Бастауыш сыныпта информатика пәнінің оқыту ерекшелігі
Мазмұны
1. Бастауыш мектепте пәнаралық байланыстың құрылымы.
1. Бастауыш сыныпта математика мен информатика элементтерімен жұмыс
жүргізу ерекшеліктері.
2. Математика пәнінде оқушылардың білім, білік, дағдыларын дамыт.
2. ЭЕМ арқылы есеп шығарудың әдімстемелік ерекшеліктері.
2.1.
Математикалық білім беруде мемлекеттік стандартта жалпы адамзаттың
мәдениетті қалыптастыруғы халықаралық, педагогика элементтерін ендіруге,
оқуды өмірден ынталандыруға көңіл бөлуде. Оқу бағдарламасы мен оқулықтарға
материалдар мазмұны қайта көрсетіліп, жеке тұлғаға бағытталған, ізгілік
мәдени тәрбиеге бастьыы назар аударылған.
Математика пәнінің білім стандарттары – Қазақстан Республикасындағы
жалпы білім беретін мектептердің бастауыш сатысындағы барлық түрлерін ортақ
математикасын оқушылардың алатын міндетті білім деңгейін тағайындайтын
құжат.
Математика пәні бойынша бастауыш білім стандарттарындағы білім
мазмұнымен, оның құрылымымен анықтау төмендегідей ұстанымдарды ескеру
арқылы жүзеге асырылады.
- ізгілендіру;
- интеграция;
- дидактикалық бірліктерді ірілендіру.
Математикалық білім стандарттарына математикалық білім, білік
дағдыларындағы шеру, танымдылық және коммуникативтік іс-әрекет пен
өздігінен білім алуға еңбекке бейімделу, оқушылардың ақыл-ойының
математикалық стилдерін, генетикалық және ерік пен сезімдерге қатыстыларды
сапамен дамыту көзделген. Сондай-ақ математикалық білімдерге өмірде
қолдануға жан-жақты дайындау арқылы баланы жеке тұлға етіп қалыптастыруға
басымдылық берілген. Сонымен бірге Математика оқу пәнінің мақсат,
міндеттері, зерттеу объектілері даму болашағы осыған сәйкес бастауыш
мектептерде математиканы оқытудың білім мазмұнындағы
- Төменгі сынып оқушыларын оқыту, тәрбиелеу және дамыту талаптары мен
мақсаттарына сәйкес;
- бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне және мүмкіншілік
өрістеріне сәйкес;
- бірсарынды және орнықсыз қайтымды болдырмай сабақтаса дамытуды қамтамасыз
етеді, өйткені ол оқушының дайын болуына орай білімді горизонталь және
вертикаль бойынша толықтыра және кеңейте түсіге мүмкіндік беретін сызықты-
сатылы және блокты – модульді, құрылымды жүзеге асырады;
- оқушыларды мектепалды дайындықтың нақты деңгейін ескере отырып оқу
материалдарының мектептердің бастауыш сатысындағы әрбір сынып бойынша
тиімді бөлінуін қамтамасыз етеді;
- арифметикалық, алгебралық және геометириялық материалдардың пәнаралық
үйлесімді байланыста болуын және олардың өзара әсерлесуін және бірін-бірі
байланыста түсуін қамтамасыз етеді;
- теориялық және практикалық мәселелердің үйлесімді арақатынасын жүзеге
асыру арқылы математикалық заңдар, ережелер мен қатынастардың өмір
қажеттілігі мен мұқтаждығынан туындайтынын көрсетіп беруге мүмкіндік
жасайды:
- оқу процесін өтілген материалдардың қолдану тиімділігін ескере отырып
ұйымдастыруға және ақырғы нақты нәтижеге жетуді бағдарлауға мүмкіндік
береді.
Осы қағидаларға негізделе отырып анықталған бастауыш мектеп
математикасының базалық білім мазмұны біршама кеңейді.
1. Бастауыш сыныптарда оқылатын математика пәнінің базалық мазмұны.
Математика оқу пәнінің базалық мазмұнын төмендегідей бөлімдерден
құрылды:
- Теріс емес бүтін сандар мен шамалардың арифметикасы;
- Алгебраның эелементтері;
- Геометрия элементтері;
Сонымен бірге, білім мазмұнында білім беру, оқыту керектігі анықталды.
Бастауыш мектептерде теріс емес сандар арифметикасын оқытып-үйрету
толық аяқталмады, оқушылар алгебра мен геометрияның жүйелі курсын оқуға
қажетті пропедевтикалық дайындықпен қамтамасыз етіледі.
Әрбір жаңа ұғым оның мән-мағынасын аша түсуге септігін тигізетін іс-
әрекеттерге, практикалық жұмыстарды орындаудан және қолдануда бір
есептерді қарастырумен байланыста қарастырылады. Сондықтан бастауыш
математикалық білім мазмұнында мәтінді арифметикалық есептің жүйесі
енгізілген.
Осы тұрғыдан алғанда бағдарламаның басты ерекшелігі бастауыш мектепте
теріс емес бүтін сандардың арифметикасын қарастырды.
Бастауыш сыныптарда Он көлеміндегі сандар, Жүз көлеміндегі сандар,
Мың көлеміндегі сандар , Миллиард көлеміндегі натурал сандар және ноль
саны тақырыптары біртіндеп кеңейтіле және дамыта отырып қарастырады.
Бағдарламада ауызша және жазбаша есептеу тәсілдерінің үйлесімді қатынасы
анықталған. Сондай-ақ микрокалькуляторды (көптаңбалы натурал сандар мен
арифметикалық амалдарды жазбаша орындауды саналы түрде меңгергеннен кейін)
пайдалануға үйретіледі.
Есептеулердің негізіне алынатын заңдары мен қасиеттері табиғи тілдің
көмегімен тұжырымдалады және тәжірибеде тікелей қолданылады.
Есептеулер тәсілдеріне үйрету барысында қосу мен азайту, көбейту мен
бөлу өзара кері амалдар ретінде қарастырылады. Сондықтан амалдарды орындау
және оны кері амалды пайдаланып тексеру оқытылып-үйретіледі. Яғни, мұнда
арифметикалық амалдардың арасындағы байланысқа сүйеніп білім-біліктерін
ірілендіру ұсынылады.
Бағдарлама маңызды шамалар мен оларды өлшеуді оқытып-үйретудің ондық
есептеу жүйесі мен өлшеудің метрлік жүйесі арасындағы байланысқа
негізделген жалпы әдістемесін ұсынады:
- нақты шама туралы оқушылардың түсініктерін қалыптасу деңгейін айқындау
және сәйкес ұғым мен терминді енгізу;
- біртекті шамаларды салыстыру (сезіну арқылы, көз мөлшерімен, беттестіру
арқылы, қандай болмасын шартты өлшеуіштер және т.б. көмегімен);
- шаманың негізгі өлшеу бірлігі таңдалып алынады да, өлшеу барысында
қолданылатын құрал-жабдықтармен таныстыру;
- шаманы өлшеудің жаңа бірлігімен таныстыру және оның практикалық
сұранысына қарай енгізілуінің негізделуі;
- өлшеу бірліктерін түрлендіру, яғни олардың бірінен екіншісіне көшу,
әртүрлі өлшеу бірліктерінің қатынасын тағайындау;
- өлшеудің бір атау бірлігімен өрнектелген шамаларды қосу мен азайту және
шаманы санға көбейту мен бөлу. Сандармен орындалатын және шамалармен
жүргізілетін арифметикалық амалдар қатар қарастырылады.
Бағдарлама есептердің жүйесін анықтаумен қатар оларды қарастырудың реті
мен кезеңдерін, сондай-ақ топтау және сыныптарға бөліну принциптерін,
есептерді шешу тәсілдерін (арифметикалық және алгебралық) енгізудің өзіндік
әдістемесін анықтайды.
Арифметикалық амалдарды енгізу ретіне қарай есептерді қарастырудың
мынадай кезеңдері ұсынылады:
Математикаылқ жаттығудың ерекше түрі ретінде есепті енгізуге дайындық
( ... ...кем, ... .артық, айырмалық салыстыру) мән-мағынасын ашатын,
қосу мен азайту амалдарының белгісіз компоненттерін табуға берілген жәй
есептерді шығару, екі-үш амалға берілген есептерді шығару;
Жанама түрде тұжырымдалған қатынастармен байланысты жай есептерді
шығару;
Үш-төрт амалмен шығарылатын есептерді қарастыру.
Есептерді шығару барысындағы басты фактор және көрнекілікті қолданудың
тиімді жолы оның нақты түрінен абстракты түріне көшуді жүзеге асыру.
Сондықтан көрнекілікті мынадай тізбекте пайдалануды ұсынады:
- нақты заттық илюстрация;
- схемалық илюстрация;
- оқушының түсінігі;
- есептің қысқаша жазылуы, тұжырымдамамен жалпы ережеге сілтеме жасау;
- есептің мәтіні (тірек сөздер).
Оқушылардың математикалық білім, біліктерін қалыптастыру, ой-өрісін
кеңейту, шығармашылығын, қиялдау қабілетін дамыту; оқытушылардың өмірі мен
байланысын нығайту мақсатындағы қосалқы әдістемелік тәсіл ретінде өздігінен
есептер құрастырып шығаруды ұсынады. Осындай шығармашылық жұмыс берілген
есепке кері есеп құрастыру және шығару, дайын сызба және сурет бойынша
есептер құрастыру; есептің шартын және сұрағын түрлендіру, жай есепті екі
және одан да артық амалдармен шығарылатынын есепке түрлендіру. Бастауыш
сынып алгебра мен геометрияның жүйелі курсын оқып үйренуге қажетті
даярлықтың практикалық негізін құрайтын алгебра мен геометриялық қарапайым
түсініктер мен ұғымдарды практикалық білік пен дағдыларды қалыптастыру
көзделеді. Оларға алгебра саласы бойынша өрнек, санды өрнек, санды
теңдік және теңсіздік санды өрнектіктің мәні, қарапайым теңдеулер және
оларды шешу тәсілдері яғни теңдеулер құру алқылы есептер шығару және т.б.
жатады.
Ал геометрия салысы бойынша кеңістік туралы түсінік, геометриялық
шамаларды өлшеу, әр түрлі геомериялық шамалармен танысу және т.б.
жатады. Геометриялық шамаларды оқытып үйретудегі басты назар үшбұрыштың
жеке түрлерінің (тең бүйірлі, тең қабырғалы) тік төртбұрыштың (шаршының)
периметрін табудың әр түрлі тәсілдерін салыстыра қарастырғанда және сол
тәсілдің ең тиімдісін анықтауға әр түрлі тәсілдермен салыстыруға болады.
Бұл алгебра мен геометрия элементтері және арифметикалық материалдың
табиғи бірліктерін өзара байланысын жүзеге асырудың мейлінше тиімді
жолдарының бірі болып табылады. Бастауыш сынып математикасын оқыту базалық
мазмұнда көрсеткендей математикалық білім білік дағдыларды жетілдіруде,
дамыта түсу мақсатында оқытудың әр жылының соңына қарай өткізілетін
қайталаудың өзіндік жүйесі мен әдістемесінде бұрын өткен мәселелерді еске
түсіру барысында жаңа мағлұматты қамту арқылы олардың даму процесін
қамтамасыз ету көзделеді. Бұл материалдарды салыстыруға, қорытынды жасауға,
ұғымдар арасындағы жаңа байланыстар (компьютерлік жұмыс) орнатуға, олардың
логикалық желісін жүйелеуге мүмкіндік туғызады. Математикалық ұғымды және
іс-әрекет тәсілін оқытудың әдістемесі әр сабаққа лайықталған оқулық
жаттығулардың жүйесі бойынша анықталады. Оқулықтың әр жаттығуы бойынша
оқушылардың өзіндік іс-әрекетін ұйымдастыру, яғни өз бетінше есеп шығару,
есеп құрастыру логикалық ойлау арқылы (компьютермен іс-әрекетін
ұйымдастыру) білім білік дағдыларды игерудің негізгі жолы болуы тиіс.
2. Бастауыш сыныпта информатика пәнінің оқыту ерекшелігі
Орта білім бері жүйесін ақпараттандыру жағдайында информатика пінін
оқытудың сапасын арттыру қажет. Олай болса аталған талаптарды жүзеге асыру
барысында ол пәннің қай сыныптан бастап оқыту туралы қарастырмақ.
Информатика пәнін оқытуды төменгі сыныптарға көшіруде төменгі факторлар
негізге алынады:
- кіші жастан балаларды ақпараттық қоғамға бейімдеу;
- кіші жастан балалардың ақпараттық ойлау қабілетін дамыту үшін
информатика пәнін пән ретінде енгізу;
- кіші жастағы балалардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру барысында
оларды әлемдік ақпараттық білім кеңістігіне дарлау.
Осы мақсаттан келесі міндеттер туындайды:
- төменгі сыныптарда (2-4 сыныптарда) информатика пәнін оқытудың
тұжырымдамалық негізін анықтау;
- төменгі сыныптарда информатика пәнін оқытудың мазмұнын анықтау;
- информатика пәнін оқытуда оқу-әдістемелік кешені мен программалық
құралдарын жасақтау;
- информатика пәнін оқыту нәтиждесін анықтау, сыныптарын таңдау.
Бұл міндеттерді бастауыш сыныпта информатика пәнінде мазмұндық құрылымы
анықтайды:
1-4 сыныптар үшін оқушылардың логикалық толымдылық және алгоритмдік
ойлау қабілетін дамыту мақсатында ақпарат, компьютер алгоритм және
ақпараттық технологиялар дамытушы компьютерлік ойындар мен алгоритм атқару
ортасында қарастырылады.
Аталған процестер 1998 жылдан бастап Қостанай облысының Лисаков
қаласындағы аралас мектеп-гимназиясында Қазақстанда информатика пәнін 1-4
сыныптарда жүргізіп келеді. Бұл тәжірибе барысында 1-4 сыныптарға арналған
оқу бағдарламасы жасақталды
Ұсынылып отырған бағдарламаның негізгі идеясы оқушылардың ойлаау
қабілетін компьютерлік дамыту ойындар арқылы дамыту мен өзіндік танымдық іс-
әрекетін ақпараттық ортада қалыптастыруға бағытталған. Бұл бағдарламаның
тиімділігі оқушылар жоғарғы сыныпта информатиканы оқытуға дайын келеді және
мемлекеттік білім стандартын терең меңгеруге мүмкіндік береді. Информатика
пәнін оқыту арқылы оқушылар ақпараттық мәдіниеттің негізі болып саналатын
коммуникация мен түсініктің материлдық негізін меңгереді.
Ұсынылып отырған информатика пәнін оқытудың оқу бағдарламасы орта
мектептерде информатика және есептеуіш техника негіздері курсын 1-4
сыныптарға оқытуға арналған.
ЭЕМ-нің басты мақсаты – ақпараттық әлем туралы түсінікті қалыптастыру
компьютерді қызметтік құрал ретінде меңгеру, есеп шығаруда алгоритмдік
ықпалды дамыту.
1. Теориялық бөлім. Мұнда ақпарат және ақпараттық үрдістер ұғымы
қарастырылады. Нәтижесінде әлемнің ақпараттық құрылымын көру ақпараттық
үрдістерді тану және талдау бірліктерін қалыптастырады.
2. Дамыту барысында программалау тіліне кіріспе оқылады. Нәтижесінде
алгоритм оларды тарату мен орындау әдістері туралы ұғым қалыптасады.
Мазмұны мен әдісі шығармашылық дамытуды мақсат еткен.
3. Сарамандық тұрғыда компьютер әмбебап ақпараттық машина екендігі туралы
түсінік қалыптасады. ЭЕМ әр түрлі мақсатта қолдану қарастырылады және
оқушылар компьютермен қарым-қатынас жасау дағдысын үйренеді.
Алғашқы кезеңде информатика пәнін мектепте оқытудың мақсаты – жеке
тұлғаның өзіне, қоғамға қажет қабілетін қалыптастырып, дамыту және өз
бетімен білім алу, өзін-өзі дамытуға жағдай жасау. Бұдан білім беруде
информатика салысын оқытудың негізгі мақсаттары:
- оқушыларға алгоритм ұғымын түсіндіру, алгоритм жазу түрлерін, негізгі
басқару құрылымы туралы білімді меңгерту;
- оқушылардың оқу процесінде компьютерлік текстермен жұмыс істеу қабілетін
қалыптастыру
- қолданбалы жеңіл бағдарламамен жұмыс жасау мүмкіндіктерін жетілдіру.
Бастауыш сыныпта информатика пәнінің бағдарламалық құрылымы негізінен үш
бөлімнен тұрады.
1. 2-сынып – кіріспе курсы. (Ойын мен есептер)
2. 3-сынып – бастапқы даярлау. (Ақпараттық алгоритмдеу)
3. 4-сынып – даярлау. (Алгоритмдеу негізі)
(1-2 сыныптар) Ойын мен есептегі информатика бойынша оқушыларды
информатиканың кез келеген курсын дәстүрлі бөлімі алгоритммен таныстыру,
ақпаратты өңдеу мен есептер шығаруда алгоритмді орындау және құрастыруды,
зат белгілерін, оларды сипаттауды зат құрылымын анықтауды ойын арқылы
үйренеді.
Ойын мен есептегі информатика курсында алгоритм туралы түсінік,
жазылу түрлері, негізгі басқару құрылғылары, күрделі алгоритмдер,
параметрлі алгоритмдер, алгоритмді жобалау әдістерінен оқушылар көптеген
мәлімет алады. Сонымен қатар оқушылар өз бетімен жоспар құруға және есептің
орындау алгоритмін бөлшектеп түсіндіруге, алгоритмді тесттеуге және қажетті
түзетуді енгізуіге үйрене алды.
3-сыныпта Ақпараттық және алгоритмдеу бөлімі бойынша компьютердің
құрылымын, олардың қызметі туралы толық мағлұмат алады. Ақпарат туралы
түсінігін талқылап, табиғаттағы ақпараттармен танысады. Оқушылардың
алгоритм туралы түсінігі тереңдетіп оқытылады, негізгі алгоритм құрылымымен
(сызықтық, тармақталу, цикл және процедура) танысады.
4-сыныпта Алгоритмдеу негізі алгоритм курсы білімін тереңдетуге
компьютердің құрылымы және оның жұмыс жасау принциптерін, пернелік
тақталармен танысуға бағытталған. Калькуляторды өз қажетіне пайдалану.
Қолданбалы графикалық және мәтіндік бағдарламасымен жұмыс жасау тәжірибесін
тереңдетеді.
Бастауыш сынып оқушыларын оқыту деңгейіне қойылатын талаптар
алгоритмдеу мазмұндық желісі бойынша.
Оқушылар нені білу керек:
- алгоритм ұғымын, алгоритм қажеттіліктерін;
- атқарушылық компоненттер жүйесі ұғымын;
- негізгі алгоритмдік құрылымды;
- алгоритмнің әр түрлі жазылу тәсілдерін;
- алгоритмнің жазылу ережелерін.
Ал, оқушының нені үйрену яғни нақты мысал арқылы көрсетуді, әр түрлі
тәсілдерін құрауды, алгоритм теруді түзетуде және жұмысқа қосуды т.б.
үйрену қажеттілігі көзделеді.
Бағдарламаға сәйкес оқушылардың информатика элементтерін оқып үйрену
барысында олар компьютермен жұмыс жасауды және оны басқа пәндерге (айталық
математика, сурет, қазақ тілі сабақтарында) қолдана біліп, кескіндер салып
үйренуі қажет. Сонымен қатар компьютерді қалай қолдану керектігін, оның
көмегімен қажетті бағдарламаларды іске қосуды перне тақтаның негізгі
қарапайым көп қолданылатын тетіктерін, мысалы: бағыттамалар ENTER, DELETE,
BS, INSERT, т.б.) графикалық редакторды іске қосуды және онда қарапайым
кескіндерді (түзу, үш бұрыш, төрт бұрыш т.б.) салуды, кескінді бояу мен
сақтау жолдарын үйреніп білуі тиіс. Ұсынылып отырған 1-4 сыныптарға
арналған бағдарламалар бойынша аптасына бір сағаттан, ал жыл бойына үш жүз
он бір сағаттан сабақ жүргізіледі. Барлығы төрт сыныпқа жүз екі сағат.
Мұнда қарастырылған тақырыптар балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес
тандалып алынған. Осы аталғандарға сәйкес бастауыш мектепті ақпараттандыру
дегеніміз – бұл бастауыш мектепте оқу құралдары есебінде және бастауыш
сынып оқушыларын тәрбиелеу, дамыту үшін, сондай-ақ оқу процесі мен
мұғалімнің жұмысын талапқа сәйкес ұйымдастыру мақсатында оқу үрдісінде
ақпаратты, коммуникативті технологияларды енгізу керектігін қарастырады.
Ғалымдардың зерттеу нәтижесі бойынша оқу процесінің тиімділігін арттыруда
ақпараттық технологиялардың рөлі зор. Сол себепті де мектепті ақпараттың
басты құралы болып табылатын және соған сәйкес бүгінгі күні құрылымдық,
мазмұндық жағынан, өзгеріске ұшырап отырған пән – информатика пәні.
Информатика пәнінің пропедевтикалық курсын бастауыш сыныптан бастап
оқытуға болатындығы және оны тиімділігі дүниежүзілік тәжірибе негізінде
дәлелденіп отыр.
Ресей ғалымы И.Б.Мыловтың пкірінше, бастауыш мектеп оқушыларын қазіргі
ақпараттық технологияны оқыту процесын ұйымдастыруды негізгі екі
әдістемелік тұрғыда амал ретінде қарастыруға болады.
1. Басты мақсат есебінде бастауыш мектеп оқушыларының нақты компьютерлік
программамен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдері қарастырылады
(графикалық, мәтіндік редакторларымен және қолданбалы программамен
жұмыс істей білу). Тәжірибеге сүйенсек, бүгінгі күні бастауыш мектеп
оқушыларын қазіргі ақпараттық технологияларға оқытуды ұйымдастырудың
бұл әдісі кең тараған.
2. Қазіргі ақпараттық технологияларға оқытуды бастауыш мектептегі
жаңартудың негізгі мақсатына сәйкес қарастыруды және оқыту пән
шеңберінде маңызды дидактикалық аспектілерді ескере отырып жаңа
сапалық деңгейде жүзеге асырылады.
- әр баланың жеке дамуына жағдай жасау және оның оқуда, қарым-қатынасты
өзіндік тәжірибенің қалыптасып, машық және әлеуметтік белгілердің дамуына
ықпал ету;
- дербес оқытуды оқу тапсырмасын бірлесе отырып орындауға біріккен
оқушылармен жеке балаларды құрайтын оқу тобын үйлесімді байланыстыра білу
туралы айтып оқыту үрдісін жаңарту керектігі жайлы айтылған.
Қазіргі өскелең өмір бұл пәннің мектепке жылдам енуімен қатар ол
пәннен берілген білім сапаларын жетілдіруді де талап етеді.
Қазақстанда информатика пәнінің мектепте оқытылу проблемасынын
зерттелуі, биыл құрылғанына 70 жыл толғалы отырғанын Ы.Алтынсарин атындағы
қазақ білім академиясында, бұрыңғы педагогика ғылымындағы ғылыми зерттеу
институты құрамындағы Физика математика циклындағы пәндерді оқыту
әдістемесі лабораториясында ф.м.ғ.к., доцент Ж.Қараевтың жетекшілігімен
1990 жылдардан бастап жүзеге асырыла бастады. Сол кездерде қазақ
мектептеріндегі информатика сабағында А.Есжанов, Б.Нақысбеков, Ж.Қараевтың
дайындаған оқулығы мен әдістемелі құралдары, есептер жинағы пайдаланылады.
Қазіргі таңда мектептерде теориялдық зерттеулер мен практикалық
эксперимент нәтижесі бүгінгі таңда информатика пәнінің бірнеше кезеңге
бөлініп оқытылғаны жөн екендігі дәлелденіп отыр.
Бірінші кезең – пропедевтикалық. Бұл кезеңде, төменгі сынып оқушыларын
алғаш компьютермен тастыру өтеді. Қарапайым компьютерлік ойындар мен
жаттығулар программаларын қолдану арқылы оларда компьютердің алғашқы
элементтері қалыптасады.
Екінші кезең – информатика пәні бойынша оқушылар дайындықтың жалпы білім
деңгейімен қамтамасыз етеді. Бұл кезеңде оқушылар ақпараттық технология
құралы мен әдістерін меңгеріп, компьютерді қолдана білу біліктігі
қалыптасады.
Компьютерді бастауыш мектептер пайдалану үшін арнаулы кабинетте аптасына
бір сабақ өткізіледі. Мұнда сынып оқушысы шағын топшаларға бөлінбей толық
оқытылады. Компьютер электрондық тақта рөлін атқарып, оған оқушылар
кезекпен шақырылады. Олар оқу программасына сәйкес компьютерде
программаларды орындау режимінде жұмыс істейді. Сыныпта жұмыс жүргізу үшін
сабақты көрнекі түрде өткізу мақсатында компьютерде немесе үлкен экранды
теледидарға қосып қою керек. Информатика сабағын басқа пәндермен
байланыстыра отырып өткізу үшін, сабақ кестесінде, ол сол пәннің алдында
немесе артында қойылуы тиіс.
ІІ. Бастауыш сыныптарда математика мен информатиканы интеграциялаудың
ерекшелігі.
2.1. Мектептегі пәндер интеграциясы.
Білім беру жүйесі жоғары білімді, оның жүйелік, саналық, тереңдік,
оңтайлық сапаларын меңгерте, әлем бейнесін, ондағы құбылыстар мен
процестердің байланысын, тұтастығын түсіндіріп тұлғаны қалыптастыруға
бағытталған. Сондықтан қазіргі әлемнің саяси, мәдени, ақпараттық
интеграциясының дамуын меңгеруді талап етеді.
Мектептегі пәннің дербестігі, олардың бір-біріне әлсіз байланыстары
оқушыларда әлемді тұтас бейнесін қалыптастырғанда қиындықтар туғызып,
мәдениетті қабылдауды шеттетеді.
Интеграция процесінің тарихи аспектілеріне келсек, ол дифференцияларына
тікелей байланысты. Интеграция процесі пәнаралық байланыстың оқытудың жаңа
сапалы деңгейінде іске асырылып жоғары формада көрсетеді. Осыдан интеграция
процесінің тамыры классификациялық педагогикадағы пәнаралық байланыс
идеясымен тығыз байланысты екені байқалады.
Отандық педагогикада ХХ ғасырда білімді интеграциялау жолдарын іздестіре
бастады. Соның бірі 1910-1915 ж.ж. Москвада педагог А.И.Папованың
бастапқыда ашылған бастауыш мектептеге арналған Қала мұғалімінің үйірмесі
болды.иМұғалімдер интегративті курсқа пәндерді біріктіру туралы идеялары
негізінде өздерінің бағдарламаларын дайындады.
Сондықтан бастауыш мектепте білімдік-тәрбиенің кешен бірлігінде басқа да
пәндерді өзіне интеграциялап бір пән информатикасы оқыту идеясын
ұсынды.
1980 жылдың ІІ-і жартысында ғана интегративті тәсілдер білім беруде
төмендегідей 4 тұрғыда дамығаны, байланысы маңызға ие болды.
- интеративтік ресурстарға жеке пәннің білімдік мазмұнын біріктіру;
- барлық пәндерде шығармалары дамытатын парадигмаларын зерттеу. (әдіс
бойынша интеграция)
- білім беру процесін компьютерлендіру. (технология бойынша интеграция)
- сабақта оқушылармен коммуникативті қарым-қатынас жасау әдістемесін
үйрету.
Интеграция педагогикалық құбылыс ретінде дәстүрлі сипатта мектептегі
пәндерге тән, әсірсе пәндіп деңгейдегі интеграция болғандығы көрінеді.
Жоғарыдағы талдау нәтижесі интеграцияны педагогикалық құбылыс ретінде
анықтай отырып, оның әлдымен үлкен ғылымда , сосын оның фундаментальды,
негізгі, теориялық және қолданбалы саласында пайда болғандығын көрсетеді.
Демек, пәндер интеграциясы әлемдік және отандық білім беру процесінің
табиғи және жетекші тенденциясы болып табылады.
Қазіргі кезде мектептегі интеграция педагогикалық, ұжымдық және
мұғалімнің оқушыларға сапалы, тиімді әсер ету мақсатында шығармашылық,
потенциалын дамытып, жаңа педагогикалық міндеттерді шешудің белсенді әдісін
іздестіру бағытының бірі ретінде түсіндіріледі. Интеграцияның оқытудағы
мәні мынадан көрінеді. Интеграция оқыту жүйесінде екі маңызға ие:
1) Бұл оқушыларды қоршаған әлем туралы тұтас тәсілдерді қалыптастырады.
Мұнда интеграция оқытушылардың мақсаты ретінде қарастырылады.Оқушыға
әлемнің тұтас екенін түсіндіріп, оның бөліктерін жүйе ретінде бейнеленген
білімді білу керек. Бұл мақсатты жүзеге асыру бастауыш мектепте басталуы
қажет.
2) Бұл пәндік білімдерді жақындастардың жалпы негізін құрайды. Бұл жерде
интеграция оқытушының құралы ретінде айқындалады, яғни дәстүрлі пәндік
білімнің түйіскен жерінде түсіндіруді алу, алынған білімді біртұтас жүйеге
келтіру құралы.
Осы тұрғыдан оқу пәндері арасындағы интеграция пәндік жүйені мойындатады.
Ол арасындағы өзара байланыс пен өзара тәуелділікті тереңтетуге
бағытталған, оның жетілуінің бір жолы болып саналады. Педагогика ғылымының
міндеті оқыту мен мақсаты мен қызметінде әртүрлі пәндердің бөлімдері мен
жеке әлемдік тұтасқа біріктіру және қайта қалпына келтіруге бағытталған
интеграцияны жүзеге асыратын мұғалімге көмектесу болып табылады. Көпжылдық
тәжірибе көрсеткендей, оқушылар пәндерден дайындығы аясында, жаке
білімдер мен біліктілікті қолдануда сол білімді пайдалануға қиналады.
Оларға өз бетімен ойлау, алынған білімді қолдану жетіспей тұрады. Бұл
оқытудағы бар байланыстарды жаңартып, білім алушының білімін дамытуға
бағытталған, алған білімді біртұтас жүйеге біріктіретін пәндер
интеграциясының қажеттіліктерін тудырады. Сондықтан интеграция іс-әрекетті
алмастыру және бір пәнмен басқасына білімді жай көшіру емес, қазіргі ғылыми
білімнің тенденциясын бейнелейтін жаңа дидактикалық эквивалентті құру
процесі болып табылады.Әр түрлі пәндердегі білім алудың соңғы мақсаты мен
құндылықтардың бірлігін қалыптастыратын, өз бетімен өзіндегі білімін жүйеге
келтіретін, алуан мәселелердің шашімін таба алатын қабілеті бар ұрпақты
тәрбиеге, қабылдауға мүмкіндік туғызады. Бұл процестің гуманистік негізі
адамды табиғат пен әлеуметтік қоғамның орталығы, құндылығы ретінде
қарастыру болып табылады.
Интеграция педагогикалық принцип ретінде білім беру мазмұнын өзгерте
отырып, тұлғаны әлемді тұтас тану қабілетін, практикалық міндетте шешуде
жүйелі ойлауды қамтамасыз етеді. Сондықтан пәндер интеграциясына негізін
технология оқу процесін қарқындау жолымен шешуге мүмкіндік туғызады. Ол
төмендегідей екі жолмен асырылады:
- жүйелендіру және бір мезгілде оқу материалын кеңейту;
- оқытудың жаңа белсенді формасын, әдістері мен құралдарын іздестіру;
Кез келген оқыту техникасы оқыту үлгілері жиынтығынан тұрады. Осы орайда
техниканың үлгісінде мынандай белгілер анықталады:
- уақыт бірлігінде оқытылатын ақпарат санын көрсету;
- оқу материалдарын интеграциялау және графикалық түрде дидактикалық
білімін кеңейту;
- мұғалім мен оқушының ынтымақтастығын тудыру;
- оқушының ақпаратты тұтастай қабылдауы;
- оқу әрекетінің өзара байланысты формаларының көптүрлігі.
Интеграция ғылым элементінің жай қосылуы емес, ол білімді тереңірек
түсінуге мүмкіндік беретін жаңаша жүйеленген ішкі бірлік.
Осы тұрғыда мектепте берілетін математикалық білім мазмұнын жаңарту
жолдарын іздестіруінің басты мақсатының бірі – математика курсының
құрылымдық аспектісін жалпылауға баса назар аудару. Дегенмен мұның барлығы
мектепте берілетін математикалық білім мазмұны қазіргі қоғам талаптарын
толық қанағаттандырады деп қорытынды жасауға мүмкіндік бермейді.
Қазіргі әр қилы ақпарат көлемінің бірден артуы, оларды іздестіру және
бірден өндеу қажеттілігі информатика негізімен таныстырудың, оқыту
процесінде және тұрмыста жаңа есептеу технологиясын қолдану бірліктерінің
маңызын арттыра түсуде. Соған сәйкес қажетті білім мен дағдыларды меңгерту
өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Осы мақсатта әлемнің көптеген
елдерде оқу жоспарына информатика пәнін енгізетін және білім беруді
компьютерге қатысты бағдарламалар қабылданған.
Осы тұрғыдан алғанда математика саласына енетін пәндермен берілетін
білім мазмұны оқушының өміріне қажетті кең ауқымды дағдыны, біліктіліктерді
меңгеруіне мүмкіндік беретіндей деңгейде құрылуы тиіс деп ойлаймын. Мұнда
біліктілік деп оқытудың және өздігінен білім алудың нәтижесінде
қалыптастыратын және адамның әлеуметтік-мобильділігін анықтайтын, білім мен
тәжірибеге құндылықтар мен бейімділіктерге негізденген жалпы қабілеттерді
түсінеміз.
- Әлемнің ғылыми бейнесін түсіну, іздену-зерттеу, шығармашылық әрекеттеріне
қатысты дағдыларды меңгеру;
- жаңа ақпараттық және коммуникативтік технологияларды, санымен бірге
оларды нарықтық қатынас жағдайында бағытын анықтауды;
- әрекетті шындыққа сай жоспарлаумен ұйымдастыруларды өз мүмкіндіктерімен,
жеке бас жетістіктерімен сәйкестендіре алу, өзінің өмірі мен жасаған
әрекеттері үшін жауапкершілікті сезіну.
Бұлар мектептегі математиканы оқыту нәтижсінде күтілетін нәтижелерді
анықтауда негізгі бағдарға алынадаы және олардың математика білім саласы
бойынша түйіндік және пәндік компентенцияларды анықтауда басты рөл
атқарады. Себебі, олардың мазмұны мектепте математиканы оқытуда көздейтін
мақсат пен атқарылатын міндеттің мазмұнымен өзектесіп жатыр. Математика
білім саласы бойынша маңызды күтілетін нәтижелер білім мазмұнының жетекші
компоненттер және білім, түсіну, жоғары сипаттағы біліктер деп аталатын
категориялар арқылы бейнелермен оқу материалдарын меңгеру деңгейін ескере
отырып анықтауы да мүмкін. Осы бағыттағы Математика білім саласының
негізгі компоненттерін (сандар және өлшеу; логика және алгоритмдеу; соған
сәйкес жүйеленген күтілетін нәтижелерді белгілеген.
1. Сандар және өлшеу:
- сан объектілердің қажеттіліктері сандық өлшемі ретінде қолданылады;
- практикаға қажетті есептеулер мен өлшеуді орындауы.
2. Логика және алгоритмдеу:
- өзінің дәлелдерін негіздейді, логикалық пікірлердің негізінде
дәлелдемелер келтіреді;
- әр түрлі ыңғайлы шешімдер қабылдайды.
3. Ақпарат және мәліметтер:
- әр түрлі сипаттағы ақпараттарды қабылдайды және бейнелейді;
- мәліметтерді ұсыну және өңдеу әдістерін меңгереді.
Мұндағы Логика мектептік математикалық білім мазмұнын құрайтын жеке
желі ретінде қарастырылмайды. Бұл ұғым мектеп тәжірибесінде математикалық
білім беру міндеттерімен шешуде алынатын нәтиже болып табылатын логикалық
ойлауы ұғымының ауқымында ғана таныс.
Бастауыш сыныптарда математиканы оқытудың басты мақсаты – оқушыларға
математикалық білім, білік және дағдыларды игерту, оларды мектептің негізгі
сатысында оқуларын ары қарай жалғастыруы үшін жол-жолын дайындау. Мұндағы
білім, білік дағдылар теріс емес бүтін сандар; маңызды шамалар және олардың
өлшем бірліктері; арифметикалық амалдар және олардың қасиеттері, есеп және
оны шығару процестері; алгебра элементтері, геометрия элементтері деп атап
пән объектісіне негіздеген.
Онда мектептің бастауыш сатысында математикалық білім беру мақсаты
мен міндеттері іс-әрекетке негіздеп жүзеге асырғанда ғана оқушы бойында
қалыптасып дамитын қабілеттер деңгейі оның математикалық сауаттылық
деңгейін бейнелейді. Математикалық сауаттылықты сипаттайтын аспектілердің
бірі – математикалық біліктіліктер – математикалық ойлауды, жазбаша және
ауызша математикалық дәлелдемелерді, проблеманың қойылымын және шешімін,
математикалық моделдеуді, қазіргі технологиялық құралдарды пайдалы жағын
қамтитын барынша жалпы математикалық қабілеттер мен біліктер.
Енді осы көрсетілген математикалық білімдердің компоненттеріне жеке-
жеке тоқталайық. Математикалық ойлау есептер шығару барысында дамиды.
Мұндай есептер талдауды, мәліметер мен ісденістерін, шамаларын салыстыруды,
есептін қарапайым моделін жасауда, есептің мәліметтерін синтездеуді және
оларды математикалық сөйлем түрінде өрнектеуді талап етеді. Сондықтан есеп
шығарудың басты мақсатының бірі – оқушының ойлауын дамыту.
Математикалық есеп дегеніміз – математикадағы заңдар, ережелер мен
әдіс-тәсілдер негізінде оқушының ойы мен іс-әрекетін талап ететін және
математикалық білімді меңгеруге, оларды практикада қолдана білуге дағдыра,
ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталған жағдайлар.
Математикалық есептер:
а) жаңа математикалық ұғымдар мен мағыналарды үйрету;
ә) практикалық біліктер мен дағдыларды дамыту;
б) білімнің тереңдігі мен баяндылығын тексеру;
в) проблема кою және практикалық ахуал туғызу;
г) өткен материалдарды пысықтау, жалпылау, қайталау және т.б. үшін
пайдаланғанда олардың математикалық білктілікті қалыптастыру құралы бола
алатындығын. математикалық моделдеу қарапайым тілмен айтқанда санды және
әріпті өрнектер, теңдеу, теңсіздіктер құру, диаграммалар, функцияның
графигін т.б. салу. Сонымен бірге ол да есептер шығару сатысының ең маңызды
бөліктерінің бірі.
Қазіргі техникалық құралдарды пайдалана алуға үйрету Математика
білім саласына енетін пән ретінде қарастырылып жүрген Информатика және
есептік техника негіздерінің негізгі мақсаты мен міндеттері болып
табылады. Осы тұрғыда әр түрлі пікірлер болғанымен ол Математика білім
саласына енетін пән ретінде қарастырылады.Осыған байланысты қазіргі
мектептің алдына қойылған негізгі мақсат – оқушыларды қазіргі халықтың
талаптар деңгейінде күнделікті өмірде компьютерді еркін пайдалана алуға
үйрету. Соған сәйкес оқушының жинақтаған нақты математикалық біліміне
негізгі іс-әрекет және информатика құралдарының көмегімен жүзеге асады.
Ортаны танып-білуіне жағдай жасау – мектепте білім берудің маңызды
компоненттері болып табылады.
Жоғарыда айтылғандардың барлығы мектепте берілген математикалық
білім сапасын арттыруда маңызды болып табылатын төмендегідей ұсыныстар
жасауға мүмкіндік береді.
1. Оқытушының әрбір сатысында берілетін математикалық білім мазмұны
анықталып оқу бағдарының көптүрі болуы қажет.
2. Біліктілікке негізделген оқу бағдарламаларында білім мен жетістігін
қолдануға басымық берілуі тиіс.
3. Оқушының дайындығының деңгейін бағалау өтілген материалдары формальді
түрде тексеруге емес, алған білімнің мәнін түсіндіре іс-әрекетінде қолдана
білуі тиіс.
Осы мақсатта болашақ математика мұғалімі мектеп математикасын оқытуда
компьютерлік технологияны құрал ретінде пайдалана алуға даярлау
Математиканы оқыту әдістемесі курсын оқыту үрдісі өзгеріске әкелмей
қоймайды. Сол себепті Математиканы оқыту әдістемесі мазмұнын, оқыту түрі
мен әдісімен ұйымдастыру формасын қайта құруды және жетілдіруді,
компьютерге бағытталған сабақтар жүйесін жасауды қажет етеді. Әсіресе,
информатика курсының жалпы білімдік функциясына, оқыту мен тәрбиелеудің
басты міндетін атқару барысындағы потенциалдық мүмкіншіліктеріне назар
аудару қажет. Осыған байланысты жалпы орта білім беру мазмұнына жаңа пән –
Информатика және есептік техника негізінің енгізілуі математика мен
информатика пәндердің арақатынасына , олардың интеграциялы байланысты
әдістемелік мәселелер туындайды.
Бұл екі пән арасындағы байланыстар барынша жан-жақты. Бұл
байланыстар, ең алдымен, ғылым мен технологиялардың барлық салаларын
компьютерге байланысты міндеттер аясында мектептегі математика курсының
информатика негізінің пропедевтикасы және ғылыми базасы тәрізді болады.
Ақпараттық технология жағдайында математиканы оытудың дәстүрлі әдістемелік
жүйелерін де қайта құру қажет.
Математика мен информатикаға бұған дейін игерілген және машықтануға
қол жеткізген алгебралық символға негізін алгоритм ұғымы арқылы көшу идеясы
әдістік тұрғыдан өте қызықты.
Алгоритм – математика мен информатикадағы негізгі ұғымның бірі.
Мектептегі математика көп мәнді сандардан арифметикалық жұмыс алгоритмін
бастап, кейбір функция түрлерін интеграциялау және дифференциялау
алгоритміне дейінгі сан алуан алгоритмге толы.
Сызықтық, тармақтық, циклдік алгоритмдер де бар. Демек осындай бай
материалдар арқылы алғашқы 7-8 оқу жылдарында алгоритм ұғымы қалыптасып,
оның түрлері мен ерекшеліктерін білу мүмкіншілігі бар. 3-4 сыныптағы
математика курсында және алгебра курсында оқушының алгоритмді сипаттау
әдісінің блок-схемасын меңгеруі көзделді.
Математика мен информатиканы оқыту барысында кейбір ұғымдарды
үйлестіру қажеттілігі туады. Мысалы. математиканың символдық тілінің
ерекшеліктерінің бірі - әр түрлі айнымаларды кеңінен қолданған болса,
сондай айналымдар бағдарламалау тілінің де негізгі элементі болып
табылады.Функционалды есептеу алгоритмі бұл ұғым туралы түсінікті кеңейте
түсуге мүмкіндік береді. Алгоритм жасау үрдісінде алгоритм құрылымын
анықтауға, оны жүйелі түрде жасауға, алгоритм әдісімен шығаруға жол ашады.
Алгоритм ұғымын бағдарламаға тікелей пайдаланумен қоса, ол математика
курсын оқытудағы алгоритмдік бағыттарды іске асыруда, оқушының алгоритмдік
қабілетін дамытуда өте маңызды. Алгоритм құру арқылы белгілі бір типтегі
математикалық есептердің тұтас тобы шешімін табады.
Математикалық мағынада алгоритм дегеніміз есепті шешу формаларын
жасау, мәтіндік есептің математикалық моделін құруды білдіреді және
алгоритмдер арқылы алдын-ала сипатын әрекеттің автоматты түрде орындалуына
жеткізеді. Математикалық моделдерге мысал ретінде:
Компьютерлік техника құралдары енгізумен бірге математиканы оқыту
мазмұнының әдістері де өзгереді. Компьютердің есептеу мүмкіншілігін
алгебралық және теңдеулер мен теңдіктер жүйесін шешуге пайдаланған қолайлы.
Машинаны графика жүйесімен жұмыстары геометрия есептермен бағалау керек.
Қажетті геометриялық есептер жүргізу үшін ЭЕМ-ді жазықтықтағы және
кеңістіктегі геометриялық есептерді көрсетуде пайдалану тиімді.
Компьютерді пайдалану мектепке математикалық тәжірибелер енгізуге жол
ашады, ол тәжірибелер шек, үздіксіздік, туынды және интеграл т.б. ұғымдарын
қалыптастыруға жағдай жасайды. Элементтер функциясының графигін
зерттегенде компьютерді көрнекті құрал ретінде пайдалану керек. Жоғары
сыныптарда математика курсын оқытуда информатикамен алған білім мен білік
қолданылуы тиіс. Ал төменгі сыныптарда математика курсы информатиканың
негізгі ұғымын енгізу, игерту дайындықтарына бағытталуы керек.
Қазіргі уақытта математика мұғалімін даярлағанда мектептегі математика
мен информатика пәндерін кешенді түрде үйрену мәселелері актуалды
проблемаға айналып отыр. Бұл жағдайда математика курсының көптеген
тараулардың маңызын қайта бағалап, көптеген дәстүрлі алгоритмді басқа,
неғұрлым машинада жұмыс істеуге бейімделуді алгоритммен ауыстыру өте қажет.
Ол кезде математиканы білу информатика және есептегіш техника курсының
мазмұндық негізін қалыптастыруға елулі үлес қосады. Сондықтан, жаңа оқу
пәні – Информатика және есептегіш техника негіздері мен дәстүрлі
математика арасындағы пәнаралық байланыстарды қарастырғанда екі негізгі
аспектілерді ескеру қажет.
- математиканы оқыту барысында информатика идеялары мен әдістерінің
көрініс табуы;
- әдістемелік тұжырымдардың, қағидалардың, ұғымдардың және
терминдердің ұштасып жатуы.
Білім беру жүйесіндегі өзгерістер математика мұғалімінің кәсіби
даярлығына, шеберлігі, зердесі мен жалпы мәдіниетіне қойылған талапты
жоғарылата түседі. Бұл талап үрдісінен шығу үшін әр түрлі бағыттағы
пәнаралық байланыстарды жөндеген жөн. Мәселен, математика мен
информатиканың пәнаралық байланыстарын жолға қою және оны пайдалану,
біртұтас білім-білігін қалыптастырып, болашақ математика және информатика
мұғалімінің кәсіби міндеттерін шешілуіне жағдай жасайды.
Математиканы оқыту әдістері курсында компьютерді қолданып дәрісті
өкізу үлкен ұйымдастырушылық техникалық дайындық жұмыстарын қалайды.
Компьютерлік техниканы қолданып сабаққа дайындалу жай сабаққа қарағанда көп
уақытты алады, себебі теориялық материалдармен қатар оқыту педогогикалық
бағдарламалық жабдықтармен қарап, сәйкесінше таңдау, болмаса қажет
педогогикалық бағдарламалар жабдығын құру керек. Әрине, бұл мұғалім үшін
үлкен шығармаларды талап етуі анық. Алайда, Математиканы оқыту әдістері
курсы болашақ математика мұғалімінің кәсіптік негізін құруға бағытталған
және олардың өзіндік әрікетін қалыптастыру мен дамытуға, пәнаралық
байланыстарды дамыту мәселелерін жетілдіруге, оқушыларды қажетті деңгейде
компьютерді оқу үрдісінде оқыту құрылғысы ретінде пайдалана алуға,
өздігінен білімін тұрақты тереңдетуге баулауға, озық педогогикалық
тәжірибелерін тануға және т.б. мәселелерге бағыт береді.
Сабақ өту барысында қарастырылатын талаптар бойынша оның мазмұнымен
толықтырғанда компьютер мүмкіншілігін пайдалануға болады. Берілген сабақтың
мазмұнына қарай компьютерлер әр түрлі суреттерді, графиктерді көрсете
алады. Компьютер арқылы тақырыптарды іріктеу, мұғалімнің кәсіптік-
дидактикалық әдістемелеріне, оқу үрдісін ұйымдастыру шеберлігіне, әдіс-
тәсілге, сабақтың көрнекілігін арттыруына және ЭЕМ көмегімен жұмас жасау
ерекшеліктеріне байланысты.
Дұрыс таңдалып алынған тақырыптар компьютердің есептерінің шешуін
қамтамасыз етеді және геометриялық фигураларды салуда терең түсінуіне
көмектеседі. ЭЕМ-ң техникалық мүмкіндіктері мен фигуралардың экранда әр
түрлі орналасуы оқушының жұмыс қабілетін көтереді, қызығушылығын,
шығармашылық ойлауларын дамытады, белсенділігін арттырады, болашақ мұғалім
қызметіне тиімді оқыту құралы ретінде пайдалана алатындай қажет іскерлігі
мен біліктілігін қалыптастырады.
Әсіресе, информатика курсының жалпы білімдік функциясына, оқыту мен
тәрбиелеудің басты міндеттерін атқару барысындағы потенциалдық
мүмкіндіктеріне ерекше назар аудартады. Осыған байланысты оқыту процесінде
білімгердің, білімнің дағдысын, белсенділігін өз беттерінше жүйлеп және
ақпараттық кеңістікте қажеттіліктерді анықтап, үйреніп, шығармашылық
тұрғыда ойлана білуін қалыптастыруға, дамуға тікелей ықпал ететін жобалық
әдістерінің рөлі артып отыр. Жобалық әдістің пайда болуы, дамуы, мақсат-
мазмұны және оны информатиканы оқыту процесінде қолдану техникасы туралы
мәселелер жұмысында қарастырылатын болатын. Ендігі кезекте жекелеген
білімдер мен тақырыптар бойынша оқу проектілерін қолданудың алғышарттары
мен оған қойылатын талаптарды айқындап алу міндеттері туындайды. Осы
мақсаттары Алгоритмдеу, Математикалық модулдеу, ЭЕМ компьютермен
есептер шығару сияқты тақырыптар бойынша қолданбалы мүмкіншіліктермен оқу
жобасын қарастырады. Алгоритм бөліміне сәйкес жобаларды орындау барысында
программа құру және оны іске асыру үшін таңдалған тілдердің программалау
ортасында жұмыс жасау мүмкіншілігі меңгеріледі, программалық үзілістер мен
кездейсоқ сандарды алу мүмкіндігін меңгеру қажеттігі туындайды. Әрине,
математикалық сабақта есептің түрлері бойынша алгоритмдік шешілу
күрделілігі әр түрлі болуы тиіс. Бұл жобаның жүзеге асыруы үшін қажетті
алғышарттар ретінде алгоритмдеу негіздерін білуді және тілдік орта
программаларын жұмсай білуін атауға болады. ЭЕМ компьютермен есептер
шығару кезеңдері бөлімі бойынша қолданылған есептің шешу жолдарын
(нәтижені зерттей отырып), алгоритмдеу ретін, қандай да бір элементтерін
хабардар болуы және программаларды өңдеу жөніндегі практикалық машығы
болуын талап етеді. Әрине, мәселелердің шешілуі көптеген алғышарттардың
орындалуын талап етеді. Ең алдымен мәселелерді қойып және оны сәтті шешу
үшін білімгердің тиісті білім деңгейін, үдеріс барысында қандай жаңа
ұғымдар, түсініктерді қабылдап меңгеру қажеттігін және бұрыңғы білім
машықтануын пысықтауға қаншалықты мүмкіндіктер ашылатынын ескеру керек. Оқу
жобаларын таңдау және құру барысында оқушының атқарған жұмыс деңгейін (оны
орындауға қажетті білімнің жеткіліктілігін) ескерумен қатар тақырыбының
оқушыны қаншалықты қызықтыруы мүмкіндігі талдап алынуы дұрыс.
2.2. Математиканы оқытуда информатика элементін пәнаралық байланыс
негізінде оқыту әдістері.
Білім беру мазмұнында информатика негіздері мен шет тілін ерте жастан
бастап оқыту мен тәрбиенің негізгі бағыттары көрсетіп белгіленген.
Сондықтан заман талаптарына сай информатиканы бастауыш мектептегі
математиканы оқытуда алғашқы дайындық курсы ретінде ендірудің қажеттігі
бүгінгі күнгі педагогика саласындағы іргелі тың мәселелердің бірі болып
отыр. Орта мектепте информатика мен математиканың аралық байланыс ретінде
оқытылуы көптеген педагогикалық ізденістер мен ғылыми-әдістемелеік еңбектің
туындының жандана түсуіне алып келеді. Бұл пәннің бүгінгі қоғамда алатын
орнын, еркшелігін ғылыми-әдістік тұрғыда негіздеріне арналған көптеген
ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Атап айтқанда, ғылыми зерттеушілердің
ішінде С.Пейперт, Ж.Плаже, Ю.Первин, Е.Коган, О.А.крашоперова,
А.Витухновская мен А.Семенованың және отандық ғалымдардан Е.Бидайбеков пен
Ж.Қараевтың тұжырымдамалары мен Қ.Әбдиев, Ж.Сардарова және
Г.Абдулкаримованың зерттеу жұмыстары бастауыш мектептерде информатика
элементтерін математика пәніне пайдаланудың теориялық негізі бола алады.
Алайда, бұл зерттелген жұмыстарда бастауыш мектепте информатика элементін
оқыту негізінде пәнаралық байланыстарын жүзеге асыру жөніндегі мәселелер
жеткіілікті дәрежеде зерттелген жоқ.
Сондықтан бастауыш мектеп оқуышыларына информатиканың алғышарттары
түсініктемелері мен ұғымын беру, сонымен қатар математиканы оқып үйренгенде
пәнаралық байланыстары жүзеге асыру арқылы қажет болатын білім мен
іскерлігін, дағдыларын жастарды ақпараттық қоғамда қызмет етуге дайындығы
осы кезеңнен бастау қажеттілігі басты назарда болып отыр. Мұндай келесі
мәселелерді шешу, бастауыш мектепте информатика элементін оқыту негізінде
(математикамен) пәнаралық байланыстары жүзеге асыруды теориялық,
психологиялық және педагогикалық жағынан негіздеуді қажет етеді. Жоғарыда
аталған мәселелер зерттеу жұмысының көкейкестігін анықтайды. Бірақ бүгінгі
таңда информатика элементін пәнаралық байланыс негізінде бастауыш мектепте
оқытудың қажеттілігі мен оны оқыту үрдісінде жүргізуге тиімді оқу-
әдістемелік құралдың, оқыту бағдарының жеткілікті дәрежеде болмауының
арасында қарама-қайшылықтар бар. Осы қарама-қайшылықтың бастауыш мектепке
информатика элементінтін пәнаралық негізінде оқытушыны енгізу арқылы
оқушыда алғашқы білім, іскерлік, дағды қалай қалыптастыруға және оның қалай
теориялық психологиялық-педагогикалық алғышарттарын анықтауға болады? –
деген зерттеу мәселелерін қарастыралық.
Зерттеудегі жұмыстың мақсаты – бастауыш мектепте информатика
элементін математикада оқыту, яғни пәнаралық байланыстар негізінде оқу
әдістемесін жасау.
Бүгінгі күні дидактикада оқыту әдісін талдап, іріктеудің түрліше
байқаулары өтіп жатыр. Оқыту әдісін талдап ретке келтіру белгілі бір
әдістерді жүйеге келтіру заңдылықтарын және ортақ сипаты мен ерекшелігін
ашуда үлкен маңызды рөл атқарады. Зерттеу жұмысында бастауыш мектепте
информатика элементін оқыту әдісіне төмендегідей көкейкесті мәселелер
туындайды:
- әрбір пәндер бойынша жүргізілген оқу материалдарын оқушының санасына
қалай ояту керек?
- Балалар білімді, іскерлік пен дағдыларды игеруі үшін, олардың білімді
болуына қалай көмектесу керек?
- ынтасы бар мен ынтасы жоқ балаларды қалай оқыту керек?
Дәл бүгінгі күні ғылыми техникалық үрдістің жоғары дәрежеде дамуы,
оқытудың жаңаша, тиімді әдістерін іздестіруді талап етуде. Оқыту әдістері
ұғымын қалай түсіну керектігі қабылданған. Оқыту әдісі дегеніміз – бұл
оқыту міндетін шешуге бағытталған мұғалім мен оқушының біріккен іс-
әрекетінің жүзеге асу тәсілдері.Оның негізгі атқаратын қызметі, білімдерді
жай беру емес, мектеп оқушының танымдық қабілетін қалыптастыру мен сабаққа
деген ынтасын ояту болып табылады. Демек, оқу процесінде компьютерді
қолдану білім мен біліктілікке қоятын талаптарды қайта қарап, жетілдіріп
жүйелеуді талап етеді.
Қазіргі таңдағы ақпараттық технологиялар әр бір оқушының білім беру
үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға айқан мүмкіндіктер береді. Сондай-
ақ оқушының танымдық іс-әрекеті күшейіп өзіндік жұмыстарды тез орындау
мүмкіндігі артады. Осылайша оқыту құралдарының бірі – электрондық оқулық.
Ол оқушыны даралай оқытуды жаңа информациямен жеткізуге, сондай-ақ
игерілген білім мен біліктілікті тестік бақылауға арналған программалар
құралады. Оқу процестерінде жаңа информациялық технологияларды енгізу ісі
де математикамен тығыз байланысты өткізіледі. Сондықтан математика пәні
мұғалімдері компьютерлік техниканы меңгеріп қана қоймай, оны өз пәндерінде
кеңінен қолдануда.
Математикадан сабақ беру әдістемесі педагогикалық ғылымдар жүйесінің
бір бөлігі болып табылады.
Пән ерекшелігіне қарай математика курсын толығымен компьютерлік
негізде ауыстыруға болмайды. Мысалы, алгоритм арқылы есептер шығару
жолдарын оқушының абстрактілік ойлау қабілетін дамыту істері бұрыңғы
тәсілдерімен жүргізілуі тиіс. Тек кейбір тақырыптар мен тарауларды оқып
үйренуді компьютерлік техникаға жүктеу керек.
Оқушының пәнді жақсы игеруінің басты шарты мұғалімнің осы сабаққа
деген қызығушылықты тудыра білуінен басталады. Жаңа технологиялар –
педагогтың мүмкіншіліктерін күшейтетін құрал, бірақ ол мұғалімді алмастыра
алмайды. Сабақты компьютермен сүйемелдеу ісін жүзеге асыру, оны негіздеу
және қайта қарастырылуы қажет.
- математикада компьютерді пайдалану арқылы оқу сапасының артуы мен оқу
аймағының кеңеюіне байланысты қоғамның әлеуметтік талабына сай болуы;
- компьютерлік техниканың бұрыңғы дәстүрлі пәндерге, оның ішінде
математикаға араласуы, енгізілуі;
- оқушының әр түрлі компьютерлік техникалық құралдарды игеріп, соларды
тұтыну тәсілдерінің қалыптасуы, яғни оларды игеру оқушыларды жаңа білім
ортасына жылдам енгізеді;
- математикалық түсініктер мен ұғымдарды оқып үйренуіне қажет жоғары
деңгейдегі ойлау қабілетін қалыптастыру мен дамуда компьютерлік
техниканың тұрақты қолданушылық мүмкіншілігінің пайда болуы;
Компьютермен оқытудың өз мақсаты, мазмұны, формасы және ерекше өткізу
тәсілі бар екені белгілі. Осындай сабақтар жасаудың мынандай негізгі
кезеңдері бар:
- оқу мақсатын анықтау;
- өтілетін тақырыптың, білімнің материалын талдау, керектігін таңдап алу
және оның тиісті құрылымымен жасау;
- оқыту тәсілін таңдау;
- сабақты жобалау, яғни оның жоспарын құру;
- сабақты жүргізудің программасын жасау;
- оқу процесінде компьютерлік сүйемелдеуді бар сабаққа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Бастауыш мектепте пәнаралық байланыстың құрылымы.
1. Бастауыш сыныпта математика мен информатика элементтерімен жұмыс
жүргізу ерекшеліктері.
2. Математика пәнінде оқушылардың білім, білік, дағдыларын дамыт.
2. ЭЕМ арқылы есеп шығарудың әдімстемелік ерекшеліктері.
2.1.
Математикалық білім беруде мемлекеттік стандартта жалпы адамзаттың
мәдениетті қалыптастыруғы халықаралық, педагогика элементтерін ендіруге,
оқуды өмірден ынталандыруға көңіл бөлуде. Оқу бағдарламасы мен оқулықтарға
материалдар мазмұны қайта көрсетіліп, жеке тұлғаға бағытталған, ізгілік
мәдени тәрбиеге бастьыы назар аударылған.
Математика пәнінің білім стандарттары – Қазақстан Республикасындағы
жалпы білім беретін мектептердің бастауыш сатысындағы барлық түрлерін ортақ
математикасын оқушылардың алатын міндетті білім деңгейін тағайындайтын
құжат.
Математика пәні бойынша бастауыш білім стандарттарындағы білім
мазмұнымен, оның құрылымымен анықтау төмендегідей ұстанымдарды ескеру
арқылы жүзеге асырылады.
- ізгілендіру;
- интеграция;
- дидактикалық бірліктерді ірілендіру.
Математикалық білім стандарттарына математикалық білім, білік
дағдыларындағы шеру, танымдылық және коммуникативтік іс-әрекет пен
өздігінен білім алуға еңбекке бейімделу, оқушылардың ақыл-ойының
математикалық стилдерін, генетикалық және ерік пен сезімдерге қатыстыларды
сапамен дамыту көзделген. Сондай-ақ математикалық білімдерге өмірде
қолдануға жан-жақты дайындау арқылы баланы жеке тұлға етіп қалыптастыруға
басымдылық берілген. Сонымен бірге Математика оқу пәнінің мақсат,
міндеттері, зерттеу объектілері даму болашағы осыған сәйкес бастауыш
мектептерде математиканы оқытудың білім мазмұнындағы
- Төменгі сынып оқушыларын оқыту, тәрбиелеу және дамыту талаптары мен
мақсаттарына сәйкес;
- бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне және мүмкіншілік
өрістеріне сәйкес;
- бірсарынды және орнықсыз қайтымды болдырмай сабақтаса дамытуды қамтамасыз
етеді, өйткені ол оқушының дайын болуына орай білімді горизонталь және
вертикаль бойынша толықтыра және кеңейте түсіге мүмкіндік беретін сызықты-
сатылы және блокты – модульді, құрылымды жүзеге асырады;
- оқушыларды мектепалды дайындықтың нақты деңгейін ескере отырып оқу
материалдарының мектептердің бастауыш сатысындағы әрбір сынып бойынша
тиімді бөлінуін қамтамасыз етеді;
- арифметикалық, алгебралық және геометириялық материалдардың пәнаралық
үйлесімді байланыста болуын және олардың өзара әсерлесуін және бірін-бірі
байланыста түсуін қамтамасыз етеді;
- теориялық және практикалық мәселелердің үйлесімді арақатынасын жүзеге
асыру арқылы математикалық заңдар, ережелер мен қатынастардың өмір
қажеттілігі мен мұқтаждығынан туындайтынын көрсетіп беруге мүмкіндік
жасайды:
- оқу процесін өтілген материалдардың қолдану тиімділігін ескере отырып
ұйымдастыруға және ақырғы нақты нәтижеге жетуді бағдарлауға мүмкіндік
береді.
Осы қағидаларға негізделе отырып анықталған бастауыш мектеп
математикасының базалық білім мазмұны біршама кеңейді.
1. Бастауыш сыныптарда оқылатын математика пәнінің базалық мазмұны.
Математика оқу пәнінің базалық мазмұнын төмендегідей бөлімдерден
құрылды:
- Теріс емес бүтін сандар мен шамалардың арифметикасы;
- Алгебраның эелементтері;
- Геометрия элементтері;
Сонымен бірге, білім мазмұнында білім беру, оқыту керектігі анықталды.
Бастауыш мектептерде теріс емес сандар арифметикасын оқытып-үйрету
толық аяқталмады, оқушылар алгебра мен геометрияның жүйелі курсын оқуға
қажетті пропедевтикалық дайындықпен қамтамасыз етіледі.
Әрбір жаңа ұғым оның мән-мағынасын аша түсуге септігін тигізетін іс-
әрекеттерге, практикалық жұмыстарды орындаудан және қолдануда бір
есептерді қарастырумен байланыста қарастырылады. Сондықтан бастауыш
математикалық білім мазмұнында мәтінді арифметикалық есептің жүйесі
енгізілген.
Осы тұрғыдан алғанда бағдарламаның басты ерекшелігі бастауыш мектепте
теріс емес бүтін сандардың арифметикасын қарастырды.
Бастауыш сыныптарда Он көлеміндегі сандар, Жүз көлеміндегі сандар,
Мың көлеміндегі сандар , Миллиард көлеміндегі натурал сандар және ноль
саны тақырыптары біртіндеп кеңейтіле және дамыта отырып қарастырады.
Бағдарламада ауызша және жазбаша есептеу тәсілдерінің үйлесімді қатынасы
анықталған. Сондай-ақ микрокалькуляторды (көптаңбалы натурал сандар мен
арифметикалық амалдарды жазбаша орындауды саналы түрде меңгергеннен кейін)
пайдалануға үйретіледі.
Есептеулердің негізіне алынатын заңдары мен қасиеттері табиғи тілдің
көмегімен тұжырымдалады және тәжірибеде тікелей қолданылады.
Есептеулер тәсілдеріне үйрету барысында қосу мен азайту, көбейту мен
бөлу өзара кері амалдар ретінде қарастырылады. Сондықтан амалдарды орындау
және оны кері амалды пайдаланып тексеру оқытылып-үйретіледі. Яғни, мұнда
арифметикалық амалдардың арасындағы байланысқа сүйеніп білім-біліктерін
ірілендіру ұсынылады.
Бағдарлама маңызды шамалар мен оларды өлшеуді оқытып-үйретудің ондық
есептеу жүйесі мен өлшеудің метрлік жүйесі арасындағы байланысқа
негізделген жалпы әдістемесін ұсынады:
- нақты шама туралы оқушылардың түсініктерін қалыптасу деңгейін айқындау
және сәйкес ұғым мен терминді енгізу;
- біртекті шамаларды салыстыру (сезіну арқылы, көз мөлшерімен, беттестіру
арқылы, қандай болмасын шартты өлшеуіштер және т.б. көмегімен);
- шаманың негізгі өлшеу бірлігі таңдалып алынады да, өлшеу барысында
қолданылатын құрал-жабдықтармен таныстыру;
- шаманы өлшеудің жаңа бірлігімен таныстыру және оның практикалық
сұранысына қарай енгізілуінің негізделуі;
- өлшеу бірліктерін түрлендіру, яғни олардың бірінен екіншісіне көшу,
әртүрлі өлшеу бірліктерінің қатынасын тағайындау;
- өлшеудің бір атау бірлігімен өрнектелген шамаларды қосу мен азайту және
шаманы санға көбейту мен бөлу. Сандармен орындалатын және шамалармен
жүргізілетін арифметикалық амалдар қатар қарастырылады.
Бағдарлама есептердің жүйесін анықтаумен қатар оларды қарастырудың реті
мен кезеңдерін, сондай-ақ топтау және сыныптарға бөліну принциптерін,
есептерді шешу тәсілдерін (арифметикалық және алгебралық) енгізудің өзіндік
әдістемесін анықтайды.
Арифметикалық амалдарды енгізу ретіне қарай есептерді қарастырудың
мынадай кезеңдері ұсынылады:
Математикаылқ жаттығудың ерекше түрі ретінде есепті енгізуге дайындық
( ... ...кем, ... .артық, айырмалық салыстыру) мән-мағынасын ашатын,
қосу мен азайту амалдарының белгісіз компоненттерін табуға берілген жәй
есептерді шығару, екі-үш амалға берілген есептерді шығару;
Жанама түрде тұжырымдалған қатынастармен байланысты жай есептерді
шығару;
Үш-төрт амалмен шығарылатын есептерді қарастыру.
Есептерді шығару барысындағы басты фактор және көрнекілікті қолданудың
тиімді жолы оның нақты түрінен абстракты түріне көшуді жүзеге асыру.
Сондықтан көрнекілікті мынадай тізбекте пайдалануды ұсынады:
- нақты заттық илюстрация;
- схемалық илюстрация;
- оқушының түсінігі;
- есептің қысқаша жазылуы, тұжырымдамамен жалпы ережеге сілтеме жасау;
- есептің мәтіні (тірек сөздер).
Оқушылардың математикалық білім, біліктерін қалыптастыру, ой-өрісін
кеңейту, шығармашылығын, қиялдау қабілетін дамыту; оқытушылардың өмірі мен
байланысын нығайту мақсатындағы қосалқы әдістемелік тәсіл ретінде өздігінен
есептер құрастырып шығаруды ұсынады. Осындай шығармашылық жұмыс берілген
есепке кері есеп құрастыру және шығару, дайын сызба және сурет бойынша
есептер құрастыру; есептің шартын және сұрағын түрлендіру, жай есепті екі
және одан да артық амалдармен шығарылатынын есепке түрлендіру. Бастауыш
сынып алгебра мен геометрияның жүйелі курсын оқып үйренуге қажетті
даярлықтың практикалық негізін құрайтын алгебра мен геометриялық қарапайым
түсініктер мен ұғымдарды практикалық білік пен дағдыларды қалыптастыру
көзделеді. Оларға алгебра саласы бойынша өрнек, санды өрнек, санды
теңдік және теңсіздік санды өрнектіктің мәні, қарапайым теңдеулер және
оларды шешу тәсілдері яғни теңдеулер құру алқылы есептер шығару және т.б.
жатады.
Ал геометрия салысы бойынша кеңістік туралы түсінік, геометриялық
шамаларды өлшеу, әр түрлі геомериялық шамалармен танысу және т.б.
жатады. Геометриялық шамаларды оқытып үйретудегі басты назар үшбұрыштың
жеке түрлерінің (тең бүйірлі, тең қабырғалы) тік төртбұрыштың (шаршының)
периметрін табудың әр түрлі тәсілдерін салыстыра қарастырғанда және сол
тәсілдің ең тиімдісін анықтауға әр түрлі тәсілдермен салыстыруға болады.
Бұл алгебра мен геометрия элементтері және арифметикалық материалдың
табиғи бірліктерін өзара байланысын жүзеге асырудың мейлінше тиімді
жолдарының бірі болып табылады. Бастауыш сынып математикасын оқыту базалық
мазмұнда көрсеткендей математикалық білім білік дағдыларды жетілдіруде,
дамыта түсу мақсатында оқытудың әр жылының соңына қарай өткізілетін
қайталаудың өзіндік жүйесі мен әдістемесінде бұрын өткен мәселелерді еске
түсіру барысында жаңа мағлұматты қамту арқылы олардың даму процесін
қамтамасыз ету көзделеді. Бұл материалдарды салыстыруға, қорытынды жасауға,
ұғымдар арасындағы жаңа байланыстар (компьютерлік жұмыс) орнатуға, олардың
логикалық желісін жүйелеуге мүмкіндік туғызады. Математикалық ұғымды және
іс-әрекет тәсілін оқытудың әдістемесі әр сабаққа лайықталған оқулық
жаттығулардың жүйесі бойынша анықталады. Оқулықтың әр жаттығуы бойынша
оқушылардың өзіндік іс-әрекетін ұйымдастыру, яғни өз бетінше есеп шығару,
есеп құрастыру логикалық ойлау арқылы (компьютермен іс-әрекетін
ұйымдастыру) білім білік дағдыларды игерудің негізгі жолы болуы тиіс.
2. Бастауыш сыныпта информатика пәнінің оқыту ерекшелігі
Орта білім бері жүйесін ақпараттандыру жағдайында информатика пінін
оқытудың сапасын арттыру қажет. Олай болса аталған талаптарды жүзеге асыру
барысында ол пәннің қай сыныптан бастап оқыту туралы қарастырмақ.
Информатика пәнін оқытуды төменгі сыныптарға көшіруде төменгі факторлар
негізге алынады:
- кіші жастан балаларды ақпараттық қоғамға бейімдеу;
- кіші жастан балалардың ақпараттық ойлау қабілетін дамыту үшін
информатика пәнін пән ретінде енгізу;
- кіші жастағы балалардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру барысында
оларды әлемдік ақпараттық білім кеңістігіне дарлау.
Осы мақсаттан келесі міндеттер туындайды:
- төменгі сыныптарда (2-4 сыныптарда) информатика пәнін оқытудың
тұжырымдамалық негізін анықтау;
- төменгі сыныптарда информатика пәнін оқытудың мазмұнын анықтау;
- информатика пәнін оқытуда оқу-әдістемелік кешені мен программалық
құралдарын жасақтау;
- информатика пәнін оқыту нәтиждесін анықтау, сыныптарын таңдау.
Бұл міндеттерді бастауыш сыныпта информатика пәнінде мазмұндық құрылымы
анықтайды:
1-4 сыныптар үшін оқушылардың логикалық толымдылық және алгоритмдік
ойлау қабілетін дамыту мақсатында ақпарат, компьютер алгоритм және
ақпараттық технологиялар дамытушы компьютерлік ойындар мен алгоритм атқару
ортасында қарастырылады.
Аталған процестер 1998 жылдан бастап Қостанай облысының Лисаков
қаласындағы аралас мектеп-гимназиясында Қазақстанда информатика пәнін 1-4
сыныптарда жүргізіп келеді. Бұл тәжірибе барысында 1-4 сыныптарға арналған
оқу бағдарламасы жасақталды
Ұсынылып отырған бағдарламаның негізгі идеясы оқушылардың ойлаау
қабілетін компьютерлік дамыту ойындар арқылы дамыту мен өзіндік танымдық іс-
әрекетін ақпараттық ортада қалыптастыруға бағытталған. Бұл бағдарламаның
тиімділігі оқушылар жоғарғы сыныпта информатиканы оқытуға дайын келеді және
мемлекеттік білім стандартын терең меңгеруге мүмкіндік береді. Информатика
пәнін оқыту арқылы оқушылар ақпараттық мәдіниеттің негізі болып саналатын
коммуникация мен түсініктің материлдық негізін меңгереді.
Ұсынылып отырған информатика пәнін оқытудың оқу бағдарламасы орта
мектептерде информатика және есептеуіш техника негіздері курсын 1-4
сыныптарға оқытуға арналған.
ЭЕМ-нің басты мақсаты – ақпараттық әлем туралы түсінікті қалыптастыру
компьютерді қызметтік құрал ретінде меңгеру, есеп шығаруда алгоритмдік
ықпалды дамыту.
1. Теориялық бөлім. Мұнда ақпарат және ақпараттық үрдістер ұғымы
қарастырылады. Нәтижесінде әлемнің ақпараттық құрылымын көру ақпараттық
үрдістерді тану және талдау бірліктерін қалыптастырады.
2. Дамыту барысында программалау тіліне кіріспе оқылады. Нәтижесінде
алгоритм оларды тарату мен орындау әдістері туралы ұғым қалыптасады.
Мазмұны мен әдісі шығармашылық дамытуды мақсат еткен.
3. Сарамандық тұрғыда компьютер әмбебап ақпараттық машина екендігі туралы
түсінік қалыптасады. ЭЕМ әр түрлі мақсатта қолдану қарастырылады және
оқушылар компьютермен қарым-қатынас жасау дағдысын үйренеді.
Алғашқы кезеңде информатика пәнін мектепте оқытудың мақсаты – жеке
тұлғаның өзіне, қоғамға қажет қабілетін қалыптастырып, дамыту және өз
бетімен білім алу, өзін-өзі дамытуға жағдай жасау. Бұдан білім беруде
информатика салысын оқытудың негізгі мақсаттары:
- оқушыларға алгоритм ұғымын түсіндіру, алгоритм жазу түрлерін, негізгі
басқару құрылымы туралы білімді меңгерту;
- оқушылардың оқу процесінде компьютерлік текстермен жұмыс істеу қабілетін
қалыптастыру
- қолданбалы жеңіл бағдарламамен жұмыс жасау мүмкіндіктерін жетілдіру.
Бастауыш сыныпта информатика пәнінің бағдарламалық құрылымы негізінен үш
бөлімнен тұрады.
1. 2-сынып – кіріспе курсы. (Ойын мен есептер)
2. 3-сынып – бастапқы даярлау. (Ақпараттық алгоритмдеу)
3. 4-сынып – даярлау. (Алгоритмдеу негізі)
(1-2 сыныптар) Ойын мен есептегі информатика бойынша оқушыларды
информатиканың кез келеген курсын дәстүрлі бөлімі алгоритммен таныстыру,
ақпаратты өңдеу мен есептер шығаруда алгоритмді орындау және құрастыруды,
зат белгілерін, оларды сипаттауды зат құрылымын анықтауды ойын арқылы
үйренеді.
Ойын мен есептегі информатика курсында алгоритм туралы түсінік,
жазылу түрлері, негізгі басқару құрылғылары, күрделі алгоритмдер,
параметрлі алгоритмдер, алгоритмді жобалау әдістерінен оқушылар көптеген
мәлімет алады. Сонымен қатар оқушылар өз бетімен жоспар құруға және есептің
орындау алгоритмін бөлшектеп түсіндіруге, алгоритмді тесттеуге және қажетті
түзетуді енгізуіге үйрене алды.
3-сыныпта Ақпараттық және алгоритмдеу бөлімі бойынша компьютердің
құрылымын, олардың қызметі туралы толық мағлұмат алады. Ақпарат туралы
түсінігін талқылап, табиғаттағы ақпараттармен танысады. Оқушылардың
алгоритм туралы түсінігі тереңдетіп оқытылады, негізгі алгоритм құрылымымен
(сызықтық, тармақталу, цикл және процедура) танысады.
4-сыныпта Алгоритмдеу негізі алгоритм курсы білімін тереңдетуге
компьютердің құрылымы және оның жұмыс жасау принциптерін, пернелік
тақталармен танысуға бағытталған. Калькуляторды өз қажетіне пайдалану.
Қолданбалы графикалық және мәтіндік бағдарламасымен жұмыс жасау тәжірибесін
тереңдетеді.
Бастауыш сынып оқушыларын оқыту деңгейіне қойылатын талаптар
алгоритмдеу мазмұндық желісі бойынша.
Оқушылар нені білу керек:
- алгоритм ұғымын, алгоритм қажеттіліктерін;
- атқарушылық компоненттер жүйесі ұғымын;
- негізгі алгоритмдік құрылымды;
- алгоритмнің әр түрлі жазылу тәсілдерін;
- алгоритмнің жазылу ережелерін.
Ал, оқушының нені үйрену яғни нақты мысал арқылы көрсетуді, әр түрлі
тәсілдерін құрауды, алгоритм теруді түзетуде және жұмысқа қосуды т.б.
үйрену қажеттілігі көзделеді.
Бағдарламаға сәйкес оқушылардың информатика элементтерін оқып үйрену
барысында олар компьютермен жұмыс жасауды және оны басқа пәндерге (айталық
математика, сурет, қазақ тілі сабақтарында) қолдана біліп, кескіндер салып
үйренуі қажет. Сонымен қатар компьютерді қалай қолдану керектігін, оның
көмегімен қажетті бағдарламаларды іске қосуды перне тақтаның негізгі
қарапайым көп қолданылатын тетіктерін, мысалы: бағыттамалар ENTER, DELETE,
BS, INSERT, т.б.) графикалық редакторды іске қосуды және онда қарапайым
кескіндерді (түзу, үш бұрыш, төрт бұрыш т.б.) салуды, кескінді бояу мен
сақтау жолдарын үйреніп білуі тиіс. Ұсынылып отырған 1-4 сыныптарға
арналған бағдарламалар бойынша аптасына бір сағаттан, ал жыл бойына үш жүз
он бір сағаттан сабақ жүргізіледі. Барлығы төрт сыныпқа жүз екі сағат.
Мұнда қарастырылған тақырыптар балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес
тандалып алынған. Осы аталғандарға сәйкес бастауыш мектепті ақпараттандыру
дегеніміз – бұл бастауыш мектепте оқу құралдары есебінде және бастауыш
сынып оқушыларын тәрбиелеу, дамыту үшін, сондай-ақ оқу процесі мен
мұғалімнің жұмысын талапқа сәйкес ұйымдастыру мақсатында оқу үрдісінде
ақпаратты, коммуникативті технологияларды енгізу керектігін қарастырады.
Ғалымдардың зерттеу нәтижесі бойынша оқу процесінің тиімділігін арттыруда
ақпараттық технологиялардың рөлі зор. Сол себепті де мектепті ақпараттың
басты құралы болып табылатын және соған сәйкес бүгінгі күні құрылымдық,
мазмұндық жағынан, өзгеріске ұшырап отырған пән – информатика пәні.
Информатика пәнінің пропедевтикалық курсын бастауыш сыныптан бастап
оқытуға болатындығы және оны тиімділігі дүниежүзілік тәжірибе негізінде
дәлелденіп отыр.
Ресей ғалымы И.Б.Мыловтың пкірінше, бастауыш мектеп оқушыларын қазіргі
ақпараттық технологияны оқыту процесын ұйымдастыруды негізгі екі
әдістемелік тұрғыда амал ретінде қарастыруға болады.
1. Басты мақсат есебінде бастауыш мектеп оқушыларының нақты компьютерлік
программамен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдері қарастырылады
(графикалық, мәтіндік редакторларымен және қолданбалы программамен
жұмыс істей білу). Тәжірибеге сүйенсек, бүгінгі күні бастауыш мектеп
оқушыларын қазіргі ақпараттық технологияларға оқытуды ұйымдастырудың
бұл әдісі кең тараған.
2. Қазіргі ақпараттық технологияларға оқытуды бастауыш мектептегі
жаңартудың негізгі мақсатына сәйкес қарастыруды және оқыту пән
шеңберінде маңызды дидактикалық аспектілерді ескере отырып жаңа
сапалық деңгейде жүзеге асырылады.
- әр баланың жеке дамуына жағдай жасау және оның оқуда, қарым-қатынасты
өзіндік тәжірибенің қалыптасып, машық және әлеуметтік белгілердің дамуына
ықпал ету;
- дербес оқытуды оқу тапсырмасын бірлесе отырып орындауға біріккен
оқушылармен жеке балаларды құрайтын оқу тобын үйлесімді байланыстыра білу
туралы айтып оқыту үрдісін жаңарту керектігі жайлы айтылған.
Қазіргі өскелең өмір бұл пәннің мектепке жылдам енуімен қатар ол
пәннен берілген білім сапаларын жетілдіруді де талап етеді.
Қазақстанда информатика пәнінің мектепте оқытылу проблемасынын
зерттелуі, биыл құрылғанына 70 жыл толғалы отырғанын Ы.Алтынсарин атындағы
қазақ білім академиясында, бұрыңғы педагогика ғылымындағы ғылыми зерттеу
институты құрамындағы Физика математика циклындағы пәндерді оқыту
әдістемесі лабораториясында ф.м.ғ.к., доцент Ж.Қараевтың жетекшілігімен
1990 жылдардан бастап жүзеге асырыла бастады. Сол кездерде қазақ
мектептеріндегі информатика сабағында А.Есжанов, Б.Нақысбеков, Ж.Қараевтың
дайындаған оқулығы мен әдістемелі құралдары, есептер жинағы пайдаланылады.
Қазіргі таңда мектептерде теориялдық зерттеулер мен практикалық
эксперимент нәтижесі бүгінгі таңда информатика пәнінің бірнеше кезеңге
бөлініп оқытылғаны жөн екендігі дәлелденіп отыр.
Бірінші кезең – пропедевтикалық. Бұл кезеңде, төменгі сынып оқушыларын
алғаш компьютермен тастыру өтеді. Қарапайым компьютерлік ойындар мен
жаттығулар программаларын қолдану арқылы оларда компьютердің алғашқы
элементтері қалыптасады.
Екінші кезең – информатика пәні бойынша оқушылар дайындықтың жалпы білім
деңгейімен қамтамасыз етеді. Бұл кезеңде оқушылар ақпараттық технология
құралы мен әдістерін меңгеріп, компьютерді қолдана білу біліктігі
қалыптасады.
Компьютерді бастауыш мектептер пайдалану үшін арнаулы кабинетте аптасына
бір сабақ өткізіледі. Мұнда сынып оқушысы шағын топшаларға бөлінбей толық
оқытылады. Компьютер электрондық тақта рөлін атқарып, оған оқушылар
кезекпен шақырылады. Олар оқу программасына сәйкес компьютерде
программаларды орындау режимінде жұмыс істейді. Сыныпта жұмыс жүргізу үшін
сабақты көрнекі түрде өткізу мақсатында компьютерде немесе үлкен экранды
теледидарға қосып қою керек. Информатика сабағын басқа пәндермен
байланыстыра отырып өткізу үшін, сабақ кестесінде, ол сол пәннің алдында
немесе артында қойылуы тиіс.
ІІ. Бастауыш сыныптарда математика мен информатиканы интеграциялаудың
ерекшелігі.
2.1. Мектептегі пәндер интеграциясы.
Білім беру жүйесі жоғары білімді, оның жүйелік, саналық, тереңдік,
оңтайлық сапаларын меңгерте, әлем бейнесін, ондағы құбылыстар мен
процестердің байланысын, тұтастығын түсіндіріп тұлғаны қалыптастыруға
бағытталған. Сондықтан қазіргі әлемнің саяси, мәдени, ақпараттық
интеграциясының дамуын меңгеруді талап етеді.
Мектептегі пәннің дербестігі, олардың бір-біріне әлсіз байланыстары
оқушыларда әлемді тұтас бейнесін қалыптастырғанда қиындықтар туғызып,
мәдениетті қабылдауды шеттетеді.
Интеграция процесінің тарихи аспектілеріне келсек, ол дифференцияларына
тікелей байланысты. Интеграция процесі пәнаралық байланыстың оқытудың жаңа
сапалы деңгейінде іске асырылып жоғары формада көрсетеді. Осыдан интеграция
процесінің тамыры классификациялық педагогикадағы пәнаралық байланыс
идеясымен тығыз байланысты екені байқалады.
Отандық педагогикада ХХ ғасырда білімді интеграциялау жолдарын іздестіре
бастады. Соның бірі 1910-1915 ж.ж. Москвада педагог А.И.Папованың
бастапқыда ашылған бастауыш мектептеге арналған Қала мұғалімінің үйірмесі
болды.иМұғалімдер интегративті курсқа пәндерді біріктіру туралы идеялары
негізінде өздерінің бағдарламаларын дайындады.
Сондықтан бастауыш мектепте білімдік-тәрбиенің кешен бірлігінде басқа да
пәндерді өзіне интеграциялап бір пән информатикасы оқыту идеясын
ұсынды.
1980 жылдың ІІ-і жартысында ғана интегративті тәсілдер білім беруде
төмендегідей 4 тұрғыда дамығаны, байланысы маңызға ие болды.
- интеративтік ресурстарға жеке пәннің білімдік мазмұнын біріктіру;
- барлық пәндерде шығармалары дамытатын парадигмаларын зерттеу. (әдіс
бойынша интеграция)
- білім беру процесін компьютерлендіру. (технология бойынша интеграция)
- сабақта оқушылармен коммуникативті қарым-қатынас жасау әдістемесін
үйрету.
Интеграция педагогикалық құбылыс ретінде дәстүрлі сипатта мектептегі
пәндерге тән, әсірсе пәндіп деңгейдегі интеграция болғандығы көрінеді.
Жоғарыдағы талдау нәтижесі интеграцияны педагогикалық құбылыс ретінде
анықтай отырып, оның әлдымен үлкен ғылымда , сосын оның фундаментальды,
негізгі, теориялық және қолданбалы саласында пайда болғандығын көрсетеді.
Демек, пәндер интеграциясы әлемдік және отандық білім беру процесінің
табиғи және жетекші тенденциясы болып табылады.
Қазіргі кезде мектептегі интеграция педагогикалық, ұжымдық және
мұғалімнің оқушыларға сапалы, тиімді әсер ету мақсатында шығармашылық,
потенциалын дамытып, жаңа педагогикалық міндеттерді шешудің белсенді әдісін
іздестіру бағытының бірі ретінде түсіндіріледі. Интеграцияның оқытудағы
мәні мынадан көрінеді. Интеграция оқыту жүйесінде екі маңызға ие:
1) Бұл оқушыларды қоршаған әлем туралы тұтас тәсілдерді қалыптастырады.
Мұнда интеграция оқытушылардың мақсаты ретінде қарастырылады.Оқушыға
әлемнің тұтас екенін түсіндіріп, оның бөліктерін жүйе ретінде бейнеленген
білімді білу керек. Бұл мақсатты жүзеге асыру бастауыш мектепте басталуы
қажет.
2) Бұл пәндік білімдерді жақындастардың жалпы негізін құрайды. Бұл жерде
интеграция оқытушының құралы ретінде айқындалады, яғни дәстүрлі пәндік
білімнің түйіскен жерінде түсіндіруді алу, алынған білімді біртұтас жүйеге
келтіру құралы.
Осы тұрғыдан оқу пәндері арасындағы интеграция пәндік жүйені мойындатады.
Ол арасындағы өзара байланыс пен өзара тәуелділікті тереңтетуге
бағытталған, оның жетілуінің бір жолы болып саналады. Педагогика ғылымының
міндеті оқыту мен мақсаты мен қызметінде әртүрлі пәндердің бөлімдері мен
жеке әлемдік тұтасқа біріктіру және қайта қалпына келтіруге бағытталған
интеграцияны жүзеге асыратын мұғалімге көмектесу болып табылады. Көпжылдық
тәжірибе көрсеткендей, оқушылар пәндерден дайындығы аясында, жаке
білімдер мен біліктілікті қолдануда сол білімді пайдалануға қиналады.
Оларға өз бетімен ойлау, алынған білімді қолдану жетіспей тұрады. Бұл
оқытудағы бар байланыстарды жаңартып, білім алушының білімін дамытуға
бағытталған, алған білімді біртұтас жүйеге біріктіретін пәндер
интеграциясының қажеттіліктерін тудырады. Сондықтан интеграция іс-әрекетті
алмастыру және бір пәнмен басқасына білімді жай көшіру емес, қазіргі ғылыми
білімнің тенденциясын бейнелейтін жаңа дидактикалық эквивалентті құру
процесі болып табылады.Әр түрлі пәндердегі білім алудың соңғы мақсаты мен
құндылықтардың бірлігін қалыптастыратын, өз бетімен өзіндегі білімін жүйеге
келтіретін, алуан мәселелердің шашімін таба алатын қабілеті бар ұрпақты
тәрбиеге, қабылдауға мүмкіндік туғызады. Бұл процестің гуманистік негізі
адамды табиғат пен әлеуметтік қоғамның орталығы, құндылығы ретінде
қарастыру болып табылады.
Интеграция педагогикалық принцип ретінде білім беру мазмұнын өзгерте
отырып, тұлғаны әлемді тұтас тану қабілетін, практикалық міндетте шешуде
жүйелі ойлауды қамтамасыз етеді. Сондықтан пәндер интеграциясына негізін
технология оқу процесін қарқындау жолымен шешуге мүмкіндік туғызады. Ол
төмендегідей екі жолмен асырылады:
- жүйелендіру және бір мезгілде оқу материалын кеңейту;
- оқытудың жаңа белсенді формасын, әдістері мен құралдарын іздестіру;
Кез келген оқыту техникасы оқыту үлгілері жиынтығынан тұрады. Осы орайда
техниканың үлгісінде мынандай белгілер анықталады:
- уақыт бірлігінде оқытылатын ақпарат санын көрсету;
- оқу материалдарын интеграциялау және графикалық түрде дидактикалық
білімін кеңейту;
- мұғалім мен оқушының ынтымақтастығын тудыру;
- оқушының ақпаратты тұтастай қабылдауы;
- оқу әрекетінің өзара байланысты формаларының көптүрлігі.
Интеграция ғылым элементінің жай қосылуы емес, ол білімді тереңірек
түсінуге мүмкіндік беретін жаңаша жүйеленген ішкі бірлік.
Осы тұрғыда мектепте берілетін математикалық білім мазмұнын жаңарту
жолдарын іздестіруінің басты мақсатының бірі – математика курсының
құрылымдық аспектісін жалпылауға баса назар аудару. Дегенмен мұның барлығы
мектепте берілетін математикалық білім мазмұны қазіргі қоғам талаптарын
толық қанағаттандырады деп қорытынды жасауға мүмкіндік бермейді.
Қазіргі әр қилы ақпарат көлемінің бірден артуы, оларды іздестіру және
бірден өндеу қажеттілігі информатика негізімен таныстырудың, оқыту
процесінде және тұрмыста жаңа есептеу технологиясын қолдану бірліктерінің
маңызын арттыра түсуде. Соған сәйкес қажетті білім мен дағдыларды меңгерту
өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Осы мақсатта әлемнің көптеген
елдерде оқу жоспарына информатика пәнін енгізетін және білім беруді
компьютерге қатысты бағдарламалар қабылданған.
Осы тұрғыдан алғанда математика саласына енетін пәндермен берілетін
білім мазмұны оқушының өміріне қажетті кең ауқымды дағдыны, біліктіліктерді
меңгеруіне мүмкіндік беретіндей деңгейде құрылуы тиіс деп ойлаймын. Мұнда
біліктілік деп оқытудың және өздігінен білім алудың нәтижесінде
қалыптастыратын және адамның әлеуметтік-мобильділігін анықтайтын, білім мен
тәжірибеге құндылықтар мен бейімділіктерге негізденген жалпы қабілеттерді
түсінеміз.
- Әлемнің ғылыми бейнесін түсіну, іздену-зерттеу, шығармашылық әрекеттеріне
қатысты дағдыларды меңгеру;
- жаңа ақпараттық және коммуникативтік технологияларды, санымен бірге
оларды нарықтық қатынас жағдайында бағытын анықтауды;
- әрекетті шындыққа сай жоспарлаумен ұйымдастыруларды өз мүмкіндіктерімен,
жеке бас жетістіктерімен сәйкестендіре алу, өзінің өмірі мен жасаған
әрекеттері үшін жауапкершілікті сезіну.
Бұлар мектептегі математиканы оқыту нәтижсінде күтілетін нәтижелерді
анықтауда негізгі бағдарға алынадаы және олардың математика білім саласы
бойынша түйіндік және пәндік компентенцияларды анықтауда басты рөл
атқарады. Себебі, олардың мазмұны мектепте математиканы оқытуда көздейтін
мақсат пен атқарылатын міндеттің мазмұнымен өзектесіп жатыр. Математика
білім саласы бойынша маңызды күтілетін нәтижелер білім мазмұнының жетекші
компоненттер және білім, түсіну, жоғары сипаттағы біліктер деп аталатын
категориялар арқылы бейнелермен оқу материалдарын меңгеру деңгейін ескере
отырып анықтауы да мүмкін. Осы бағыттағы Математика білім саласының
негізгі компоненттерін (сандар және өлшеу; логика және алгоритмдеу; соған
сәйкес жүйеленген күтілетін нәтижелерді белгілеген.
1. Сандар және өлшеу:
- сан объектілердің қажеттіліктері сандық өлшемі ретінде қолданылады;
- практикаға қажетті есептеулер мен өлшеуді орындауы.
2. Логика және алгоритмдеу:
- өзінің дәлелдерін негіздейді, логикалық пікірлердің негізінде
дәлелдемелер келтіреді;
- әр түрлі ыңғайлы шешімдер қабылдайды.
3. Ақпарат және мәліметтер:
- әр түрлі сипаттағы ақпараттарды қабылдайды және бейнелейді;
- мәліметтерді ұсыну және өңдеу әдістерін меңгереді.
Мұндағы Логика мектептік математикалық білім мазмұнын құрайтын жеке
желі ретінде қарастырылмайды. Бұл ұғым мектеп тәжірибесінде математикалық
білім беру міндеттерімен шешуде алынатын нәтиже болып табылатын логикалық
ойлауы ұғымының ауқымында ғана таныс.
Бастауыш сыныптарда математиканы оқытудың басты мақсаты – оқушыларға
математикалық білім, білік және дағдыларды игерту, оларды мектептің негізгі
сатысында оқуларын ары қарай жалғастыруы үшін жол-жолын дайындау. Мұндағы
білім, білік дағдылар теріс емес бүтін сандар; маңызды шамалар және олардың
өлшем бірліктері; арифметикалық амалдар және олардың қасиеттері, есеп және
оны шығару процестері; алгебра элементтері, геометрия элементтері деп атап
пән объектісіне негіздеген.
Онда мектептің бастауыш сатысында математикалық білім беру мақсаты
мен міндеттері іс-әрекетке негіздеп жүзеге асырғанда ғана оқушы бойында
қалыптасып дамитын қабілеттер деңгейі оның математикалық сауаттылық
деңгейін бейнелейді. Математикалық сауаттылықты сипаттайтын аспектілердің
бірі – математикалық біліктіліктер – математикалық ойлауды, жазбаша және
ауызша математикалық дәлелдемелерді, проблеманың қойылымын және шешімін,
математикалық моделдеуді, қазіргі технологиялық құралдарды пайдалы жағын
қамтитын барынша жалпы математикалық қабілеттер мен біліктер.
Енді осы көрсетілген математикалық білімдердің компоненттеріне жеке-
жеке тоқталайық. Математикалық ойлау есептер шығару барысында дамиды.
Мұндай есептер талдауды, мәліметер мен ісденістерін, шамаларын салыстыруды,
есептін қарапайым моделін жасауда, есептің мәліметтерін синтездеуді және
оларды математикалық сөйлем түрінде өрнектеуді талап етеді. Сондықтан есеп
шығарудың басты мақсатының бірі – оқушының ойлауын дамыту.
Математикалық есеп дегеніміз – математикадағы заңдар, ережелер мен
әдіс-тәсілдер негізінде оқушының ойы мен іс-әрекетін талап ететін және
математикалық білімді меңгеруге, оларды практикада қолдана білуге дағдыра,
ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталған жағдайлар.
Математикалық есептер:
а) жаңа математикалық ұғымдар мен мағыналарды үйрету;
ә) практикалық біліктер мен дағдыларды дамыту;
б) білімнің тереңдігі мен баяндылығын тексеру;
в) проблема кою және практикалық ахуал туғызу;
г) өткен материалдарды пысықтау, жалпылау, қайталау және т.б. үшін
пайдаланғанда олардың математикалық білктілікті қалыптастыру құралы бола
алатындығын. математикалық моделдеу қарапайым тілмен айтқанда санды және
әріпті өрнектер, теңдеу, теңсіздіктер құру, диаграммалар, функцияның
графигін т.б. салу. Сонымен бірге ол да есептер шығару сатысының ең маңызды
бөліктерінің бірі.
Қазіргі техникалық құралдарды пайдалана алуға үйрету Математика
білім саласына енетін пән ретінде қарастырылып жүрген Информатика және
есептік техника негіздерінің негізгі мақсаты мен міндеттері болып
табылады. Осы тұрғыда әр түрлі пікірлер болғанымен ол Математика білім
саласына енетін пән ретінде қарастырылады.Осыған байланысты қазіргі
мектептің алдына қойылған негізгі мақсат – оқушыларды қазіргі халықтың
талаптар деңгейінде күнделікті өмірде компьютерді еркін пайдалана алуға
үйрету. Соған сәйкес оқушының жинақтаған нақты математикалық біліміне
негізгі іс-әрекет және информатика құралдарының көмегімен жүзеге асады.
Ортаны танып-білуіне жағдай жасау – мектепте білім берудің маңызды
компоненттері болып табылады.
Жоғарыда айтылғандардың барлығы мектепте берілген математикалық
білім сапасын арттыруда маңызды болып табылатын төмендегідей ұсыныстар
жасауға мүмкіндік береді.
1. Оқытушының әрбір сатысында берілетін математикалық білім мазмұны
анықталып оқу бағдарының көптүрі болуы қажет.
2. Біліктілікке негізделген оқу бағдарламаларында білім мен жетістігін
қолдануға басымық берілуі тиіс.
3. Оқушының дайындығының деңгейін бағалау өтілген материалдары формальді
түрде тексеруге емес, алған білімнің мәнін түсіндіре іс-әрекетінде қолдана
білуі тиіс.
Осы мақсатта болашақ математика мұғалімі мектеп математикасын оқытуда
компьютерлік технологияны құрал ретінде пайдалана алуға даярлау
Математиканы оқыту әдістемесі курсын оқыту үрдісі өзгеріске әкелмей
қоймайды. Сол себепті Математиканы оқыту әдістемесі мазмұнын, оқыту түрі
мен әдісімен ұйымдастыру формасын қайта құруды және жетілдіруді,
компьютерге бағытталған сабақтар жүйесін жасауды қажет етеді. Әсіресе,
информатика курсының жалпы білімдік функциясына, оқыту мен тәрбиелеудің
басты міндетін атқару барысындағы потенциалдық мүмкіншіліктеріне назар
аудару қажет. Осыған байланысты жалпы орта білім беру мазмұнына жаңа пән –
Информатика және есептік техника негізінің енгізілуі математика мен
информатика пәндердің арақатынасына , олардың интеграциялы байланысты
әдістемелік мәселелер туындайды.
Бұл екі пән арасындағы байланыстар барынша жан-жақты. Бұл
байланыстар, ең алдымен, ғылым мен технологиялардың барлық салаларын
компьютерге байланысты міндеттер аясында мектептегі математика курсының
информатика негізінің пропедевтикасы және ғылыми базасы тәрізді болады.
Ақпараттық технология жағдайында математиканы оытудың дәстүрлі әдістемелік
жүйелерін де қайта құру қажет.
Математика мен информатикаға бұған дейін игерілген және машықтануға
қол жеткізген алгебралық символға негізін алгоритм ұғымы арқылы көшу идеясы
әдістік тұрғыдан өте қызықты.
Алгоритм – математика мен информатикадағы негізгі ұғымның бірі.
Мектептегі математика көп мәнді сандардан арифметикалық жұмыс алгоритмін
бастап, кейбір функция түрлерін интеграциялау және дифференциялау
алгоритміне дейінгі сан алуан алгоритмге толы.
Сызықтық, тармақтық, циклдік алгоритмдер де бар. Демек осындай бай
материалдар арқылы алғашқы 7-8 оқу жылдарында алгоритм ұғымы қалыптасып,
оның түрлері мен ерекшеліктерін білу мүмкіншілігі бар. 3-4 сыныптағы
математика курсында және алгебра курсында оқушының алгоритмді сипаттау
әдісінің блок-схемасын меңгеруі көзделді.
Математика мен информатиканы оқыту барысында кейбір ұғымдарды
үйлестіру қажеттілігі туады. Мысалы. математиканың символдық тілінің
ерекшеліктерінің бірі - әр түрлі айнымаларды кеңінен қолданған болса,
сондай айналымдар бағдарламалау тілінің де негізгі элементі болып
табылады.Функционалды есептеу алгоритмі бұл ұғым туралы түсінікті кеңейте
түсуге мүмкіндік береді. Алгоритм жасау үрдісінде алгоритм құрылымын
анықтауға, оны жүйелі түрде жасауға, алгоритм әдісімен шығаруға жол ашады.
Алгоритм ұғымын бағдарламаға тікелей пайдаланумен қоса, ол математика
курсын оқытудағы алгоритмдік бағыттарды іске асыруда, оқушының алгоритмдік
қабілетін дамытуда өте маңызды. Алгоритм құру арқылы белгілі бір типтегі
математикалық есептердің тұтас тобы шешімін табады.
Математикалық мағынада алгоритм дегеніміз есепті шешу формаларын
жасау, мәтіндік есептің математикалық моделін құруды білдіреді және
алгоритмдер арқылы алдын-ала сипатын әрекеттің автоматты түрде орындалуына
жеткізеді. Математикалық моделдерге мысал ретінде:
Компьютерлік техника құралдары енгізумен бірге математиканы оқыту
мазмұнының әдістері де өзгереді. Компьютердің есептеу мүмкіншілігін
алгебралық және теңдеулер мен теңдіктер жүйесін шешуге пайдаланған қолайлы.
Машинаны графика жүйесімен жұмыстары геометрия есептермен бағалау керек.
Қажетті геометриялық есептер жүргізу үшін ЭЕМ-ді жазықтықтағы және
кеңістіктегі геометриялық есептерді көрсетуде пайдалану тиімді.
Компьютерді пайдалану мектепке математикалық тәжірибелер енгізуге жол
ашады, ол тәжірибелер шек, үздіксіздік, туынды және интеграл т.б. ұғымдарын
қалыптастыруға жағдай жасайды. Элементтер функциясының графигін
зерттегенде компьютерді көрнекті құрал ретінде пайдалану керек. Жоғары
сыныптарда математика курсын оқытуда информатикамен алған білім мен білік
қолданылуы тиіс. Ал төменгі сыныптарда математика курсы информатиканың
негізгі ұғымын енгізу, игерту дайындықтарына бағытталуы керек.
Қазіргі уақытта математика мұғалімін даярлағанда мектептегі математика
мен информатика пәндерін кешенді түрде үйрену мәселелері актуалды
проблемаға айналып отыр. Бұл жағдайда математика курсының көптеген
тараулардың маңызын қайта бағалап, көптеген дәстүрлі алгоритмді басқа,
неғұрлым машинада жұмыс істеуге бейімделуді алгоритммен ауыстыру өте қажет.
Ол кезде математиканы білу информатика және есептегіш техника курсының
мазмұндық негізін қалыптастыруға елулі үлес қосады. Сондықтан, жаңа оқу
пәні – Информатика және есептегіш техника негіздері мен дәстүрлі
математика арасындағы пәнаралық байланыстарды қарастырғанда екі негізгі
аспектілерді ескеру қажет.
- математиканы оқыту барысында информатика идеялары мен әдістерінің
көрініс табуы;
- әдістемелік тұжырымдардың, қағидалардың, ұғымдардың және
терминдердің ұштасып жатуы.
Білім беру жүйесіндегі өзгерістер математика мұғалімінің кәсіби
даярлығына, шеберлігі, зердесі мен жалпы мәдіниетіне қойылған талапты
жоғарылата түседі. Бұл талап үрдісінен шығу үшін әр түрлі бағыттағы
пәнаралық байланыстарды жөндеген жөн. Мәселен, математика мен
информатиканың пәнаралық байланыстарын жолға қою және оны пайдалану,
біртұтас білім-білігін қалыптастырып, болашақ математика және информатика
мұғалімінің кәсіби міндеттерін шешілуіне жағдай жасайды.
Математиканы оқыту әдістері курсында компьютерді қолданып дәрісті
өкізу үлкен ұйымдастырушылық техникалық дайындық жұмыстарын қалайды.
Компьютерлік техниканы қолданып сабаққа дайындалу жай сабаққа қарағанда көп
уақытты алады, себебі теориялық материалдармен қатар оқыту педогогикалық
бағдарламалық жабдықтармен қарап, сәйкесінше таңдау, болмаса қажет
педогогикалық бағдарламалар жабдығын құру керек. Әрине, бұл мұғалім үшін
үлкен шығармаларды талап етуі анық. Алайда, Математиканы оқыту әдістері
курсы болашақ математика мұғалімінің кәсіптік негізін құруға бағытталған
және олардың өзіндік әрікетін қалыптастыру мен дамытуға, пәнаралық
байланыстарды дамыту мәселелерін жетілдіруге, оқушыларды қажетті деңгейде
компьютерді оқу үрдісінде оқыту құрылғысы ретінде пайдалана алуға,
өздігінен білімін тұрақты тереңдетуге баулауға, озық педогогикалық
тәжірибелерін тануға және т.б. мәселелерге бағыт береді.
Сабақ өту барысында қарастырылатын талаптар бойынша оның мазмұнымен
толықтырғанда компьютер мүмкіншілігін пайдалануға болады. Берілген сабақтың
мазмұнына қарай компьютерлер әр түрлі суреттерді, графиктерді көрсете
алады. Компьютер арқылы тақырыптарды іріктеу, мұғалімнің кәсіптік-
дидактикалық әдістемелеріне, оқу үрдісін ұйымдастыру шеберлігіне, әдіс-
тәсілге, сабақтың көрнекілігін арттыруына және ЭЕМ көмегімен жұмас жасау
ерекшеліктеріне байланысты.
Дұрыс таңдалып алынған тақырыптар компьютердің есептерінің шешуін
қамтамасыз етеді және геометриялық фигураларды салуда терең түсінуіне
көмектеседі. ЭЕМ-ң техникалық мүмкіндіктері мен фигуралардың экранда әр
түрлі орналасуы оқушының жұмыс қабілетін көтереді, қызығушылығын,
шығармашылық ойлауларын дамытады, белсенділігін арттырады, болашақ мұғалім
қызметіне тиімді оқыту құралы ретінде пайдалана алатындай қажет іскерлігі
мен біліктілігін қалыптастырады.
Әсіресе, информатика курсының жалпы білімдік функциясына, оқыту мен
тәрбиелеудің басты міндеттерін атқару барысындағы потенциалдық
мүмкіндіктеріне ерекше назар аудартады. Осыған байланысты оқыту процесінде
білімгердің, білімнің дағдысын, белсенділігін өз беттерінше жүйлеп және
ақпараттық кеңістікте қажеттіліктерді анықтап, үйреніп, шығармашылық
тұрғыда ойлана білуін қалыптастыруға, дамуға тікелей ықпал ететін жобалық
әдістерінің рөлі артып отыр. Жобалық әдістің пайда болуы, дамуы, мақсат-
мазмұны және оны информатиканы оқыту процесінде қолдану техникасы туралы
мәселелер жұмысында қарастырылатын болатын. Ендігі кезекте жекелеген
білімдер мен тақырыптар бойынша оқу проектілерін қолданудың алғышарттары
мен оған қойылатын талаптарды айқындап алу міндеттері туындайды. Осы
мақсаттары Алгоритмдеу, Математикалық модулдеу, ЭЕМ компьютермен
есептер шығару сияқты тақырыптар бойынша қолданбалы мүмкіншіліктермен оқу
жобасын қарастырады. Алгоритм бөліміне сәйкес жобаларды орындау барысында
программа құру және оны іске асыру үшін таңдалған тілдердің программалау
ортасында жұмыс жасау мүмкіншілігі меңгеріледі, программалық үзілістер мен
кездейсоқ сандарды алу мүмкіндігін меңгеру қажеттігі туындайды. Әрине,
математикалық сабақта есептің түрлері бойынша алгоритмдік шешілу
күрделілігі әр түрлі болуы тиіс. Бұл жобаның жүзеге асыруы үшін қажетті
алғышарттар ретінде алгоритмдеу негіздерін білуді және тілдік орта
программаларын жұмсай білуін атауға болады. ЭЕМ компьютермен есептер
шығару кезеңдері бөлімі бойынша қолданылған есептің шешу жолдарын
(нәтижені зерттей отырып), алгоритмдеу ретін, қандай да бір элементтерін
хабардар болуы және программаларды өңдеу жөніндегі практикалық машығы
болуын талап етеді. Әрине, мәселелердің шешілуі көптеген алғышарттардың
орындалуын талап етеді. Ең алдымен мәселелерді қойып және оны сәтті шешу
үшін білімгердің тиісті білім деңгейін, үдеріс барысында қандай жаңа
ұғымдар, түсініктерді қабылдап меңгеру қажеттігін және бұрыңғы білім
машықтануын пысықтауға қаншалықты мүмкіндіктер ашылатынын ескеру керек. Оқу
жобаларын таңдау және құру барысында оқушының атқарған жұмыс деңгейін (оны
орындауға қажетті білімнің жеткіліктілігін) ескерумен қатар тақырыбының
оқушыны қаншалықты қызықтыруы мүмкіндігі талдап алынуы дұрыс.
2.2. Математиканы оқытуда информатика элементін пәнаралық байланыс
негізінде оқыту әдістері.
Білім беру мазмұнында информатика негіздері мен шет тілін ерте жастан
бастап оқыту мен тәрбиенің негізгі бағыттары көрсетіп белгіленген.
Сондықтан заман талаптарына сай информатиканы бастауыш мектептегі
математиканы оқытуда алғашқы дайындық курсы ретінде ендірудің қажеттігі
бүгінгі күнгі педагогика саласындағы іргелі тың мәселелердің бірі болып
отыр. Орта мектепте информатика мен математиканың аралық байланыс ретінде
оқытылуы көптеген педагогикалық ізденістер мен ғылыми-әдістемелеік еңбектің
туындының жандана түсуіне алып келеді. Бұл пәннің бүгінгі қоғамда алатын
орнын, еркшелігін ғылыми-әдістік тұрғыда негіздеріне арналған көптеген
ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Атап айтқанда, ғылыми зерттеушілердің
ішінде С.Пейперт, Ж.Плаже, Ю.Первин, Е.Коган, О.А.крашоперова,
А.Витухновская мен А.Семенованың және отандық ғалымдардан Е.Бидайбеков пен
Ж.Қараевтың тұжырымдамалары мен Қ.Әбдиев, Ж.Сардарова және
Г.Абдулкаримованың зерттеу жұмыстары бастауыш мектептерде информатика
элементтерін математика пәніне пайдаланудың теориялық негізі бола алады.
Алайда, бұл зерттелген жұмыстарда бастауыш мектепте информатика элементін
оқыту негізінде пәнаралық байланыстарын жүзеге асыру жөніндегі мәселелер
жеткіілікті дәрежеде зерттелген жоқ.
Сондықтан бастауыш мектеп оқуышыларына информатиканың алғышарттары
түсініктемелері мен ұғымын беру, сонымен қатар математиканы оқып үйренгенде
пәнаралық байланыстары жүзеге асыру арқылы қажет болатын білім мен
іскерлігін, дағдыларын жастарды ақпараттық қоғамда қызмет етуге дайындығы
осы кезеңнен бастау қажеттілігі басты назарда болып отыр. Мұндай келесі
мәселелерді шешу, бастауыш мектепте информатика элементін оқыту негізінде
(математикамен) пәнаралық байланыстары жүзеге асыруды теориялық,
психологиялық және педагогикалық жағынан негіздеуді қажет етеді. Жоғарыда
аталған мәселелер зерттеу жұмысының көкейкестігін анықтайды. Бірақ бүгінгі
таңда информатика элементін пәнаралық байланыс негізінде бастауыш мектепте
оқытудың қажеттілігі мен оны оқыту үрдісінде жүргізуге тиімді оқу-
әдістемелік құралдың, оқыту бағдарының жеткілікті дәрежеде болмауының
арасында қарама-қайшылықтар бар. Осы қарама-қайшылықтың бастауыш мектепке
информатика элементінтін пәнаралық негізінде оқытушыны енгізу арқылы
оқушыда алғашқы білім, іскерлік, дағды қалай қалыптастыруға және оның қалай
теориялық психологиялық-педагогикалық алғышарттарын анықтауға болады? –
деген зерттеу мәселелерін қарастыралық.
Зерттеудегі жұмыстың мақсаты – бастауыш мектепте информатика
элементін математикада оқыту, яғни пәнаралық байланыстар негізінде оқу
әдістемесін жасау.
Бүгінгі күні дидактикада оқыту әдісін талдап, іріктеудің түрліше
байқаулары өтіп жатыр. Оқыту әдісін талдап ретке келтіру белгілі бір
әдістерді жүйеге келтіру заңдылықтарын және ортақ сипаты мен ерекшелігін
ашуда үлкен маңызды рөл атқарады. Зерттеу жұмысында бастауыш мектепте
информатика элементін оқыту әдісіне төмендегідей көкейкесті мәселелер
туындайды:
- әрбір пәндер бойынша жүргізілген оқу материалдарын оқушының санасына
қалай ояту керек?
- Балалар білімді, іскерлік пен дағдыларды игеруі үшін, олардың білімді
болуына қалай көмектесу керек?
- ынтасы бар мен ынтасы жоқ балаларды қалай оқыту керек?
Дәл бүгінгі күні ғылыми техникалық үрдістің жоғары дәрежеде дамуы,
оқытудың жаңаша, тиімді әдістерін іздестіруді талап етуде. Оқыту әдістері
ұғымын қалай түсіну керектігі қабылданған. Оқыту әдісі дегеніміз – бұл
оқыту міндетін шешуге бағытталған мұғалім мен оқушының біріккен іс-
әрекетінің жүзеге асу тәсілдері.Оның негізгі атқаратын қызметі, білімдерді
жай беру емес, мектеп оқушының танымдық қабілетін қалыптастыру мен сабаққа
деген ынтасын ояту болып табылады. Демек, оқу процесінде компьютерді
қолдану білім мен біліктілікке қоятын талаптарды қайта қарап, жетілдіріп
жүйелеуді талап етеді.
Қазіргі таңдағы ақпараттық технологиялар әр бір оқушының білім беру
үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға айқан мүмкіндіктер береді. Сондай-
ақ оқушының танымдық іс-әрекеті күшейіп өзіндік жұмыстарды тез орындау
мүмкіндігі артады. Осылайша оқыту құралдарының бірі – электрондық оқулық.
Ол оқушыны даралай оқытуды жаңа информациямен жеткізуге, сондай-ақ
игерілген білім мен біліктілікті тестік бақылауға арналған программалар
құралады. Оқу процестерінде жаңа информациялық технологияларды енгізу ісі
де математикамен тығыз байланысты өткізіледі. Сондықтан математика пәні
мұғалімдері компьютерлік техниканы меңгеріп қана қоймай, оны өз пәндерінде
кеңінен қолдануда.
Математикадан сабақ беру әдістемесі педагогикалық ғылымдар жүйесінің
бір бөлігі болып табылады.
Пән ерекшелігіне қарай математика курсын толығымен компьютерлік
негізде ауыстыруға болмайды. Мысалы, алгоритм арқылы есептер шығару
жолдарын оқушының абстрактілік ойлау қабілетін дамыту істері бұрыңғы
тәсілдерімен жүргізілуі тиіс. Тек кейбір тақырыптар мен тарауларды оқып
үйренуді компьютерлік техникаға жүктеу керек.
Оқушының пәнді жақсы игеруінің басты шарты мұғалімнің осы сабаққа
деген қызығушылықты тудыра білуінен басталады. Жаңа технологиялар –
педагогтың мүмкіншіліктерін күшейтетін құрал, бірақ ол мұғалімді алмастыра
алмайды. Сабақты компьютермен сүйемелдеу ісін жүзеге асыру, оны негіздеу
және қайта қарастырылуы қажет.
- математикада компьютерді пайдалану арқылы оқу сапасының артуы мен оқу
аймағының кеңеюіне байланысты қоғамның әлеуметтік талабына сай болуы;
- компьютерлік техниканың бұрыңғы дәстүрлі пәндерге, оның ішінде
математикаға араласуы, енгізілуі;
- оқушының әр түрлі компьютерлік техникалық құралдарды игеріп, соларды
тұтыну тәсілдерінің қалыптасуы, яғни оларды игеру оқушыларды жаңа білім
ортасына жылдам енгізеді;
- математикалық түсініктер мен ұғымдарды оқып үйренуіне қажет жоғары
деңгейдегі ойлау қабілетін қалыптастыру мен дамуда компьютерлік
техниканың тұрақты қолданушылық мүмкіншілігінің пайда болуы;
Компьютермен оқытудың өз мақсаты, мазмұны, формасы және ерекше өткізу
тәсілі бар екені белгілі. Осындай сабақтар жасаудың мынандай негізгі
кезеңдері бар:
- оқу мақсатын анықтау;
- өтілетін тақырыптың, білімнің материалын талдау, керектігін таңдап алу
және оның тиісті құрылымымен жасау;
- оқыту тәсілін таңдау;
- сабақты жобалау, яғни оның жоспарын құру;
- сабақты жүргізудің программасын жасау;
- оқу процесінде компьютерлік сүйемелдеуді бар сабаққа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz