Оқу - мектеп жасындағы балалардың негізгі таным әрекеті
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДҮНИЕТАНЫМЫ
1.1 Бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық-психологиялық мәселелері
1.3 Дүниетану пәнін оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру
2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДАҒЫ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢАША ТЕХНОЛОГИЯЛАР
2.1 Дүниетануды оқытуда қолданылатын ақпараттық-коммуникативті технология элементтері
2.2 Дүниетану сабағының тиімділігін арттыруда ойын элементтерін пайдалану жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
3
6
6
10
14
14
17
34
36
Кіріспе
Бастауыш білім-үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы. Осыған сәйкес оқушыға белгілі бір көлемдегі білім, білік, дағдыларды меңгертумен бірге табиғат, қоршаған дүние туралы түсініктерін кеңейте отырып, оларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту - бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда, оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі әдіс-тәсілдерін іздестіру, жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.
Елбасы Н.Ә. Назарбаев Білім иен Ғылым қызметкерлерінің ІІІ съезінде Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен әлднқайда жоғары болуы керек.Ол үшін жаңа формацияның педагогі қажет деген. Әр бала жас кезінен еркін ойлауға, алдына қойған істі жоспарлап, оны соңына дейін жеткізуге, кедергілерге қарсы тұруға бейімделгені жөн. Сондықтан да әр сабаққа оқушылардың әр мәселеге сыни көзқарасын қалыптастырып, оларды ашық, еркін сөйлеуге баулу -әр ұстаздың міндеті.
Жаңа ғасырдың білікті, білімді, мәдениетті, ақыл-ойы дамыған азаматын даярлау - бүгінгі күн талабы. Мемлекетіміздің білім беру жүйесіне ерекше назар аударып отыру- оқыту мазмұнына жаңа бағыт әкеледі. Бстауыш мектептегі жаңа өзгерістер әлемдік білім беру тәжірибелерін пайдаланып отыр, баланың жеке-дара күшінің дамуын қамтамасыз ететін жаңа технологияларды іздестіру және оларды қолдануға бағытталған. Негізінен оқытуды ізгілендіруге негізделеді: ол оқытудың жеке тұлғаға бағдарлануын, жеке тұлғаның дамуы мен тиянақталуының үрдісі мен нәтижесін, оның әлеуметтік тұрақтылығы мен қорғалуының құралы қызметтерін қамтамасыз етеді.
Республикамыздың бастауыш мектептерінде жаңа педагогикалық технологияларды қолдану дамудың негізгі көзі болып табылады. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының қоғамдық өмірінде жүріп жатқан демократиалық өзгерістерге байланысты белгілі әлеуметтік шарттарды ескере отырып,жеке тұлғаны қалыптастыруда көздеген білім беру жүйесіне қойылатын талаптар күшейе түсуде. Сол талаптардың бірі - оқушының дүние танымын қалыптастыру, елеулі ықпал жасайтын білім мазмұнын жетілдіру. Білім- дүниетанымның кәусар бұлағы, білім-ғылым негұрлым тереңдеген сайын дүниетаным да қалыптасып тұрақтанады.
Бастауыш мектепте Дүниетану пәні негізінен үш бөлімді: Адам, Табиғат, Қоғам обьектілерін бірлестіретін пән болып табылады. Дүнитану пәні оқушылардың Адам-қоғам-табиғат, олардың байланысы туралы білім беру арқылы қоршаған ортадағы баланың өз орнын ұғынуына көмек, негізгі және орта мектептерде оқылатын жаратылыстану пәндерінің алғашқы бастамасы, пәнді меңгеруге дайындау мақсатын көздейді. Дүниетануды бастауыш сыныпта оқытудың барысында оқушының таным процесі дамиды. Танымына көмегін тигізетін сезім мүшесі сыртқы дүниені қабылдайды. Дүниені тұтас бірлікте сезініп, қабылдау нәтижесінде оның санасында білім қоры жиналып, ой-өрісі кеңейеді. Қазақтың ойшыл ағартушылары табиғатқа еліктемей, оның сырын ашып, еліне, халқына танытуға талпынған,бірі табиғат тамашасын өлеңмен жеткізсе, енді бірі сөзбен өрнектеген. Қазақстан ағартушылары Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А.Құнанбаев, М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов, М.Дулатұлы және басқалары.Олар табиғатты, қоғамды, адамды жан- жақты зерттеген. Адам құбылысының жақсы жақтарын халыққа, жастарға үлгі етіп, қолайсыз жақтарынан жастарды сақтандырған.
"Дүниетаным", "таным", "қазақ дүниетанымы" саласында көптеген құнды ой-пікірлер мен көзқарастар философ ғалымдардың (С.Б.Крымский, Б.М.Кедров, Ә.Нысанбаев, А.Қасабеков, М.Орынбеков, Ж.Алтаев, Кішібеков және т.б.) еңбектерінде жан-жақты талқыланып келеді.
Оқушылардың танымдық әрекеттерінің түрлері болса бірқатар психологтар мен педагогтардың еңбектерінде (М.А.Данилов, И.Я.Лернер, Л.В.Занков, М.И.Махмудов, А.А.Люблинская, А.Н.Леонтьев, Н.Б.Мшчинская, П.Я.Голперин, Д.Б.Эльконин, М.И.Левина, Ю.К.Бабанский, Т.И.Шамова, С.П.Баранов) зерттеу объектісіне қарай жүйелі талданған.
Г.И.Шукина оқып білу жаңадан шындық ашу емес, бұрыннан белгілі адам тәжірибесінен өткен шындықтардың жиынтығын меңгеру. Сондықтан бұл шындықтарды оқушылар санасына жеткізу үшін ең алдымен мұғалімдер осы білімдерді шәкіртке жеткізудің әдіс-тәсілдерін меңгеруі керек деп дәлелдейді. Б.П.Баранов оқытуды жеке бастың психологиялық дамуын тездету үшін және қоршаған ортаның бұрыннан белгілі заңдылықтарын оқушыларға меңгерту үшін жасанды ұйымдастырылған танымдық іс-әрекеттердің жиынтығы деп санайды. Осы жайында тіпті өз кезінде Я.А.Коменский болса, "мүмкіндігінше адамдар білімді кітап бойынша ғана емес аспаннан, жерден, еменнен, жөкеден, яғни, басқа біреудің байқағанынан, не сол жайында берген мәлімдемесінен емес, заттың өзінен алсын" -- деп тұжырымдайды.
Оқушылардың танымдық әрекетін арттыруда проблемалық оқытудың атқаратын ролінің ерекше екендігін, оны ұйымдастыру әдістері оқушылардың ойлау процесі мен ізденушілік әрекетінің дамуына елеулі әсерін тигізетінін қазақтың белгілі дидактері И.Нұғыманов, Т. Сабыров және т.б. өз еңбектерінде дәлелдеп отыр. Бұл пікірлер оқытудың басты мақсаты -- оқушыларға айқын дүние зандылықтарын, фактілерін таныту деген түсінік береді.
Әлбетте, бұл пікірлермен толығымен келісуге болады. Өйткені, қоршаған заттар мен құбылыстар жайында білім алу, оны нақты қабылдау барысында оқушылар әртүрлі оқу әрекеттерін қолданады. Алдымен затты не құбылысты көру әрекеті арқылы түрі, түсі, пішінін, көлемін анықтап, таныса, ұстап сезіну әрекеті арқылы оның күйін, қатты-жұмсақтығын және басқа да сапасын айқындау, онан әрі затты не құбылысты бақылау іс-әрекеттері негізінде ой қорытып, заттарды салыстырып, айырмашылығы мен ұқсастығын табады. Міне, осындай түрлі таным әрекеттері нәтижесінде оқушылар затты не құбылысты қабылдайды және олардың ғылыми ұғымның негізі қаланады. Осы аталған әрекеттер арқылы түсінік алған оқушыларда келешекте эмоциялық, іскерлік, интеллектуалдық дағдылардың дамуына жағдай туады.
Курстық жұмыстың мақсаты - бастауыш сыныпта дүниетану пәнін оқытудағы қолданылатын жаңаша технологияларды сипаттау.
Осыған байланысты мынадай міндеттерді алдыма қойдым:
- бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық-психологиялық мәселелеріне тоқталу;
- дүниетану пәнін оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру жолдарын зерделеу;
- бастауыш сыныпта дүниетану пәнін оқытудағы қолданылатын жаңаша технологияларға кеңінен түсінік беру;
- дүниетануды оқытуда қолданылатын ақпараттық-коммуникативті технология элементтеріне тоқталу;
- дүниетану сабағының тиімділігін арттыруда ойын элементтерін пайдалану жолдарын қарастыру.
Зерттеу нысаны: бастауыш мектептегі дүниетаным пәнін оқыту.
Зерттеу әдістемесі:
oo педагогикалық бақылау;
oo дүниетаным пәнін, бастауыштың басқа пәндерін оқыту мәселелері, жаратылыстану пәндерін оқыту ерекшеліктері;
oo педагогикалық тәжірибелерді зерделеу, озық тәжірибелерді қорытындылау;
oo педагогикалық эксперимент.
Бітіру жұмысы: кіріспеден, 2 тараудан, әрбір тарау екі тақырыпты қарастырудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Жұмысты жинақтау, зерттеулерде психология, педагогика, дүниетануды оқытуға қатысты соңғы жылдардағы әдебиеттер, оқу-әдістемелік зерттеу еңбектеріне шолу жасау, жарияланған материалдарды ой елегінен өткізу, ең озық тәжірибелерге негіздеме жасауға арналды.
1 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДҮНИЕТАНЫМЫ
1.1 Бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық-психологиялық мәселелері
Оқу - іс әрекетінің негізгі саласы еңбек процесін нәтижелі орындауға қажеттігі білімді, дағды мен икемді жүйелі түрде меңгеру.
Мектеп жасындағы балалардың негізгі әрекеті - оқу. Оқу арқылы балаға қоғам өзінің ғасырлар бойы жиналған асыл мұрасын, дағды, тәжірибесін береді. Сонымен бірге жаңа буын оқу арқылы өзінен бұрынғылардың практикалық әрекетке дайындайды. Білім жүйесін меңгеру арқылы ғана адам ой және дене еңбегінің тетіктерін жақсы түсінеді. Оларды жан- жақты білуге мүмкіндік алады. Білім меңгеру- ұзақ уақытты керек ететін күрделі процесс.
Оқу материалдары бала психикасына зор талап қояды. Өйткені ұғыну өте күрделі әрекет. Ұғыну бірнеше кезеңдерден тұрады. Мәселен, мұның бірінші кезеңінде (таныстыру кезеңі) бала нені қалай оқу керектігі жайлы мағлұмат алады. Бұдан кейін ол ойындағысын тәжірибеде орындап көреді. Үшінші кезенде, ұғынғанын нәрсесін ойына ұстап тұрады да, бесінші кезенде, балада зат пен құбылыс туралы белгілі ұғым қалыптасатын болады. Ақыл-ой амалдарын меңгеру арқылы бала шындықтағы заттардың байланыс қатынастарын ажыратады, бір нәрсені екіншісімен салыстыра дәлелдей алуға, олардың айырмашылық, ұқсастықтарын көре білуге үйренеді, мұндағы себеп пен нәтиженің заңды байланысын түсінеді. Мәселен, "от жақса түтін шығады" дегенде оттың жануы түтіннің шығуына себеп болып тұрғандығын бала байқайды да шындықтағы нәрселердің бәрі де бір-бірімен осындай байланыстығын түсінеді. Нәрседе себеппен қатар нәтиже де болатындығына баланың түсініп, көзінің жетуі ұғыну деп аталынады. Бастауыш сынып оқушылары оқу материалдарының мәнісіне терендеп бара бермейді. Оларды жай жаттап алады да, өз бетінше пікір айтуға орашолақ келеді. Бұдан анализ, синтез процестерінің балада онша дамымағаны көрінеді. Мұғалім оқушы ойлауындағы анализге жеткіліксіз көңіл бөлетін болса, бала материалдың бір-бірімен қиысып байланыспаған жеке жақтарын меңгереді де, осыдан ұғымның меніне толық түсінбей қалады. Сондай-ақ,мұғалім синтездеу тәсілін ойдағыдай пайдалана алмаса, жаңа материал бұрынғысымен дұрыс байланыспай қалады да, берілген мағлұматтың практикалық мәні кеми түседі. Кейбір мұғалімдер баланың белсенді ойлау процесін дамытудың орнына оның ес қабілетін өсіруге ерекше мән береді, бұдан баланың есін дамыту онша мәнді нәрсе емес деген қорытынды шықпайды. Балаға ойлаттырып, әр нәрсені бір - бірімен салыстырғызып, талдап жинақтатып, дәлелдеткізіп үйретсе ғана олардың танымы мазмұнды болады. Ал, материалды өз күйінше жаттап алу, оның мағынасын түсінбей оқу жақсы нәтиже бермейді, бала дұрыс білім ала алмайды. Бастауыш мектеп мұғалімдері осы жайды қатты ескергендері дұрыс.
Психолог П.Я.Гальперин (1902-1988) өзінің "Ақыл-ой әрекетінің сатылап қалыптасуы" теориясында бала мәселені шешу үшін алдымен сыртқы материалдық әректтерді (затты ұстап көру, тұрқын, көлемін ажырату, шамамен өлшеу,т.б.) пайдаланады, сосын оның бейнесін елестеді. Содан соң дауыстап және іштен айта алатын болады,сөйтіп сыртқы заттық әрекеті біртіндеп ішкі ой әрекетіне айналады дейді. Баланың білім меңгеруі, мұғалімнің сабақ оқытуы екеуі де инемен құдық қазғандай аса қиын нәрсе. Мәселен, мұғалім балаға бұрыннан таныс нәрсені ығыр қылып айта берсе, онда ақыл-ой керенаулығын, рухани жиренушілікті туғызуы мүмкін. Сондықтан ұстаз әр уақытта оқушының рухани тілектерін ұдайы қанағаттандырып, оның табиғатты, өмірді, адамдар еңбегін білуге құштарлығын дамытуы қажет.
Мәселен, бастауыш сынып оқушыларының зердесінде де бәрін білуге құштарлықтан туындайтын тамаша қасиет бар. Олар: Қоянның аяқтары неге ұзын, Ақтиін неге ағаш басында тірлік етеді?, Шалқалап тұрған шыбыңдар неге құлап кетпейді? т.б.осындай көп сұрақтар қояды. Кейбір ата-аналар, тіпті мұғалімдер де балалардың осындай үйреншікті, мәнісі бар сұрақтарына жауап бермейдісен мұны бәрібір түсіне алмайсын, жоғары сыныпқа барғанда оқисыңдар деп ұзын арқау, кең тұсауға салып кете береді. Әрине, сұрақ біткенің бәріне жауап қайтара берудің қажеті жоқ, бұл сұраулардың кейбіреулері осы жастағы балалардың интеллектік мүмкіндіктерін көтермейді де, бірақ мына жағдай әр уақытта есте болуы тиіс. Егер бала мүмкіндіктері жете бағаланбаса, тілектері қанағаттандырылмаса, бұл оның дүниені танып - білуге құштарлығының болмауына әкелуі ықтимал. Балалардың ақыл-ойын дұрыс дамыту үшін оқытуды тым жеңілдетудің де қажеті жоқ. Баланың ойына жеткілікті азық беретін оқу ғана қарқыңды дамытуға септік тигізе алады. Мәселен, 1 сыныптың мұғалімі балаларға 9 санның екі және жетіден, алты және үштен құралатындығын айтып: 9 саны тағы да қандай сандардан құралады? - деп сұраса, олар:, Төрт пен бестен- деп жауап береді. Тоғыздан төртті азайтсақ, қанша қалады?, Тоғыздан бесті азайтсақ ше?, Сендер нені аңғарасыңдар? деп мұғалім ой сала сөйлейді. Балалар:''Қосындыдан бірінші қосылғышты шегерсек, онда екінші қосылғышы шығады''.-дейді. Мұғалім тағы да ойын жалғастырып:''Екінші қосылғышты шегерсек қайтеді? ''Онда бірінші қосылғыш шығады'', -дейді бір оқушы.''Олай болса; қосындыдан қосылғыштардың біреуін шегерсек",- деп мұғалім сөзін сабақтай бергенде,"екіншісі шығады" деп бала сөйлемді аяқтайды.
Міне, оқушының ойлау белсенділігінің осылай дамуы, білім мен дағдыға қанығудың негізі осылай қаланады, ол шамалардың арақатынас мен амалдарды терең түсінетін болады. Бұл жай бізге арифметиканың аясынан шығып, бірінші сыныптың бағдарламасына геометрия мен алгебраның элементтерін кіргізуге мүмкіндік беріп отыр. Осының арқасында шәкірттер заттар мен фактілерді саралап, салыстырып, әр құбылыстың неден туындайтынын, яғни оның себебін іздестіретін болады, олар сұраққа жай жауап беріп қана қоймай, өздеріде сұрақ қоя біліп, оның өз бетінше шеше білуге машықтанады. Мәселен, бірінші сыныптағылар үшін Д.Б.Эльконин құрастырған әліппеде осы жағдай қатты ескерілген.
Оқу әрекетінің өзіне тән мотивтері (себептері) болады. Тәрбиеші, не оқитын адамның өзіне осы мотивтерді білу оның әрекетінің мақсатын дұрыс анықтау үшін аса қажет. Баланың жасы өскен сайын психикасы да өсетіндіктен,оның оқуға деген қатынасы да (мотивтері) өзгеріп отырады. Мәселен, жоғары сынып оқушыларының оқу мотивтері бастауыш мектептегілерден басқаша болады. Білім игеру үлкен саналықты, өз бетімен жұмыс істеп үйренуді, өз мінез - құлқын меңгеруді керек етеді. Бала не үшін оқитындығын бар сана - сезімен ұғынғанша, оған оқудағы формализмен (мәніне түсінбей құрғақ жаттап алу, өмірмен байланыстыра алмау т.б.) құтылу қиын болады.
Мектеп оқушыларының оқуға саналы қатынасуын тәрбиелеп, дамытуда мұғалімдер ұжымының алатын орны ерекше. Мәселен олардың арқасында мектепке сырттай оқуға қызығып келетін балалар да жйі ұшырайды. Мұндай бала мектепке үйіне, оның партасына, мұғалімге, өзіндей балаларға көңіл бөледі. Оқу оны жөнді тартпайды, өйткені, оған қиын көрінеді. Баланың көбінесе ойнағысы келіп тұрады, партада дұрыс отыра алмайды,жйі қозғалады, айналасына алақ - жұлақ қарай береді. Мұндай баланы үйінде ойлатып не тыңдатып әдеттендірмеген.
Оқуға, білім алуға ұмытылуды тудыратын мотивтер (себептер) балада бірден пайда бола қоймайды. Бастапқыда бұлар өте қарапайым болып келеді. Мәселен, ол оқып жазғанына ғана, алған бағасының жалпы санына ғана мәз болады. Ата- анасынан қорқып жақсы оқуға тырысатын не жолдас баласымен бәсекелесіп жақсы оқуға тырысатын балаларда болады. Баланың жасы өскен сайын оның мотивтерінің де мазмұны өседі. Мәселен, білімді адамның халқына мол пайда келтіретінін, жұрттың ондай адамдарды құрметпен сыйлайтынын түсіне бастайды.
Оқу әрекетінің психологиялық табиғаты жайында, кейбір оқушылардың не себептен үлгерімі төмен болып, екінші жылға қалып қоятындығы жайлы сөз болғанда, төмендегідей себептері анықталады. Үлгермеушілік негізінен екі түрлі себепке байланысты туып отырады. Мәселен, бір жағынан, оқыту тәсілдері мен бағдарламалардың ол қылықтары, оқушыға берілетін білім мөлшерінің нақты белгіленбеуінен туса, енді бір жағынан, балаларды өзіндік психологиялық ерекшеліктеріне байланысты (оқуға шамасы келмеу) болып отырады. Соңғы кезде психологиялық тұрғыдан жүргізілген зерттеулер балалардың өзіне байланысты болатын үлгермеушіліктің бес тобын ашып отыр. Үлгерімі нашар балалардың бірінші тобына мұғалім бақылауынан біраз уақыт шығып қалған оқушылар кіреді. ( Мәселен, 5-6 апта бойы ауырып сабаққа бара алмаған оқушыға мұғалім тарапынан жәрдем көрсетілмесе, оқушыға оқуға деген енжарлық пайда болады). Екінші топқа ми ауруларымен ауырған (ақыл-ой кем) балалар жатады. Осындай балалар тек арнаулы мектептер арқылы білім алуы тйіс. Үшінші топқа мүкіс еститін,не істеуі кейінен нашарлаған балалар жатады. Мұндай балаларды ақыл - есі кем балалар оқитын мектепке жіберу дұрыс емес. Нашар еститін балалар өздеріне арнайы ашылған мектептерде ғана оқуы қажет. Түрлі аурулармен ауырып,организмі әлсіреген балалар үлгермейтіндердің төртінші тобын құрайды. Осы топтың балалары санаториялық мектептерде оқыса ,оқу бағдарламасын жақсы меңгеріп кете алады. Үлгермеушілердің бесінші тобына нашар мінезді балалар (сотқар. қасарысқан,қыңыр,т.б.) жатады. Үлгермеушілердің бірінші үшінші, төртінші тобындағы балалар, жетілдірілген әдістермен оқытылса, олардың оқукеренаулығы жойылып, ақыл-ойының белсенділігі біртіндеп артатын болады. Балалардың сабақ үлгермеушілігінің көзін неғұрлым ерте табу, сондай-ақ, оларға қажетті психологиялық шаралар таңдай білу - әр мұғалім ойластыратын негізгі мәселе. Бұл, сонымен бірге педагогика, психология ғылымдарының әлде де болса тәптіштеп зерттей түсетін зор мәнді ғылыми проблемасы. Бұл жердегі мақсат терең де тиянақты білім беріп қана қоймай, "жастарды еңбек сүйгіштік, қоғам алдындағы азаматтық жауапкершілік рухында тәрбиелеуде олардың бойында моральдық қасиеттерді қалыптастыруда екендігін есте ұстау керек.
Оқу - мектеп жасындағы балалардың негізгі таным әрекеті. Баланың жалпы психикалық дамуы мектептегі оқу мен оның өздігінен оқуына тығыз байланыты.
Баланың оқу әрекеті-күрделі, жан - жақты үрдіс, ол баланың барлық әрекетін, рухани күштерін керек етеді. Баланың ақыл-ой еңбегі белсенді әрекет болуға тиісті. Ол оқушының жалпы психикалық даму ерекшеліктеріне байланысты болады. Баланың ақыл-ой әрекеті, оның қажеттері мен қызығулары, сезім мен ерік сияқты т.б, психикалық үрдістерімен байланысты іске асырылып отырады. Оқушының өздігінен оқуының жемісті болуы үшін ақыл-ой еңбегінің дағдыларын қалыптастыру керек.
Баланың ақыл-ой еңбегін белгілі жүйемен жасауға, оның жалпы мәдениетін арттырып отыруға көңіл аудару керек. Ең алдымен, баланы өз жұмысының мақсат міндеттерін анықтауға үйрету керек.
Егер бала әрбір оқу жұмысын ( тапсырмасын) не үшін қандай мақсатпен жасау керектігін, ол қандай жаңа нәтиже (жаңа білім, дағды) беретінін білсе,онда оқушы әрекетінің саналығы артады.
Оқу жұмысының мақсат - міндеттеріне сай баланы өз бетімен жұмысын жоспарлай білуге, уақытты дұрыс падалануға. өз әрекетін қадалауға (бақылауға) бағалауға қысқаша айтқанда, өзін-өзі басқаруға дағдыландырудың маңызы өте зор.
Баланың оқу әрекеті мазмұнына мыналар кіреді: ғылыми ұғымдар мен ғылыми заңдылықтарды түсіну және практикалық міндеттерді шешуге бағыталған ойлаудың жалпы амал- тәсілдерін меңгерту. Осыған орай, балалардың ғылыми білімді және дағдыларды меңгеруі олардың оқу әрекетінің негізгі мақсаты мен нәтижесі болуға табылады. Оқу әрекетінін белгілі құрылымы мыналар:
1.Оқу міндеттері (немесе тапсырмалар).
2.Оқу әрекеттері ( баланың қолданатын нақтылы практикалық және ой тәсіл амалдары ).
3.Бақылау ( оқушылардың өзін - өзі қадағалап тексеріп отыруы)
4.Бағалау ( мұғалімнің және оқушының өзіне өзі берген бағасы).
Осындай күрделі әрекетіне байланысты оқушылардың ойлау қабілеті қалыптасады.Ойлау - баланың таным әрекетінің ең жоғары түрі.Ойлау - баланың таным әрекетінің ең жоғарғы түрі. Ойлау арқылы оқушылар көзге көрінбейтін заттар мен құбыластардың арасындағы күрделі себептік байланыстарды,заңдылықтарды ұғады. Ойлау сөйлеу әрекеті арқылы іске асады. Ойлау - нақты сұрақтар қоюдан, соларға жауап іздеуден басталады. Ойлау- белгілі міндетті, теориялық немесе практикалық мәселелерді шешуге бағытталады. Баланың ойлау әрекеті өзінен - өзі қалыптаспайды. Олардың ойлау әрекетін ойдағыдай дамыту үшін тиімді тәсілдер қолданып, арнайы жұмыстар жүргізу қажет.
1.2 Дүниетану пәнін оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру
Қазақстан Республикасының егемендік алған алғашқы жылдарынан бастап білім беру мәселесінің дамуына аса мән берілуде. Білім беру барысында оқушының жеке тұлғасын жан-жақты жетілдіруге, олардың танымдық әрекетін дамытуға, ой-санасын қалыптастыруға ерекше назар аударылып отыр. Мұның дәлелі республикамыздағы "Білім туралы" заңының қабылдануы.
Президент Н.Ә.Назарбаев "Қазақстан-2030" атты Қазақстан халқына Жолдауында болашақ қоғам мүшелері -- жастардың қавдай болуға тиіс екендігін айта келіп, "Біздің балаларымыз білігі жоғары жұмысшылар мен фермерлер, инженерлер, банкирлер және өнер қайраткерлері, магазиндердің иелері, мұғалімдер мен дәрігерлер, зауыттар мен фабрикалардың иелері, биржа делдалдары және спортшылары болады. Олар мұнай, газ бен электр қуатын, тамақ өнімдерін өндіретін, әрі олармен әлемдік экономиканы қамтамасыз ететін болады...", -- дейді.
Жастардың болашаққа деген бағыт-бағдары отбасында, мектеп қабырғасында, Жалпы қоғамдық деңгейде алсақ, бүкіл қоршаған дүние ортасында қалыптасады. Әрине, қоршаған дүниенің әр саласының көзқарасқа тигізетін әсері, беретін білімі, тәрбиеге ықпалы әртүрлі. Мемлекетіміз осының бәрін ескеріп, білім беру жүйесін баса дамытуға, оның дүниежүзілік деңгейге көтерілуіне аса мән беруде. Осындай аса маңызды сенім жүктеліп отырған жастарымыздың болашақта мемлекеттік жауапты қызметтерді атқаратындай, өз мүддесінен гөрі халықтық мүддені жоғары қоятын деңгейде өсіп жетілуі үшін оларға сапалы білім беру, саналылыққа тәрбиелеу, жеке бас құндылығын көтеру оқу-ағарту саласының үлесіне тиеді.
Осыған байланысты білімнің мазмұнын, оқыту әдістері мен сабақты ұйымдастыру нысандарын жетілдіруді нақтылай түсу қажеттілігі туындайды. Білімнің әрбір бөлігі оқушы дүниетанымын қалыптастыруға септігін тигізіп, олардың әлем туралы ой жүйесін дамытуға негіз салуы тиіс. Орта білім стандартында "Мектептің әрбір саласында жеке тұлғаны дамыту міндетіне сай білім мазмұнының толық жүзеге асуын қамтамасыз ету" талабы қойылып отыр. Мұнда әсіресе, оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру мәселесі басты орынды алмақ.
"Дүниетаным, дүниеге көзқарас дегеніміз -- айнала қоршаған орта, бүкіл әлем, тұтас дүние туралы, ондағы адамның орны, тіршіліктін мәні, мағынасы туралы көзқарастың, пікірлер мен түсініктердің жүйеленген жиынтығы". Дүниетанымның көзі -- білім. Білім неғұрлым тереңдеген сайын дүниетаным да қалыптасып, тұрақтанады. Мектеп қабырғасыңца алған білімнің шындығы мен ғылымилығы практика жүзінде қолдану барысында айқындала түспек. Осы арқылы адам, заттар, құбылыстар арасындағы қарым-қатынас пайда болады.
"Адамзаттың, қоғамның пайда болып қалыптасуы қоршаған табиғи ортаның қажетті алғы шарттардың, жағдайлардың болуына байланысты...", "...адамның өмір тіршілігінің қызмет әрекетінің негізі табиғат заттары мен табиғи процестер" -- дейді, философтар Д.Кішібеков пен Ү.Сыдықов. Табиғатты танып, білу, игеру барысында адам қоршаған ортаға ауқымды, қуатты ықпал ете алатын күш екенін және осы қарым-қатынас барысында дүниетанымы қалыптасатынын АТ.Спиркин, В.С.Степин, Д.П.Горский, А.П.Шептулин, А.Ф.Файзуллаев еңбектері де әр саладан дәлелдейді. Адам тіршілігінің көзі -- табиғат. Осы табиғат заттары туралы оқып, оны танып білу арқылы адам сол табиғатпен қатынасқа түседі, оның заттарын пайдаланып, екінші бір қолдан жасалған заттар шығарады. "Екінші затты жасау үшін ол ақылын, білімін жұмсайды, соның нәтижесінде "екінші табиғат" заттары пайда болады. Бұл "екінші табиғат" дүниелері қоғамның дамуына тікелей әсер етеді. Табиғат заттары туралы ғана емес, оның құбылыстары жайында ұққандарын да ой елегінен өткізіп, табиғаттың даму зандылықтарын ашатын да -- адам. Мұндай жетістіктерге ол қоршаған ортаға бақылау жүргізу, ой қорыту, ғылыми-зерттеулер жүргізу нәтижесінде жетеді.
Табиғат заттарын оқып білу арқылы адам табиғат байлығын керегіне пайдаланады. Сонымен қатар бүкіл білімін, дағдысын, шеберлігін жұмсап, оны өндіру үшін еңбек етеді. Осының нәтижесінде жасалған заттарды әлеуметтік өмірде қолданып, қажетіне жаратады.
Ғылым мен техника дамыған сайын әлеуметтік өмір деңгейі де өзгереді. Осының бәрі табиғат байлығын игерудегі адам миы мен күшінің жұмысы. Адам табиғат, қоғам -- біртұтас дүние. Тұтас дүниені өз мәнінде бір-бірімен байланысты қабылдау таным үрдісі арқылы жүзеге асады.
Дүниетану ұғымы диалектикалық дамудың қарама-қарсылығы мен біртұтастығына сүйенбей өте алмайды. Дүние -- ол тек бізді қоршаған табиғат қана емес, ол -- адам, адам мен адамның қарым-қатысы, ол -- табиғат, табиғат заттары мен құбылыстары, ол -- қоғам. Әр қоғамның өркендеуіне адамның ойы мен білімі қандай керек болса, табиғат пен оның байлығы да сондай керек. Осының өзі дүниенің бір-бірімен байланысты дамитын, оны бір-бірінен бөліп қарауға болмайтын орта екенін көрсетеді.
Дүниетану -- "дүние" және "тану" деп аталатын екі бөліктен тұрады. Алдымен нені танып-білу керектігін анықтауымыз керек. Оқушыларға танытқалы отырғанымыз -- дүние. Сол дүниені танып-білу әдістері мен оларды қаруландыру жолын іздестіріп, тиімділерін іс жүзінде қолдануға ұсынбақпыз. Дүние -- қоршаған орта, табиғат, бүкіл әлем, олай болса бұған енбейтін, оның құрамына кірмейтін бірде бір зат не құбылыс жоқ. Адам дүниені өмір бойы танып, білумен, оның таусылмас ерекшеліктерін бақылап, байқаумен айналысатыны анық. Бірақ оның сырын түгел біліп шегіне шыға меңгеру мүмкін емес. Дүниені өз дәрежесінде танып-білу әр адамның меңгерген білім деңгейі мен оның мазмұнына байланысты жүзеге асады.
Адамның әрбір даму кезеңіне байланысты дүниені тану шеңбері мен оның мәнін ұғыну дәрежесі тереңдей түседі. Әр кезеңнің психологиялық ерекшелігіне байланысты дүние тану мүмкіндігі де өзгереді. Дүниені өз мәнінде тану үшін адамның санасы, ой-пікірі, білім деңгейі дамуы керек. Керісінше дүниені танып-білуге байланысты білім көлемі мен ұғым деңгейі, сана-сезімі кеңейе түседі, адамның көзқарасы қалыптасады. Сөйтіп, диалектикалық дамудың қарама-қарсылығы мен біртұтастығы жүзеге асады. "Материалды дүниеге айналадағы қоршаған заттардың бәрі, яғни адамның санасынан, ой-жүйесінен тысқары, әрі одан тәуелсіз, объективті түрде өмір сүретіннің бәрі жатады".
Қоршаған дүниені білу танымға байланысты. Таным -- адам санасын дамытуды" негізі және ол арқылы адам өзін қоршаған ортаны игеруге де үйренеді.
Қоршаған дүние объективті түрде өмір сүретін болғандықтан, оның заттары мен құбылыстары санада бейнеленеді. Көру, сезіну, түйсіну арқьыы сезім мүшелерімізге материалдық заттар әсер етеді де, біз оларды қабылдаймыз. Қабылданған дүниені танып білеміз. Сезім арқылы таныған дүниені ғылыми біліммен байланыстырғанда ғана білім қалыптасады. Қабылдау барысында сыртқы сезім мен ішкі сезімдер біріге отырып, танымды нақтылай түседі. Сезінуді ойлау процесі құптау арқылы танымның логикалық формасы дамиды.
Адам баласы таным арқылы білмеуден білуге көшіп отырады. Ол затты құбылысты танығаннан кейін, енді таныс емес-терін білуге ұмтылады, ізденеді. Сөйтіп, әлде де толық емес білім, толығырақ, дәлірек білімге қарай дамиды. Тану үшін адам дүниеге белсенді әсер етеді, оған ықпал жасап, өзгертеді, екінші зат өндіреді, соның нәтижесінде өзі де өзгереді.
Таным арқылы заттар мен құбылыстардың басты белгілері, ұқсастықтары мен айырмашылықтары жайындағы бейнелі қабылдау нәтижесінде ұғым туады. "Таным... практикалық қызмет барысында іске асады".
Осылайша таным нақты дүниеге, қоршаған ортада бар заттарға негізделсе, оны өз мәнінде танып-білу үшін ғылым керек. Дүниетанымды қалыптастыру үшін биологиялық, химиялық, тілдік және басқа ғылым салаларынан, өз ұлтымыздың мәдениеті, әдебиеті, қазіргі таңда рухани өмірде жеткен жетістіктерін бір-бірімен байланыстыра отырып білім беруді қамтамасыз ету керек.
Дамыған қоғам мен биологиялық ғылымның, техниканың ара қатысынан айқын тартылған шекараны табу қиын.
Академик В.В.Струминский философия ғылымы мен Гшологиялық ғылымның бірін-бірі толықтырып, біріне-бірі сүйене отырып, дүниетаным шекарасын күшейте түсетінін айта келіп, "Искать границу раздела -- это значит воздвигнуть стену между естественными и общественными науками" дейді.
Қазіргі танда адамның дүниені тани білу ауқымын тіпті күшейте, кеңейте түсу талабы туып отыр. Бүкіл әлемді, галактиканы, жұлдыздардың пайда болуы мен дамуын зерттеп отырған астрофизика ғылымы болса, маман емес адамдардың өзі онда болып жатқан жаңалықты біліп, түсінуге тырысады.
Дүниетану ұғымына диалектикалық тұрғыдан қарайтын болсақ, қазіргі таңдағы ғылым мен техниканың дамуын, ірі ашылыстарды ғана есепке алып қоймай, өндіріс күштерінің, ондағы адам мен қоғамаралық қатынасты да қадағалай білген жөн.
Жаңа заманда ғылым қоғамның үлкен өндіріс күшіне айналуына байланысты өндіріс күшін өндірістік қатынастан бөліп қарауға болмайды. Керісінше, қадағалау арқылы ғылыми-техникалық революцияның қоғамға тигізер пайдасымен қатар, табиғи ортаға, адам тіршілігіне келтіретін қиындығын түсіну қажет.
Ғылым мен техниканың дамуына байланысты адам баласы табиғи дүниемен қарама-қайшылыққа түсіп отыр. Себебі дамыған техниканың әсерінен айнала қоршаған орта ластанып, табиғи объектілердің, заттардың түрлері азайып, адам денсаулығы мен өміріне қауіп төнуде. Түрлі машиналардан, зауыттар мен өндіріс орындарынан шыққан улы газдар көбейіп, тіршілікке қауіп туғызуда.
2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДАҒЫ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢАША ТЕХНОЛОГИЯЛАР
2.1 Дүниетануды оқытуда қолданылатын ақпараттық-коммуникативті технология элементтері
Жас ұрпақтың сапалы білім алып, өскелең өмірімізге лайықты адам болып шығуы- қазіргі өмір талабы, ал уақыт талабының күннен күнге күшейе түсуі және қоғам өміріндегі өзгерістер оқу-тәрбие үрдісіне жаңаша көзқараспен қарауды қажет етіп отыр.
Бұрынғы білім жүйесінде оқушыларға барынша терең білім беру мақсаты көзделді. Ал жоғары сатыдағы интеллектілік пен терең білімді адам өмірде қалай қолданады, шешуші сәттерде оң шешімді қалай қабылдау керек деген сұрақтарға жауап берілген емес. Міне осы олқылықтардың барлығын жою үшін білім беру саласында түрлі технологиялар енгізілуде, бірақ олардың ішінен қажеттісін таңдап, сабақтың әр кезеңінде тиімді қолдану - басты талап. Мәселе технологияларды кеңінен пайдалану емес, мәселе - тұлғаны нәтижеге бағыттай білім беруде. Қазіргі таңда, айтар болсақ, көрнекілік әдісі мен техникалық құралдарды қолдану әдісін ақпараттық-коммуникативті технологияның бір өзі атқара алады.
Ғылым мен техниканың жылдан - жылға кең өріс алып, жедел қарқынмен дамуы білімнің негізі болып табылатын бастауыш мектепке өз әсерін тигізуде. Соған сәйкес бүгінгі таңда бастауыш мектеп оқушыларының өз бетімен жұмысын арттыру мен шығармашылық қабілеттерін дамытуда жаңа ақпараттық-коммуникативті технологияны пайдалану және оның тиімді әдістемесін ұсыну өзекті проблемаға айналып отыр.
Ақпараттық-коммуникативті технологияның негізгі ерекшелігі - бұл оқушыларға өз бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен шұғылдануға, ізденуге, өз жұмысының нәтижесін көріп, өз-өзіне сын көзбен қарауына және жеткен жетістігінен ләззат алуға мүмкіндік беруі. Сонымен қатар ақпаратты-коммуникативті технологияның басты тиімділігі - бұл мұғалімге бастауыштағы оқу үрдісінің құрылымын түбегейлі өзгертуге, оқытудағы пәнаралық байланысты күшейте отырып, оқушылардың дүниетанымдарын кеңейтуге және жеке қабілеттерін көре біліп, оны дамытуға толық жағдай жасайды.
Сонымен қатар оқушылар интеллектуалдық, шығармашылық және коммуникативтік істерін дамыта алады, оқушының оқу белсенділігі артады, сабақтың негізгі кезендерінің бәрінде оқушыларға шығармашылық жұмысты ұсынуға болады, бала өзіне қажетті мазмұн мен мәліметті ақпарат көзінен таңдап, талғап білуіне үйренеді.
Оқу үрдісінде кеңінен қолданылатын ақпараттық-коммуникативті технология элементтеріне:
* Электронды оқулықтар мен әдістемелер,
* интерактивті тақта,
* электрондыэнциклопедия мен анықтамалар,
* Интернетжелісі,
* суреттер мен көрнекіліктері бар DVD және CD дискілер,
* видео и аудиотехника,
* ғылыми-зерттеу жұмыстары мен жобалар
* Power Point бағдарламасында жасалынған презентациялар жатады.
Бастауыш сыныпта айналадағы дүние, қоршаған орта туралы ғылыми түсінігін алғаш қалыптастырып, туған жер табиғатының көркемдігін көре біліп, сол сұлулыққа табынуды, әсемдікті қорғай білуді баланың жүрегіне жеткізетін пән - дүниетану . Дүниетану пәнін оқыту барысында, бір жағынан, оқушыларға табиғат туралы ғылыми көзқарас қалыптастырып, адамгершілікке тәрбиелеу мақсат етілсе, екінші жағынан, олардың алған білімдерін өмірден өздері көріп жүрген табиғат құбылыстарын түсіндіруге, табиғат қорғау жөніндегі пайдалы еңбек түрлерін орындауға қолдана білуге үйрету мақсат етіледі.
Өзіңді білу - адамгершілікке жеткізеді - деп неміс психологы Н.Энкельман айтқандай әрбір мұғалімнің алдына қоятын мақсаттары болады. Сол мақсатқа жету үшін әрбір мұғалім тығырықтан шығатындай жол іздейді. Оқушылардың дүниетану пәніне деген қызығушылығын және сабақтың сапасын арттыруда менің алға қойған мақсатым мынадай:
¨ оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселе туғызу;
¨ оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту;
¨ логикалық ойлау қабілетін дамыту, өздігінен жұмыс істеуге дағдыландыру;
¨ оқушының жеке басының дара және дербес ерекшелігін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру.
Бұл мақсаттардың орындалуын тың істермен, жаңа әдіс-тәсілдермен іске асыруға болады. Дүниетану пәнін оқытуда ақпараттық - коммуникативті технологияны жүйелі қолдану оқушыға дүниенің заңдарын терең меңгертіп қана қоймайды, оның логикалық ойын дамытып, эмоциясына, сезіміне қозғау салады. Оқушы ешкімнің көмегінсіз өз бетінше ойланып, шешім қабылдауға дағдыланады. Әр баланың аз болсын, көп болсын өмірлік тәжірибесі болады. Баланың тамырын басып, сол тәжірибелерін анықтап, өмірдегі білімдерін туған жерін сүйіп, сыйлауға баулыса, меніңше кез-келген оқушы іркіліп қалмайды. Қазақ әдебиетінің классигі, ұлы атамыз Абай Құнанбайұлының: Шәкірттерің жақсы оқу үшін, оның оқуға деген ынтасы және қызығушылығы зор болу керек, - деген сөздерін негізге ала отырып, өзім сабақ беретін 4 сыныпта дүниетану сабақтарында ақпараттық-коммуникативті технологияны кеңінен қолдануға тырысамын. Мектеп психологымен бірлесіп жүргізілген диагностика нәтижесінде сыныптың оқушыларының кейбіреулерінің көру арқылы есте сақтайтындығы, кей оқушылардың есту арқылы есте сақтайтындығы анықталды. Сабақта көру арқылы есте сақтайтын оқушылар үшін үнемі пәндер бойынша оқу ақпараттарын меңгеруін күшейту мақсатында электронды оқулықтар, интерактивті тақтаның толық мүмкіндіктерін пайдалану арқылы өткіземін. Қазіргі кезда ақпараттық технологияның білім беру жүйесін дамыту ісіне берері ұшан теңіз екені айтпаса да баршаңызға мәлім. Кибернетиканың атасы Винер Ақпарат -сыртқы әлемге бейімделу арқылы одан алынатын мазмұнды бейнелеу деген екен, сондықтан сабақтарымда презентация жасап қолдануды өзім өте тиімді деп ойлаймын.
Оқулықта берілген тақырыпқа қосымша ретінде слайдтарды қолдануға бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне тән қызығушылық, байқампаздық, белсенділік және ойынға деген құмарлық сияқты қасиеттері негіз бола алады.
Мысалы, Өзен және көл. Суды қорғау тақырыбында жүргізілген сабақта өзен мен көлдің айырмашылығы туралы мағлұмат беріліп, судың түрлі жағдайда ластануы жайлы түсіндірдім, оны қорғау шараларымен таныстырдым. Сабақ соңында қорытынды ретінде суды қорғау туралы презентация көрсетілді. Онда су жағасындағы әсем көрініс пен қазіргі Арал теңізінің суреттері салыстырылып, балаға адамның суды пайдалану динамикасы көрсетілді. Сөз соңында суды үнемдеу керектігі айтылды.
Интерактивті тақтаның бұл қызметін қолдану тиімділігін төмендегі кестеден көруге болады:
Сабақ жоғары эмоционалды деңгейде өтіп, оқушылардың ой-қиялдары дамып, эстетикалық сезімдері ұштала түседі. Өйткені мәтінді оқып қана қоймай, көзбен көріп, дыбысын (музыка) естіп талдау жасағаннан кейін оқушының берілген материалды қабылдау аясы кеңейеді.
Таулы жер өсімдіктері мен жануарлары тақырыбын өткеннен кейін сынып оқушыларына шығармашылық тапсырма берілді: үш топқа бөлініп тақырыпқа байланысты презентация дайындап әкелу тапсырылды.
Әр топ өздері дайындаған шығармаларымен таныстырып, оны қорғайды, түсіндіреді, қалай көркемдеп, безендіргендерін айтып береді.
Мектептің бастауыш сынып мұғалімдері арасында Сабақта презентация қолдану сізге қандай мүмкіндіктер береді? деген сауалнама жүргізгенде,
¨ көрнекілік ретінде қолданамын -100%
¨ жаңа сабақты түсіндіруге тиімді- 60%
¨ анимация арқылы берілетін ақпарат балаларға қызықты болады- 53%
¨ о alt=қушылардың танымдық белсенділіктерін арттырады- 46%
жауап берді. Ал оқушыларға презентация сабақтың қызықты өтуімен ( 75 %), өтіп жатқан тақырыпты көзбен көруге болатындығымен (63%), жаңа тақырыпты жақсы түсіну мүмкіндігін беретіндіктен (39%) ұнайды екен.
Айтушы ақылды болса, тыңдаушысы дана болады дегендей, сөзімді қорыта келе, дүниетану сабақтарында ақпараттық-коммуникативті технологияны қолданудың мынадай тиімді жақтары бар екеніне көз жеткіздім:
¨ Сабақ уақытын тиімді қолдану
¨ Оқушының оқуға деген ынтасы, пәнге деген қызығушылығының артуы
¨ Әр оқушының жеке қабілеті айқындалады, яғни оқушының өз бетінше ізденіп шығармашылықпен жұмыс істеуі
¨ Үлгерімі нашар оқушыға көңіл бөліп, оларға көмектесу мүмкіндігі туады;
¨ Оқушы өз білімін бағалай білуіне бағыттауға мүмкіндік береді, өз қабілетіне, болашағына сенімі артады;
¨ Дидактикалық материалдарды қолдану тиімділігі артып, қосымша мәліметтер беріледі
¨ Практикалық дағдыларды игеруі, білім, білік, дағды деңгейінің қалыптасуы.
2.2 Дүниетану сабағының тиімділігін арттыруда ойын элементтерін пайдалану жолдары
Мектеп жасындағы кезеңде ойын және оның рөлі біртіндеп екінші кезекке қарай ысырылады да білім жетекші қызмет атқара бастайды. Алайда бұдан ойын балаларды жетілдіруге әсер етпейді деген ой тумауы керек.
К.Д.Ушинский оқытудың бастапқы сатысын мазмұны немесе формасы жөнінен қызықты етіп үйлестіру керектігін дәлелдеп берді. Сондай-ақ қызығушылықты теріс пайдаланудың балаларға зиянды әсері болатынын да ескертті. Сондықтан барлығы да белгілі мөлшерде жүргізілуі қажет.
Ойын балаларды оқу процесіне жұмылдырып, оларды байқампаздыққа, зеректікке, есте сақтай білуіне, ойлау әрекеттерін дамытуға баулиды. Оларды бұрын алынған білімді тексеруге және бекітуге, сондай-ақ оны кеңейтіп, тереңдете түсуге қолдануға болады.
Мұғалім дүниетану сабақтарында сабақтың мақсатына, оның мазмұнына, оқушылардың біліміне, оқытуда қолданылатын әдістер мен тәсілдерге байланысты ойын, жұмбақ, викторина және т.б. ретінде пайдаланады.
Қызықты материалдарды сабақтың барлық кезеңдерінде: сұрау кезінде, жаңа матариалды оқып үйренгенде, бекіту кезінде пайдалануға болады. Табиғаттанудан алған білімді және төменгі сынып оқушыларының іскерлігін жинақтап қорыту формасында айқындау қажет болған кезде қызықты материалдарды пысықтауға пайдалану аса тиімді болады.
Обьектілердің біреуінің контурын пайдалана отырып, ойын ұйымдастыру оқушыларда бақылағыштықты, обьектіні басқаларының ішінен бөліп көрсетуді, қысқаша сипаттама бере білуді қалыптастырады. Мәселен, мұғалім жарты шарлар картасын оқыған кезде материктер мен мұхиттарды контуры бойынша анықтауды, соңынан оларды картадан көрсетуді ұсынады.
Сабақтағы материалдарды бекіту үшін географиялық, топографиялық немесе биологиялық лотоны пайдалануға болады. Бұл үшін мұғалім бір топ оқушыға карточкалар таратып беріп, объектілердің біреуін атайды, оқушылар оны тауып, дұрыс атап берсе, сол оқушы жеңіп шығады. Осы ойынды тақтаға да өткізуге болады. Мұғалімнің айтуы бойынша үш оқушы (әрбір топтан бір-бір адамнан) объектілерді іріктеп алып, аттарын іледі, қалғандары оған зер сала бақылап тұрады да жолдастарының берген жауабын түзетіп, толықтырады.
Дүниетану обьектілері және олардың қысқаша сипаттамасынан балалардың білімін тексеру мақсатында да ойын ұйымдастыруға болады. Оған мынадай тапсырмалар беріледі коллекциядан пайдалы қазбалардың үлгілерін, гербарийден (кеппешөп) өсімдіктерді, жануарлар бейнеленген открыткаларды, көкөніс пен жеміс муляждарын және т.б. іріктеп алу. Обьектілерді жіктеу іскерлігін тексеру үшін гербарийден егістік дақылдарды, жалпақ және қылқан жапырақты ағаштардың бұтақтарын, шабындық өсімдіктерін іріктеп алуды; тундрада, тайгада аралас ормандарда, шөлде және т.б. өсетін өсімдіктерді таңдап алуды ұсыну қажет.
Картаны білуіне байланысты ойындарды өткізуге болады. Бұл-картина бойынша саяхат жасау, сипаттамасы, фотосуреттері және открыткалары бойынша Қазақстанның табиғи аймақтарын анықтау ойындары.
Әр түрлі табиғат аймақтарын оқып үйрену кезінде табиғат зоналарын сөзге шақыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДҮНИЕТАНЫМЫ
1.1 Бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық-психологиялық мәселелері
1.3 Дүниетану пәнін оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру
2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДАҒЫ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢАША ТЕХНОЛОГИЯЛАР
2.1 Дүниетануды оқытуда қолданылатын ақпараттық-коммуникативті технология элементтері
2.2 Дүниетану сабағының тиімділігін арттыруда ойын элементтерін пайдалану жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
3
6
6
10
14
14
17
34
36
Кіріспе
Бастауыш білім-үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы. Осыған сәйкес оқушыға белгілі бір көлемдегі білім, білік, дағдыларды меңгертумен бірге табиғат, қоршаған дүние туралы түсініктерін кеңейте отырып, оларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту - бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда, оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі әдіс-тәсілдерін іздестіру, жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.
Елбасы Н.Ә. Назарбаев Білім иен Ғылым қызметкерлерінің ІІІ съезінде Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен әлднқайда жоғары болуы керек.Ол үшін жаңа формацияның педагогі қажет деген. Әр бала жас кезінен еркін ойлауға, алдына қойған істі жоспарлап, оны соңына дейін жеткізуге, кедергілерге қарсы тұруға бейімделгені жөн. Сондықтан да әр сабаққа оқушылардың әр мәселеге сыни көзқарасын қалыптастырып, оларды ашық, еркін сөйлеуге баулу -әр ұстаздың міндеті.
Жаңа ғасырдың білікті, білімді, мәдениетті, ақыл-ойы дамыған азаматын даярлау - бүгінгі күн талабы. Мемлекетіміздің білім беру жүйесіне ерекше назар аударып отыру- оқыту мазмұнына жаңа бағыт әкеледі. Бстауыш мектептегі жаңа өзгерістер әлемдік білім беру тәжірибелерін пайдаланып отыр, баланың жеке-дара күшінің дамуын қамтамасыз ететін жаңа технологияларды іздестіру және оларды қолдануға бағытталған. Негізінен оқытуды ізгілендіруге негізделеді: ол оқытудың жеке тұлғаға бағдарлануын, жеке тұлғаның дамуы мен тиянақталуының үрдісі мен нәтижесін, оның әлеуметтік тұрақтылығы мен қорғалуының құралы қызметтерін қамтамасыз етеді.
Республикамыздың бастауыш мектептерінде жаңа педагогикалық технологияларды қолдану дамудың негізгі көзі болып табылады. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының қоғамдық өмірінде жүріп жатқан демократиалық өзгерістерге байланысты белгілі әлеуметтік шарттарды ескере отырып,жеке тұлғаны қалыптастыруда көздеген білім беру жүйесіне қойылатын талаптар күшейе түсуде. Сол талаптардың бірі - оқушының дүние танымын қалыптастыру, елеулі ықпал жасайтын білім мазмұнын жетілдіру. Білім- дүниетанымның кәусар бұлағы, білім-ғылым негұрлым тереңдеген сайын дүниетаным да қалыптасып тұрақтанады.
Бастауыш мектепте Дүниетану пәні негізінен үш бөлімді: Адам, Табиғат, Қоғам обьектілерін бірлестіретін пән болып табылады. Дүнитану пәні оқушылардың Адам-қоғам-табиғат, олардың байланысы туралы білім беру арқылы қоршаған ортадағы баланың өз орнын ұғынуына көмек, негізгі және орта мектептерде оқылатын жаратылыстану пәндерінің алғашқы бастамасы, пәнді меңгеруге дайындау мақсатын көздейді. Дүниетануды бастауыш сыныпта оқытудың барысында оқушының таным процесі дамиды. Танымына көмегін тигізетін сезім мүшесі сыртқы дүниені қабылдайды. Дүниені тұтас бірлікте сезініп, қабылдау нәтижесінде оның санасында білім қоры жиналып, ой-өрісі кеңейеді. Қазақтың ойшыл ағартушылары табиғатқа еліктемей, оның сырын ашып, еліне, халқына танытуға талпынған,бірі табиғат тамашасын өлеңмен жеткізсе, енді бірі сөзбен өрнектеген. Қазақстан ағартушылары Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А.Құнанбаев, М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов, М.Дулатұлы және басқалары.Олар табиғатты, қоғамды, адамды жан- жақты зерттеген. Адам құбылысының жақсы жақтарын халыққа, жастарға үлгі етіп, қолайсыз жақтарынан жастарды сақтандырған.
"Дүниетаным", "таным", "қазақ дүниетанымы" саласында көптеген құнды ой-пікірлер мен көзқарастар философ ғалымдардың (С.Б.Крымский, Б.М.Кедров, Ә.Нысанбаев, А.Қасабеков, М.Орынбеков, Ж.Алтаев, Кішібеков және т.б.) еңбектерінде жан-жақты талқыланып келеді.
Оқушылардың танымдық әрекеттерінің түрлері болса бірқатар психологтар мен педагогтардың еңбектерінде (М.А.Данилов, И.Я.Лернер, Л.В.Занков, М.И.Махмудов, А.А.Люблинская, А.Н.Леонтьев, Н.Б.Мшчинская, П.Я.Голперин, Д.Б.Эльконин, М.И.Левина, Ю.К.Бабанский, Т.И.Шамова, С.П.Баранов) зерттеу объектісіне қарай жүйелі талданған.
Г.И.Шукина оқып білу жаңадан шындық ашу емес, бұрыннан белгілі адам тәжірибесінен өткен шындықтардың жиынтығын меңгеру. Сондықтан бұл шындықтарды оқушылар санасына жеткізу үшін ең алдымен мұғалімдер осы білімдерді шәкіртке жеткізудің әдіс-тәсілдерін меңгеруі керек деп дәлелдейді. Б.П.Баранов оқытуды жеке бастың психологиялық дамуын тездету үшін және қоршаған ортаның бұрыннан белгілі заңдылықтарын оқушыларға меңгерту үшін жасанды ұйымдастырылған танымдық іс-әрекеттердің жиынтығы деп санайды. Осы жайында тіпті өз кезінде Я.А.Коменский болса, "мүмкіндігінше адамдар білімді кітап бойынша ғана емес аспаннан, жерден, еменнен, жөкеден, яғни, басқа біреудің байқағанынан, не сол жайында берген мәлімдемесінен емес, заттың өзінен алсын" -- деп тұжырымдайды.
Оқушылардың танымдық әрекетін арттыруда проблемалық оқытудың атқаратын ролінің ерекше екендігін, оны ұйымдастыру әдістері оқушылардың ойлау процесі мен ізденушілік әрекетінің дамуына елеулі әсерін тигізетінін қазақтың белгілі дидактері И.Нұғыманов, Т. Сабыров және т.б. өз еңбектерінде дәлелдеп отыр. Бұл пікірлер оқытудың басты мақсаты -- оқушыларға айқын дүние зандылықтарын, фактілерін таныту деген түсінік береді.
Әлбетте, бұл пікірлермен толығымен келісуге болады. Өйткені, қоршаған заттар мен құбылыстар жайында білім алу, оны нақты қабылдау барысында оқушылар әртүрлі оқу әрекеттерін қолданады. Алдымен затты не құбылысты көру әрекеті арқылы түрі, түсі, пішінін, көлемін анықтап, таныса, ұстап сезіну әрекеті арқылы оның күйін, қатты-жұмсақтығын және басқа да сапасын айқындау, онан әрі затты не құбылысты бақылау іс-әрекеттері негізінде ой қорытып, заттарды салыстырып, айырмашылығы мен ұқсастығын табады. Міне, осындай түрлі таным әрекеттері нәтижесінде оқушылар затты не құбылысты қабылдайды және олардың ғылыми ұғымның негізі қаланады. Осы аталған әрекеттер арқылы түсінік алған оқушыларда келешекте эмоциялық, іскерлік, интеллектуалдық дағдылардың дамуына жағдай туады.
Курстық жұмыстың мақсаты - бастауыш сыныпта дүниетану пәнін оқытудағы қолданылатын жаңаша технологияларды сипаттау.
Осыған байланысты мынадай міндеттерді алдыма қойдым:
- бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық-психологиялық мәселелеріне тоқталу;
- дүниетану пәнін оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру жолдарын зерделеу;
- бастауыш сыныпта дүниетану пәнін оқытудағы қолданылатын жаңаша технологияларға кеңінен түсінік беру;
- дүниетануды оқытуда қолданылатын ақпараттық-коммуникативті технология элементтеріне тоқталу;
- дүниетану сабағының тиімділігін арттыруда ойын элементтерін пайдалану жолдарын қарастыру.
Зерттеу нысаны: бастауыш мектептегі дүниетаным пәнін оқыту.
Зерттеу әдістемесі:
oo педагогикалық бақылау;
oo дүниетаным пәнін, бастауыштың басқа пәндерін оқыту мәселелері, жаратылыстану пәндерін оқыту ерекшеліктері;
oo педагогикалық тәжірибелерді зерделеу, озық тәжірибелерді қорытындылау;
oo педагогикалық эксперимент.
Бітіру жұмысы: кіріспеден, 2 тараудан, әрбір тарау екі тақырыпты қарастырудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Жұмысты жинақтау, зерттеулерде психология, педагогика, дүниетануды оқытуға қатысты соңғы жылдардағы әдебиеттер, оқу-әдістемелік зерттеу еңбектеріне шолу жасау, жарияланған материалдарды ой елегінен өткізу, ең озық тәжірибелерге негіздеме жасауға арналды.
1 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДҮНИЕТАНЫМЫ
1.1 Бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық-психологиялық мәселелері
Оқу - іс әрекетінің негізгі саласы еңбек процесін нәтижелі орындауға қажеттігі білімді, дағды мен икемді жүйелі түрде меңгеру.
Мектеп жасындағы балалардың негізгі әрекеті - оқу. Оқу арқылы балаға қоғам өзінің ғасырлар бойы жиналған асыл мұрасын, дағды, тәжірибесін береді. Сонымен бірге жаңа буын оқу арқылы өзінен бұрынғылардың практикалық әрекетке дайындайды. Білім жүйесін меңгеру арқылы ғана адам ой және дене еңбегінің тетіктерін жақсы түсінеді. Оларды жан- жақты білуге мүмкіндік алады. Білім меңгеру- ұзақ уақытты керек ететін күрделі процесс.
Оқу материалдары бала психикасына зор талап қояды. Өйткені ұғыну өте күрделі әрекет. Ұғыну бірнеше кезеңдерден тұрады. Мәселен, мұның бірінші кезеңінде (таныстыру кезеңі) бала нені қалай оқу керектігі жайлы мағлұмат алады. Бұдан кейін ол ойындағысын тәжірибеде орындап көреді. Үшінші кезенде, ұғынғанын нәрсесін ойына ұстап тұрады да, бесінші кезенде, балада зат пен құбылыс туралы белгілі ұғым қалыптасатын болады. Ақыл-ой амалдарын меңгеру арқылы бала шындықтағы заттардың байланыс қатынастарын ажыратады, бір нәрсені екіншісімен салыстыра дәлелдей алуға, олардың айырмашылық, ұқсастықтарын көре білуге үйренеді, мұндағы себеп пен нәтиженің заңды байланысын түсінеді. Мәселен, "от жақса түтін шығады" дегенде оттың жануы түтіннің шығуына себеп болып тұрғандығын бала байқайды да шындықтағы нәрселердің бәрі де бір-бірімен осындай байланыстығын түсінеді. Нәрседе себеппен қатар нәтиже де болатындығына баланың түсініп, көзінің жетуі ұғыну деп аталынады. Бастауыш сынып оқушылары оқу материалдарының мәнісіне терендеп бара бермейді. Оларды жай жаттап алады да, өз бетінше пікір айтуға орашолақ келеді. Бұдан анализ, синтез процестерінің балада онша дамымағаны көрінеді. Мұғалім оқушы ойлауындағы анализге жеткіліксіз көңіл бөлетін болса, бала материалдың бір-бірімен қиысып байланыспаған жеке жақтарын меңгереді де, осыдан ұғымның меніне толық түсінбей қалады. Сондай-ақ,мұғалім синтездеу тәсілін ойдағыдай пайдалана алмаса, жаңа материал бұрынғысымен дұрыс байланыспай қалады да, берілген мағлұматтың практикалық мәні кеми түседі. Кейбір мұғалімдер баланың белсенді ойлау процесін дамытудың орнына оның ес қабілетін өсіруге ерекше мән береді, бұдан баланың есін дамыту онша мәнді нәрсе емес деген қорытынды шықпайды. Балаға ойлаттырып, әр нәрсені бір - бірімен салыстырғызып, талдап жинақтатып, дәлелдеткізіп үйретсе ғана олардың танымы мазмұнды болады. Ал, материалды өз күйінше жаттап алу, оның мағынасын түсінбей оқу жақсы нәтиже бермейді, бала дұрыс білім ала алмайды. Бастауыш мектеп мұғалімдері осы жайды қатты ескергендері дұрыс.
Психолог П.Я.Гальперин (1902-1988) өзінің "Ақыл-ой әрекетінің сатылап қалыптасуы" теориясында бала мәселені шешу үшін алдымен сыртқы материалдық әректтерді (затты ұстап көру, тұрқын, көлемін ажырату, шамамен өлшеу,т.б.) пайдаланады, сосын оның бейнесін елестеді. Содан соң дауыстап және іштен айта алатын болады,сөйтіп сыртқы заттық әрекеті біртіндеп ішкі ой әрекетіне айналады дейді. Баланың білім меңгеруі, мұғалімнің сабақ оқытуы екеуі де инемен құдық қазғандай аса қиын нәрсе. Мәселен, мұғалім балаға бұрыннан таныс нәрсені ығыр қылып айта берсе, онда ақыл-ой керенаулығын, рухани жиренушілікті туғызуы мүмкін. Сондықтан ұстаз әр уақытта оқушының рухани тілектерін ұдайы қанағаттандырып, оның табиғатты, өмірді, адамдар еңбегін білуге құштарлығын дамытуы қажет.
Мәселен, бастауыш сынып оқушыларының зердесінде де бәрін білуге құштарлықтан туындайтын тамаша қасиет бар. Олар: Қоянның аяқтары неге ұзын, Ақтиін неге ағаш басында тірлік етеді?, Шалқалап тұрған шыбыңдар неге құлап кетпейді? т.б.осындай көп сұрақтар қояды. Кейбір ата-аналар, тіпті мұғалімдер де балалардың осындай үйреншікті, мәнісі бар сұрақтарына жауап бермейдісен мұны бәрібір түсіне алмайсын, жоғары сыныпқа барғанда оқисыңдар деп ұзын арқау, кең тұсауға салып кете береді. Әрине, сұрақ біткенің бәріне жауап қайтара берудің қажеті жоқ, бұл сұраулардың кейбіреулері осы жастағы балалардың интеллектік мүмкіндіктерін көтермейді де, бірақ мына жағдай әр уақытта есте болуы тиіс. Егер бала мүмкіндіктері жете бағаланбаса, тілектері қанағаттандырылмаса, бұл оның дүниені танып - білуге құштарлығының болмауына әкелуі ықтимал. Балалардың ақыл-ойын дұрыс дамыту үшін оқытуды тым жеңілдетудің де қажеті жоқ. Баланың ойына жеткілікті азық беретін оқу ғана қарқыңды дамытуға септік тигізе алады. Мәселен, 1 сыныптың мұғалімі балаларға 9 санның екі және жетіден, алты және үштен құралатындығын айтып: 9 саны тағы да қандай сандардан құралады? - деп сұраса, олар:, Төрт пен бестен- деп жауап береді. Тоғыздан төртті азайтсақ, қанша қалады?, Тоғыздан бесті азайтсақ ше?, Сендер нені аңғарасыңдар? деп мұғалім ой сала сөйлейді. Балалар:''Қосындыдан бірінші қосылғышты шегерсек, онда екінші қосылғышы шығады''.-дейді. Мұғалім тағы да ойын жалғастырып:''Екінші қосылғышты шегерсек қайтеді? ''Онда бірінші қосылғыш шығады'', -дейді бір оқушы.''Олай болса; қосындыдан қосылғыштардың біреуін шегерсек",- деп мұғалім сөзін сабақтай бергенде,"екіншісі шығады" деп бала сөйлемді аяқтайды.
Міне, оқушының ойлау белсенділігінің осылай дамуы, білім мен дағдыға қанығудың негізі осылай қаланады, ол шамалардың арақатынас мен амалдарды терең түсінетін болады. Бұл жай бізге арифметиканың аясынан шығып, бірінші сыныптың бағдарламасына геометрия мен алгебраның элементтерін кіргізуге мүмкіндік беріп отыр. Осының арқасында шәкірттер заттар мен фактілерді саралап, салыстырып, әр құбылыстың неден туындайтынын, яғни оның себебін іздестіретін болады, олар сұраққа жай жауап беріп қана қоймай, өздеріде сұрақ қоя біліп, оның өз бетінше шеше білуге машықтанады. Мәселен, бірінші сыныптағылар үшін Д.Б.Эльконин құрастырған әліппеде осы жағдай қатты ескерілген.
Оқу әрекетінің өзіне тән мотивтері (себептері) болады. Тәрбиеші, не оқитын адамның өзіне осы мотивтерді білу оның әрекетінің мақсатын дұрыс анықтау үшін аса қажет. Баланың жасы өскен сайын психикасы да өсетіндіктен,оның оқуға деген қатынасы да (мотивтері) өзгеріп отырады. Мәселен, жоғары сынып оқушыларының оқу мотивтері бастауыш мектептегілерден басқаша болады. Білім игеру үлкен саналықты, өз бетімен жұмыс істеп үйренуді, өз мінез - құлқын меңгеруді керек етеді. Бала не үшін оқитындығын бар сана - сезімен ұғынғанша, оған оқудағы формализмен (мәніне түсінбей құрғақ жаттап алу, өмірмен байланыстыра алмау т.б.) құтылу қиын болады.
Мектеп оқушыларының оқуға саналы қатынасуын тәрбиелеп, дамытуда мұғалімдер ұжымының алатын орны ерекше. Мәселен олардың арқасында мектепке сырттай оқуға қызығып келетін балалар да жйі ұшырайды. Мұндай бала мектепке үйіне, оның партасына, мұғалімге, өзіндей балаларға көңіл бөледі. Оқу оны жөнді тартпайды, өйткені, оған қиын көрінеді. Баланың көбінесе ойнағысы келіп тұрады, партада дұрыс отыра алмайды,жйі қозғалады, айналасына алақ - жұлақ қарай береді. Мұндай баланы үйінде ойлатып не тыңдатып әдеттендірмеген.
Оқуға, білім алуға ұмытылуды тудыратын мотивтер (себептер) балада бірден пайда бола қоймайды. Бастапқыда бұлар өте қарапайым болып келеді. Мәселен, ол оқып жазғанына ғана, алған бағасының жалпы санына ғана мәз болады. Ата- анасынан қорқып жақсы оқуға тырысатын не жолдас баласымен бәсекелесіп жақсы оқуға тырысатын балаларда болады. Баланың жасы өскен сайын оның мотивтерінің де мазмұны өседі. Мәселен, білімді адамның халқына мол пайда келтіретінін, жұрттың ондай адамдарды құрметпен сыйлайтынын түсіне бастайды.
Оқу әрекетінің психологиялық табиғаты жайында, кейбір оқушылардың не себептен үлгерімі төмен болып, екінші жылға қалып қоятындығы жайлы сөз болғанда, төмендегідей себептері анықталады. Үлгермеушілік негізінен екі түрлі себепке байланысты туып отырады. Мәселен, бір жағынан, оқыту тәсілдері мен бағдарламалардың ол қылықтары, оқушыға берілетін білім мөлшерінің нақты белгіленбеуінен туса, енді бір жағынан, балаларды өзіндік психологиялық ерекшеліктеріне байланысты (оқуға шамасы келмеу) болып отырады. Соңғы кезде психологиялық тұрғыдан жүргізілген зерттеулер балалардың өзіне байланысты болатын үлгермеушіліктің бес тобын ашып отыр. Үлгерімі нашар балалардың бірінші тобына мұғалім бақылауынан біраз уақыт шығып қалған оқушылар кіреді. ( Мәселен, 5-6 апта бойы ауырып сабаққа бара алмаған оқушыға мұғалім тарапынан жәрдем көрсетілмесе, оқушыға оқуға деген енжарлық пайда болады). Екінші топқа ми ауруларымен ауырған (ақыл-ой кем) балалар жатады. Осындай балалар тек арнаулы мектептер арқылы білім алуы тйіс. Үшінші топқа мүкіс еститін,не істеуі кейінен нашарлаған балалар жатады. Мұндай балаларды ақыл - есі кем балалар оқитын мектепке жіберу дұрыс емес. Нашар еститін балалар өздеріне арнайы ашылған мектептерде ғана оқуы қажет. Түрлі аурулармен ауырып,организмі әлсіреген балалар үлгермейтіндердің төртінші тобын құрайды. Осы топтың балалары санаториялық мектептерде оқыса ,оқу бағдарламасын жақсы меңгеріп кете алады. Үлгермеушілердің бесінші тобына нашар мінезді балалар (сотқар. қасарысқан,қыңыр,т.б.) жатады. Үлгермеушілердің бірінші үшінші, төртінші тобындағы балалар, жетілдірілген әдістермен оқытылса, олардың оқукеренаулығы жойылып, ақыл-ойының белсенділігі біртіндеп артатын болады. Балалардың сабақ үлгермеушілігінің көзін неғұрлым ерте табу, сондай-ақ, оларға қажетті психологиялық шаралар таңдай білу - әр мұғалім ойластыратын негізгі мәселе. Бұл, сонымен бірге педагогика, психология ғылымдарының әлде де болса тәптіштеп зерттей түсетін зор мәнді ғылыми проблемасы. Бұл жердегі мақсат терең де тиянақты білім беріп қана қоймай, "жастарды еңбек сүйгіштік, қоғам алдындағы азаматтық жауапкершілік рухында тәрбиелеуде олардың бойында моральдық қасиеттерді қалыптастыруда екендігін есте ұстау керек.
Оқу - мектеп жасындағы балалардың негізгі таным әрекеті. Баланың жалпы психикалық дамуы мектептегі оқу мен оның өздігінен оқуына тығыз байланыты.
Баланың оқу әрекеті-күрделі, жан - жақты үрдіс, ол баланың барлық әрекетін, рухани күштерін керек етеді. Баланың ақыл-ой еңбегі белсенді әрекет болуға тиісті. Ол оқушының жалпы психикалық даму ерекшеліктеріне байланысты болады. Баланың ақыл-ой әрекеті, оның қажеттері мен қызығулары, сезім мен ерік сияқты т.б, психикалық үрдістерімен байланысты іске асырылып отырады. Оқушының өздігінен оқуының жемісті болуы үшін ақыл-ой еңбегінің дағдыларын қалыптастыру керек.
Баланың ақыл-ой еңбегін белгілі жүйемен жасауға, оның жалпы мәдениетін арттырып отыруға көңіл аудару керек. Ең алдымен, баланы өз жұмысының мақсат міндеттерін анықтауға үйрету керек.
Егер бала әрбір оқу жұмысын ( тапсырмасын) не үшін қандай мақсатпен жасау керектігін, ол қандай жаңа нәтиже (жаңа білім, дағды) беретінін білсе,онда оқушы әрекетінің саналығы артады.
Оқу жұмысының мақсат - міндеттеріне сай баланы өз бетімен жұмысын жоспарлай білуге, уақытты дұрыс падалануға. өз әрекетін қадалауға (бақылауға) бағалауға қысқаша айтқанда, өзін-өзі басқаруға дағдыландырудың маңызы өте зор.
Баланың оқу әрекеті мазмұнына мыналар кіреді: ғылыми ұғымдар мен ғылыми заңдылықтарды түсіну және практикалық міндеттерді шешуге бағыталған ойлаудың жалпы амал- тәсілдерін меңгерту. Осыған орай, балалардың ғылыми білімді және дағдыларды меңгеруі олардың оқу әрекетінің негізгі мақсаты мен нәтижесі болуға табылады. Оқу әрекетінін белгілі құрылымы мыналар:
1.Оқу міндеттері (немесе тапсырмалар).
2.Оқу әрекеттері ( баланың қолданатын нақтылы практикалық және ой тәсіл амалдары ).
3.Бақылау ( оқушылардың өзін - өзі қадағалап тексеріп отыруы)
4.Бағалау ( мұғалімнің және оқушының өзіне өзі берген бағасы).
Осындай күрделі әрекетіне байланысты оқушылардың ойлау қабілеті қалыптасады.Ойлау - баланың таным әрекетінің ең жоғары түрі.Ойлау - баланың таным әрекетінің ең жоғарғы түрі. Ойлау арқылы оқушылар көзге көрінбейтін заттар мен құбыластардың арасындағы күрделі себептік байланыстарды,заңдылықтарды ұғады. Ойлау сөйлеу әрекеті арқылы іске асады. Ойлау - нақты сұрақтар қоюдан, соларға жауап іздеуден басталады. Ойлау- белгілі міндетті, теориялық немесе практикалық мәселелерді шешуге бағытталады. Баланың ойлау әрекеті өзінен - өзі қалыптаспайды. Олардың ойлау әрекетін ойдағыдай дамыту үшін тиімді тәсілдер қолданып, арнайы жұмыстар жүргізу қажет.
1.2 Дүниетану пәнін оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру
Қазақстан Республикасының егемендік алған алғашқы жылдарынан бастап білім беру мәселесінің дамуына аса мән берілуде. Білім беру барысында оқушының жеке тұлғасын жан-жақты жетілдіруге, олардың танымдық әрекетін дамытуға, ой-санасын қалыптастыруға ерекше назар аударылып отыр. Мұның дәлелі республикамыздағы "Білім туралы" заңының қабылдануы.
Президент Н.Ә.Назарбаев "Қазақстан-2030" атты Қазақстан халқына Жолдауында болашақ қоғам мүшелері -- жастардың қавдай болуға тиіс екендігін айта келіп, "Біздің балаларымыз білігі жоғары жұмысшылар мен фермерлер, инженерлер, банкирлер және өнер қайраткерлері, магазиндердің иелері, мұғалімдер мен дәрігерлер, зауыттар мен фабрикалардың иелері, биржа делдалдары және спортшылары болады. Олар мұнай, газ бен электр қуатын, тамақ өнімдерін өндіретін, әрі олармен әлемдік экономиканы қамтамасыз ететін болады...", -- дейді.
Жастардың болашаққа деген бағыт-бағдары отбасында, мектеп қабырғасында, Жалпы қоғамдық деңгейде алсақ, бүкіл қоршаған дүние ортасында қалыптасады. Әрине, қоршаған дүниенің әр саласының көзқарасқа тигізетін әсері, беретін білімі, тәрбиеге ықпалы әртүрлі. Мемлекетіміз осының бәрін ескеріп, білім беру жүйесін баса дамытуға, оның дүниежүзілік деңгейге көтерілуіне аса мән беруде. Осындай аса маңызды сенім жүктеліп отырған жастарымыздың болашақта мемлекеттік жауапты қызметтерді атқаратындай, өз мүддесінен гөрі халықтық мүддені жоғары қоятын деңгейде өсіп жетілуі үшін оларға сапалы білім беру, саналылыққа тәрбиелеу, жеке бас құндылығын көтеру оқу-ағарту саласының үлесіне тиеді.
Осыған байланысты білімнің мазмұнын, оқыту әдістері мен сабақты ұйымдастыру нысандарын жетілдіруді нақтылай түсу қажеттілігі туындайды. Білімнің әрбір бөлігі оқушы дүниетанымын қалыптастыруға септігін тигізіп, олардың әлем туралы ой жүйесін дамытуға негіз салуы тиіс. Орта білім стандартында "Мектептің әрбір саласында жеке тұлғаны дамыту міндетіне сай білім мазмұнының толық жүзеге асуын қамтамасыз ету" талабы қойылып отыр. Мұнда әсіресе, оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру мәселесі басты орынды алмақ.
"Дүниетаным, дүниеге көзқарас дегеніміз -- айнала қоршаған орта, бүкіл әлем, тұтас дүние туралы, ондағы адамның орны, тіршіліктін мәні, мағынасы туралы көзқарастың, пікірлер мен түсініктердің жүйеленген жиынтығы". Дүниетанымның көзі -- білім. Білім неғұрлым тереңдеген сайын дүниетаным да қалыптасып, тұрақтанады. Мектеп қабырғасыңца алған білімнің шындығы мен ғылымилығы практика жүзінде қолдану барысында айқындала түспек. Осы арқылы адам, заттар, құбылыстар арасындағы қарым-қатынас пайда болады.
"Адамзаттың, қоғамның пайда болып қалыптасуы қоршаған табиғи ортаның қажетті алғы шарттардың, жағдайлардың болуына байланысты...", "...адамның өмір тіршілігінің қызмет әрекетінің негізі табиғат заттары мен табиғи процестер" -- дейді, философтар Д.Кішібеков пен Ү.Сыдықов. Табиғатты танып, білу, игеру барысында адам қоршаған ортаға ауқымды, қуатты ықпал ете алатын күш екенін және осы қарым-қатынас барысында дүниетанымы қалыптасатынын АТ.Спиркин, В.С.Степин, Д.П.Горский, А.П.Шептулин, А.Ф.Файзуллаев еңбектері де әр саладан дәлелдейді. Адам тіршілігінің көзі -- табиғат. Осы табиғат заттары туралы оқып, оны танып білу арқылы адам сол табиғатпен қатынасқа түседі, оның заттарын пайдаланып, екінші бір қолдан жасалған заттар шығарады. "Екінші затты жасау үшін ол ақылын, білімін жұмсайды, соның нәтижесінде "екінші табиғат" заттары пайда болады. Бұл "екінші табиғат" дүниелері қоғамның дамуына тікелей әсер етеді. Табиғат заттары туралы ғана емес, оның құбылыстары жайында ұққандарын да ой елегінен өткізіп, табиғаттың даму зандылықтарын ашатын да -- адам. Мұндай жетістіктерге ол қоршаған ортаға бақылау жүргізу, ой қорыту, ғылыми-зерттеулер жүргізу нәтижесінде жетеді.
Табиғат заттарын оқып білу арқылы адам табиғат байлығын керегіне пайдаланады. Сонымен қатар бүкіл білімін, дағдысын, шеберлігін жұмсап, оны өндіру үшін еңбек етеді. Осының нәтижесінде жасалған заттарды әлеуметтік өмірде қолданып, қажетіне жаратады.
Ғылым мен техника дамыған сайын әлеуметтік өмір деңгейі де өзгереді. Осының бәрі табиғат байлығын игерудегі адам миы мен күшінің жұмысы. Адам табиғат, қоғам -- біртұтас дүние. Тұтас дүниені өз мәнінде бір-бірімен байланысты қабылдау таным үрдісі арқылы жүзеге асады.
Дүниетану ұғымы диалектикалық дамудың қарама-қарсылығы мен біртұтастығына сүйенбей өте алмайды. Дүние -- ол тек бізді қоршаған табиғат қана емес, ол -- адам, адам мен адамның қарым-қатысы, ол -- табиғат, табиғат заттары мен құбылыстары, ол -- қоғам. Әр қоғамның өркендеуіне адамның ойы мен білімі қандай керек болса, табиғат пен оның байлығы да сондай керек. Осының өзі дүниенің бір-бірімен байланысты дамитын, оны бір-бірінен бөліп қарауға болмайтын орта екенін көрсетеді.
Дүниетану -- "дүние" және "тану" деп аталатын екі бөліктен тұрады. Алдымен нені танып-білу керектігін анықтауымыз керек. Оқушыларға танытқалы отырғанымыз -- дүние. Сол дүниені танып-білу әдістері мен оларды қаруландыру жолын іздестіріп, тиімділерін іс жүзінде қолдануға ұсынбақпыз. Дүние -- қоршаған орта, табиғат, бүкіл әлем, олай болса бұған енбейтін, оның құрамына кірмейтін бірде бір зат не құбылыс жоқ. Адам дүниені өмір бойы танып, білумен, оның таусылмас ерекшеліктерін бақылап, байқаумен айналысатыны анық. Бірақ оның сырын түгел біліп шегіне шыға меңгеру мүмкін емес. Дүниені өз дәрежесінде танып-білу әр адамның меңгерген білім деңгейі мен оның мазмұнына байланысты жүзеге асады.
Адамның әрбір даму кезеңіне байланысты дүниені тану шеңбері мен оның мәнін ұғыну дәрежесі тереңдей түседі. Әр кезеңнің психологиялық ерекшелігіне байланысты дүние тану мүмкіндігі де өзгереді. Дүниені өз мәнінде тану үшін адамның санасы, ой-пікірі, білім деңгейі дамуы керек. Керісінше дүниені танып-білуге байланысты білім көлемі мен ұғым деңгейі, сана-сезімі кеңейе түседі, адамның көзқарасы қалыптасады. Сөйтіп, диалектикалық дамудың қарама-қарсылығы мен біртұтастығы жүзеге асады. "Материалды дүниеге айналадағы қоршаған заттардың бәрі, яғни адамның санасынан, ой-жүйесінен тысқары, әрі одан тәуелсіз, объективті түрде өмір сүретіннің бәрі жатады".
Қоршаған дүниені білу танымға байланысты. Таным -- адам санасын дамытуды" негізі және ол арқылы адам өзін қоршаған ортаны игеруге де үйренеді.
Қоршаған дүние объективті түрде өмір сүретін болғандықтан, оның заттары мен құбылыстары санада бейнеленеді. Көру, сезіну, түйсіну арқьыы сезім мүшелерімізге материалдық заттар әсер етеді де, біз оларды қабылдаймыз. Қабылданған дүниені танып білеміз. Сезім арқылы таныған дүниені ғылыми біліммен байланыстырғанда ғана білім қалыптасады. Қабылдау барысында сыртқы сезім мен ішкі сезімдер біріге отырып, танымды нақтылай түседі. Сезінуді ойлау процесі құптау арқылы танымның логикалық формасы дамиды.
Адам баласы таным арқылы білмеуден білуге көшіп отырады. Ол затты құбылысты танығаннан кейін, енді таныс емес-терін білуге ұмтылады, ізденеді. Сөйтіп, әлде де толық емес білім, толығырақ, дәлірек білімге қарай дамиды. Тану үшін адам дүниеге белсенді әсер етеді, оған ықпал жасап, өзгертеді, екінші зат өндіреді, соның нәтижесінде өзі де өзгереді.
Таным арқылы заттар мен құбылыстардың басты белгілері, ұқсастықтары мен айырмашылықтары жайындағы бейнелі қабылдау нәтижесінде ұғым туады. "Таным... практикалық қызмет барысында іске асады".
Осылайша таным нақты дүниеге, қоршаған ортада бар заттарға негізделсе, оны өз мәнінде танып-білу үшін ғылым керек. Дүниетанымды қалыптастыру үшін биологиялық, химиялық, тілдік және басқа ғылым салаларынан, өз ұлтымыздың мәдениеті, әдебиеті, қазіргі таңда рухани өмірде жеткен жетістіктерін бір-бірімен байланыстыра отырып білім беруді қамтамасыз ету керек.
Дамыған қоғам мен биологиялық ғылымның, техниканың ара қатысынан айқын тартылған шекараны табу қиын.
Академик В.В.Струминский философия ғылымы мен Гшологиялық ғылымның бірін-бірі толықтырып, біріне-бірі сүйене отырып, дүниетаным шекарасын күшейте түсетінін айта келіп, "Искать границу раздела -- это значит воздвигнуть стену между естественными и общественными науками" дейді.
Қазіргі танда адамның дүниені тани білу ауқымын тіпті күшейте, кеңейте түсу талабы туып отыр. Бүкіл әлемді, галактиканы, жұлдыздардың пайда болуы мен дамуын зерттеп отырған астрофизика ғылымы болса, маман емес адамдардың өзі онда болып жатқан жаңалықты біліп, түсінуге тырысады.
Дүниетану ұғымына диалектикалық тұрғыдан қарайтын болсақ, қазіргі таңдағы ғылым мен техниканың дамуын, ірі ашылыстарды ғана есепке алып қоймай, өндіріс күштерінің, ондағы адам мен қоғамаралық қатынасты да қадағалай білген жөн.
Жаңа заманда ғылым қоғамның үлкен өндіріс күшіне айналуына байланысты өндіріс күшін өндірістік қатынастан бөліп қарауға болмайды. Керісінше, қадағалау арқылы ғылыми-техникалық революцияның қоғамға тигізер пайдасымен қатар, табиғи ортаға, адам тіршілігіне келтіретін қиындығын түсіну қажет.
Ғылым мен техниканың дамуына байланысты адам баласы табиғи дүниемен қарама-қайшылыққа түсіп отыр. Себебі дамыған техниканың әсерінен айнала қоршаған орта ластанып, табиғи объектілердің, заттардың түрлері азайып, адам денсаулығы мен өміріне қауіп төнуде. Түрлі машиналардан, зауыттар мен өндіріс орындарынан шыққан улы газдар көбейіп, тіршілікке қауіп туғызуда.
2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДАҒЫ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢАША ТЕХНОЛОГИЯЛАР
2.1 Дүниетануды оқытуда қолданылатын ақпараттық-коммуникативті технология элементтері
Жас ұрпақтың сапалы білім алып, өскелең өмірімізге лайықты адам болып шығуы- қазіргі өмір талабы, ал уақыт талабының күннен күнге күшейе түсуі және қоғам өміріндегі өзгерістер оқу-тәрбие үрдісіне жаңаша көзқараспен қарауды қажет етіп отыр.
Бұрынғы білім жүйесінде оқушыларға барынша терең білім беру мақсаты көзделді. Ал жоғары сатыдағы интеллектілік пен терең білімді адам өмірде қалай қолданады, шешуші сәттерде оң шешімді қалай қабылдау керек деген сұрақтарға жауап берілген емес. Міне осы олқылықтардың барлығын жою үшін білім беру саласында түрлі технологиялар енгізілуде, бірақ олардың ішінен қажеттісін таңдап, сабақтың әр кезеңінде тиімді қолдану - басты талап. Мәселе технологияларды кеңінен пайдалану емес, мәселе - тұлғаны нәтижеге бағыттай білім беруде. Қазіргі таңда, айтар болсақ, көрнекілік әдісі мен техникалық құралдарды қолдану әдісін ақпараттық-коммуникативті технологияның бір өзі атқара алады.
Ғылым мен техниканың жылдан - жылға кең өріс алып, жедел қарқынмен дамуы білімнің негізі болып табылатын бастауыш мектепке өз әсерін тигізуде. Соған сәйкес бүгінгі таңда бастауыш мектеп оқушыларының өз бетімен жұмысын арттыру мен шығармашылық қабілеттерін дамытуда жаңа ақпараттық-коммуникативті технологияны пайдалану және оның тиімді әдістемесін ұсыну өзекті проблемаға айналып отыр.
Ақпараттық-коммуникативті технологияның негізгі ерекшелігі - бұл оқушыларға өз бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен шұғылдануға, ізденуге, өз жұмысының нәтижесін көріп, өз-өзіне сын көзбен қарауына және жеткен жетістігінен ләззат алуға мүмкіндік беруі. Сонымен қатар ақпаратты-коммуникативті технологияның басты тиімділігі - бұл мұғалімге бастауыштағы оқу үрдісінің құрылымын түбегейлі өзгертуге, оқытудағы пәнаралық байланысты күшейте отырып, оқушылардың дүниетанымдарын кеңейтуге және жеке қабілеттерін көре біліп, оны дамытуға толық жағдай жасайды.
Сонымен қатар оқушылар интеллектуалдық, шығармашылық және коммуникативтік істерін дамыта алады, оқушының оқу белсенділігі артады, сабақтың негізгі кезендерінің бәрінде оқушыларға шығармашылық жұмысты ұсынуға болады, бала өзіне қажетті мазмұн мен мәліметті ақпарат көзінен таңдап, талғап білуіне үйренеді.
Оқу үрдісінде кеңінен қолданылатын ақпараттық-коммуникативті технология элементтеріне:
* Электронды оқулықтар мен әдістемелер,
* интерактивті тақта,
* электрондыэнциклопедия мен анықтамалар,
* Интернетжелісі,
* суреттер мен көрнекіліктері бар DVD және CD дискілер,
* видео и аудиотехника,
* ғылыми-зерттеу жұмыстары мен жобалар
* Power Point бағдарламасында жасалынған презентациялар жатады.
Бастауыш сыныпта айналадағы дүние, қоршаған орта туралы ғылыми түсінігін алғаш қалыптастырып, туған жер табиғатының көркемдігін көре біліп, сол сұлулыққа табынуды, әсемдікті қорғай білуді баланың жүрегіне жеткізетін пән - дүниетану . Дүниетану пәнін оқыту барысында, бір жағынан, оқушыларға табиғат туралы ғылыми көзқарас қалыптастырып, адамгершілікке тәрбиелеу мақсат етілсе, екінші жағынан, олардың алған білімдерін өмірден өздері көріп жүрген табиғат құбылыстарын түсіндіруге, табиғат қорғау жөніндегі пайдалы еңбек түрлерін орындауға қолдана білуге үйрету мақсат етіледі.
Өзіңді білу - адамгершілікке жеткізеді - деп неміс психологы Н.Энкельман айтқандай әрбір мұғалімнің алдына қоятын мақсаттары болады. Сол мақсатқа жету үшін әрбір мұғалім тығырықтан шығатындай жол іздейді. Оқушылардың дүниетану пәніне деген қызығушылығын және сабақтың сапасын арттыруда менің алға қойған мақсатым мынадай:
¨ оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселе туғызу;
¨ оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту;
¨ логикалық ойлау қабілетін дамыту, өздігінен жұмыс істеуге дағдыландыру;
¨ оқушының жеке басының дара және дербес ерекшелігін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру.
Бұл мақсаттардың орындалуын тың істермен, жаңа әдіс-тәсілдермен іске асыруға болады. Дүниетану пәнін оқытуда ақпараттық - коммуникативті технологияны жүйелі қолдану оқушыға дүниенің заңдарын терең меңгертіп қана қоймайды, оның логикалық ойын дамытып, эмоциясына, сезіміне қозғау салады. Оқушы ешкімнің көмегінсіз өз бетінше ойланып, шешім қабылдауға дағдыланады. Әр баланың аз болсын, көп болсын өмірлік тәжірибесі болады. Баланың тамырын басып, сол тәжірибелерін анықтап, өмірдегі білімдерін туған жерін сүйіп, сыйлауға баулыса, меніңше кез-келген оқушы іркіліп қалмайды. Қазақ әдебиетінің классигі, ұлы атамыз Абай Құнанбайұлының: Шәкірттерің жақсы оқу үшін, оның оқуға деген ынтасы және қызығушылығы зор болу керек, - деген сөздерін негізге ала отырып, өзім сабақ беретін 4 сыныпта дүниетану сабақтарында ақпараттық-коммуникативті технологияны кеңінен қолдануға тырысамын. Мектеп психологымен бірлесіп жүргізілген диагностика нәтижесінде сыныптың оқушыларының кейбіреулерінің көру арқылы есте сақтайтындығы, кей оқушылардың есту арқылы есте сақтайтындығы анықталды. Сабақта көру арқылы есте сақтайтын оқушылар үшін үнемі пәндер бойынша оқу ақпараттарын меңгеруін күшейту мақсатында электронды оқулықтар, интерактивті тақтаның толық мүмкіндіктерін пайдалану арқылы өткіземін. Қазіргі кезда ақпараттық технологияның білім беру жүйесін дамыту ісіне берері ұшан теңіз екені айтпаса да баршаңызға мәлім. Кибернетиканың атасы Винер Ақпарат -сыртқы әлемге бейімделу арқылы одан алынатын мазмұнды бейнелеу деген екен, сондықтан сабақтарымда презентация жасап қолдануды өзім өте тиімді деп ойлаймын.
Оқулықта берілген тақырыпқа қосымша ретінде слайдтарды қолдануға бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне тән қызығушылық, байқампаздық, белсенділік және ойынға деген құмарлық сияқты қасиеттері негіз бола алады.
Мысалы, Өзен және көл. Суды қорғау тақырыбында жүргізілген сабақта өзен мен көлдің айырмашылығы туралы мағлұмат беріліп, судың түрлі жағдайда ластануы жайлы түсіндірдім, оны қорғау шараларымен таныстырдым. Сабақ соңында қорытынды ретінде суды қорғау туралы презентация көрсетілді. Онда су жағасындағы әсем көрініс пен қазіргі Арал теңізінің суреттері салыстырылып, балаға адамның суды пайдалану динамикасы көрсетілді. Сөз соңында суды үнемдеу керектігі айтылды.
Интерактивті тақтаның бұл қызметін қолдану тиімділігін төмендегі кестеден көруге болады:
Сабақ жоғары эмоционалды деңгейде өтіп, оқушылардың ой-қиялдары дамып, эстетикалық сезімдері ұштала түседі. Өйткені мәтінді оқып қана қоймай, көзбен көріп, дыбысын (музыка) естіп талдау жасағаннан кейін оқушының берілген материалды қабылдау аясы кеңейеді.
Таулы жер өсімдіктері мен жануарлары тақырыбын өткеннен кейін сынып оқушыларына шығармашылық тапсырма берілді: үш топқа бөлініп тақырыпқа байланысты презентация дайындап әкелу тапсырылды.
Әр топ өздері дайындаған шығармаларымен таныстырып, оны қорғайды, түсіндіреді, қалай көркемдеп, безендіргендерін айтып береді.
Мектептің бастауыш сынып мұғалімдері арасында Сабақта презентация қолдану сізге қандай мүмкіндіктер береді? деген сауалнама жүргізгенде,
¨ көрнекілік ретінде қолданамын -100%
¨ жаңа сабақты түсіндіруге тиімді- 60%
¨ анимация арқылы берілетін ақпарат балаларға қызықты болады- 53%
¨ о alt=қушылардың танымдық белсенділіктерін арттырады- 46%
жауап берді. Ал оқушыларға презентация сабақтың қызықты өтуімен ( 75 %), өтіп жатқан тақырыпты көзбен көруге болатындығымен (63%), жаңа тақырыпты жақсы түсіну мүмкіндігін беретіндіктен (39%) ұнайды екен.
Айтушы ақылды болса, тыңдаушысы дана болады дегендей, сөзімді қорыта келе, дүниетану сабақтарында ақпараттық-коммуникативті технологияны қолданудың мынадай тиімді жақтары бар екеніне көз жеткіздім:
¨ Сабақ уақытын тиімді қолдану
¨ Оқушының оқуға деген ынтасы, пәнге деген қызығушылығының артуы
¨ Әр оқушының жеке қабілеті айқындалады, яғни оқушының өз бетінше ізденіп шығармашылықпен жұмыс істеуі
¨ Үлгерімі нашар оқушыға көңіл бөліп, оларға көмектесу мүмкіндігі туады;
¨ Оқушы өз білімін бағалай білуіне бағыттауға мүмкіндік береді, өз қабілетіне, болашағына сенімі артады;
¨ Дидактикалық материалдарды қолдану тиімділігі артып, қосымша мәліметтер беріледі
¨ Практикалық дағдыларды игеруі, білім, білік, дағды деңгейінің қалыптасуы.
2.2 Дүниетану сабағының тиімділігін арттыруда ойын элементтерін пайдалану жолдары
Мектеп жасындағы кезеңде ойын және оның рөлі біртіндеп екінші кезекке қарай ысырылады да білім жетекші қызмет атқара бастайды. Алайда бұдан ойын балаларды жетілдіруге әсер етпейді деген ой тумауы керек.
К.Д.Ушинский оқытудың бастапқы сатысын мазмұны немесе формасы жөнінен қызықты етіп үйлестіру керектігін дәлелдеп берді. Сондай-ақ қызығушылықты теріс пайдаланудың балаларға зиянды әсері болатынын да ескертті. Сондықтан барлығы да белгілі мөлшерде жүргізілуі қажет.
Ойын балаларды оқу процесіне жұмылдырып, оларды байқампаздыққа, зеректікке, есте сақтай білуіне, ойлау әрекеттерін дамытуға баулиды. Оларды бұрын алынған білімді тексеруге және бекітуге, сондай-ақ оны кеңейтіп, тереңдете түсуге қолдануға болады.
Мұғалім дүниетану сабақтарында сабақтың мақсатына, оның мазмұнына, оқушылардың біліміне, оқытуда қолданылатын әдістер мен тәсілдерге байланысты ойын, жұмбақ, викторина және т.б. ретінде пайдаланады.
Қызықты материалдарды сабақтың барлық кезеңдерінде: сұрау кезінде, жаңа матариалды оқып үйренгенде, бекіту кезінде пайдалануға болады. Табиғаттанудан алған білімді және төменгі сынып оқушыларының іскерлігін жинақтап қорыту формасында айқындау қажет болған кезде қызықты материалдарды пысықтауға пайдалану аса тиімді болады.
Обьектілердің біреуінің контурын пайдалана отырып, ойын ұйымдастыру оқушыларда бақылағыштықты, обьектіні басқаларының ішінен бөліп көрсетуді, қысқаша сипаттама бере білуді қалыптастырады. Мәселен, мұғалім жарты шарлар картасын оқыған кезде материктер мен мұхиттарды контуры бойынша анықтауды, соңынан оларды картадан көрсетуді ұсынады.
Сабақтағы материалдарды бекіту үшін географиялық, топографиялық немесе биологиялық лотоны пайдалануға болады. Бұл үшін мұғалім бір топ оқушыға карточкалар таратып беріп, объектілердің біреуін атайды, оқушылар оны тауып, дұрыс атап берсе, сол оқушы жеңіп шығады. Осы ойынды тақтаға да өткізуге болады. Мұғалімнің айтуы бойынша үш оқушы (әрбір топтан бір-бір адамнан) объектілерді іріктеп алып, аттарын іледі, қалғандары оған зер сала бақылап тұрады да жолдастарының берген жауабын түзетіп, толықтырады.
Дүниетану обьектілері және олардың қысқаша сипаттамасынан балалардың білімін тексеру мақсатында да ойын ұйымдастыруға болады. Оған мынадай тапсырмалар беріледі коллекциядан пайдалы қазбалардың үлгілерін, гербарийден (кеппешөп) өсімдіктерді, жануарлар бейнеленген открыткаларды, көкөніс пен жеміс муляждарын және т.б. іріктеп алу. Обьектілерді жіктеу іскерлігін тексеру үшін гербарийден егістік дақылдарды, жалпақ және қылқан жапырақты ағаштардың бұтақтарын, шабындық өсімдіктерін іріктеп алуды; тундрада, тайгада аралас ормандарда, шөлде және т.б. өсетін өсімдіктерді таңдап алуды ұсыну қажет.
Картаны білуіне байланысты ойындарды өткізуге болады. Бұл-картина бойынша саяхат жасау, сипаттамасы, фотосуреттері және открыткалары бойынша Қазақстанның табиғи аймақтарын анықтау ойындары.
Әр түрлі табиғат аймақтарын оқып үйрену кезінде табиғат зоналарын сөзге шақыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz