Еңбек өнімділігін көп факторлы талдау және болжау

Мазмұны

Кіріспе

Ел президенті студенттер алдында сөйлеген сөзінде «Біз еліміздің экономикалық өсуін негізінен өндіруші сектордың дамуына байланысты екенін түсінеміз. Алайда үміттендіретін үрдістер де бар, өйткені өсудің жоғарғы қарқынын басқа салалар да, соның ішінде қаржы секторы, өңдеу өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік және байланыс салалары да көрсетіп отыр.

Бірақ та біздің экономика негізінен экстенсивті тұрғыда дамып келе жатқанын мойындау керек, қазақстандық кәсіпорындар үшін энергияны шығындаудың жоғары деңгейі мен еңбек өнімділігінің төмен деңгейі тән.

Егер біз мұндай ахуалды өзгерте алмасақ, 20-25 жылдан кейін Қазақстан әлемдік экономиканың шеткі аймағында қалып қоюы мүмкін.

Сондықтан бүгінгі күні біздің алдымызда өнімдерді сыртқы нарықтарды сұраныс туғызатын жаңа, бәсекеге қабілетті өндірістерді дамыту міндеті тұр. Ал бұған жахандық бәсекелес рыноктар жағдайында жұмыс істеуге бағдарланған жаңа технологияларсыз, осы заманғы менеджмент модельдерін енгізбейінше қол жеткізу мүмкін емес».

Елбасының айтқанындай қазіргі нарық жағдайындағы экономикамызда еңбек өнімділігінің деңгейі төмен көрсеткіштерді көрсетеді. Кез - келген кәсіпорын өзінің еңбек өнімділігін арттырып, сол арқылы өз пайдасын арттыруға тырысады.

Еңбек өнімділігі бұл өндіріс процесінде еңбектің тиімділгі. Өнімнің бір мөлшерін өндіруге жұмсалған уақыт мөлшерімен немесе уақыттың бір өлшемінде өндірілген өнім көлемімен өлшенеді.

Өнімділік дегеніміз қазіргі экономикалық теорияда, сөздің кең мағынасында бір жағынан, өнім және қызмет түріндегі тауарлар көлемі мен екінші жағынан, сол өнімдерді шығаруға кеткен шығындардың ара қатынасын түсүнуге болады. Оған өндірістің барлық факторлары ықпал ететін болғандықтан, кейде оны көп факторлы өнімділік деп атайды

Өндіріс тиімділігі - бұл пайдалы нәтиже мен өндірістік процесс факторларының шығыны ара қатынасы

Экономикалық қайта құру жылдарында еңбек өнімділігін төмендетудің негізгі себебі қызығушылықтың төмендеуі болды, әсіресе ірі тауар өндірушілердің тек өсуге емес, жеткен деңгейді сақтауға да қызығушылығы төмен болды. Кенеттен бағаны бос жіберудің жағдайында кәсіпорынның технологиялық өзара байланысын анықтайтын монополді сипаты еңбек өнімділігін арттыруға, өндіріс көлемін өсіруге деген ынтасын жойып жіберуге мүмкіндік жасады. Бұл бағаның өсуіне әкеледі, ол өз кезегінде инфляцияны тудырады, бұрын қалыптасқан шаруашылық байлықтың, көптеген нарық қатынасушылары үшін қарым-қатынастың бұзылуына және сонымен қатар, еңбек өнімділігінің әрі қарай төмендеуіне әкеледі. Еңбек өнімділігі мен тауар өндірісі тиімділігінің мәні және мағынасы

Экономика - бұл қоғам қажеттілігін жоғары қанағаттандыру үшін шектелген ресурстарды пайдалану жөніндегі ғылым.

Қоғамның материалдық қажеттіліктері шексіз болғандықтан, оларды толық қанағаттандыруды, мүмкіндігінше, барлық қорларды неғұрлым тиімді пайдалану арқылы қамтамасыз етуге болады. Осылайша, экономика - бұл ең алдымен тиімділік жөніндегі ғылым. Экономикалық тиімділік ″шығындар-өндіру″ деген мәселеден тұрады.

Өндіріс тиімділігі - бұл пайдалы нәтиже мен өндірістік процесс факторларының шығыны ара қатынасы.

Өнімділік дегеніміз қазіргі экономикалық теорияда, сөздің кең мағынасында бір жағынан, өнім және қызмет түріндегі тауарлар көлемі мен екінші жағынан, сол өнімдерді шығаруға кеткен шығындардың ара қатынасын түсүнуге болады. Оған өндірістің барлық факторлары ықпал ететін болғандықтан, кейде оны көп факторлы өнімділік деп атайды.

Ұзақ мерзімді кезеңде мұндай ара қатынастың өсуі тек технологиялық, энергетикалық, материалдық және қаржылық ресурстарды ғана жақсы пайдаланғанды емес, соныменн қатар еңбек ресурстарын да жақсы пайдаланғандығын білдіреді, бұл экономиканың жоғары дамып келе жатқанын көрсетеді. Ал біршама қысқаша кезеңде мұндай ара-қатынастың дамуы өмір деңгейі мен сапасының міндетті түрде дамуын көрсетпейді, яғни экономикалық дамудың әлеуметтік құрамының өсуін көрсетпейді.

Бұл ара- қатынастың азаюы, тек экономикалық құлдырауды ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік құлдырауды да білдіреді.

Жоғарыда айтылып өткендей, өнімділік кең мағынада, еңбек шығындары мен капитал шығындарын және материалды шығындарды да қамтиды. Ол кез- келген таза табысқа бағытталған ұйымдарға қолданбалы. Бұл көрсеткіштің мәні - өнімділігі жоғары елдер материалдық және энергетикалық ресурстары мол елдерге қарағанда экономикалық көшбасшылар болуында.

Тауарлар өндірісінің тиімділігі еңбек және өндірістік қорларды, материалдық шығындар, сондай-ақ, энергетикалық ресурстардың әртүрлі түрлерін пайдалану жағдайын суреттейтін бірқатар көрсеткіштермен сипатталуы мүмкін. Мысалы, өндіргіш күштің бір бөлігі болатын негізгі өндірістік қорларды пайдалану жағдайы қор қайтарымы көрсеткішімен бағалануы мүмкін.

Қор қайтарымы - бұл өндіріс нәтижесінің негізгі қорлар құнына қатынасы. Негізгі қорлар дегеніміз өндірісте бір жылдан жоғары қолданылатын натуралды формадағы еңбек құралдары. Бұл көрсеткіш статикада өз деңгейінің абсолютті мәнінің маңыздылығымен ғана емес, көбірек өз динамикасы арқылы маңызды. Негізгі қорларды пайдаланудың басқа қорытынды көрсеткіші, қор сыйымдылығы - негізгі өндірістік қорлардың орташа құнының сатылған өнім көлеміне қатынасы.

1 Қазіргі жағдайларда еңбек өнімділігі өсуінің мағынасы

1. 1 Еңбек өнімділігінің түсінігі және мәні

Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамсыздандырылғаны мен оларды пайдаланудың тиімділігіне - барлық жұмыстардың көлемі мен өз уақытында орындалуы, құрал-жабдықтар, машиналар, механизмдер, соның салдарынан өнім өндірісінің көлемі, өзіндік құны, табыс пен экономикалық көрсеткіштердің бір қатары тәуелді.

Талдаудың негізгі мәселелері:

• сандық және сапалық параметрлер бойынша кәсіпорын мен оның құрылымдық бөлімшелерініңғ персоналмен қамсыздандырылғанын зерттеу;
• кәсіпорында персонал қолданылуының тиімділігін, интенсивтілігін және экстенсивтілігін бағалау;
• кәсіпорын персоналын толық, әрі тиімді қолданудың резервтерін анықтау.

Ақпарат қайнар көздері - еңбек бойынша жоспар, «Еңбек бойынша есеп», статистикалық есептілік, табельдік есеппен кадрлар бөлімінің мәліметтері.

Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамсыздандырылғаны - категориялармен мамандық бойынша жұмыскерлердің нақты санын жоспарлы қажеттілікпен салысытыру арқылы анықталады:

Кесте 1. Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамсыздандырыл-ғандығы.

Сонымен бірге персоналдың біліктілік деңгейі бойынша сапалық құрамын талдау қажет:

Кесте 2. Біліктілік деңгейі бойынша жұмысшылыардың құрамы.

Арифметика арқылы есептелген орташа разрядттық тариф пен орташа тарифтік коэффициенттерді талдай отырып, жұмысшылардың біліктілік деңгейі біршама өскен деп тұжырымдауға болады.

Жұмысшылардың біліктілік деңгейі көп жағдайда олардың жұмыс тәжірибесіне, біліміне және т. б. тәуелді.

Кесте 3. Кәсіпорын еңбек ресурстарының сапалық құрамы.

Персоналдың сапалық құрамының өзгерісі оның қозғалысына байланысты болғандықтан, бұл сұраққа талдау барысында көп көңіл бөлінеді.

Кесте 4. Персонал қозғалысы туралы ақпарат.

Жұмысшы күшінің қозғалысын сипаттау үшін келесі көрсеткіштер есептеліп талданады:

персоналды қабылдау бойынша айналым коэффициенті (Қ _қб )

Қ _ққб =жұмысқа қабылданған персонал саны/Персоналдың орта тізімдік саны=80/568=0, 14

Шығару бойынша айналу коэффициенті (К _шғ )

К _шғ =Жұмысқа шыққан персонал саны/персоналдың орта тізімдік саны=80/568=0, 14

Кадрлардың ағымдылық коэффициенті (К _ағ )

К _ағ =Жеке қалаумен тәртіпті бұзғаны үшін жұмыстан шыққан персонал саны/ персоналдың орта тізімдік саны=46/568=0, 08

Кәсіпорын персонал құрамының тұрақтылық коэффициенті (К _тқ )

К _тқ =Бүкіл жыл бойы жұмыс істеген персонал саны/кәсіпорын персоналының орта тізімдік саны=488/568=0, 86

Жұмысшылардың жұмыстан шығу себептерін (жеке қалауы бойынша, кадрларды қысқарту, еңбектік тәртіпті бұзу және т. б. ) зерттеу қажет. Кәсіпорынды еңбек ресурстарымен қамсыздандырудың қуаттылығы қолда бар жұмысшы күшінің толық пайдалану, жұмысшыларды еңбек өнімділігін жоғарылату, өндірісті кешенді механизмдермен өндірістік процестерді автоматтандыру, жаңа, өнімділігі жоғары техника ендіру, өндіріс технологиясы мен ұйымдастыру жолдары арқылы біршама түсіруге болады. Талдау процесінде аталған іс-шараларды жүргізу нәтіжесінде еңбек ресурстарына қажеттілікті төмендетудің резервтері анықталуы керек.

Егер кәсіпорын өзінің қызметін кеңейтіп, өзінің өндірістік қуаттарын кеңейтіп, жаңа жұмыс орындарын ашып жатса, онда категориялар мен мамандық бойынша қосымша қажеттіліктер мен оларды тартудың жолдарын анықтау қажет.

Қосымша жұмыс орындарын құру есебінен өнім шығарылымының резерві олардың өсімін бір жұмысшының нақты орта жылдық өнімділігіне көбейту арқылы табылады:

Р🢁ӨШ = Р🢁ЖС * ЖӨ ₁

мұнда Р🢁ӨШ - өнім шығарылымын жоғарылату резерві;

Р🢁ЖС - жұмыс орындарының санын өсіру резервтер

ЖӨ ₁ - есепті кезеңде жұмысшының нақты орташа жылдық өнімділігі.

1. 2 Еңбек өнімділігін өлшеудің әдістері мен көрсеткіштері

Персонал пайдаланудың толықтығы - талданып отырған кезеңде жұмыс атқарған күндер саны мен бір жұмысшымен атқарылған сағаттар саны бойынша, сонымен бірге жұмыстық уақыт қорын (ЖУҚ) пайдалану деңгейі бойынша бағалауға болады. Мұндай талдау жұмысшылардың әр категориясы бойынша, әр өндірістік бөлімшесі бойынша және бүкіл кәсіпорын бойынша жүргізіледі. (Кесте 5. )

ЖУҚ жұмысшылардың санына, бір жұмысшының бір жылда атқарған күндер санына және жұмыс күшінің орташа ұзақтығына тәуелді. Бұл тәуелділікті келесідей үлгіде көрсетуге болады:

ЖУҚ=ЖС * К * Ұ

Кесте 5. Кәсіпорынның еңбек ресурстарын қолдану.

«Шымкентмай» АҚ-нда нақты ЖУҚ жоспарға қарағанда 111612 сағ. кем оның ішінде мына себептерге байланысты:

а) жұмысшылардың саны

ΔЖУҚ _жс =(ЖС ₁ - ЖС ₀ ) * К ₀ *Ұ ₀ =(568 - 568) *255*7, 8=0

б) Бір жұмышымен атқарған күндер саны

ΔЖУҚ _к =ЖС ₁ *(К ₁ - К ₀ ) * Ұ ₀ =568 * (239-255) * 7, 8= -70886, 4 сағат,

в) жұмыс күнінің ұзақтығы

ΔЖУҚ _ұ =ЖС ₁ *К ₁ *( Ұ ₁ - Ұ ₀ ) =568 * 239 * (7, 5-7, 8) = -40725, 6

Келтірілген мәліметтерден көрініп тұрғандай кәсіпорын қолда бар еңбек ресурстарын тиімді қолданбауда. Орташа бір жұмысшы 255 күннің орнына 16 күн кем орындап 239 күн жұмыс істеген, сонымен жалпы - 9088 күн немесе 70886, 4 сағат жоспардан кем орындалған.

Жұмыс уақытының ауысым ішілік жоғалулары да елеулі. Олар бір күнде 0, 3 сағат ал барлық жұмысшылармен барлық жұмыс күндерінде 40725, 6 сағат құрады. Жұмыс уақытының бүкіл күндік және ауысымішлік жоғалуларының себебін анықтау үшін жұмыстық баланстың нақты және жоспарлы мәліметтерін салыстырады. (Кесте 6. )

Кесте 6. Жұмыстық уақыт қорын пайдалануды талдау.

Кестедегі мәліметтерге сай жұмыс уақытының жоғалулары жоспарда қарастырылмаған әртүрлі объективті және субъективті жағдайларға байланысты болуы мүмкін: әкімшілік рұқсатымен қосымша демалыс, жұмысшылардың уақытша жұмыс қабілетінсіз аурулар, жұмыстан кету, құрал жабдықтар, машиналар, электр энергиясы, отын және т. б. жоқтығынан тоқтамды.

«Шымкентмай» АҚ-нда жоғалуларрдың көп бөлігі [(1704+681, 6+2272) *7, 8+22720=59049, 28 сағ. ] Субъективті себептерге байланысты, әкімшілік рұқсатымен қосымша демалыс, жұмыстан кету, тоқтамдар - бұларды жұсмыстық уақыт қоры ұлғайтудың қолданылмаған резерві деп санауға болады. Оларды жібермеу 30 ұжмысшыны босатады (59049, 28:568) .

«Шымкентмай» АҚ-нда өндірістік емес еңбек шығындары да (жарамсыз өнім шығарумен оны жөндеу, сонымен бірге технологиялық процестен ауытқуға байланысты жұмыс уақыттарының шығындары) елеулі - олар 5680 сағатты құрады.

Еңбектік ұжымға тәуелді себептерменшартталған жұмыс уақытының жоғалуын төмендету - қосымша инвестицияларды қажет етпейтін және тез қайтарып беретін, өнім өндірісін ұлғайтудың резерві деп санауға болады. Оны есептеу үшін, кәсіпорын кінәсі бойынша жұмыс уақытының жоғалуын (ЖУЖ) жоспарлы орта сағаттық өнім өнімділігіне көбейтеміз:

ΔӨШ=ЖУЖ * СӨ ₀ =(59049, 28+9088) * 3672, 5=454646мың тг.

Персонал қолданудың экстенсивтілігін зерттеген соң, оның еңбегінің интенсивтілігін талдау қажет.

1. 3 Еңбек өнімділігіне әсер ететін факторлар

Персонал қолданудың интенсивтілік деңгейін бағалау үшін еңбек өнімділігінің жеке және еөмекші көрсеткіштер жүйесін қолданады. Көрсеткіштер жүйесі - бір жұмысшының орташа жылдық, орташа күндік және орташа сағаттық өнім өнімділігі, сонымен бірге бір жұмысшының құндық бірліктегі орташа жылдық өнім өнімділігі.

Жеке көрсеткіштер - бұл белгілі - бір өнім бірлігін өндірудегі уақыт шығындары(өнімнің еңбек сыйымдылығы) немесе бір натуралдық бірліктегі бір адам - күн немесе адам - сағатқа белгілі бір өнімнің шығарылымы.

Көмекші көрсеткіштер - жұмыстың белгілі бір бірлігін орындауға шығындар немесе уақыт бірлігіндегі орындалған жұмыстар көлемі.

Еңбек өнімділігінің кең сипат беретін көрсеткіші - бір жұмысшының орташа жылдық еңбек өнімділігі. Оның көлемі тек жұмысшылардың өнімділігіне емес, сонымен бірге соңғының персоналдың жалпы санындағы үлесіне, сонымен бірге олармен жұмыс атқарылған күндер мен жұмыс күнінің ұзақтығына тәуелді. (сурет 1. ) .

Жалпы персонал санындығы жұмысшылардың үлесі (Y _л )

Бір жұмысшының орташа жылдық өнімділігі (ЖӨ _өөп )

Жұмыс күнінің орташа ұзақтығы, сағ. (Ұ)

Бір жылда бір жұмысшымен жұмыс атқарылған күндер саны (К)

Бір жұмысшының орташа жылдық өнімділігі (ЖӨ)

Бір жұмысшының орташа күндік өнімділігі (КД)

Жұмысшының отраша сағатының өнімділігі (СӨ)

Жұмысшы-лар бірлесті-гінің деңгейі

Өндірісіті автоматтан-дыру мен механикалан-дыру деңгейі

Жұмысшы-лардың еңбектік тә-жірибесі мен жасы

Еңбек мотивациясы және т. б.

Техника, технология мен өндірісті ұймдастыру

Бір жұмысшының орташа жылдық өнім өнімділік көлесі факторлардың туындысы ретінде ұсынуға болады:

ЖӨ _өөп =Ү _л *К*СӨ

Бұл факторлардың әсерін есептеу детерминдік факторлық талдау тәсілдерінің бірі қолданылады.

Кесте 7. Еңбек өнімділігін факторлық талдау үшін бастапқы мәліметтер.

7 Кестенің мәліметтері негізінде абсолютті айырым әдісін қолдана отырып есептеу жүргіземіз

7 Кестеден негізгі өндірісте қызмет атқарып жатқан бір жұмысшының орташа жылдық өнімділігі 88, 2 мың теңге немесе 1, 43% өскен. Ол келесілердің есебінен орын алады:

а) Кәсіпорынның жалпы персонал санынан жұмысшылардың үлесінен

ΔЖӨ _үл =ΔҮ _л *К _о *Ұ _о * СӨ _о =(-0, 01) *255*7, 8*3672, 5=-73046 теңге

б) Бір жылда бір жұмысшымен атқарылған күндер саны

ΔЖӨ _к =Ү _л1 *ΔК _о *Ұ _о * СӨ _о =0, 8*(-16) *7, 8*3672, 5=-366, 66 мың теңге

в) жұмыс күнінің ұзақтығы

ΔЖӨ _ұ =Ү _л1 *К ₁ *ΔҰ _о * СӨ _о =0, 8*239*(0, 3) *3672, 5=-210, 65 мың теңге

г) жұмысшылардың орташа сағаттық өнімділігі

ΔЖӨ _сө =Ү _л1 *К ₁ *Ұ ₁ * ΔСӨ =0, 8*239*7, 5*615, 86=883, 14 мың теңге

... жалғасы

Кәсіпорынның еңбек өнімділігін жоғарылату бойынша ұсыныстар әзірлеу

Кәсіпорында еңбек өнімділігінің өсу резервтері

Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және банкроттығын талдау

Стандартты хэштеу алгоритмдері

Кәсіпорынның банкроттылығының теориялық негіздері

Кәсіпорынның банкроттығын диагностикалау және бейдағдарыстық бағдарламаны әзірлеу

Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты

Факторлық талдаудың әдістемесі

Қаржылық талдаудың негіздері

Қаржылық ағымдардың талдауы

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс