Жарғылық капитал есебінің шоттар корреспонденциясы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

КІРІСПЕ

1 КАПИТАЛ ЖӘНЕ РЕЗЕРВТЕР ЕСЕБІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Капитал есебі
1.2 Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі. Төленбеген капиталдың есебі

2 Жарғылық капитал есебі
2.1 Жарғылық капитал есебін жүргізу тәртібі
2.2 Жарғылық капитал есебінің құжатталуы
2.3 Жарғылық капитал есебінің шоттар корреспонденциясы

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
3

4
4
16

25
25
26
35

38
40

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Нарық жағдайында бухгалтерлік есептің басқару жүйесінде алатын орны ерекше. Ол өндіріс процесін айналым, бөлу және тұтыну және кәсіпорын қаржы жағжайын айқын көрсетіп, басқарушылық шешім қабылдаудың негізі болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік есеп стандарты, кәсіпорын қаржы - шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп бас шот жоспары мен Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің бұйрығы бойынша бекітілген. Бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп жөніндегі Заңына, сонымен қатар Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі өкілетті үйымдары қабылдаған қаулылар мен ұсыны, талаптарға сай жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады. Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Резервтік капитал - іс жүзінде заңнамамен құрылтайшы құжаттарға сәйкес болжанбаған шығындарды және инвесторларға осы мақсаттарға арналған табыс көлемі жетпеген жағдайда инвесторларға шығынның орнын жабу үшін жарғылық капиталдың 15%-нен кем емес мөлшерде жасауы тиіс.
Курс жұмысының мақсаты мен міндеті. Берілген тақырып - Жарғылық капитал болған соң, осы тақырыптың мәнін ашу, капиталды талдай отырып, оның қай шотта қаралатынын, капиталдың түрлерін, резервтер есебін және аудитін қарастыру.

I. КАПИТАЛ ЖӘНЕ РЕЗЕРВТЕР ЕСЕБІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Капитал есебі

Латын тілінен аударғанда "капитал" сөзі "басты" деген мағынаны білдіреді, және ол экономикалық теориядағы осынау күрделі құбылысқа бөлінген орынға сай келеді. Бұл терйинді алғашқы рет ауыл шаруашылығы өндірісіндегі заттық факторларды белгілеу үшін физиократтар мектебінің өкілдері пайдаланған.
Қоғамдық өңдірістегі капитал мен оның рөлі туралы одан арғы түсініктің даму процесі мынандай кезендерден өтті:
Капиталға ауыл шаруашылығында қолданылатын өндіріс құралдары жатады. Барша капитал бастапқы және әр жылғы аванс болып бөлінеді. Бастапқы аванс деп әр жыл сайын өтеуді талап етпейтін өндіріс құралдарын алуға кеткен шығындар, ал әр жылғы аванс деп -- өр жыл сайын өтелуге тиісті шығындарды айтады.
"Капитал" ұғымы жеке тұлғаның қолындағы қорды тұтыну қарекеттерінен шығады. Капитал мәртебесін алу үшін олар мынандай тәсілдермен пайдаланулары керек: пайдалы сату немесе бір иегерден екіншісіне өтпей- ақ табыс әкелетін өндіріс құралдарын сатып алу үшін тауарлар өндіру, өндеу және сатып алу мақсатында жұмсау. Капиталдың басты қасиеті -- өз иесіне табыс әкелу.
Капитал әлеуметтік-экономикалық санат ретінде қаралады. К.Маркс бірнеше анықтама келтіреді:
Капитал - жұмысшылардың жалданбалы еңбектеріне негізделген таптық қатынасты жөне қоғамның белгілі бір сипатын керсететін өздігінен өсіп отыратын құн. Капиталдың өсу көзі жұмысшыларға төленбеген еңбек болып саналады.
Капитал дегеніміз тып-тыныш жататын зат емес, ол дегеніңіз қозғалыс.
Капитал - еткен еңбекті қанағанда ғана барып жанданатын қанаушы секілді өлі еңбек.
Капитал өндірістің екінші факторына жатады, ондайда бастапқы факторлар жер мен еңбек болады, және олардың алғы кезеңдегі шығындарымен капитал мөлшері анықталады. Капитал табысы өндірістік циклдің уақытына немесе "тосу кезеңіне" байланысты. Сөйтіп капитал мөлшерін анықтауға уақыт факторы ендірілген.
"Капитал - ақша мен төлемдік міндеттемеден тұратын" сатып алу күшінің қоры", -- деп санайды Шумпетер. Ол қорға қоғамның прогрессивті дамуын қамтамасыз ететін өндіріс құралдары алынады. Егер басқаша жағдайда, экономикалық прогресс болмаса, капитал жоқ болса, яғни, онда ол өз функциясын орындамайды, өзін бейтарап ұстайды.
Қазіргі экономикалық теория капиталды өндірістік тұтынуға арналғаң адам еңбегімен жасалынған өңдіріс құралы деп біледі. Ол жер, еңбек және кәсіпкерлік қабілеттермен қатар өндіріс процесі үшін қажетті фактор болып саналады.

Кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшері сол ұйымның шығарған акцияларының түрлері жәй артықшылығы бар акциялардың сандары, сондай-ақ бір акцияның номиналдық құнына сәйкес акционерлік қоғамның, серіктестердің, өндірістік кооперативтердің жалпы жиналысында бекітіледі. Жалпы кез-келген ұйымның жарғысы тиісті мемлекеттік органдарда, әділет министрлігі тіркеуден өткізілуі тиіс. Қандай да болмасын қоғамның акциясын сатып алатын мүшесі ол акцияларды қоғамға немесе үшінші тұлғаға сатуға ұсыныс жасауына құқы бар. Кәсіпорында жарғылық капиталдың есебі жарғылық қор бөлімінің
5010-жәй акциялар
5010-артықшылығы бар акциялар
5010-Салымдар мен жарналар
ДТ - Төленбеген капитал 5020 шоты
КТ - Жай акциялар 1150 шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.
Егер үлес қосушылар мен акционерлер қоғамға өз үлесін ақшалай түрде салған жағдайда.
ДТ - ақшалар 1010 шоты
КТ - Төленбеген капитал 5020 шоты түріндегі екі жақты жазу жазылады.
Бұл жағдайда еліміздегі бас шоттар кестесіне сәйкес.
Шетелдегі валютадағы шоттардағы ақшалар.
Есеп айрысу шотындағы ақшалар
Ел ішіндегі валюталық ақшалар
Кассадағы ұлттық валюта түріндегі ақшалар
Кассадағы шетелдік валюта түріндегі ақшалар
Ал егер үлес қосушылармен акционерлер қоғамға өз үлесін Материалдық емес актив, 2730 Негізгі құрал, 2410 тағы да басқа түрде салатын болса.
ДТ - Материалдық емес активтер 2730 Негізгі құралдар 2410. Материалдық құндылықтар және тағы да басқа шоттардың тиістілері.
КТ - Төленбеген капитал 5020 деп атайтын шот түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.
Сондай-ақ серіктестіктердің (акционерлік қоғамнан басқадай) қоғамдық жарғылық қорға қосқан үлестері мен жарналарының сомасына. ДТ- Материалдық емес активтер 2730, Негізгі құралдар 2410, Материалдық құндылықтар 8011, Ақшалар 1010 және тағы да басқа шоттардың тиістісі.
КТ - Салымдар мен жарналар 5013 шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылуға тиісті.
Қайтарылып алынған капитал 5010 деп алынатын шот акционерлік қоғамның акциоеерлерден алған акцияларының есебін жүргізу үшін арналған. Бұл жағдайда кәсіпорын акционерден өз акцияларын сатып алған уақытында бухгалтерлік есепте.
ДТ - Қайтарылып алынған капитал 5010 шоты
КТ - ақшалар 1010 шоты түрінде екі жақты жазу жазылады.
Егер акционерлік қоғам өз акцияларын айналымнан алып тастаған уақытта, айналымнан алынған акцияның құнына:
ДТ- Қарапайым акциялар 5011 немесе Артықшылығы бар акциялар 5012 шоттарының тиістісі,
КТ - Қайтарылып алынған капитал 5010 шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады. Осы айтылғандармен қатар кәсіпорындар Қосымша төленген капитал 5020 деп аталатын шотта қоғамның өз акцияларын атаулы номиналдық бағасынан жоғары бағамен сату барысында пайда болған сомаларымен, ал Қосымша төленбеген капитал деп аталатын шотта ақшаның құнсыздануына және тағы да басқа жағдайларға байланысты ұйымның негізгі құралдарын, инвестицияларын сондай - ақ басқа да активтерін қайта бағалау нәтижесінде пайда болған капиталдың өсу сомалары есептелінеді.
Жоғарыда айтылып өткендей қоғам өз акцияларын номиналдық бағасынан жоғары бағамен сатқан уақытында ақшалардың келіп түсуіне қарай:
ДТ- Ақшалар 1010 шоты
КТ- Қосымша төленген капитал 5020 шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.
Кәсіпорынның акцияларды олардың атаулы номиналдық бағасынан төмен бағасымен сатып алуына пайда болған айырма сомаға
ДТ- Қайтарылып алынған капитал 5010 шоты
КТ- Қосымша төленген капитал 5020 шоты түрін қайта бағалағаннан алынатын сомаларына да бухгалтерлік жазу жазылады.
ДТ- Негізгі құралдар 2410
Инвестициялар 2310
Материалды құндылықтар 2710
КТ- Негізгі құралдардықайта бағалағаннан 8044
Инвестицияларды қайта баалағаннан 2320 алынған қосымша төленбеген капитал.
Басқада қосымша төленбеген капитал шоттарының тиістілері түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
Жарғылық капитал-жарғы деген сөзден алынған - ұғымды анықтайтын ережелердің жиынтығы белгілі ұйымның атқаратын қызметтерінің тәртібі немесе актив құрылтайшыларының екінші жағынан көрінуі, яғни қаржылық қорға салынған активтердің жалған немесе номиналдық құны. Осындай бағалау кезеңінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрылтайшылары өздері қосқан сомаларының шегінен артық бағаланған салымдарына субъекті кредиторларының алдында бірлесіп жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда бұл салым үшін төленетін мөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады. Мүліктік құқық жоқ және басқа да материалдық емес игіліктерді жеке салым ретінде жасауға рұқсат етілмейді, сондай-ақ қатысушылар серіктестікке бір-бірінің қарызын өзара есептеуге жатқызуына болмайды. Қосымша және жауапкершілігі шектелген серіктестерінің жарғылық капиталының бастапқы мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең болады және құжаттарын мемлекеттік тіркеуден өту үшін берген күнінде, оның мөлшері елу айлық есепті көрсеткіштен кем болмауы керек. Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық капиталының жалпы сомасының 25%-дай мөлшерінде соманы төлеуге міндетті. Бірақ ол жарғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек. Жалпы жиналыстың шешімімен бекітілген мерзімде серіктестерінің барлық қатысушылары жарғылық капиталына берешегін толығымен өтеуі тиіс. Ол мерзім серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады және ол бір жылдан аупауы керек.
Егер де серіктестіктердің қатысушыларға берілген мерзімде өз үлестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда қатысушылар қзінің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек, болмаса жарғылық капиталы үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жарғылық капиталының мөлшері бірыңғай көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды құнына тең болады. Қоғам өзінің шығады деп жариялап қойған акцияларының барлығын немесе тек бір ғана шығаруы орналастыруы мүмкін. Ол жағдайда жабық акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес бұрын жарғылық капиталының толық төленуін қарастырады. Ашық акционерлік қоғамы өзінің жарғылық капиталының кем дегенде 25% тіркеместен бұрын төлеуі тиіс. Жарғылық капиталының минималды ашық акционерлік қоғам үшін - бес-мың минималды есептік көрсеткішін құрайды Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған санының шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар кеңесінің шешімімен белгіленеді. Қоғамның шығарылған жарғылық капиталының деңгейі шығарылатын акцияның номиналдық құнына тең болады. Шығарылған жарғылық капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған және жойылған акцияларына сейкес өзгеруі мүмкін. Бұл жерде шығарылған акцияның номиналды құнының жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгіленген минималды деңгейден төмен болмауы керек.
Қоғамның жарияланған капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім акционерлердің жалпы минималды қабылданды, бірақ оларды минималды деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған соң, жарғылық капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда кредиторлар өзінің алашағын толық деңгейде, әрі тез арада талап етуге құқылы. Қоғам ақшалары жай және айрықша болып келеді. Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқықтарын қанағаттандырады:
- дивиденттер алуын;
қоғамды басқаруына қатысуын;
қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса алатындығын.
Қоғам тек жазулы акцияны шығаруға құқы бар. Иесі жазулы акцияның қозғалысы, яғни акцияның өз ұстаушысының ауыстыру, қатаң тәртіпте арнайы құжатта - акционерлік қоғамның акционерлеріеің тізімінде белгіленеді. Иесі жазулы акцияның құқын, тек тізімге енгендер ғана пайдалана алады.
Кәсiпорынның жарғылық капиталы қызметтi бастауды қамтамасыз ету үшiн жаңадан құрылған кәсiпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес, шаруашылық жүргізуші ұйымдардың алуан түрлері құрылады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың, мемлекеттiң қаражаттарының, материалдық емес активтердiң және басқа да мүлiктердiң немесе мүлiктiк құқықтарының есебiнен құрылады. Сонымен қоса, жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қызметiн бастау үшiн бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың (акционерлердiң, қатысушылардың) қатысу үлесiн және кепiлдiк сипатын анықтайды.
Шаруашылық серiктестiктердiң жарғылық капиталына салынатын салымдары, ақша да, бағалы қағаздар да, мүлiк те, мүлiктiк құқық та және басқа да мүлiктер (интеллектуалдық қызметтiң нәтижесiнде берiлген құқын да қоса алғанда) болуы мүмкiн.
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарлық капиталына натуралды нысанда салынатын салымдары немесе барлық құрылтайшылардың келiсiмi бойынша немесе барлық құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешiмi бойынша мүлiктiк құқығы ақшалай нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының сомасы жиырма мың айлық есептiк көрсеткiштен асып түсуi керек, бiрақ сол бағалауды тәуелсiз эксперт қуаттауы керек.
Шаруашылық жүргiзушi субъектiлер қайта тiркелген кезде қатысушылардың ақшалай салымдары бухгалтерлiк құжаттармен не болмаса аудиторлық есеп берулерiмен қуатталып бағалануы мүмкiн.
Осындай бағалау кезеңiнен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң құрылтайшылыры өздерi қосқан сомаларының шегiнен артық бағаланған салымдарына субъектi кредиторларының алдында бiрлесiп жауап бередi.
Егер де салым ретiнде субъектiге мүлiктi пайдалану құқы берiлсе, онда бұл салым үшiн төленетiн төлемнiң мөлшерi, құрылтайшылардың құжаттарында көрсетiлген барлық мерзiмi үшiн есептелген сомадан анықталады.
Мүлiктiк құқы жоқ және басқа да материалдық емес игiлiктердi жеке салым ретiнде жасауға рұқсат етiлмейдi, сондай-ақ қатысушылар серіктестікке бір-бірінің қарызын өзара есаптесуге жатқызуына болмайды.
Акционерлік қоғам мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталы үш негізгі функцияны атқарады:
* ол бастапқы капитал болып саналады, яғни қоғам қызметі үшін мүліктік негіз;
* ол барлық құрылтайшылардың (акционлерлер, қатысушылар) салымдарының үлесін анықтауға мүмкіндік береді, себебі жиналыста қатысушының дауыс беру саны мен оның табысының мөлшері осыған сәйкес;
* жарғылық капиталдың көлемі қоғамның үшінші тұлғалар алдындағы міндеттемелерін орындауға кепіл береді, сондықтан оның минималды көлемі заңмен бекітіледі.
Акционерлік қоғам мен шаруашылық серіктестіктерінің жарғылық капиталының қалыптасуында ерекшеліктер бар.
Толық серіктестіктің жарғылық капиталы оның құрылтайшысын анықтайды, алайда заң актісімен белгіленген ең аз деңгейдегі мөлшерден кем болмауы керек, яғни жиырма бес еселенген айлық есептік көрсеткіштен кем болмауы керек.
Коммандиттік (сенімге негізделген) серіктестік-жарғылық капиталдың мөлшері заң актілерімен белгіленген елу еселенген айлық есептік көрсеткіштерден кем болмауы керек. Салымшылардың үлестерінің жалпы мөлшері жарғылық капиталдың 50 пайыз құрауы мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік-жарғылық капиталдың мөлшерін жүз айлық есептік көрсеткіштен кем болмауы керек. Жарғылық капиталға құрылтайшылардың үлестері натуралдық және мүліктік құқық түрінде ақшалай нысанда барлық құрылтайшылардың қатысуымен немесе серіктестіктің қатысушыларының жалпы жиналысының шешімімен бағаланады. Егер мұндай салымның құны жиырма мың айлық есептік көрсеткішке тең сомадан асса, оны бағалауды тәуелсіз эксперт куәландыруы керек.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қатысушылары серіктестіктің тіркелуіне дейін жарғылық капиталдың жалпы сомасының 25 пайызын салулары керек, бірақ жарғылық капиталдың ең аз мөлшерінен кем емес. Жалпы жиналыстың шешімінің бекітілген уақытында барлық қатысушылар серіктестіктің жарғылық капиталына салымдарын толық салулары керек. Бұл мерзім серіктестіктің тіркелген уақытынан кейін бір жылдан аспауы керек.
Жарғылық капитал мен оның меншіктік капиталдағы қатынасы тіркелгенде немесе қайта тіркелгенде жауапкершілігі шектеулі серіктестікпен тексерілмейді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталы мына жағдайларда тексеріледі:
1. кез келген қатысушының талабы бойынша тәуелсіз экспертпен. Экспертиза қызығушылық танытқан қатысушымен төленеді.
2. сот шешімі бойынша.
3. әр қаржылық жылдың соңында-қаржылық есеп беру бойынша.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қатысушысы серіктестіктің жарғылық капиталындағы өзінің үлесін немесе оның бөлігін өз еркі бойынша осы серіктестіктің бірнеше қатысушыларына сатуға құқысы бар.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшерінің өзгеруі серіктестікке жаңа қатысушының келуі мен шығуына байланысты болса да жарғылық капиталға қайта есептеу жүргізіледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталының өсуі оның толық төленгеннен кейін жүзеге асырылады және ол мына жолдармен жүргізілуі мүмкін:
* серіктестіктің барлық қатысушыларымен жүргізілген қосымша, пропорциондалдық салымдар;
* жарғылық капиталдың мөлшері серіктестіктің меншіктік капиталының есебінен, сонымен қатар оның резервтік капиталының есебінен өсуі;
* серіктестіктің таза активтерін (меншікті капиталдың) қайта бағалау, нақты құны баланстық құннан асатын. Қайта бағалау тәуелсіз экспертпен ғана жүргізілуі керек.
* бір немесе бірнеше қатысушылардың қосымша салымдарымен, егер барлық басқа қатысушылар рұқсат етсе.
* серіктестіктің құрамына жаңа қатысушылар алған кезде.
Серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшерінің кемуі серіктестіктің барлық қатысушыларының салымдарының мөлшерін пропорционалды кеміту арқылы жүргізіледі.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік - жарғылық капиталдың мөлшері жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндей анықталады, алайда бұл серіктестіктің қатысушылары жарғылық капиталдағы өз салым ақшаларымен оның міндеттемелері бойынша жауап береді, ал бұл соманың жетіспеушілігіне өз мүліктерінің еселенген мөлшерінде өздерінің салым ақшаларына қосады.
Акционерлік қоғам - жарғылық капитал барлық жарияланған акциялар шығарылымының жиынтық атаулы (номинальдық) құнына тең.
Акцияның номиналдық құны- акционерлік қоғамның құрылтай құжаттарында анықталған құрылтайшылармен төленген жарғылық капиталдың қалыптасуына қатысатын акция құнының ақшалай көрінісі.
Орналастыру бағасы- алғашқы бағалы қағаздар нарығына акцияны орналастыруда анықталатын акция бағасы.
Акциялар қарапайым және артықшылығы бар болып бөлінеді.
Қарапайым акция акционерге акционерлердің жалпы жиналысына қатысуы кезінде барлық сұрақтарды шешуге, ұйым таза табыс алған кезде дивиденд алуға, сонымен қатар қоғам жабылған кезде заңмен бекітілген негізде қоғамның мүлігінің бір бөлігін алуға құқық береді.
Артықшылығы бар акция акционерлерге қарапайым акцияны иеленетін акционерлерден бұрын қоғамның жарғысында көрсетілген алдын-ала анықталған міндетті түрде алатын дивидендтерді алуға құқық береді.
Акционерлік қоғамның артықшылығы бар акцияларының саны оның жарияланған акцияларының жалпы санынан 25 пайыздан аспауы керек.
Артықшылығы бар акция акционерге қоғамды басқаруға құқық бермейді, келесі дербес жағдайлардан басқа, егер:
* акционерлік қоғамның жалпы жиналысы артықшылығы бар акцияны иеленуші акционерлердің құқығын шектеуі мүмкін шешімдер бойынша сұрақтарды қарастырады.
* қоғамның акционерлерінің жалпы жиналысы қоғамның жабылуы немесе қайта құрылуы бойынша сұрақтарды шешуге қатысады;
* артықшылығы бар акциялар бойынша дивидендтер толық көлемде оның төленуі тиіс мерзімнен үш ай асып кеткенде.
Қоғамның жарғылық капиталы түгелдей төленіп және орналастырылып біткен соң ғана ұлғайтуға рұқсат беріледі. Жарияланған капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға жарғылық капитал азайтылады.
Жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Жарғылық капиталдың қолда бары және қозғалысы 5010 Жарияланған капитал деген шотта 5000 Шығарылған капитал шоттар бөлімшесіне енгізілетін шотта жүргізіледі.
Заңды тұлға өндірістік кооператив формасында ұйымдастырылуы мүмкін. Олардың жеке еңбекпен катысуы және оның мүшелерінің мүліктік жарналарын (пайларын) біріктіруіне негізделген бірлескен кәсіпкерлік үшін мүшелік негізінде азаматтардың ерікті түрде бірігуі өндірістік кооператив болып танылады.
Өндірістік кооператив жарғысы заңды тұлға жарғысының жалпы ережелерінен өзге, кооператив мүшелерінің пайдалары туралы кооператив мүшелерінің кұрамы мен пайлар салу тәртібі туралы және пайлар салу бойынша міндеттемелерді бұзғаны үшін олардың жауапкершілігі туралы; кооператив қызметіне оның мүшелерінің еңбекпен қатысу тәртібі туралы; кооператив пайдаларын болу мен шығындарын (залалдарын) өтеу тәртібі туралы; кооперативті басқару органдарының құрамы мен құзырлары туралы жағдайлардан тұруы тиіс.
Салынған пай кооператив мүшесінің үлесі болып саналады.
Кооператив пайдасы, егер кооператив жарғысында басқалай қаралмаған болса, олардың еңбектеріне сәйкес, кооператив мүшелері арасында бөлінеді.
Мемлекеттік кәсіпорын- шаруашылық меншік құқығына немесе оперативтік басқаруға негізделеді.
Мемлекеттік кәсіпорынның мүлкі мемлекетке жатады, бөлінбейтін болып саналады және салымдар (үлес, пай) бойынша, оның ішінде кәсіпорын жұмыскерлері арасында бөлінбейді.
Мемлекеттік кәсіпорындар өкілетті мемлекеттік органның шешімі бойынша құрылады. Мемлекет мемлекеттік кәсіпорынның құрылтайшысы болып қатысады. Жарғылық капитал мемлекет бөлген мүлік есебінен қалыптасады.
Мемлекеттік қазынашылық кәсіпорындар, оның міндеттемелері бойынша құрылтайшылардың субсидияларлы жауапкершілік көтеретіндігімен сипатталады.
Коммерциялық емес ұйымдар- басқарушылық, әлеуметтік-мәдени немесе коммерциялық емес сипаттағы меншіктенушілермен құрылатын және қаржыландырылатын ұйым. Қосымша №4
Серіктестіктердегі капиталдың есебі.
Серіктестіктердегі капиталдың бухгалтерлік есебі жеке иеленудегіге өте ұқсас болып келеді. Негізгі айырмашылығы капиталды салу мен алу шоты бойынша әр әріптеске пайда мен зиянды бөлуінде көрінеді. Әріптестер капиталы баланстық есеп беру кезінде әр шот бойынша қалдықты көрсету керек.
Салымдар есебі. Әр әріптес серіктестікке материалдық және материалдық емес активтерді құрылтай келісім-шартында көрсетілген тәртіпте сала алады. Салынған активтер серіктестікке активті салған күні әділ нарықтық бағасы бойынша бағалануы керек.
2005 жылы 1 шілдеде Ахметов Мади мен Балтабаев Жанибек өздерінің капиталдарын біріктіріп жауапкершілігі шектеулі серіктестік КаzЖиһаз ашпақшы болды. Ахметов 280 000 теңге ақша қаражатын және 370 000 теңгеге бағаланған жиһаз салды. Балтабаев 400 000 теңге ақша қаражатын және 200 000 теңгеге бағаланған құрал- жабдық салды.

1 шілде
Д 1010, 1040 Ақша қаражаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..280 000
2410 Жиһаз ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..370 000
К 5020 Ахметовтың капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .650 000

Д 1010, 1040 Ақша қаражаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .400 000
2410 Құрал жабдық ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 200 000
К 5020 Балтабаев капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 600 000

Серіктестік инвестициямен байланысты міндеттемелерді ала алады. Сөйтіп, Балтабаев қосымша жеті айдан кейін өзі қозғалатын арбаша, сомасы 450 000 теңге құрайтын салды. Бұл мүлікке қатысты кредиторлық қарыз серіктестікпен 370 000 теңге қабылданды. Бухгалтерлік жазу:
1 ақпан
Д 2410 Көлік құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...450 000
К 3310 Жеткізушілер мен медігерлердің қысқа мерзімді кредиторлық қарыздары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 370 000
К 5020 Балтабаев капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80 000
Серіктестікте пайда мен зиянды бөлу.
Серіктестікте пайда мен зиянды бөлу серіктестіктің келісім-шартында көрсетілген кез келген әдіспен жүргізіледі. Серіктестіктің пайдасы ереже бойынша үш бөлімге бөлінеді:
1. әріптестер капиталдары (салынған капиталға пайыз ретінде қарастыруға болады)
2. әріптестермен көрсетілген қызметтерге өтем (әріптестердің еңбекақылары ретінде қарастыруға болады)
3. коммерциялық тәуекелден қосымша пайда.
Пайданы мұндай үш бөлімге бөлу әр әріптестің серіктестікке қанша салғанын көрсетуге мүмкіндік береді.
Пайданы бөлудің бірнеше әдістері бар:
1. бекітілген пропорция бойынша
2. салынған капиталдың ара салмағы бойынша
3. жалақының мөлшерінен тәуелді және бекітілген пропорция бойынша капиталдан пайыздар.
Табысты бөлудің әртүрлі нұсқауларын қарастырайық.
Бекітілген пропорция әдісі. Егер барлық әріптестердің салымдары бірдей көлемде болса, онда олар пайданың тең үлестерін алады.Бірдей салымдар әртүрлі нысанда болуы мүмкін. Мысалға, барлық әріптестер бірдей капитал салулары мүмкін немесе біреуі қызметіне көп уақыт бөліп басқару бойынша көптеген мүмкіндіктерді иеленуі мүмкін, ал енді біреуі көп капитал салуы мүмкін. Егер әріптестер серіктестікке әртүрлі салым салса, онда пайданы бөлу де әртүлі жүргізіледі.
Ахметов пен Балтабаев өткен жылы 1 400 000 теңге пайда алды. Серіктестіктің келісім-шарты бойынша пайда мен зиянды бөлу 60% және 40% пропорция бойынша Ахметов пен Балтабаевқа тиесілі.
30 маусым 2006 жыл
Д 5410 Таза пайда ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .1 400 000
К 5020 Ахметовтың капиталы ( 1 400 000*60%) ... ...840 000
К 5020 Балтабаевтың капиталы (1 400 000*40%) ... ...560 000
Салынған капиталдың ара салмағы әдісі. Ахметов пен Балтабаев 1 250 000 теңге капиталмен серіктестік құрды. Ахметов 650 000 теңге, Балтабаев 600 000 теңге салды.
Егер серіктестіктің қызметіне салынған капитал пайданың ең көп бөлігін берсе, онда пайда мен зиян салынған капиталға сәйкес бөлінеді.Бұл екі жақты талданады:
1. Әр әріптестің салған капиталы шоты бойынша жыл басына қалдық негізінде (қосымша салымдар мен алымдарды есептемегенде):
30 маусым 2006 жыл
Д 5410 Таза пайда ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1 400 000
К 5020 Ахметовтың капиталы (1 400 000*65125) ... ... ... ...728 000
К 5020 Балтабаевтың капиталы (1 400 000*60125) ... ... ... 672 000
2. Осы шоттар бойынша орташа жылдық қалдықты қолдану негізінде:
Егер әріптестер жыл бойы олардың капиталдағы үлестері өзгеруі мүмкін деп санаса, онда пайда мен зиянды бөлу әр әріптестің капиталындағы үлесі орташа салмақтандырылған негізде жүргізіледі.
2005 жылы 1 қарашада Балтабаев 100 000 теңге, ал 2006 жылы 1 қаңтарда Ахметов 100 000 теңге алды. Сонымен қатар, 2006 жылы 1 қаңтарда Балтабаев қосымша 80 000 теңге салды. Орташа капиталдың жылға есебі:

Әріптес
Кезең
(ай,жыл)
капитал
Айлар саны
Капитал*ай
Орташа капитал
Ахметов

Балтабаев

Капитал орташа жинағы
07.01.12.01.
01.02.06.02.

07.01-10.01
11.01-01.02
02.02-06.02
650 000
550 000

600 000
500 000
580 000
6
6
12
4
3
5
12
3 900 000
3 300 000
7 200 000
2 400 000
1 500 000
2 900 000
6 800 000

600 000

566 670
1166670

Капиталдағы пайыздық қатынас:
Ахметов= 600 0001 166 670=51,4% Балтабаев=566 670 1 166 670=48,6%
Пайданы бөлу бойынша бухгалтерлік жазу:
30 маусым 2006 жыл
Д 5410 Таза пайда ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 1 400 000
К 5020 Ахметовтың капиталы (1 400 000 * 0,514) ... ... ... ...719 600
К 5020 Балтабаевтың капиталы (1 400 000*0,486) ... ... ... ... .680 400
Жалақының мөлшерінен тәуелді және бекітілген пропорция бойынша капиталдан пайыздар әдісі.
Назарға салымдардың бірдей емес екенін ала отырып, кейбір серіктестіктер әріптестерге еңбекақы мен салынған капиталға пайыздар тағайындайды. Олардың комбинациясы пайданы бөлуде есепке алынады. Пайыздар мен еңбекақы пайданы анықтаған уақытқа дейін шығын ретінде қарастырылмайды.
Ахметов пен Балтабаев салынған алғашқы капиталынан 10 пайыз алуды шешті, сонымен қатар еңбекақы (Ахметов 700 000 тг және Балтабаев 600 000 тг). Қалған табыс немесе зиян тең бөлінуі керек. Жалпы пайда 1 400 000 тг құрады.
Еңбекақы мен пайыздарды бөлгенен кейін пайданы бөлуде теріс сома пайда болуы мүмкін. Ол серіктестіктің келісім шартында көрсетілген пропорцияға сәйкес жабылуы керек.

Әріптестер
Бөлінетін пайда

Ахметов
Балтабаев

Бөлінетін пайда 1 400 000
Еңбекақыны бөлу 700 000 600 000 1 300 000
Еңбекақыны бөлуден кейінгі пайда 100 000
Салынған капиталға пайызды бөлу:
Ахметов (650 000 * 10%) 65 000 60 000 125 000
Балтабаев (600 000 * 10%)
Пайыздар мен еңбек ақыны бөлуден
кейінгі пайда соммасы -25 000
Қалған соманы тең бөлу -12 500 -12 500 25 000
Жиыны 752 500 647 500 1 400 000

Пайданы бөлу бойынша бухгалтерлік жазу:
Д 5410 Таза пайда ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1 400 000
К 5020 Ахметовтың капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...752 500
К 5020 Балтабаевтың капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .647 500
Серіктестікті тарату (қайта тіркелу).
Серіктестікті тарату оның бастапқы құрамында өзгерістер орын алғанда жүргізіледі. Жаңа әріптесті қабылдау соңынан серіктестікті таратуға әкеліп соғады, себебі ол жаңа ассоциация ұйымдастырады. Бұрынғы серіктестікті тарату мен жаңасын құру тек алдыңғы қатысушылардың келісімімен жүргізіледі. Тұлға серіктестікке екі әдіспен қабылдануы мүмкін:
1. бір немесе бірнеше бұрынғы әріптестердің капиталының үлесін сатып алу жолымен;
2. серіктестіктің капиталына салым салу жолымен;
Әріптестің капиталының үлесін сатып алу. Әріптес Ахметов өзінің үлесіндегі 700 000 теңгені 1 000 000 теңгеге Рахимбековқа сатпақшы болды. Балтабаев бұған келісті. Бухгалтерлік жазу келесідей болады:
31 тамыз
Д 5020 Ахметовтың капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...700 000
К 5020 Рахимбековтың капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...700 000
Серіктестікке капитал салу. Әріптестер Ахметов пен Балтабаев Рахимбековты егер ол 750 000 тг салса ғана қабылдамақ.
31 тамыз
Д 1010, 1040 Ақша қаражаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .750 000
К 5020 Рахимбековтың капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 750 000
Алдыңғы әріптестерге сыйақы. Кейде, бұрынғы әріптестер жаңа әріптесті қабылдай отыра оның үлесін анықтап одан сыйақы алуы мүмкін. Жаңа әріптес 1 000 000 тг салуды қалайды, ал оның капиталдағы үлесі 800 000 тг құрайды. 200 000 тг артықшылық алдыңғы әріптестерге сыйақы болады. Егер сыйақыны бөлу тәртібі келісім шартта қарастырылмаса, онда сыйақы пайда мен зиян сияқты бөлінеді.
Ахметов пен Балтабаев серіктестікте бірнеше жыл жұмыс істеді және келесі капиталды иеленді.
Әріптес Капитал(тг) Үлес
Ахметов 1 600 000 55%
Балтабаев 1 400 000 45%
Жиыны 3 000 000 100%
Рахимбеков осы серіктестікке қосылғысы келеді және 1 желтоксанда 1 000 000 тг әріптестер капиталының бестен бір бөлігін салуды ұсынады.
Алғашқы әріптестерге сыйақы есебі:
5020 Алғашқы әріптестердің капиталдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 000 000
5010 Рахимбековтың салымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 000 000
5020 Жаңа серіптестіктің капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4 000 000

Алдыңғы әріптестерге сыйақылар:
5010 Рахимбековтың салымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1000 000
Минус:Рахимбековтың капиталының үлесі( 4 000 000*15).. 800 000...200 000

Сыйақыны бөлу:
Ахметов (200 000*55%) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 110 000
Балтабаев (200 000*45%) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 90 000...200 000
Серіктестікке Рахимбековтың 1 000 000 салымы тіркелгенде келесі жазу жазылады:
1 желтоқсан
Д 1010, 1040 Ақша қаражаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1 000 000
К 5020 Ахметовтың капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..110 000
К 5020 Балтабаевтың капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .90 000
К 5020 Рахимбековтың капиталы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 800 000

1.2 Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі. Төленбеген капиталдың есебі

Құрылтайшылардың акционерлік қоғамның негізгі капиталына салымдары бойынша қарыздарын есептеу үшін Төленбеген капитал бөлімшесінің Төленбеген капитал шоты арналған. Мұның дебеті бойынша оның құрылтайшылармен енгізілуге тиіс, капиталдың шамасы көрсетіледі. Құрылтайшылардың салымдарының нақты түскен сомалары ақшалай қаражаттар болып көрсетіледі.
Шаруашылық жүргізуші субьектілер іс жүзіндегі қолданыстағы заңдарға және құрылтайшы құжаттарына сәйкес резервтік капитал құра алады. Заңмен белгіленген резервтік капитал есебі шаруашылық серіктестіктердің резервтік капиталының шамасы олардың құрылтайшы құжаттарында анықталады және белгіленген тәртіп бойынша анықталады және белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік тіркеуден өтуге тиіс. Осы құжаттарда есеп беру жылында табысты бөлу тәртібі анықталады, яғни табыстың резервтік капиталға жіберілуі мүмкін.
Шаруашылық серіктестіктер резервтік капитал құруға міндетті. Резервтік капиталдың құрылуы және пайдалану тәртібі жарғымен анықталады. Өндіріс көлемінің өсуі, инфляция және басқа себептерге байланысты жарғылық капиталдың көбеюі кезінде сәйкесінше резервтік капитал да көбеюі керек.
Резервтік капитал бөлінбеген табыстан аударулар есебінде құрылады. Резервтік капиталдың есебінен төленетін дивиденттер мен табыстардың есептелген сомаларының реті қарастырылады.
Басқа да резервтік капитал есебі арнайы шотта жүргізіледі. Бұл шотта заңдарда қарастырылған төменгі мөлшерден артық құрылған резервтік капитал есепке алынады.
Акционерлік қоғамдар әрі қарай айналымнан алу мақсатында өз акционерлерімен сатып алынған меншікті акцияларының есебін Қайтарып алынған капитал шотында жүргізеді.
Кәсіпкердің қолдағы негізгі капиталды сатып алысымен пайдалану міндет емес, өйткені негізгі құралдар қоймада резерв ретінде жатуы, ұзақ уақыт бойы сақталуы немесе жалға берілуі мүмкін.
Басқаша айтқанда негізгі капитал сатып алу жолындағы кез-келген жұмыс, кәсіпкер мен негізгі құралдар иесі арасындағы келісім шарт немесе келісімге қол қоюдан басталады. Негізгі құралдарды есепке алу үшін талапқа сай ресімделген бастапқы құжаттар керек. Ол қабылдау актілері, кіріс қағаздары, есеп-фактуралары, сатып алу, сату шарттары мен тағы басқалары болуы мүмкін.
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдаланылады, қасиеті мен нысанын сақтай отырып, жанама түрде тозады, өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді.
Айналым құралдары бір ғана өндірістік процесте тұтынылады және өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге толықтай көшіреді.
Капиталдың қозғалысы бойынша операциялардың дұрыс көрсетілуінің маңыздылығы әрбір кәсіпорын үшін зор болып саналады. Төменде капиталдын, қоэғалысы бойынша тиісті операциялар көрсетілген.
Төленбеген капиталдың есебі. Төленбеген капиталдың есебін жүргізу үшін 5110-ші "Төленбеген капитал" шотын пайдаланады. Бұл шотта занды және жеке тұлғалардың шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына косқан үлестері бойынша карыздарының сомасы туралы ақпарат жинақталады.
5110 "Төленбеген капитал" шоты шоттардың Бас жоспарында, "Меншік капиталы" ретінде саналса да, яғни баланстың пассивтік шоттарының қатарында болса да, ол езінің табиғаты бойынша активтік шот болып табылады.
Сондай-ақ, 5110 шоты тек қана жалған капиталды көрсетеді, яғни ол бар болғаны табыс табуға арналған жалған капиталдарды тіркейді (акцияларды, облигацияларды, кепілдік парақтарды т.б.), демек сол капиталдарға иелік құқығы бар екенін ғана білдіреді.
Жарияланған (белгіленген тәртіппен тіркелген) жарғылық қор сомасына 5110-ші "Төленбеген капитал" шоты дебеттеледі де, 5000-ші "Жарғылық капитал" бөлімшесінің шоттары -- 5010-ші "Жай акциялар", 5020-ші "Артықшылықты акциялар" (акционерлік коғамдарда) және 5030-ші "Қосқан үлестер мен жарналар" (серіктестіктердің акционерлік қоғамдардан басқа түрлеріңде) шоттары кредитгеледі. Жарғылық қорға салымдардың салынуының жүзеге асырылуына қарай 5110 -ші "Төленбеген капитал" шоты кредиттеліп отырады, ал салым шотгары дебеттеледі:
-материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде - 2730 шоттары;
жерді, негізгі кұралды, малды, аяқталмаған құрылыс объектілерін жарғылық қорға жарна ретінде телеу кезінде -- 2410 шоттары;
материалдар мен тауарларды жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде 1310, 1320, 1330 шоттары;
Сатыпалынған акциялардың нақты құны номиналдық (атаулы) құнға тең болған жағдайда: 5210 шоты дебеттеледі де, және 1040, 1030, 1010 шоттары кредиттеледі.
Сатып алынған акцияның құны номиналдық күннан төмен болған жағдайда:
сатып алу кұнына:
5210 шоты дебеттеледі де және 1040,Д030 , 1010 шоттары кредитгеледі;
сома айырмасына, яғни акциялардың құны номиналдық құннан аз болған жағдайда:
5210 шоты дебеттеледі де және 5510 "Есептік жылдағы таратылмаған табыс" шоты кредиттеледі (яғни ақша қаражатгары жеткіліксіз болған жағдайда оларға қосымша қаражаттарды қосады).
Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құннан жоғары болған жағдайда:
сатып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.