінің есебіне жатқызылатын басқа да шығындар (объектілерді бұзып, тасымалдау шығындары, объектілерді құрастыру және іске қосыу шығындары, қызметкерлердің іс сапарларының шығындары т.б.) есепке алынады.
Есепті кезеңнің аяғында 7015- шотта есепке алынған шығындар 6200-шоттың дебетіне көшіріліп жазылады да, 7015 шоты жабылады.
7017-шот- Сатылған ұйымның көрсететін қызыметтің өзіндік құны. Бұл шот сақтандыру төлемінің сентетикалық есебіне арналған, оның дебетінде сақтандыру жағдайының болуы мен төлем ақының төленетін сомасы, сондай-ақ сақтандыру келісімшарт мерзімінен бұрын бұзылған жағдайда сақтандырушыға төленетін сомасыда көрніс табады. Жоғарыда аталған, яғни төлемге арналған сомасын есептеу бухгалтерлік есепте 7010 шотының дебетінде және 4430 шотының кредитінде көрініс табады, одан әрі қарай сақтандыру төлемі төленген кезде қаражаттарының шоттары кредиттеліп. Сонымен 4430 шоты дебеттеледі. Есептік кезеңнің соңында 7010 шотта ескерілген сома 5410 шоттың дебетінде есептен шығарылады да, 7017 шотта жабылады.
7010 шоты бойынша жасалынатын талдау есебі сатылған ұйымдардың, жұмыстардың, қызметтердің атаулары, не түрі бойынша ұйымдастырылады, ал бұл сату нәтижелерін талдау үшін қажетті. Талдау есебі үшін тізімдемелер пайдаланады, оларды ай ішіндегі және де жыл басынан бері сатылған өнімнің, жұмыстардың және қызметтердің санымен өзіндік құны көрсетілуі тиіс.
Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі. Негізгі емес қызметтердің шығыстарын есептеу үшін 7400 Басқа да шығыстар деп аталатын бөлімше шоттары арналған.

Қатар
Шаруашылық операциалардың мазмұны
Сомасы, тенге
Шоттар
корреспонденциясы

дебет
кредит
1
2
3
4
5
1
Сатылған негізгі құралдар белгіленген тэртіпте есептен шыгарылады:
- негізгі құралдар өзінің сатушысында болған кезде, оны пайдаланганы үшін, есептелінген тозу сомасына
200000
2420
2412

- баланстық құнына (тозу сомасы бастапқы құнынан алынып тасталынады)
800000
7111
2412
2
Негізгі құралдарды сатуға байланысты шыққан шығыны жыл аяғында жиынтық табыс шотына көшіріліп жазылады
800000
5410
7411

7411- шоты есепті жылдың соңында жазылады.
7412-Активтердің шығуынан алынатын шығыстар шоты - сатылған бағалы қағаздар құнын есептен шығару туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
Жоғарыда келтірілген жазбалардан кейін, 7410 шотты жобалауы тиіс. 7413 - Активтердің шығуынан алынатын шығыстар шот бағам бойынша шығыстар туралы ақпараттар жинақтауға арналған, бұл шет елдің конверттелетін валюталарына теңгенің қатысы бойыша өзгерістер кезінде пайда болады.
Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындары жөнінде жасалатын шоттар корреспонденциясы төменде келтірілген.
7414 - шотта есепке алынған бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындар есептен шығарылғаннан кейін, бұл шот жабылады.

Қатар
Шаруашылық операциялардың мазмұны
Сомасы,
тенге
Шоттар корреспонденциясы

дебет
кредит
1
2
3
4
5

1
Белгіленген тәртіпке инвеститция сатылады (баланстық құны бойынша):
- бас серіктестігінде
300000
7430
1150

- тәуелді серіктестігінде
500000
7430
1151

- бірге бақыланатын заңды тұлғаларында
100000
7440
1152

- басқа да ұйымдардыа
100000
7440
1153
2
Белгіленген тәртіпке сатылады:
- акциялар
100000
7340
1154

- облигациялар
200000
7340
1155

- басқа да баңалы қағаздар
400000
7340
1156
3
Есепті жылдың аяғында бағалы қағаздарды сатуға байланысты шыққан шығындар жыл аяғвнда жиынтық табыс шотына жазылып көрсетіледі.
170000
5410
7340

7414 - Активтердің шығуына алынатын шығыстар шотта басқа да қызметтер бойынша шыққан шығындардың сомалары туралы ақпаратты жинақтауға арналған. 7414 - шотты қысқа мерзімде қаржылық инвестецияларының күдікті құнының өзгеруінен шыққан залалдары, облигацияның сатып алынған және наминалдық құнының айырмасы, әртүрлі валютаны пайдаланудан болған, теріс сомалық айырма, тіркелінген активтерді ағымдағы жылға берілген кезде болатын амортизациялық аударымдар және т.б. Негізгі емес қызметтер мен байланысты шығыстар есепке алынады.
Төменде 7415 - шоты бойынша жасалатын шоттардың корреспонденциясы келтірілген.

Қатар
Шаруашылық операциялардың мазмұны
Сомасы,
тенге
Шоттар корреспонденциясы
1
2
3
4
5
1
Қысқа мерзімді қаржылық инвеститцияның ағымдағы өзгерістерінің нәтижесінде алынған зиян көрсетіледі.
80000
7470
1150

2

Сатыпалу және номиналдық құнының арасындағы айырма соммасы есептен шығарылады
60000
7470
1151

3

Негізгі құраладр мен материалдық емес активтердің ағымдағы жылға берілгендері бойынша есептелген амортизация
20000
7470
2740

4
Сомалық айырмасы бойынша шығыстар көрсетіледі

3000
7470
2810
5
Жыл аяғында шоты есепке алынған шығысы, жиынтық табыс шотына есептен шығарылады.
343000
5410
7470

II. КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ЕСЕПТЕРІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
2.1 Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебінің міндеті

Кәсіпорынның негізгі белгісі - оның меншігінде, шаруа жүргізуінде немесе жедел басқаруында жекешеленген мүлкінің бар болуы. Ол кәсіпорынның қызмет етуінің материалды-техникалық мүмкіндігін, оның экономикалық сенімділігін және дербестігін қамтамасыз етеді. Белгілі бір мүліксіз ірі, кіші кәсіпорындар немесе жеке кәсіпкерлер өзінің қызметін жүзеге асыра алмайды.
Негізгі құралдар - өндіріс процесінде ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін, көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдары, яғни материалдық активтер 2.
Негізгі құралдар - ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы ретінде іс-әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы 3.
Негізгі құралдардың есебі жұмыс шоттар жоспарының екінші бөліміндегі 2400 Негізгі құралдар бөлімшесінің активті 2410 Негізгі құралдар шотында жүргізіледі. Бұл шоттың дебетінде негізгі құралардың айдың басындағы және соңындағы жай-күйі, келіп түскен негізгі құралдар көрсетілсе, кредитінде кәсіпорыннан шыққан негізгі құралдар құны көрсетіледі.
Өндіріске қатысуына байланысты негізгі құралдар мыналарға жіктеледі:
oo өндірістік - негізгі құраларға жарғылық қызметті іске асыруға байланысты, яғни өнеркісіп өндірісі, құрылыс, ауыл шаруашылық, сауда;
oo өндірістік емес - жалпы ішкі өнімді шығармайтын, бірақ оны тұтынатын объект, яғни тұтынушылыққа бағытталған негізгі құралдар.
Иелігіне қарай:
oo меншікті - кәсіпорынға тиісті, өз иелігіндегі болған құралдар;
oo жалгерлік - жал келісімі бойынша онда көрсетілген уақытқа басқа
субъектіден алыннған объект;
oo уақытша кіргізілген - бұл негізгі қорлар өзгертілмеген күйінде
қайтаруға жатқызылады, табиғи тозу салдарынан өзгеруден басқа.
Пайдалануына қарай:
oo пайдаланудағы - кәсіпорынның өндірістік және шаруашылық
қызметте пайдаланылып жатқан негізгі құрал;
oo запастағы - жұмыс істеп тұрған құралдарды жөндеу, авария немесе
жою кезінде пайда болатын запастар;
oo консервациядағы - уақытша қолданылмайтын құралдар.
Заттық құрамы бойынша:
oo инвентарлы - объект, заттық құрамы бар және жоюлуға және
есептіліккке алынатын негізгі құрал (ғимарат, жабдықтар, машиналар);
oo инвентарлы емес - жер, орман және су алабына капитал салымы.
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған, істемей тұрған (тоқтатылып қойған) және қор ретінде тұрған болып бөлінеді. Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп тұрғандар болып саналады. Жұмыс істемей тұрғандар - бұл жұмысы тоқтатылған немесе басқа жағдайларға байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі қүрал-жабдықтар. Қорда тұрғандар болып жұмыс істеп түрған құрал-жабдықтарды жоспарлы түрде олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқтатылған объектілер есептеледі.
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын қызметтеріне қарай мынадай түрлерге (топтарға) бөлінеді: жер; үйлер; ғимараттар; өткізгіш тетіктер; машиналар және құрал - жабдықтар (соның ішінде автоматты машиналар және құрал - жабдық); күш беретін машиналар және жабдықтар; жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа машиналар мен кұрал - жабдық; көлік құралдары, құрал -сайман; өндірістік мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және өнім беретін мал; көп жылдық екпе ағаштар; жерді жақсартуға (ғимараттарсыз) шыққан күрделі шығын; басқа да негізгі құралдар.
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының кұрамына енетіндер:
-жер - субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен құны. Жерге меншік құқығы бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы керек. Ондай актісі берілген болса, онда ондай жер учаскелері мүліктік объекті болып саналады;
-үйлер - халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік-мәдени қызмет көрсетуге жағдай жасауға және материалдық құндылықтарды сақтауға арналған әлеуметті құрылыс объектілері. Әрбір тұрғын үй мүліктік объект болып табылады;
-ғимараттар -- еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір қызметтерді орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған инженерлік - құрылыс объектілері (шахта ұңғысы, мұнай мұнарасы, бөгет, көпір, автомобиль жолы). Барлық жағдайлары бар әрбір жеке ғимарат мүліктік объект болып табылады;
-өткізгіш тетіктер (қондырғылар) -- электр, жылу немесе механикалық энергияны өткізу қондырғылары (электр өткізу желілері, трансмиссиялар, құбырлар). Электр желілері бойынша, мысалы, электр станциясы бөлу қондырғыларының желісі немесе генератор клеммаларынан бөлу қондырғыларына дейін, кабылдау подстанциялардан және подстанциялардан трансформатор жайына дейін мүліктік объекті бола алады;
-машиналар мен жабдықтар -- күш беретін машиналар және жабдықтар жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; әрбір машина, егер ол басқа мүліктік объектінің бөлшегі болмаса, оған кіретін бейімделген құралдарды, соған тиісті заттарды, аспаптарды, қоршауды, фундаментті қоса алғанда, мүліктік объекті болып саналады. Негізгі құралдардың бұл тобы бес топтан түрады;
-күш беретін машиналар және жабдықтар - жылу және электр энергиясын өндіретін генератор - машиналары; түрлі энергияны механикалық энергияға, яғни қозғалыс энергиясына айналдыратын двигатель - машиналары (тракторлар мен өздігінен жүретін шассилер, бу двигательдері, турбиналар, іштей жану двигательдері, электрлік двигательдер);
-жұмыс машиналары мен жабдықтар -- еңбек өнімдерін жасау процесінде еңбек затына механикалық, жылу және химиялық әсер етуге арналған машиналар. Аппараттар жәнее құрал-жабдық (токарьлық бұранда кесетін станоктар, ағаш кесетін ағаш кесетін аралар);
-өлшеу және реттеу приборлары, қондырғылар және лабораториялық жабдықтар -- өлшеуге, өндірістік процестерді реттеуге арналған аспаптар мен қондырғылар, сондай-ақ лабораторияларда пайдаланылатын приборлар мен аппаратуралар (дозаторлар, амперметрлер, микроскоптар);
-есептеу техникасы -- процестерді жылдамдату және автоматтандыруға арналған машиналар, қондырғылар, аспаптар (компьютерлер, басқарушы және басқа есептеу машиналары);
-басқадай машиналар мен жабдықтар - машиналар, аппараттар және басқа кұрал - жабдық (телефон станцияларының, радио тораптарының жабдығы, өрт сөндіргіш машиналар);
-көлік құралдары -- адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған қозғалыс құралдары (автомобиль, темір жол және су көлігінің қозғалмалы құрамы, жегін көлігі). Әрбір объект өзіне тиісті барлық бейімдегіш құралдары мен заттарын қоса алғанда мүліктік объект болып табылады;
-құрал - сайман -- қол еңбегінің механикаландырылған немесе механикаландырылмаған құралдары немесе металдарды, ағашты және т.б. өңдеу үшін машиналарға бекітілген заттар (кесетін, соғатын және нығыздайтын еңбек құралдары). Басқа мүліктік объектінің құрамына кірмейтін заттар ғана мүліктік объект болып табылады;
-өндірістік мүлік және соған жататын заттар -- өндірістік операцияларды орындау немесе жеңілдету үшін қызмет ететін өндірістік заттар; еңбекті қорғауға көмектесетін жабдықтар; сұйық, сусымалы және басқа материалдарды сақтауға арналған сыйымды заттар; өндірістік арналымы бар басқа да заттар. Басқа мүліктік объектінің бөлшегі болып табылмайтын және дербес мәні бар заттарда мүліктік объекті бола алады;
-шаруашылық мүлік - кеңсе және шаруашылық мекемелерінің заттары (орындықтар, шкафтар, кілемдер). Дербес мәні бар әрбір объект - мүліктік объекті бола алады;
-жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал -- ат, өгіз, түйе және басқа жұмысқа пайдаланылатын малдар; өнім беретін мал - мүйізді ірі қара мал; асыл тұқымды айғырлар мен биелер, буралар мен інгендер; бұғылар, маралдар, еркек шошқалар мен мегежіндер, ешкілер, саулық қой мен қошқарлар. Әрбір ересек мал мүліктік объект болып табылады;
-көп жылдық өсімдіктер -- қолдан егілген, көп жылдық өсімдіктер (жеміс және жидек ағаштары, жүзімдіктер, гүлдердің көп жылдық түрлері, роза плантациялары, өсімдіктен жасалған қоршауляр, жерді қорғайтын өсімдіктер). Жас өсімдіктер даму деңгейі толық жетілген (жеміс - жидек бере бастаған) өсімдіктерден бөлек есепке алынады;
-жерді жақсартуға байланысты күрделі шығындар (ғимаратсыз) -- ауыл шаруашылық мақсатта пайдалану үшін ауыл шаруашылығында пайдалану үшін жер қыртысын жақсартудың шараларына жұмсалған мүліктік емес сипаттағы шығындар (жер учаскелерін жоспарлау, жерді егін егу үшін өндеу, егіс даласын тастардан тазарту);
-басқа да негізгі құралдар -- кітапхана қорлары, спорт мүлкі және басқа да салымдар.
Өндірістің әрбір процесі өндіріс қорларының қатысуымен жүзеге асырылады, олар келесідей болып бөлінеді:
1) еңбек заттары (материалдар, шикізаттар, сатып алынатын жартылай фабрикаттар);
2) еңбек құралдары (станоктар, машиналар және т.б.).
Еңбек құралдарын басқару нәтижесінде адам еңбек затына тікелей әсер етеді және өндіріс үрдісінде еңбек өнімін шығарады.
Еңбек үрдісінде ресурстарға және оларды тұтыну қатынасынан көпшілігінде шығарылатын өнім көлемі, олардың сапалылығы, жұмысшының оның жанұясының пайдасы және өмір сүру деңгейі, ал ақырғысында ел халқының терең экономикалық дағдарысын анықтайтын бірден-бір себеп болып адам өмірінде бағаның көтерілуі ресурстардың тиімсіз пайдалануы табылады.
Ресурстар болып жоғарыда айтылғандай мемлекет оның әкімшілік орталықтары, кәсіпорындар, қоғамдық ұйымдар, мекемелер, жанұя, жай адам иемденетін өндіріс құралдары, барлық мүмкін байлық қорлары, құндылықтар табылады. Ресурстар материалдық, адамдық, қаржылық және табиғи болып бөлінеді. Осы жұмыста олардың ішінен біріншісі қарастырылған.
Негізгі қорлар - бұл еңбек құралдарына заттай айналған өндірістік қорлардың бөлігі, ұзақ кезең бойы өзінің натуралды формасын сақтайды, өнімге өз құнын бөлектеп ауыстырады және тек қана бірнеше өндірістік циклдарды жүргізгеннен кейін өтеледі.
Ресурстарды негізгі және айналымға бөлудің негізіне өндірісте жүргізетін, және өз құнын шығарылатын өнімге, қызметке ауыстырудың әр түрлі сипатына әр мәнді принцип қойылған. Негізгі құралдар өзінің әлеуметтік мәніне қарай меншік объектісі болып табылады және тұтынушылық құн, пайдалы заттар, сонымен қатар еңбекте тұрып қалған құн секілді натуралды түрде көрінеді.
Нарықтық экономикаға өту жағдайында бухгалтерлік есептің мақсаты негізгі құралдардың қозғалысын, шығуын, түсімін дұрыс және уақытылы қадағалау, пайдалану жерлерінде олардың бар болуын және сақталуын бақылау, негізгі құралдардың тозуын уақытылы және дәл есептеу, сонымен қатар оның есепте дұрыс айқындалуы, жөндеуге кеткен шығындарды анықтау және осы мақсатқа бөлінген қаржыларды тиімді пайдалануды басқару, тиімді пайдалануды басқару, машиналардың, құрал-жабдықтардың, көлік құралдарының және басқа да объектілердің жұмысының тиімділігін көтеру үшін қорларды табу, сонымен қатар өнім шығаруын көтеру үшін өндірістік алаңдарды қолдану, негізгі құралдардың пайдаланбайтын, артық объектілерін шығару, кәіспорын басшысын есептеу техника құралдары базасында есептеп шығару жұмыстарын автоматтандыру жолымен негізгі қорлардың жағдайы туралы қажетті ақпаратпен жедел қамтамасыз ету.
Негізгі құралдар қандай да болмасын өндірістің маңызды факторы болып табылады. Олардың жағдайы және тиімді пайдаланылуы кәсіпорынның шаруашылық қызметінің ақырғы нәтижесінде тікелей әсерін тигізеді.
Нарықтық экономикаға өту шарттары еңбек коллективін өндірістің барлық материалды-құндық факторларын соның ішінде негізгі құралдарды тиімді пайдалануды көтеру. Бұл қорларды мұқият экономикалық талдау жүргізудің арқасында тауып және іс жүзінде қолдануға болады.
Негізгі құралдардың жағдайы және оларды пайдалану - талдамалық жұмыстың негізгі бір аспектісі болып табылады, себебі дәл осылар әр бір өндірісті тиімді пайдаланудың негізгі факторы - ғылыми-техникалық прогрестің материалды айналуы болып табылады.
Кәсіпорынның негізгі қорларын және өндірістік қуаттылықтарын толық және тиімді пайдалану оның баруына әсерін тигізеді: оның еңбек өнімділігінің өсуіне, қор қайтарымның, өнім шығарудың көбеюіне, оның өзіндік құнының төмендеуіне, капитал салымдарын үнемдеуге.
Өнеркәсіпті-өндірістік негізгі құралдарды тиімді пайдалануды және жағдайын талдау мақсаты болып: кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімшілерінің негізгі құралдармен қамтамасыз етілуін анықтау, оларға деген қажеттілігін анықтау, олардың өсу жоспарының орындалуын, жаңаруын және шығуын анықтау, негізгі құралдардың техникалық жағдайын әсіресе активті бөлігін зерттеу, негізгі құралдардың пайдалану дәрежесін және оған әсер еткен факторларды анықтау, құрал-жабдықтар паркінің толықтай қолданылуын және комплекттігін анықтау, қор қайтарым өсімінің резервтерін шығару, негізгі құралдардың тиімді пайдалану есебінен өнім көлемін және пайданы көтеру.
Негізгі құралдар қандай да болмасын өндірістің маңызды факторы болып табылады. Олардың жағдайы және тиімді пайдаланылуы кәсіпорынның шаурашылық қызметінің ақырғы нәтижесінде тікелей әсерін тигізеді.
Негізгі құралдардың бағалануы:
Жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтарды бастапқы мойындауда активті жасау немесе сатып алу бойынша барлық нақты өндірістік шығындарды қосатын нақты құнмен бағаланады. Негізгі құралдардың нақты құнына активтің пайланануға дайын күйіне дейінгі барлық шарасыз шығындар кіреді.
Негізгі құралды сатып алған кездегі құнына кіреді:
-сатып алу бағасы;
-жеткізуге кеткен шығындар;
-қызметкерлерге төленетін өтем ақы;
-және басқа да тікелей шығындар.
Бастапқы бағалауға демонтаж, активтерді тарату және ол орналасқан өндірістік алаңды қалпына келтіру құны енеді.
Актив ретінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.