Гемоглобин эритроциттің құрамына кіретін белок

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

БИОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

«БЕЛОКТАРДЫҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ»

«Бекітемін» Ғылыми жетекшісі

Кафедра меңгерушісі м. ғ. к., профессор

б. ғ. к., доцент

Ажибаева З. С. Б. К. Керімбеков

(қолы, аты жөні, ғылыми атағы) (қолы, аты жөні, ғылыми атағы)

« » 2009 жыл Орындаған студент

Матанова Гульназа

(қолы, аты жөні)

Хаттама №

Биология-050113

« » 2008жыл (тобы, шифры, мамандығы)

Түркістан - 2009ж

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1. Белоктардың құрамы . . . 5-13

2. Белоктардың функциональдық жүйеде әртүрлі болуы . . . 14-23

3. Аминқышқылдар-белоктардың құрылымдық элементі . . . 24-33

4. Белоктардың ерітінділердегі анықталуы . . . 34-43

5. Ферменттер . . . 44-58

Қорытынды . . . 59

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 60-63

Кіріспе

Диплом жұмысын орындау үшін дербес тәжірибелік ізденіс жүргізіледі немесе белгілі тақырып бойынша әдебиеттік шолу жасақталып тұжырымдалады. Бұл реттегі мақсат болашақ маманның білім деңгейін толық қанды жетілдіру болып табылады. Мұндай болмаған жағдайда студенттің білім деңгейі жоғары дәрежеге еге бола алмайды және ізденіс бағытына жол ашылмайды. Сондықтан біз белоктардың биологиялық маңыздылығына тарихы және ғылыми тұрғыдан әдебиеттік шолу жасау арқылы мақсатты мәліметтерді іздестіріп сараптадық.

Белоктардың құрамын анықтаған ізденіс біреу ғана болған жоқ. Алғашқы рет Голландия ғалымы Мульдер және де Ф. Энгельс сондай ақ орыс химигі Н. Н. Любавин және тағыда басқа көптеген ғалымдар болды.

Белоктардың функциональдық жүйеде әртүрлі болатындығына мынадай авторлар мысалы, неміс зерттеушілері Коссельдің, Вильгельм Гофмейстердің және де Эмиль Фишердің еңбектерінде дәлелдемелер келтірілген. Айталық гемоглобин оттегі тасымалдаушы, ферменттер ыдыратушылық және тағыда басқа фунциональдық жүйеде белоктардың әртүрлі болуы.

Аминқышқылдар-белоктардың құрылымдық элементі болатынын дәлелдеген ізденістер қатарына көптеген ғылыми мәліметтер бар. Мысалы, К. С. Сағатов, Мұхит Нұрышов және де Березов Т. Т. тағыда басқа ғалымдар.

Ферменттер тұралы мәліметтерге тоқталсақ. Негізінен ферменттер туралы білім ХІХ ғасырдың бірінші жартысында басталған. Яғни ферментер дегеніміз И. П. Павловдың айтуынша белоктық заттар. Ферменттердің зерттелу тарихында өз үлестерін қосқан ғалымдарда аз болған жоқ. Атап өтсек Монассеин мен Бюхнер, Дж. Саннер, А. И. Виртанин және тағыда көп деген ғалымдар еңбек сіңірген.

Қазіргі кезге дейін екі мыңдай ферменттер анықталып, олардың екі жүздейі кристалл түрінде бөлініп алынған. Дегенмен, ағзаның басқаратын ферменттердің көпшілігі қазіргі кезде белгілі болса да, генетикалық тұрғыдан қарағанда әлі де, көптеген ферменттер ашылуы тиіс.

4

1. Белоктардың құрамы

Голланд оқымыстысы Мульдер алғашқы рет 1838 жылы барлық тірі ағзада кездесетін күрделі органикалық зат «протеин» яғни белок терминінің атауын қолданды. Тірі ағзаның құрамына кіретін белоктар немесе протеиндер (protos-бірінші, алғашқы деген грек сөзінен алынған) органикалық қосылыстардың 50%-85%-ын құрайды [1] .

Белоктар - амин қышқылдарының қалдықтарынан тұратын, жоғары молекулалы биологиялық полимерлер [2] . Алғашқыда белоктар деп, құс жұмыртқасының сары уызын қоршап жатқан, тұтқырлығы бар, қыздырғанда қатайып, ақ түске айналатын затты атаған[3] . Сондықтан осы қасиетке ие заттардың барлығы белоктар деп атала бастаған. Белоктардың өте жоғары биологиялық маңызы бар екендігін данышпандық көрегенділікпен Ф. Энгельс анықтап: «Өмір дегеніміз- белоктық денелердің тіршілік ету тәсілдері… Тіршілік бар жердің бәрінен, біз оның қандайда болмасын, бір белокты денемен байланысты екенін табамыз» [4] . Шындығында, өлі мен тіріні ажырататын белгілердің барлығы белоктармен байланысты. (өзіне тәрізділерді түзе алуы, жиырылуы, зат алмасуы, құрылымының жоғары денгейде ұйымдсқандығы, энергияны өзгерте және пайдалана алу қабілеті) [5] . Табиғатта белоктардың алуан түрлілігі өте жоғары, астраномиялық сандармен (10 ¹⁰ -10 ¹² дәрежесінде) белгіленеді. Бұл жануар организмдерінің 1, 2х10 ⁶ дәрежесіндегідей түрлері болатындығын қамтамассыз етеді, сонымен қатар массасының үлкен бөлігі белоктардың үлесіне тиеді [6] .

Белоктық заттар көбінесе өсімдіктерде түзіледі. Ол үшін топырақ құрамындағы азотты қосылыстары пайдаланылады. Бұл құбылыс, әсіресе, бұршақ тұқымдастары мен майлы дақылдар (бұршақ, бөрібұршақ, күнбағыс) тарапынан жиі байқалады, олар белокты заттарға бай келеді.

Олардың тұқымдарынан әр түрлі еріткіштерімен (су, тұз ерітінділері, сулы-спиртті немесе әлсіз сілтілі ерітінділер) экстракциялау арқылы белоктарды оңай бөліп алып, химиялық құрамы мен құрылысын анықтауға болады[7] . Жануарлар дүниесі мен адам белокты амин қышқылдарынан және басқа да азоты бар органикалық заттардан синтездейді. Олар, ондай заттарды өсімдіктерден және өздері қорек үшін пайдаланатын жануарлар етінен алады.

Мәселен, миксомицет клеткасы протоплазмасының химиялық құрамына анализ жасағанда белоктар - 20, 15%, пластидтер - 8, 42%, нуклеин қышқылдары - 3, 68%, азотты экстракт заттар - 12, 00%, майлар - 17, 85%, лецитиндер - 4, 67%, холестерин - 0, 58%, микоглюкозан - 1, 78% және анықталмаған белгісіз заттар - 5, 87% болатыны анықталды[8] .

Сайып келгенде, өсімдіктер протоплазмасындағы ең негізгі химиялық

зат - белок клеткада болатын тіршіліктің материялық негізі.

Ф. Энгельстің сөзімен айтқанда, өмір дегеніміз белоктік заттардың тіршілік ету формасы[9] .

Протоплазмадағы белок ыдырайтын болса тіршілік жойылады. Белоктар цитоплазма мен ядроның негізін құрайды. Олар табиғатта кездесетін органикалық заттардың ішіндегі ең күрделісі. Белоктардың ең қарапайым құрамына мынадай элементтер кіреді:

Көміртегі - 50-55%

Оттегі - 21-24%

Азот - 15-18%

Сутегі - 6-7%

Күкірт - 0, 3-2, 5%

Кейбір белоктік заттардың құрамына фосфор кіреді, сондай-ақ аз мөлшерде кейде темір, мыс, йод, хлор, бром, кальций, мырыш және т. б. элементтер де кездеседі[10] .

Белоктардың басқа полимерлерден өзгешелігі - олар құрылысы жағынан бір-біріне ұқсас болғанымен мүлдем басқа, мономерлерден құралған[11] .

Белоктарға тірі ағзадағы жүретін көптеген негізгі функциялар бағынышты. Мысалы: клетканың өсуі мен дамуы, ас қорыту, көбею, нәсілдік немесе тұқым қуалаушылық қасиеттердің берілуі, тітіркенгіштік, бұлшықеттердің жиырылуы, антигендер мен антиденешіктердің пайда болуы, қайтадан байланыстыру мен тіршілікке қажетті заттарды алып жүру және тағыда басқалары. Негізінен белоктар - құрамында көп мөлшерде амин қышқылдары бар, өте күрделі жоғары молекулалы органикалық қосылыстар қатарына жатады. Белоктың молекулалық салмағы өте жоғары болады. Мысалы: альбуминнің молекулалық салмағы - 17400, ал гемоглобиннің - 68000 болса, белоктардың молекулалық салмағы- 15 000 000-ға дейін жетеді. Ағзалардағы зат алмасу, көбею, ағзаның өсуі, тітіркенгіштігі, бұлшық еттің жиырылуы, бездердің жұмысы белоктармен тығыз байланысты. Белок жоқ жерде тіршілік те жоқ. Белоктар барлық тірі зат атаулының негізі, құрамды бөлігі болады. Ағзада белоктар алуан түрлі қызметтерді атқарады. Белок жоқ жерде тіршілікте жоқ [12] .

Белоктардың қызметі

Барлық тірі ағзалар үшін белоктардың алатын орны ерекше, олардың ішіндегі ең маңызды қасиеттеріне тоқталып кетсек:

1. Құрылымдық (пластикалық, тірек, сүйеніш) . Белоктар жануарлардың, өсімдіктердің, вирустардың құрылымын қамтамасыз етеді. Негізінен құрылымдық белоктар клетканың сыртқы қабығынын клетка ішіндегі

мембраналардың құрылысына қатысады. Эволюциялық даму сатысы

жағынан жоғары деңгейде тұрған ағзалардың қан тамырлары, көздің мүйіз қабығы, сіңірлер, шеміршектер, түктер белоктан түзіледі [13] .

Дәнекер ұлпаларда, шаштағы кератин, қан тамырындағы эластин тірек қызметін атқаратын ұлпалардың беріктігін қамтамасыз етеді.

Белоктар нуклеопротеидтердің және ферменттердің құрамына ене отырып, тұқым қуалау белгілерінің берілуіне (репликация, транскрипция) қатынады. Ядро құрамындағы күрделі белоктар көбею және өсуде маңызды рөл атқарады [14] .

Белоктардың катализаторлық қызметі.

Метаболизм процестерінің жүру жылдамдығын анықтайтын биологиялық катализаторлар - ферменттердің барлығы белоктарға жатады [15] .

Белоктар қышқыл-сілті тепе-теңдігін тұрақтауға қатысады. Белоктар ферменттер мен гормондардың да құрылуынада қатысады. Алдымен белоктардың ағзада жүретін алуан түрлі химиялық реакцияларға катализаторлық қызметінің маңызы зор. Клеткадағы катализаторлардың барлығы дерлік белоктар. Олар биокатализаторлар немесе ферменттер деп аталады[16] .

3. Қор ретінде жиналатын белоктар. Амин қышқылдарының жай затардан (NH ₃ және көмірсулар) бірінші реттік синтезі тек қана өсімдіктерде жүруі мүмкін, сондықтан барлық алмастырылмайтын (жануар организминде синтезделмейтін) амин қышқылдары жануарлар организмдеріне қорек заттар мен түсіп туруы қажет. Кейбір белоктар организмде биологиялық активти заттар түзуге жұмсалады[17] .

Дамып келе жатқан эмбрион үшін белоктар қорек зат болып табылады (жұмыртқа белогі, сүт-казеині, уылдырық белоктары жәнеде өсімдік

дәніндегі көптеген әртүрлі қор белоктары) [18] .

4. Белоктардың тасымалдау қызметі: Айталық қан құрамындағы гемоглобин деген белок оттегін өзіне байланыстырып, әртүрлі мүшелердегі ұлпалармен жасушаларға тасымалдаса, екінші бір қандағы альбумин белогі май қышқылдарын тасымалдайды.

Заттардың клеткамен оргоноидтар ішінде қозғалуын белок реттеп отырады яғни оларды белсенді түрде тасымалдайды. Сонғы кезде клетка мембранасының құрамында түрлі тасымалдаушы белоктардың анықталды[19] .

5. Белоктардың қорғаныштық қызметі. Организмнің қорғаныштық функциясы негізінен иммунологиялық жуйе орындайды. Бұл жүйе спецификалық қорғаныш белоктарын - антиденелерді организмге енген бөгде заттарға (бактериялар, вирустар, токсиндер, яғни антигендер) қарсы жауап ретінде синтездейді. Антиденелер антигендермен әрекеттесіп, антиген- антидене комплексін түзеді. Комплекс құрамында бөгде антиген

организмге зиянды әсерін тигізуге қабілетсіз болады. Қан құрамында болатын фибриноген белогының ұю процесіне қатысуы арқылы организмді қан сыраудан сақтауы да белоктардың қорғаныштық қызметіне жатады. Белоктардың қорғаныштық қызметіне кейбір улы заттарды өзіне қосып алуға қабілеттілігі, сөйтіп, улы заттардың организмге тигізетін зиянды әсерін төмендетуі де жатады. Осылайша, қан альбумині билирубинді, бос май қышқылдарын және бірқатар дәрі-дәрмектерді адсорбциялау арқылы усыздандырады[20] .

6. Белоктардың механикалық (жиырылып-созылу) қызметі. Жан-уарлардың кеңістікте қозғалуға қабілеттілігін, жүрек бұлшық етінің жиырылуына, тыныс алу, ас қорыту, ішек жолдарының перистальтикасын және тағы да басқа процестерді бұлшық-ет тканінің белоктары жиырылып-

созылу арқылы қамтамасыз етеді[21] .

7. Белоктардың реттегіш қызметі. Метаболизм процестерінің реттелуінде белоктар өте үлкен рөл атқарады. Организмде зат алмасу процестері белоктарға жататын ферменттермен, табиғаты жағынан амин қышқылдарының туындылары, пептидтері немесе белоктар болып табылатын гормондармен реттеледі. Гормондардың әсерін қабылдаушы клеткадағы рецепторлар да - белоктар болып табылады. Белоктар қанның онкотикалық қысым реттейді. Сонымен қатар буферлік жүйе түзеу отырып, қанның қышқылдық - сілтілік тепе-теңдігін сақтауға қатысады[22] .

8. Белоктардың қызметі: Белоктар электрлік және осмостық энергияны химиялық АТФ энергиясына айналдыра алады. Белоктар-энергия көзі болып табылады. 1г. белок ыдырағанда 17. 2 кДж (4. 1ккал) энергия бөлінеді. Сөйтіп белоктардың ыдырауы кезінде ағзаға керекті 12% энергия алынады[23] .

Белоктардың аса үлкен молекуласы есеп жетпейтін әртүрлілік структурасы арқылы ерекшелене отырып нақтылы белоктың қасиетін көрсетеді. Белоктар молекулааралық өзгерістерге, бір-бірімен әртүрлі химиялық және физикалық әрекеттесулерге ұшырап қана қоймай, сондай-ақ нуклеин қышқылдары, липидтер көмірсулармен де қосыла алады.

Жануарлар клеткасында белок өсімдіктерге қарағанда көп болады: Ересек адамдар күніне 100-150г. белокты пайдалану керек[24] .

Белоктардың қызметі жоғарыда көрсетілген функциялармен шектеліп қоймайды. Айталық реттеуші белоктарға ферменттер мен гормондардан басқа да белоктарды жатқызуға болады. Мысалы, гендердің ферментердің белсенділігін реттейтін белоктар. Сонымен қатар белоктардың халық шаруашылығында да маңызы зор [25] .

Адам тағамының және жануарлардың азығының негізін белоктар құрайды. Жем, шөп құрамындағы белоктың сапасымен мөлшері ауыл шаруашылық жануарларының өнімін анықтайды. Көптеген өнер

кәсіптердің технологиясы белоктардың қасиеттерін өзгертуге негізделген, атап айтқанда теріні, табиғи жібектерді өңдеу. Нан пісіретін өндірістерде ұнның құрамындағы белоктың қасиетімен сапасы өте жоғары қызмет атқарады. Адам ағзасында белоктың жетіспеушілігінен адамның дене салмағы азайып, ұйқысы нашарлайды. Қаназдық ауруына шалдығады, белоктың тіскеде тигізер пайдасы мол. Мысалы, белокты аз мөлшерде пайдаланатын адамдарда тіс жегісі немесе парадонт аурулары пайда болады [26] .

Белоктардың жалпы қасиеттері

Өсімдіктер тектес белоктар мен жануарлар тектес белоктардың құрамындағы азоттың мөлшері өте тұрақты болады. Осыған орай 1 г азотқа сәйкес келетін белоктың мөлшерін көрсететін коэффициент есептеліп шығарылды.

100

Белоктың коэффициент = 6, 25

Белоктық коэффициенттің мөлшерін біле отырып, зерттелетін биологиялық заттың құрамындағы азоттың мөлшерін химиялық тәсілдермен анықтау арқылы оның құрамындағы белоктың концентрациясын есептеп шығаруға болады.

Белоктың мөлшері = N x 6, 25. Бұл тәсілімен белоктың мөлшерін анықтау биология және медицинада осы уақытқа дейін қолданылады[27] .

Молекулалық массасының жоғары болуы. Белоктардың

молекулалық массасы 6000-нан (протаминдер) ондаған млн. Дальтонға (нуклеопротеидтер, ФАГ-тар белоктары) дейін жетеді. Белок массасы үлкен болғандықтан белоктар агрегаттар түзуге бейім болады. Белоктар әр түрлі жолдармен агрегатталады, әсіресе құрамында гидрофобты еркін радикалдары көп белоктар жқасы агрегатталады. 1889 жылы профессор И. ФиСабанев криоскопиялық әдісті пайдаланып, алғаш рет белоктың молекулалық массасын анықтады. Қазіргі кезде белоктың молекулалық массасын анықтауда негізінен гравиметрия, осмометрия, ультрацентрифугирлеу, гель-хроматографиялық әдістер қолданылады[28] .

1-кесте. Кейбір белоктардың молекулалық массалары мен изоэлектрлік нүктелері

Белок

Молекулалық масса, Да

ИЭН

Белок:

Цитохром

Рибонуклеаза

Соматотропты гормон

Карбоксипептидаза

Пепсин

Қан сары суының альбумині

Қан сары суының глобулині

Каталаза

Фибриноген

Тиреоглобулин

Молекулалық масса, Да:

23000

24000

23500

34000

35500

66500

ИЭН:

10, 6

7, 8

6, 9

6, 0

1, 5

4, 8

6, 8

5, 6

5, 5

4, 6

Белок молекуласының үлкен және белгілі пішінде болуы. Белок молекуласының үлкен болуы, олардың молекулалық массасының жоғары болуына тәуелді. Белоктарды молекуласының сыртқы пішініне қарай 2 топқа бөлінеді: 1 топ - глобулярлық белоктар, 2 топ - фибриллярлық

белоктар. Белоктардың 1-ші немесе 2-ші топқа жатқызылуы (ассиметрия коэффициентімен) ұзыннан және көлденеңінен созылған осьтердің арақатынасымен анықталады. Егер ассимертия коэффициенті 1- 2, 8

аралығында болса, бұл глобулярлық белокқа жатқызылады ( globula, латын сөзі, мағынасы- шар) . Бұл топқа жататын белоктардың тізбектері жинақы шумақталған, молекула пішіні шар немесе эллипс тәрізді. Мұндай белоктар суда және судағы ерітінділерде жақсы ериді, клеткада негізінен динамикалық қызмет атқарады (катализдік, реттеу, қорғаныс, тасымалдау және тағы да басқалар. ) [29] .

Егер де ассиметриялық коэффициенті 10 және одан жоғары болса, фибриллярлық белоктарға жатқызылады (fibrilla - «талшық» деген латын сөзінен шыққан) . Бұл белоктардың тізбектері өте созылған, ұзын талшық жіпшелер тәріздес келеді. Негізінен фибриллярлық белоктар құрылымдылық атқарады[30] .

Ерігіштігіне қарай фибриллярлы белоктар екіге бөлінеді:

1) . Концентрлі тұзды ерітіндер, бұл белоктарға бұлшық еттің жиырылатын белоктары (актин, миозин, тропомиозин, қанның құрамындағы белок фибриноген) жатады.

2) . Ерімейтін белоктар: склеропротеиндер, оған кератин (шаштың, тырнақтың құрамындағы), коллаген (дәнекер тканінде, сіңірлерде), эластин (дәнекер тканіндегі эластинді талшықтарында) белоктары жатады[31] .

2. Белоктардың фунциональдық жүйеде әртүрлі болуы.

Клеткалардың сыртқы пішіні жағынан түрліше болуы және оның функциясында айырмашылықтың байқауы белоктарға байланысты. Белоктар тірі клетканың негізгі құрамды бөлігі[32] .

Белоктардың екі типі бар: фибриллалық және глобулалық. Ұзын жіп пішінді макромолекулалар тобы фибриллалық немесе мембраналық құрылымдарды құрайды. Глобулалық белоктар клеткаларды құрауда ерекше роль атқарады. Фибриллалық белоктар әдетте ерімейді. Глобулалық белоктарда макромолекулалардың топтары көбінесе жеке немесе жиналып орналасады. Олардың әрқайсысы құрамында кем дегенде 200 аминқышқылы бар тәртіпсіз шатысып жатқан жіптерге ұқсайды. Глобулалық белоктардың көпшілігінің бетінде химиялық белсенді топтар болады. Олар маңызды роль атқаратын энзимдер. Протеиндік макро-молекулалар липидтермен, көмірсулармен қосылады. Сонымен құрылымдық және функциональдық маңызы өте үлкен макромолекулалардың комплекстері қалыптасады[33] .

Гистондар мен протаминдер клеткалық механизмдерде маңызды роль атқаратын негізгі протеиндер. Суда ерімейтін глобулиндер өте көп. Олар миозин, тиреоглобулин, фибриноген. Глобулиндердің құрамында гликокол (глицин) болады.

Ерімейтін және азды-көпті гидролизденетін склероптениндерге коллаген, серицин, жібектің фиброині және эластин жатады. Белоктар мен көмірсулардан түзілген заттар гликопротеидтердің тобына кіреді. Мысалы, муцин мен мукополисахаридтер және күрделі белоктар. Белоктардың алуан түрлі болуы оларға тірі организмде құрылымдық және метаболизмдік функциялар атқаруға мүмкіншілік береді. Адам организмінде 10 000 астам

түрлі белоктар бар, олардың бәрі бірдей стандарттық аминқышқылдарынан құралған. Белоктардағы аминқышқылдарының кезектесуі оның биологиялық функциясын анықтайды[34] .

Белоктар алуан түрлі функциялар атқарады: химиялық реакцияларда катализаторлардың міндетін атқарады; жиырылғыш жүйелердің құрамына құрылымдық элементтер ретінде кіреді; қоректік заттардың қоры да болады; түрлі заттарды тасымалдауға қатысады; гормондар мен қорғаушы агенттердің міндетін атқарады. Организмге түскен антигенге жауап ретінде омыртқалыларда иммуноглобулиндер немесе антиденелер пайда болады. «Антиген», «антисоматоген» (гректің анти - қарсы, сома - дене, геннан - құраушы) деген сөздің қысқартылуынан пайда болған. Аудармасы «антиденені құраушы».

Антиденелер өздігінен пайда болмайды, олар антиген болған жағдайда ғана пайда болады. Антиденелер - белоктар болып есептелінеді [35] .

Белоктар - басқа органикалық заттармен салыстырғанда, организм үшін ең маңыздылары, әрі құрамы жағынан ең күрделі зат. Белоксыз тіршілік жоқ. Жоғарыда ғана айтып кеттік, алмасу процестері ферменттерсіз жүрмейді, ал ферментер - белокты заттар. Еттің жиырылуын қамтамасыз ететін элементтер актин және миозин деп аталатын заттар болса, бұлар да белок табиғатты. Адамның тыныс алу қызметі гемоглобинмен байланысты болса, ол күрделі белок. Қанның ұюында фибриноген деген белок заты зор рол атқарады; организмнің қорғаныштық қызметі белокты денелер - антиденелерге байланысты. Физиологиялық функцияларды реттеуге қатысатын гормондардың көбі белок табиғаттас[36] .

Әдетте гормондардың көбі белоктар болып келеді. Мысалы, оған жататындар: ұйқы безінің гормоны - инсулин, қалқанша безінің гормоны -

тироксин, бүйрек үсті безінің гормондары - адреналин, норадреналин, ми қабатының гипофизі гормондары - соматотропин, окситоцин, вазопрессин және тағы сол сияқтылары[37] .

Белоктар қорғаныштық қызметін де атқарады. Ағзаға бөгде дене түскенде, онда «антидене» деп аталатын ерекше белоктар пайда болады да, олар бөгде заттарды біріктіріп, зарарсыздандырады.

Қанның ұюы да белоктың қорғаныштық қасиетіне мысал бола алады. Қанның сарысуындағы фибиноген белогы фибринге өзгеріп, ақыры фибрин шөгіп, ұйыққа айналады. Сөйтіп, жарақаттанған қан тамыры түтігін бітеп, организмнің қансырауына жол бермейді. Емдеуші сывороткалар, қанның сары сулары, вакциндер, қан алмастырушылар және басқа препараттар (медицина мен зооветеринарияда қолданылатын) күрделі белоктарға жатады[38] .

Белок организмге сіңу үшін міндетті түрде ауыз арқылы ас қорыту каналына түсіп, ондағы белокқа әсер ететін ферменттердің әрекетімен өзінің құрамды майда бөлшектеріне дейін ыдырауы тиіс. Осы ыдырау өнімдері /амин қышқылдары мен полипептидтер/ ішектен қанға өтеді, одан әрі клеткаларында әрбір органның, организмнің өзіне тән /сырттан түскен белокқа ұқсамайтын/ белоктар синтезделеді. Егер белок ауыз арқылы емес, тікелей қанға жіберілсе, оның оргaнизмге пайда келтіруі былай тұрсын, адамның температурасы көтеріліп, жүрек соғуы өзгереді және организмде басқа да қорғану реакциялары байқалады[39] .

Барлық белоктар үлкен екі топқа бөлінеді :

Жай белоктар - протеиндер, молекулалары тек амин қышқылдарының қалдықтарынан тұрады.
Күрделі белоктар - протеидтер, бұлар екі бөліктен тұратын белоктар: жай белоктар және белок емес бөліктен, оны простетикалық топ деп атайды. 16

2-сызба нұсқа.

Белоктар

Протеиндер 2. Протеидтер

1. 1Альбуминдер 2. 1 Фосфопротеидтер

1. 2Глобулиндер 2. 2 Хромопротеидтер

1. 3Протаминдер 2. 3 Нуклеопротеидтер

1. 4Гистондар 2. 4 Гликопротеидтер

1. 5 Склеропротеиндер 2. 5 Липопротеидтер

(протеиноидтар) 2. 6 Металлопротеидтер

ЖАЙ БЕЛОКТАР - ПРОТЕИНДЕР

Альбуминдер - қан плазмасында кездесетін- белоктардың 50%-альбуминдерге жатады. Альбуминдер күшті адцорбциялық қасиет көрсетеді. Альбуминдер өсімдіктермен жануарлар дүниесінде кең таралған : қан құрамында, лимфа, сүт, жұмыртқаның ақ уызында клетка мен ұлпаларда әдетте глобулиндермен бірге кездеседі. Альбуминдердің аттары, оның қай ұлпада немесе сұйықтықта болатынына байланысты: Сүт альбумині, бұлшық ет альбумині - миальбумин деп аталынады[40] .

Альбуминдердің маңызы: Альбуминдер қан плазмасының онкотикалық қысымын қамтамасыз етеді яғни белгілі бір деңгейде ұстап түрады, биологиялық маңызды молекулаларды (дәрілерді нашар еритін заттарды) тасымалдайды. Қорғаныс қызметін атқарады.

Глобулиндер - кәзіргі кезде антиденелер организмде жасанды иммунитет түзу және иммуналогиялық реактивті жоғарлату үшін қолданылады және жұқпалы гепатитге қарсы. Бұлшық етте кездесетін

миозин, қан плазмасында кездесетін белок фибриноген глобулиндерге жатады. Глобулиндерде альбуминдер сияқты аталады: Сүт глобулині, жұмыртқа глобулині және тағы да басқалары[41] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.