Лизингтік операцияларының түрлері
Лизинг және оны ауыл шаруашылығында пайдалану тәжірибесі
Мазмұны
Кіріспе
1 Лизингтік операциялардың теориялық және әдістемелік негіздері
0.1 Лизингтің мәні, саралауы және қалыптасу кезеңдері
0.2 Лизингтік операцияларының түрлері
0.3 Лизингті пайдаланудың халықаралық тәжірибесі
2 АҚ Казкоммерцбанк мысалында лизингтік операцияларды талдау
3.1 АҚ Казкоммерцбанк жалпы мінездемесі мен қызметін талдау
2.2 АҚ Казкоммерцбанкте ауыл шаруашылығында лизингтік істі жүргізудің саясаты
2.3 Ауыл шаруашылығында лизингті пайдалануды талдау
2 Қазақстан Республикасында лизингтік операцияларды жетілдіру жолдары
3.1 Лизингті ауыл шаруашылығында пайдалануды дамыту мәселелері
3.2 Лизингтік қатынастарды ауыл шаруашылық саласында жетілдіру жолдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Ғылыми техникалық прогресстің әсерінен айналыс және өндіріс орталарының түрленуі, шаруашылықтануының экономикалық шарттардың өзгерулері мүлкінің әртүрлі нысандардың негізгі қорлардың субъектілердің модификациясы және материалдық-техникалық базасының жаңарту әдістерінің, біздің еліміздің ауыл шаруашылыққа арналған дәстүрлі емес енгізу және іздеуді тудыруды керек етеді. Сондай әдістердің бірі - лизинг болып табылады. Лизингтік объектімен ауыл шаруашылығы саласындағы кәсіпкерлікте лизингтік бизнестің орнын анықтайды, ол машиналар, жабдықтар, көліктік және тағы басқа құралдар - негізгі қорлар бөлімінің активті элементтерінің маңыздылығын көрсетеді.
Лизинг терминін қаржылық жалға беру, несиелік жалға беру немесе жалға беруді қаржыландыру операциялары түсініктерден кең мағынада қарастыру керек деп саналады. Ағылшын тілінен to lease сөзді аударғанда жалға беру деген мағынаны білдіреді. Сондықтан, лизинг термині қаржылық жалға беруді ғана емес, басқа да жалға беру қатынастарды түсіндіреді. Бірақ лизингтің әрбір анықтамасын шектеулі деп санауға болады.
Лизинг түсінігі жай ғана ұзақ мерзімді жалдау ретінде ғана емес, жалгерлік қатынас, кепілдік есебімен, несиелік қаржыландыру элементтері, қарыз міндеттемелері бойынша есеп айырысулар және басқа да қаржылық механизмдер қатыстырылған дәстүрлі емес, келешекті қаржыландырудың қосымша жүйесі ретінде қарастырылады. Лизингктік операция бүгінгі күні қазақстандық экономикаға өте қажетті банктік құрылымның өндірісті, әсіресе ауыл шаруашылығын қаржыландыру бойынша іскерлік ортамен бірлесе қызмет етуіне әсер ететін операция.
Лизингтің қаржы-коммерциялық, құқықтық, техникалық аспектілері бар. Шамамен санағанда, лизингтің жүзден астам анықтамалары бар. Анықтамалар кең және тар мағынада беріледі. Қазақстан үшін лизинг дегеніміз, қаржылық-коммерциялық, құқықтық немесе басқа аспектілерден қарағанда, барлық жалға беру операциялары. Лизингтің жалға алудан, жалға беруден айырмашылығы бар. Лизинг алушы жалға алушыға қарағанда объектті тек ұзақ мерзімге пайдалануға ғана алмайды. Оған сатып алушының дәстүрлі міндеттер салынады, олар иелік құқығымен байланысты: мүліктің ақысын төлеу, мүліктің қалпына келтірмеген жағдайда шығындарды өтеу, оны сақтандыру, техникалық қызмет көрсету және де жөндеу. Бірақ та мүліктің иесі ретінде лизинг беруші болып қала береді. Лизинг келісімінің объектісін қалпына келтіре алмаса немесе қолдануға мүмкіндігі жоқ болса, қарызын толықтай төлеуден босатылмайды. Лизинг алушы жалға алушыға қарағанда лизинг берушіге объектті қолдану құқығы үшін ай сайын ақысын төлемейді, оның толықтай соммасын төлейді. Лизинг келісім объектісінің кемістігі болған жағдайда лизинг беруші кепілдік міндеттерден бос болып саналады, және де соған байланысты лизинг алушы жабдықтаушымен өзі сөйлеседі.
Шаруашылық байланыстардың басқа нысандарға қарағанда, лизингтің басты ерекшеліктері мен артықшылығы - келісімді және экономикалық қатынастар және халықаралық экономикалық қатынастар жүйесінің көптеген түрлілігінде. Мамандандырылған лизингтік компаниялар жабдықтардың нақты түрлерінің лизингісімен немесе клиенттердің нақты ортасына қызмет көрсетумен айналысады. Осындай фирмалар көбінесе оперативті лизингпен айналысады.
Бизнес ортадағы болашағы бар лизингтік бағыттың ісі елдегі экономикалық реформалардың жүргізілуін анықтайды. Елдің шаруашылық кешеннің инвестицияларда керектігі - лизинг ісінің жедел дамуына жол ашты. Қазақстан лизингтің кең масштабты дамуына банктік капиталының орнына бекініс жасауы, экономикалық салалар мен ауылдық секторларға зайымдар мен несиелерді, тікелей отандық және шетел инвестицияларды активті түрде өзіне қаратуы, шағын және орта бизнестің жедел дамуы түрткі береді.
Елдің тұрғылықты және құрылымдық дамуының кезеңдерінде, елдің экономикалық орнықтырудың себеп болатын лизинг деп халықаралық тәжірибе куәландырады.
Қазақстандағы лизинг нарығын дамыту арқылы мемлекет ауыл шаруашылығы және өңдеуші салаларды өркендетуге мүмкіндік бар. Ол үшін осы салаларға арналған бағдарламалар қабылдап, тек осы саладағы лизинг қызметіне байланысты мемлекеттік ынталандыру жүйесінің механизмін жасау қажет. Өйткені бюджеттік емес коммерциялық лизингтік компаниялар бұрынғысынша өндірістік қызметті қаржыландырумен байланысты емес операциялардан кіріс алғанды артық көреді. Мәселен, қазіргі Қазақстандағы жалпы лизингтің көлеміндегі негізгі үлесті ауыл шаруашылығы техникалары иеленгенімен (48-50%), олардың жартысы бюджет есебінен қаржыландырылады да, ал қалған жартысы ғана коммеруиялық лизингтік компаниялардың үлесінде. Коммерциялық лизингтік компаниялардағы негізгі үлесті автокөліктер, өндірістік құрал-жабдықтар және құрылыс техникалары алып отыр. Лизингтік компаниялардың басшыларының пікірінше, мұның себебі ауыл шаруашылығында тұрақтылықтың болмауымен, яғни өндірістік сипаты маусымдық сипатқа тән, сондықтан осы саладағы тәуекелдіктің жоғары болуымен түсіндіреді. Және мұның бірден-бір себебі ретінде көпшілік мамандар маманданған сақтандыру қызметінің жоқтығынан деп есептейді.
Қаржыландырудың басқа әдістерімен салыстырғанда, лизингтің артықшылықтары бар, олар: кәсіпкер қаржыларының бір бөлігі бар болғанда өз ісін бастай алады. Кәсіпорындарға ақшалай түрінде қаражат берілмейді, өйткені оларды бақылау қиынға түседі. Өндірістік аспаптарды кеңейтуге және жаңаруына керек болатын өндірістік құралдар ретінде беріледі. Шағын бизнестің өкілдері лизингке қызығушылықты білдіреді. Оларда қаражаттары аз болып және де несие алмай, өндірісте жаңа прогрессивті жабдықтарды және технологияларды қолданады. Сондықтан, лизингтік операциялар қазіргі таңда өзекті мәселелердің бірі болып тұр.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасында лизингтік операциясының даму мәселелері мен оны ауыл шаруашылығы саласында пайдалану, сонымен бірге жетілдіру жолдарын қарастыру. Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қарастырылады:
oo лизингтің мәнін анықтау, оның ауыл шаруашылығында пайдаланудың артықшылықтары мен кемшіліктері;
oo лизингтің алуан түрлері мен ауыл шаруашылығында пайдаланудың халықаралық тәжірибесін қарастыру;
oo АҚ Казкоммерцбанк мысалында лизингтік операцияларды талдау;
oo лизингтік қатынастарының даму мәселелері мен ауыл шаруашылық бағытында оны жетілдіру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың объектісі Казкоммерцбанк АҚ болып келеді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Жұмыстың бірінші тарауында лизингтік операциялардың теориялық және әдістемелік негіздері қарастырылды. Екінші тарауында - Казкоммерцбанк АҚ мысалы ретінде ауыл шаруашылығында қаржылық лизинг талдауы бойынша зерттеу жүргізілген. Үшінші тарауында - лизингтік қатынастарды жетілдіру жолдары ұсынылды.
Біздің елімізде лизнгтік мәміле ретінде құқықтық тұрғыдан "Қаржылық лизинг туралы" заңға сәйкес қаржылық лизингке ғана мән беріліп, осы тұрғыда салықтық және кедендік жеңілдіктер жасалған. Сондай-ақ аталмыш заңға сәйкес лизингтің келесідей түрлеріне анықтама берілген:
oo қайтару лизингі - жабдықтаушы кәсіпорын мен лизинг алушы кәсіпорын бір кәсіпорын болып табылатын лизингтік мәміле түрі;
oo банк лизингі - лизинг беруші банк болып табылатын лизингтік мәміле;
oo толық лизинг - жеткізу, орнату және басқа да құрал-жабдыққа қажетті қызметтердің барлығын лизинг беруші жүзеге асыратын лизингтік мәміле;
oo таза лизинг - құрал-жабдыққа қажетті қызметтердің барлығын лизинг алушы өзі жүзеге асыратын лизингтік мәміле [3. 3 бап]. Осының барлығы тек заңдарда ғана емес сонымен қатар отандық ғалымдармен терең зерттелген.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі болып белгілі экономистер К.А.Сағадиев, А.И.Мырзахметов, А.С.Смағулов авторлардың еңбектері, Казкоммерцбанк АҚ және ЖШС Сәтті лизингті пайдаланудың қаржылық талдауы, жүргізу саясаты мен келісім шарттары, Қаржылық лизинг туралы заңдылық актілері, түрлі газеттер мен журналдар және басқа да көптеген авторлардың еңбектері болып табылды.
1 Лизингтік операциялардың теориялық және әдістемелік негіздері
0.1 Лизингтің мәні, саралануы және қалыптасу кезеңдері
Бүгінгі кезде Қазақстанда лизинг пен лизингтік қатынастар кең таралуда. Лизинг терминін қаржылық жалға беру, несие-жалға беру немесе жалға беруді қаржыландыру операциялары түсініктерден кең мағынада қарастыру керек деп саналады. Ағылшын тілінен to lease сөзді аударғанда жалға беру деген мағынаны білдіреді. Сондықтан, лизинг термині қаржылық жалға беруді ғана емес, басқа да жалға беру қатынастарды түсіндіреді. Бірақ лизингтің әрбір анықтамасын шектеулі деп санауға болады. Лизингтің қаржы-коммерциялық, құқықтық, техникалық аспектілері бар. Шамамен санағанда, лизингтің жүзден астам анықтамалары бар. Анықтамалардың талдауы лизинг мәнінің тар және кең түсіндірмелерін келесі белгілерден қарауға болады:
1. Лизингтік келісім шарттың экономикалық мағынасы мен құқықтық нысаны.
2. Лизинг мәміле объекттерінің ортасы.
3. Мәміле қатысушылардың саны мен құрамы.
4. Мәміле мерзімі.
Лизингтің тар мағынасы бір белгілер басқа кең трактовкаларымен байланыстырылған, және де олардың мүмкін болатын комбинациялары көптеген анықтамалар болудың негізі болып саналады.
Үйлестірілмеген және бұл салада әртүрлі жағдайларда қолданылатын терминология. Түрлі орта мен салалар істердің мамандары (заңгерлер, саудагер-кәсіпкерлер, маркетологтар, банкирлер, сыртқы экономикалық ортадағы жұмысшылар) лизингті сипаттағанда, оны не инвестициялық және банктік қызметтерге, не жалдық қызметтерге, не іс қызметтерге жатқызады. Ол тауар өткізу (өтім) түріне сәйкес, машина - ткхникалық өнімдерді жабдықтау түріне, жал, ұзақ мерзімді жал түріне, капитал салымдарды қаржыландыру түріне, негізгі қорларға несиелендіру түріне, ұзақ мерзім пайдаланатын тауарлардың экспортын несиелендіру түріне, сыртқы экономикалық қатынастар (сыртқы сауда, экспорт- импорттық операциялар) түріне және тағы басқаларға сәйкес.
Қарастырылатын қатынастардың қиындығы мен салыстырмалы жаңа түрі, олардың заң жағынан түрлі мағынасы бар екенін көрсетеді. Құрылық Еуропада лизингтің құқықтық жағынан көп теориялар пайда болды, бірақ Лизюроптің (Еуропадағы лизингтің даму сұрақтарымен айналысатын халықаралық ұйым) бірінші сессиясында, ешкім лизингтің нақты анықтамасын бере алмайтыны туралы белгіледі.
Мысалы, Е. Кабатова лизинг туралы шетел құқықтық теорияларды толықтай талдаған соң, келесі негізгі бес тұжырымдамасын көрсетті:
1. Жал келісімі өзгеше сипатымен қарастырылатын лизинг келісім тұжырымдамасы.
2. Сатып алу үшін опционы бар бөліп-бөліп сату-сатып алу келісімі сияқты лизинг келісімнің мамандығы.
3. Тапсырыс институтының сипатын өзіне қосатын лизинг деп тұжырымдама бекітіледі.
4. Үшінші жақ пайдасына құрылатын келісім болып, лизинг осы теорияға сәйкес қарастырылады.
5. Лизинг (тоздыру арқылы қиратуды немесе жарамсыздыққа келтіруді болдырмай, бірақ кәдімгі тозуға шегерім жасай отырып, бөгденің мүлігін пайдалану құқығы) жағдайында пайда болатын қатынастардың ұқсастығы кейбір авторлармен белгіленеді.
Бұнда мәселені шешуге екі негізгі жолдарын айыру керек. Біреулер, азаматтық құқықтың дәстүрлі институттар көмегімен лизингті талдайды: жал, сату-сатып алу, несие келісімдері, тапсырыстар мен тағы сондай сияқты. Басқалар, қатынастардың қиындығы мен өзіндігі оларды ерекше өзіндік қатынастар сияқты қарастыруға негізін беруді бекітеді.
Көп жағдайларда отандық әдебиеттерде көлік құралдардың, жабдықтардың, машиналардың ұзақ мерзімді жалға беру немесе жалға алуларды лизинг деп түсінеді. Бірақ бұндай тәсіл лизинг түсінігінің тар мағынасына сай.
Лизингтің жалға алудан, жалға беруден айырмашылығы бар. Лизинг алушы жалға алушыға қарағанда объектті тек ұзақ мерзімге пайдалануға ғана алмайды. Оған сатып алушының дәстүрлі міндеттер салынады, олар иелік құқығымен байланысты: мүліктің ақысын төлеу, мүліктің қалпына келтірмеген жағдайда шығындарды өтеу, оны сақтандыру, техникалық қызмет көрсету және де жөндеу. Бірақ та мүліктің иесі ретінде лизинг беруші болып қала береді. Лизинг келісімінің объектісін қалпына келтіре алмаса немесе қолдануға мүмкіндігі жоқ болса, қарызын толықтай төлеуден босатылынбайды. Лизинг алушы жалға алушыға қарағанда лизинг берушіге объектті қолдану құқығы үшін ай сайын ақысын төлемейді, оның толықтай соммасын төлейді. Лизинг келісім объектісінің кемістігі болған жағдайда лизинг беруші кепілдік міндеттерден бос болып саналады, және де соған байланысты лизинг алушы жабдықтауш ымен өзі сөйлеседі.
Лизингте мүлікті қолдану құқығы оның иелік құқығынан бөлінеді. Лизинг беруші беретін мүлікке иелік құқығын өзіне сақтайды, ал оны қолдану құқығы лизинг алушыға өтеді. Осындай құқығы бар болғандықтан, ол лизинг берушімен келістірілген лизингтік төлемдерді жүргізеді. Объекттің лизингтік мерзімі біткен соң лизинг берушінің иелігінде қалады. Кейбір жағдайларда лизингтік келісімнің мерзімі өткен соң, лизинг алушы сол объектті сатып алуға құқығы бар. Объекттің толықтай соммасын төлеген соң, онда иелік құқығы болады.
Лизингтің банк несиесінен айырмашылығы бар. Банк несие аманаты ретінде қарыз алушының мүлігіне иелік құқығын өзіне қалдырады. Төлемдерін төлеген соң, қарыз алушы оның иесі болады. Лизингтік қатынастарда жалға алу мерзімі біткен соң және барлық соммасын төлегеннен кейін, объект лизинг берушіге қайтарылады. Әрине, лизингтік келісімдерде, қалдық соммасы бойынша лизинг объектісін сатып алу мүмкіндігі немесе лизинг алушының иелігіне берілуі қарастырылған.
Мүлікті уақытша пайдалануға берілуімен байланысты болатын, мүлік қатынастар жиынтығы ретіндегі анықтамасы лизингтің экономикалық мағынасын білдіреді. Бұл жиынтық мүліктік жалға алудың өз келісімін ғана емес, сату - сатап алу келісімдерін және қарыз келісімдерін өзіне қосады. Лизингке бұндай келісімдердің күрделі үйлестірулері сәйкес.
Лизинг саралауының (классификация) ұстанымдары мен белгілері.
Лизинг қызметтерінің қазіргі нарығы алуан түрлі қалыптары мен бұл операцияларды реттейтін заңды нормаларды мінездемелейді. Әлемдік тәжірибе лизинг келісімдердің алуан түрлі нұсқаларын шығарды. Олар бір келісім шартта болу мүмкін. Егер белгілі бір лизинг түрінің шарты өзгерсе, онда оның мүлдем жаңа түрін алуға болады. Сондықтан лизинг келісімдер түрлер тізімінің нақты саралауын жасаған жоқ.
Экономикалық әдебиеттерде лизинг феноменін теориялық ұғыну процессінде оның көптеген саралулары пайда болды. Олар көбінесе, түрлі ұстанымдар негізінде құрылған, түрлі дәрежеде лизингтік операциялардың түр-түрлерін, қалыптарын, түрлілігін және саралау белгілерін бөледі. Бұл айырмашылықтар негізінде:
А) лизинг ұғымының мәні;
Б) түрлі елдерде лизинг келісімдерінің заңдылық реттеудің ерекшеліктерінің болуы;
В) кейбір кездерде шетел терминдердің дәл аудармағандығы жатады.
Лизинг саралауларының ішінен келесілерді белгілеуге болады:
1. сызықтық, тайпақ саралауда бөлек белгілер бойынша лизинг түрлерін айырады;
2. көлемдік, сатылық саралауда, біріншіден лизинг түрлері, кейін олардың шегінде бұл операциялардың қалыптары мен түрліліктер берілген.
Саралаудың сызықтық ұстанымы ретінде саралау белгілердің мәселелерін айыру, ал сатылық саралауда лизингтің екі негізгі түрлері оперативті және қаржылық және де бұл операциялардың алуан түрлі қалыптары мен түрлері туралы сұрақтарды қарастырады. Сызықтық және сатылы саралау мысалы бойынша жасалынған лизинг саралау ерекшеліктерін салыстыру, сызықтық саралау ұстанышның жақтастығы, мұнда лизингтің көп түрлері айырылады. Лизинг түрлерін ерекшелегенде ол саралаудың белгілерден шығады.
Бұндай белгілерге жататындар:
1. Келісімге қатысатындырдың құрамы. Ол тікелей және жанама болады. Жанама үш жақты және көпжақты болып бөлінеді.
2. Мүлік типі бойынша жылжымайтын мүлік лизингі және жылжымалы мүлік лизингі болады.
3. Оның өтімділік дәрежесі бойынша толықтай өтелетін және толықтай өтелмейтін болып бөлінеді.
4. Амортизация шарттары. Толықтай амортизациясы бар және толықтай амортизациясы жоқ.
5. Қызмет көрсету көлемі. Таза, қызметтердің толықтай құрамымен және қызметтердің толықтай құрамы жоқ болып бөлінеді.
6. Операциялар жүргізілетін нарық секторы бойынша ішкі, сыртқы болады. Ал сыртқы экспорттық және импорттық болады.
7. Салықтық және амортизациялық жеңілдіктерге қатынасы бойынша шын және жалған болады.
8. Лизингтік төлемдердің мінезі бойынша ақшалай, өтем және аралас болып бөлінеді.
Лизинг біріншіден қаржылық болады. Ол үшке бөлінеді: қызмет көрсету лизингі, леверидж лизинг, пакеттегі лизинг. Екіншіден ол он бір бөлікке бөлінеді: жаңа жабдықтар лизингі, пайдаланған жабдықтардың лизингі, таза лизинг, шектелген қызметтер құрамының лизингі, толық лизинг, ішкі лизинг, халықаралық лизинг (экспортты, импортты, транзитті), тікелей лизинг, қайтарым лизингі, жедел және жаңартылған лизинг.
Белгіленген екі саралау ұстанымдардың ерекшеліктер, артықшылықтар мен кемшіліктерді лизингтік операциялардың саралауды келешек жетілдірген және жүйеленгенде есепке алу керек. Бар болған саралаудардың ішінен осы екі саралау жақсы және аса толық болғанына қарамастан, көптеген маңызды жақтары мен бұл қиын ұйымның теоретикалық ұғыну аспектілері мен қазіргі шаруашылық тәжірибе оларда есептелінген жоқ.
Саралау, мәнін зерттеу және лизингтік операциялардың мағынасына салыстырмалы талдау жасаған нәтижесінде, лизингтің келесі саралау белгілерін көрсетуге болады:
1. Келісім қатысушылардың (субъектілердің) саны мен құрамы.
2. Келісім объектісі.
3. Келісім мерзімі.
4. Келісім соммасы мен масштабы.
5. Қосымша және қарыздық қаражаттарды қаратудың дәрежесі.
6. Мүліктің өтімділік дәрежесі.
7. Амортизацияны есептеудің шарттары мен әдістері.
8. Қызмет көрсету көлемі.
9. Операциялар жүргізетін нарық секторы.
10. Салықтық және басқа жеңілдіктерге қатынасы.
11. Лизинг төлемдердің мағынасы.
12. Лизингтік келісімдегі опционның бар болуы.
13. Базистік (негізгі) мерзімде келісім бұзудың шарттары мен мүмкіндігінің болуы.
14. Мүліктің бухгалтерлік есептеудің тәсілі.
15. Ел келісімінің спецификасы.
Лизингтің қалыптасу кезеңдері.
Лизингпен байланысты экономика - құқықтық қатынастар шаруашылық арақатынастар тарихының жаңа сатысына жатқызады деп санайды. Бірақ ол солай емес. Жалға беру қатынастары бұрыннан бері келе жатқанын іс-қағаздар дәлелдейді.
XX ғасырдың 30 жылдары Генри Форд өз машиналардың өтімін кеңейту үшін жалға беруді тиімді қолданды. Бірақ автомобильді лизингтік бизнесінің заңды әкесі ретінде Золли Фрэнк болып саналады. Ол Чикагоның сауда агенті, ол 40 жылдардың басында автомобильдердің ұзақ мерзімді жалға беруін ұсынды.
Кеңес Одағында лизинг түсінігімен екінші әлемдік соғыста танысты, 1941-1945 жылдары leand-lease бойынша американдық техниканың жабдықталынуы іске асырылды.
Бербоут - чартер Кеңес Одағының Минфлоттың шарттарымен тоннаж - құрғақ жүктерді, кемелерді, танкерлерді алды. Олар пайдалануда алты - он екі жылдар арасында болды.
Лизингтік операциялардың отандық ішкі нарықта дамуы 1989 жылдың ортасынан басталатынын анықтауға болады. Шаруашылықтанудың жалдық қалпына кәсіпорындарды аударумен байланысты болды.
Дәстүрлі түрде қазіргі лизинг американдықтардың шығарғаны болып саналады. Еуропа елдеріне алпысыншы жылдары американдық кәсіпкерлермен әкелінді. Басқалардың айтуы бойынша, лизинг Англияда туды, содан кейін Солтүстік Америкаға жетті және де ХХ ғасырдың ІІ жартысында өзгертулермен Еуропаға қайтадан келді деп санайды. Сондықтан лизинг дами келіп біздің елімізге де жетті. Енді, лизингтік келісімдерді жүргізу үшін лизингтің айрықша түрлерін пайдалана отырып, іске асыру болады.
0.2 Лизингтік операцияларының түрлері
Қазіргі уақыттта лизингтік қатынастардың кеңеюі мен лизингтік операциялардың дамуы лизингтік мәмілелердің бірнеше түрлерінің пайда болуына алып келді. Лизингті жіктеудің бірнеше белгілері бар. Бұл лизингтік операцияларды қызмет ету түріне қарай топтастыруға мүмкіндік береді. Лизингтің әрбір формасының өзіне тән қасиеттері бар және ол міндетті түрде лизингтік мәмілелерді жүзеге асырған кезде және рәсімдеген кезде ескеріледі. Әлемдік тәжірибеде лизингтік мәмілелер бірнеше белгілеріне байланысты келесідей жіктеледі:
1) Нарық секторына байланысты:
oo ішкі лизинг - сатушы, лизинг алушы және лизинг беруші ҚР-ның резиденті болып табылады;
oo халықаралық лизинг - мұнда лизинг беруші немесе лизнг алушы ҚР-ның азаматы болып саналмайды. Бұл өз ішінде келесідей жіктеледі:
a) Экспорттық лизинг. Демек сатушы мен лизинг беруші ҚР-ның резиденті болып табылады;
b) Импорттық лизинг. Бұл жерде сатушы ҚР-ның резиденті емес, лизинг беруші мен алушы ҚР-ның резиденті болып табылады;
c) Транзитттік лизинг. Мұнда лизингтік мәмілеге қатысушы үш жақ 3 елдің резиденттері болып табылады.
2) Келісім- шарт мерзіміне байланысты:
oo қысқа мерзімді: 1 жылға дейін;
oo орта мерзімді: 1-3 жыл аралығында;
oo ұзақ мерзімді: 3 -5 жыл аралығында.
3) Қатысушылар санына байланысты:
oo екіжақты лизинг: лизинг обьектісін сатушы бір мезгілде лизинг алушы ретінде қөатысады. Лизингтің бұл түрі қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі жағдайында тиімді:
oo үшжақты лизинг: бұған жабдықтаушы, лизинг беруші және лизинг алушы ғана қатысатын лизингтік мәміле түрі;
oo көпжақты лизинг: бұған осы үшінші жақпен қоса, лизинг берушіні несиелендіріп отырған несие беруші банк немесе басқа да қаржылық ұйымдар қатысатын лизингтік мәміле түрі.
4) Мүлікке қызмет көрсету көлеміне қарай:
oo Таза лизинг: барлық қызмет көрсетулерге байланысты жауапкершілікті лизинг алушы өз мойнына алады;
oo Толық лизинг: барлық қызмет көрсетулерді лизинг беруші өз мойнына алады;
oo Сервистік лизинг: келісім-шарт объектісін өндірісте пайдалануға толық дайындап беру лизинг берушінің үлесінде.
5) Лизингтік төлемдер сипатына байланысты:
oo Ақшалай төлем: лизинг берушіге лизинг алушы жал ақы үшін қолма-қол ақшамен есеп-айырысады;
oo Компенсациялық төлем: лизинг берушіге лизинг алушы жал ақысы үшін, сол жалға алынған жабдықтың көмегімен өндірілген өніммен қайтарады:
oo Аралас төлем: жартылай қолма-қол ақшамен, жартылай тауармен есеп-айырысу түрі.
6) Лизинг мүлкінің типіне қарай:
oo жылжымалы мүлік лизингі;
oo жылжымайтын мүлік лизингі;
oo бұрын пайдаланылған мүлік лизингі.
7) Салық және амортизациялық жеңілдіктерге қатысты:
oo жалған лизинг: қызметі алыпсатарлық сипатта болады және жеңілдіктер есебінен пайда табу мақсатында жүргізіледі;
oo нағыз лизинг: жалға берушінің инвестициялық жеңілдік және жедел амортизация сияқты салық жеңілдіктеріне құқы бар, ал жалға алушы салық төлеу үшін жарияланған кірістер есебінен жалдық төлемдерді алып тастай алады;
8) Қатысушылар құрамына тәуелді:
oo Тікелей лизинг - сатушы лизинг алушыға құрал-жабдықты тікелей жеткізеді. Демек екі жақты келісім орын алады. Мұндай түрдегі лизингтік келісім-шарттар енді кеңінен тарала бастады. ¤йткені қазіргі көптеген құрал-жабдық өндірушілер өз өнімдерінің ұлғаюына байланысты өз өнімдерін лизингке бере бастады. Лизингтің бұл түрінің механизмі келесі сызбада көрсетілген:
Лизинг келісім-шарты
Жабдықтаушы кәсіпорын
Лизинг
алушы
2 сурет Тікелей лизингтік қатынастардың схемасы
oo Жанама лизинг - бұл құрал-жабдықты тұтынушыға жеткізу лизингтік компания немесе банк арқылы жүзеге асырылады. Яғни, үшжақты немесе көпжақты лизингтік келісім - шарт түзіледі. Жанама лизингтің механизмі келесідей:
Лизингтік компания
Сату-сатып алу келісім-шарты
Лизингтік
келісім-шарт
Жабдықтаушы кәсіпорын
Лизинг алушы
3 сурет Жанама лизингтік қатынастардың схемасы
oo Қайтымды лизинг - лизинг объектісін сатушы бір мезетте лизинг алушы ретінде де қатысатын екіжақты лизингтік келісім-шарт түрі. Соңғы уақытта мұндай лизингтік келісім-шарттардың көлемі өсіп келеді. Лизингтің бұл түрі қаржылық ресурстардың жетіспеушілігін бастан кешіріп отырған кәсіпорындар үшін тиімді. Мұндай кәсіпорындар лизингтік компанияларға өз құрал-жабдықтарын сатады және бір мезетте өз құрал-жабдығын лизингке алу туралы лизинг берушімен лизингтік келісім-шартқа отырады. Яғни, кәсіпорын қысқа мерзім ішінде ликвидтілігін қамтамасыз етеді және сонымен бірге құрал-жабдықтар кәсіпорыннан шықпайды, тек құжат түрінде лизинг берушіге өтеді. Лизингтің бұл түрінің механизмі келесідей:
Сату-сатып алу келісім-шарты
Кәсіпорын
Лизинг
беруші
Лизинг келісім-шарты
4 сурет Қайтарымды лизингтің жалпы схемасы
Осы жоғарыда көрсетілген лизингтің түрлерін топтастыра келе негізгі екі түрге біріктіруге болады:
Қаржылық лизинг - сатып алуды несиелеудің ұзақ мерзімді несиелік формасы болып табылады. Бұл жағдайда лизинг беруші лизинг алушының тапсырысы бойынша сатушыдан көрсетілген мүлікті өз меншігіне сатып алады және лизинг алушыға аталған мүлікті белгілі бір шарттармен уақытша жалға береді. Сондай-ақ лизинг мерзімі мүліктің амортизациялау мерзіміне сәйкес немесе одан жоғары болуы мүмкін. Лизинг обьектісі лизингтік келісім-шарттың мерзімі аяқталған соң немесе егер лизингтік келісім-шартта көрсетілсе, лизинг алушы келісім-шарт мерзімі бітпей жатып, оның құнын толық өтеген жағдайда лизинг алушының меншігіне өтуі мүмкін [4. 28-39 бет].
Қазақстан Республикасының "Қаржылық лизинг туралы" Заңына сәйкес лизингтің бұл түрі келесідей талаптарға сәйес келуі қажет:
oo қаржылық лизингтің мерзімі негізгі құралдардың пайдалы қызмет мерзімінің 80%-нан асу керек;
oo негізгі құралдарды лизинг алушыға тіркелген бағамен сатып алу жөнінде құқық беру лизинг шартында белгіленсе;
oo лизинг берушіге тиесілі лизингтік төлемдердің дисконтталған құны лизинг мүлкінің нарықтық құнының 90%-не тең немесе одан жоғары болу керек.
Қаржылық лизинг туралы заңға сәйкес лизиингтік қатынастардың бір түрі ретінде сублизингті атап көрсеткен. Сублизинг - шарттық қатынастар - оларға сәйкес лизинг алушы лизинг берушінің жазбаша келісімімен лизинг мүлкін үшінші бір тұлғаға ақыға уақытша иеленуге және кәсіпкерлік мақсаттар үшін пайдалануға береді. Сублизинг шартын лизинг шартының мерзімінен асып кеткен уақытқа жасауға болмайды. Сублизинг процесінің механизмі келесідей:
Лизинг беруші
Лизингтік келісім-шарт
Лизинг алушы (Сублизинг беруші)
Сублизингтік келісім-шарт
Сублизинг алушы
5сурет Сублизингтік операцияның жалпы механизмі
Оперативті лизинг - қаржылық лизингтің талаптарына сай келмейтін қысқа мерзімді лизингтік мәміле түрі. Бұл жағдайда көбінесе лизинг беруші лизинг мүлкін алдымен сатушыдан сатып алады, содан кейін лизинг мүлкін лизинг алушыға белгілі бір шарттармен уақытша пайдалануға береді. Лизингтің бұл түрінің негізгі ерекшелігі лизинг мерзімі аяқталған соң лизинг мүлкі міндетті түрде лизинг берушіге қайтарылады және оны басқа бір лизинг алушыға қайта лизингке береді. Яғни, лизинг алушыда мүлікті қалдық құнымен сатып алу мүмкіндігі жоқ. Оперативті лизингте лизингтік төлемдер деңгейі қаржылық лизингке қарағанда жоғары болады. Бұл мыналармен байланысты: лизингберуші құрал-жабдықты кейде оларды кім, қашан және қандай көлемде жалға алатынын білмей алдын ала сатып алады. Сондықтан оның осы мақсатқа жұмсалған шығындардың қайтарымдылығына толық кепілдемесі болмайды және өзінің лизингтік қызметінің бағасын көтеруге мәжбүр болмайды. Оперативті лизинг кезінде лизинг берушілердің өздері мәміленің объектісін сақтандырады. Олардың техникалық қызмет көрсетуін және жөндеуді қамтамасыз етеді. Бұл өзінің мүлкінің қалдық құнын өтеу кезінде тәуекелді минимизациялауға мүмкіндік береді, ал мүліктің қалдық құны моралды тозуының кесірінен өсіп отыруы мүмкін және жалға алушылар жағынан сұраныстың болмау себебінен де өсуі мүмкін.
Біздің елімізде лизнгтік мәміле ретінде құқықтық тұрғыдан "Қаржылық лизинг туралы" заңға сәйкес қаржылық лизингке ғана мән беріліп, осы тұрғыда салықтық және кедендік жеңілдіктер жасалған. Сондай-ақ аталмыш заңға сәйкес лизингтің келесідей түрлеріне анықтама берілген:
oo қайтару лизингі - жабдықтаушы кәсіпорын мен лизинг алушы кәсіпорын бір кәсіпорын болып табылатын лизингтік мәміле түрі;
oo банк лизингі - лизинг беруші банк болып табылатын лизингтік мәміле;
oo толық лизинг - жеткізу, орнату және басқа да құрал-жабдыққа қажетті қызметтердің барлығын лизинг беруші жүзеге асыратын лизингтік мәміле;
oo таза лизинг - құрал-жабдыққа қажетті қызметтердің барлығын лизинг алушы өзі жүзеге асыратын лизингтік мәміле [3. 3 бап].
Шағын кәсiпкерлiктіктің мынадай ұйымдық-құқықтық нысандары болады.
Толық серіктестік. Серіктестіктің әрбір қатысушысы, олар екеуден кем болиауы тиіс, серіктестік атынан кәсіпкерлік қызметті атқаруға құқылы, яғни мұндай серіктестіктің қызметі толық серіктестіктің өз қызметі деп аталады.
Толық серіктестіктің қатысушылары серіктестіктің қарыздары бойынша толық жауапкершілікті. Бұл, егер мүлік жетіспеген кезде немесе қарызды өтеген кезде несиеорлар серіктестіктің кез-келген мүшесінен талап етуге құқылы екенін білдіреді. Серіктестер өзінің жеке мүлігінің көлемінде ғана жауап береді.
Осындай жауапкершілік толық серіктестікті несиеорлар үшін тартымды етеді. Серіктестер арасындағы қарым-қатынас сенімділікпен құрылады.
Толық серіктестік қызметін басқару үшін барлық қатысушылардың келісімі қажет. Толық серіктестіктің қатысушысы оның құрамынан тек қана осы серіктестіктің басқа да қатысушыларының шешімінің негізінде, соттың шешімі бойынша шығарылуы мүмкін.
Толық серіктестік кұрылтайшылық келісім шарт негізінде құрылады және қызмет етеді, оған барлық қатысушылар қол қояды.
Командиттік серіктестік. Толық серіктестіктің бір түрі болып табылады, бірақ онда бөтен тұлғалар есебінен қосымша капмталды тартуға болады (салымшы-қатысушылар немесе командинттер). Бұл тұлғалар серіктестіктің қызметіне тек қана салымдарды жарғылық капиталға салу жолымен және өздерімен салнған салымдар шегінде шығындар тәуекелін атқарады.
Командиттік серіктестіктің ұқұқықтық құжаты тек қана толық қатысушыларымен қол қойылған құрылтайшылық келісім шарт болып табылады 3.
Жауапкершілігі шектеулі қоғам. Жарғылық капиталы қоғамның қарыздары бойынша жауап бермейтін қатысушылар үлесіне бөлінген ұйымды жауапкершілігі шектеулі қоғам деп атайды. Толық салым салмаған қоғамның қатысушылары, әрбір қатысушының төленбеген салым үлесінің құны көлемінде жауапкершіліктеріне жауапты. Қағамның мемлекеттік тіркелуі кезінде оның жарғылық капиталының кем дегенде 50% төленуі керек.
Құрылтйшылық келісім шартқа қол қойылғаннан кейінгі бекітілген жарғы жауапкершілігі шектеулі қоғамның құрылтйшылық құжаты болып табылады. Егер қоғам тек бір адаммен құрылған болса, жалғыз құрылтйшылық құжат болып жарғы табылады.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік. Бұл жауапкершілігі шектеулі қоғамның бір түрі, онда қатысушылар өздерінің жарғылық капиталындағы салымының құнына барлығына бірдей көлемде жауапкершіліктер бойынша қосымша жауапты болады. Сонымен қоса қосымша жауапкершілігі бар серіктестік қоғам және серіктестік арасындағы орынды алады.
Өндірістік кооперативтер. Бұл коммерциалық ұйымдардың бір түрі болып табылады, ол жеке кәсіпкерлер болып табылмайтын, бірақ кооператив қызметіне өзінің жеке еңбегімен қатысатын жеке тұлғалардың ерікті бірігуі негізінде құрылады.
Өндірістік кооперативтердің әр мүшесі өзінің мүліктік салымының көлеміне байланыссыз оның жұмысын басқаруда бір дауысы бар және алынған табыс мүліктік салым емес еңбектік салымның есебінен бөлінеді.
Кооперативтер мүшесі болып оның қызметіне қатыспайтын, бірақ мүліктік салымдарды салатын және оларға табыс алатын заңды және жеке тұлғалар бола алады.
Кооперативтер мүшесі оның қарызы бойынша жауапты, бірақ өзінің барлық мүлігімен емес, алдын ала жарғыда бекітілген көлемінде.
Жалғыз құрылымдық құжат - кооперативтердің барлық мүшелерінің жиналысында бекітілетін және қабылданатын жарғы болып табылады
Шағын бизнес іріге қарағанда икемді болып келетінін ұмытпаған жөн. Әсіресе, бұл жұмыстың маусымдық сипатта болуында айқын көрінеді. Сонымен бірге, ол тұтынушылар сұранымының өзгерісіне шұғыл икемделе алады, бәсекелі нарықтық қатынастардың қалыптасуына активті әсер ете алады, экономиканың құрылымдық қайта құрылуына мүмкіндік жасайды, барлық деңгейдегі бюджеттерді толықтыратын жаңа жұмыс орындарын құруы және активті меншік иелері мен кәсіпкерлер қатарын қалыптастырады, тенденцияларды шұғыл меңгеріп, инновацияны дамытады 3.
Шағын бизнестің ірі өнеркәсіппен салыстыра келгенде бірқатар басымдылықтарға ие болатындығына қарамастан экономиканың ерекше секторы ретінде біршама қиындықтарды да өткеруде. Оларға келесілер жатады:
oo капиталдың жеткіліксіздігі. Бұл өзінің қаржысының жетіспеуінен және капиталға қол жеткізудегі ірілермен күресте әлсіз болуынан туындайды;
oo экспорттық операцияларды жүргізудегі проблемалар. Олар өздері шетел нарық ерекшеліктерін зерттеу мен тәуелсіз экспорттық саясатты жүргізуге байланысты шығындарды көтере алмайды;
oo басқару процесінің ерекшеліктері. Шағын фирма иеленушісінде өндірістік, инженерлік, бухгалтерлік, менеджерлік және администратор тәжірибесі болуы керек, ал көбінесе оларда ешқандай да тәжірибе болмайды;
oo квалификациялы жұмыс күшінің жетіспеушілігі. Көптеген жоғарғы және орта оқу орындарының түлектері өзінің еңбек әрекетін шағын кәсіпорындарда бастағандарына қарамастан, олардың көбісі бұл этаптан тез өтіп және одан гөрі перспективті ірі компаниядан жұмыс табуға тырысады;
oo сыртқы экономикалық орта жағдайына ерекше сезгіш келеді. Ірі кәсіпорындарға қарағанда тұрақсыз келетін шағын фирмалар өз өнімдерін тез өткізу мүмкіндігіне байланысты болады;
oo әрекетті жоспарлаудың күрделілігі. Шағын фирмалардың тек бір бөлігі ғана өндірістік жоспар құрады және одан да аз бөлігі - стратегиялық жоспар жасайды, ал фирма нарықтағы өз орнын тек осының көмегімен таба алады.
Бүгінгі таңда Қазақстанда лизингтік қызметпен айналысатын компаниялардың барлығы дерлік қаржылық лизинг қызметімен айналысады. Ал лизингтік мәмілелердің басқа да түрлерін қолданудағы салықтық жеңілдіктер мен ынталандырулардың болмауы лизингтік қызметтің жан-жақты дамуына кері әсер етуде.
0.3 Лизингті пайдаланудың халықаралық тәжірибесі
0.4
Лизинг - халықаралық экономикада өте тез дамиды және қызмет ортадағы бизнесте, кәсіпкерлік пен коммерциялық ісінде салыстырмалы жаңа түрі.
Алғашқы лизингтік компания АҚШ-тағы Сан-франциско, Калифорния штатында 1952 жылы құрылды. Босх мырза Калифорниядағы азық - түлік тағамдарын өндіру бойынша шағын фирманы басқарды. Әскери ведомствосынан шағын келген үлкен тапсырысты орындау үшін, машина саябағын арттыру керек болды, бірақ фирманың капиталы үлкен емес және де бос қаражаттар болған жоқ. Босх керек машиналарын жалға алды, сондықтан оларды алудың қаржыландыру процессін іске асырды. Бұл операцияның пайдалы болғанын көріп, басқа фирмалар өзіне керекті машиналарын жалға алғысы келді. Сондықтан Босх United States Leasing Corporation 20 мың доллар капиталы бар фирманы құрды. 2 жыл өткен соң осы фирма 3 млн.доллардан астам соммасына машиналар мен жабдықтарды жалға берді. Босх акцияларға жазылуын жариялап, 400 мың доллар капиталы бар Boothe Leasing Corporation екінші фирманы құрды. Фирмада көп ізбасарлар пайда болды, олар қаржыландырудың лизингтік нысандар артықшылықтарын өздеріне ашты. 1959 жылы лизингтік операцияларының көлемі 300 млн. доллар құрады.
АҚШ-ның коммерциялық банктері 60 жылдардың басында лизингтік операцияларға қатысты. Лизингтік бизнестің кеңеюіне 1971 жылы Федеральды қор жүйесін басқаратын Кеңестің шешімімен болды. Еншілес фирмаларды бекітіп, оларға жабдықтарды жалға беруге банкілер рұксатберілді.
50 жылдардың аяғында американдық лизингтік компаниялар шетел нарықтарына назарын аударды. 1959 жылы United States Leasing Corporation Канадада өз филиалын ашты және Англияда ашуды ойластырды. 1960 жылдың 8 маусымында Mercantile Leasing Company сауда лизингтік компаниясы құрылған, Англияда лизингті қолдану үшін, акциялардың 80% Mercantile Credit Company 20%-ы United States Leasing Corporation болды. 60 жылдардың І жартысында көптеген ағылшын қаржылық компаниялары лизингтік операцияларға қатысты. Осы операцияларға біртіндеп банктер қосылды. 1961 жылы Англиядағы лизингтік фирмалардың айналымы 280 млн.доллар құрады.
Францияда алғашқы лизингтік компаниясы Bangue de I'Indochine талабы бойынша құрылған және де Sepafites деп аталады. Ол өнеркәсіптік жабдықтардың лизингісімен айналысқан алғашқы келісім шарт 1961 жылдың 22 ақпанында болды. 1962 жылы Францияда 28 лизингтік компаниялар өз істерін атқарды, олармен 60 млн.доллар жалпы соммасына келісімдер құрылған.
Еуропалық лизингтің түрлілігі көп болғандықтан, көптеген еуропалық елдерде оның мәнін қолдану үшін әртүрлі терминдер заңдылықтарда қолданды. Яғни, Франция, Бельгия, Италияның лизингке қатысты заң актілерде келесідей қолданылды: несие-жалға беру (credit - bail); жалға беруді қаржыландыру (location finance); қаржылық жалға берудегі операциялар.
Аймақтық саясаттың бір бөлігі ретінде француз мемлекеті компанияның ісін қарастырды. Жартылай салықтардан босату, болатын жоғалтулар үшін арналған негізгі қорларды құру және тағы басқа лизингтік компаниялардың ісін ынталандырды. Францияның ірі лизингтік компаниялары: Локафранс, Локабай, Солибай, Софимобай, Слиминог және тағы тасқалар.
Италияда 1963 жылы алғашқы лизингтік компания құрылды, бірақ жалға беруден операциялардың лезде өсуі 70-80 жылдарда байқалды. Италияның негізі болып жалға беру ұйымдардың көп саны табылады.
80 жылдардың ІІ жартысында елде екі мыңға жуық лизингтік компаниялар болды, үлкен бөлігі кіші және орталар санына қатысты болды. Олардың ішінен елуден астам лизингтік компаниялар бөлініп шықты. Олар Асима Ұлттық ассоциацияның мүшелері болды. Сол уақытта оннан астам итальяндық ірі компаниялардың үлесіне операцияларының барлық көлемінің 80%-ы келді. Елдің лизингтік компаниялары - Локафит, Итализ, Гетролизинг, Савализинг, Локат - 30 мыңнан астам кәсіпорындарға қызметін көрсетті.
Германияда алғашқы лизингтік компаниясы Leasing GMBH деген алғашқы лизингтік компаниясы 1962 жылы дюссельдорфта құрылған. 1968 жылы барлық лизингтік компаниялар 125 млн.доллар жалпысоммасына келісім шарттарды құрды. Deutsche Anlagen Leasing GMbh Майнцте және Mitfinanz Мюльхаймда, американдық капиталының тікелей немесе жанама түрде қатысуымен құрылған.
Германиядағы мамандандырылған лизингтік компаниялары банктермен және елдің басқа қаржылық ұйымдармен бақыланады (жиі капиталдың 100%-ы бір ғана банк иелігінде болды). Өндірушілер мен несиелік ұйымдардың аралас қатысатын фирмалардың үлкен саны бар. Кейбір кездерде ұйымдастырушылар санына лизингтік компаниялар кіреді: мысалы, Linde Leasing фирманың капиталының 30% - Dresdner Bank AG банкте, 25%- IKB Leasing компаниясында, 45%- Linde AG фирмада.
Лизингтік компаниялар саны бойынша Германия АҚШ-тан кейін екінші орын алады, бірақ операциялар масштабы бойынша батыс германдық лизинг берушілер американдық лизингтік компаниялардан едәуір аз.
Еуропада лизингтік операциялардың активті түрде өсуіне көбінесе статустың анықталмағандығы әсерін тигізді, азаматтық, экономикалық, саудалық, қаржылық және салықтық заңдылықтар жағынан. Жетпісінші жылдардың басында немістер Еуропаның неміс тілдес мемлекеттерде лизингтік келісімдердің құқықтық статусын бекітті. Бұл фактор лизингтің лезде өсуінің бастапқы нүктесі болып саналады.
1963 жылы Жапонияда Japan Leasing Corporation алғашқы лизингтік компания құрылған. 1970 жылдан бастап жапон лизингтік фирмалардың лизингтік келісім шарттар құратын соммасы 261 миллиардтан 4758 млрд.иенге өсті, лизингтік масштабтар бойынша АҚШ-тан кейін екінші орынға шығу үшін керекті соммадан 18 есе өсті.
Жапонияда лизингтік операциялардың соммалық келісімдерінің өсуі, лизингпен айналысатын компаниялардың санын арттыру жолымен жүргізілді. Алғашқы лизингтік фирмалардың жағымды тәжірибесі жапон нарығының лизингтік қызметтердің үлкен потенциалы бар екенін көрсетті. Банк ұйымдарын және сауда фирмаларын, яғни лизингтік бизнесиің жаңа қатысушылардың өзіне қаратты. Нәтижесінде, лизингтік компаниялардың саны 33-280 дейін өсті. Ол Жапонияның ішкі нарықта бәсекелістіктің кеңеюіне жол ашты және де жапондық лизинг берушілер шетелдерде істерін белсендірді.
Өнеркәсіптік дамыған елдерде фирмалар ашылды, мысалы, АҚШ пен Ұлыбританияда, және де Жапония мен шетелдерде шетел серіктестерімен араластырылғандар. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе
1 Лизингтік операциялардың теориялық және әдістемелік негіздері
0.1 Лизингтің мәні, саралауы және қалыптасу кезеңдері
0.2 Лизингтік операцияларының түрлері
0.3 Лизингті пайдаланудың халықаралық тәжірибесі
2 АҚ Казкоммерцбанк мысалында лизингтік операцияларды талдау
3.1 АҚ Казкоммерцбанк жалпы мінездемесі мен қызметін талдау
2.2 АҚ Казкоммерцбанкте ауыл шаруашылығында лизингтік істі жүргізудің саясаты
2.3 Ауыл шаруашылығында лизингті пайдалануды талдау
2 Қазақстан Республикасында лизингтік операцияларды жетілдіру жолдары
3.1 Лизингті ауыл шаруашылығында пайдалануды дамыту мәселелері
3.2 Лизингтік қатынастарды ауыл шаруашылық саласында жетілдіру жолдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Ғылыми техникалық прогресстің әсерінен айналыс және өндіріс орталарының түрленуі, шаруашылықтануының экономикалық шарттардың өзгерулері мүлкінің әртүрлі нысандардың негізгі қорлардың субъектілердің модификациясы және материалдық-техникалық базасының жаңарту әдістерінің, біздің еліміздің ауыл шаруашылыққа арналған дәстүрлі емес енгізу және іздеуді тудыруды керек етеді. Сондай әдістердің бірі - лизинг болып табылады. Лизингтік объектімен ауыл шаруашылығы саласындағы кәсіпкерлікте лизингтік бизнестің орнын анықтайды, ол машиналар, жабдықтар, көліктік және тағы басқа құралдар - негізгі қорлар бөлімінің активті элементтерінің маңыздылығын көрсетеді.
Лизинг терминін қаржылық жалға беру, несиелік жалға беру немесе жалға беруді қаржыландыру операциялары түсініктерден кең мағынада қарастыру керек деп саналады. Ағылшын тілінен to lease сөзді аударғанда жалға беру деген мағынаны білдіреді. Сондықтан, лизинг термині қаржылық жалға беруді ғана емес, басқа да жалға беру қатынастарды түсіндіреді. Бірақ лизингтің әрбір анықтамасын шектеулі деп санауға болады.
Лизинг түсінігі жай ғана ұзақ мерзімді жалдау ретінде ғана емес, жалгерлік қатынас, кепілдік есебімен, несиелік қаржыландыру элементтері, қарыз міндеттемелері бойынша есеп айырысулар және басқа да қаржылық механизмдер қатыстырылған дәстүрлі емес, келешекті қаржыландырудың қосымша жүйесі ретінде қарастырылады. Лизингктік операция бүгінгі күні қазақстандық экономикаға өте қажетті банктік құрылымның өндірісті, әсіресе ауыл шаруашылығын қаржыландыру бойынша іскерлік ортамен бірлесе қызмет етуіне әсер ететін операция.
Лизингтің қаржы-коммерциялық, құқықтық, техникалық аспектілері бар. Шамамен санағанда, лизингтің жүзден астам анықтамалары бар. Анықтамалар кең және тар мағынада беріледі. Қазақстан үшін лизинг дегеніміз, қаржылық-коммерциялық, құқықтық немесе басқа аспектілерден қарағанда, барлық жалға беру операциялары. Лизингтің жалға алудан, жалға беруден айырмашылығы бар. Лизинг алушы жалға алушыға қарағанда объектті тек ұзақ мерзімге пайдалануға ғана алмайды. Оған сатып алушының дәстүрлі міндеттер салынады, олар иелік құқығымен байланысты: мүліктің ақысын төлеу, мүліктің қалпына келтірмеген жағдайда шығындарды өтеу, оны сақтандыру, техникалық қызмет көрсету және де жөндеу. Бірақ та мүліктің иесі ретінде лизинг беруші болып қала береді. Лизинг келісімінің объектісін қалпына келтіре алмаса немесе қолдануға мүмкіндігі жоқ болса, қарызын толықтай төлеуден босатылмайды. Лизинг алушы жалға алушыға қарағанда лизинг берушіге объектті қолдану құқығы үшін ай сайын ақысын төлемейді, оның толықтай соммасын төлейді. Лизинг келісім объектісінің кемістігі болған жағдайда лизинг беруші кепілдік міндеттерден бос болып саналады, және де соған байланысты лизинг алушы жабдықтаушымен өзі сөйлеседі.
Шаруашылық байланыстардың басқа нысандарға қарағанда, лизингтің басты ерекшеліктері мен артықшылығы - келісімді және экономикалық қатынастар және халықаралық экономикалық қатынастар жүйесінің көптеген түрлілігінде. Мамандандырылған лизингтік компаниялар жабдықтардың нақты түрлерінің лизингісімен немесе клиенттердің нақты ортасына қызмет көрсетумен айналысады. Осындай фирмалар көбінесе оперативті лизингпен айналысады.
Бизнес ортадағы болашағы бар лизингтік бағыттың ісі елдегі экономикалық реформалардың жүргізілуін анықтайды. Елдің шаруашылық кешеннің инвестицияларда керектігі - лизинг ісінің жедел дамуына жол ашты. Қазақстан лизингтің кең масштабты дамуына банктік капиталының орнына бекініс жасауы, экономикалық салалар мен ауылдық секторларға зайымдар мен несиелерді, тікелей отандық және шетел инвестицияларды активті түрде өзіне қаратуы, шағын және орта бизнестің жедел дамуы түрткі береді.
Елдің тұрғылықты және құрылымдық дамуының кезеңдерінде, елдің экономикалық орнықтырудың себеп болатын лизинг деп халықаралық тәжірибе куәландырады.
Қазақстандағы лизинг нарығын дамыту арқылы мемлекет ауыл шаруашылығы және өңдеуші салаларды өркендетуге мүмкіндік бар. Ол үшін осы салаларға арналған бағдарламалар қабылдап, тек осы саладағы лизинг қызметіне байланысты мемлекеттік ынталандыру жүйесінің механизмін жасау қажет. Өйткені бюджеттік емес коммерциялық лизингтік компаниялар бұрынғысынша өндірістік қызметті қаржыландырумен байланысты емес операциялардан кіріс алғанды артық көреді. Мәселен, қазіргі Қазақстандағы жалпы лизингтің көлеміндегі негізгі үлесті ауыл шаруашылығы техникалары иеленгенімен (48-50%), олардың жартысы бюджет есебінен қаржыландырылады да, ал қалған жартысы ғана коммеруиялық лизингтік компаниялардың үлесінде. Коммерциялық лизингтік компаниялардағы негізгі үлесті автокөліктер, өндірістік құрал-жабдықтар және құрылыс техникалары алып отыр. Лизингтік компаниялардың басшыларының пікірінше, мұның себебі ауыл шаруашылығында тұрақтылықтың болмауымен, яғни өндірістік сипаты маусымдық сипатқа тән, сондықтан осы саладағы тәуекелдіктің жоғары болуымен түсіндіреді. Және мұның бірден-бір себебі ретінде көпшілік мамандар маманданған сақтандыру қызметінің жоқтығынан деп есептейді.
Қаржыландырудың басқа әдістерімен салыстырғанда, лизингтің артықшылықтары бар, олар: кәсіпкер қаржыларының бір бөлігі бар болғанда өз ісін бастай алады. Кәсіпорындарға ақшалай түрінде қаражат берілмейді, өйткені оларды бақылау қиынға түседі. Өндірістік аспаптарды кеңейтуге және жаңаруына керек болатын өндірістік құралдар ретінде беріледі. Шағын бизнестің өкілдері лизингке қызығушылықты білдіреді. Оларда қаражаттары аз болып және де несие алмай, өндірісте жаңа прогрессивті жабдықтарды және технологияларды қолданады. Сондықтан, лизингтік операциялар қазіргі таңда өзекті мәселелердің бірі болып тұр.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасында лизингтік операциясының даму мәселелері мен оны ауыл шаруашылығы саласында пайдалану, сонымен бірге жетілдіру жолдарын қарастыру. Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қарастырылады:
oo лизингтің мәнін анықтау, оның ауыл шаруашылығында пайдаланудың артықшылықтары мен кемшіліктері;
oo лизингтің алуан түрлері мен ауыл шаруашылығында пайдаланудың халықаралық тәжірибесін қарастыру;
oo АҚ Казкоммерцбанк мысалында лизингтік операцияларды талдау;
oo лизингтік қатынастарының даму мәселелері мен ауыл шаруашылық бағытында оны жетілдіру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың объектісі Казкоммерцбанк АҚ болып келеді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Жұмыстың бірінші тарауында лизингтік операциялардың теориялық және әдістемелік негіздері қарастырылды. Екінші тарауында - Казкоммерцбанк АҚ мысалы ретінде ауыл шаруашылығында қаржылық лизинг талдауы бойынша зерттеу жүргізілген. Үшінші тарауында - лизингтік қатынастарды жетілдіру жолдары ұсынылды.
Біздің елімізде лизнгтік мәміле ретінде құқықтық тұрғыдан "Қаржылық лизинг туралы" заңға сәйкес қаржылық лизингке ғана мән беріліп, осы тұрғыда салықтық және кедендік жеңілдіктер жасалған. Сондай-ақ аталмыш заңға сәйкес лизингтің келесідей түрлеріне анықтама берілген:
oo қайтару лизингі - жабдықтаушы кәсіпорын мен лизинг алушы кәсіпорын бір кәсіпорын болып табылатын лизингтік мәміле түрі;
oo банк лизингі - лизинг беруші банк болып табылатын лизингтік мәміле;
oo толық лизинг - жеткізу, орнату және басқа да құрал-жабдыққа қажетті қызметтердің барлығын лизинг беруші жүзеге асыратын лизингтік мәміле;
oo таза лизинг - құрал-жабдыққа қажетті қызметтердің барлығын лизинг алушы өзі жүзеге асыратын лизингтік мәміле [3. 3 бап]. Осының барлығы тек заңдарда ғана емес сонымен қатар отандық ғалымдармен терең зерттелген.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі болып белгілі экономистер К.А.Сағадиев, А.И.Мырзахметов, А.С.Смағулов авторлардың еңбектері, Казкоммерцбанк АҚ және ЖШС Сәтті лизингті пайдаланудың қаржылық талдауы, жүргізу саясаты мен келісім шарттары, Қаржылық лизинг туралы заңдылық актілері, түрлі газеттер мен журналдар және басқа да көптеген авторлардың еңбектері болып табылды.
1 Лизингтік операциялардың теориялық және әдістемелік негіздері
0.1 Лизингтің мәні, саралануы және қалыптасу кезеңдері
Бүгінгі кезде Қазақстанда лизинг пен лизингтік қатынастар кең таралуда. Лизинг терминін қаржылық жалға беру, несие-жалға беру немесе жалға беруді қаржыландыру операциялары түсініктерден кең мағынада қарастыру керек деп саналады. Ағылшын тілінен to lease сөзді аударғанда жалға беру деген мағынаны білдіреді. Сондықтан, лизинг термині қаржылық жалға беруді ғана емес, басқа да жалға беру қатынастарды түсіндіреді. Бірақ лизингтің әрбір анықтамасын шектеулі деп санауға болады. Лизингтің қаржы-коммерциялық, құқықтық, техникалық аспектілері бар. Шамамен санағанда, лизингтің жүзден астам анықтамалары бар. Анықтамалардың талдауы лизинг мәнінің тар және кең түсіндірмелерін келесі белгілерден қарауға болады:
1. Лизингтік келісім шарттың экономикалық мағынасы мен құқықтық нысаны.
2. Лизинг мәміле объекттерінің ортасы.
3. Мәміле қатысушылардың саны мен құрамы.
4. Мәміле мерзімі.
Лизингтің тар мағынасы бір белгілер басқа кең трактовкаларымен байланыстырылған, және де олардың мүмкін болатын комбинациялары көптеген анықтамалар болудың негізі болып саналады.
Үйлестірілмеген және бұл салада әртүрлі жағдайларда қолданылатын терминология. Түрлі орта мен салалар істердің мамандары (заңгерлер, саудагер-кәсіпкерлер, маркетологтар, банкирлер, сыртқы экономикалық ортадағы жұмысшылар) лизингті сипаттағанда, оны не инвестициялық және банктік қызметтерге, не жалдық қызметтерге, не іс қызметтерге жатқызады. Ол тауар өткізу (өтім) түріне сәйкес, машина - ткхникалық өнімдерді жабдықтау түріне, жал, ұзақ мерзімді жал түріне, капитал салымдарды қаржыландыру түріне, негізгі қорларға несиелендіру түріне, ұзақ мерзім пайдаланатын тауарлардың экспортын несиелендіру түріне, сыртқы экономикалық қатынастар (сыртқы сауда, экспорт- импорттық операциялар) түріне және тағы басқаларға сәйкес.
Қарастырылатын қатынастардың қиындығы мен салыстырмалы жаңа түрі, олардың заң жағынан түрлі мағынасы бар екенін көрсетеді. Құрылық Еуропада лизингтің құқықтық жағынан көп теориялар пайда болды, бірақ Лизюроптің (Еуропадағы лизингтің даму сұрақтарымен айналысатын халықаралық ұйым) бірінші сессиясында, ешкім лизингтің нақты анықтамасын бере алмайтыны туралы белгіледі.
Мысалы, Е. Кабатова лизинг туралы шетел құқықтық теорияларды толықтай талдаған соң, келесі негізгі бес тұжырымдамасын көрсетті:
1. Жал келісімі өзгеше сипатымен қарастырылатын лизинг келісім тұжырымдамасы.
2. Сатып алу үшін опционы бар бөліп-бөліп сату-сатып алу келісімі сияқты лизинг келісімнің мамандығы.
3. Тапсырыс институтының сипатын өзіне қосатын лизинг деп тұжырымдама бекітіледі.
4. Үшінші жақ пайдасына құрылатын келісім болып, лизинг осы теорияға сәйкес қарастырылады.
5. Лизинг (тоздыру арқылы қиратуды немесе жарамсыздыққа келтіруді болдырмай, бірақ кәдімгі тозуға шегерім жасай отырып, бөгденің мүлігін пайдалану құқығы) жағдайында пайда болатын қатынастардың ұқсастығы кейбір авторлармен белгіленеді.
Бұнда мәселені шешуге екі негізгі жолдарын айыру керек. Біреулер, азаматтық құқықтың дәстүрлі институттар көмегімен лизингті талдайды: жал, сату-сатып алу, несие келісімдері, тапсырыстар мен тағы сондай сияқты. Басқалар, қатынастардың қиындығы мен өзіндігі оларды ерекше өзіндік қатынастар сияқты қарастыруға негізін беруді бекітеді.
Көп жағдайларда отандық әдебиеттерде көлік құралдардың, жабдықтардың, машиналардың ұзақ мерзімді жалға беру немесе жалға алуларды лизинг деп түсінеді. Бірақ бұндай тәсіл лизинг түсінігінің тар мағынасына сай.
Лизингтің жалға алудан, жалға беруден айырмашылығы бар. Лизинг алушы жалға алушыға қарағанда объектті тек ұзақ мерзімге пайдалануға ғана алмайды. Оған сатып алушының дәстүрлі міндеттер салынады, олар иелік құқығымен байланысты: мүліктің ақысын төлеу, мүліктің қалпына келтірмеген жағдайда шығындарды өтеу, оны сақтандыру, техникалық қызмет көрсету және де жөндеу. Бірақ та мүліктің иесі ретінде лизинг беруші болып қала береді. Лизинг келісімінің объектісін қалпына келтіре алмаса немесе қолдануға мүмкіндігі жоқ болса, қарызын толықтай төлеуден босатылынбайды. Лизинг алушы жалға алушыға қарағанда лизинг берушіге объектті қолдану құқығы үшін ай сайын ақысын төлемейді, оның толықтай соммасын төлейді. Лизинг келісім объектісінің кемістігі болған жағдайда лизинг беруші кепілдік міндеттерден бос болып саналады, және де соған байланысты лизинг алушы жабдықтауш ымен өзі сөйлеседі.
Лизингте мүлікті қолдану құқығы оның иелік құқығынан бөлінеді. Лизинг беруші беретін мүлікке иелік құқығын өзіне сақтайды, ал оны қолдану құқығы лизинг алушыға өтеді. Осындай құқығы бар болғандықтан, ол лизинг берушімен келістірілген лизингтік төлемдерді жүргізеді. Объекттің лизингтік мерзімі біткен соң лизинг берушінің иелігінде қалады. Кейбір жағдайларда лизингтік келісімнің мерзімі өткен соң, лизинг алушы сол объектті сатып алуға құқығы бар. Объекттің толықтай соммасын төлеген соң, онда иелік құқығы болады.
Лизингтің банк несиесінен айырмашылығы бар. Банк несие аманаты ретінде қарыз алушының мүлігіне иелік құқығын өзіне қалдырады. Төлемдерін төлеген соң, қарыз алушы оның иесі болады. Лизингтік қатынастарда жалға алу мерзімі біткен соң және барлық соммасын төлегеннен кейін, объект лизинг берушіге қайтарылады. Әрине, лизингтік келісімдерде, қалдық соммасы бойынша лизинг объектісін сатып алу мүмкіндігі немесе лизинг алушының иелігіне берілуі қарастырылған.
Мүлікті уақытша пайдалануға берілуімен байланысты болатын, мүлік қатынастар жиынтығы ретіндегі анықтамасы лизингтің экономикалық мағынасын білдіреді. Бұл жиынтық мүліктік жалға алудың өз келісімін ғана емес, сату - сатап алу келісімдерін және қарыз келісімдерін өзіне қосады. Лизингке бұндай келісімдердің күрделі үйлестірулері сәйкес.
Лизинг саралауының (классификация) ұстанымдары мен белгілері.
Лизинг қызметтерінің қазіргі нарығы алуан түрлі қалыптары мен бұл операцияларды реттейтін заңды нормаларды мінездемелейді. Әлемдік тәжірибе лизинг келісімдердің алуан түрлі нұсқаларын шығарды. Олар бір келісім шартта болу мүмкін. Егер белгілі бір лизинг түрінің шарты өзгерсе, онда оның мүлдем жаңа түрін алуға болады. Сондықтан лизинг келісімдер түрлер тізімінің нақты саралауын жасаған жоқ.
Экономикалық әдебиеттерде лизинг феноменін теориялық ұғыну процессінде оның көптеген саралулары пайда болды. Олар көбінесе, түрлі ұстанымдар негізінде құрылған, түрлі дәрежеде лизингтік операциялардың түр-түрлерін, қалыптарын, түрлілігін және саралау белгілерін бөледі. Бұл айырмашылықтар негізінде:
А) лизинг ұғымының мәні;
Б) түрлі елдерде лизинг келісімдерінің заңдылық реттеудің ерекшеліктерінің болуы;
В) кейбір кездерде шетел терминдердің дәл аудармағандығы жатады.
Лизинг саралауларының ішінен келесілерді белгілеуге болады:
1. сызықтық, тайпақ саралауда бөлек белгілер бойынша лизинг түрлерін айырады;
2. көлемдік, сатылық саралауда, біріншіден лизинг түрлері, кейін олардың шегінде бұл операциялардың қалыптары мен түрліліктер берілген.
Саралаудың сызықтық ұстанымы ретінде саралау белгілердің мәселелерін айыру, ал сатылық саралауда лизингтің екі негізгі түрлері оперативті және қаржылық және де бұл операциялардың алуан түрлі қалыптары мен түрлері туралы сұрақтарды қарастырады. Сызықтық және сатылы саралау мысалы бойынша жасалынған лизинг саралау ерекшеліктерін салыстыру, сызықтық саралау ұстанышның жақтастығы, мұнда лизингтің көп түрлері айырылады. Лизинг түрлерін ерекшелегенде ол саралаудың белгілерден шығады.
Бұндай белгілерге жататындар:
1. Келісімге қатысатындырдың құрамы. Ол тікелей және жанама болады. Жанама үш жақты және көпжақты болып бөлінеді.
2. Мүлік типі бойынша жылжымайтын мүлік лизингі және жылжымалы мүлік лизингі болады.
3. Оның өтімділік дәрежесі бойынша толықтай өтелетін және толықтай өтелмейтін болып бөлінеді.
4. Амортизация шарттары. Толықтай амортизациясы бар және толықтай амортизациясы жоқ.
5. Қызмет көрсету көлемі. Таза, қызметтердің толықтай құрамымен және қызметтердің толықтай құрамы жоқ болып бөлінеді.
6. Операциялар жүргізілетін нарық секторы бойынша ішкі, сыртқы болады. Ал сыртқы экспорттық және импорттық болады.
7. Салықтық және амортизациялық жеңілдіктерге қатынасы бойынша шын және жалған болады.
8. Лизингтік төлемдердің мінезі бойынша ақшалай, өтем және аралас болып бөлінеді.
Лизинг біріншіден қаржылық болады. Ол үшке бөлінеді: қызмет көрсету лизингі, леверидж лизинг, пакеттегі лизинг. Екіншіден ол он бір бөлікке бөлінеді: жаңа жабдықтар лизингі, пайдаланған жабдықтардың лизингі, таза лизинг, шектелген қызметтер құрамының лизингі, толық лизинг, ішкі лизинг, халықаралық лизинг (экспортты, импортты, транзитті), тікелей лизинг, қайтарым лизингі, жедел және жаңартылған лизинг.
Белгіленген екі саралау ұстанымдардың ерекшеліктер, артықшылықтар мен кемшіліктерді лизингтік операциялардың саралауды келешек жетілдірген және жүйеленгенде есепке алу керек. Бар болған саралаудардың ішінен осы екі саралау жақсы және аса толық болғанына қарамастан, көптеген маңызды жақтары мен бұл қиын ұйымның теоретикалық ұғыну аспектілері мен қазіргі шаруашылық тәжірибе оларда есептелінген жоқ.
Саралау, мәнін зерттеу және лизингтік операциялардың мағынасына салыстырмалы талдау жасаған нәтижесінде, лизингтің келесі саралау белгілерін көрсетуге болады:
1. Келісім қатысушылардың (субъектілердің) саны мен құрамы.
2. Келісім объектісі.
3. Келісім мерзімі.
4. Келісім соммасы мен масштабы.
5. Қосымша және қарыздық қаражаттарды қаратудың дәрежесі.
6. Мүліктің өтімділік дәрежесі.
7. Амортизацияны есептеудің шарттары мен әдістері.
8. Қызмет көрсету көлемі.
9. Операциялар жүргізетін нарық секторы.
10. Салықтық және басқа жеңілдіктерге қатынасы.
11. Лизинг төлемдердің мағынасы.
12. Лизингтік келісімдегі опционның бар болуы.
13. Базистік (негізгі) мерзімде келісім бұзудың шарттары мен мүмкіндігінің болуы.
14. Мүліктің бухгалтерлік есептеудің тәсілі.
15. Ел келісімінің спецификасы.
Лизингтің қалыптасу кезеңдері.
Лизингпен байланысты экономика - құқықтық қатынастар шаруашылық арақатынастар тарихының жаңа сатысына жатқызады деп санайды. Бірақ ол солай емес. Жалға беру қатынастары бұрыннан бері келе жатқанын іс-қағаздар дәлелдейді.
XX ғасырдың 30 жылдары Генри Форд өз машиналардың өтімін кеңейту үшін жалға беруді тиімді қолданды. Бірақ автомобильді лизингтік бизнесінің заңды әкесі ретінде Золли Фрэнк болып саналады. Ол Чикагоның сауда агенті, ол 40 жылдардың басында автомобильдердің ұзақ мерзімді жалға беруін ұсынды.
Кеңес Одағында лизинг түсінігімен екінші әлемдік соғыста танысты, 1941-1945 жылдары leand-lease бойынша американдық техниканың жабдықталынуы іске асырылды.
Бербоут - чартер Кеңес Одағының Минфлоттың шарттарымен тоннаж - құрғақ жүктерді, кемелерді, танкерлерді алды. Олар пайдалануда алты - он екі жылдар арасында болды.
Лизингтік операциялардың отандық ішкі нарықта дамуы 1989 жылдың ортасынан басталатынын анықтауға болады. Шаруашылықтанудың жалдық қалпына кәсіпорындарды аударумен байланысты болды.
Дәстүрлі түрде қазіргі лизинг американдықтардың шығарғаны болып саналады. Еуропа елдеріне алпысыншы жылдары американдық кәсіпкерлермен әкелінді. Басқалардың айтуы бойынша, лизинг Англияда туды, содан кейін Солтүстік Америкаға жетті және де ХХ ғасырдың ІІ жартысында өзгертулермен Еуропаға қайтадан келді деп санайды. Сондықтан лизинг дами келіп біздің елімізге де жетті. Енді, лизингтік келісімдерді жүргізу үшін лизингтің айрықша түрлерін пайдалана отырып, іске асыру болады.
0.2 Лизингтік операцияларының түрлері
Қазіргі уақыттта лизингтік қатынастардың кеңеюі мен лизингтік операциялардың дамуы лизингтік мәмілелердің бірнеше түрлерінің пайда болуына алып келді. Лизингті жіктеудің бірнеше белгілері бар. Бұл лизингтік операцияларды қызмет ету түріне қарай топтастыруға мүмкіндік береді. Лизингтің әрбір формасының өзіне тән қасиеттері бар және ол міндетті түрде лизингтік мәмілелерді жүзеге асырған кезде және рәсімдеген кезде ескеріледі. Әлемдік тәжірибеде лизингтік мәмілелер бірнеше белгілеріне байланысты келесідей жіктеледі:
1) Нарық секторына байланысты:
oo ішкі лизинг - сатушы, лизинг алушы және лизинг беруші ҚР-ның резиденті болып табылады;
oo халықаралық лизинг - мұнда лизинг беруші немесе лизнг алушы ҚР-ның азаматы болып саналмайды. Бұл өз ішінде келесідей жіктеледі:
a) Экспорттық лизинг. Демек сатушы мен лизинг беруші ҚР-ның резиденті болып табылады;
b) Импорттық лизинг. Бұл жерде сатушы ҚР-ның резиденті емес, лизинг беруші мен алушы ҚР-ның резиденті болып табылады;
c) Транзитттік лизинг. Мұнда лизингтік мәмілеге қатысушы үш жақ 3 елдің резиденттері болып табылады.
2) Келісім- шарт мерзіміне байланысты:
oo қысқа мерзімді: 1 жылға дейін;
oo орта мерзімді: 1-3 жыл аралығында;
oo ұзақ мерзімді: 3 -5 жыл аралығында.
3) Қатысушылар санына байланысты:
oo екіжақты лизинг: лизинг обьектісін сатушы бір мезгілде лизинг алушы ретінде қөатысады. Лизингтің бұл түрі қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі жағдайында тиімді:
oo үшжақты лизинг: бұған жабдықтаушы, лизинг беруші және лизинг алушы ғана қатысатын лизингтік мәміле түрі;
oo көпжақты лизинг: бұған осы үшінші жақпен қоса, лизинг берушіні несиелендіріп отырған несие беруші банк немесе басқа да қаржылық ұйымдар қатысатын лизингтік мәміле түрі.
4) Мүлікке қызмет көрсету көлеміне қарай:
oo Таза лизинг: барлық қызмет көрсетулерге байланысты жауапкершілікті лизинг алушы өз мойнына алады;
oo Толық лизинг: барлық қызмет көрсетулерді лизинг беруші өз мойнына алады;
oo Сервистік лизинг: келісім-шарт объектісін өндірісте пайдалануға толық дайындап беру лизинг берушінің үлесінде.
5) Лизингтік төлемдер сипатына байланысты:
oo Ақшалай төлем: лизинг берушіге лизинг алушы жал ақы үшін қолма-қол ақшамен есеп-айырысады;
oo Компенсациялық төлем: лизинг берушіге лизинг алушы жал ақысы үшін, сол жалға алынған жабдықтың көмегімен өндірілген өніммен қайтарады:
oo Аралас төлем: жартылай қолма-қол ақшамен, жартылай тауармен есеп-айырысу түрі.
6) Лизинг мүлкінің типіне қарай:
oo жылжымалы мүлік лизингі;
oo жылжымайтын мүлік лизингі;
oo бұрын пайдаланылған мүлік лизингі.
7) Салық және амортизациялық жеңілдіктерге қатысты:
oo жалған лизинг: қызметі алыпсатарлық сипатта болады және жеңілдіктер есебінен пайда табу мақсатында жүргізіледі;
oo нағыз лизинг: жалға берушінің инвестициялық жеңілдік және жедел амортизация сияқты салық жеңілдіктеріне құқы бар, ал жалға алушы салық төлеу үшін жарияланған кірістер есебінен жалдық төлемдерді алып тастай алады;
8) Қатысушылар құрамына тәуелді:
oo Тікелей лизинг - сатушы лизинг алушыға құрал-жабдықты тікелей жеткізеді. Демек екі жақты келісім орын алады. Мұндай түрдегі лизингтік келісім-шарттар енді кеңінен тарала бастады. ¤йткені қазіргі көптеген құрал-жабдық өндірушілер өз өнімдерінің ұлғаюына байланысты өз өнімдерін лизингке бере бастады. Лизингтің бұл түрінің механизмі келесі сызбада көрсетілген:
Лизинг келісім-шарты
Жабдықтаушы кәсіпорын
Лизинг
алушы
2 сурет Тікелей лизингтік қатынастардың схемасы
oo Жанама лизинг - бұл құрал-жабдықты тұтынушыға жеткізу лизингтік компания немесе банк арқылы жүзеге асырылады. Яғни, үшжақты немесе көпжақты лизингтік келісім - шарт түзіледі. Жанама лизингтің механизмі келесідей:
Лизингтік компания
Сату-сатып алу келісім-шарты
Лизингтік
келісім-шарт
Жабдықтаушы кәсіпорын
Лизинг алушы
3 сурет Жанама лизингтік қатынастардың схемасы
oo Қайтымды лизинг - лизинг объектісін сатушы бір мезетте лизинг алушы ретінде де қатысатын екіжақты лизингтік келісім-шарт түрі. Соңғы уақытта мұндай лизингтік келісім-шарттардың көлемі өсіп келеді. Лизингтің бұл түрі қаржылық ресурстардың жетіспеушілігін бастан кешіріп отырған кәсіпорындар үшін тиімді. Мұндай кәсіпорындар лизингтік компанияларға өз құрал-жабдықтарын сатады және бір мезетте өз құрал-жабдығын лизингке алу туралы лизинг берушімен лизингтік келісім-шартқа отырады. Яғни, кәсіпорын қысқа мерзім ішінде ликвидтілігін қамтамасыз етеді және сонымен бірге құрал-жабдықтар кәсіпорыннан шықпайды, тек құжат түрінде лизинг берушіге өтеді. Лизингтің бұл түрінің механизмі келесідей:
Сату-сатып алу келісім-шарты
Кәсіпорын
Лизинг
беруші
Лизинг келісім-шарты
4 сурет Қайтарымды лизингтің жалпы схемасы
Осы жоғарыда көрсетілген лизингтің түрлерін топтастыра келе негізгі екі түрге біріктіруге болады:
Қаржылық лизинг - сатып алуды несиелеудің ұзақ мерзімді несиелік формасы болып табылады. Бұл жағдайда лизинг беруші лизинг алушының тапсырысы бойынша сатушыдан көрсетілген мүлікті өз меншігіне сатып алады және лизинг алушыға аталған мүлікті белгілі бір шарттармен уақытша жалға береді. Сондай-ақ лизинг мерзімі мүліктің амортизациялау мерзіміне сәйкес немесе одан жоғары болуы мүмкін. Лизинг обьектісі лизингтік келісім-шарттың мерзімі аяқталған соң немесе егер лизингтік келісім-шартта көрсетілсе, лизинг алушы келісім-шарт мерзімі бітпей жатып, оның құнын толық өтеген жағдайда лизинг алушының меншігіне өтуі мүмкін [4. 28-39 бет].
Қазақстан Республикасының "Қаржылық лизинг туралы" Заңына сәйкес лизингтің бұл түрі келесідей талаптарға сәйес келуі қажет:
oo қаржылық лизингтің мерзімі негізгі құралдардың пайдалы қызмет мерзімінің 80%-нан асу керек;
oo негізгі құралдарды лизинг алушыға тіркелген бағамен сатып алу жөнінде құқық беру лизинг шартында белгіленсе;
oo лизинг берушіге тиесілі лизингтік төлемдердің дисконтталған құны лизинг мүлкінің нарықтық құнының 90%-не тең немесе одан жоғары болу керек.
Қаржылық лизинг туралы заңға сәйкес лизиингтік қатынастардың бір түрі ретінде сублизингті атап көрсеткен. Сублизинг - шарттық қатынастар - оларға сәйкес лизинг алушы лизинг берушінің жазбаша келісімімен лизинг мүлкін үшінші бір тұлғаға ақыға уақытша иеленуге және кәсіпкерлік мақсаттар үшін пайдалануға береді. Сублизинг шартын лизинг шартының мерзімінен асып кеткен уақытқа жасауға болмайды. Сублизинг процесінің механизмі келесідей:
Лизинг беруші
Лизингтік келісім-шарт
Лизинг алушы (Сублизинг беруші)
Сублизингтік келісім-шарт
Сублизинг алушы
5сурет Сублизингтік операцияның жалпы механизмі
Оперативті лизинг - қаржылық лизингтің талаптарына сай келмейтін қысқа мерзімді лизингтік мәміле түрі. Бұл жағдайда көбінесе лизинг беруші лизинг мүлкін алдымен сатушыдан сатып алады, содан кейін лизинг мүлкін лизинг алушыға белгілі бір шарттармен уақытша пайдалануға береді. Лизингтің бұл түрінің негізгі ерекшелігі лизинг мерзімі аяқталған соң лизинг мүлкі міндетті түрде лизинг берушіге қайтарылады және оны басқа бір лизинг алушыға қайта лизингке береді. Яғни, лизинг алушыда мүлікті қалдық құнымен сатып алу мүмкіндігі жоқ. Оперативті лизингте лизингтік төлемдер деңгейі қаржылық лизингке қарағанда жоғары болады. Бұл мыналармен байланысты: лизингберуші құрал-жабдықты кейде оларды кім, қашан және қандай көлемде жалға алатынын білмей алдын ала сатып алады. Сондықтан оның осы мақсатқа жұмсалған шығындардың қайтарымдылығына толық кепілдемесі болмайды және өзінің лизингтік қызметінің бағасын көтеруге мәжбүр болмайды. Оперативті лизинг кезінде лизинг берушілердің өздері мәміленің объектісін сақтандырады. Олардың техникалық қызмет көрсетуін және жөндеуді қамтамасыз етеді. Бұл өзінің мүлкінің қалдық құнын өтеу кезінде тәуекелді минимизациялауға мүмкіндік береді, ал мүліктің қалдық құны моралды тозуының кесірінен өсіп отыруы мүмкін және жалға алушылар жағынан сұраныстың болмау себебінен де өсуі мүмкін.
Біздің елімізде лизнгтік мәміле ретінде құқықтық тұрғыдан "Қаржылық лизинг туралы" заңға сәйкес қаржылық лизингке ғана мән беріліп, осы тұрғыда салықтық және кедендік жеңілдіктер жасалған. Сондай-ақ аталмыш заңға сәйкес лизингтің келесідей түрлеріне анықтама берілген:
oo қайтару лизингі - жабдықтаушы кәсіпорын мен лизинг алушы кәсіпорын бір кәсіпорын болып табылатын лизингтік мәміле түрі;
oo банк лизингі - лизинг беруші банк болып табылатын лизингтік мәміле;
oo толық лизинг - жеткізу, орнату және басқа да құрал-жабдыққа қажетті қызметтердің барлығын лизинг беруші жүзеге асыратын лизингтік мәміле;
oo таза лизинг - құрал-жабдыққа қажетті қызметтердің барлығын лизинг алушы өзі жүзеге асыратын лизингтік мәміле [3. 3 бап].
Шағын кәсiпкерлiктіктің мынадай ұйымдық-құқықтық нысандары болады.
Толық серіктестік. Серіктестіктің әрбір қатысушысы, олар екеуден кем болиауы тиіс, серіктестік атынан кәсіпкерлік қызметті атқаруға құқылы, яғни мұндай серіктестіктің қызметі толық серіктестіктің өз қызметі деп аталады.
Толық серіктестіктің қатысушылары серіктестіктің қарыздары бойынша толық жауапкершілікті. Бұл, егер мүлік жетіспеген кезде немесе қарызды өтеген кезде несиеорлар серіктестіктің кез-келген мүшесінен талап етуге құқылы екенін білдіреді. Серіктестер өзінің жеке мүлігінің көлемінде ғана жауап береді.
Осындай жауапкершілік толық серіктестікті несиеорлар үшін тартымды етеді. Серіктестер арасындағы қарым-қатынас сенімділікпен құрылады.
Толық серіктестік қызметін басқару үшін барлық қатысушылардың келісімі қажет. Толық серіктестіктің қатысушысы оның құрамынан тек қана осы серіктестіктің басқа да қатысушыларының шешімінің негізінде, соттың шешімі бойынша шығарылуы мүмкін.
Толық серіктестік кұрылтайшылық келісім шарт негізінде құрылады және қызмет етеді, оған барлық қатысушылар қол қояды.
Командиттік серіктестік. Толық серіктестіктің бір түрі болып табылады, бірақ онда бөтен тұлғалар есебінен қосымша капмталды тартуға болады (салымшы-қатысушылар немесе командинттер). Бұл тұлғалар серіктестіктің қызметіне тек қана салымдарды жарғылық капиталға салу жолымен және өздерімен салнған салымдар шегінде шығындар тәуекелін атқарады.
Командиттік серіктестіктің ұқұқықтық құжаты тек қана толық қатысушыларымен қол қойылған құрылтайшылық келісім шарт болып табылады 3.
Жауапкершілігі шектеулі қоғам. Жарғылық капиталы қоғамның қарыздары бойынша жауап бермейтін қатысушылар үлесіне бөлінген ұйымды жауапкершілігі шектеулі қоғам деп атайды. Толық салым салмаған қоғамның қатысушылары, әрбір қатысушының төленбеген салым үлесінің құны көлемінде жауапкершіліктеріне жауапты. Қағамның мемлекеттік тіркелуі кезінде оның жарғылық капиталының кем дегенде 50% төленуі керек.
Құрылтйшылық келісім шартқа қол қойылғаннан кейінгі бекітілген жарғы жауапкершілігі шектеулі қоғамның құрылтйшылық құжаты болып табылады. Егер қоғам тек бір адаммен құрылған болса, жалғыз құрылтйшылық құжат болып жарғы табылады.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік. Бұл жауапкершілігі шектеулі қоғамның бір түрі, онда қатысушылар өздерінің жарғылық капиталындағы салымының құнына барлығына бірдей көлемде жауапкершіліктер бойынша қосымша жауапты болады. Сонымен қоса қосымша жауапкершілігі бар серіктестік қоғам және серіктестік арасындағы орынды алады.
Өндірістік кооперативтер. Бұл коммерциалық ұйымдардың бір түрі болып табылады, ол жеке кәсіпкерлер болып табылмайтын, бірақ кооператив қызметіне өзінің жеке еңбегімен қатысатын жеке тұлғалардың ерікті бірігуі негізінде құрылады.
Өндірістік кооперативтердің әр мүшесі өзінің мүліктік салымының көлеміне байланыссыз оның жұмысын басқаруда бір дауысы бар және алынған табыс мүліктік салым емес еңбектік салымның есебінен бөлінеді.
Кооперативтер мүшесі болып оның қызметіне қатыспайтын, бірақ мүліктік салымдарды салатын және оларға табыс алатын заңды және жеке тұлғалар бола алады.
Кооперативтер мүшесі оның қарызы бойынша жауапты, бірақ өзінің барлық мүлігімен емес, алдын ала жарғыда бекітілген көлемінде.
Жалғыз құрылымдық құжат - кооперативтердің барлық мүшелерінің жиналысында бекітілетін және қабылданатын жарғы болып табылады
Шағын бизнес іріге қарағанда икемді болып келетінін ұмытпаған жөн. Әсіресе, бұл жұмыстың маусымдық сипатта болуында айқын көрінеді. Сонымен бірге, ол тұтынушылар сұранымының өзгерісіне шұғыл икемделе алады, бәсекелі нарықтық қатынастардың қалыптасуына активті әсер ете алады, экономиканың құрылымдық қайта құрылуына мүмкіндік жасайды, барлық деңгейдегі бюджеттерді толықтыратын жаңа жұмыс орындарын құруы және активті меншік иелері мен кәсіпкерлер қатарын қалыптастырады, тенденцияларды шұғыл меңгеріп, инновацияны дамытады 3.
Шағын бизнестің ірі өнеркәсіппен салыстыра келгенде бірқатар басымдылықтарға ие болатындығына қарамастан экономиканың ерекше секторы ретінде біршама қиындықтарды да өткеруде. Оларға келесілер жатады:
oo капиталдың жеткіліксіздігі. Бұл өзінің қаржысының жетіспеуінен және капиталға қол жеткізудегі ірілермен күресте әлсіз болуынан туындайды;
oo экспорттық операцияларды жүргізудегі проблемалар. Олар өздері шетел нарық ерекшеліктерін зерттеу мен тәуелсіз экспорттық саясатты жүргізуге байланысты шығындарды көтере алмайды;
oo басқару процесінің ерекшеліктері. Шағын фирма иеленушісінде өндірістік, инженерлік, бухгалтерлік, менеджерлік және администратор тәжірибесі болуы керек, ал көбінесе оларда ешқандай да тәжірибе болмайды;
oo квалификациялы жұмыс күшінің жетіспеушілігі. Көптеген жоғарғы және орта оқу орындарының түлектері өзінің еңбек әрекетін шағын кәсіпорындарда бастағандарына қарамастан, олардың көбісі бұл этаптан тез өтіп және одан гөрі перспективті ірі компаниядан жұмыс табуға тырысады;
oo сыртқы экономикалық орта жағдайына ерекше сезгіш келеді. Ірі кәсіпорындарға қарағанда тұрақсыз келетін шағын фирмалар өз өнімдерін тез өткізу мүмкіндігіне байланысты болады;
oo әрекетті жоспарлаудың күрделілігі. Шағын фирмалардың тек бір бөлігі ғана өндірістік жоспар құрады және одан да аз бөлігі - стратегиялық жоспар жасайды, ал фирма нарықтағы өз орнын тек осының көмегімен таба алады.
Бүгінгі таңда Қазақстанда лизингтік қызметпен айналысатын компаниялардың барлығы дерлік қаржылық лизинг қызметімен айналысады. Ал лизингтік мәмілелердің басқа да түрлерін қолданудағы салықтық жеңілдіктер мен ынталандырулардың болмауы лизингтік қызметтің жан-жақты дамуына кері әсер етуде.
0.3 Лизингті пайдаланудың халықаралық тәжірибесі
0.4
Лизинг - халықаралық экономикада өте тез дамиды және қызмет ортадағы бизнесте, кәсіпкерлік пен коммерциялық ісінде салыстырмалы жаңа түрі.
Алғашқы лизингтік компания АҚШ-тағы Сан-франциско, Калифорния штатында 1952 жылы құрылды. Босх мырза Калифорниядағы азық - түлік тағамдарын өндіру бойынша шағын фирманы басқарды. Әскери ведомствосынан шағын келген үлкен тапсырысты орындау үшін, машина саябағын арттыру керек болды, бірақ фирманың капиталы үлкен емес және де бос қаражаттар болған жоқ. Босх керек машиналарын жалға алды, сондықтан оларды алудың қаржыландыру процессін іске асырды. Бұл операцияның пайдалы болғанын көріп, басқа фирмалар өзіне керекті машиналарын жалға алғысы келді. Сондықтан Босх United States Leasing Corporation 20 мың доллар капиталы бар фирманы құрды. 2 жыл өткен соң осы фирма 3 млн.доллардан астам соммасына машиналар мен жабдықтарды жалға берді. Босх акцияларға жазылуын жариялап, 400 мың доллар капиталы бар Boothe Leasing Corporation екінші фирманы құрды. Фирмада көп ізбасарлар пайда болды, олар қаржыландырудың лизингтік нысандар артықшылықтарын өздеріне ашты. 1959 жылы лизингтік операцияларының көлемі 300 млн. доллар құрады.
АҚШ-ның коммерциялық банктері 60 жылдардың басында лизингтік операцияларға қатысты. Лизингтік бизнестің кеңеюіне 1971 жылы Федеральды қор жүйесін басқаратын Кеңестің шешімімен болды. Еншілес фирмаларды бекітіп, оларға жабдықтарды жалға беруге банкілер рұксатберілді.
50 жылдардың аяғында американдық лизингтік компаниялар шетел нарықтарына назарын аударды. 1959 жылы United States Leasing Corporation Канадада өз филиалын ашты және Англияда ашуды ойластырды. 1960 жылдың 8 маусымында Mercantile Leasing Company сауда лизингтік компаниясы құрылған, Англияда лизингті қолдану үшін, акциялардың 80% Mercantile Credit Company 20%-ы United States Leasing Corporation болды. 60 жылдардың І жартысында көптеген ағылшын қаржылық компаниялары лизингтік операцияларға қатысты. Осы операцияларға біртіндеп банктер қосылды. 1961 жылы Англиядағы лизингтік фирмалардың айналымы 280 млн.доллар құрады.
Францияда алғашқы лизингтік компаниясы Bangue de I'Indochine талабы бойынша құрылған және де Sepafites деп аталады. Ол өнеркәсіптік жабдықтардың лизингісімен айналысқан алғашқы келісім шарт 1961 жылдың 22 ақпанында болды. 1962 жылы Францияда 28 лизингтік компаниялар өз істерін атқарды, олармен 60 млн.доллар жалпы соммасына келісімдер құрылған.
Еуропалық лизингтің түрлілігі көп болғандықтан, көптеген еуропалық елдерде оның мәнін қолдану үшін әртүрлі терминдер заңдылықтарда қолданды. Яғни, Франция, Бельгия, Италияның лизингке қатысты заң актілерде келесідей қолданылды: несие-жалға беру (credit - bail); жалға беруді қаржыландыру (location finance); қаржылық жалға берудегі операциялар.
Аймақтық саясаттың бір бөлігі ретінде француз мемлекеті компанияның ісін қарастырды. Жартылай салықтардан босату, болатын жоғалтулар үшін арналған негізгі қорларды құру және тағы басқа лизингтік компаниялардың ісін ынталандырды. Францияның ірі лизингтік компаниялары: Локафранс, Локабай, Солибай, Софимобай, Слиминог және тағы тасқалар.
Италияда 1963 жылы алғашқы лизингтік компания құрылды, бірақ жалға беруден операциялардың лезде өсуі 70-80 жылдарда байқалды. Италияның негізі болып жалға беру ұйымдардың көп саны табылады.
80 жылдардың ІІ жартысында елде екі мыңға жуық лизингтік компаниялар болды, үлкен бөлігі кіші және орталар санына қатысты болды. Олардың ішінен елуден астам лизингтік компаниялар бөлініп шықты. Олар Асима Ұлттық ассоциацияның мүшелері болды. Сол уақытта оннан астам итальяндық ірі компаниялардың үлесіне операцияларының барлық көлемінің 80%-ы келді. Елдің лизингтік компаниялары - Локафит, Итализ, Гетролизинг, Савализинг, Локат - 30 мыңнан астам кәсіпорындарға қызметін көрсетті.
Германияда алғашқы лизингтік компаниясы Leasing GMBH деген алғашқы лизингтік компаниясы 1962 жылы дюссельдорфта құрылған. 1968 жылы барлық лизингтік компаниялар 125 млн.доллар жалпысоммасына келісім шарттарды құрды. Deutsche Anlagen Leasing GMbh Майнцте және Mitfinanz Мюльхаймда, американдық капиталының тікелей немесе жанама түрде қатысуымен құрылған.
Германиядағы мамандандырылған лизингтік компаниялары банктермен және елдің басқа қаржылық ұйымдармен бақыланады (жиі капиталдың 100%-ы бір ғана банк иелігінде болды). Өндірушілер мен несиелік ұйымдардың аралас қатысатын фирмалардың үлкен саны бар. Кейбір кездерде ұйымдастырушылар санына лизингтік компаниялар кіреді: мысалы, Linde Leasing фирманың капиталының 30% - Dresdner Bank AG банкте, 25%- IKB Leasing компаниясында, 45%- Linde AG фирмада.
Лизингтік компаниялар саны бойынша Германия АҚШ-тан кейін екінші орын алады, бірақ операциялар масштабы бойынша батыс германдық лизинг берушілер американдық лизингтік компаниялардан едәуір аз.
Еуропада лизингтік операциялардың активті түрде өсуіне көбінесе статустың анықталмағандығы әсерін тигізді, азаматтық, экономикалық, саудалық, қаржылық және салықтық заңдылықтар жағынан. Жетпісінші жылдардың басында немістер Еуропаның неміс тілдес мемлекеттерде лизингтік келісімдердің құқықтық статусын бекітті. Бұл фактор лизингтің лезде өсуінің бастапқы нүктесі болып саналады.
1963 жылы Жапонияда Japan Leasing Corporation алғашқы лизингтік компания құрылған. 1970 жылдан бастап жапон лизингтік фирмалардың лизингтік келісім шарттар құратын соммасы 261 миллиардтан 4758 млрд.иенге өсті, лизингтік масштабтар бойынша АҚШ-тан кейін екінші орынға шығу үшін керекті соммадан 18 есе өсті.
Жапонияда лизингтік операциялардың соммалық келісімдерінің өсуі, лизингпен айналысатын компаниялардың санын арттыру жолымен жүргізілді. Алғашқы лизингтік фирмалардың жағымды тәжірибесі жапон нарығының лизингтік қызметтердің үлкен потенциалы бар екенін көрсетті. Банк ұйымдарын және сауда фирмаларын, яғни лизингтік бизнесиің жаңа қатысушылардың өзіне қаратты. Нәтижесінде, лизингтік компаниялардың саны 33-280 дейін өсті. Ол Жапонияның ішкі нарықта бәсекелістіктің кеңеюіне жол ашты және де жапондық лизинг берушілер шетелдерде істерін белсендірді.
Өнеркәсіптік дамыған елдерде фирмалар ашылды, мысалы, АҚШ пен Ұлыбританияда, және де Жапония мен шетелдерде шетел серіктестерімен араластырылғандар. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz