Инвестициялық жобаның жалпы принциптері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Инвестициялар
1.1. Инвестициялардың құрылымы мен
мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Инвестиция және оларды бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3. Қаржылық инвестицияның маңызы және оларды
жіктеу ... ... ... ... ...13
ІІ. Кәсіпорындардың қаржылық инвестициясын басқару.
2.1. Кәсіпорынның инвестициялық портфелін басқаруын
талдау ... ... ... ... .21
2.2. Инвестициялық жобаларды бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.3. Қазіргі таңда ҚР- ң кәсіпорындарына ивестиция тартудың
мәселелері ... ...28
ІІІ. Қазақстан Республикасының инвестициялық жағдайы мен сыртқы
саясаты.
3.1. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық процестердің даму
тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Пайдаланылған әдебиеттері
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..39
Кіріспе
Адам мен саясат бір – бірімен өзара тығыз байланысты. Бір қарағанда
шет ел инвестициясы тауқыметтердің шешуші тұтқасы болмауы мүмкін. Бірақ
олар инвестиция арқылы жаңа технологиялар енгізеді, өндірісті басқару мен
ұйымдастырудың озық әдістерімен жұмыс істейді.
Қазақстан экспорты айналымының өсуіне ықпалын тигізеді. Осының бәрі
ел экономикасының тұрақты болып, өндіріс өнімінің көбеюіне жол ашады.
Инвестицияны өзара қорғау және қолдану туралы қол қойылған
үкіметаралық келісімдер шет ел инвестицияларына қосымша кепілдіктер береді.
Тәуелсіздік алғалы бері Қазақстан 23 елмен келісім жасасты. Қазіргі уақытта
тағы 21 елмен келісімді жоспарлауда. Қазақстанның Халықаралық қаржылық және
экономикалық ұйымдармен, елдермен, бүкіләлемдік шаруашылық байланыстарға
түсуі, республикаға сыртқы ресурстарда тартуға жол ашты.
Сонымен бұл тақырыпты талдау барысында Президент Н.Ә.Назарбаев дұрыс
бағыт беріп отырған Республиканың сыртқы саясаты өзінің қалыптасуы
кезеңінен өтіп, Қазақстанның жаңа тарихи жағдайдағы мемлекеттік саясатының
негізгі құрамдарының біріне айналуы, тәуелсіздік жылдарындағы сыртқы
саясаттың нәтижесі Президент Н.Ә. Назарбаев ұсынған ұтымды сыртқы саяси
стратегияны Казақстанның бұлжытпай жүргізіп отырғандығының жарқын дәлелі,
бұл саясат Қазақстанның қауіпсіз ғұмыр кешуін қамтамасыз етіп қана
қоймайды, сонымен қатар, оның дүниежүзілік экономикаға үйлесімді кіреуіне
жағдай тудыратыны, оның жалпы инвестиция экономикалық байланыстарды
кеңейтуге кең мүмкіндіктер беретіні жөнінде сөз қозғалады.
Қазақстанда Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы
Заң 1997 жылы 28 ақпанда қабылданған болатын. Онда инвестицияның қызметі –
инвестицияларды жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп
көрсетілген. Осы заңды дамытуға байланысты Қазақстан Революциясының
Президенті 1997 жылы 5-ші сәуірде тікелей отандық пен шетелдік
инвестицияларын тарту үшін Қ.Р. экономикасының басым секторларының тізімі
жөнінде Жарлық шығарды
І. Инвестициялар туралы түсінік
1.1. Инвестицияның құрылымы мен мінездемесі
Бұл түзетулердің маңыздылығы Юридикалық тұлға, яғни азаматтар мен
мемлекеттің инвестицияларды жүзеге асырудағы тәжірибелік іс әрекеттер
жиынтығы түсінігіндегі инвестициялық іс - әрекет мәнін түсінуге қажет.
Оларды жүзеге асыру инвестициялық сфералардың:
- инновациялық;
- капиталды құрылыс;
- қаржы капиталын әртүрлі формада қолдануға іске асады.
2002 жылы Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметтің нәтижесі
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлемі 2001 жылғымен
салыстырғанда 10,6 пайызға өсті. 2001 жылдың деңгейіне қарағанда негізгі
капиталға жұмсалған инвестициялардың өсуі республикадағы 14 облыстық 10-
ынды және Алматы, Астана қалаларында байқалды. Көлемнің едәуір өсуі
Қызылорда, Ақмола облыстарында және Алматы қаласында байқалды.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың 13-1 пайыз шегінде өсуі
Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай және Атырау облыстарында, Астана
қаласында байқалды.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың өңірлік құрылымдағы
көлемнің жартысынан астамын республиканың батыс өңірлеріндегі кәсіпорындар
(Атырау облысы, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Маңғыстау) игерген. Мұнда Алматы
және Астана қалаларының үлесі басым. Негізгі капиталға жұмсалған
инвестициялар көлеміндегі ірі кәсіпорындардың үлесі – 47,0 пайызды,
орташаларінікі – 27,9 пайызды, шығындарінікі – 23,9 пайызды, халық үлесі –
1,2 пайызды құрады.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың түрлік құрылымына сәйкес
тұрғын емес үйлер мен ғимараттарға кеткен шығындардың үлесі 45,0% құрады,
бұл 2001 жылғы көрсеткіштен 9,6 пайыздың пункте артық. Тұрғын үйлерге
салынған салымның үлесі 0,6 пайыздың пунктке өсіп, 4,8 % құрады. Негізгі
капиталға жұмсалған басқы шығындар 131 млрд. теңгені құрады. Оның 89,1%
геологиялық барлауға жұмсалған.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлемінің жартыысынан
астамын меншіктің нысанындағы кәсіпорындар жүзеге асырды. Шетелдік меншік
кәсіпорындарының үлесі 2001 жылмен салыстырғанда 0,5 пайыздың пунктке
төмендейді. Мемлекеттік кәсіпорындар үлесінің 0,6 пайыздық пунктке өсуі,
басымдығы экономика салалары: көлік коммуникациялық кешенді нығайту және
дамыту аграрлық – өнеркәсіптік кешенді дамыту, сумен жыбдықтау, экология
әлеуметтік секторды дамыту жекеше бизнес үшін тартымсыз болып табылатын
мемлекет инвестициялар бағдарламасын іске асырумен байланысты.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың салалық құрылымы 2001
жылмен салыстырғанда аздаған өзгерістерге ұшырады. Негізгі капиталға
жұмсалған инвестициялардың жалпы көлеміндегі ең көп үлес салмақ бұрнғысынша
кен өндіру өнеркәсібіне, өңдеу өнеркәсібіне, көлік және байланысқа келеді.
Кен өндіру өнеркәсібінде негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың
барлық көлемі дерлік шикі мұнай ментабиғи газ өндіруге және осы салаларда
қызмет көрсетуге келеді.Өңдеу өнеркәсібі салалары арасында металлургия
өнеркәсібінің үлесіне ғана негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар
көлемінің 44,4 пайызы тиеді.
Көлік және байланыста негізгі капиталға жзұмсалған инвлестициялардың
елеулі үлес салмағы құқыларымен айдауға әуе көлігіне және электр байланысқа
келеді.
Негізгі капиталға жұмсалан инвестициялардың үлес салмағы жылжымайтын
мүлік операцияларымен, жалға берумен және тұтынушыларға қызмет көрсетумен
байланысты қызмет түрлерінде елеулі, мұның 68% -ы геологиялық барлау және
іздестіруді жүзеге асыратын кәсіпорындардың үлесіне тиеді. Негізгі
капиталға жұмсалған инвеслтицилардың көлемі ауыл шаруашылығында
бұрынғысынан мардымсыз.
Білім беру мен денсаулық сақтаудағы инвестициялық белсенділік
дежңгезйі әлі төмен қалпында болды. Негізгі капитала жұмсалған
инвестищциялардың көлемі де табиғат қорғау шараларына мардымсыз болды.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың жалпы жкөлемінде үйлер мен
имараттарды күрделі жөндеуге кеткен шығындар үлесі 13,3 % құрады.
Негізгі капиталға жұмсалан инвестицияларды қаржыландыру көздерінің
құрылымында меншікті және сырттан тартылған қаражаттың ара салмағы
сақталады. Басм қаржыландыратын кез ретінде кәсіпорыннцң жменшікті
қаражаты қалады, оның негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың жалпы
көлеміндегі үлесі 55,2% құрады. Сонымен меншікті қаражат экономикалық
қызметтің мына түрлерінде темір кенін ашық әдіспен өндіруде, ағашты өңдеу
және жиһаздан басқа ағаш пен тажздан жасалынған бұйымдар өндіруде қағаз
массасын қағаз кардон және осылардан жасалған бұйымдар өндірбуде; көне
мұнай өнімдеріне және олардың материалдар өндіру мен темір жол көмегін
шығаруда негізгі капиталға жұмсалған инлвестицияларды қаржыландырудың
бірден-бір көзі болды. Меншікті қаражаттың едәуір үлес салмағы киім өндіру
үлбір өңддеу, және бояу; химия өнеркәсібі, темекі өнімдерін өндіру, электр
энергиясын өндіру және бөлу, металлургия өнеркәсібін уран, және тарий
кендерінен басқа түсті металл кендерін өндіру бойынша өнеркәсіп орындарда
және құрылыс қызметін жүзеге асыратын ұйымдарда байқалады.
Сырттан таратылған аражат құрлымында бюджет қаражатының үлесі 2001
жылымен салыстырғанда 1,5 % -ға ъөсті, бұл республикалық инвестициялық
іске асыру үшін республикамыз бюджеттен қаражат бөлуге байланысты. Отандық
банктердің және өзге де қаржыландыру көздерінің кредиттер үлесі тиісінше
2,7 және 0,6 % -ға өсті. Шетелдік банк кредиттері үлесінің 5,7 % -ға
төмендегені, басқа шетелдік қаражаттың 5,0% -ға өскені байқалды. Негізгі
капиталға жұмсалған инвестидцияларды қаржыландыруға жұмсалған қаражаттың
жалпы көлеміндегі сырттан тартылған қаражаттың үлкен үлес салмағы
геологиялық барлау мен іздестірбуді жүзеге асыратын кәсіапорындарда,
мемлекеттік басқару, ұйымдарында, былғары және одан жасалған бұйымдарды
өндіру, аяқкиім өндіру бойынша кәсіпорындарда, денсаулық сақтау ұйымдарында
және газ тәріздес отынды өндіру мен бөлу бойынзша дкәсіпорындарда байқалды.
Ішкі және шетелдік инвестициялардың жара салмағы көбінесе кен
өндіруден, өркәсібіне салынған шетелдік салымдарға тәуелді болатын.
Сонымен, кен өндіру өнеркәсібіне жұмсалған шетелдік инвестициялар үлесі,
1999 – 2002 жылдары елеулі төжмендесе де, жоғары болып тұр – 64,4%.
Экономиканың көптеген басқа салаларында ішкі инвлестициялардан басым.
Материалдың айналым қаражат қорларын толтыруға кеткен шығындар қарды емес
активтерге жұмсалған инвлетициялар құрылымында елеулі бола тұрып, 20041
жылымен салыстырғанда 2,4 % -ға төмендегі, ал 1998 -2002 жылдар кезешңі
аралығында оның төжмендеуі 23,1% құрады. Жоғарыда айтылғандардың барлығы
экономиканың өслу імен капиталдық қаралуына көрсеткіш – негізгі капиталға
жұмсалған инестициялар дкөлемініең өсуімен сипатталатын экономикалық өсу
үрдісінің дамуын көрсетеді. Мемлекеттік инвестицияларды тиімді пайдалануға,
ішкі жинақ ақдшаны жұмылдыруға тікеледй отандық және шетелдік
инвестицдиялар түсімін ынталандыруға бағытталған Қазақстан Республикасы
Үкіметінің жоспарланған бағдар амасын іске асыру болашақта инвестиция
қызметте ең үрдістерді сақтауға мүмкіндік береді. Ал 2003 жылы – шет елдер
инвестициясының негізгі көлемі мен өндіру өнеркәсібі кәсіпорындарының
негізгі құрал жабдықтарын жасауға бағытталады. Жалпы республика көлемінде
шетел инвестицияларын игерудегі ең көп үлесі Атырау және Батыс Қазақстан
облыстарының еншісінде. Негізгі капиталға инвестициялардың негізгі
көмегімен меншіктің жеке нысандарға кәсіпорындармен ұйымдар сондай –ақ өз
қызметіщн Қазақстан Республикасының аумағында іске асыратын басқа
мемлекеттің шаруашылық жүргізу субъектілері игерді. Негізгі капиталға
жұмсалған инвестицияның басым көлемін меншіктік нысандарындағы
кәсіпорындар игерді. Жылдың басынан бері индвестиция көлемінің біраз бөлігі
тұрғын үй құралына жұмсалады. 2003 жылы инвестицияны қаржыландырудың
негізгі көзі шетел инвестициясы болды. Бұл инвестициялар өнеркәсіпті
дамытуға жұмасалды, ондағы басты тұлғалар: мұнай және табиғи газ өндіру
көжлік пен байланыс және құрылыс салалары.
Өндірісті инвестициялық қажеттілігін үш типге бөлүге болады:
1) Тікелей инвестициялар;
2) Қосалқы инвестициялар;
3) Ғылми-зерттеу жұмыстарын орындауды инвестициялау.
1. Тикелей инвестициялар- инвестициялық жобаның іске асырылуына
қажет.Бұған негізгі және айналым қорлары (материалдық және материалдық емес
активтер) инвестициялары жатады.
Негізгі қорлар инвестицияларына:
а) Жеткізуіне, құруына, қосуына жаратылған қаражатпен қоса жаңа құрал-
жабдықтарды алу ( немесе жасату);
б) Қолданылып жатқан құрал- жабдықтарды модернизациялау;
в) Жаңа құрылыстар салу және қайта құрылымы;
г) Технологиялық жабдықтар, құралдардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
д) Қолдағы бар құрал жабдықтардымодернизациялау және жаңа технологиялар
жатады.
Айналым қорлар инвестициясына:
а) Негізгі және қосымша материалдардың жаңа және қосымша запастары;
б) Дайын өнімнің жаңа және қосымша запастары;
в) Дебиторлар шотының көбеюі.
Мұндай инвестициялардың қажеттілігі: товар өндірісі көлемінің
көбеюінен автоматты түрде товарлық – материалдар шикізат қорының, қосымша
элементтері және дайын өнімдері көбіне керек. Және де өндіріс көлемінің
көбеюі мен сатылуынан өндірістің дебиторлық қарызы өседі. Баланстың
активтік баптары және осы баптардың дұрас өнуі қосымша көздерімен
қаржыландыру керек. Материалдық емес активтер инвестициясы жаңа сауда
нормасы мен жаңа құрал –жабдықтар (патент, лицензия) алумен байланысты.
2. Қосалқы инвестицияларға – территориялдық және функцияналдық тікелей
обьектімен байланысты салымдар жатады.
а) обьектіге салымдар: технологиялық – нормалы эксплуатацияларға
байланысты емес (канализацияға, подьездік жолдарға, электр жүргізу саласына
т.с.с.
б) өндірістік емес мінездегі салымдар, мысалы қоршаған ортаны қорғау
қызметіне, әлеуметтік инфрақұрылымға т.с.с.
3.Ғылыми-зерттеу жұмыстары жобаны жүргізеді.
1. Инвестициялық жобаның жалпы схемасы.
2. Инвестициялық жобаның жалпы принциптері.
1) Қаржылық анықтама инвестиция бойынша – кіріс түсіру мақсатымен
шаруашылық қызметіне жұмсалған барлық активтер.
Экономикалық тұрғыдан инвестиция – бұл негізгі капиталдық
техникалық қайта жабдықталуына, кеңейтілуі, ашылуына кеткен шығын және
осыған байланысты айналым капиталының өзгеруі – деп түсінуге болады.
Инвестициялық жобаны талдау схемасы реттік деңгеймен жүргізіледі.
Жобаның бизнес идеясынан кейін, идеяны жүзеге асыру үшін негізгі және
айналым капиталының құрамы қандай мөлшерде жаратылу керек, қысқаша айтқанда
жобаның орындалуына нелер сатып алынуы керек. Осыдан кейін керекті негізгі
және айналым қорларын алу үшін ақшаны қайдан аламыз деген сұрақ туындайды.
Кейін жаратылған ақша қалай жұмыс істейтінін және жиналған қаражатқа
алынған негізгі қорлардың қайтарымы қалай болатынын талдау қажет. Соңғы
сұрағымыз маңыздырақ, өйткені, егер кәсіпорынның керекті сол ақшаны жинаса,
онда ол кәсіпорында осы ақшаны инвестицияға баламалы мүмкіндік пайда
болады.
Жоғарыда айтылғандай инвестициялық талдауды үш блокқа бөлуге
болады:
1. Жобаның инвестициялық қажеттілігін анықтау.
2. Сырттан келтірілетін капиталдың құнын анықтау және қаржылаудың
қорлану көздерін таңдау және іздеу.
3. Инвестициялық жобаның қаржы қайтарымын ақша ағымының түрінде болжау
және инвестициялық жобаны ақша ағымының инвестиция көлемінің бағалау
эффектісін салыстыру жолымен.
2. Инвестициялық жобаның жалпы принциптері.
Инвестицияға қатысты ұғымдар ұзақ уақыттан бұл экономикада және
құрылыста ғана пайдаланылып келген экономикалық жобалау жағдайында жалпы
принциптері мен эффективті капитал жұмсауды бағалау әдістері жасалынған
және үлкен практикалық тәжірибе жиналған.
Жобалық экономика жағдайында жобалар нормативті болып табылатын.
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық ағымдар моделі бірінші орында болып
табылады. Олар жобаның іске асырылуымен соның негізінде интегралдық
көрсеткіштері мен жобаның тұрақты көрсеткіштерін бағалаумен, және оның
сыртқы әсерлерінің өзгеруіне байланысты орындалуымен тығыз байланысты.
Қазақстан экономикалық жағдайында инвестицияларын бағалаудың үш түрлі
принциптермен қарастырылады: Методологиялық, әдістемелік және операциялық.
1) Методологиялық принциптер жобаның қай түріне болсада жалпылама
беріледі.
1. Нәтижелік – жалпы жобаның орындалуы қанағаттанарлық болып,
нәтижесінде келер пайдамыз шығындардан асу керек.
2. Жобасыз және жобамен орындалған іс шараларын салыстыру.
Жобалық және жобасыз мысалдарды салыстыру негізінде нәтижесі мен
шығыны анықталып жобасыз мысалды келтіру керек.
3. Адеквативті және обьективті. Жасалған жобаға байланысты –
алынған анықтамалардың қаншалықты шындыққа жанасымды екенін анықтап –
бағалау нәтижесін және шығынын құрылымын дұрыс көрсету керек.
4. Коррективті.
Пайдаланылатын бағалау методтары жалпы қойылған талаптарға сәйкес
келуі керек.
а) Монотонды: нәтижелер көбейіп, шығындар азайған және басқада тең
жағдайларда жоба бағасы көтерілу қажет.
б) Трензитивті – егер бірінші жоба екінші жобадан жақсы болса, екінші жоба
үшінші жобадан жақсы болса онда бірінші жоба үшінші жобадан жақсы болуы
керек.
в) Ардитивті- жобалар бәсекелестік етпесе, бірнеше жобалардың тиімдісін
бірге қарастыруға болады.
5. Системалық – жобаның орындалу эффектісінің системасын жәнеде
тек ішкі ғана емес сыртқы есебінде системалау.
6. Комплексты: Экономикалық және экономикалық емес салдармен
орындалғанын, жоба бағасын орындалу процессін бөлшектеп, жобаның өмір сүру
циклінде қарастыру қажет.
7. Шектеулі ресурстар. Барлық ресурстардың шектеулі болатынын
ескеру қажет.
8. Альтернативтік баға. Жобаның орындалуына қажет ресурстарды
бағалау кезінде жіберіліп алынған пайда мен осы ресурстарды альтернативті
пайдалануын байланыстырып ескеру керек
9. Шектеусіз тұтыну. Жалпы ресурстар тұтыну шектеусіз
болғандықтан, барлық шектеулі ресурстар эффективті пайдаланылу керек.
ІІ Әдістемелік принциптер жобаның экономикалық қаржылық саласымен
байланысты.
1. Жоба спецификасы және инвесторлар құрамы – жобаның мазмұнын,
жобаның құрылымын және берілген жобаға эффективті көрсеткіштер құрылуының
әдістерін анықтайды. Барлық жобаға қатысушылардың қызығушылықтарын ескеріп,
компромисті шешім қабылдау қажет.
2. Жобаға қатысушылардың қызығушылықтарының сәйкескелмеушілігі -
әртүрлі эффективті көрсеткіштер және әртүрлі жобалар варианттары жобаның
әртүрлі деңгей алуына әкеледі. Осыған байланысты инвестиция нәтижесін
бағалау – жан-жақты барлық қатысушылар көзқарасымен қарастырылу керек:
коммерциялық, бюджеттік.
3. Динамика процессі инвестициялық жобалық орындалуына
байланысты, есеп және талдау динамикасының көрсеткіштерін жобаның барлық
өмір сүру кезеңінде ескеру керек.
4. Әр уақытты шығындардың және нәтижесінің барқалыпты еместігі
шығын мен инвестиция нәтижелерін белгіленген бір уақытын есептеу кезеңінің
басынан көрсету қажеттілігін көрсетеді.
5. Келісім принциптері. Инвестицияның нәтижелерін бағалау
кезеңінде пайдаланылатын көрсеткіштер және берілгендер иерархиялық,
уақытын, құрылымына, мақсатына сәкес келу керек
6. Шектеулі басқару. Инвестициялар барлық инвестициялық процесті
барлық параметрлерінде басқара алады.
7. Субоптимизация – бағалауға дейінгі жобалар параметрінің
оптимизациясы.
8. Ақпараттау толық еместігінің есебі.
9. Капитал құрылымының есебі. Жобаны қаржыландыруға дейінгі
капитал біртекті болмағандықтан меншікті және сырттан алу капиталы жобаны
бағалау кезінде ескерілуі керек.
ІІІ Операциялық принциптер инвестициялық процесін басқару мен
жобалауын ұйымдастырумен байланысты.
1. Модельдеу – жобаның жан-жақты жағдайын ескере отырып
экономика – математикалық модельдерді қарастыру.
2. Компьютерлік сүйеу – берілгендермен шығындардың үлкен
мөлшерде болуына байланысты интерактивтік күнтәртібін ұйымдастыру
нәтижелерді талдау,
3. Диолоктік - интерактивтік күнтәртібін ұйымдастыру
нәтижелерді талдау, бөлек факторлардың әсерін талдауға мүмкіндік береді.
4. Симпифмкация – бірнеше эквиваленті әдістер бағасының
таңдауға мүмкіндік береді.
5. Рационалдық түрін таңдау – есептеу нәтижелерімен берілген
көрсеткіштер.
Жобаның құрамында Ғылыми – зерттеу жұыстарын қамтамасыз
ету қаралады. Бұл бәрінен бұрын материалдық қорлар (қондырғылар,
компьютерлер және және әртүрлі құрылымдар жоба алдынан жүргізілетін
зерттеулер үшін) Мысалы: Өндіріс орнында ғылыми зерттеу жұмыстарын
қамтамасыз ету үшін өндіріс орнының тапсырмасы қажет болуы мүмкін.
Инвестицияның жалпы құны барлық инвестициялық шығындардың жинағына тең:
тікелей инвестициялар, қосалқы инвестициялар және ғылыми – зерттеу
жұмыстарының инвестицияларының жинағына тең.
Барлық инвестициялық қажеттілігі 21-ші кестеде келтірілген
инвестицияның ағымы түрінде беріледі.
1. Инвестициялық қажеттілік 1-ші жыл 2-ші жыл барлығы
2. Құрылыс және қайта құру 0,340 0,120 0,460
3. Қондырғылар мен механизмдер 6,300 3,300 9,600
4. Қондырғыларды орнықтыру және түзеу 0,048 0,020 0,068
5. Лицензиялар мен технологиялар 0,340 0,000 0,340
6. Жобалау жұмыстары 0,095 0,000 0,095
7. Персоналды оқыту 0,014 0,000 0,014
8. Айналым қорларға төлемдер 0,000 0,036 0,036
9. Қосалқы шығындар 0,023 0,014 0,037
10. Алдын-ала білмеген шығындар 0,010 0,010 0,020
11. Инвестицияның жалпы қоры 7,170 3,500 10,670
1.2. Инвестиция және оларды бағалау әдістері
Әрбір шаруашылықты жүргізуші субъект ағымдағы (нарықтық) құн
бойынша қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларды есепке алуға құқылы.
Бұл кезде, есеп саясаты нарық жағдайының өзгерісіне тәуелді етіп, нарық
құнының кезеңдік өзгерісімен бірге қарастырылады. Егер кәсіпорын
иеленгендегі алынған қаржылық инвестициялары листингтік биржаның
қорынаенгізілген болса, онда олардың құнын кез келген кезде анықтау
қиынға соқпайды. Керісінше жағдайда, қаржылық инвестициялар қор
биржасында түзетіліп жазылмаса, онда нарықтық құнына белгілі бір
есептеулерді жүргізе отырып, иеленген қаржылық инвестициялардың
табыстылығына байлансты анықтауға болады.
Табыстың тіркелген (фиксаждалған) деңгейі бар облигациялардың
құнын анықтау. Облигация құны ағымдағы ақшалай төлемдер тасқыны
ның құны ретінде қарастырылуы мүмкін. Жыл соңында төленетін пайыз
дық табыс төлемі және оның номиналдық құны (N) облигацияны бағалау
үшін мынадай теңдік пайдаланылады:
C C C
N
P = ———— + ———— +. . . .+ ———— + ———— ,
(l + k) (l + k) ² (l + k) ⁿ
(l + k) ⁿ
Мұндағы: P – облигацияның ағымдағы құны;
C - жыл сайынғы төлеуге жататын номиналдық
табыстың пайызы;
k - жабылу мерзіміне дейінгі алынатын
табыс;
n - облигацияны өтеу (жабылу) мерзіміне
дейінгі қалған
мерзімі.
Облигациялардың басым бөлігі бойынша проценттер жылына бір
рет емес, екі рет төленеді.Соның нәтижесінде теңдікті былай етіп өңдеуге
болады:
C2 C2 C2
N
p = ———— + ———— + . . . . + ——— + ———— ,
(l+k2) (l+k2)² (l+k2)²ⁿ
(l+k2)²ⁿ
Мысал. Субъект өзінің есеп саясатында қысқа мерзімді қаржылық
инвестицияларды ағымдағы (нарықтағы) құны бойынша есепке алады және сол
инвестицияның номиналдық табыс проценті 11% болған, ал оның жабылу мерзімі
17 жылға белгіленген, алынған облигацияның құны 1400 теңге құраған.
Шығарылған облигацияның өтеуіне дейін қалған кезеңі үшін (6 жыл) табысы,
36% құраған. Облигациялар бойынша проценттер жылына екі рет төленеді.
Облигацияға ие болғаннан кейін он екі ай өткен соң кәсіпорын оларды сату
жөнінде шешім қабылдайды. Есеп саясатына сәйкес қысқа мерзімді
инвестициялардың ағымдағы құны жыл сайын өзгеріп отыруы тиіс. Енді біз
облигациялардың ағымдағы құнын анықтайық:
- жабу мерзіміне дейін алынатын табысы - 25% (облигациялар бойынша
барлығы 36% қарастырылған, оның 11%-і төленіп үлгерді, сол себепті
қалған табыс 25% (36-11));
- номиналдық проценттік табысы – 154 теңге құраған (140×11%), (154:2=77
теңге);
- облигациялардың жабылуына дейінгі мерзімі – 5 жыл (6-1).
Бұл жағдайларда облигациялардың нарықтық құнының формуласы
мына түрде көрінеді:
77 77 77
140
P = ———— + ———— + . . . . + ———— + ———— ,
(1-0,125) (1+0,125)² (1+0,125)¹º
(1+0,125)¹º
Осыдан p = 871,9 теңге болған.
25% бойынша жыл сайынғы төлемдердің 5 жылға арналған дисконттау
ставкасы2,689-ға тең. 5 жылдан кейінгі бір мезгілдік төлем үшін
дисконттау ставкасы 0,327-ге тең. Жыл сайынғы проценттік төлемдер 154
теңге құраған. Сонда p= 2,683 ×154 + 1 400 × 0,327 = 871,9 теңге
Шартты бағалы қағаздар - яғни, бұл опциондар, варранттар, қаржылық
фьючестерлер, алуға ерекше артықшылық құқығы бар тәріздес бағалы қағаздар.
Опцион – опциондық контрактінің нәтижесі болып табылатын бағалы
қағаз, соған сәйкес қатысушылардың бірі біршама уақыт өткен соң бағалы
қағаздарды алдын-ала ескертілген бағасы бойынша алуына немесе сатуына
құқығы бар қатысушыны айтады, ал екінші қатысушы болса, ақшалай сыйақы алу
үшін қажет болған жағдайда бағалы қағаздарды белгілі бір келісілген бағасы
бойынша сатуға немесе стаып алуға құқыс бар.
Опциондық шарт (контракті) жасалынған ұсыныты ескерілген мерзімі
ішінде өз күшінде сақтап тұруды түсіндіреді. Опционды сатып алушы опцион
мерзімі ішінде акциялар курсының қозғалысына байланысты, ол өз құқын іс
жүзінде асыруы және асырмауы мүмкін. Егер опцион сатылмаса, онда бұл
жағдайда сатып алушының опцион үшін төлеген сомасы сол сатып алушының
табысы болып есептелінеді. Опцион сатып алушының пайдасы ("колл"),
ағымдағы биржалық бағам (курс) опционда ескерілген бағамнан жоғары болса
ғана қалыптасуы мүмкін, ол сонда ғана акцияны сатып алуы мүмкін. Содан соң
ол акцияны сатып алады, яғни опционның екінші типі ("путы") жасалады, бірақ
бұл ағымдағы биржалық бағам опциондағы көрсетілген бағамнан жоғары болса
ғана жүзеге асады.
Варрант – бұл негізгі бағалы қағаздарды шығарумен қатар
(корпоративтік артықшылығы бар акциялар, облигациялар) көрсетілген қор
құндылықтарын сатып алуға қызығушылық тудыру үшін пайда болатын бағалы
қағаздар. Варрант оның иесіне белгілі бір уақыт ішінде алдын-ала
белгіленген баға бойынша сатып алынған бағалы қағаздарға берілетін құқық.
Варрант иесі - оның сатып алушысы. Варрантты сатушы тұлға болып сол шартты
қағаздарды шығаратын (эмиссияны жүзеге асыратын) және варрант сатып
алушыларға қатысты (тиесілі) міндеттемелерді қабылдайтындар. Бағалы
қағаздардың варрант бойынша алынған бағасы, сол варранттың атқаратын бағасы
болып аталады. Варранттар кей жағдайда бағалы қағаздың өзімен бірге
ұсынылады және олардың құны бағалы қағаздың құнымен бірдей болуы мүмкін.
Бұл бағалы қағаздардың құны варранттардан бөлінуі мүмкін, егер бағалы
қағаздар нарығында (рыногында) өз бағамына ие болса және дербес қызмет ете
алса.
Варрант белгілі бір акциялар саны бойынша белгілі бір
акциялардың бағасын анықтауға болатындығын білдіреді немесе керісінше, яғни
белгілі бір бағасы бойынша санын анықтайды. Акциялардың нарықтық бағасы p-
ға тең делік; варрант бойынша белгіленген акциялар бағасы Π, бір варрантқа
V
акцияларды сатып алуға болады, онда варрант бағасы:
Цв= ( p - Π )× V,
Мұндағы Цв – варрант құны.
Акциялардың нарықтық бағаларының әрбір өзгерісі кезінде варранттың
ағымдағы құны да өзгереді.
Опцион – бұл бағалы қағаз, белгіленген мерзімде белгілі бір баға
бойынша, белгілі бір акцианың санын сату ("колл" – опцион) немесе сатып алу
("пут" опцион) құқығынкөрсетеді.
Опционның ағымдағы құнын мына формула бойынша анықтайды:
Цο = ( р – П ) xκ – S,
Мұндағы :
р – контракт біткен күніндегі акцияның бағасы;
П – опциондық контракт жасалған кездегі акцияның бағасы;
к - опциондық контракт бойынша акцияның сомасы;
S – опционның сатылатын бағасы
Егер де акцияның нарықтық бағасы өзгерсе, опционның ағымдағы бағасы
да өзгереді.
1.3. Қаржылық инвестицияның маңызы және оларды жіктеу
Кез келген кәсіпкерлікпен айналысатын кәсіпорындар
әрекетінің маңызды өрісінің бірі — инвестициялық әрекет болып есептеледі.
Кәсіпорындардың қаржы ресурстары ағымдағы шығындарды қаржыландыруға
және инвестициялауға бағытталады.
Инвестиция — бұл ақша қаражаты, бағалы қағаздар, басқадай мүліктер, оның
ішінде мүлікке иелік ету және т.б. белгілі бір пайда табу мақсатымен
кәсіпкерлік объектіге салу.
Инвестиция фирмалардың серпінді дамуын қамтамасыз етеді және келесі
мақсатты орындауға жағдай жасайды, олар: қаржы және материалдық ресурстарды
жинақтау есебінен меншік кәсіпкерлік әрекетті кеңейтеді; жаңа кәсіпорынды
сатып алады; бизнестің жаңа түрлерін игеруге байланысты әрекеттерін
әртараптандырады.
Кәсіпкерлікпен айналысушы кәсіпорындар инвестицияны әртүрлі түрінде
іске асырады, үйткені инвестиция объектілерінің көптеген түрлері бар.
Нақтылы иннестиция ол тауар әдірісін және қызмет көрсетуге байланысты
нақтылы активке ақша қаражатын салу. Бұл салым кәсіпорынның негізгі
қорларын ұлғайтуға бағытталады. Нақтылы инвестиция негізінен жаңадан
негізгі қорды салуға, кеңейтуге, қайта техникалық жағынан қарулануына
немесе жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды қайтадан құру үшін қолданылады.
Қаржы инвестициясы пайда табу мақсатымен қағаздар түріндегі
активтерді алу. Бұл салымдар - құнды қағаздар портфелін қалыптастыруға
бағытталады.
Инвестициялық әрекеттің негізгі субъектісі-инвестор. Ол меншік, қарыз
және қатыстырылатын? Қаражаттарды инвестиция түрінде жұмсауды
іске асырады.
Негізгі шаруашылық әрекетінің бағытына қарай инвесторларды
жеке және институционалдық инвесторларға бөледі. Жеке
инвестор негізгі өндірістік- шаруашылық әрекеттің дамуына инвестиция
түрінде салым салушы жеке және занды
тұлға. Институционалды инвестор — жеке инвесторлардың қаражатын
жинақтап, инвестициялық әрекет жасаушы қаржы орта қолдықтар.
Институционалды инвесторларға ол бетте құнды қағаздар
операцияларына мамандандырылған инвестициялық
компанияларды, инвестициялық қорларды жатқызуға болады.
Барлық инвесторлар: кезкелген түрдегі инвестициялық әрекет жасауға;
инвестицияланатын объектіні иемденуіне, пайдалануға, өнім
жасауға;
инвестицияның көлемін және бағытын өз еркімен анықтауға;
инвестициялық әрекетке келісім бойынша басқа субъектілерді қатыстыруға;
инвестициялық қаражаттың мақсатты жұмсалуына бақылау жасауға және т.б. тең
құқықты.
Инвестициялық әрекеттің келесі субъектісі тапсырыс беруші.
Тапсырыс берушілерге инвсстициялық жобаларды іске асырушы, бірақта
кәсіпкерлік әрекетіне араласпайтын инвестормен уәкіл етілген жеке
және занды тұлғалар жатады.
Мердігерлер болып тапсырыс берушімен келісіммсн жұмыс атқарушы жеке
және заңды тұлғалар есептеледі Мердігерлердің әр түрлі әрекетте жұмыс
істеуіне қажетті лицензиясы болуы керек. Инвсстициялық әрекеттің
объектілерін пайдаланушыларға кіретіндер: инвесторлар,; жеке және заңды
тұлғалар, мемлскеттік ұйымдар және жергілікті өзін-өзі басқару
ұйымы, халықаралық бірлестіктер және ұйымдар.
Инвестициялық әрекеттің субъектілері практика жүзінде қаржы
салымдарын іске асыруды орындаушы инвестициялық салада жұмыс істейді.
Инвестициялық салаға жататындар: өндірістік және өндіріске жатпайтың
негізгі құралдарға инвестиция салынатын, күрделі құрылыс саласы;
Жаңартпашылық салаға - ғылыми-техникалық өнімдерді және парасатты
әлуетті іске асыруда жатқызады.
Қаржы капиталының айналым саласына: ақша, қарыз және әртүрлі
түрдегі қаржы міндеттемелері жатады.
Субъектілердің инвестициялық әрекеттері ҚР Азаматтық кодексімен,
"Құнды қағаздар нарығы туралы" және "ҚР инвестициялық әрекеті" туралы
зандармен реттеледі. ҚР зандарына сәйкес мемлекет меншік түріне қарамай
инвестицияны қорғауға кепілдік береді.
Инвсстицияны басқару Инвсстицияны басқаруға қатысатындар:
-инвестициялық әрекетті мемлекеттік деңгейде басқару, сол
арқылы инвестициялық әрекетті реттеу, бақылау, ынталандыру;
-жекелеген инвсстициялық жобаларды басқару. Ол өзіне жоспарлауды,
ұйымдастыруды," бақылауды қоса отырып, инвестициялық жобаның қазіргі
жүйе әдістерін ; және техникаларды, басқаруды қарайды;
жекелеген шаруашылық етуші субъекті кәсіпкерлік етуші
фирманың инвестициялық әрекетін басқару инвестициялық
объектіні тандауды, инвестициялық процестің жайын бақылауды
басқарады.
Фирмалар бойынша инвестициялық әрекетті басқару ең тиімді капитал
салымын іске асыруды қамтамасыз етуге бағытталған. Осыған байланысты
инвсстицияны басқару бірнеше кезеңдерден тұрады, олардың негізгілері:
І-кезең. Кәсіпорын денгейінде инвестицияны басқару елдегі (мемлекеттегі)
инвестициялық климатқа талдау жасау. Ол өзіне келссі болжауларды зерттейді:
Ішкі жалпы өнімдер серпіні, ұлттық табыс және өнеркәсіп өнімдері
өндірісінің көлемі;
Ұлттық табысты тарату серпіні жекешелендыру процесінің дамуы;
Инвестициялық әрекетті мемлекеттік заң арқылы реттеу;
Жекелеген инвестициялық нарықтардың дамуы, ақша жене қор қарқының
ерекшелігі.
Келесі кезең - фирмалардың экономикалық және қаржылық дамуының
стратегиясына байланысты нақтылы инвестициялық бағытты таңдау. Бұл
кезенде фирма өзінің салалық бағытының инвестициялық әрекетін анықтайды.
Бұл үшін жекелеген салалардың инвестициялық тартымдылығы
олардың конъюнктурасы, серпін және осы салардың өнімдеріне сұраныстың
болашағы зерттелінеді.
Салалар экономикасының инвестициялық тартымдылығы үш
бөлімнен тұратын индустриалдық талдау барысына қарай бағаланады:
саланың өмірлік кезенің анықтау; саланы іскерлік кезеңіне қарай анықтау;
сапалы талдау жоне саланың болашақ дамына болжау жасау.
Саланың даму кезендері:
1)Пионерлік саты, өнімдерді сату көлемінің өсуімен және пайданың өсуімен,
тәуекелдік және бәсекелестік деңгейінің жоғарғы деңгейімен сипатталады.
2)Кеңею сатысы, оның негізгі сипаты — сату көлемінің өсуі бір деңгейде,
бағының өсуі тоқтайды, немесе аздап кемиді, инвестицияны қатыстыру
қарқындайды, машина, жабдықтарды салу шығыны жоғары, төленетін дивидентің
өсуімен сипатталады.
3)Тұрақтану сатысы — сату жеке пайда табу қарқыны азаяды, өнімдерді
жаңғырту аяқталады, ассортимент тұрақталынады, күрделі шығындардың өсуі
тоқталады және олардың кемуі байқалады.
4)Осы сатысы, саладағы компаниялардың санының азаюымен сипатталынады, соған
байланысты пайда, сату және күрделі қаржы мөлшері кемиді.
Инвссторларға ең дұрысы капиталды салалардың даму сатысындағы объектілеріне
салған тиімді.
Көрсетілген материалдар негізінде көрсетілген саланың кәсіпорнына
болашақ қаржы салу туралы шешім қабылданады.
Саланың инвестициялық тартымдылығын бағалаудың негізгі
көрсеткіші пайдаланған активтердің пайдасының деңгейі, ол екі вариантта
есептелінеді:
-активтердің жалпы суммасына есептеген өнімдерді сатудан түскен пайда;
-баланстық пайда.
Саланың инвестициялық тартымдылығын бағалаудан
басқа, инвсстицияны басқару процесінде, аймақтардың да
инвестициялық тартымдылығын бағалайды, өйткені бір саланың
кәсіпорындары әртүрлі аймақтарда орналасуы мүмкін.
Аймақтардың инвестициялық тартымдылығы төмендегі факторлармен қалыптасады:
орналасу орны, көлік желісінің дамуы, әлеуметтік жағдайдың
сипаты; кәсіпкерлік инфрақұрылымын дамуы; табиғат климаттың
жағдайы; ресурстардың жеткіліктігі және т.б.
Аймақтардың инвестициялық тартымдылығын бағалау әртүрлі маңызды
факторларды орташа аймақ көрсеткіштерін орташа республикалық
көрсеткіштермен салыстыру арқылы анықтайды.
Алынған нәтижелер негізінде кәсіпкерлікпен айналысатын
фирма нақтылы инвестицияны таңдауға шешім қабылдайды.
Келесі кезең - инвестициялайтын обьектіні тандау, ол инвестициялық
нарықтағы ұсыныстарды талдаудан бастайды, фирманың стратегиялық бағытына
және инвестициялық әрекетінің негізгі бағытына сай келетін нақтылы
жекелеген инвестициялық жобаны және қаржы: құралдарын таңдап алынады.
Талдау нәтижесіне сәйкес олардың тиімділігі қаралып, олардың
ішінен ең тиімді инвестициялық жобасы іріктеліп алынады.
Келесі кезең - инвестицияның өтімділігін анықтау.
Инвестициялық әрекетті орындау процссіндс:
кәсіпкерлік етуші фирманың - жекелеген иннсстиция объектісінің
инвестиция климатының өзгеруі нәтижесінің күткен табысқа әсерін есепке
алу керек. Сондықтан болатын құбылыстарды мүқият байқай
отырып, өз уақытында жекелеген инвестициялық бағдарламадан шығу
туралы шешім қабылдаған жөн. Осындай болатын қызметкерлерінің
басқадай жарналар — төлемдері;
мемлекет бюджетінен инвестициялық қаржы болу (аймақтың, салалық мақсатты
бағдарламаларға);
Шет ел инвесторларының қаражаттары -бірлескен кәсіпорындардың жарғы
капиталына қатысуға және т.б.
Шет ел инвесторларын қатыстыру халықаралық экономикалық байланысты
дамытады және ғылыми-техникалық жетістіктерді өндріске енгізуге әсер етеді.
Фирма өз инвестициялық әрекетін
қаржыландыруына байланысты, үш негізгі инвестицияны қаржыландыру түріне
бөледі:
өзін өзі қаржыландыру; несиелік қаржыландыру; үлестік немесе аралас
қаржыландыру. Өзін өзі қаржыландыру фирманың
инвестициялық әрекетті толығымен меншік қаржы ресурстары
арқылы қаржыландыруын айтады, ол ресурстар фирманың ішкі
көздері арқылы қалыптасады. Мұндай қаржыландыру түрі әлбетте қысқа
мерзімді инвестициялық жобаларды орындауда қолданылады, оның
рентабельдік мөлшері онша жоғары болмайды.
Несиелік қаржыландыру - әлбетте қысқа мерзімді инвестициялық
жобаларды орындауда қолданылады, инвестицияның рентабельдік мөлшері өте
жоғары болады. Бұл қарыз капиталының ерекшелігі, алдын ала келісілген
жағдайға байланысты, несиені қатыстыру керек.
Үлестік қаржыландыру - қаржыландырудың бірнеше
көздерінің құрамдастыруын қарайды. Инвестициялық әрекетте бұл
ең көп тараған түрі. Нақты инвсстицияның маңызы. Нақтылы инвсстициялау
процесі бірнешс кезеңдер және сатылар арқылы орындалады.
Халықаралық практикада бұл процесс үш негізгі кезең арқылы
орындалады: инвестициялауға дсйінгі кезең - бұл жайда нақтылы
инвсстициялық жоба тандалынады және оны бағалайды;
инвестициялау кезеңі — нақтылы инвестициялық жобаны іске асырумен
байланысты; постинвестициялық кезең - инвестицияланған объектіні
пайдалану кезеңі.
Инвестициялауға дейінгі кезең, нақтылы инвестициялау процесінің
негізін құрайды, осы кезеңге альтернативті инвестициялық шешімдер
жасалынады, инвестициялық жоба дайындалады. Өз кезеңінде бұл кезең төрт
сатыдан тұрады: инвестициялық идеяны (концпцияны) іздеу сатысы;
янвестициялық жобаны алдынала дайындау сатысы; инвестициялық жобнның
техникалық-экономикалық және қаржылық тартымдылығын
бағалау сатысы; инвестициялық жобаны қабылдауға ақырғы шешім қабылдау.
Нақтысында, нақтылы инвсстициялау процесін орындау үшін алдыменен
инвестициялайтын объектіні анықтау қажет. Соңынан инвестициялық '"идеяны
орыңдаудың барлық аспектісін қарау қажет және инвестициялық жобаны жасау
қажет. Ол әлбетте бизнес-жоспар түрінде орындалады.
Нақтылы инвестициялауды орындау процессі инвестициялық идеяны
іздеуден және таңдаудан басталады. Алдыменен кәсіпқой фирма өзінің даму
мақсатына байланысты инвесгициялық идеяны іздеудің шекарасын белгілейді.
Нақтылы инвестицияның орындалуы туралы шешім фирманың келесі мақсатын
белгілеу негізінде шешіледі:
өндіретін тауар үшін немссе қызмет керсету үшін нарықтағы үлесті
сақтау немесе өсіру; жаңа тауарларды шығарудың қажеттігі; фирманың жақсы
атағын қалыптастыру және ұстап тұру; фирманың ресурстарын барынша
пайдалануға жету.
Бұл аталғандардан басқа кәісіпкерлік фирма инвестициялық идеяны
анықтауда нақты инвестиция саласында жинақталған тәжірибені, оз әрекетінің
салалық бағытың фирма қызметкерлерінің біліктілігін, инвестициялауға
қажетгі қаржы ресурстарының барлығы және басқадай факторларды есепке алады.
Инвестициялық идеяны тандау халықаралық практикада қолданылған
сынаптамаларға негізделуіне болады. Бұл сынаптамалар өзіне келесі
мүмкіншіліктерді қосады:
-қайта өндеугс және өндіріске иайдалануға жарайтын пайдалы жер асты
байлықтары және табиғи ресурстардың барлығы;
-демографиялық немесе әлеуметтік-экономикалық факторлардың әсерінен нарықта
жаңа тұрпатты тауарларға сұраныстың өзгеруі;
-импорттың көлемі және құрылымының импорттың орнын басушы өндірісті жасауға
бағытталған проектілерді жасауға әсер етуі;
-басқа елдердегі өндіріс құрылымының даму беталысы және тәжірибесі;
-тұтынушы-салаларда өндірісті ұлғайту жоспары жөнінде немесе дүнисжүзілік
нарықта өндірілген өнімдерге сұраныстың өсуі жөніндегі ақпарат;
-өндірісті ортараптандыру мүмкіншілігі;
-жалпалама онімдсрді шығаруда өзіндік құнды азайту үшін, өндіріс
көлемін ұлғайтудың қажеттігі; жалпы экономикалық жағдай.
Әрине, аталған мүмкіншіліктер негізінде кәсіпкер фирма ете іріленген
иннсстициялық проектінің идсясын құрауы мүмкін, яғни нақтылы инвестицияы
орындау бағытын таңдайды. Егерде таңдалған тұжырымдама фирманың алдына
қойған мақсатына сәйкес келсе, оны фирманың басшылары қабылдаса,
тұжырымдама толық жасалынады, оған қажетті қосымша
ақпараттар жиналады жоне талдаулар жасалынады.
Инвестициялық жобаны жасау.
Инвестициялық жоба — күрделі қаржы салымдарының көлемін, және мерзімін
анықтауға жасалатын экономикалық негіздеме, оның ішінде қажетті жобалық
сметалық құжаттар, сондай - ақ инвестициялық жобаның орындалуы жөніндегі
пракликалық әрекеттің мазмұны (бизнес-жоспар).
Нақтылы инвестициялаудың белгілі түріне байланысты фирма жасалынатын
инвестициялық жобаға қойылатын талаптарды қалыптастырады.
Инвестициялаудың бұндай түрі үшін, жабдықтарды ауыстыру немесе түрлерін
алу, яғни ірі қаржы салымын талап етпейтін инвестициялау түрі фирманың өз
қаражаты есебінен қаржыландырылады, бұл жайда инвестициялық жоба ішкі құжат
болып есептелінеді. Мұндай жоба, әлбетте, қысқартылған бөлімдерден және
керсеткіштерден құрастырылады, бірақта міндетті түрде инвестициялық
проектінің мақсаты, оның негізгі параметрлері, қажетті қаржы ресурстарының
көлемі, сондай ақ инвестициялық жобаның тиімділігі және оның орындалуының
календарлық мерзімі қаралады.
Инвсстициялық жоба белгілі бөлімдерден құралады, олар төмендегіше.
Инвестициялық жобаның негізгі бөлімдері
1. Инвсстициялық жобаның қысқаша сипаттамасы.
2. Жобаның негізгі идеясы.
3. Нарықты талдау және. маркетинг түжырымдамасы.
4. Инвсстициялық жобаны орындау процесіне қажетті материалдық
ресурстардың көлемін негіздеу.
5. Жобаның орындаулының техникалық негізіне сипаттама.
6. Жобаның тұрған жері.
7. Басқаруды ұйымдастыру.
8. Қажетті еңбек ресурстары.
9. Жобаның орындалу кестесі.
10. Жобаны қаржымен қаржылануына сипаттама және оның тиімділігін бағалау.
Кезкелген инвестициялық жоба алдымен оған қысқаша сипатгау берумен
басталады, өйткені бұл бөлім қортындылаушы бөлім және ол барлық қалған
бөлімдер дайындалғаннан кейін жасалынады. Жобаның сипаттамасы барлық
ресурстардың тізімін, оның ішінде жобаны орындауға қажетті қаржылық
ресурстарды, жобаның орындалу мерзімі жоне салынған қаражаттың қайтуы,
сонымен қатар жобаның экономикалық және қаржылық тиімділігін және
әлеуметгік қажеттілігін бағалауды қамтиды.
Инвестициялық жобаның келесі бөлімі -"Жобаның негізгі идеясы". Бұл бөлімде
талданатын жобаның ең маңызды параметрі қаралады.
Нарықты талдау және маркетинг тұжырымдамасы арналған бөлімде, нарық
потенциалын талдаудың нәтижесі, сондай-ақ маркетингтік зерттеудің нәтижесі
қаралады, оған жататындар: сұраныс және ұсыныс, нарықтағы баға, нарықты
сегменттеу, негізгі бәсекелестер және т.б. Инвестициялық жобаны орындауда
қолданылатын маркетингтік тұжырымдама қаралады.
Инвестициялық жобаны іске асыру процесінде қажетті материалдық
ресурстар көлемін негіздеуде қолданылатын шикі заттар және материалдардың
жіктелуі, инвестициялық жобаны орындаудың барлық сатысында олардың қажетті
көлемі қаралады. Жоба орыйдалатын аймақтағы негізгі шикі заттар қоры
таңданады. Шикізаттар және материалдарды жеткізу бағдарламасы жасалынып,
оған кететін шығындар бағаланады.
"Жобаның іске асырудьщ тсхникалық негізін сипаттаушы" бөлімде
өндірістік бағдарлама және кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын
талдау қаралады. Осы бөлімде болашақ технология негізделеді, совдай-ақ
жобаны орындауға қажетті жабдықтар паркі қаралады.
"Жобаның орындалатын жсрі" туралы болімде жобаны іскс асыратын
нақтылы аймақты тандау
негізделеді, ендірістік және коммерциялық
инфрақүрылымға, нарықтық және ресурстар ортасына таддау жасалынады;
аймақтағы әлеуметтік-экономикалық жағдай жөне инвестициялық климат
қаралады. Бүл жерде қоршаған ортаға сипатта беріледі жәнс инвестициялық
жобаны орындауда пайда болатын мүмкінді экологиялық проблемалар бағаланады.
Басқаруды ұйымдастыру бөлімінде фирманың ұйымдық құрылымына
сипаттама беріліп, оның нақтылы түрі және қазіргі басқару жүйесі
негізделеді. Бұл бөлімде өндірістік және басқару қызметкерлерінің еңбек
әрекетін ұйымдастыру, олардың еңбек ақысы, сондай - ақ қосалқы шығындар
құрылымы және мөлшері қаралады.
"Қажетті еңбек ресурстары" бөлімінде фирманың негізгі қызметкерлеріне
қойылатын талаптар келтіріледі, қызметкерлеріне қалыптастыру жүйесі және
аймақтағы өндіріске маңызды мамандарды іздеу мүмкіншілігі қарастырылады.
Жобаның орындалу кестесі маңызды бөлімдердің бірі болып есептелінеді,
өйткені бұл бөлімде инвестициялық жобаның орындалуының жекелеген сатысы
негізделеді және әрбір саты бойынша қаржы, материалдық және еңбек
ресурстарына қажеттілік қаралады.
Қорытынды бөлімде жобаны қаржымен қамтамасыз ету сипатталады және
оның тиімділігі бағаланады. Бұл бөлімде қажетті инвестиция сомасы, мүмкінді
өндіріс шығыны қаралады, инвестициялық ресурстарды алу әдістері негізделеді
және инвестицияның тиімділігінің есебі жасалынады.
ІІ. Кәсіпорынның қаржылық инвестициясын басқару
2.1. Кәсіпорыиның инвестициялық портфелін басқару
Қазақстан Республикасының нарыққа ену процесі кәсіпорындардың
ақарьшының өзгеруімен жарияланды. Олардың көпшілігі негізінен
жексшелендірудің арқасында жаңа статусқа яғни жексмсншіктің жаңа түрлсрінс
ие болды, олар: акционерлік, кооперативтік, аралас және т.б. кәсіпорындар.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының экономикасында көптеген
мемлекеттік кәсіпорындарда өз жұмыстарын атқаруда. Жоғарыда аталған
кәсіпорындардаң барлық түрлері жаңа экономикалық жағдайда толық дсрбсстікте
жүмыс істеуде. Нарықтық жағдайда косіпорындардың орекетгері толық езгеріп,
олардың қарым-қатынасы нарықтық экономикаға бейімделгсн.
Қазіргі ксзде кооператинтік, акционерлік және аралас кәсіпорындардың,
мемлекеттік кәсіпорындардың бос ақша қаражаттарын нарықта бағаламасы бар
әртүрлі бағалы қағаздар түріне жұмсауға мүмкіншіліктері бар. Сондықтан
кәсіпорын басшыларының, әсірссе каржы менеджерлерінің мақсаты, құнды
қағаздарға қаржы жұмсауды ұтымды басқаруда, немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Инвестициялар
1.1. Инвестициялардың құрылымы мен
мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Инвестиция және оларды бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3. Қаржылық инвестицияның маңызы және оларды
жіктеу ... ... ... ... ...13
ІІ. Кәсіпорындардың қаржылық инвестициясын басқару.
2.1. Кәсіпорынның инвестициялық портфелін басқаруын
талдау ... ... ... ... .21
2.2. Инвестициялық жобаларды бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.3. Қазіргі таңда ҚР- ң кәсіпорындарына ивестиция тартудың
мәселелері ... ...28
ІІІ. Қазақстан Республикасының инвестициялық жағдайы мен сыртқы
саясаты.
3.1. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық процестердің даму
тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Пайдаланылған әдебиеттері
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..39
Кіріспе
Адам мен саясат бір – бірімен өзара тығыз байланысты. Бір қарағанда
шет ел инвестициясы тауқыметтердің шешуші тұтқасы болмауы мүмкін. Бірақ
олар инвестиция арқылы жаңа технологиялар енгізеді, өндірісті басқару мен
ұйымдастырудың озық әдістерімен жұмыс істейді.
Қазақстан экспорты айналымының өсуіне ықпалын тигізеді. Осының бәрі
ел экономикасының тұрақты болып, өндіріс өнімінің көбеюіне жол ашады.
Инвестицияны өзара қорғау және қолдану туралы қол қойылған
үкіметаралық келісімдер шет ел инвестицияларына қосымша кепілдіктер береді.
Тәуелсіздік алғалы бері Қазақстан 23 елмен келісім жасасты. Қазіргі уақытта
тағы 21 елмен келісімді жоспарлауда. Қазақстанның Халықаралық қаржылық және
экономикалық ұйымдармен, елдермен, бүкіләлемдік шаруашылық байланыстарға
түсуі, республикаға сыртқы ресурстарда тартуға жол ашты.
Сонымен бұл тақырыпты талдау барысында Президент Н.Ә.Назарбаев дұрыс
бағыт беріп отырған Республиканың сыртқы саясаты өзінің қалыптасуы
кезеңінен өтіп, Қазақстанның жаңа тарихи жағдайдағы мемлекеттік саясатының
негізгі құрамдарының біріне айналуы, тәуелсіздік жылдарындағы сыртқы
саясаттың нәтижесі Президент Н.Ә. Назарбаев ұсынған ұтымды сыртқы саяси
стратегияны Казақстанның бұлжытпай жүргізіп отырғандығының жарқын дәлелі,
бұл саясат Қазақстанның қауіпсіз ғұмыр кешуін қамтамасыз етіп қана
қоймайды, сонымен қатар, оның дүниежүзілік экономикаға үйлесімді кіреуіне
жағдай тудыратыны, оның жалпы инвестиция экономикалық байланыстарды
кеңейтуге кең мүмкіндіктер беретіні жөнінде сөз қозғалады.
Қазақстанда Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы
Заң 1997 жылы 28 ақпанда қабылданған болатын. Онда инвестицияның қызметі –
инвестицияларды жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп
көрсетілген. Осы заңды дамытуға байланысты Қазақстан Революциясының
Президенті 1997 жылы 5-ші сәуірде тікелей отандық пен шетелдік
инвестицияларын тарту үшін Қ.Р. экономикасының басым секторларының тізімі
жөнінде Жарлық шығарды
І. Инвестициялар туралы түсінік
1.1. Инвестицияның құрылымы мен мінездемесі
Бұл түзетулердің маңыздылығы Юридикалық тұлға, яғни азаматтар мен
мемлекеттің инвестицияларды жүзеге асырудағы тәжірибелік іс әрекеттер
жиынтығы түсінігіндегі инвестициялық іс - әрекет мәнін түсінуге қажет.
Оларды жүзеге асыру инвестициялық сфералардың:
- инновациялық;
- капиталды құрылыс;
- қаржы капиталын әртүрлі формада қолдануға іске асады.
2002 жылы Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметтің нәтижесі
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлемі 2001 жылғымен
салыстырғанда 10,6 пайызға өсті. 2001 жылдың деңгейіне қарағанда негізгі
капиталға жұмсалған инвестициялардың өсуі республикадағы 14 облыстық 10-
ынды және Алматы, Астана қалаларында байқалды. Көлемнің едәуір өсуі
Қызылорда, Ақмола облыстарында және Алматы қаласында байқалды.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың 13-1 пайыз шегінде өсуі
Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай және Атырау облыстарында, Астана
қаласында байқалды.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың өңірлік құрылымдағы
көлемнің жартысынан астамын республиканың батыс өңірлеріндегі кәсіпорындар
(Атырау облысы, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Маңғыстау) игерген. Мұнда Алматы
және Астана қалаларының үлесі басым. Негізгі капиталға жұмсалған
инвестициялар көлеміндегі ірі кәсіпорындардың үлесі – 47,0 пайызды,
орташаларінікі – 27,9 пайызды, шығындарінікі – 23,9 пайызды, халық үлесі –
1,2 пайызды құрады.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың түрлік құрылымына сәйкес
тұрғын емес үйлер мен ғимараттарға кеткен шығындардың үлесі 45,0% құрады,
бұл 2001 жылғы көрсеткіштен 9,6 пайыздың пункте артық. Тұрғын үйлерге
салынған салымның үлесі 0,6 пайыздың пунктке өсіп, 4,8 % құрады. Негізгі
капиталға жұмсалған басқы шығындар 131 млрд. теңгені құрады. Оның 89,1%
геологиялық барлауға жұмсалған.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлемінің жартыысынан
астамын меншіктің нысанындағы кәсіпорындар жүзеге асырды. Шетелдік меншік
кәсіпорындарының үлесі 2001 жылмен салыстырғанда 0,5 пайыздың пунктке
төмендейді. Мемлекеттік кәсіпорындар үлесінің 0,6 пайыздық пунктке өсуі,
басымдығы экономика салалары: көлік коммуникациялық кешенді нығайту және
дамыту аграрлық – өнеркәсіптік кешенді дамыту, сумен жыбдықтау, экология
әлеуметтік секторды дамыту жекеше бизнес үшін тартымсыз болып табылатын
мемлекет инвестициялар бағдарламасын іске асырумен байланысты.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың салалық құрылымы 2001
жылмен салыстырғанда аздаған өзгерістерге ұшырады. Негізгі капиталға
жұмсалған инвестициялардың жалпы көлеміндегі ең көп үлес салмақ бұрнғысынша
кен өндіру өнеркәсібіне, өңдеу өнеркәсібіне, көлік және байланысқа келеді.
Кен өндіру өнеркәсібінде негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың
барлық көлемі дерлік шикі мұнай ментабиғи газ өндіруге және осы салаларда
қызмет көрсетуге келеді.Өңдеу өнеркәсібі салалары арасында металлургия
өнеркәсібінің үлесіне ғана негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар
көлемінің 44,4 пайызы тиеді.
Көлік және байланыста негізгі капиталға жзұмсалған инвлестициялардың
елеулі үлес салмағы құқыларымен айдауға әуе көлігіне және электр байланысқа
келеді.
Негізгі капиталға жұмсалан инвестициялардың үлес салмағы жылжымайтын
мүлік операцияларымен, жалға берумен және тұтынушыларға қызмет көрсетумен
байланысты қызмет түрлерінде елеулі, мұның 68% -ы геологиялық барлау және
іздестіруді жүзеге асыратын кәсіпорындардың үлесіне тиеді. Негізгі
капиталға жұмсалған инвеслтицилардың көлемі ауыл шаруашылығында
бұрынғысынан мардымсыз.
Білім беру мен денсаулық сақтаудағы инвестициялық белсенділік
дежңгезйі әлі төмен қалпында болды. Негізгі капитала жұмсалған
инвестищциялардың көлемі де табиғат қорғау шараларына мардымсыз болды.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың жалпы жкөлемінде үйлер мен
имараттарды күрделі жөндеуге кеткен шығындар үлесі 13,3 % құрады.
Негізгі капиталға жұмсалан инвестицияларды қаржыландыру көздерінің
құрылымында меншікті және сырттан тартылған қаражаттың ара салмағы
сақталады. Басм қаржыландыратын кез ретінде кәсіпорыннцң жменшікті
қаражаты қалады, оның негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың жалпы
көлеміндегі үлесі 55,2% құрады. Сонымен меншікті қаражат экономикалық
қызметтің мына түрлерінде темір кенін ашық әдіспен өндіруде, ағашты өңдеу
және жиһаздан басқа ағаш пен тажздан жасалынған бұйымдар өндіруде қағаз
массасын қағаз кардон және осылардан жасалған бұйымдар өндірбуде; көне
мұнай өнімдеріне және олардың материалдар өндіру мен темір жол көмегін
шығаруда негізгі капиталға жұмсалған инлвестицияларды қаржыландырудың
бірден-бір көзі болды. Меншікті қаражаттың едәуір үлес салмағы киім өндіру
үлбір өңддеу, және бояу; химия өнеркәсібі, темекі өнімдерін өндіру, электр
энергиясын өндіру және бөлу, металлургия өнеркәсібін уран, және тарий
кендерінен басқа түсті металл кендерін өндіру бойынша өнеркәсіп орындарда
және құрылыс қызметін жүзеге асыратын ұйымдарда байқалады.
Сырттан таратылған аражат құрлымында бюджет қаражатының үлесі 2001
жылымен салыстырғанда 1,5 % -ға ъөсті, бұл республикалық инвестициялық
іске асыру үшін республикамыз бюджеттен қаражат бөлуге байланысты. Отандық
банктердің және өзге де қаржыландыру көздерінің кредиттер үлесі тиісінше
2,7 және 0,6 % -ға өсті. Шетелдік банк кредиттері үлесінің 5,7 % -ға
төмендегені, басқа шетелдік қаражаттың 5,0% -ға өскені байқалды. Негізгі
капиталға жұмсалған инвестидцияларды қаржыландыруға жұмсалған қаражаттың
жалпы көлеміндегі сырттан тартылған қаражаттың үлкен үлес салмағы
геологиялық барлау мен іздестірбуді жүзеге асыратын кәсіапорындарда,
мемлекеттік басқару, ұйымдарында, былғары және одан жасалған бұйымдарды
өндіру, аяқкиім өндіру бойынша кәсіпорындарда, денсаулық сақтау ұйымдарында
және газ тәріздес отынды өндіру мен бөлу бойынзша дкәсіпорындарда байқалды.
Ішкі және шетелдік инвестициялардың жара салмағы көбінесе кен
өндіруден, өркәсібіне салынған шетелдік салымдарға тәуелді болатын.
Сонымен, кен өндіру өнеркәсібіне жұмсалған шетелдік инвестициялар үлесі,
1999 – 2002 жылдары елеулі төжмендесе де, жоғары болып тұр – 64,4%.
Экономиканың көптеген басқа салаларында ішкі инвлестициялардан басым.
Материалдың айналым қаражат қорларын толтыруға кеткен шығындар қарды емес
активтерге жұмсалған инвлетициялар құрылымында елеулі бола тұрып, 20041
жылымен салыстырғанда 2,4 % -ға төмендегі, ал 1998 -2002 жылдар кезешңі
аралығында оның төжмендеуі 23,1% құрады. Жоғарыда айтылғандардың барлығы
экономиканың өслу імен капиталдық қаралуына көрсеткіш – негізгі капиталға
жұмсалған инестициялар дкөлемініең өсуімен сипатталатын экономикалық өсу
үрдісінің дамуын көрсетеді. Мемлекеттік инвестицияларды тиімді пайдалануға,
ішкі жинақ ақдшаны жұмылдыруға тікеледй отандық және шетелдік
инвестицдиялар түсімін ынталандыруға бағытталған Қазақстан Республикасы
Үкіметінің жоспарланған бағдар амасын іске асыру болашақта инвестиция
қызметте ең үрдістерді сақтауға мүмкіндік береді. Ал 2003 жылы – шет елдер
инвестициясының негізгі көлемі мен өндіру өнеркәсібі кәсіпорындарының
негізгі құрал жабдықтарын жасауға бағытталады. Жалпы республика көлемінде
шетел инвестицияларын игерудегі ең көп үлесі Атырау және Батыс Қазақстан
облыстарының еншісінде. Негізгі капиталға инвестициялардың негізгі
көмегімен меншіктің жеке нысандарға кәсіпорындармен ұйымдар сондай –ақ өз
қызметіщн Қазақстан Республикасының аумағында іске асыратын басқа
мемлекеттің шаруашылық жүргізу субъектілері игерді. Негізгі капиталға
жұмсалған инвестицияның басым көлемін меншіктік нысандарындағы
кәсіпорындар игерді. Жылдың басынан бері индвестиция көлемінің біраз бөлігі
тұрғын үй құралына жұмсалады. 2003 жылы инвестицияны қаржыландырудың
негізгі көзі шетел инвестициясы болды. Бұл инвестициялар өнеркәсіпті
дамытуға жұмасалды, ондағы басты тұлғалар: мұнай және табиғи газ өндіру
көжлік пен байланыс және құрылыс салалары.
Өндірісті инвестициялық қажеттілігін үш типге бөлүге болады:
1) Тікелей инвестициялар;
2) Қосалқы инвестициялар;
3) Ғылми-зерттеу жұмыстарын орындауды инвестициялау.
1. Тикелей инвестициялар- инвестициялық жобаның іске асырылуына
қажет.Бұған негізгі және айналым қорлары (материалдық және материалдық емес
активтер) инвестициялары жатады.
Негізгі қорлар инвестицияларына:
а) Жеткізуіне, құруына, қосуына жаратылған қаражатпен қоса жаңа құрал-
жабдықтарды алу ( немесе жасату);
б) Қолданылып жатқан құрал- жабдықтарды модернизациялау;
в) Жаңа құрылыстар салу және қайта құрылымы;
г) Технологиялық жабдықтар, құралдардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
д) Қолдағы бар құрал жабдықтардымодернизациялау және жаңа технологиялар
жатады.
Айналым қорлар инвестициясына:
а) Негізгі және қосымша материалдардың жаңа және қосымша запастары;
б) Дайын өнімнің жаңа және қосымша запастары;
в) Дебиторлар шотының көбеюі.
Мұндай инвестициялардың қажеттілігі: товар өндірісі көлемінің
көбеюінен автоматты түрде товарлық – материалдар шикізат қорының, қосымша
элементтері және дайын өнімдері көбіне керек. Және де өндіріс көлемінің
көбеюі мен сатылуынан өндірістің дебиторлық қарызы өседі. Баланстың
активтік баптары және осы баптардың дұрас өнуі қосымша көздерімен
қаржыландыру керек. Материалдық емес активтер инвестициясы жаңа сауда
нормасы мен жаңа құрал –жабдықтар (патент, лицензия) алумен байланысты.
2. Қосалқы инвестицияларға – территориялдық және функцияналдық тікелей
обьектімен байланысты салымдар жатады.
а) обьектіге салымдар: технологиялық – нормалы эксплуатацияларға
байланысты емес (канализацияға, подьездік жолдарға, электр жүргізу саласына
т.с.с.
б) өндірістік емес мінездегі салымдар, мысалы қоршаған ортаны қорғау
қызметіне, әлеуметтік инфрақұрылымға т.с.с.
3.Ғылыми-зерттеу жұмыстары жобаны жүргізеді.
1. Инвестициялық жобаның жалпы схемасы.
2. Инвестициялық жобаның жалпы принциптері.
1) Қаржылық анықтама инвестиция бойынша – кіріс түсіру мақсатымен
шаруашылық қызметіне жұмсалған барлық активтер.
Экономикалық тұрғыдан инвестиция – бұл негізгі капиталдық
техникалық қайта жабдықталуына, кеңейтілуі, ашылуына кеткен шығын және
осыған байланысты айналым капиталының өзгеруі – деп түсінуге болады.
Инвестициялық жобаны талдау схемасы реттік деңгеймен жүргізіледі.
Жобаның бизнес идеясынан кейін, идеяны жүзеге асыру үшін негізгі және
айналым капиталының құрамы қандай мөлшерде жаратылу керек, қысқаша айтқанда
жобаның орындалуына нелер сатып алынуы керек. Осыдан кейін керекті негізгі
және айналым қорларын алу үшін ақшаны қайдан аламыз деген сұрақ туындайды.
Кейін жаратылған ақша қалай жұмыс істейтінін және жиналған қаражатқа
алынған негізгі қорлардың қайтарымы қалай болатынын талдау қажет. Соңғы
сұрағымыз маңыздырақ, өйткені, егер кәсіпорынның керекті сол ақшаны жинаса,
онда ол кәсіпорында осы ақшаны инвестицияға баламалы мүмкіндік пайда
болады.
Жоғарыда айтылғандай инвестициялық талдауды үш блокқа бөлуге
болады:
1. Жобаның инвестициялық қажеттілігін анықтау.
2. Сырттан келтірілетін капиталдың құнын анықтау және қаржылаудың
қорлану көздерін таңдау және іздеу.
3. Инвестициялық жобаның қаржы қайтарымын ақша ағымының түрінде болжау
және инвестициялық жобаны ақша ағымының инвестиция көлемінің бағалау
эффектісін салыстыру жолымен.
2. Инвестициялық жобаның жалпы принциптері.
Инвестицияға қатысты ұғымдар ұзақ уақыттан бұл экономикада және
құрылыста ғана пайдаланылып келген экономикалық жобалау жағдайында жалпы
принциптері мен эффективті капитал жұмсауды бағалау әдістері жасалынған
және үлкен практикалық тәжірибе жиналған.
Жобалық экономика жағдайында жобалар нормативті болып табылатын.
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық ағымдар моделі бірінші орында болып
табылады. Олар жобаның іске асырылуымен соның негізінде интегралдық
көрсеткіштері мен жобаның тұрақты көрсеткіштерін бағалаумен, және оның
сыртқы әсерлерінің өзгеруіне байланысты орындалуымен тығыз байланысты.
Қазақстан экономикалық жағдайында инвестицияларын бағалаудың үш түрлі
принциптермен қарастырылады: Методологиялық, әдістемелік және операциялық.
1) Методологиялық принциптер жобаның қай түріне болсада жалпылама
беріледі.
1. Нәтижелік – жалпы жобаның орындалуы қанағаттанарлық болып,
нәтижесінде келер пайдамыз шығындардан асу керек.
2. Жобасыз және жобамен орындалған іс шараларын салыстыру.
Жобалық және жобасыз мысалдарды салыстыру негізінде нәтижесі мен
шығыны анықталып жобасыз мысалды келтіру керек.
3. Адеквативті және обьективті. Жасалған жобаға байланысты –
алынған анықтамалардың қаншалықты шындыққа жанасымды екенін анықтап –
бағалау нәтижесін және шығынын құрылымын дұрыс көрсету керек.
4. Коррективті.
Пайдаланылатын бағалау методтары жалпы қойылған талаптарға сәйкес
келуі керек.
а) Монотонды: нәтижелер көбейіп, шығындар азайған және басқада тең
жағдайларда жоба бағасы көтерілу қажет.
б) Трензитивті – егер бірінші жоба екінші жобадан жақсы болса, екінші жоба
үшінші жобадан жақсы болса онда бірінші жоба үшінші жобадан жақсы болуы
керек.
в) Ардитивті- жобалар бәсекелестік етпесе, бірнеше жобалардың тиімдісін
бірге қарастыруға болады.
5. Системалық – жобаның орындалу эффектісінің системасын жәнеде
тек ішкі ғана емес сыртқы есебінде системалау.
6. Комплексты: Экономикалық және экономикалық емес салдармен
орындалғанын, жоба бағасын орындалу процессін бөлшектеп, жобаның өмір сүру
циклінде қарастыру қажет.
7. Шектеулі ресурстар. Барлық ресурстардың шектеулі болатынын
ескеру қажет.
8. Альтернативтік баға. Жобаның орындалуына қажет ресурстарды
бағалау кезінде жіберіліп алынған пайда мен осы ресурстарды альтернативті
пайдалануын байланыстырып ескеру керек
9. Шектеусіз тұтыну. Жалпы ресурстар тұтыну шектеусіз
болғандықтан, барлық шектеулі ресурстар эффективті пайдаланылу керек.
ІІ Әдістемелік принциптер жобаның экономикалық қаржылық саласымен
байланысты.
1. Жоба спецификасы және инвесторлар құрамы – жобаның мазмұнын,
жобаның құрылымын және берілген жобаға эффективті көрсеткіштер құрылуының
әдістерін анықтайды. Барлық жобаға қатысушылардың қызығушылықтарын ескеріп,
компромисті шешім қабылдау қажет.
2. Жобаға қатысушылардың қызығушылықтарының сәйкескелмеушілігі -
әртүрлі эффективті көрсеткіштер және әртүрлі жобалар варианттары жобаның
әртүрлі деңгей алуына әкеледі. Осыған байланысты инвестиция нәтижесін
бағалау – жан-жақты барлық қатысушылар көзқарасымен қарастырылу керек:
коммерциялық, бюджеттік.
3. Динамика процессі инвестициялық жобалық орындалуына
байланысты, есеп және талдау динамикасының көрсеткіштерін жобаның барлық
өмір сүру кезеңінде ескеру керек.
4. Әр уақытты шығындардың және нәтижесінің барқалыпты еместігі
шығын мен инвестиция нәтижелерін белгіленген бір уақытын есептеу кезеңінің
басынан көрсету қажеттілігін көрсетеді.
5. Келісім принциптері. Инвестицияның нәтижелерін бағалау
кезеңінде пайдаланылатын көрсеткіштер және берілгендер иерархиялық,
уақытын, құрылымына, мақсатына сәкес келу керек
6. Шектеулі басқару. Инвестициялар барлық инвестициялық процесті
барлық параметрлерінде басқара алады.
7. Субоптимизация – бағалауға дейінгі жобалар параметрінің
оптимизациясы.
8. Ақпараттау толық еместігінің есебі.
9. Капитал құрылымының есебі. Жобаны қаржыландыруға дейінгі
капитал біртекті болмағандықтан меншікті және сырттан алу капиталы жобаны
бағалау кезінде ескерілуі керек.
ІІІ Операциялық принциптер инвестициялық процесін басқару мен
жобалауын ұйымдастырумен байланысты.
1. Модельдеу – жобаның жан-жақты жағдайын ескере отырып
экономика – математикалық модельдерді қарастыру.
2. Компьютерлік сүйеу – берілгендермен шығындардың үлкен
мөлшерде болуына байланысты интерактивтік күнтәртібін ұйымдастыру
нәтижелерді талдау,
3. Диолоктік - интерактивтік күнтәртібін ұйымдастыру
нәтижелерді талдау, бөлек факторлардың әсерін талдауға мүмкіндік береді.
4. Симпифмкация – бірнеше эквиваленті әдістер бағасының
таңдауға мүмкіндік береді.
5. Рационалдық түрін таңдау – есептеу нәтижелерімен берілген
көрсеткіштер.
Жобаның құрамында Ғылыми – зерттеу жұыстарын қамтамасыз
ету қаралады. Бұл бәрінен бұрын материалдық қорлар (қондырғылар,
компьютерлер және және әртүрлі құрылымдар жоба алдынан жүргізілетін
зерттеулер үшін) Мысалы: Өндіріс орнында ғылыми зерттеу жұмыстарын
қамтамасыз ету үшін өндіріс орнының тапсырмасы қажет болуы мүмкін.
Инвестицияның жалпы құны барлық инвестициялық шығындардың жинағына тең:
тікелей инвестициялар, қосалқы инвестициялар және ғылыми – зерттеу
жұмыстарының инвестицияларының жинағына тең.
Барлық инвестициялық қажеттілігі 21-ші кестеде келтірілген
инвестицияның ағымы түрінде беріледі.
1. Инвестициялық қажеттілік 1-ші жыл 2-ші жыл барлығы
2. Құрылыс және қайта құру 0,340 0,120 0,460
3. Қондырғылар мен механизмдер 6,300 3,300 9,600
4. Қондырғыларды орнықтыру және түзеу 0,048 0,020 0,068
5. Лицензиялар мен технологиялар 0,340 0,000 0,340
6. Жобалау жұмыстары 0,095 0,000 0,095
7. Персоналды оқыту 0,014 0,000 0,014
8. Айналым қорларға төлемдер 0,000 0,036 0,036
9. Қосалқы шығындар 0,023 0,014 0,037
10. Алдын-ала білмеген шығындар 0,010 0,010 0,020
11. Инвестицияның жалпы қоры 7,170 3,500 10,670
1.2. Инвестиция және оларды бағалау әдістері
Әрбір шаруашылықты жүргізуші субъект ағымдағы (нарықтық) құн
бойынша қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларды есепке алуға құқылы.
Бұл кезде, есеп саясаты нарық жағдайының өзгерісіне тәуелді етіп, нарық
құнының кезеңдік өзгерісімен бірге қарастырылады. Егер кәсіпорын
иеленгендегі алынған қаржылық инвестициялары листингтік биржаның
қорынаенгізілген болса, онда олардың құнын кез келген кезде анықтау
қиынға соқпайды. Керісінше жағдайда, қаржылық инвестициялар қор
биржасында түзетіліп жазылмаса, онда нарықтық құнына белгілі бір
есептеулерді жүргізе отырып, иеленген қаржылық инвестициялардың
табыстылығына байлансты анықтауға болады.
Табыстың тіркелген (фиксаждалған) деңгейі бар облигациялардың
құнын анықтау. Облигация құны ағымдағы ақшалай төлемдер тасқыны
ның құны ретінде қарастырылуы мүмкін. Жыл соңында төленетін пайыз
дық табыс төлемі және оның номиналдық құны (N) облигацияны бағалау
үшін мынадай теңдік пайдаланылады:
C C C
N
P = ———— + ———— +. . . .+ ———— + ———— ,
(l + k) (l + k) ² (l + k) ⁿ
(l + k) ⁿ
Мұндағы: P – облигацияның ағымдағы құны;
C - жыл сайынғы төлеуге жататын номиналдық
табыстың пайызы;
k - жабылу мерзіміне дейінгі алынатын
табыс;
n - облигацияны өтеу (жабылу) мерзіміне
дейінгі қалған
мерзімі.
Облигациялардың басым бөлігі бойынша проценттер жылына бір
рет емес, екі рет төленеді.Соның нәтижесінде теңдікті былай етіп өңдеуге
болады:
C2 C2 C2
N
p = ———— + ———— + . . . . + ——— + ———— ,
(l+k2) (l+k2)² (l+k2)²ⁿ
(l+k2)²ⁿ
Мысал. Субъект өзінің есеп саясатында қысқа мерзімді қаржылық
инвестицияларды ағымдағы (нарықтағы) құны бойынша есепке алады және сол
инвестицияның номиналдық табыс проценті 11% болған, ал оның жабылу мерзімі
17 жылға белгіленген, алынған облигацияның құны 1400 теңге құраған.
Шығарылған облигацияның өтеуіне дейін қалған кезеңі үшін (6 жыл) табысы,
36% құраған. Облигациялар бойынша проценттер жылына екі рет төленеді.
Облигацияға ие болғаннан кейін он екі ай өткен соң кәсіпорын оларды сату
жөнінде шешім қабылдайды. Есеп саясатына сәйкес қысқа мерзімді
инвестициялардың ағымдағы құны жыл сайын өзгеріп отыруы тиіс. Енді біз
облигациялардың ағымдағы құнын анықтайық:
- жабу мерзіміне дейін алынатын табысы - 25% (облигациялар бойынша
барлығы 36% қарастырылған, оның 11%-і төленіп үлгерді, сол себепті
қалған табыс 25% (36-11));
- номиналдық проценттік табысы – 154 теңге құраған (140×11%), (154:2=77
теңге);
- облигациялардың жабылуына дейінгі мерзімі – 5 жыл (6-1).
Бұл жағдайларда облигациялардың нарықтық құнының формуласы
мына түрде көрінеді:
77 77 77
140
P = ———— + ———— + . . . . + ———— + ———— ,
(1-0,125) (1+0,125)² (1+0,125)¹º
(1+0,125)¹º
Осыдан p = 871,9 теңге болған.
25% бойынша жыл сайынғы төлемдердің 5 жылға арналған дисконттау
ставкасы2,689-ға тең. 5 жылдан кейінгі бір мезгілдік төлем үшін
дисконттау ставкасы 0,327-ге тең. Жыл сайынғы проценттік төлемдер 154
теңге құраған. Сонда p= 2,683 ×154 + 1 400 × 0,327 = 871,9 теңге
Шартты бағалы қағаздар - яғни, бұл опциондар, варранттар, қаржылық
фьючестерлер, алуға ерекше артықшылық құқығы бар тәріздес бағалы қағаздар.
Опцион – опциондық контрактінің нәтижесі болып табылатын бағалы
қағаз, соған сәйкес қатысушылардың бірі біршама уақыт өткен соң бағалы
қағаздарды алдын-ала ескертілген бағасы бойынша алуына немесе сатуына
құқығы бар қатысушыны айтады, ал екінші қатысушы болса, ақшалай сыйақы алу
үшін қажет болған жағдайда бағалы қағаздарды белгілі бір келісілген бағасы
бойынша сатуға немесе стаып алуға құқыс бар.
Опциондық шарт (контракті) жасалынған ұсыныты ескерілген мерзімі
ішінде өз күшінде сақтап тұруды түсіндіреді. Опционды сатып алушы опцион
мерзімі ішінде акциялар курсының қозғалысына байланысты, ол өз құқын іс
жүзінде асыруы және асырмауы мүмкін. Егер опцион сатылмаса, онда бұл
жағдайда сатып алушының опцион үшін төлеген сомасы сол сатып алушының
табысы болып есептелінеді. Опцион сатып алушының пайдасы ("колл"),
ағымдағы биржалық бағам (курс) опционда ескерілген бағамнан жоғары болса
ғана қалыптасуы мүмкін, ол сонда ғана акцияны сатып алуы мүмкін. Содан соң
ол акцияны сатып алады, яғни опционның екінші типі ("путы") жасалады, бірақ
бұл ағымдағы биржалық бағам опциондағы көрсетілген бағамнан жоғары болса
ғана жүзеге асады.
Варрант – бұл негізгі бағалы қағаздарды шығарумен қатар
(корпоративтік артықшылығы бар акциялар, облигациялар) көрсетілген қор
құндылықтарын сатып алуға қызығушылық тудыру үшін пайда болатын бағалы
қағаздар. Варрант оның иесіне белгілі бір уақыт ішінде алдын-ала
белгіленген баға бойынша сатып алынған бағалы қағаздарға берілетін құқық.
Варрант иесі - оның сатып алушысы. Варрантты сатушы тұлға болып сол шартты
қағаздарды шығаратын (эмиссияны жүзеге асыратын) және варрант сатып
алушыларға қатысты (тиесілі) міндеттемелерді қабылдайтындар. Бағалы
қағаздардың варрант бойынша алынған бағасы, сол варранттың атқаратын бағасы
болып аталады. Варранттар кей жағдайда бағалы қағаздың өзімен бірге
ұсынылады және олардың құны бағалы қағаздың құнымен бірдей болуы мүмкін.
Бұл бағалы қағаздардың құны варранттардан бөлінуі мүмкін, егер бағалы
қағаздар нарығында (рыногында) өз бағамына ие болса және дербес қызмет ете
алса.
Варрант белгілі бір акциялар саны бойынша белгілі бір
акциялардың бағасын анықтауға болатындығын білдіреді немесе керісінше, яғни
белгілі бір бағасы бойынша санын анықтайды. Акциялардың нарықтық бағасы p-
ға тең делік; варрант бойынша белгіленген акциялар бағасы Π, бір варрантқа
V
акцияларды сатып алуға болады, онда варрант бағасы:
Цв= ( p - Π )× V,
Мұндағы Цв – варрант құны.
Акциялардың нарықтық бағаларының әрбір өзгерісі кезінде варранттың
ағымдағы құны да өзгереді.
Опцион – бұл бағалы қағаз, белгіленген мерзімде белгілі бір баға
бойынша, белгілі бір акцианың санын сату ("колл" – опцион) немесе сатып алу
("пут" опцион) құқығынкөрсетеді.
Опционның ағымдағы құнын мына формула бойынша анықтайды:
Цο = ( р – П ) xκ – S,
Мұндағы :
р – контракт біткен күніндегі акцияның бағасы;
П – опциондық контракт жасалған кездегі акцияның бағасы;
к - опциондық контракт бойынша акцияның сомасы;
S – опционның сатылатын бағасы
Егер де акцияның нарықтық бағасы өзгерсе, опционның ағымдағы бағасы
да өзгереді.
1.3. Қаржылық инвестицияның маңызы және оларды жіктеу
Кез келген кәсіпкерлікпен айналысатын кәсіпорындар
әрекетінің маңызды өрісінің бірі — инвестициялық әрекет болып есептеледі.
Кәсіпорындардың қаржы ресурстары ағымдағы шығындарды қаржыландыруға
және инвестициялауға бағытталады.
Инвестиция — бұл ақша қаражаты, бағалы қағаздар, басқадай мүліктер, оның
ішінде мүлікке иелік ету және т.б. белгілі бір пайда табу мақсатымен
кәсіпкерлік объектіге салу.
Инвестиция фирмалардың серпінді дамуын қамтамасыз етеді және келесі
мақсатты орындауға жағдай жасайды, олар: қаржы және материалдық ресурстарды
жинақтау есебінен меншік кәсіпкерлік әрекетті кеңейтеді; жаңа кәсіпорынды
сатып алады; бизнестің жаңа түрлерін игеруге байланысты әрекеттерін
әртараптандырады.
Кәсіпкерлікпен айналысушы кәсіпорындар инвестицияны әртүрлі түрінде
іске асырады, үйткені инвестиция объектілерінің көптеген түрлері бар.
Нақтылы иннестиция ол тауар әдірісін және қызмет көрсетуге байланысты
нақтылы активке ақша қаражатын салу. Бұл салым кәсіпорынның негізгі
қорларын ұлғайтуға бағытталады. Нақтылы инвестиция негізінен жаңадан
негізгі қорды салуға, кеңейтуге, қайта техникалық жағынан қарулануына
немесе жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды қайтадан құру үшін қолданылады.
Қаржы инвестициясы пайда табу мақсатымен қағаздар түріндегі
активтерді алу. Бұл салымдар - құнды қағаздар портфелін қалыптастыруға
бағытталады.
Инвестициялық әрекеттің негізгі субъектісі-инвестор. Ол меншік, қарыз
және қатыстырылатын? Қаражаттарды инвестиция түрінде жұмсауды
іске асырады.
Негізгі шаруашылық әрекетінің бағытына қарай инвесторларды
жеке және институционалдық инвесторларға бөледі. Жеке
инвестор негізгі өндірістік- шаруашылық әрекеттің дамуына инвестиция
түрінде салым салушы жеке және занды
тұлға. Институционалды инвестор — жеке инвесторлардың қаражатын
жинақтап, инвестициялық әрекет жасаушы қаржы орта қолдықтар.
Институционалды инвесторларға ол бетте құнды қағаздар
операцияларына мамандандырылған инвестициялық
компанияларды, инвестициялық қорларды жатқызуға болады.
Барлық инвесторлар: кезкелген түрдегі инвестициялық әрекет жасауға;
инвестицияланатын объектіні иемденуіне, пайдалануға, өнім
жасауға;
инвестицияның көлемін және бағытын өз еркімен анықтауға;
инвестициялық әрекетке келісім бойынша басқа субъектілерді қатыстыруға;
инвестициялық қаражаттың мақсатты жұмсалуына бақылау жасауға және т.б. тең
құқықты.
Инвестициялық әрекеттің келесі субъектісі тапсырыс беруші.
Тапсырыс берушілерге инвсстициялық жобаларды іске асырушы, бірақта
кәсіпкерлік әрекетіне араласпайтын инвестормен уәкіл етілген жеке
және занды тұлғалар жатады.
Мердігерлер болып тапсырыс берушімен келісіммсн жұмыс атқарушы жеке
және заңды тұлғалар есептеледі Мердігерлердің әр түрлі әрекетте жұмыс
істеуіне қажетті лицензиясы болуы керек. Инвсстициялық әрекеттің
объектілерін пайдаланушыларға кіретіндер: инвесторлар,; жеке және заңды
тұлғалар, мемлскеттік ұйымдар және жергілікті өзін-өзі басқару
ұйымы, халықаралық бірлестіктер және ұйымдар.
Инвестициялық әрекеттің субъектілері практика жүзінде қаржы
салымдарын іске асыруды орындаушы инвестициялық салада жұмыс істейді.
Инвестициялық салаға жататындар: өндірістік және өндіріске жатпайтың
негізгі құралдарға инвестиция салынатын, күрделі құрылыс саласы;
Жаңартпашылық салаға - ғылыми-техникалық өнімдерді және парасатты
әлуетті іске асыруда жатқызады.
Қаржы капиталының айналым саласына: ақша, қарыз және әртүрлі
түрдегі қаржы міндеттемелері жатады.
Субъектілердің инвестициялық әрекеттері ҚР Азаматтық кодексімен,
"Құнды қағаздар нарығы туралы" және "ҚР инвестициялық әрекеті" туралы
зандармен реттеледі. ҚР зандарына сәйкес мемлекет меншік түріне қарамай
инвестицияны қорғауға кепілдік береді.
Инвсстицияны басқару Инвсстицияны басқаруға қатысатындар:
-инвестициялық әрекетті мемлекеттік деңгейде басқару, сол
арқылы инвестициялық әрекетті реттеу, бақылау, ынталандыру;
-жекелеген инвсстициялық жобаларды басқару. Ол өзіне жоспарлауды,
ұйымдастыруды," бақылауды қоса отырып, инвестициялық жобаның қазіргі
жүйе әдістерін ; және техникаларды, басқаруды қарайды;
жекелеген шаруашылық етуші субъекті кәсіпкерлік етуші
фирманың инвестициялық әрекетін басқару инвестициялық
объектіні тандауды, инвестициялық процестің жайын бақылауды
басқарады.
Фирмалар бойынша инвестициялық әрекетті басқару ең тиімді капитал
салымын іске асыруды қамтамасыз етуге бағытталған. Осыған байланысты
инвсстицияны басқару бірнеше кезеңдерден тұрады, олардың негізгілері:
І-кезең. Кәсіпорын денгейінде инвестицияны басқару елдегі (мемлекеттегі)
инвестициялық климатқа талдау жасау. Ол өзіне келссі болжауларды зерттейді:
Ішкі жалпы өнімдер серпіні, ұлттық табыс және өнеркәсіп өнімдері
өндірісінің көлемі;
Ұлттық табысты тарату серпіні жекешелендыру процесінің дамуы;
Инвестициялық әрекетті мемлекеттік заң арқылы реттеу;
Жекелеген инвестициялық нарықтардың дамуы, ақша жене қор қарқының
ерекшелігі.
Келесі кезең - фирмалардың экономикалық және қаржылық дамуының
стратегиясына байланысты нақтылы инвестициялық бағытты таңдау. Бұл
кезенде фирма өзінің салалық бағытының инвестициялық әрекетін анықтайды.
Бұл үшін жекелеген салалардың инвестициялық тартымдылығы
олардың конъюнктурасы, серпін және осы салардың өнімдеріне сұраныстың
болашағы зерттелінеді.
Салалар экономикасының инвестициялық тартымдылығы үш
бөлімнен тұратын индустриалдық талдау барысына қарай бағаланады:
саланың өмірлік кезенің анықтау; саланы іскерлік кезеңіне қарай анықтау;
сапалы талдау жоне саланың болашақ дамына болжау жасау.
Саланың даму кезендері:
1)Пионерлік саты, өнімдерді сату көлемінің өсуімен және пайданың өсуімен,
тәуекелдік және бәсекелестік деңгейінің жоғарғы деңгейімен сипатталады.
2)Кеңею сатысы, оның негізгі сипаты — сату көлемінің өсуі бір деңгейде,
бағының өсуі тоқтайды, немесе аздап кемиді, инвестицияны қатыстыру
қарқындайды, машина, жабдықтарды салу шығыны жоғары, төленетін дивидентің
өсуімен сипатталады.
3)Тұрақтану сатысы — сату жеке пайда табу қарқыны азаяды, өнімдерді
жаңғырту аяқталады, ассортимент тұрақталынады, күрделі шығындардың өсуі
тоқталады және олардың кемуі байқалады.
4)Осы сатысы, саладағы компаниялардың санының азаюымен сипатталынады, соған
байланысты пайда, сату және күрделі қаржы мөлшері кемиді.
Инвссторларға ең дұрысы капиталды салалардың даму сатысындағы объектілеріне
салған тиімді.
Көрсетілген материалдар негізінде көрсетілген саланың кәсіпорнына
болашақ қаржы салу туралы шешім қабылданады.
Саланың инвестициялық тартымдылығын бағалаудың негізгі
көрсеткіші пайдаланған активтердің пайдасының деңгейі, ол екі вариантта
есептелінеді:
-активтердің жалпы суммасына есептеген өнімдерді сатудан түскен пайда;
-баланстық пайда.
Саланың инвестициялық тартымдылығын бағалаудан
басқа, инвсстицияны басқару процесінде, аймақтардың да
инвестициялық тартымдылығын бағалайды, өйткені бір саланың
кәсіпорындары әртүрлі аймақтарда орналасуы мүмкін.
Аймақтардың инвестициялық тартымдылығы төмендегі факторлармен қалыптасады:
орналасу орны, көлік желісінің дамуы, әлеуметтік жағдайдың
сипаты; кәсіпкерлік инфрақұрылымын дамуы; табиғат климаттың
жағдайы; ресурстардың жеткіліктігі және т.б.
Аймақтардың инвестициялық тартымдылығын бағалау әртүрлі маңызды
факторларды орташа аймақ көрсеткіштерін орташа республикалық
көрсеткіштермен салыстыру арқылы анықтайды.
Алынған нәтижелер негізінде кәсіпкерлікпен айналысатын
фирма нақтылы инвестицияны таңдауға шешім қабылдайды.
Келесі кезең - инвестициялайтын обьектіні тандау, ол инвестициялық
нарықтағы ұсыныстарды талдаудан бастайды, фирманың стратегиялық бағытына
және инвестициялық әрекетінің негізгі бағытына сай келетін нақтылы
жекелеген инвестициялық жобаны және қаржы: құралдарын таңдап алынады.
Талдау нәтижесіне сәйкес олардың тиімділігі қаралып, олардың
ішінен ең тиімді инвестициялық жобасы іріктеліп алынады.
Келесі кезең - инвестицияның өтімділігін анықтау.
Инвестициялық әрекетті орындау процссіндс:
кәсіпкерлік етуші фирманың - жекелеген иннсстиция объектісінің
инвестиция климатының өзгеруі нәтижесінің күткен табысқа әсерін есепке
алу керек. Сондықтан болатын құбылыстарды мүқият байқай
отырып, өз уақытында жекелеген инвестициялық бағдарламадан шығу
туралы шешім қабылдаған жөн. Осындай болатын қызметкерлерінің
басқадай жарналар — төлемдері;
мемлекет бюджетінен инвестициялық қаржы болу (аймақтың, салалық мақсатты
бағдарламаларға);
Шет ел инвесторларының қаражаттары -бірлескен кәсіпорындардың жарғы
капиталына қатысуға және т.б.
Шет ел инвесторларын қатыстыру халықаралық экономикалық байланысты
дамытады және ғылыми-техникалық жетістіктерді өндріске енгізуге әсер етеді.
Фирма өз инвестициялық әрекетін
қаржыландыруына байланысты, үш негізгі инвестицияны қаржыландыру түріне
бөледі:
өзін өзі қаржыландыру; несиелік қаржыландыру; үлестік немесе аралас
қаржыландыру. Өзін өзі қаржыландыру фирманың
инвестициялық әрекетті толығымен меншік қаржы ресурстары
арқылы қаржыландыруын айтады, ол ресурстар фирманың ішкі
көздері арқылы қалыптасады. Мұндай қаржыландыру түрі әлбетте қысқа
мерзімді инвестициялық жобаларды орындауда қолданылады, оның
рентабельдік мөлшері онша жоғары болмайды.
Несиелік қаржыландыру - әлбетте қысқа мерзімді инвестициялық
жобаларды орындауда қолданылады, инвестицияның рентабельдік мөлшері өте
жоғары болады. Бұл қарыз капиталының ерекшелігі, алдын ала келісілген
жағдайға байланысты, несиені қатыстыру керек.
Үлестік қаржыландыру - қаржыландырудың бірнеше
көздерінің құрамдастыруын қарайды. Инвестициялық әрекетте бұл
ең көп тараған түрі. Нақты инвсстицияның маңызы. Нақтылы инвсстициялау
процесі бірнешс кезеңдер және сатылар арқылы орындалады.
Халықаралық практикада бұл процесс үш негізгі кезең арқылы
орындалады: инвестициялауға дсйінгі кезең - бұл жайда нақтылы
инвсстициялық жоба тандалынады және оны бағалайды;
инвестициялау кезеңі — нақтылы инвестициялық жобаны іске асырумен
байланысты; постинвестициялық кезең - инвестицияланған объектіні
пайдалану кезеңі.
Инвестициялауға дейінгі кезең, нақтылы инвестициялау процесінің
негізін құрайды, осы кезеңге альтернативті инвестициялық шешімдер
жасалынады, инвестициялық жоба дайындалады. Өз кезеңінде бұл кезең төрт
сатыдан тұрады: инвестициялық идеяны (концпцияны) іздеу сатысы;
янвестициялық жобаны алдынала дайындау сатысы; инвестициялық жобнның
техникалық-экономикалық және қаржылық тартымдылығын
бағалау сатысы; инвестициялық жобаны қабылдауға ақырғы шешім қабылдау.
Нақтысында, нақтылы инвсстициялау процесін орындау үшін алдыменен
инвестициялайтын объектіні анықтау қажет. Соңынан инвестициялық '"идеяны
орыңдаудың барлық аспектісін қарау қажет және инвестициялық жобаны жасау
қажет. Ол әлбетте бизнес-жоспар түрінде орындалады.
Нақтылы инвестициялауды орындау процессі инвестициялық идеяны
іздеуден және таңдаудан басталады. Алдыменен кәсіпқой фирма өзінің даму
мақсатына байланысты инвесгициялық идеяны іздеудің шекарасын белгілейді.
Нақтылы инвестицияның орындалуы туралы шешім фирманың келесі мақсатын
белгілеу негізінде шешіледі:
өндіретін тауар үшін немссе қызмет керсету үшін нарықтағы үлесті
сақтау немесе өсіру; жаңа тауарларды шығарудың қажеттігі; фирманың жақсы
атағын қалыптастыру және ұстап тұру; фирманың ресурстарын барынша
пайдалануға жету.
Бұл аталғандардан басқа кәісіпкерлік фирма инвестициялық идеяны
анықтауда нақты инвестиция саласында жинақталған тәжірибені, оз әрекетінің
салалық бағытың фирма қызметкерлерінің біліктілігін, инвестициялауға
қажетгі қаржы ресурстарының барлығы және басқадай факторларды есепке алады.
Инвестициялық идеяны тандау халықаралық практикада қолданылған
сынаптамаларға негізделуіне болады. Бұл сынаптамалар өзіне келесі
мүмкіншіліктерді қосады:
-қайта өндеугс және өндіріске иайдалануға жарайтын пайдалы жер асты
байлықтары және табиғи ресурстардың барлығы;
-демографиялық немесе әлеуметтік-экономикалық факторлардың әсерінен нарықта
жаңа тұрпатты тауарларға сұраныстың өзгеруі;
-импорттың көлемі және құрылымының импорттың орнын басушы өндірісті жасауға
бағытталған проектілерді жасауға әсер етуі;
-басқа елдердегі өндіріс құрылымының даму беталысы және тәжірибесі;
-тұтынушы-салаларда өндірісті ұлғайту жоспары жөнінде немесе дүнисжүзілік
нарықта өндірілген өнімдерге сұраныстың өсуі жөніндегі ақпарат;
-өндірісті ортараптандыру мүмкіншілігі;
-жалпалама онімдсрді шығаруда өзіндік құнды азайту үшін, өндіріс
көлемін ұлғайтудың қажеттігі; жалпы экономикалық жағдай.
Әрине, аталған мүмкіншіліктер негізінде кәсіпкер фирма ете іріленген
иннсстициялық проектінің идсясын құрауы мүмкін, яғни нақтылы инвестицияы
орындау бағытын таңдайды. Егерде таңдалған тұжырымдама фирманың алдына
қойған мақсатына сәйкес келсе, оны фирманың басшылары қабылдаса,
тұжырымдама толық жасалынады, оған қажетті қосымша
ақпараттар жиналады жоне талдаулар жасалынады.
Инвестициялық жобаны жасау.
Инвестициялық жоба — күрделі қаржы салымдарының көлемін, және мерзімін
анықтауға жасалатын экономикалық негіздеме, оның ішінде қажетті жобалық
сметалық құжаттар, сондай - ақ инвестициялық жобаның орындалуы жөніндегі
пракликалық әрекеттің мазмұны (бизнес-жоспар).
Нақтылы инвестициялаудың белгілі түріне байланысты фирма жасалынатын
инвестициялық жобаға қойылатын талаптарды қалыптастырады.
Инвестициялаудың бұндай түрі үшін, жабдықтарды ауыстыру немесе түрлерін
алу, яғни ірі қаржы салымын талап етпейтін инвестициялау түрі фирманың өз
қаражаты есебінен қаржыландырылады, бұл жайда инвестициялық жоба ішкі құжат
болып есептелінеді. Мұндай жоба, әлбетте, қысқартылған бөлімдерден және
керсеткіштерден құрастырылады, бірақта міндетті түрде инвестициялық
проектінің мақсаты, оның негізгі параметрлері, қажетті қаржы ресурстарының
көлемі, сондай ақ инвестициялық жобаның тиімділігі және оның орындалуының
календарлық мерзімі қаралады.
Инвсстициялық жоба белгілі бөлімдерден құралады, олар төмендегіше.
Инвестициялық жобаның негізгі бөлімдері
1. Инвсстициялық жобаның қысқаша сипаттамасы.
2. Жобаның негізгі идеясы.
3. Нарықты талдау және. маркетинг түжырымдамасы.
4. Инвсстициялық жобаны орындау процесіне қажетті материалдық
ресурстардың көлемін негіздеу.
5. Жобаның орындаулының техникалық негізіне сипаттама.
6. Жобаның тұрған жері.
7. Басқаруды ұйымдастыру.
8. Қажетті еңбек ресурстары.
9. Жобаның орындалу кестесі.
10. Жобаны қаржымен қаржылануына сипаттама және оның тиімділігін бағалау.
Кезкелген инвестициялық жоба алдымен оған қысқаша сипатгау берумен
басталады, өйткені бұл бөлім қортындылаушы бөлім және ол барлық қалған
бөлімдер дайындалғаннан кейін жасалынады. Жобаның сипаттамасы барлық
ресурстардың тізімін, оның ішінде жобаны орындауға қажетті қаржылық
ресурстарды, жобаның орындалу мерзімі жоне салынған қаражаттың қайтуы,
сонымен қатар жобаның экономикалық және қаржылық тиімділігін және
әлеуметгік қажеттілігін бағалауды қамтиды.
Инвестициялық жобаның келесі бөлімі -"Жобаның негізгі идеясы". Бұл бөлімде
талданатын жобаның ең маңызды параметрі қаралады.
Нарықты талдау және маркетинг тұжырымдамасы арналған бөлімде, нарық
потенциалын талдаудың нәтижесі, сондай-ақ маркетингтік зерттеудің нәтижесі
қаралады, оған жататындар: сұраныс және ұсыныс, нарықтағы баға, нарықты
сегменттеу, негізгі бәсекелестер және т.б. Инвестициялық жобаны орындауда
қолданылатын маркетингтік тұжырымдама қаралады.
Инвестициялық жобаны іске асыру процесінде қажетті материалдық
ресурстар көлемін негіздеуде қолданылатын шикі заттар және материалдардың
жіктелуі, инвестициялық жобаны орындаудың барлық сатысында олардың қажетті
көлемі қаралады. Жоба орыйдалатын аймақтағы негізгі шикі заттар қоры
таңданады. Шикізаттар және материалдарды жеткізу бағдарламасы жасалынып,
оған кететін шығындар бағаланады.
"Жобаның іске асырудьщ тсхникалық негізін сипаттаушы" бөлімде
өндірістік бағдарлама және кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын
талдау қаралады. Осы бөлімде болашақ технология негізделеді, совдай-ақ
жобаны орындауға қажетті жабдықтар паркі қаралады.
"Жобаның орындалатын жсрі" туралы болімде жобаны іскс асыратын
нақтылы аймақты тандау
негізделеді, ендірістік және коммерциялық
инфрақүрылымға, нарықтық және ресурстар ортасына таддау жасалынады;
аймақтағы әлеуметтік-экономикалық жағдай жөне инвестициялық климат
қаралады. Бүл жерде қоршаған ортаға сипатта беріледі жәнс инвестициялық
жобаны орындауда пайда болатын мүмкінді экологиялық проблемалар бағаланады.
Басқаруды ұйымдастыру бөлімінде фирманың ұйымдық құрылымына
сипаттама беріліп, оның нақтылы түрі және қазіргі басқару жүйесі
негізделеді. Бұл бөлімде өндірістік және басқару қызметкерлерінің еңбек
әрекетін ұйымдастыру, олардың еңбек ақысы, сондай - ақ қосалқы шығындар
құрылымы және мөлшері қаралады.
"Қажетті еңбек ресурстары" бөлімінде фирманың негізгі қызметкерлеріне
қойылатын талаптар келтіріледі, қызметкерлеріне қалыптастыру жүйесі және
аймақтағы өндіріске маңызды мамандарды іздеу мүмкіншілігі қарастырылады.
Жобаның орындалу кестесі маңызды бөлімдердің бірі болып есептелінеді,
өйткені бұл бөлімде инвестициялық жобаның орындалуының жекелеген сатысы
негізделеді және әрбір саты бойынша қаржы, материалдық және еңбек
ресурстарына қажеттілік қаралады.
Қорытынды бөлімде жобаны қаржымен қамтамасыз ету сипатталады және
оның тиімділігі бағаланады. Бұл бөлімде қажетті инвестиция сомасы, мүмкінді
өндіріс шығыны қаралады, инвестициялық ресурстарды алу әдістері негізделеді
және инвестицияның тиімділігінің есебі жасалынады.
ІІ. Кәсіпорынның қаржылық инвестициясын басқару
2.1. Кәсіпорыиның инвестициялық портфелін басқару
Қазақстан Республикасының нарыққа ену процесі кәсіпорындардың
ақарьшының өзгеруімен жарияланды. Олардың көпшілігі негізінен
жексшелендірудің арқасында жаңа статусқа яғни жексмсншіктің жаңа түрлсрінс
ие болды, олар: акционерлік, кооперативтік, аралас және т.б. кәсіпорындар.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының экономикасында көптеген
мемлекеттік кәсіпорындарда өз жұмыстарын атқаруда. Жоғарыда аталған
кәсіпорындардаң барлық түрлері жаңа экономикалық жағдайда толық дсрбсстікте
жүмыс істеуде. Нарықтық жағдайда косіпорындардың орекетгері толық езгеріп,
олардың қарым-қатынасы нарықтық экономикаға бейімделгсн.
Қазіргі ксзде кооператинтік, акционерлік және аралас кәсіпорындардың,
мемлекеттік кәсіпорындардың бос ақша қаражаттарын нарықта бағаламасы бар
әртүрлі бағалы қағаздар түріне жұмсауға мүмкіншіліктері бар. Сондықтан
кәсіпорын басшыларының, әсірссе каржы менеджерлерінің мақсаты, құнды
қағаздарға қаржы жұмсауды ұтымды басқаруда, немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz