Кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқықбұзушылық іске тарту

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 ОТБАСЫНА ЖӘНЕ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

2 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР САУДАСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Кәмелетке толмағандарды саудаға салудың объектісі
2.2 Кәмелетке толмағандарды саудаға салудың объективтік жағы
2.3 Кәмелетке толмағандарды саудаға салудың субъектісі
2.4 Кәмелетке толмағандарды саудаға салудың субъективтік жағы

3 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫ САУДАҒЫ САЛУДЫҢ САРАЛАНҒАН БЕЛГІЛЕРІ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
3

5

11
12
15

21

23

26

28

Кіріспе

Курстық жұмысының өзектілігі: Қазір жақсы қалыптасқан адам саудасының жүйесі бар. Оларды тек қана жыныстық қанауға, ауыл шаруашылығына т.б мақсаттарға емес, сонымен қоса, адам мүшелерін ауыстырып салу мақсатында да пайдалану үшін саудаға салады.
Адам саудасы - құлдықтың жаңа нысандарының бірі, оған ''потогондық жұмыстар'', үй құлдығы, мәжбүрлі неке, мәжбүрлі еңбек, адамның физиологиялық параметрлерін трансплатациялау, жыныстық эксплуатациялау т.б түрлері жатады. Бұл күннен-күнге қанат жайған халықаралық сипаттағы қылмыстық құқықбұзушылықтардың бірі. Бұл келеңсіз құбылыстың тоқтаусыз өсуі бірнеше факторлармен түсіндіріледі: сауда-экономикалық байланыстардың ғаламдануы, әйелдердің әлеуметтік-экономикалық жағдайының төмендеуі, осы бизнетің шексіз пайда әкелетіндігі, үкіметтің әрекетсіздігі, тіпті, лауазымды тұлғалардың да қатысы болуы. Адам саудасы халықаралық қауымдастық тарапынан қатты айыпталатын әрекеттің бірі,қоғамға қауіптілігі жағынан есірткі саудасынан да жоғары. Себебі есірткіні бір-ақ рет сатуға болады, әйелдің көрсететін қызметін әлденеше рет сатуға болады.
Адам саудасының ішінде біз кәмелетке толмағандарды саудаға салудың қылмыстық құқықбұзушылық-құқықтық сипаттамасын қарастырамыз.
Адам саудасы туралы заңдардың дүние жүзінде жоқтың қасы, көбіне қылмыстық құқықбұзушылықкерлерден гөрі, олардың құрбандары жазаланып жатады, тіпті, кейбір елдерде ол қылмыстық құқықбұзушылық емес. Зерттелген 27 мемлекеттің барлығы бірдей адам саудасын қылмыстық құқықбұзушылық деп тани бермейді екен. Тек солардың он екісінде ғана адам саудасы толыққанды қылмыстық құқықбұзушылық болып табылады (Венгрия, Молдава, Испания, Бельгия, Қырғызстан, Румыния, Словения, Хорватия, Франция, Швейцария), оның өзінде де кейбір елдерде ол туралы нормалар ескірген (Румыния) немесе нақты емес (Хорватия). Ал бес мемлекетте адам саудасы жартылай ғана қылмыстық, яғни өзге бір қылмыстық құқықбұзушылық әрекеттермен байланыста қарастырылады (Германия, Латвия, Литва, Түркия және соның ішінде Қазақстан). Ал кейбір мемлекеттерде оны әлі қылмыстық құқықбұзушылық деп танымайды. Қазақстан Республикасының заңдары бойынша тікілей адам саудасын жазалайтын арнайы заң жоқ. Дегенмен,мұндай әрекет түрі жартылай болса да Қылмыстық құқықбұзушылық кодексте көрініс табады. Адам саудасы және оған байланысты қылмыстық құқықбұзушылықтардың ТМД-ң өзге елдеріндей Қазақстанда да белең алуы тежелмей отыр. Осындай мәселеге байланысты заңнаманы қайта қарау қажеттілігі байқалады.
Курстық жұмыстың пәні мен обьектісі: пәні - кәмелетке толмағандарды сатумен халықаралық құқық арқылы күресу (Қазақстан Республикасының тәжірбиесі). Обьектісі - халықаралық және ұлттық дәрежеде мемлекеттер, халықаралық органдар,халықаралық үкіметтік,үкіметтік емес ұйымдар және арнайы мекемелер арасындағы адам саудасымен күресуде туындайтын қатынастар.
Курстық жұмысының мақсаты және міндеттері: мақсаты - кәмелетке толмағандарды сатудың қылмыстық құқықбұзушылық-құқықтық сипаттамасын анықтау. Осыған орай, мынадай міндеттерді алдыма қойдым:
- отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтардың жалпы сипаттамасын беру;
- кәмелетке толмағандарды саудаға салудың объектісін қарастыру;
- кәмелетке толмағандарды саудаға салудың объективтік жағына тоқталу;
- кәмелетке толмағандарды саудаға салудың субъектісін зерделеу;
- кәмелетке толмағандарды саудаға салудың субъективтік жағын талдау;
- кәмелетке толмағандарды саудағы салудың сараланған белгілерін анықтау;
Курстық жұмысын орындау барысындағы қолданылған әдістер:
- тарихи әдіс;
- құқықтық салыстыру;
- сараптама мен синтез.
Курстық жұмысының құрлымы мен көлемі: курстық жұмысының құрылымы зерттеу негізгі мақсаты мен міндеттеріне сай келеді. Кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ОТБАСЫНА ЖӘНЕ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Қазақ КСР-інің 1959 жылы қабылданған Қылмыстық құқықбұзушылық кодексінің нормалары елімізде орын алған саяси, әлеуметтік, экономикалық өзгерістерге сай келмегендіктен, 1997 жылы шілденің 16-сында Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық құқықбұзушылық кодексі қабылданып, ол 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап заңды күшіне енді.
1959 жылғы Қылмыстық құқықбұзушылық кодекс кеңестік идеология тұрғысында, әкімшілдік-әміршілдік жүйе мен орталықтандырылған жоспарлы экономика қағидаттарына негізделген еді. Сондықтан өмірдің өзі ескі идеологиядан арылған, нарықтық қатынастар жағдайына үйлесетін, адам құқықтары мен бостандықтарын қорғауды барынша қамтамасыз ететін жаңа қылмыстық құқықбұзушылық заңның болуын кажет етті. Осыған орай Президент Н.Назарбаев мемлекетіміздің өмір талабына сай келетін жаңа Қылмыстық құқықбұзушылық кодексін қабылдаудың және оның адам, қоғам, мемлекет мүддесінің қорғаушысы болуы қажеттілігіне баса назар аударылуын айрықша белгілеп берді.
Қазақстан Республикасының Конститутциясының 27-бабында Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттiң қорғауында болады, - деп көрсетілген. Қоғамымыздың жаңа мүшелерінің денсаулығын және өмірін қорғау жолдары әртүрлі, солардың қатарында құқықтық тұрғыдан қорғау белгілі орын алады. Осындай қорғаудың бір құралы отбасы және кәмелетке толмағандарды қылмыстық құқықбұзушылық-құқықтық қорғау болып табылады. Мұндайда мемлекет қылмыстық құқықбұзушылық-құқықтық құралдар арқылы кәмелетке толмағандардың және отбасын мүшелерінің өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін қоғамдық қауіпті әрекеттермен ымырасыз күрес жүргізеді.
Кәмелетке толмаған азаматтың мүддесін қылмыстық құқықбұзушылық-құқықтық құралдармен қорғау және оның дене бітімінің дұрыс қалыптасуына, интеллектуалдық және адамгершілік қалыптасуына жағдай жасауға тіреледі. Ал бұл өз кезегінде отбасы жағдайының дұрыстығына, өзара құқықтар мен қатынастарды ұстануына тікелей байланысты. Сол себепті де кәмелетке толмағандарды қорғау отбасы қатынастарын қорғаумен тығыз байланысты болып келеді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 27-бабында: Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттің қорғауында болады (1); Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу -- ата-ананың табиғи құқығы әрі парызы (2); Кәмелетке толған еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға міндетті (3) -- делінген. Бұл көрсетілген қағидалар халықаралық құқықтың осы мәселелер жөніндегі негізгі ережелеріне сәйкестендірілген. Адам құқығы жөніндегі 1948 жылғы Жалпыға бірдей Декларацияда, Азаматтық және саяси құқықтар туралы 1966 жылғы Халықаралық актіде отбасы қоғамның табиғи негізгі ұясы және ол мемлекет пен қоғам тарапынан қорғау құқығына ие деп белгіленген. 1989жылы 20 қарашада қабылданған Бала құқықтары жөніндегі Конвенцияда да балалардың азаматтық және саяси-әлеуметтік құқықтарының қорғалуына ерекше мән берілген. Қазақстан Республикасы да отбасы және кәмелетке толмағандар жөніндегі халықаралық құқық нормаларын қастерлей отырып, осы мәселелерге байланысты пайда болатын қоғамдық қатынастарды қылмыстық құқықбұзушылық-құқықтық жолмен қорғауға ерекше мән береді.
1997 жылы қабылданған жаңа Қылмыстық құқықбұзушылық кодекстің Ерекше бөлімінің 2-тарауы отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтар үшін жауаптылық белгілеген. Бұл тарауда осы тұрғыдағы қылмыстық құқықбұзушылықтарға арналған нақты қылмыстық құқықбұзушылықтардың мынадай түрлері көрсетілген: кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауға тарту (132-бап); кәмелетке толмаған адамды қоғамға жат әрекеттер жасауға тарту (133-бап); кәмелетке толмағандар саудасы (135-бап); баланы ауыстыру (136-бап); бала асырап алу құпиясын жария ету (138-бап); балаларын күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеу жөніндегі міндеттерді орындамау, еңбекке қабілетсіз ата-аналарын, еңбекке қабілетсіз жұбайын (зайыбын) күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеуден жалтару (139-бап); кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөнiндегi мiндеттердi орындамау (140-бап); балалардың өмiрi мен денсаулығының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi тиісінше орындамау (141-бап); қамқоршы немесе қорғаншы құқықтарын теріс пайдалану (142-бап).
Осы топқа жататын қылмыстық құқықбұзушылықтардың объектісі ата-аналар мен балалардың арасындағы отбасылық қатынастар, сондай-ақ кәмелетке толмағандардың дене бітімі, интеллектуалдық, рухани, адамгершілік тұрғысынан дұрыс дамып, қалыптасу жағдайлары болып табылады. Енді осы топқа енген қылмыстық құқықбұзушылық құрамдарының әрқайсысына жеке-жеке талдау жасап өтейік.
Кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқықбұзушылық іске тарту. Кәмелетке толмаған адамды 18 жасқа толған адамның қылмыстық құқықбұзушылық іске тартуы жеке қылмыстық құқықбұзушылық құрамы ретінде қарастырылады.
Қылмыстық құқықбұзушылықтың тікелей объектісі -- кәмелетке толмағандардың бірқалыпты дамуы және оларға дұрыс тәрбие беру шарттары болып табылады.
Қылмыстық құқықбұзушылықтың жәбірленушісі -- 18-ге толмаған адам, яғни кәмелетке толмағандар.
Қылмыстық құқықбұзушылық объективтік жағынан алғанда әр түрлі әдістер (тәсілдер) қолдана отырып кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқықбұзушылық іске тарту арқылы жүзеге асырылады.
Кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқықбұзушылық іске тарту деп 18-ге толмағандарды қылмыстық құқықбұзушылықтың тікелей орындаушысы немесе өзге де көмектесушісі болуға жігерлендіруге, ынтасын, шешімін қоздыруға бағытталған іс-әрекеттерді айтамыз. Қылмыстық құқықбұзушылық іске тартудың әдісі заңда тікелей көрсетілмеген, бірақ ол әртүрлі жолмен жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл әрекет көбінесе психикалық әдістерді қолдану арқылы (қорқыту, уәде беру, алдау) немесе басқа да тәсілдерді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Кәмелетке толмаған адамдарды үрейлендіру немесе оларды басқа бір қолайсыз жағдайларға қаддыратын әрекеттер жасаймын деген әрекеггер арқылы, олардың психикалық санасына әсер етулер қорқыту деп табылады. Қорқыту ауызша, жазбаша, телефон арқылы, дене қимылын көрсету арқылы жүзеге асырылуы мүмкін және мүндай қорқытулар жәбірленушінің тікелей өзіне немесе оның таныс адамдарына білдірілуі хақ.
Субъектінің болашақта кәмелетке толмағандарға белгілі бір жәрдем көрсетуге (оқуға түсіруге, жүмысқа тұрғызуға немесе оларға басқадай игіліктер жасауға міндеттемелер алуы) уәде беру деп танылады.
Кәмелетке толмағандар үшін мәні бар мәліметтерді немесе мән-жайларды қасақана айтпау немесе олар жөнінде үн қатпау арқылы оларды жаңылыстырып қоғамға қауіпті іс-әрекетті істеуге тартуды алдау деп түсінген жөн. Мысалы, ересек адам кәмелетке толмаған адамға көрші үйден өзіне тиісті жүкті жол бойына жеткізуді өтінеді, нәтижесінде ол бөтеннің мүлкін ұрлауға көмектескенін бірақ біледі. Кәмелетке толмаған адамды басқа да тәсілдермен қылмыстық құқықбұзушылық жасауға тартуға, оларды иландыру, сатып алу, оларды зұлымдық, қараниетгі іс-әрекеттерді істеуге жігерлендіру, боп салау, материалдық тәуелділік жағдайын пайдаланып қалу т.с.с. әрекеттер жатады.
Жоғарыда көрсетілген тәсілдерді қолданғанымен кәмелетке толмағандар қылмыстық құқықбұзушылық іс-әрекетке баруға қарсылық білдірсе, онда кінәлінің іс-әрекеті кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқықбұзушылық іске тартуға оқталғандық ретінде сараланады.
Қылмыстық құқықбұзушылық формальдық құрамға жатады. Және ол кәмелетке толмағандарды қылмыстық құқықбұзушылыққа тартқан уақыттан (яғни 18-ге толмаған адамның оған келіскен сәтінен бастап) аяқталған деп табылады. Қылмыстық құқықбұзушылық кодекстің 133-бабының 1-тармағы бойынша онша ауыр емес, ауырлығы орташа қылмыстық құқықбұзушылықтарды істеуге кәмелетке толмағандарды тартқаны үшін ғана жауаптылық көзделген. Субъективтік жағынан ҚК-тің 133-бабында көзделген қылмыстық құқықбұзушылық тек қана тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлі адам әр түрлі тәсілдерді қолдана отырып жасы 18-ге толмағаны өзіне анық адамды қылмыстық құқықбұзушылық іске тартқанын сезеді, біледі және соны жүзеге асыруды тілеп әр түрлі әрекет жасайды. Қылмыстық құқықбұзушылық ниет және мақсат әртүрлі (кек алу, қызғаныш, пайдакүнемдік, басқа да зұлымдық ниеттер) болуы мүмкін. Бұлардың іс-әрекетті саралауға әсері болмайды, бірақ жаза тағайындағанда есепке алынады.
Қылмыстық құқықбұзушылықтың субъектісі - заңда тура атап көрсетілгендей кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқықбұзушылық іске тартқан жасы 18-ге толған адам. Кәмелетке толмаған адамның екінші бір кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқықбұзушылық іске тартуы бұл қылмыстық құқықбұзушылық құрамына жатпайды.
Ата-анасы, педагог не кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөніндегі міндеттер өзіне заңмен жүктелген өзге адам жасаған нақ сол әрекет -- осы қылмыстық құқықбұзушылықтың ауырлататын түрі болып табылады (ҚК-тің 133-бабының 2-тармағы). Көрсетілген адамдардың кәмелетке толмаған адамдар жөніндегі құқықтық жағдайын пайдаланып, осы іс-әрекеттерді істеуі қылмыстық құқықбұзушылықтың қоғамға қауіптілігін едәуір ұлғайтады. Ата-аналарды анықтау Қазақстан Республикасының неке және отбасы туралы 1998 жылы 17 желтоқсанда қабылданған Заңына сәйкес шешіледі.
Педагог деп тәрбие немесе оқу процесімен айналысатын адамдар танылады. Педагогті қылмыстық құқықбұзушылықтың субъектісі деп тану үшін оның жұмыс істейтін оқу орындарының түрі (жоғары оқу орындары, мемлекеттік немесе мемлекеттік емес), нысаны (күндізгі, сырттай, кешкі) ешқандай әсер етпейді.
Кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөніндегі міндеттер өзіне жүктелген өзге де адамдарға қорғаншы, қамқоршы, асырап алған ата-аналар, мектепке дейінгі балалар мекемелерінің тәрбиешілері, бұлардан басқа заңмен тәрбиелеу міндеті тікелей жүктелген -- жақын-туыстары, ағасы немесе апасы, әжесі немесе атасы жатады.
Осы баптың бірінші немесе екінші тармақтарында көзделген, күш қолданып немесе оны қолданамын деп қорқытып жасалған әрекеттер (133-баптың 3-тармағы) -- осы қылмыстық құқықбұзушылықтың тағы бір ауырлататын түрі болып табылады. Мұндағы күш көрсетуге жеткіншекті қылмыстық құқықбұзушылық істеуге ықпал ететін тәсілдерді қолдану жолымен, яғни оны сабау, оған жеңіл және орта дәрежелі жарақат келтіру арқылы қылмыстық құқықбұзушылық істеуге көндірулер жатады. Егер мұндай тәсілмен жәбірленушіге ауыр дене жарақаты келтірілсе немесе өлімге әкеліп соқса, онда кінәлінің әрекеті қылмыстық құқықбұзушылықтардың жиынтығы бойынша саралануға жатады. Күш қолданамын деп қорқыту -- өлтіремін, денеңе жарақат келтіремін, жаныңды қинаймын, ертеймін деген шын мәнінде іске асатын нәрсе жәбірленушіге тікелей психикалық әсер ететін сөздерді кінәлінің айтуы жатады.
Осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші тармақтарында көзделген кәмелетке толмаған адамды ауыр немесе аса ауыр қылмыстық құқықбұзушылық жасауға тартуға байланысты әрекеттер (134-баптың 4-тармағы) көрсетілген қылмыстық құқықбұзушылықтың өте ауырлататын түрі болып табылады. Ауыр немесе аса ауыр қылмыстық құқықбұзушылықтардың түсінігі Қылмыстық құқықбұзушылық кодекстің 10-бабының 4,5-тармақтарында берілген.
Кәмелетке толмаған адамды қоғамға қарсы іс-әрекеттер жасауға тарту. Криминологиялық зерттеудің нәтижесі көрсеткендей соңғы жылдары елімізде кәмелетке толмағандарды ішімдікке, нашақорлыққа, темекі тартуға және басқа да қоғамға қарсы іс-әрекеттер жасауға тарту фактілері өріс ала бастаған. Нәтижесінде жеткіншектердің арасында әр түрлі жұқпалы аурулар мендей түскен, бұл, әрине, ертеңгі болашағымыз үшін аса қауіпті құбылыс.
Қылмыстық құқықбұзушылықтың тікелей объектісі кәмелетке толмаған адамдардың дене және адамгершілік тұрғысынан дұрыс дамып, тәрбиеленуі болып табылады.
Объективтік жағынан қылмыстық құқықбұзушылық кәмелетке толмаған адамды есірткілік немесе басқа да есеңгірететін заттарды медициналық емес тұрғыда тұтынуға не спирттік ішімдіктерді ұдайы тұтынуға, не жезөкшелікпен, қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуға тарту арқылы сипатталады.
Заң бойынша есірткілік немесе есеңгірететін затқа жататын, арнаулы тізім бойынша белгіленген осындай заттарды екі немесе одан көп медициналық емес тұрғыда тұтынуға тарту кәмелетке толмаған адамды көрсетілген әрекеттерге ұдайы тарту деп танылады.
Есірткілік немесе есеңгірететін заттарды анықтау арнаулы сарапшылық қорытынды бойынша анықталады.
Екі немесе одан көп реттерде кәмелетке толмағандарды үнемі спирт ішімдіктерін (арақ-шарап) ішуге тартуды осы қылмыстық құқықбұзушылықтың объективтік жағының бір белгісін жүзеге асырғандық болып табылады. Арақ-шарапқа барлық ішімдіктер, оның ішінде қолдан жасалған осындай заттар да жатады. Кәмелетке толмағандармен бірге бір мәрте бірлесіп спирт ішімдіктерін ішу, оны мас күйге жеткізу қылмыстық құқықбұзушылық болып табылмайды, мұндай әрекет әкімшілік құқықтық жолмен жауаптылыққа тартылады.
Кәмелетке толмаған адамды ақшаға немесе басқадай материалдық сыйақы үшін нәпсіқұмарлық қатынаста болуға жеткізу, оларды жезөкшелікпен айналысуға тарту деп танылады. Жезөкшелікке тартудың тәсілі -- қорқыту, тәуелділік жағдайларды пайдалану, көндіру арқылы болуы мүмкін. Егер кінәлі адам өзі жезөкшелікке тартқан адамды зорласа немесе оны аздыратын басқа да әрекеттер жасаса, онда оның әрекеті істеген қылмыстық құқықбұзушылықтардың жиынтығы бойынша сараланады.
Кәмелетке толмаған адамды бір мекен-жайдан екінші бір мекен-жайға орын ауыстыруға, тұрғылықты орнының болмауына, кездейсоқ табыстармен, ұсақ ұрлықпен, қайыр тілеумен, басқадай еңбексіз табыстармен күн көруге көндіріп тарту қаңғыбастыққа тарту деп танылады. Бөтен адамдардан ақша, азық-түлік, киім-кешек немесе басқадай материалдық құндылықтарды сұрап алып табыс табуға әр түрлі тәсілдермен кәмелетке толмағандарды көндіру, оны қаңғыбастықпен айналысуға тарту деп танылады.
Кәмелетке толмаған адамды қоғамға қарсы іс-әрекеттер жасауға тарту формальдық қылмыстық құқықбұзушылық құрамына жатады және ол заңда (133-бап) көрсетілген әрекеттердің біреуін жасаған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыстық құқықбұзушылық субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлі адам кәмелетке толмаған адамды есірткілік немесе басқа да есеңгірететін заттарды медициналық емес тұрғыда тұтынуға не спирт ішімдіктерін ұдайы тұтынуға, не жезөкшелікпен, қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуға (ұдайы болмаса) тартқанын сезеді және осы әрекеттерді істеуді тілейді. Қылмыстық құқықбұзушылықтың субъектісі 18-ге толған есі дұрыс адам, Қылмыстық құқықбұзушылық кодекстің 132-бабының 2-тармағында: ата-анасы, педагог не кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөніндегі міндеттер өзіне заңмен жүктелген өзге адам жасаған нақ сол әрекет, ал осы баптың 3-тармағында, осы баптың бірінші немесе екінші тармақтарында қарастырылған бірнеше рет не күш қолданып немесе оны қолданамын деп қорқытып жасалған әрекеттер үшін қылмыстық құқықбұзушылық жауаптылық көзделген. Осы бапта көзделген екі немесе одан да көп әрекетті жасау бірнеше рет жасалған әрекеттер деп танылады (ҚК-тің 11-бабы).

2 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР САУДАСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Кәмелетке толмағандарды саудаға салудың объектісі

XX ғасырдың басынан бастап осы күнге дейін адамды саудаға салу күннен-күнге дамып келе жатқан қылмыстық құқықбұзушылық түрі болып табылады.Қазіргі таңда қылмыстық құқықбұзушылықтың бұл түрін ауқымды трансұлттық проблемалардың қатарына жатқызсақ та қателеспейміз. Криминология көзқарасынан алатын болсақ,бұл қылмыстық құқықбұзушылықтың жасалуынан көптеген мемлекеттерге залал келіп отыр,сол себепті бұны осындай көлемдегі проблема ретінде қарастырамыз.
Адамды саудаға салу -- қазіргі қоғамның ең бір залалды құбылыстарының бірі, бұл мәселе әлемдік құқық қорғаушылармен 1903 ж. көтеріле басталған.Бұл мәселенің етек алуы Ұлыбританиядан Еуропа континеталдық мемлекеттеріне жезөкшелік мақсатымен әйелдерді сатудан бастама алады.Осылайша ақ құлдық термині пайда болды,алайда, уақыт өте келе, бұл термин жалпылама адамды саудаға салу терминімен ұштасып кеткен. Басқа мемлекеттерге хат жазысу бойынша жұп табу, үй қызметшісі, даяшылар және фотомодельдер, т.с.с. ретінде әйелдерді тасымалдау оларды секс-бизнеке енгізудің ең бір кең таралған нысаны болып қалыптасты.
Сол уақыттан бері адамды саудаға салу әрдайым сараптаманы қажет ететін болды, сонымен қатар көптеген даулар мен дискуссиялардың пәні болып табылады. Бірақ, көптеген ресми құжаттарға, публикацияларға, және бұл мәселе бойынша ғылыми еңбектерді қарастырсақ, жалпы алғанда адамды саудаға салу деген терминді қозғағанда ол бірден әйелді саудаға салу мағынасымен ассоциацияланады. Және бұл жерде әйелдерді жезөкшелікке, порнобизнеске, сексуалдық саладағы әрекеттерге жұмылдыру үшін саудаға салынатындығын атап өткен орынды.
Адамды саудаға салу ұғымы бұдан да кеңірек мағынада қарастырылғаны жөн: бұл қылмыстық құқықбұзушылықтың жәбірленушісі ретінде жасына, жынысына қарамастан кез-келген тұлға бола алады. Саудаға салудың мақсаты ретінде зорлы неке, зорлы еңбек, үй шаруасында пайдалану, өндіріс пен агросекторларға пайдалану, тапсырыс бойынша немесе зорлап бала тапқызу, сексуалдық бизнесте пайдалану сияқты бағыттарды көрсетуге болады. Ер адамдарды әйелдерге қарғанда жиі құрылыс салу, өндіріс, ауыл шаруашылығы салаларында; ал балаларды - қайыршылыққа, тіленшілікке (попрошайничество) салу салаларында пайдаланады; ал кез келген жынысты және кез-келген жастағы тұлғаларды -- олардың ішкі мүшелерін трансплантация пайдаланады.
1997 жылы ЕҚЫҰ адамды саудаға салу қылмыстық құқықбұзушылықының құрбаны болғандардың нақты санын атады [1]. Ол 1997 жылдың соңғы сараптамалары бойынша -- 175 000 адам, ал қазіргі таңда бұл сан 700 000-нан 4 000 000-ге дейін ауытқу ортасында. ИТАР-ТАСС көрсетуі бойынша Қазақстан, Ресей, ТМД елдерінен және Орталық Еуропа елдерінен тек қана АҚШ-на 50 мыңнан астам әйелдер мен қыздар жезөкшелікке, құлдық еңбек етуге сатылып жатқаны анықталып отыр.
Біздің мемлекетімізде бұл мәселе он шақты жылдар бұрын етек ала бастады. Бұл мәселені өзге мемлекеттерге қарағанда тежеп тұрған құбылыстардың қатарына мемлекеттік идеологияны, ұлттық менталитетті, экономикалық тұрақтылықты және құқық қорғау органдарының қызметін жатқызуға болады [2].
Қазіргі таңда адамды саудаға салуға толық анықтаманы 2008 жылдың 4 маусымында Қазақстан Республикасымен ратификацияланған Біріккен Ұлттар Ұйымының Трансұлттық ұйымдасқан қылмыстық құқықбұзушылыққа қарсы конвенциясын толықтыратын Адамдарды, әсіресе, әйелдер мен балаларды сатудың алдын алу мен жолын кесу және ол үшін жазалау туралы хаттама бере алады. Осы құжат бойынша адам саудасы күш қолданамын деп қорқыту және оны қолдану немесе мәжбүрлеудің басқа да нысандарын қолдану, ұрлау, алаяқтық, алдау, билікті асыра пайдалану, пайда табу жолымен адамдарды қанау мақсатында арбауды, әкетуді, жасыруды, сатуды жүзеге асыруды білдіреді.
Кәмелетке толмағандарды саудаға салу қылмыстық құқықбұзушылықтың тікелей объектісі -- кәмелетке толмағандардың мүддесі, олардың дұрыс даму, жетілу, білім алу, тәрбиелену жағдайлары.
Кәмелетке толмағандарды саудаға салу айтусыз мөлшерге дейін дамып жатыр: жылына 800 000 адам, әсіресе әйелдер және балалар шекаралар арқылы сатылып және сатып алынып жатыр, және бұл қылмыстық құқықбұзушылықтың көлемі тоқтамай етек алуда. Европол (Еуроодақтың полициялық одағы) мәліметтері бойынша, кәмелетке толмағандарды саудаға салудан түсетін жылдағы пайда 19 миллиард АҚШ долларына дейін жетеді.

2.2 Кәмелетке толмағандарды саудаға салудың объективтік жағы

Қылмыстық құқықбұзушылық объективтік жағынан кәмелетке толмаған адамды сатып алу -- сату немесе оған қатысты өзге де мәмілелер жасау, сол сияқты оны пайдалану не азғырып-көндіру, тасу, беру, жасыру, сондай-ақ пайдалану мақсатында өзге де әрекеттер арқылы жүзеге асырылады.
Кәмелетке толмаған адамды белгілі келісімді ақы алып (ақшалай, заттай, қозғалатын немесе қозғалмайтын мүлік) басқаға беру, сату немесе сатып алу деп танылады.
Кәмелетке толмаған адамды айырбастау (үйге, көлікке, басқа тауарларға), сыйға беру (мысалы шетелге тұрақты өтіп кетуге байланысты көрсеткен көмегі үшін немесе шын достықтың белгісі ретінде тегін беру); қарызын немесе басқадай міндеттемелерін өтеу үшін беру; басқа біреуге уақытша пайдалануға жалға беру өзге мәмілелер жасау деп танылады. Кәмелетке толмағандарды пайдалану, азғырып-көндіру, тасу, беру, жасыру, пайдалану мақсатандағы өзге де әрекеттер ҚК-тің 128 бабында көрсетілген осындай іс-әрекеттермен бірдей. Қылмыстық құқықбұзушылық жәбірленушіні саудаға салу жөніндегі мәмілеге қол жеткізілген және кәмелетке толмаған адамды басқа біреуге берген немесе ҚК-тің 135-бабының 1-бөлігінде көрсетілген басқа да кез келген іс-әрекеттерді жасаған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Адамды саудаға салу өте терең криминализацияланған құбылыс болып табылады, ол әлемдегі мемлекеттердің басым бөлігінде таралған, және олардың жағдайында көрініс тапқан. Қылмыстық құқықбұзушылықтың бұл түрі әлеуметтік теңсіздікті тудырады, еңбек нарығына кері әсер етеді, адамдар қорын азайтады, адамдар ресурсына зардаптар әкеледі.
1926ж. 25 қыркүйектегі Женева қ. Құлдық туралы конвенцияда, Құлдық дегеніміз - меншік құқығының атрибуттары немесе оларды кейбіреуі қолданылатын адамның жай күйі мен жағдайы деп белгілеген. Ал, Құл саудасы деп - қандай да болмасын адамды ұстап алуға, сатып алуға немесе оны құлға айналдыру мақсатында пайдалануға, сондай-ақ, осындай мақсатпен сатып алынған адамды сату немесе айырбастау жөніндегі барлық әрекеттер деп белгілеген.
Негізінен, адамның құлдыққа түскенін анықтау, үш критерий бойынша жүргізіледі:
-- құлдыққа түскен адамның қызметі - қорқыту, үрейлетумен бақыланады;
-- құлдыққа түскен адам белгілі бір жерде еріксіз және мәжбүрлі түрде қызметін атқарады, бірақ ол жағдайды өз еркімен өзгерте алмайды;
-- құлдық құрығындағы адам өз қызметі үшін төлемақысын төмен мөлшерде немесе тіпті мүлдем алмайды.
Аталған осы анықтамаларға негізделетін болсақ, құлдық немесе құлдыққа сатуға байланысты қылмыстық құқықбұзушылықтар - азаматтардың қоғамдық қауіпсіздігіне, өміріне, денсаулығына, жеке бас бостандығына және оларға ешкімнің тиіспеушілігіне қол сұғады. Қылмыстық құқықбұзушылықтың бұл түрі, қылмыстық құқықбұзушылықкерлердің пікірі бойынша, баюдың және басқа да құқыққа қайшы міндеттерді шешудің әлдеқайда тез әрі тиімді тәсілі болып табылады. Алайда, көрсетілген қылмыстық құқықбұзушылықтардың өсу үрдісіне септігін тигізіп келе жатқан бұдан гөрі әлдеқайда терең себептер бар.
Өкінішітісі сол, бұл себептер әлеуметтік - экономикалық, ал кейде тіпті саяси сипатқа ие болуда. Мысалы, қоғамның байлар мен кедейлер болып әлеуметтік тұрмыстық ахуал жағынан жікке бөлінуі, кәсіпкерлер мен өзге де ауқатты адамдардың көбеюі және олардың кейде қылмыстық құқықбұзушылық ортамен байланыста болуы өз әсерін тигізуде.
Сонымен қатар, ұлттық-этностық негізге байланысты және билік өкілдері мен балаларды ұрлау оқиғаларын да осы келеңсіз құбылысқа жатқызамыз. Құлдыққа алу немесе құлдыққа сату туралы айтқанда, қылмыстық құқықбұзушылық ортада материалдық сұраныстың белең алып, ұйымдасқан құрылымдардың белсене қалыптасып отырғанын, бизнестің алуан түрлі салаларына оның ықпал ету әсерінің арта түскенін және қылмыстық құқықбұзушылық кәсіптің неғұрлым тиімді тәсілдерінің іздестіріліп жатқанын ескерусіз қалдыруға болмайды. Демек, мұның бәрі сайып келгенде, құлдық саудасы әрекетінің қоғамдық қауіптілік дәрежесінің артып, қылмыстық құқықбұзушылық аясының кеңейе түсуі оған қарсы тосқауыл қоятын қолданыстағы заңды, жауаптылықты барынша қатаңдатуды қажет етеді.
Адамды саудаға салу саласындағы қылмыстық құқықбұзушылық әрекеттердің нысанынының кейбір түрлерін атап өтуге болады: ол қарапайым фотоконкурстардан бастау алып, адамды ұрлау немесе тірі тауар ретінде оларды туған-туыстарынан сатып алумен ұщтасады. Бұл - бірінші тәсілі.
Екінші бір тәсілі - ол қыздарды фотосуреттері бойынша таңдау, тапсырыс беруші таңдағаннан соң сол қыз соларға сатылады.
Үшінші, дамып келе жатқан түрі - ол екінші толқын. Бұнда осыған дейін сатылған әйелдер, туған жерлеріне қайтып келіп, өзі сияқты басқа қыздарды осындай сауда-саттыққа түсіреді, алайда, екінші толқын ретіндегі әйелдер ерекше сұрыптаудан өткізіледі.
Төртінші бір түрі - қарапайым жеке тұлғалар арқылы. Отандық немесе шетелдік серіктестеріне қарыз болып қалу сияқты өзге де себептер негізінде, қыздар мен әйелдерді, балаларды сату арқылы борышын өтеу.
Бесінші - сұлулық конкурстарын жариялау, фотосуреттер конкурсын жариялау, фотомодельдер мен манекеньщицалар ретінде жұмысқа қабылдау туралы конкурстар жариялау.
Ал алтыншы тәсілі -- бұл ең көп таралған түрі. Бұл тәсілге душар болушылар алдын-ала білуі де мүмкін - қайда бара жатқандығын, не істеу үшін екендігін.
Жетінші кең тараған түрі - неке агенттіктері, яғни шетел мемлекеттерінде жақсы жігіттермен таныстырып, дәулетті үйге әйелдік ету сияқты, т.с.с.
Бұл тәсілдер туралы сөз қылғанда, біз газет беттеріндегі қарапайым, еш заңбұзушылығы жоқ хабарландырулар да осы қылмыстық құқықбұзушылықтың бастауы екенін атап өткеніміз дұрыс. Көптеген агенттіктер мен фирмалар 18 бен 30 аралығындағы қыздар мен әйелдерді шетелдік жақсы беделді фирмаларға жұмысқа тұрғызу мақсатында барлығын ресми түрде рәсімдеп , жөнелтіп жатады. Кейін, олардың қайда жоқ болып кеткенін, неліктен хабарсыз кеткенін -- ешкім білмей қалады. Бұл -- адамды саудаға салудың құрбаны болғандығының басты белгісі.
Сонымен қатар, жиі жағдайларда, әйелдер мен қыздар бұндай әрекеттердің құрбаны болып қалуына достық та себеп болады. Бір таныстары екінші таныстарына айтып осындайға душар етеді. Бұл - біз жоғарыда атап өткен, екінші толқын әрекеттері. Адамды сатуды ұйымдастырушы 200 доллардан 5000 долларға дейін сыйақы алады. Сол себепті, бұл әрекеттер -- олар үшін табысты, өнімді болып табылады.
Балалар мен әйелдерді саудаға салушылар сатылған адамдарды шекара арқылы түрлі тәсілдермен өткізеді. Кейде олар формальды тұрғыда еңбек агенттіліктері арқылы, туристік агенттіктер арқылы әрекет етеді. Ал кейде тіпті қолдан жасалған жалған құжаттар арқылы да жөнелтіліп жатады. Бұндағы ерекшелік, сатылып жатқан адамның өзі қандай мақсатты көздеп бара жатқандығын білер-білместігінде. Егер де білетін болса, онда оларды жалған құжаттар арқылы өткізу ешқандай проблема туындатпайды. Ал егер де білмесе, онда біз атап өткен формальды құжаттар өз көмегін көрсетеді.

2.3 Кәмелетке толмағандарды саудаға салудың субъектісі

Қылмыстық құқықбұзушылықтың субъектісі -- 16-ға толған кез келген есі дұрыс, кәмелетке толмағандарды саудаға салуға қатысқан адамдар.
Кәмелетке толмаған адамды сатып алу-сату немесе оған қатысты өзге де мәмілелер жасасу, сол сияқты оны қанау не азғырып көндіру, тасымалдау, беру, жасыру, алу, сондай-ақ қанау мақсатында өзге де іс-әрекеттер жасау -
мүлкі тәркіленіп, бес жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Мынадай:
1) адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен;
2) бірнеше рет;
3) өмірге және денсаулыққа қауіпті күш қолданып немесе оны қолдану қатерін төндіріп;
4) қаруды немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қолданып;
5) екі және одан да көп адамға қатысты;
6) транспланттау немесе өзге де пайдалану үшін жәбірленушінің ағзаларын немесе тіндерін алып қою мақсатында;
7) алдау немесе сенімді теріс пайдалану жолымен;
8) адам өзінің қызмет бабын пайдалана отырып;
9) кәмелетке толмаған адамды қылмыстар немесе қоғамға жат өзге де әрекеттер жасауға тарту мақсатында;
10) жәбірленушінің материалдық немесе өзге де тәуелділігін пайдаланып;
11) кінәлі адамға жүктілік жағдайда екені көрінеу белгілі кәмелетке толмаған адамға қатысты;
12) кінәлі адамға психикасының бұзылуынан зардап шегетіні немесе дәрменсiз күйде екені көрінеу белгiлi кәмелетке толмаған адамға қатысты;
13) жәбірленушінің жеке басын куәландыратын құжаттарды алып қойып, жасырып не жоя отырып жасалған дәл сол іс-әрекеттер - мүлкі тәркіленіп, жеті жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші немесе екінші тармақтарында көзделген, кәмелетке толмаған адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерге әкету, Қазақстан Республикасына әкелу немесе бір шет мемлекеттен екіншісіне Қазақстан Республикасының аумағы арқылы тасу мақсатында жасалған әрекеттер, сол сияқты осындай әрекеттерді жасау мақсатында кәмелетке толмаған адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерге әкету, Қазақстан Республикасына әкелу немесе бір шет мемлекеттен екінші мемлекетке Қазақстан Республикасының аумағы арқылы тасу - көрсетілген қылмыстық құқықбұзушылық құрамының аса ауырлататын түріне жатады (қылмыстық құқықбұзушылық кодекстің 135-бабының 3-тармағы).
Осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші банктерінде көзделген әрекеттер, егер: а) ұйымдасқан топпен жасалса; б) абайсызда жәбірленушінің өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.