Тұлға теориясына байланысты тұжырымдамаларға шолу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Тұлға теориясына байланысты тұжырымдамаларға шолу

Тұлға проблемасына орасан көп зерттеулер арналған. Олардың бәрін үш үлкен топқа бөліп, қарастыруға болады:
Тұлға проблемасының әдіснамалық және жалпы теориялық зерттеулері.
Бұл зерттеулер келесі әдіснамалық принциптер мен проблемаларды ашуға арналған: сана және іс-әрекет бірлігі принципі; тұлғалық принципі, тұлғаның себептілік принципі, биологиялық пен әлеуметтіктің өзара қатынасы принципі, тұлға бойындағы даралық және қоғамдық сипаттар, субъект проблемасы, жүйелілік бағытының іске асып баруы, және т.б. Тұлға психологиясындағы жалпы теориялық проблемалар:
тұлға құрылымы проблемасы, тұлға типологиясы, қозғалысы (динамикасы) және дамуы, т.б. проблемалар.
Тұлғаның нақты құрылым бірліктерін және тұлғ а ерекшеліктерін, яғни тұлғаның сеп-түрткі - қажетсіну аймағын, агрессивтігін,
күйзелісін, мінезін және т.б. эмпирикалық талдауға арналған зерттеулер.
Тұлға жөніндегі біртұтас авторлық теориялар: Фрейд, Юнг,
Рубинштейн және т.б. ғылыми көзқарастары.
Тұлға жөніндегі зерттелеулердің бұл үш тобы өзара байланысты келеді.
Психологиядағы тұлға зерттеулерінің жалпы бағыттарына шолу бере отырып, екі негізгі бағытты - номотетикалық және идеографиялық - ажырата атамай болмайды.
Номотетикалық бағыт - тұлға қызметтерінің жалпы, әмбебап заңдарын талдауды көздейді. Бұл салада қолданылатын басты әдістер - жаратылыстану әдістері: бақылау, эксперимент, деректерді математикалық - статистикалық өңдеу.
Идеографиялық бағыт - тұлға бірегейлігін, оның қайталанбас біртұтастығын дәріптейді де негізгі зерттеу әдістері ретінде рефлексия және жекеленген жағдайлар әдістерін қолдана отырып, олардан алынған деректерді теориялық жалпылыққа келтіреді әрі түсіндіре баяндайды.
Тұлға психологиясындағы психоаналитикалық бағдар XIX-XX ғ.ғ. тоғысында пайда болды. Оның негізін қалаушы Зигмунд Фрейд.
Фрейдтің тұлға теориясының басты бөлімдері: бейсана проблемалары, психикалық ақпарат құрылымы, тұлға динамикасы, тұлғаны зерттеу әдістері, даму және невроздар.
Фрейд пікірінше, психикалық өмір ашық сана, астар сана және бейсаналық деңгейде өтіп жатады. Бейсана аймағы мұзтаудың су асты бөлігі сияқты басқа сана түрлеріне қарағанда көлемді де салмақты келіп, өз ішіне адамның барша әрекет-қылығындағы инстинкттер мен табиғи қозғаушы күштерді қамтиды. Психоаналитикалық теорияда адам инстинкттерінің екі негізгі тобы ажыралады: эротикалық (немесе өмірлік) және қиратушы (өлім) инстинктері.
Өмірлік инстинкттер энергиясы либидо деп аталады. Бұл инстинкттер өз ішіне аштық, шөліркеу, жыныстық қатынасты (секс) алып, тек өкілінің сақталуы мен тіршілігін қамтамасыз етеді.
Өлім инстинкттері - қиратқыш күштер тек өкілінің ішкі жан дүниесіне (мазохизм не өзіне қол салу), сондай-ақ сырттай болмысына (өшпенділік және агрессия) бағдарланады.
Көп жылғы клиникалық зерттеулері негізінде В. Фрейд өзінің инстинкттер жөніндегі тұжырымдамаларын ұсынды. Осыған байланысты ол адам тұлғасы құрылымының үш деңгейлі бірліктерін анықтады:
ОЛ(Ид-ОНО), МЕН(ЭГО-Я), ЖОҒАРЫ МЕН (СУПЕР ЭГО-сверх Я). ОЛ (Ид-Оно) - Абай өз философиясында бұл түсінікті Менікі терминімен береді - психиканың бейсаналық бөлігі, биологиялық тума инстинктті құмарлықтардың (агрессивті және сексуалды) бұрқанысты ошағы. ОЛ либидо деп аталатын сексуалды энергиямен қаныққан.
Адам - тұйықталған энергетикалық жүйе, әр адам бойындағы күш-қуат - тұрақты шама. Бейсаналылығынан әрі ақыл өлшеміне келмейтіндігінен (иррационал) ОЛ қанағат алу (рахаттану) принципіне бағынады, яғни адам өмірінің басты мұраты - рахат және бақыт осы инстинкттен.
МЕН(Эго-Я) - инстинкті Ол талаптарын үздіксіз шынайылылық (реальность) принципі негізінде орындап баруға ұмтылады. МЕН адам бойында бейсана және ашық сана күйінде бірдей орын иелейді.
МЕН деңгейі инстинктті ОЛ - мен ұдайы тайталаста болып, адамның сексуалды құмарлықтарын басып отырады. МЕН үш ықпал әсеріне: ОЛ, ЖОҒАРЫ МЕН және өз талаптарына бағындыруды көздеген қоғамға - тәуелді келеді. МЕН аталғандар арасында үйлесімділік орнатуға ат салысады, бірақ рахаттану принципін басты мақсат тұтпай, болмыс шындығымен жүргенді қалайды.
ЖОҒАРЫ МЕН (Супер - эго, сверх - я) - ата-аналар және қоғамдық мораль ықпалдарының иесі. Бұл құрылым бала өмірінің барысында қалыптасып, сол бала жынысына тектес ересек туысқан болмысына ұқсап дамиды. Ұқсау не сәйкестену (идентификация) желісінде ер балаларда Эдип комплексі, ал қыз балаларда Электра комплексі қалыптасады. Бұл комплекс түрлері баланың сәйкестену нысанына (әке не ананың біреуіне) болған екі ұшты, бірі-біріне қайшы толғаныс (жақсы көру мен жек көру) сезімдерінен құралады. Тұлға Мені сыртқы дүниені анықтайды. Ол (эго) және Жоғары МЕН (супер эго) көбіне өзара сиыспайтын талаптар қояды. Мұндай жағдайларда МЕН күшті ықпалдарға тап болып, оны үрей билейді. Мен осы үрейге қарсы ерекше тосқауылдар - психологиялық қорғаныс тетіктерін іске қосады.
Әлемдік психологияда тұлға теориясына орай өз маңыздылығымен әйгіленген бағыт - бұл бихевиоризм. Бихевиоризмнің зерттеулері аясы - адам әрекет-қылығы, ал психология сол әрекет-қылықты күні ілгері болжау және қадағалауды міндетіне алған жаратылыстану ғылымының эксперименталды саласы есептелінді.
Бұл бағыт негізін қалаушы Д.Уотсон пікірінше, адам тумадан қарапайым реакциялар мен рефлекстерге ғана бейімделген, бірақ мұндай нәсілдік шарттар саны шектеулі, аз санды. Осыдан тек өкілінің барша әрекет-қылығы оқу-үйретудің нәтижесінде пайда болады.
Уотсонның анықтауынша, тұлға - әдетті дағдылар жүйесінің туындысы. Сондықтан да ғалым тұлға сипатын, оның практикалық қызметін ұзақ уақыт зерттеу барысында анықталған әрекеттерінің жиынтығынан байқауға болатынын алға тартады.
Бихевиоризм ұстанымына сәйкес, әрекет-қылық талдауы қатаң объективті сипатта болып, сырттай байқалатын жауап әрекеттерге (реакция) ғана негізделуі тиіс (объектив таным, қолға түспейтіндердің бәрі бекер, яғни адам ойы, санасы өлшестіруге, санаққа келмейді, осыдан олар зерттеу нысаны бола алмайды). Адамның ішкі жан дүниесінде болып жатқанның бәрі - тылсым сыр. Шынайы зерттелетін нәрсе - бұл адамның тысқы әсерге болған жауап әрекеті, оның сырттай көрінетін әрекет-қылықтары және осы әрекеттерге мәжбүрлеуші қоршаған орта ықпалдары (стимулы) мен жағдайлары. Психологтың міндеті - жауап әрекетке орай ықтимал ықпалды анықтау, сол ықпалды пайымдау арқылы қандай жауап әрекет боларын болжастыру.
Сонымен, бихевиоризм тұрғысынан тек өкілінің бойында қоршаған ортаға икемдесуге қажет жауап әрекетке байланысты қандай мүмкіндіктер болса, солардың бәрі түгелдей тұлғалық сипатты береді, яғни тұлға - бұл дағдылар, саналы басқарылатын инстинкттер, әлеуметтенген эмоциялар, жаңа дағдылар түзуге қажет бейімдесу қабілеті, қалыптасқан дағдыларды бекіту және сақтап қалу қасиеті;
Осыдан, тұлға - ұйымдасқан және ықтималды тұрақты дағдылар жүйесі. Дағдылар тұрақты әрекет-қылық негізі, сонымен бірге олар тіршіліктің өзгермелі жағдайларына бейімдескен, болмыс өзгерісіне сәйкес жаңа дағдыларды қалыптастырады.
Тұлға психологиясының гуманистік бағыты - психоанализ және бихевиоризм принциптеріне қарсы тұжырымдарымен қалыптасты. Бұл психологиялық теорияның басты ұстанымы: адам - бірегей және қайталанбас, әлеммен ашық байланыстағы, өзін-өзі жетілдіріп баруға қабілетті біртұтас құбылыс. Гуманистік психологияның ірі өкілдерінің бірі А.Маслоу.
Гуманистік психологияны басқа ғылыми ағымдардан ерекшелейтін принциптер төмендегідей:
- адамды біртұтас дүние ретінде қарастыру;
- адамға деген қамқорлық негізі - психотерапиялық жәрдем;
- адам болмысы бастауының субъективтігі;
- тұлға түсініктері мен құндылықтарының басымдылығы;
- тұлға бойындағы ұнамды қасиет - сапаларды ұлағаттау, олардың өзінше іске қосылуы мен қалыптасуын зерттеу;
- тұлғаның өткен өміріне байланысты себептік жағдаяттарға байыппен қатынас жасау;
- сырқат адамдарда болып қалатын жекеленген деректерді емес, қалыпты немесе данагөй тұлғаларды зерттеуге бағытталған әдістер мен тәсілдерді икемділікпен пайдалану.
Тұлғаның рөлдік теориясы адам әрекет-қылығын екі түсінік негізінде сипаттайды: әлеуметтік мәртебе, әлеуметтік рөл. Бұл теорияның негізгі тұжырымдарын берген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.