Интернеттің Қазақстан сегментіндегі электрондық оқыту құралдары
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .5
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 5
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН
ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 Қазіргі уақыттағы электоронды оқулықтың маңызы
1.1 Білім берудегі электронды оқулықтың
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Электрондық оқыту басылымдары мен құралдарының мазмұндық
толықтырылуын көрсету
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
1.3 Білімдендірудегі электрондық басылымдарды жіктеу ... ...23
1.4 Білімді ақпараттандыру сапасына қойылатын талаптар ... ...30
2 Электронды оқу құралына материалды компьютерлік дайындау
2.1 Графикалық және мәтіндік
безендірулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2 Аудиоүзінділер мен
видеофрагменттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 45
2.3 Оқулықты құрудағы Macromedia Flash МХ бағдарламасының
мүмкіншіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.4 Электронды оқулықтың құрылу негізі ... ...59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...69
КІРІСПЕ
Электронды оқулық дегеніміз — мультимедиялық оқулық, сондықтан
электронды оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға тиіс. Электронды
оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген
және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді.
Себебі, оқушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет элементінің
жанында жазуы болады.
Электронды оқыту бейне, аудио, мультимедиа технологиясы мен олардың әр
түрлі комбинацияларын енгізуге байланысты болып отыр.
Электронды оқытудың негізгі мәселелері ақпараттық-коммуникативтік
технология негізінде ақпараттық білім беру ортасын құру және оны тиімді
пайдалану болып табылады.
Электронды оқулық мынандай жағдайларда тиімді: кері байланыспен лезде
қамтамасыз ете алады; гипермәтіндік түсініктемелердің көп рет қолданған
кезде уақытты үнемдейді; белгілі бір бөлім бойынша білімді тексереді; қысқа
мәтінмен көрсете, айта және модельдей алады [1].
Электронды оқулық пен оқытудың негізгі мақсаты: "Оқыту процесін
үздіксіз және толық деңгейін бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс
қабілетін дамыту". Білім берудің кез келген саласында "Электрондық
оқулыкгарды" пайдалану окушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана
коймай ойлау жүйесін калыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай
жасайды.
Оқыту үрдісінде оқыту әдістерін тиімді пайдалану, білім беру жүйесін
тұтастай ақпараттандыру арқылы жаңа оқыту технологиясын енгізу оқыту
процесінде толыққанды дамуына мүмкіндік жасайды. Оқыту процесінде
компьютерге негізделген жеке әдістемелер оқу мақсаттары мен жағдайларына
байланысты тиімді қолданылуы қажет.
Оқытудың тиімділігі оқытудың жеке тұлғалық стиліне, яғни, оқушыға оқу
материалын тиімді сипаттайтындай қабылдау механизміне тәуелді болады.
Осыған байланысты оқу іс-әрекетін тиімді қамтамасыз ету бәрінен бұрын
оқушылардың өзіндік іс-әрекетін, оқытушының әрбір оқушымен жеке тұлғалық
оқу іс-әрекетін сүйемелдеуді және жобалар мен оқу жұмыстарын оқытушылармен
бірге ұйымдастыруды жобалайды.
Осылайша ақпараттық технологиялардың дамуы жаңа әдіс-тәсілдердің пайда
болуына және сонымен бірге оның сапасын жоғарылатады.
Электронды оқытудың технологиялық құралдарын былайша топтастыруға
болады:
1. Аппараттық құралдар, мультимедиалық бағдарламалар және Интернет.
2. Электронды оқытуды әзірлеудің бағдарламалық құралдары.
3. Оқу үрдісін басқарудың ақпараттық жүйесі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті – ЖОО мекемелерінің медицина
факультеті студенттеріне арналған Генетика пәні бойынша электронды оқулық
дайындау және аспаптық құралмен тәжірибемен игеру, мультимедиа
технологиясымен таныстыру, бейнефильмдерді жасау болып келеді.
Электрондық фильм жасауға арналған Macromedia Flash MX технология
таңдаудағы шарт: осы технология бағдарлама интерфейсін көрнекі, бояу
дайындауға не пайдаланушы ынтасын сөзсіз жоғарылатуға рұқсат етеді. Бұл
бағдарлама пайдаланушылардың жоғарылау аспектілерін және олардың дара
қабілеттіліктерін есепке алады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі – Генетика пәні бойынша электронды
оқулық дайындай отырып Macromedia Flash MX технологиялары мүмкіндіктерін
және принциптерін зерттеу, электрондық оқулық жасауда жаңа технологияны
пайдалану.
Жұмыстың зерттеу объектісі – Macromedia Flash MX саналады. Қазіргі
таңда Macromedia Flash MX әрбір интернет – пайдаланушыға таныс. Оның
көптеген тұтынушылары Macromedia графикалық пакеттерін күтті, сондықтан
оған табынушыларының үлкен саны әлдеқашан барлық әлемді жаулап алды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы екі бөлімнен түзілген:
Бірінші бөлімде электрондық оқулық туралы түсінік, қазіргі таңдағы
электоронды оқулықтың рольі, электрондық оқулыққа жүйелік талаптар,
электрондық оқулық құрылымын ұйымдастыру қарастырылған
Екінші бөлімде электронды оқу материалдарын компьютерлік дайындау,
электронды оқулық құрудағы Macromedia Flash МХ бағдарламасының
мүмкіншіліктері, электрондық оқулық жасау технологиясы және электронды
оқулықтың сипаты туралы ақпарат беріледі.
1 Қазіргі уақыттағы электоронды оқулықтың маңызы
1. Білім берудегі электронды оқулықтың орны
Әр жыл сайын тиімді және таралған білімдендіру электрондық басылымдары
мен ресурстарына негізделген ақпараттық технологиялардың қолданылу аясы
айқындала түсуде. Ондай технологиялардың бірі мультимедиа технологиясы
болып табылады. Осыған байланысты электрондық баспалар және ресурстарды
оларды жасау және қолдану тәсілдерін бөлшектеп, қарастырудан бұрын ОЭБ – ны
өңдеу және қолдану негізінде жататын ақпараттық технологиялармен танысқан
ақылға сай келеді.
Демек, мультимедиа. Компьютерлік аппараттық қамтамасыз етуде
сипаттамалық ерекшелігі өңдеу мүмкіндігі және компьютерлік техниканың даму
көзқарасы бойынша салыстырғанда жаңа болып есептелетін әртүрлі типтегі
ақпараттарды беруге болатын құралдар бөлінеді. Шыныменде соңғы жылдары
осындай құралдар санына мультимедиа құралдары деген атқа ие болған жазу
үшін және дыбыс шығару, фото және видио бейнелер үшін құралдар кіргізілген.
Егер жақын аралықта тиісті сандық өңдеу үшін құрылымдар пайда болып, кең
таралса, осы құрылымдарды мультимедиа құралдарына жатқызылады.
Мультимедиа құралдарының спецификациясын ақпараттық түрлерін және оны
беру тәсілдерін білмей түсінуге болмайды. Оқытудағы электрондық баспалар
мен ресурстарды оқып үйрену үшін мәні зор ақпаратты классификациялаудың тек
негізгі аспектілеріне тоқталамыз. Ақпаратты классификациялауға болатын
критерийлердің бірнешесі бар. Бірінші критерий түрінде көру, есту, сезу,
дәмін тарту, сияқты адамның ақпаратты қабылдау кең таралған бөлудің
принципін қолдануға болады. Оқыту электрондық баспалар мен ресурстарды оқып
үйренудің көз қарасы бойынша компьютерлік және коммуникациялық техникамен
жұмыс істегенде мүмкін болатын, адамға ақпараттық әсер ету түрлерін ғана
қарастырған дұрыс болады. Осылайша, барлық ақпаратты қабылдау түрлері
бойынша негізгі үш группаға бөледі:
1. Адам көзімен қабылданатын ақпарат, ол көздік немесе визуалдық ақпарат
деп аталады. Бұл ақпаратқа текст, графикалық бейнелер және суреттер,
фотографиялар, мультифильмдер, видеофильмдер жатады.
2. Дыбыстық ақпарат деп аталатын адамның есту аппаратымен қабылданатын
ақпарат. Бұл ақпаратқа у – шулар, әуендер, сөз жатады.
3. Сенсорлық немесе тактильдың ақпарат деп аталатын, арнайы техникалық
құралдармен жұмыс істегенде адамның сенсорлық жүйесімен қабылданатын
ақпарат.
Ақпараттың аталған түрлерін басқа критерийлері бойынша да жіктеуге
болады. Олардың бәрі адамның ақпаратты қабылдау тәсілі болып табылады.
Осыған байланысты келіп түсетін оқытылатын ақпаратты ассоциативті және
туралауға бөлуге болады. Оқушылар ботаниканы оқығанда танысатын өсімдікте
текстік немесе сөздік суреттерді мысалға келтіруге болады. Бұл жағдайда
тесті оқу немесе педагогтың сөзін тыңдау, оқушыда бар өсімдіктер туралы
түсініктер мен алынған ақпараттың ассоциациясына алып келеді. Текстті оқу
немесе сөзді тыңдаудың барлық оқушылардың өсімдіктерді бірдей түсінуіне
мүмкіндік бермейтінін түсіну керек. Әрбір оқушы оқытылатын өсімдікті өзінше
қабылдайды [3].
Тура ақпарат тікелей маңызды, соның қатарында оқыту мақсаттарының
назары бойынша объектілердің қасиеттерін береді. Мұндай ақпарат түріне
фотосуреттер, видеофильмдер, ғылымда шу деп аталатын дыбыстар жатқызылады.
Мультимедиа құралдарының өзгеше ерекшеліктерінің бірі болып тура ақпаратты
беру және өңдеу мүмкіндігі табылады. Мысалы, ботаника курсында өсімдіктерді
оқып – үйренгенде мультимедиа құралдарын пайдалану, оқушыларға өсімдікті
және онда болатын процесстерді көруге, мүмкін болған дыбыстарды естуге
мүмкіндік береді.
Осылайша, мультимедиа түсінігі жалпы мультимедиа құралдары түсінігі,
бір жағынан компьютерлік өңдеужәне ақпаратты әртүрлі типте көрсету мен
тығыз байланыста болса, екінші жағынан, білім алу эффективтілігіне әсер
ететін электрондық баспалар және ресурстарға байланысты. Мультимедиа
құралдарын білім беру сферасына енгізілуі сәйкестендірілген компьютерлік
бағдарламалық құралдардың пайда болуына және олардың мазмұндық артуына,
оқытудың жаңа әдістерін және педагогтардың кәсібі шығармашылығының
ақпараттану технологияларын өндіруге ықпалын тигізеді.
Мысалы, видеофильмдерді сақтауға, өңдеуге және өндіруге мүмкіндік
беретін мультимедиа құралдарын білім беру жүйесіне енгізу, оқытуда
қолданылатын компьютерлік бағдарламаларды жасауға алып келеді. Демек,
оқушылар компьютер мен жұмыс істей отырып, оқу уақытының бір бөлігін оқыту
мақсатының көз қарасы бойынша маңызды болған видеофрагменттерді көруге
жұмсайды.
“Тілдің басқа көптеген сөздері сияқты” “мультимедиа” сөзі бірден
бірнеше әртүрлі мәнге ие болатындығын түсіну маңызды. Мультимедиа – бұл.
• Әртүрлі типтегі аппараттық өңдеу құралдарын қолдану және функциялау,
өңдеу ретін суреттеуші технология;
• Әртүрлі типтегі ақпараттардың берілуі және өңдеу технологиясының
негізінде жасалынған ақпараттық ресурс;
• Әртүрлі типтегі ақпараттың берілуі және функциялануы өңдеумен
байланысты компьютерлік программалық қамтамасыз ету;
• Әртүрлі типтегі ақпаратпен жұмыс істеуге мүмкін болатын компьютерлік
апппараттық қамтамасыз ету;
• Әртүрлі типтегі (сөз, әуен, видео бейне, анимация және т.б)
динамикалық және дәстүрлі статистикалық және визуальды (текс, графика)
ақпаратты өзінде біріктіретін ақпараттың ерекше жалпылаушы түрі.
Осылайша кең мағынада мультимедиа термині ақпараттық
технологиялардың спектрін білдіреді.
Мультимедианы ақпараттандыру құралдарында пайдалануға байланысты,
графикалық, дыбыстық, фото және видео әсерлерінің есебінен мұндай
ақпараттарда үлкен эмоционалдық заряд бар және олар белсенді түрде көңіл
көтеру индустрияны қосылады.
Мультимедиа жүйесінің пайда болуы адам шығармашылығының көптеген
облыстарында революция жасады. Мультимедиа технологиясын қолданудың кең
облыстарының бірі білім беру сферасы, себебі мультимедиаға негізделген
электрондық баспалар және ресурстар оқытудың тиімділігін неғұрлым
артттырады. Материалды ауызша баяндағанда оқушының бір минутта ақпараттың
мың шартты белгілерін қабылдап, меңгеретіні, ал көру ағзаларын қосқанда
100 мыңға жуық осылай бірліктерді меңгеретіні тәжірибе арқылы тексерілген
[4].
Қазіргі уақытта жасалынған мультимедиа құралдарының саны мыңға жетеді.
Мультимедиа – технологиялар және оған сәйкес білім беруді ақпараттандыру
құралдары тез дамып келе жатыр. Егер 1995 жылы басылымнан шыққан
мультимедиа және СD – ROM анықтамасы бірінші басылымда барлығы 34 нұсқа
шыққан болса, 1998 жылдарының басында олардың саны 300 ге жеткен болса,
қазір бұл тізім бірнеше мыңдаған атауларды өз ішіне алады. Әрине, бұл
көрсетулер мультимедиа құралдарымен қамтамасыз етілгендігңн нақты суреттеп
бере алмайды, бірақ жасалынған және пайдаланып жатқан мультимедиа құралдар
санының өсуіне біржақты дәлелденді. Мультимедиа құралдарымен технологиялары
оқытудың пайдалы мүмкіндіктерін және төмендегідей аудиовизуальды
ақпараттарды өңдеудің жаңа тәсілдерін қолдану арқылы оқыту себептерін
көбейтуді қамтамасыз етеді.
• Визуальды ақпаратты басқару (орналастыру, қою);
• Әртүрлі аудиовизуальды ақпараттарды контаминациялау (ығысу);
• Анимациялық эффектердің жүзеге асуы;
• Визуальдық ақпараттың деформациялануы (белгілі бір сызықтық
параметрдің үлкеюі несесе кішіреюі, бейненің созылуы немесе жиналуы);
• Аудиовизуальдық ақпараттың дискреттік берілуі;
• Бейненің (қараңғылануы) көлеңкеленуі;
• Визуальды ақпараттың талданған бөлігін оны келесі ығысуы немесе
лупамен қарастырылуы үшін тіркеу;
• Бір экрандағы кез келген бөлігін активтендіру мүмкішілігі бар
аудиовизуаль ақпараттың көп терезелі көрінісі.
• Шынымен өтіп жатқан процесстердің шын уақыттағы оқиғалардың
демонстрациясы.
Мультимедиа және білім берудегі ақпараттанудың сәйкес құралдарын
пайдалануға байланысты бірнеше түсініктер бар. Мультимедиа құралдарын білім
беруде қолданғанда иллюстрацияның ролі өседі. Иллюстрация бұл:
• Текстке түсіндіретін немесе толықтыратын ақпараттың басқа типін енгізу
(бейне және дыбыс)
• Көрнекті және көзжеткізерлік түсіндіру үшін мысалдарды келтіру (басқа
типтегі ақпаратты қолданбауға да болады.)
Иллюстрация терминін талқылаудың екеуіде бірдей дәрежеде әдеттегі
қағаз оқулықтар мен оқыту құралдарына, сондай – ақ заманға сай мультимедиа
оқыту электрондық баспалар және ресурстарға қатысы бар екенін түсіну керек.
Бұдан басқа иллюстрацияның маңыздылығы, оқытуды оқу материалының қиын
маментерін ақпараттандырудың барлық құралдары көрнекті көзжеткізетіндей
және жеңіл түсіндіруге мүмкіндік береді. Мультимедиа дәл осыған ықпалын
тигізеді. Мультимедиа баспаларда және ресурстарда иллюстрациялар мысалдар
(оның ішінде тексттерде ), екі өлшемді және үш өлшемді графикалық бейнелер
(суреттер, фотосуреттер схемалар, графиктер, диограммалар) дауыстық
фрагменттер, анимациялар, видеофрагменттер түрінде көрсетіледі. Білім беру
мультимедиа құралдарында иллюстрацияның жаңа түрлерінің пайда болуы қазаз
дәстүрлі оқулықтардан бас тарту деген сөз емес. Дәстүрлі оқулық кітаптарын
иллюстрациялау және полиграфиялық безендіру обылысында баспа элементтерін
кеңістіктік группаларға бөлу ерекшеліктері оның алатын мол тәжірибе
жиналған. Осы бойынша кейбір элементтерге акцентпен қарайды, қабылдаудың
физиологиялық жақтарын және басқа факторлар назарға алынады. Қазір көптеген
оқу дисциплиналары және оқыту бағыттары бойынша мультимедиалық
энциклопедиялар түзілген. Оқытудың жаңа әдістерін пайдаланып, оқу процессін
ұйымдастыруға мүмкіндік беретін ойын ситуациялық тренажерлер мен
мультимедиалық оқыту жүйелері өндірілді [5].
Оқыту электрондық баспалар мен ресурстардың интерактивтілігі
дегеніміз, қолданушыларға, яғни үйренушілер және педагогтарға бұл
құралдармен белсенді әсерлесуге тура келеді дегенді білдіреді.
Интерактивтілік оқыту диологы үшін шарттардың болуын білдіреді, оның
қатысушыларының бірі электрондық баспа немесе ресурс.
Интерактивтілікті беру мультимедиалық құралдарының ең мәнілі
артықшылықтарының бірі. Интерактивтілік белгілі шектерде ақпаратты
көрсетуді басқаруға жағдай жаратады: оқушылар жеке икемденуін өзгерте
алады, нәтижелерді тексереді, сондай – ақ қолданушының нақты сұрақтарына
жауар беретін программаны шақыруға мүмкіндік береді. Оқушылар жек
академиялық талаптарын қанағаттандыратын материалдың берілу жылдамдығын,
кайталаулардың санын және басқа параметрлерді кіргізе алады. Бұл
мультимедиа технологияларының иілгіштігі жөнінді қорытынды шығаруға болады.
Мультимедиа технологиялар ақпараттың көп түрлерін ойша және
гормониялық интегрлеуге мүмкіндік береді. Бұл компьютердің көмегімен
ақпаратты әртүрлі формаларда беруге мүмкіндік береді, олар төмендегідей;
• бейнелер, оған сканирленген фотосуреттер, чертеждар, карталар және
слайдтар кіреді;
• дауыстың дыбыстық жазылуы, дыбыстық эффекттер және музыка;
• видео, күрделі видеоэффектілер.
Білім беруде мультимедианы қолданудың тиімділігін көптеген мысалдармен
көрсетуге болады. Ереже бойынша, әдемі бейнелер немесе анимациялар мен
өтетін прецентациялар статикалық текстке қарағанда, визуал тартымды және
олар қажет болған эмоционалдық деңгейді ұстайды, сонымен оқыту тиімділігін
арттырады. Мультимедианы қолдану мектеп жағдайында физика немесе химия
бойынша оқушыларға бір қатар тәжірибелерді көрсетуге мүмкіндік береді.
Мультимедианың көмегімен кеңістікте қозғалуға болады және оқушыларға
сыныптан шықпай – ақ, тарих курсындағы муражай экспонаттарын немесе
археологиялық ескерткіштерін көрсетуге болады. Заманға сай самолеттардың
ұшқыштарын арнайы мультимедиалық тренажерларда сабақ өткізбей дайындау
мүмкін емес, себебі бұл әдіс шынайы жағдайларды және келешек ұшқыштан талап
етілетін интерактивті әсерлесуді модельдейді [6].
Мультимедианы пайдалану оқушыларға оқыту материалдары мен әр түрлі
жұмыс істеуге мүмкіндік береді – адам матералды қалай оқып үйренетінін,
ақпараттандыру құралдарының интерактивтік мүмкіндіктерін пайдалануын және
өзінің сыныптастарымен бірге қалай жұмыс істейтінін өзі шешеді. Осылайша,
оқушылар білім беру процессінің белсенді қатысушыларына айналады.
Мультимедиа оқыту электронды баспалар және ресурстар мен жұмыс істей
отырып, оқушылар өздерінің қабілеті және талабына сай әсер ете алады. Олар
өздеріне қызық материалды ғана оқиды, оқығанын қанша рет қажет болса, сонша
рет қайталайды, ал бұл дұрыс қабылдауға жеткілікті ықпал етеді. Осылайша,
сапалы мультимедиа баспаларын және ресурстарды қолдану оқыту процесін
оқушылар арасындағы олардың білім алуының өэдік стильдеріне және темптеріне
қызығушылығына әлеуметтік және мәдени ерекшеліктеріне қатысты иілгіш болуын
қамтамасыз етеді. Мультимедианы қолдану оқыту процесінің бірнеше
аспектілеріне позитив әсер етеді. Мультимедиа ықпал етеді:
1. Ақпаратты қабылдау және түсіну оқыту сияқты когнитивтік аспектілерін
ынталандыруға;
2. Оқушылардың мотивациясының артуына;
3. Оқушыларда бірінің жұмыс істеу дағдыларын және ұжымдық танымдық
дамуына;
4. Оқушыларда оқуға терең жолмен келуді дамытуға және оқылатын
материалдың терең түсінікті болуын қалыптастыруға;
Бұдан басқа мультимедиа құралдарын білім беруде қолданудың
артықшылықтарын қатарына мыналарды кіргізуге болады:
• Оқыту процесінде оқушы қабылдауының бірнешеконалын бірмезгілде
қолдану, оның есебінен бірнеше әртүрлі сезу ағзалары жеткізетін
ақпараттық интеграциясы қолға келтіріледі.
• Күрделі, қымбат немесе қауіпті экспериментті модельдеу мүмкіндігі;
• Процесстерді динамикалық көрсету есебінен абстракт ақпаратты
визуалдау;
• Микро және макро дүниелердегі процесстерді және объектерді визуалдау.
Мультимедиа құралдарын нақты пәндер облысында да, бірнеше пәндер
облысының топтарындағы орналасқан дисциплиналарда оқыту процессін жақсарту
үшін қолдануға болады.
Білім беру жүйесінің эффектілерігіне белгілі дәрежеде оқу үдерісі
жүріп жатқан ортада әсер етеді. Бұл түсінікке оқыту процессінің құрылымы
оның шоттары және оңайлығы кіреді (қоғам, кітапханалар, мультимедиалық
ресурс орталықтары, компьютерлік зертханалар және т.с.с. )
Мұндай жағдайда мультимедиа баспалары және ресурстар көп санды мүмкін
болған оқыту құралдарының бірі ретінде қолданылады. Демек, заманға сай
мультимедиа құралдарының дамуы білім беру технологияларын жаңа деңгейде
қолға келтіруге мүмкіндік береді, бұл мақсат үшін ең прогрессивті
техникалық инновациялар қолданылады. Білім беру аясына кіретін
мультимедиалық құралдардың заманға сайы болып әртүрлі модельдеу құралдары
және қызмет көрсетуі технологияларға негізделген, виртуал ақиқат деп
аталатын құралдар табылады. Виртуал объектілер немесе үдерістерге нақты
немесе елестетілетін объект немесе үдерістердің электрондық моделдері
жатады. Виртуал сөзі қағаз және басқа материалдық тасушыларда көрсетілген
білімдік және басқа объектілердің электрондық нұсқаларының сипатын айтып
көрсету үшін қолданылады. Виртуалды шындық – бұл дыбыстық, көру, тактильды
тағы басқа ақпарат түрлерін беретін және қолданушыға виртуалдық кеңістікке
кіру елесін тудыратын мультимедиа құралдары. Виртуалды шындық жүйелері
адам мен орта арасында тура тікелей контактті жүзеге асырады. Олардың ең
жетілгендеріне қолданушы датчикті жасалған қолғапты киіп, тек компьютер
жадысындағы объектке қолын тигізе алады. Басқа жағдайларда экранда
бейнеленген нәрсені айналдырып және оны басқа жағынан көруге болады.
Қолданушы ақпараттық костюм ақпараттық қолғап ақпараттық және
көзілдірік басқа құралдар мен құралданып виртуалдық кеңістікке қадам
басады [7].
Осындай мультимедиа құралдарын білім беру жүйесінде қолдану қолданушы
қабылдайтын ақпараттың мағынасы және қабылдау мехонизмін өзгертеді.
Виртуальды ақиқат жүйелерімен жұмыс жасау кезінде, білім беруде ақпаратты
қабылдау кезінде сапалы өзгерістер болады. Бұл жағдайда қабылдау тек көру
және есту арқылы ғана емес, сондай – ақ сезу және иіскеу арқылы да жүзеге
асады. Принципиалды жаңа деңгейде білім берудегі көрнекіліктің дидактикалық
принципиптерін жүзеге асыруда сілтеулер пайда болады. Білім беруде
мультимедиа технологиясына пайдаланудың кеңістіктік ойлауын дамытуда, нақты
шындыққа максимал жақындаған жағдайда мамандардың машықтануын ұйымдастыруда
маңызы зор. Виртуал ақиқат жүйесін медицинада хирургтарды күрделі
операцияларды жүргізуге, ауруларды реабелитациялау мәселелерін шешуге
үйрету үшін қолдануы таң қаларлықжүйе. Виртуалды шындық берген ақпаратты
түсіну тек тоериялық емес, практикалық болуы да мүмкін, дәлірек айтқанда:
көрнекті – бейнелі немесе көрнекті - әрекетті. Практикалық ойлау тоериялық
ойлаумен салыстарғанда тырысуды аз талап етеді, ереже бойынша, бейнелік
ақпаратты түсіну символдық ақпаратты түсінуге қарағанда жеңіл. Виртуал
ақпарат технологиясын пайдаланып құрылған электрондық басылымдар мен
ресурстар оқыту үдерісінде оқу метериалын жақсы түсіну және меңгеруді
қамтамасыз ете алады. Бірақ, виртуалды шындық жүйесінің деңгейі қанша
жоғары болған сайын, оларды жасауға сонша көп еңбектену керек, педагогтар
мен оқушыларға берілетін ақпараттанудың техникалық құралдарының мінсіз
болуы тиіс.
Интернеттің Қазақстан сегментіндегі электрондық оқыту құралдары
Айтып өткендей қазіргі ғаламдық ақпараттық компьютерлік желі интернет
дегеніміз әртүрлі электронды ақпараттық ресурстардың үлкен санын
біріктіретін, үлкен ақпараттық кеңістік. Күн сайын интернет және оған
кіргізілген ақпарат қолданушылардың кең аумағына қол жетерліктей болып
жатыр. Қазіргі кезде интернет шамамен жүз миллион коспьютерлерді және 60
мыңға жуық кіші компьютерлік желілерді біріктіреді. Интернет өте тез өсіп
жатыр және дамып келе жатыр. Егер 15 жыл бұрын желіні тек мамандар және
ғалымдар ғана қолданса, қазір оған кез келген қалаушы қол жеткізе алады.
Және адам шығармашылығының кез келген аумағы бойынша ақпаратты тез таба
алады. Осымен бірге интернет ақпараттық жүйеге қойылған барлық талаптарға
сай келеді – бұл енгізу, іздеу, мәліметті орналастыратын және беретін
процедураларын қамтамасыз ететін мәлімет қоры.
Қазіргі уақытта интернеттің мазмұндық толықтырылуының қалыптасуына екі
тенденция анық қадағаланады. Олардың біріншісі бұл желінің білімі және
ғылымдық мақсаттар негізінде кәсібі қолданушылар үшін мінсіз болуы. Екінші
тенденция анық коммерциялық талаптарды қанағаттандыруға байланысқан, бұл
болса барлық қалаушылар, электрондық дүкендер, реклама т.б. үшін танымал
желілік публикациялардың дамуына әсер етеді. Бұдан басқа желілік ақпараттық
ресурстармен жұмыс істегенде аудиторияны еліктіру және ұстап қалу үшін
арнайы әдістер мен амалдар өңделеді. Интернет желісінің ақпараттық
ресурстарын және оның Қазақстандық сегментін қалыптастыру және қолданудың
көптеген аспектілерінің спецификасын осы коммуникациялық жүйелердің құрылу
жолдарын талдау негізінде айқындауға болады. 2002-жылдың июль-афгустінде
басылған Компьютер - Клуб Қазақстандық Интернет журналының мәліметі
бойынша Массачусет Технологиялық Институтының жұмысшысы Леонард Клейнрок
1961 жылдың июль айында пакеттік коммутация теориясы бойынша бірінші
статьясын басылымнан шығарды, ал 1964 жылы болса осы тақырыпқа бірінші
монографиясын басып шығарды. Клейнрок институттағы өзінің әріптесі
Л.Робертсті пакеттік коммуникациялардың теориялық негізделуіне көз
жеткізеді және дәл осы технология компьютерлік желілерді жасау үшін негіз
болды. Болашақта осы атақты мамандар Интернет желісінің құрылуы үшін көп
еңбек сіңірді.
Өткен ғасырдың 90 – жылдарының басында Интернетке алдымен мамандар, ал
кейіннен Россияның, Қазақстандық, ТМД –ның басқа елдерінің басқа да
тұрғындары кіре алатын болды. Өкінішке орай, ғаламдық телекоммуникациялық
жүйелер Қазақстанға келген мезгілде олардың басында жағымсыз оқиғалар
болған еді. Ал бұл Ресейге қарағанда бір шама кештеу жүз берді. Суық
соғыстың аяқталуы, заманға сай ақпараттық технологияларға шекараның ашылуы
Интернеттің жалпылай таралуына түрткі болды. Екінші жағынан, Қазақстан мен
Ресейде жетерліктей интеллктуалдық негіз және тәжірибенің ақпараттық
технологияларға қолдануда мынандай батыстық идеялар сондай ұмтылатын
жылдамдықпен тарай алмайтын еді.
Қазақстанға Интернет пен электрондық почтаи Ресейден Демос ресей
компаниясы мен Қазақстанның Парасат МНТКЦ компаниясының серіктестік
нәтижесінде келді. 1990 жылдың өзінде Демос компаниясының мамандарына
электрондық почта деңгейінде батыс компьютерлік Интернет желісінің
жүйесімен ақпараттық алмасуды шешу мүмкін болды. Демос компаниясында
Курчатовск Институтының қызметкерлері мен бірлікте өңделген негізде
ұйымдастырылған.
Relcom компьютерлік желісі бірінші отандық коммерциялық қоғамдық желі
болды. Бұл желі талай жылдар қатар пайда болып жатқан коммерциялық
құрылымдарды, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарды компьютерлік байланыс пен
қамтамасыз етті.
Интернеттің телекоммуникациялық ресурстарын бірінші қолданушылардың
бірі болып теледидарлық және радио компаниялар, газет редакциялары КТК,
МОТЕМ, Караван, Известия, Локус Азия газеттерінің және
корреспонденттері, Семиречье және Мақсат Интерньюс ақпараттық
агенттілігі табылды.
Интернет желісінің алғаш қолданушы ғылым және білім мекемелерінің
ішінде КазГУ ректорының ақпараттық орталығы, қазақ жер игеру институты,
Қазақ Мемлекеттік Басқару Академиясы, қазақ стратегиялық зерттеулер
институты, Алматы әлеуметтанушы және саясаттанушылар Ассоциациясы болды.
Парасат МНТКЦ – ның қатысуы мен ҚР-ның Ұлттық Ғылыми Академиясының
электрондық поштасының түйіні құрылды және мамандарды қажетті оқытулар
жүргізілді. Бүгінгі күнде Интернеттің Қазақстандық сегменті 3500 сайттан
көп. Мұнда, әлбетте қазақстандықтар басып шығарған информациялық
ресурстар есепке алынбайды.1999 – жылдың қыркүйек айынан бастап KZ
атауының Интернет желісінде ұсталуы үшін барлық шаралар жиынтығын KAZNIC
компаниясы жүзеге асырады, бұл компанияның міндетіне желілік ақпараттың
орталығы ретінде шығу, Интернетті қажетті мәліметпен толтыру, ережелерді
қайта өңдеу және тіркеуді тәртіпке салу мемлекеттік органдар және халық
аралық ұйымдармен өз ара қатынасты координациялау жатады.
Осы күнге дейін түбегейлі шешілмей келе жатқан анық проблема бұл
Интернетке қазақ тілінде жазылған текстік ақпараттардың келуі және қазақ
тіліндегі сайттардың құрылуы. Бүгінгі күнде Интернеттің Қазақстандық
сегментінде заманға сай мазмұндық және технологиялық деңгейге сәйкес
келетін сайттардың саны жеткілікті, бірақ олардың барлығы орыс және ағылшын
тілдерінде. Интернетті мемлекеттік тілде толық аймақты ұстау, қазақ
тіліндегі мазмұнды сайттарды өңдей осы күнге дейін әлі жүзеге асырылған
жоқ. Қазақстан үшін ақпарат және коммуникацияның ұлттық тілде таралуы
мәселесі қазақ тілінің міндетті түрде стандартталуын талап етеді. Сондай –
ақ Интернетте қазақ тілінің қызмет көрсету сферасын құру бір тұтас әлемдік
ақпараттық кеңістікте тілді қолданудың жаңа түрлері туындайтын еді. Тағы,
Интернет – технологиялардың өздері электрондық құжаттармен қазақ тілінде
жұмыс істеуді қолдайтын құрал болып қалатын еді.
Интернет – ресурстарда қазақ алфавитінің символдарын қолға келтірудің
бірнеше практикалық тәсілдері бар. Адамдардың бір бөлігі қазақ тіліндегі
мәліметті Интернетте жазғанда латын әріпін пайдаланылады. Басқа тәсілдердің
негізіне кириллицаны пайдалану және текстегі арнайы қазақ символдарының
орнына олардың графикалық бейнелерін қою жатады. Бүкіл текстің
сәйкестендірілген суреттер мен ауыстырылған оқиғакларда кездескен. Мұндай
әдіс кемшіліктері белгілі: редактирлеу және тексті қайта қолдану
қиындықтары мен көлемді файылдарды жүктеу жылдамдығының төмендегі.
Интернеттің ақпараттық ресурстарын қазақшалаудың күрделірек тәсілдері
қазақша тексті бар файылдар үшін PDF арнайы форматты пайдалануға әкеледі.
Мұндай технологияның мысалы ретінде Жас Алаш республикалық газетінің
сайты (www.zhasalash.kz) табылады. Оны көру үшін Adobe Acrobat Reader
программасына ұқсас арнайы программамен қамтамасыз етілуі қажет. Қазақша
тексті жеткілікті дәрежеде таралған Macromedia Flash технологиясының
негізінде жасалған арнайы видео флэш – роликқа кіргізілуі мүмкін.
Осындай жол жетекші батыс қазақстандық Интернет сайтын жүзеге асыруда
рейтинг телеком (www.ukg.kzkaz) компаниясында қолданылған. Екі жолдың да
кемшілігі болып Интернетті қолданушылардың текстерді Интернет қосылмаған
кезде пайдалану үшін көшіріп алу мүмкіндігін жоғалтуы табылады.
Бәрінен көбірек қазақ тіліндегі Интернетте қазақ символдарына
қолданушының компьютерінде кіргізілген. Қазақ әріптері мен шрифтерін
пайдалану кездеседі. Егер ондайлар жоқ болса, оларды Интернеттен алуға және
арнайы икемдеуге болады, ал бұл практикада белгілі қиыншылықтарға әкеледі.
Біздің көз қарасымыз бойынша технологиялық тәсіл болашаға зор болып
табылады. Оған сәйкес
Интернеттегі адрес Атауы Тип Қысқа мазмұны
www.bilim.kzeducatҚазақстан Сорос Қазақстан
ion. РеспубликасындағыКазахстан Республикасындағы
білім беру қорының білім беру жүйесі
әмбебап гранттар, вуздар
білім берубілім беру
ақпараттықоблысындағы НПО,
көзі электрондық оқыту
ресурстары туралы
ақпарат
www.samal.kz. Қазақстандық Қазақстан
білім беру Республикасындағы
мекемелері білім беру жүйесі
және ме кемелері
туралы ақпарат,
оқушылар,
ата-аналар және
педагогтар үшін
оқыту материалдары,
ақпараттық
ресурстар.
www.miras.kz. Мирас Мирас халықаралық
халықаралық мектебінің
мектебінің сайты шығармашылығы
туралы ақпарат,
әртүрлі оқыту
бағдарламаларының
басылымы.
www.irex.kz. Магистр жеке Магистр жеке
меншік мектебінің мектебінің
сайты шығармашылығы
туралы ақпарат,
мектеп жаңалықтары,
мейрамдардың
қойылымдары,
интеллектуалдық
ойындар, ашық
сабақтар,
Қазақстандық басқа
мектептерінің
сайттарына
сілтеулер туралы
басылымдар.
Unicode (UTF-) стандарттық кодировка және динамикалық жүктелген
шрифтер қолданылады. Осыған орай қазақ текстін көрсету үшін қосымша жүктеме
және қазақ шрифтерін орналастыру қажет болмайды. Бұл жағдайда туылатын бір
ғана шектеу динамикалық шрифтер ешбір қиындықсыз тек Microsoft Internet
Explorer -- және жоғары броузерде жұмыс істейді. Бүгінгі күнде бұл бұл
оншалықты шектеу болып табылмайды. Интернеттің қазақстандық (kz.зонасы)және
ресейлік (ru.зонасы) егменттерінде білім беру жүйесі үшін пайдалы болатын
ақпараттық ресурстарды жасау және жүйелеу процессі жүреді. Интернеттің
ресей сегментінде арнайы өңделген және білім беру мақсатын қолдану үшін
желіге кіргізілген ақпараттық ресурстар бар.
Бүкіләлемдік компьютерлік желі Интернетте ақпараттық (информацияның)
тұрақты өсуі айрықша мемлекет және региондардағы ақпарат үлесінің сәйкес
өсуіне алып келеді. Бұған Қазақстан да кіреді. Кейінгі уақытта арнайы
республикалық фирмалар немесе компаниялардың бөлектелген сайттарына
мемлекеттік органдардың ғылым, білім, медицина, мәдениет мекемелерінің
өкілдері Интернет біріктіріледі. Региональдық ақпарат анықтамалық
портплдпр және Интернет қызметтер пайда болды.
Интернеттің қазақстандық сегменті мемлекет масштабында дамып келе
жатыр. Желінің қазақстандық ақпараттық ресурстарын жүйелеу бойынша үлкен
жұмысты Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы жүзеге асырып келе
жатыр, бұл кітапханада жылы қаңтар айында Интернет секторы құрылды, ол
қазақстандық қолданушыларға әлемдік ақпараттың ресурстарға, сондай ақ
шетелдік тұтынушыларға Ұлттық кітапхананың ақпараттық библиографиялық
массивті көрсетуге мүмкіндік береді. Сектор Интернет Қазақстан әлемдік
желі Интернет мәліметтер базасының қалыптасуын, Интернеттің ақпараттық
ресурстарындағы Қазақстан туралы библиографиялық фактографиялық, адрестік,
жаңалықтық, реферативтік және толық тексттік мәліметті іздеуді жүзеге
асырады [8].
Интернеттің Қазақстандық секторында жалпы ақпараттық сипаттағы
көптеген гипермедиа беттер бар. Мысал ретінде, www.site.kz. (бүкіл www
Қазақстан) ақпараттық ресурстарын атап өтуге болады, бұл ресурс желінің
кеңейтілген каталог рубрикаторын білдіреді. Қазақстандық сайттардың көбі
Қазақстан Республикасының тарихына, табиғатына және жануарлар әлеміне,
экологияға, әдебиет және өнерге арналған.
Интеронеттің Қазақстандық сегментінде жастардың бос уақытындағы
қызығушылығына көп көңіл бөлінеді, іздеу және талдау көңіл көтеруге
арналған сайттардың санының жеткілікті екенін көрсетеді. Қазақстандық
жастарға арналған интернет сайты, спорттық, музыкалық ақпараттық ресурстары
бар интернеттің қазақстандық сегментінде республикалық білім беру жүйесіне
тікелей қатысы бар ақпараттық ресурстарына ерекше назар аударылады. Осыған
байланысты Сорос Казахстан Қорының, Қазақстан білім беру мекемелері
Ассоциациясының, әр түрлі оқыту орындарының және білім беруді басқаратын
мемлекеттік органдардың Интернет басылымдарын атап юөтуге болады.
Интернеттің Қазақстандық сегменті білім беру процессінің тікелей
қатысушылары педагогтар мен оқушылардың басып шығарған кең ақпараттық
материалдарынан тұрады. Дәл солар желіде Мирас халықаралық мектебінің
Қайнар мектебінің № көп салалы гимназияның, Магистр жеке юмектебінің,
Экибастуз қаласының № орта мектебінің ақпараттық ресурстарын, басқада
көптеген сайттарды жасады және басып шығарды.
Әлемдік ресейлік және қазақстандық ақпараттық Интернет ресурстарының
көп түрлілігі әлемдік телекоммуникациялық желілердің күшті білімдік
потенциалға ие екендігін дәлелдейді., бұл потенциал, әлбетте, келешек
мамандарды дайындауға қолданылуы керек. Интернеттң қазақстандық сегменті
қажет болған барлық бағыттар және ресурстарға ие, олар сапасы мен әр
түрлілігі бойынша білім беру мақсаттарында қолданылатын әлемдік ақпараттық
ресурстарынан қалыспайды. Интернеттің қазақстандық сегментінің ақпараты
электрондық баспалар мен ресурстарды пайдаланып оқытудың әдістемесін және
мазмұнын қалыптастыруда абройлы мәнге ие болуы қажет.
2. Электрондық оқыту басылымдары мен құралдарының мазмұндық
толықтырылуын көрсету жолдары
Білім беруде неғұрлым кең қолданылып отырған ақпараттық технологияның
бірі ретінде ақпаратты сақтау және ұсынуға бағытталған технологияны айтуға
болады. Түрлі басылымдарда, оған мәліметтер базасын, презентациялар және
кейбір басқа ақпараттық технологияларды құруда пайдаланатын әдіс тәсілдерді
және алгоритмдерді жатқызу ұсынылады. Сонымен қатар, қазіргі кезде
ақпаратты сақтау мен ұсынудың түрлі әдістерін жатқызатын және оған Интернет
секілді негізгі телекоммуникациялық желілердің негізделуінің арқасында кең
тараған неғұрлым сиымды технология болып табылады. Біз айтып отырған
технологиялар, гипермәтіндік технологиялар болып отыр. Негізінен бұндай
техноглогиялармен педагогтар мен оқушылар жиі қолданылады.
Ақпаратты гипермәтіндік ұсыну негізінде сызықтық емес мәтіндік
ұғымдарын енгізу арқылы мәтінді дәстүрлі түсінуді кеңейту идеясы жатыр.
Онда ажыратылған мәтіндік фрагменттер (ақпараттық мақалалар) арасында
қиыспалы байланыстар орнатылады және мәтіннің бір фрагментінен екіншісіне
өту ережесі анықталады.Осыдан келіп гипермәтін немесе сызықтық емес мәтін
деп аталатын жүйе алынады [8].
Гипермәтіндік жүйелерді компьютерлендірудің негізгі идеясы
гипермәтіндік мақалаларды сақтауды автоматтандырудан және олардың арасында
өтімді қамтамасыз етуден тұрады. Дегенмен, гипермәтін әрқашанда
компьютерлермен және автоматтандырылған сәйкес технологиялармен байланысты
болған жоқ. Компьютерлік гипермәтіннің алдында қолдан жасалатын гипермәтін
болған, оның нұсқаларының бірі – карточкаларды дәстүрлі пайдалану болды.
Мұндай карточкаларды номерлеуге және өзара байланысты сілтемелермен
қамтамасыз етуге болды. Мұндай карточкалардың қолайлылығы олардың көлемінің
шағындығында және олар жазбаларды шағын бөліктерге бөлетіндігінде.
Пайдаланушы байланыс жүйесін өзгерте отырып жаңа ақпарат көмегімен
картотеканы қайта жеңіл ұйымдастыра алды. Әрине мұндай картотеканың
көлемінің ұлғаюына байланысты олармен жұмыс істеу қиындай түсті. Себебі,
таңдалған байланысқа сәйкес қажетті картотеканы іздеу қолдан жүргізілді.
Қолдан жасалатын гипермәтіннің тағы бір нұсқасы бұл – қағаздағы
анықтама кітабы. Мысалы: сөздік немесе энцеклопедия. Мұндай кітаптарда
жарияланған мақалалар немесе анықтамаларда бір – біріне жасалған сілтемелер
болады. Осы сілтемелерге сүйене отырып оқырман неғұрлым толық және өзара
байланысқан ақпараттарды ала алады. Бірақ бұл жағдайда оқырман сілтеме
жасалған анықтаманы іздей отырып, беттерді қолмен парақтайды. Көптеген
ғасырлар бойына ішкі қиыспалы сілтемелер мен басқа құжаттарға сілтемелер
мазмұнының екеулі бірлігін құрған құжаттар болған. Мысалы: Аристотельдің
шығармалары, мұнда басқа құжаттарға сілтемелер үлкен рөл атқарады. Бұл
мысалдар гипермәтіннің сонау бұрынғы ғасырлардан бері келе жатқанын
көрсетеді. Гипермәтінді оқу саласында, сонымен қатар мамандандырылған басқа
салаларда кеңінен қолдануға болады. Сонының ішінде:
• автоматтандырылған білім жүйесінде. Ол үлкен көлемді ақпаратты алумен
қатар, ассоциативті білім механизмін зерттеуге мүмкіндік береді;
• үлкен мәліметтер қорымен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Гипермәтіндік
жүйе мәлімет көлеміне қарамастан оған тез қол жеткізуге, керек
мәліметтерді іздеуге мүмкіндік береді;
• интеллектуалды іс-әрекетті қамтамасыз ету, себебі гипермәтін әр
аспектінің байланысын көрсетеді, сол себептен ақпараттық мәліметтерге
тез қол жеткізе алады;
• гипермәтіндік жүйені қолдану кезінде еш кедергілер болмайды.
Білім беру жүйесінің түрлеріне қарамастан, көрсетілген қасиеттер
гипермәтінді әмбебап құрал екендігін көрсетеді. Алайда кейбір ақпараттық
жүйенің өз ерекшеліктері бар. Ол оқуту процесінің ұйымдастырылуына және
жүзеге асуына септігін тигізеді. Сол себептен БЭБ-лар мен ресурстарда
қолданылатын гипермәтіндер жайлы педагогикалық аспектілерді атап көрсеткен
дұрыс. Олар төмендегідей түрде болады:
• гипермәтін принципі бойынша құрылған мәліметті меңгеру, ол ақпаратты
қабылдауға және есте сақтауға ыңғайлы;
• практикалық оқыту кезінде гипермәтінді қолдану оқушыларға динамиккалық
жүйе береді, яғни оқушылар өз беттерімен берілген тапсырманы атқарады;
• гипермәтінмен жұмыс істеу кезінде оқушылардың интеллектуалды
деңгейлері жоғарлайды;
• гипермәтін арқылы мәліметті меңгеру, оқушылардың сол мәліметті жетік
түсінуі;
• гипермәтін оқыту жүйесіне компьютерлік және телекомуникациялық
технологиялардың толығымен кіргенінің бір ден бір дәлелі болып отыр.
Гипермәтінге толығырақ тоқталсақ, гипермәтіннің негізгі компонентінің
бірі анықтамалық және ақпараттық анықтама. Ол тақырыбы көрсетілген атаудан
және мәтіннің өзінен, ұқсас мақалаларға сілтемеден тұрады. Пайдалануда
қолайлы болу үшін гипермәтінде алфавиттік көрсеткіш (мазмұны, глоссари
немесе индекс) және негізгі тақырыптар тізімі беріледі. Ақпараттық мақалада
тақырып беріледі, онда мақалада сипатталатын нысанның атауы көрсетіледі.
Мақалалар шолу жасау үшін жеңіл болуы тиіс, себебі, пайдаланушы үшін
мақала толық оқуға тұрарлық па немесе мағынасы жағынан ұқсас мақалаларды
оқуға көшу керек пе екендігі түсінікті болу керек.
Мазмұнды мақалалардың негізгі элементі мәтін болып табылады.
Ақпараттық мақалалардың мәтінінде ұғымның мәнін анықтау түріндегі
түсініктер, мысалдар, дәлелдер, салыстырулар, бағалаулар беріледі. Егер
бұл қосымша ақпарат негізгі ақпараттан көзбен көргенге жеңіл ажыратылатын
болса, онда мақаланың мәтінін қарап шығу жеңілдейді. Сондықтан гипермәтінді
құруда қазіргі заманғы компьютлік құрылғыларын пайдалану мақалаларды
жасаушыларға көптеген нұсқаулардың ішінен таңдай отырып, еркін түрде
мәтінді ерекшелеуге мүмкіндік бар [9].
Ақпараттық мақалаларды ақпараттың реттелуіне және тақырыпшаларға бөлуі
мумкін. Ол қарап шығу мен таңдап оқуды жеңілдетеді. Безендірілуі де
гипермәтіндік бетті қараған кезде барлық тақырыпшаларды бірдей көре
алатындай болу керек.
Гипермәтін кейбір құрылымдарға сәйкес ұқсас сөздер мен мақалалар
арасында арнайы мағыналық сілтемелерді қосу есебінен, ақпараттық мақалалар
ретінде жасалады. Өздер тізімі мағынасы жағынан ұқсас тақырыптарды аппарат
анықтамасын береді. Сілтеме тізіміне туыстық тақырыптағы мақалалар, сонымен
қатар сынып мақаласында қарастырылатын пәндер мен оқушылар жайла ақпараттар
кіруі мүмкін.
БЭБ-дар немесе ресурстарда гипермәтін есебінде келесідей құралдарды
алуға болады:
• терминдік сөздік пен түсініктерге сілтемелер;
• қолданушыларға сілтеме(портреттер мен суреттер, биографиялық
мәліметтер);
• иллюстрациялық бейнелерге сілтеме(бейнелік және графикалық);
• мультимедиялық ақпараттар элементіне сілтеме(анимациялық бейнелер,
аудиобасылымдар мен видеокөріністер);
• христоматиялық немесе қосымша ақпараттарға сілтеме,
• тексттің структуралық элементтріне сілтеме(тақырып, тақырып номері,
пункт және пункт ішіндегі пункт, сұрақтар тізімі және тағы
басқалары),
• оқыту және ғылыми әдебиеттерге сілтеме(ол тақырып соңында немесе
толық бір курс бойынша жүргізіледі);
• ұйымдар тізіміне сілтеме;
• тарихи жағдайлар немесе даталар тізіміне сілтеме(хронологиялық
көрсеткіш);
• географиялық атаулар тізіміне сілтеме;
• Интернет желісі ақпараттық жүйесіне сілтеме.
БЭБ-дар мен ресурстарда гипермәтін есебінде тек сөздер, мақалалар мен
сандар емес, сонымен қатар географиялық элементтер де болу керек.
Гипермәтіннің электрондық құжаттарында негізгі элементі болып беттер
(құжаттың) саналады. Ол гиперсілтеменің көмегімен өзі жұмыс істеп отырған
ресурс бойынша қозғала алады, яғни компьютерлік немесе интернет желісі
арқылы бір құжаттан екінші құжатқа өте алады. Үлкен көлемді ақпарат ішінде
жылдам қозғалу, онда орналастырылған сілтемелерге,
көрсеткіштерге,тақырыптарға байланысты.
Бір де бір үлкен көлемді кітап, көрсеткішсіз шықпауы керек.
Көрсеткішсіз кітап – терзесіз үймен, көзсіз денемен тең, - оларды қолдану
оңай емес, - деп Я.А.Коменский жазып кеткен.
Гиперсілтемелерге келесідей міндеттер қоюға болады:
• гиперсілтемелер қайда бағытталуы және нақты анықталуы керек;
• гиперсілтемелік тізбек кезінде оның қадамдары нақты және дәл болуы
керек;
• әр тақырып бөлімінде, параграфында сілтеме көрсеткіші болу керек,
оның көмегімен қайта артқа орала алатындай болуы тиіс.
Мәтіндегі сілтемелер қолданушылардың қалауымен қойылады. Алайда, оның
өзінің ережелері бар.
Анықтамалық ақпараттар гипермәтіннің негізгі тақырыптарын анықтайды.
Ол міндетті түрде падаланушыға жетуі керек(оқытушыға немесе оқушыға). Сол
себекптен негізгі тақырыптар тізімі кез келген жобаның негізгі
компоненттерінің бірі болып саналады. Ал басқа тізімдерге барлық
анықтамалық мақалалардың тақырыпшалары кіреді. Олардың ішінде туыстық
мағынасы бар тақырыптар арасында ешқандай сілтемелер жоқ. Практиканың
көрсетуі бойынша негізгі тақырыптық тізім көлемі 1 беттен аспауы керек. Ол
тез есте қалатындай негізгі 5-7 бөлімнен ғана туру керек. Гипермәтінде
дәстүрлі бір мазмұнның болғаны дұрыс. Бұл мазмұнда гипермәтіннің ішінде
кездесетін барлық мақалалар тақырыбы беріледі [9].
Жоғарыда көрсетіліп кеткендей, гипермәтінді терминдік сөздер жинағы
ретінде қарауға болады, ол мәтін мен сөздер арасындағы байланысты ұстап
тұрады. Ғылыми әдебиеттер көрсеткендей, бұндау жүйелер
ғылымда тезауруса деген атақ алған. Сол себептен гипермәтінге де тезаурус
түсінігін енгізуге болады. Ол гипермәтіннің негізгі бөгігі ретінде
саналады. Негізінен ол жүйелік және іздестіру қызметін атқарады.
Гипермәтінде тезаурус қызметін ақпараттық мақалалар атқарады. Олардың
әрқайсысы өз тақырыпшалары мен туыстық тақырыпшалар тізімінен тұрады.
Тезаурустық мақаланың тақырыбы ақпараттық мақаланың атауымен сәйкес келеді
және ол объект тақырыбы болын саналады, оның түсіндірмесі ақпараттық
мақалада беріледі. Объект деп отырғанымыз пән, жүйе, процес немесе қарым-
қытынас болып келеді. Әр объектінің атауы гипермәтінде бірнеше объектінің
атауы ретінде қаралады, ол сол атауларға сәйкес келуі керек.
Алайда, ғылымда белгілі көптеген тераурустар терминдер түсінігінің
негізінде құрылады.
Қолдануы гипермәтiндер ақпараттық баптар және сiлтемелерге арналған
құрама атауларды қолданбайды. Керiсiнше, баптың атауы немесе сiлтемесiнiң
ретiндесi мағына бойынша бiткен ұсыныс сөз сөйлей алады. Сөйтіп
келгенделер, гипермәтiннiң тезаурусы жай ғана емес, сонымен қатар
объекттердiң құрама аттары болады.
Гипермәтiн тезаурус бабының құрастыруы сияқты түсiндiрiп беруге
болатын мәлiметтердiң реттелуi. Тезаурус мақаласында қамтып көрсетiлетiн
байланыстардың толықтығы және ақыр соңындағы бұл байланыстардың анықтауын
дәлірек, толығырақ және iздестiруде дәл гипермәтiннiң осы бабына үндеуiнде
анықтайды. Тамаша гипермәтiн ортақ мағына толықтық және концептуалды
тұйықтықтың белгiлерiне жауап беру үшiн индекстеуi керек.
Гипермәтіннің ақпарат тарату формалары енді қалпына келе бастағанда,
гипермәтін құжаттарының безендірілу жайлы бірнеше теориялар жарық көрді.
Бірақ, гипермәтіннің құрылуының принциптері ойластырылып қойған. Олар –
жалпымағыналық , өмірлік циклл принціпі мен объектографиялық принциптері.
Білім беруде телекоммуникацияны енгізу және ақпараттық
техноглогияларды қолдану негізгі пргрессивті ақпараттық құралды –
гипермедия жүйесін құруға әкелді. Гипермедия деп – құрамына құрылымдалған
әр түрлі типтегі ақпаратты көрсететін гипермәтінді айтады.
Қазіргі кезде әрқилы мағына жағынан өзара байланысқан бейне
үзіктерден, суреттерден, мәтіндерден тұратын гипермедия жүйесі болып
табылатын электронды ақпараттық мультимедиялық инциклопедиялардсыз,
анықтамалар мен оқу құралдарынсыз оқу орындарын таба алмайсыз. Мұндай
құралдардың басқада түрлері интернетте орналасқан. Гипермәтіндік сілтемелер
ретінде тек сөздер, фразалар және сандар ғана емес, сонымен қатар
графикалық элементтер болу керек.
1.3 Білімдендірудегі электрондық басылымдарды жіктеу
Білім берудегі ақпараттардың негізгі мәселелерінің бірі электронды
оқыту басылымдарының жіктелуі болып табылады. Мұндау классификациялау әр
түрлі критерилердің негізінде жасалуы мүмкін. Бір жағынан орындалатын
функцияларына қарай БЭБ дәстүрлі оқулықтарға сүйенсе, екінші жағынан
классификациялық принциптерді қолдау және соларға сүйену болып табылады.
Басқаша айтқанда олар электрондық басылымдар категорияларына жатады және
оларға электрндық басылымдар классификациясының принциптері қолданылады,
үшіншіден, технология құрылғылары бойынша олар бағдарламалар жинақтары
бойынша келеді.
БЭБ-дың классификацялау алдында олардың негізгі параметрлерін
қарастыру керек. Негізгі түрлері:
- электрондық басылым түрі;
- пәндік және білім беру орталығы;
- білім беруде ұсынылатын деңгей;
- білім беруде ұсынылатын үрдіс типі;
- білім беруде ұсынылатын форма түрі;
- арнайы аудиториялар.
БЭБ түрлері.
1) Электронды ақпараттық өнім:
- мәліметтер қоры;
- презентация;
- электронды журнал;
- электронды газет;
- мультимедиялық жазба.
2) Қағаз түріндегі электрондық басылымдар және таныстыру ақпараттық
құжаттар:
- ғылыми еңбектер жинағы, статиялар;
- жарияланған газет журналдар;
- нұсқаулар;
- стандарт;
- құралдар;
- практикалық құралдар;
- практикалық басқару;
- оқулық;
- оқу құралы;
- хрестоматия;
- оқу-әдістемелік құралдар;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
НОРМАТИВТІК
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .5
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 5
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН
ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 Қазіргі уақыттағы электоронды оқулықтың маңызы
1.1 Білім берудегі электронды оқулықтың
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Электрондық оқыту басылымдары мен құралдарының мазмұндық
толықтырылуын көрсету
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
1.3 Білімдендірудегі электрондық басылымдарды жіктеу ... ...23
1.4 Білімді ақпараттандыру сапасына қойылатын талаптар ... ...30
2 Электронды оқу құралына материалды компьютерлік дайындау
2.1 Графикалық және мәтіндік
безендірулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2 Аудиоүзінділер мен
видеофрагменттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 45
2.3 Оқулықты құрудағы Macromedia Flash МХ бағдарламасының
мүмкіншіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.4 Электронды оқулықтың құрылу негізі ... ...59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...69
КІРІСПЕ
Электронды оқулық дегеніміз — мультимедиялық оқулық, сондықтан
электронды оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға тиіс. Электронды
оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген
және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді.
Себебі, оқушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет элементінің
жанында жазуы болады.
Электронды оқыту бейне, аудио, мультимедиа технологиясы мен олардың әр
түрлі комбинацияларын енгізуге байланысты болып отыр.
Электронды оқытудың негізгі мәселелері ақпараттық-коммуникативтік
технология негізінде ақпараттық білім беру ортасын құру және оны тиімді
пайдалану болып табылады.
Электронды оқулық мынандай жағдайларда тиімді: кері байланыспен лезде
қамтамасыз ете алады; гипермәтіндік түсініктемелердің көп рет қолданған
кезде уақытты үнемдейді; белгілі бір бөлім бойынша білімді тексереді; қысқа
мәтінмен көрсете, айта және модельдей алады [1].
Электронды оқулық пен оқытудың негізгі мақсаты: "Оқыту процесін
үздіксіз және толық деңгейін бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс
қабілетін дамыту". Білім берудің кез келген саласында "Электрондық
оқулыкгарды" пайдалану окушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана
коймай ойлау жүйесін калыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай
жасайды.
Оқыту үрдісінде оқыту әдістерін тиімді пайдалану, білім беру жүйесін
тұтастай ақпараттандыру арқылы жаңа оқыту технологиясын енгізу оқыту
процесінде толыққанды дамуына мүмкіндік жасайды. Оқыту процесінде
компьютерге негізделген жеке әдістемелер оқу мақсаттары мен жағдайларына
байланысты тиімді қолданылуы қажет.
Оқытудың тиімділігі оқытудың жеке тұлғалық стиліне, яғни, оқушыға оқу
материалын тиімді сипаттайтындай қабылдау механизміне тәуелді болады.
Осыған байланысты оқу іс-әрекетін тиімді қамтамасыз ету бәрінен бұрын
оқушылардың өзіндік іс-әрекетін, оқытушының әрбір оқушымен жеке тұлғалық
оқу іс-әрекетін сүйемелдеуді және жобалар мен оқу жұмыстарын оқытушылармен
бірге ұйымдастыруды жобалайды.
Осылайша ақпараттық технологиялардың дамуы жаңа әдіс-тәсілдердің пайда
болуына және сонымен бірге оның сапасын жоғарылатады.
Электронды оқытудың технологиялық құралдарын былайша топтастыруға
болады:
1. Аппараттық құралдар, мультимедиалық бағдарламалар және Интернет.
2. Электронды оқытуды әзірлеудің бағдарламалық құралдары.
3. Оқу үрдісін басқарудың ақпараттық жүйесі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті – ЖОО мекемелерінің медицина
факультеті студенттеріне арналған Генетика пәні бойынша электронды оқулық
дайындау және аспаптық құралмен тәжірибемен игеру, мультимедиа
технологиясымен таныстыру, бейнефильмдерді жасау болып келеді.
Электрондық фильм жасауға арналған Macromedia Flash MX технология
таңдаудағы шарт: осы технология бағдарлама интерфейсін көрнекі, бояу
дайындауға не пайдаланушы ынтасын сөзсіз жоғарылатуға рұқсат етеді. Бұл
бағдарлама пайдаланушылардың жоғарылау аспектілерін және олардың дара
қабілеттіліктерін есепке алады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі – Генетика пәні бойынша электронды
оқулық дайындай отырып Macromedia Flash MX технологиялары мүмкіндіктерін
және принциптерін зерттеу, электрондық оқулық жасауда жаңа технологияны
пайдалану.
Жұмыстың зерттеу объектісі – Macromedia Flash MX саналады. Қазіргі
таңда Macromedia Flash MX әрбір интернет – пайдаланушыға таныс. Оның
көптеген тұтынушылары Macromedia графикалық пакеттерін күтті, сондықтан
оған табынушыларының үлкен саны әлдеқашан барлық әлемді жаулап алды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы екі бөлімнен түзілген:
Бірінші бөлімде электрондық оқулық туралы түсінік, қазіргі таңдағы
электоронды оқулықтың рольі, электрондық оқулыққа жүйелік талаптар,
электрондық оқулық құрылымын ұйымдастыру қарастырылған
Екінші бөлімде электронды оқу материалдарын компьютерлік дайындау,
электронды оқулық құрудағы Macromedia Flash МХ бағдарламасының
мүмкіншіліктері, электрондық оқулық жасау технологиясы және электронды
оқулықтың сипаты туралы ақпарат беріледі.
1 Қазіргі уақыттағы электоронды оқулықтың маңызы
1. Білім берудегі электронды оқулықтың орны
Әр жыл сайын тиімді және таралған білімдендіру электрондық басылымдары
мен ресурстарына негізделген ақпараттық технологиялардың қолданылу аясы
айқындала түсуде. Ондай технологиялардың бірі мультимедиа технологиясы
болып табылады. Осыған байланысты электрондық баспалар және ресурстарды
оларды жасау және қолдану тәсілдерін бөлшектеп, қарастырудан бұрын ОЭБ – ны
өңдеу және қолдану негізінде жататын ақпараттық технологиялармен танысқан
ақылға сай келеді.
Демек, мультимедиа. Компьютерлік аппараттық қамтамасыз етуде
сипаттамалық ерекшелігі өңдеу мүмкіндігі және компьютерлік техниканың даму
көзқарасы бойынша салыстырғанда жаңа болып есептелетін әртүрлі типтегі
ақпараттарды беруге болатын құралдар бөлінеді. Шыныменде соңғы жылдары
осындай құралдар санына мультимедиа құралдары деген атқа ие болған жазу
үшін және дыбыс шығару, фото және видио бейнелер үшін құралдар кіргізілген.
Егер жақын аралықта тиісті сандық өңдеу үшін құрылымдар пайда болып, кең
таралса, осы құрылымдарды мультимедиа құралдарына жатқызылады.
Мультимедиа құралдарының спецификациясын ақпараттық түрлерін және оны
беру тәсілдерін білмей түсінуге болмайды. Оқытудағы электрондық баспалар
мен ресурстарды оқып үйрену үшін мәні зор ақпаратты классификациялаудың тек
негізгі аспектілеріне тоқталамыз. Ақпаратты классификациялауға болатын
критерийлердің бірнешесі бар. Бірінші критерий түрінде көру, есту, сезу,
дәмін тарту, сияқты адамның ақпаратты қабылдау кең таралған бөлудің
принципін қолдануға болады. Оқыту электрондық баспалар мен ресурстарды оқып
үйренудің көз қарасы бойынша компьютерлік және коммуникациялық техникамен
жұмыс істегенде мүмкін болатын, адамға ақпараттық әсер ету түрлерін ғана
қарастырған дұрыс болады. Осылайша, барлық ақпаратты қабылдау түрлері
бойынша негізгі үш группаға бөледі:
1. Адам көзімен қабылданатын ақпарат, ол көздік немесе визуалдық ақпарат
деп аталады. Бұл ақпаратқа текст, графикалық бейнелер және суреттер,
фотографиялар, мультифильмдер, видеофильмдер жатады.
2. Дыбыстық ақпарат деп аталатын адамның есту аппаратымен қабылданатын
ақпарат. Бұл ақпаратқа у – шулар, әуендер, сөз жатады.
3. Сенсорлық немесе тактильдың ақпарат деп аталатын, арнайы техникалық
құралдармен жұмыс істегенде адамның сенсорлық жүйесімен қабылданатын
ақпарат.
Ақпараттың аталған түрлерін басқа критерийлері бойынша да жіктеуге
болады. Олардың бәрі адамның ақпаратты қабылдау тәсілі болып табылады.
Осыған байланысты келіп түсетін оқытылатын ақпаратты ассоциативті және
туралауға бөлуге болады. Оқушылар ботаниканы оқығанда танысатын өсімдікте
текстік немесе сөздік суреттерді мысалға келтіруге болады. Бұл жағдайда
тесті оқу немесе педагогтың сөзін тыңдау, оқушыда бар өсімдіктер туралы
түсініктер мен алынған ақпараттың ассоциациясына алып келеді. Текстті оқу
немесе сөзді тыңдаудың барлық оқушылардың өсімдіктерді бірдей түсінуіне
мүмкіндік бермейтінін түсіну керек. Әрбір оқушы оқытылатын өсімдікті өзінше
қабылдайды [3].
Тура ақпарат тікелей маңызды, соның қатарында оқыту мақсаттарының
назары бойынша объектілердің қасиеттерін береді. Мұндай ақпарат түріне
фотосуреттер, видеофильмдер, ғылымда шу деп аталатын дыбыстар жатқызылады.
Мультимедиа құралдарының өзгеше ерекшеліктерінің бірі болып тура ақпаратты
беру және өңдеу мүмкіндігі табылады. Мысалы, ботаника курсында өсімдіктерді
оқып – үйренгенде мультимедиа құралдарын пайдалану, оқушыларға өсімдікті
және онда болатын процесстерді көруге, мүмкін болған дыбыстарды естуге
мүмкіндік береді.
Осылайша, мультимедиа түсінігі жалпы мультимедиа құралдары түсінігі,
бір жағынан компьютерлік өңдеужәне ақпаратты әртүрлі типте көрсету мен
тығыз байланыста болса, екінші жағынан, білім алу эффективтілігіне әсер
ететін электрондық баспалар және ресурстарға байланысты. Мультимедиа
құралдарын білім беру сферасына енгізілуі сәйкестендірілген компьютерлік
бағдарламалық құралдардың пайда болуына және олардың мазмұндық артуына,
оқытудың жаңа әдістерін және педагогтардың кәсібі шығармашылығының
ақпараттану технологияларын өндіруге ықпалын тигізеді.
Мысалы, видеофильмдерді сақтауға, өңдеуге және өндіруге мүмкіндік
беретін мультимедиа құралдарын білім беру жүйесіне енгізу, оқытуда
қолданылатын компьютерлік бағдарламаларды жасауға алып келеді. Демек,
оқушылар компьютер мен жұмыс істей отырып, оқу уақытының бір бөлігін оқыту
мақсатының көз қарасы бойынша маңызды болған видеофрагменттерді көруге
жұмсайды.
“Тілдің басқа көптеген сөздері сияқты” “мультимедиа” сөзі бірден
бірнеше әртүрлі мәнге ие болатындығын түсіну маңызды. Мультимедиа – бұл.
• Әртүрлі типтегі аппараттық өңдеу құралдарын қолдану және функциялау,
өңдеу ретін суреттеуші технология;
• Әртүрлі типтегі ақпараттардың берілуі және өңдеу технологиясының
негізінде жасалынған ақпараттық ресурс;
• Әртүрлі типтегі ақпараттың берілуі және функциялануы өңдеумен
байланысты компьютерлік программалық қамтамасыз ету;
• Әртүрлі типтегі ақпаратпен жұмыс істеуге мүмкін болатын компьютерлік
апппараттық қамтамасыз ету;
• Әртүрлі типтегі (сөз, әуен, видео бейне, анимация және т.б)
динамикалық және дәстүрлі статистикалық және визуальды (текс, графика)
ақпаратты өзінде біріктіретін ақпараттың ерекше жалпылаушы түрі.
Осылайша кең мағынада мультимедиа термині ақпараттық
технологиялардың спектрін білдіреді.
Мультимедианы ақпараттандыру құралдарында пайдалануға байланысты,
графикалық, дыбыстық, фото және видео әсерлерінің есебінен мұндай
ақпараттарда үлкен эмоционалдық заряд бар және олар белсенді түрде көңіл
көтеру индустрияны қосылады.
Мультимедиа жүйесінің пайда болуы адам шығармашылығының көптеген
облыстарында революция жасады. Мультимедиа технологиясын қолданудың кең
облыстарының бірі білім беру сферасы, себебі мультимедиаға негізделген
электрондық баспалар және ресурстар оқытудың тиімділігін неғұрлым
артттырады. Материалды ауызша баяндағанда оқушының бір минутта ақпараттың
мың шартты белгілерін қабылдап, меңгеретіні, ал көру ағзаларын қосқанда
100 мыңға жуық осылай бірліктерді меңгеретіні тәжірибе арқылы тексерілген
[4].
Қазіргі уақытта жасалынған мультимедиа құралдарының саны мыңға жетеді.
Мультимедиа – технологиялар және оған сәйкес білім беруді ақпараттандыру
құралдары тез дамып келе жатыр. Егер 1995 жылы басылымнан шыққан
мультимедиа және СD – ROM анықтамасы бірінші басылымда барлығы 34 нұсқа
шыққан болса, 1998 жылдарының басында олардың саны 300 ге жеткен болса,
қазір бұл тізім бірнеше мыңдаған атауларды өз ішіне алады. Әрине, бұл
көрсетулер мультимедиа құралдарымен қамтамасыз етілгендігңн нақты суреттеп
бере алмайды, бірақ жасалынған және пайдаланып жатқан мультимедиа құралдар
санының өсуіне біржақты дәлелденді. Мультимедиа құралдарымен технологиялары
оқытудың пайдалы мүмкіндіктерін және төмендегідей аудиовизуальды
ақпараттарды өңдеудің жаңа тәсілдерін қолдану арқылы оқыту себептерін
көбейтуді қамтамасыз етеді.
• Визуальды ақпаратты басқару (орналастыру, қою);
• Әртүрлі аудиовизуальды ақпараттарды контаминациялау (ығысу);
• Анимациялық эффектердің жүзеге асуы;
• Визуальдық ақпараттың деформациялануы (белгілі бір сызықтық
параметрдің үлкеюі несесе кішіреюі, бейненің созылуы немесе жиналуы);
• Аудиовизуальдық ақпараттың дискреттік берілуі;
• Бейненің (қараңғылануы) көлеңкеленуі;
• Визуальды ақпараттың талданған бөлігін оны келесі ығысуы немесе
лупамен қарастырылуы үшін тіркеу;
• Бір экрандағы кез келген бөлігін активтендіру мүмкішілігі бар
аудиовизуаль ақпараттың көп терезелі көрінісі.
• Шынымен өтіп жатқан процесстердің шын уақыттағы оқиғалардың
демонстрациясы.
Мультимедиа және білім берудегі ақпараттанудың сәйкес құралдарын
пайдалануға байланысты бірнеше түсініктер бар. Мультимедиа құралдарын білім
беруде қолданғанда иллюстрацияның ролі өседі. Иллюстрация бұл:
• Текстке түсіндіретін немесе толықтыратын ақпараттың басқа типін енгізу
(бейне және дыбыс)
• Көрнекті және көзжеткізерлік түсіндіру үшін мысалдарды келтіру (басқа
типтегі ақпаратты қолданбауға да болады.)
Иллюстрация терминін талқылаудың екеуіде бірдей дәрежеде әдеттегі
қағаз оқулықтар мен оқыту құралдарына, сондай – ақ заманға сай мультимедиа
оқыту электрондық баспалар және ресурстарға қатысы бар екенін түсіну керек.
Бұдан басқа иллюстрацияның маңыздылығы, оқытуды оқу материалының қиын
маментерін ақпараттандырудың барлық құралдары көрнекті көзжеткізетіндей
және жеңіл түсіндіруге мүмкіндік береді. Мультимедиа дәл осыған ықпалын
тигізеді. Мультимедиа баспаларда және ресурстарда иллюстрациялар мысалдар
(оның ішінде тексттерде ), екі өлшемді және үш өлшемді графикалық бейнелер
(суреттер, фотосуреттер схемалар, графиктер, диограммалар) дауыстық
фрагменттер, анимациялар, видеофрагменттер түрінде көрсетіледі. Білім беру
мультимедиа құралдарында иллюстрацияның жаңа түрлерінің пайда болуы қазаз
дәстүрлі оқулықтардан бас тарту деген сөз емес. Дәстүрлі оқулық кітаптарын
иллюстрациялау және полиграфиялық безендіру обылысында баспа элементтерін
кеңістіктік группаларға бөлу ерекшеліктері оның алатын мол тәжірибе
жиналған. Осы бойынша кейбір элементтерге акцентпен қарайды, қабылдаудың
физиологиялық жақтарын және басқа факторлар назарға алынады. Қазір көптеген
оқу дисциплиналары және оқыту бағыттары бойынша мультимедиалық
энциклопедиялар түзілген. Оқытудың жаңа әдістерін пайдаланып, оқу процессін
ұйымдастыруға мүмкіндік беретін ойын ситуациялық тренажерлер мен
мультимедиалық оқыту жүйелері өндірілді [5].
Оқыту электрондық баспалар мен ресурстардың интерактивтілігі
дегеніміз, қолданушыларға, яғни үйренушілер және педагогтарға бұл
құралдармен белсенді әсерлесуге тура келеді дегенді білдіреді.
Интерактивтілік оқыту диологы үшін шарттардың болуын білдіреді, оның
қатысушыларының бірі электрондық баспа немесе ресурс.
Интерактивтілікті беру мультимедиалық құралдарының ең мәнілі
артықшылықтарының бірі. Интерактивтілік белгілі шектерде ақпаратты
көрсетуді басқаруға жағдай жаратады: оқушылар жеке икемденуін өзгерте
алады, нәтижелерді тексереді, сондай – ақ қолданушының нақты сұрақтарына
жауар беретін программаны шақыруға мүмкіндік береді. Оқушылар жек
академиялық талаптарын қанағаттандыратын материалдың берілу жылдамдығын,
кайталаулардың санын және басқа параметрлерді кіргізе алады. Бұл
мультимедиа технологияларының иілгіштігі жөнінді қорытынды шығаруға болады.
Мультимедиа технологиялар ақпараттың көп түрлерін ойша және
гормониялық интегрлеуге мүмкіндік береді. Бұл компьютердің көмегімен
ақпаратты әртүрлі формаларда беруге мүмкіндік береді, олар төмендегідей;
• бейнелер, оған сканирленген фотосуреттер, чертеждар, карталар және
слайдтар кіреді;
• дауыстың дыбыстық жазылуы, дыбыстық эффекттер және музыка;
• видео, күрделі видеоэффектілер.
Білім беруде мультимедианы қолданудың тиімділігін көптеген мысалдармен
көрсетуге болады. Ереже бойынша, әдемі бейнелер немесе анимациялар мен
өтетін прецентациялар статикалық текстке қарағанда, визуал тартымды және
олар қажет болған эмоционалдық деңгейді ұстайды, сонымен оқыту тиімділігін
арттырады. Мультимедианы қолдану мектеп жағдайында физика немесе химия
бойынша оқушыларға бір қатар тәжірибелерді көрсетуге мүмкіндік береді.
Мультимедианың көмегімен кеңістікте қозғалуға болады және оқушыларға
сыныптан шықпай – ақ, тарих курсындағы муражай экспонаттарын немесе
археологиялық ескерткіштерін көрсетуге болады. Заманға сай самолеттардың
ұшқыштарын арнайы мультимедиалық тренажерларда сабақ өткізбей дайындау
мүмкін емес, себебі бұл әдіс шынайы жағдайларды және келешек ұшқыштан талап
етілетін интерактивті әсерлесуді модельдейді [6].
Мультимедианы пайдалану оқушыларға оқыту материалдары мен әр түрлі
жұмыс істеуге мүмкіндік береді – адам матералды қалай оқып үйренетінін,
ақпараттандыру құралдарының интерактивтік мүмкіндіктерін пайдалануын және
өзінің сыныптастарымен бірге қалай жұмыс істейтінін өзі шешеді. Осылайша,
оқушылар білім беру процессінің белсенді қатысушыларына айналады.
Мультимедиа оқыту электронды баспалар және ресурстар мен жұмыс істей
отырып, оқушылар өздерінің қабілеті және талабына сай әсер ете алады. Олар
өздеріне қызық материалды ғана оқиды, оқығанын қанша рет қажет болса, сонша
рет қайталайды, ал бұл дұрыс қабылдауға жеткілікті ықпал етеді. Осылайша,
сапалы мультимедиа баспаларын және ресурстарды қолдану оқыту процесін
оқушылар арасындағы олардың білім алуының өэдік стильдеріне және темптеріне
қызығушылығына әлеуметтік және мәдени ерекшеліктеріне қатысты иілгіш болуын
қамтамасыз етеді. Мультимедианы қолдану оқыту процесінің бірнеше
аспектілеріне позитив әсер етеді. Мультимедиа ықпал етеді:
1. Ақпаратты қабылдау және түсіну оқыту сияқты когнитивтік аспектілерін
ынталандыруға;
2. Оқушылардың мотивациясының артуына;
3. Оқушыларда бірінің жұмыс істеу дағдыларын және ұжымдық танымдық
дамуына;
4. Оқушыларда оқуға терең жолмен келуді дамытуға және оқылатын
материалдың терең түсінікті болуын қалыптастыруға;
Бұдан басқа мультимедиа құралдарын білім беруде қолданудың
артықшылықтарын қатарына мыналарды кіргізуге болады:
• Оқыту процесінде оқушы қабылдауының бірнешеконалын бірмезгілде
қолдану, оның есебінен бірнеше әртүрлі сезу ағзалары жеткізетін
ақпараттық интеграциясы қолға келтіріледі.
• Күрделі, қымбат немесе қауіпті экспериментті модельдеу мүмкіндігі;
• Процесстерді динамикалық көрсету есебінен абстракт ақпаратты
визуалдау;
• Микро және макро дүниелердегі процесстерді және объектерді визуалдау.
Мультимедиа құралдарын нақты пәндер облысында да, бірнеше пәндер
облысының топтарындағы орналасқан дисциплиналарда оқыту процессін жақсарту
үшін қолдануға болады.
Білім беру жүйесінің эффектілерігіне белгілі дәрежеде оқу үдерісі
жүріп жатқан ортада әсер етеді. Бұл түсінікке оқыту процессінің құрылымы
оның шоттары және оңайлығы кіреді (қоғам, кітапханалар, мультимедиалық
ресурс орталықтары, компьютерлік зертханалар және т.с.с. )
Мұндай жағдайда мультимедиа баспалары және ресурстар көп санды мүмкін
болған оқыту құралдарының бірі ретінде қолданылады. Демек, заманға сай
мультимедиа құралдарының дамуы білім беру технологияларын жаңа деңгейде
қолға келтіруге мүмкіндік береді, бұл мақсат үшін ең прогрессивті
техникалық инновациялар қолданылады. Білім беру аясына кіретін
мультимедиалық құралдардың заманға сайы болып әртүрлі модельдеу құралдары
және қызмет көрсетуі технологияларға негізделген, виртуал ақиқат деп
аталатын құралдар табылады. Виртуал объектілер немесе үдерістерге нақты
немесе елестетілетін объект немесе үдерістердің электрондық моделдері
жатады. Виртуал сөзі қағаз және басқа материалдық тасушыларда көрсетілген
білімдік және басқа объектілердің электрондық нұсқаларының сипатын айтып
көрсету үшін қолданылады. Виртуалды шындық – бұл дыбыстық, көру, тактильды
тағы басқа ақпарат түрлерін беретін және қолданушыға виртуалдық кеңістікке
кіру елесін тудыратын мультимедиа құралдары. Виртуалды шындық жүйелері
адам мен орта арасында тура тікелей контактті жүзеге асырады. Олардың ең
жетілгендеріне қолданушы датчикті жасалған қолғапты киіп, тек компьютер
жадысындағы объектке қолын тигізе алады. Басқа жағдайларда экранда
бейнеленген нәрсені айналдырып және оны басқа жағынан көруге болады.
Қолданушы ақпараттық костюм ақпараттық қолғап ақпараттық және
көзілдірік басқа құралдар мен құралданып виртуалдық кеңістікке қадам
басады [7].
Осындай мультимедиа құралдарын білім беру жүйесінде қолдану қолданушы
қабылдайтын ақпараттың мағынасы және қабылдау мехонизмін өзгертеді.
Виртуальды ақиқат жүйелерімен жұмыс жасау кезінде, білім беруде ақпаратты
қабылдау кезінде сапалы өзгерістер болады. Бұл жағдайда қабылдау тек көру
және есту арқылы ғана емес, сондай – ақ сезу және иіскеу арқылы да жүзеге
асады. Принципиалды жаңа деңгейде білім берудегі көрнекіліктің дидактикалық
принципиптерін жүзеге асыруда сілтеулер пайда болады. Білім беруде
мультимедиа технологиясына пайдаланудың кеңістіктік ойлауын дамытуда, нақты
шындыққа максимал жақындаған жағдайда мамандардың машықтануын ұйымдастыруда
маңызы зор. Виртуал ақиқат жүйесін медицинада хирургтарды күрделі
операцияларды жүргізуге, ауруларды реабелитациялау мәселелерін шешуге
үйрету үшін қолдануы таң қаларлықжүйе. Виртуалды шындық берген ақпаратты
түсіну тек тоериялық емес, практикалық болуы да мүмкін, дәлірек айтқанда:
көрнекті – бейнелі немесе көрнекті - әрекетті. Практикалық ойлау тоериялық
ойлаумен салыстарғанда тырысуды аз талап етеді, ереже бойынша, бейнелік
ақпаратты түсіну символдық ақпаратты түсінуге қарағанда жеңіл. Виртуал
ақпарат технологиясын пайдаланып құрылған электрондық басылымдар мен
ресурстар оқыту үдерісінде оқу метериалын жақсы түсіну және меңгеруді
қамтамасыз ете алады. Бірақ, виртуалды шындық жүйесінің деңгейі қанша
жоғары болған сайын, оларды жасауға сонша көп еңбектену керек, педагогтар
мен оқушыларға берілетін ақпараттанудың техникалық құралдарының мінсіз
болуы тиіс.
Интернеттің Қазақстан сегментіндегі электрондық оқыту құралдары
Айтып өткендей қазіргі ғаламдық ақпараттық компьютерлік желі интернет
дегеніміз әртүрлі электронды ақпараттық ресурстардың үлкен санын
біріктіретін, үлкен ақпараттық кеңістік. Күн сайын интернет және оған
кіргізілген ақпарат қолданушылардың кең аумағына қол жетерліктей болып
жатыр. Қазіргі кезде интернет шамамен жүз миллион коспьютерлерді және 60
мыңға жуық кіші компьютерлік желілерді біріктіреді. Интернет өте тез өсіп
жатыр және дамып келе жатыр. Егер 15 жыл бұрын желіні тек мамандар және
ғалымдар ғана қолданса, қазір оған кез келген қалаушы қол жеткізе алады.
Және адам шығармашылығының кез келген аумағы бойынша ақпаратты тез таба
алады. Осымен бірге интернет ақпараттық жүйеге қойылған барлық талаптарға
сай келеді – бұл енгізу, іздеу, мәліметті орналастыратын және беретін
процедураларын қамтамасыз ететін мәлімет қоры.
Қазіргі уақытта интернеттің мазмұндық толықтырылуының қалыптасуына екі
тенденция анық қадағаланады. Олардың біріншісі бұл желінің білімі және
ғылымдық мақсаттар негізінде кәсібі қолданушылар үшін мінсіз болуы. Екінші
тенденция анық коммерциялық талаптарды қанағаттандыруға байланысқан, бұл
болса барлық қалаушылар, электрондық дүкендер, реклама т.б. үшін танымал
желілік публикациялардың дамуына әсер етеді. Бұдан басқа желілік ақпараттық
ресурстармен жұмыс істегенде аудиторияны еліктіру және ұстап қалу үшін
арнайы әдістер мен амалдар өңделеді. Интернет желісінің ақпараттық
ресурстарын және оның Қазақстандық сегментін қалыптастыру және қолданудың
көптеген аспектілерінің спецификасын осы коммуникациялық жүйелердің құрылу
жолдарын талдау негізінде айқындауға болады. 2002-жылдың июль-афгустінде
басылған Компьютер - Клуб Қазақстандық Интернет журналының мәліметі
бойынша Массачусет Технологиялық Институтының жұмысшысы Леонард Клейнрок
1961 жылдың июль айында пакеттік коммутация теориясы бойынша бірінші
статьясын басылымнан шығарды, ал 1964 жылы болса осы тақырыпқа бірінші
монографиясын басып шығарды. Клейнрок институттағы өзінің әріптесі
Л.Робертсті пакеттік коммуникациялардың теориялық негізделуіне көз
жеткізеді және дәл осы технология компьютерлік желілерді жасау үшін негіз
болды. Болашақта осы атақты мамандар Интернет желісінің құрылуы үшін көп
еңбек сіңірді.
Өткен ғасырдың 90 – жылдарының басында Интернетке алдымен мамандар, ал
кейіннен Россияның, Қазақстандық, ТМД –ның басқа елдерінің басқа да
тұрғындары кіре алатын болды. Өкінішке орай, ғаламдық телекоммуникациялық
жүйелер Қазақстанға келген мезгілде олардың басында жағымсыз оқиғалар
болған еді. Ал бұл Ресейге қарағанда бір шама кештеу жүз берді. Суық
соғыстың аяқталуы, заманға сай ақпараттық технологияларға шекараның ашылуы
Интернеттің жалпылай таралуына түрткі болды. Екінші жағынан, Қазақстан мен
Ресейде жетерліктей интеллктуалдық негіз және тәжірибенің ақпараттық
технологияларға қолдануда мынандай батыстық идеялар сондай ұмтылатын
жылдамдықпен тарай алмайтын еді.
Қазақстанға Интернет пен электрондық почтаи Ресейден Демос ресей
компаниясы мен Қазақстанның Парасат МНТКЦ компаниясының серіктестік
нәтижесінде келді. 1990 жылдың өзінде Демос компаниясының мамандарына
электрондық почта деңгейінде батыс компьютерлік Интернет желісінің
жүйесімен ақпараттық алмасуды шешу мүмкін болды. Демос компаниясында
Курчатовск Институтының қызметкерлері мен бірлікте өңделген негізде
ұйымдастырылған.
Relcom компьютерлік желісі бірінші отандық коммерциялық қоғамдық желі
болды. Бұл желі талай жылдар қатар пайда болып жатқан коммерциялық
құрылымдарды, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарды компьютерлік байланыс пен
қамтамасыз етті.
Интернеттің телекоммуникациялық ресурстарын бірінші қолданушылардың
бірі болып теледидарлық және радио компаниялар, газет редакциялары КТК,
МОТЕМ, Караван, Известия, Локус Азия газеттерінің және
корреспонденттері, Семиречье және Мақсат Интерньюс ақпараттық
агенттілігі табылды.
Интернет желісінің алғаш қолданушы ғылым және білім мекемелерінің
ішінде КазГУ ректорының ақпараттық орталығы, қазақ жер игеру институты,
Қазақ Мемлекеттік Басқару Академиясы, қазақ стратегиялық зерттеулер
институты, Алматы әлеуметтанушы және саясаттанушылар Ассоциациясы болды.
Парасат МНТКЦ – ның қатысуы мен ҚР-ның Ұлттық Ғылыми Академиясының
электрондық поштасының түйіні құрылды және мамандарды қажетті оқытулар
жүргізілді. Бүгінгі күнде Интернеттің Қазақстандық сегменті 3500 сайттан
көп. Мұнда, әлбетте қазақстандықтар басып шығарған информациялық
ресурстар есепке алынбайды.1999 – жылдың қыркүйек айынан бастап KZ
атауының Интернет желісінде ұсталуы үшін барлық шаралар жиынтығын KAZNIC
компаниясы жүзеге асырады, бұл компанияның міндетіне желілік ақпараттың
орталығы ретінде шығу, Интернетті қажетті мәліметпен толтыру, ережелерді
қайта өңдеу және тіркеуді тәртіпке салу мемлекеттік органдар және халық
аралық ұйымдармен өз ара қатынасты координациялау жатады.
Осы күнге дейін түбегейлі шешілмей келе жатқан анық проблема бұл
Интернетке қазақ тілінде жазылған текстік ақпараттардың келуі және қазақ
тіліндегі сайттардың құрылуы. Бүгінгі күнде Интернеттің Қазақстандық
сегментінде заманға сай мазмұндық және технологиялық деңгейге сәйкес
келетін сайттардың саны жеткілікті, бірақ олардың барлығы орыс және ағылшын
тілдерінде. Интернетті мемлекеттік тілде толық аймақты ұстау, қазақ
тіліндегі мазмұнды сайттарды өңдей осы күнге дейін әлі жүзеге асырылған
жоқ. Қазақстан үшін ақпарат және коммуникацияның ұлттық тілде таралуы
мәселесі қазақ тілінің міндетті түрде стандартталуын талап етеді. Сондай –
ақ Интернетте қазақ тілінің қызмет көрсету сферасын құру бір тұтас әлемдік
ақпараттық кеңістікте тілді қолданудың жаңа түрлері туындайтын еді. Тағы,
Интернет – технологиялардың өздері электрондық құжаттармен қазақ тілінде
жұмыс істеуді қолдайтын құрал болып қалатын еді.
Интернет – ресурстарда қазақ алфавитінің символдарын қолға келтірудің
бірнеше практикалық тәсілдері бар. Адамдардың бір бөлігі қазақ тіліндегі
мәліметті Интернетте жазғанда латын әріпін пайдаланылады. Басқа тәсілдердің
негізіне кириллицаны пайдалану және текстегі арнайы қазақ символдарының
орнына олардың графикалық бейнелерін қою жатады. Бүкіл текстің
сәйкестендірілген суреттер мен ауыстырылған оқиғакларда кездескен. Мұндай
әдіс кемшіліктері белгілі: редактирлеу және тексті қайта қолдану
қиындықтары мен көлемді файылдарды жүктеу жылдамдығының төмендегі.
Интернеттің ақпараттық ресурстарын қазақшалаудың күрделірек тәсілдері
қазақша тексті бар файылдар үшін PDF арнайы форматты пайдалануға әкеледі.
Мұндай технологияның мысалы ретінде Жас Алаш республикалық газетінің
сайты (www.zhasalash.kz) табылады. Оны көру үшін Adobe Acrobat Reader
программасына ұқсас арнайы программамен қамтамасыз етілуі қажет. Қазақша
тексті жеткілікті дәрежеде таралған Macromedia Flash технологиясының
негізінде жасалған арнайы видео флэш – роликқа кіргізілуі мүмкін.
Осындай жол жетекші батыс қазақстандық Интернет сайтын жүзеге асыруда
рейтинг телеком (www.ukg.kzkaz) компаниясында қолданылған. Екі жолдың да
кемшілігі болып Интернетті қолданушылардың текстерді Интернет қосылмаған
кезде пайдалану үшін көшіріп алу мүмкіндігін жоғалтуы табылады.
Бәрінен көбірек қазақ тіліндегі Интернетте қазақ символдарына
қолданушының компьютерінде кіргізілген. Қазақ әріптері мен шрифтерін
пайдалану кездеседі. Егер ондайлар жоқ болса, оларды Интернеттен алуға және
арнайы икемдеуге болады, ал бұл практикада белгілі қиыншылықтарға әкеледі.
Біздің көз қарасымыз бойынша технологиялық тәсіл болашаға зор болып
табылады. Оған сәйкес
Интернеттегі адрес Атауы Тип Қысқа мазмұны
www.bilim.kzeducatҚазақстан Сорос Қазақстан
ion. РеспубликасындағыКазахстан Республикасындағы
білім беру қорының білім беру жүйесі
әмбебап гранттар, вуздар
білім берубілім беру
ақпараттықоблысындағы НПО,
көзі электрондық оқыту
ресурстары туралы
ақпарат
www.samal.kz. Қазақстандық Қазақстан
білім беру Республикасындағы
мекемелері білім беру жүйесі
және ме кемелері
туралы ақпарат,
оқушылар,
ата-аналар және
педагогтар үшін
оқыту материалдары,
ақпараттық
ресурстар.
www.miras.kz. Мирас Мирас халықаралық
халықаралық мектебінің
мектебінің сайты шығармашылығы
туралы ақпарат,
әртүрлі оқыту
бағдарламаларының
басылымы.
www.irex.kz. Магистр жеке Магистр жеке
меншік мектебінің мектебінің
сайты шығармашылығы
туралы ақпарат,
мектеп жаңалықтары,
мейрамдардың
қойылымдары,
интеллектуалдық
ойындар, ашық
сабақтар,
Қазақстандық басқа
мектептерінің
сайттарына
сілтеулер туралы
басылымдар.
Unicode (UTF-) стандарттық кодировка және динамикалық жүктелген
шрифтер қолданылады. Осыған орай қазақ текстін көрсету үшін қосымша жүктеме
және қазақ шрифтерін орналастыру қажет болмайды. Бұл жағдайда туылатын бір
ғана шектеу динамикалық шрифтер ешбір қиындықсыз тек Microsoft Internet
Explorer -- және жоғары броузерде жұмыс істейді. Бүгінгі күнде бұл бұл
оншалықты шектеу болып табылмайды. Интернеттің қазақстандық (kz.зонасы)және
ресейлік (ru.зонасы) егменттерінде білім беру жүйесі үшін пайдалы болатын
ақпараттық ресурстарды жасау және жүйелеу процессі жүреді. Интернеттің
ресей сегментінде арнайы өңделген және білім беру мақсатын қолдану үшін
желіге кіргізілген ақпараттық ресурстар бар.
Бүкіләлемдік компьютерлік желі Интернетте ақпараттық (информацияның)
тұрақты өсуі айрықша мемлекет және региондардағы ақпарат үлесінің сәйкес
өсуіне алып келеді. Бұған Қазақстан да кіреді. Кейінгі уақытта арнайы
республикалық фирмалар немесе компаниялардың бөлектелген сайттарына
мемлекеттік органдардың ғылым, білім, медицина, мәдениет мекемелерінің
өкілдері Интернет біріктіріледі. Региональдық ақпарат анықтамалық
портплдпр және Интернет қызметтер пайда болды.
Интернеттің қазақстандық сегменті мемлекет масштабында дамып келе
жатыр. Желінің қазақстандық ақпараттық ресурстарын жүйелеу бойынша үлкен
жұмысты Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы жүзеге асырып келе
жатыр, бұл кітапханада жылы қаңтар айында Интернет секторы құрылды, ол
қазақстандық қолданушыларға әлемдік ақпараттың ресурстарға, сондай ақ
шетелдік тұтынушыларға Ұлттық кітапхананың ақпараттық библиографиялық
массивті көрсетуге мүмкіндік береді. Сектор Интернет Қазақстан әлемдік
желі Интернет мәліметтер базасының қалыптасуын, Интернеттің ақпараттық
ресурстарындағы Қазақстан туралы библиографиялық фактографиялық, адрестік,
жаңалықтық, реферативтік және толық тексттік мәліметті іздеуді жүзеге
асырады [8].
Интернеттің Қазақстандық секторында жалпы ақпараттық сипаттағы
көптеген гипермедиа беттер бар. Мысал ретінде, www.site.kz. (бүкіл www
Қазақстан) ақпараттық ресурстарын атап өтуге болады, бұл ресурс желінің
кеңейтілген каталог рубрикаторын білдіреді. Қазақстандық сайттардың көбі
Қазақстан Республикасының тарихына, табиғатына және жануарлар әлеміне,
экологияға, әдебиет және өнерге арналған.
Интеронеттің Қазақстандық сегментінде жастардың бос уақытындағы
қызығушылығына көп көңіл бөлінеді, іздеу және талдау көңіл көтеруге
арналған сайттардың санының жеткілікті екенін көрсетеді. Қазақстандық
жастарға арналған интернет сайты, спорттық, музыкалық ақпараттық ресурстары
бар интернеттің қазақстандық сегментінде республикалық білім беру жүйесіне
тікелей қатысы бар ақпараттық ресурстарына ерекше назар аударылады. Осыған
байланысты Сорос Казахстан Қорының, Қазақстан білім беру мекемелері
Ассоциациясының, әр түрлі оқыту орындарының және білім беруді басқаратын
мемлекеттік органдардың Интернет басылымдарын атап юөтуге болады.
Интернеттің Қазақстандық сегменті білім беру процессінің тікелей
қатысушылары педагогтар мен оқушылардың басып шығарған кең ақпараттық
материалдарынан тұрады. Дәл солар желіде Мирас халықаралық мектебінің
Қайнар мектебінің № көп салалы гимназияның, Магистр жеке юмектебінің,
Экибастуз қаласының № орта мектебінің ақпараттық ресурстарын, басқада
көптеген сайттарды жасады және басып шығарды.
Әлемдік ресейлік және қазақстандық ақпараттық Интернет ресурстарының
көп түрлілігі әлемдік телекоммуникациялық желілердің күшті білімдік
потенциалға ие екендігін дәлелдейді., бұл потенциал, әлбетте, келешек
мамандарды дайындауға қолданылуы керек. Интернеттң қазақстандық сегменті
қажет болған барлық бағыттар және ресурстарға ие, олар сапасы мен әр
түрлілігі бойынша білім беру мақсаттарында қолданылатын әлемдік ақпараттық
ресурстарынан қалыспайды. Интернеттің қазақстандық сегментінің ақпараты
электрондық баспалар мен ресурстарды пайдаланып оқытудың әдістемесін және
мазмұнын қалыптастыруда абройлы мәнге ие болуы қажет.
2. Электрондық оқыту басылымдары мен құралдарының мазмұндық
толықтырылуын көрсету жолдары
Білім беруде неғұрлым кең қолданылып отырған ақпараттық технологияның
бірі ретінде ақпаратты сақтау және ұсынуға бағытталған технологияны айтуға
болады. Түрлі басылымдарда, оған мәліметтер базасын, презентациялар және
кейбір басқа ақпараттық технологияларды құруда пайдаланатын әдіс тәсілдерді
және алгоритмдерді жатқызу ұсынылады. Сонымен қатар, қазіргі кезде
ақпаратты сақтау мен ұсынудың түрлі әдістерін жатқызатын және оған Интернет
секілді негізгі телекоммуникациялық желілердің негізделуінің арқасында кең
тараған неғұрлым сиымды технология болып табылады. Біз айтып отырған
технологиялар, гипермәтіндік технологиялар болып отыр. Негізінен бұндай
техноглогиялармен педагогтар мен оқушылар жиі қолданылады.
Ақпаратты гипермәтіндік ұсыну негізінде сызықтық емес мәтіндік
ұғымдарын енгізу арқылы мәтінді дәстүрлі түсінуді кеңейту идеясы жатыр.
Онда ажыратылған мәтіндік фрагменттер (ақпараттық мақалалар) арасында
қиыспалы байланыстар орнатылады және мәтіннің бір фрагментінен екіншісіне
өту ережесі анықталады.Осыдан келіп гипермәтін немесе сызықтық емес мәтін
деп аталатын жүйе алынады [8].
Гипермәтіндік жүйелерді компьютерлендірудің негізгі идеясы
гипермәтіндік мақалаларды сақтауды автоматтандырудан және олардың арасында
өтімді қамтамасыз етуден тұрады. Дегенмен, гипермәтін әрқашанда
компьютерлермен және автоматтандырылған сәйкес технологиялармен байланысты
болған жоқ. Компьютерлік гипермәтіннің алдында қолдан жасалатын гипермәтін
болған, оның нұсқаларының бірі – карточкаларды дәстүрлі пайдалану болды.
Мұндай карточкаларды номерлеуге және өзара байланысты сілтемелермен
қамтамасыз етуге болды. Мұндай карточкалардың қолайлылығы олардың көлемінің
шағындығында және олар жазбаларды шағын бөліктерге бөлетіндігінде.
Пайдаланушы байланыс жүйесін өзгерте отырып жаңа ақпарат көмегімен
картотеканы қайта жеңіл ұйымдастыра алды. Әрине мұндай картотеканың
көлемінің ұлғаюына байланысты олармен жұмыс істеу қиындай түсті. Себебі,
таңдалған байланысқа сәйкес қажетті картотеканы іздеу қолдан жүргізілді.
Қолдан жасалатын гипермәтіннің тағы бір нұсқасы бұл – қағаздағы
анықтама кітабы. Мысалы: сөздік немесе энцеклопедия. Мұндай кітаптарда
жарияланған мақалалар немесе анықтамаларда бір – біріне жасалған сілтемелер
болады. Осы сілтемелерге сүйене отырып оқырман неғұрлым толық және өзара
байланысқан ақпараттарды ала алады. Бірақ бұл жағдайда оқырман сілтеме
жасалған анықтаманы іздей отырып, беттерді қолмен парақтайды. Көптеген
ғасырлар бойына ішкі қиыспалы сілтемелер мен басқа құжаттарға сілтемелер
мазмұнының екеулі бірлігін құрған құжаттар болған. Мысалы: Аристотельдің
шығармалары, мұнда басқа құжаттарға сілтемелер үлкен рөл атқарады. Бұл
мысалдар гипермәтіннің сонау бұрынғы ғасырлардан бері келе жатқанын
көрсетеді. Гипермәтінді оқу саласында, сонымен қатар мамандандырылған басқа
салаларда кеңінен қолдануға болады. Сонының ішінде:
• автоматтандырылған білім жүйесінде. Ол үлкен көлемді ақпаратты алумен
қатар, ассоциативті білім механизмін зерттеуге мүмкіндік береді;
• үлкен мәліметтер қорымен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Гипермәтіндік
жүйе мәлімет көлеміне қарамастан оған тез қол жеткізуге, керек
мәліметтерді іздеуге мүмкіндік береді;
• интеллектуалды іс-әрекетті қамтамасыз ету, себебі гипермәтін әр
аспектінің байланысын көрсетеді, сол себептен ақпараттық мәліметтерге
тез қол жеткізе алады;
• гипермәтіндік жүйені қолдану кезінде еш кедергілер болмайды.
Білім беру жүйесінің түрлеріне қарамастан, көрсетілген қасиеттер
гипермәтінді әмбебап құрал екендігін көрсетеді. Алайда кейбір ақпараттық
жүйенің өз ерекшеліктері бар. Ол оқуту процесінің ұйымдастырылуына және
жүзеге асуына септігін тигізеді. Сол себептен БЭБ-лар мен ресурстарда
қолданылатын гипермәтіндер жайлы педагогикалық аспектілерді атап көрсеткен
дұрыс. Олар төмендегідей түрде болады:
• гипермәтін принципі бойынша құрылған мәліметті меңгеру, ол ақпаратты
қабылдауға және есте сақтауға ыңғайлы;
• практикалық оқыту кезінде гипермәтінді қолдану оқушыларға динамиккалық
жүйе береді, яғни оқушылар өз беттерімен берілген тапсырманы атқарады;
• гипермәтінмен жұмыс істеу кезінде оқушылардың интеллектуалды
деңгейлері жоғарлайды;
• гипермәтін арқылы мәліметті меңгеру, оқушылардың сол мәліметті жетік
түсінуі;
• гипермәтін оқыту жүйесіне компьютерлік және телекомуникациялық
технологиялардың толығымен кіргенінің бір ден бір дәлелі болып отыр.
Гипермәтінге толығырақ тоқталсақ, гипермәтіннің негізгі компонентінің
бірі анықтамалық және ақпараттық анықтама. Ол тақырыбы көрсетілген атаудан
және мәтіннің өзінен, ұқсас мақалаларға сілтемеден тұрады. Пайдалануда
қолайлы болу үшін гипермәтінде алфавиттік көрсеткіш (мазмұны, глоссари
немесе индекс) және негізгі тақырыптар тізімі беріледі. Ақпараттық мақалада
тақырып беріледі, онда мақалада сипатталатын нысанның атауы көрсетіледі.
Мақалалар шолу жасау үшін жеңіл болуы тиіс, себебі, пайдаланушы үшін
мақала толық оқуға тұрарлық па немесе мағынасы жағынан ұқсас мақалаларды
оқуға көшу керек пе екендігі түсінікті болу керек.
Мазмұнды мақалалардың негізгі элементі мәтін болып табылады.
Ақпараттық мақалалардың мәтінінде ұғымның мәнін анықтау түріндегі
түсініктер, мысалдар, дәлелдер, салыстырулар, бағалаулар беріледі. Егер
бұл қосымша ақпарат негізгі ақпараттан көзбен көргенге жеңіл ажыратылатын
болса, онда мақаланың мәтінін қарап шығу жеңілдейді. Сондықтан гипермәтінді
құруда қазіргі заманғы компьютлік құрылғыларын пайдалану мақалаларды
жасаушыларға көптеген нұсқаулардың ішінен таңдай отырып, еркін түрде
мәтінді ерекшелеуге мүмкіндік бар [9].
Ақпараттық мақалаларды ақпараттың реттелуіне және тақырыпшаларға бөлуі
мумкін. Ол қарап шығу мен таңдап оқуды жеңілдетеді. Безендірілуі де
гипермәтіндік бетті қараған кезде барлық тақырыпшаларды бірдей көре
алатындай болу керек.
Гипермәтін кейбір құрылымдарға сәйкес ұқсас сөздер мен мақалалар
арасында арнайы мағыналық сілтемелерді қосу есебінен, ақпараттық мақалалар
ретінде жасалады. Өздер тізімі мағынасы жағынан ұқсас тақырыптарды аппарат
анықтамасын береді. Сілтеме тізіміне туыстық тақырыптағы мақалалар, сонымен
қатар сынып мақаласында қарастырылатын пәндер мен оқушылар жайла ақпараттар
кіруі мүмкін.
БЭБ-дар немесе ресурстарда гипермәтін есебінде келесідей құралдарды
алуға болады:
• терминдік сөздік пен түсініктерге сілтемелер;
• қолданушыларға сілтеме(портреттер мен суреттер, биографиялық
мәліметтер);
• иллюстрациялық бейнелерге сілтеме(бейнелік және графикалық);
• мультимедиялық ақпараттар элементіне сілтеме(анимациялық бейнелер,
аудиобасылымдар мен видеокөріністер);
• христоматиялық немесе қосымша ақпараттарға сілтеме,
• тексттің структуралық элементтріне сілтеме(тақырып, тақырып номері,
пункт және пункт ішіндегі пункт, сұрақтар тізімі және тағы
басқалары),
• оқыту және ғылыми әдебиеттерге сілтеме(ол тақырып соңында немесе
толық бір курс бойынша жүргізіледі);
• ұйымдар тізіміне сілтеме;
• тарихи жағдайлар немесе даталар тізіміне сілтеме(хронологиялық
көрсеткіш);
• географиялық атаулар тізіміне сілтеме;
• Интернет желісі ақпараттық жүйесіне сілтеме.
БЭБ-дар мен ресурстарда гипермәтін есебінде тек сөздер, мақалалар мен
сандар емес, сонымен қатар географиялық элементтер де болу керек.
Гипермәтіннің электрондық құжаттарында негізгі элементі болып беттер
(құжаттың) саналады. Ол гиперсілтеменің көмегімен өзі жұмыс істеп отырған
ресурс бойынша қозғала алады, яғни компьютерлік немесе интернет желісі
арқылы бір құжаттан екінші құжатқа өте алады. Үлкен көлемді ақпарат ішінде
жылдам қозғалу, онда орналастырылған сілтемелерге,
көрсеткіштерге,тақырыптарға байланысты.
Бір де бір үлкен көлемді кітап, көрсеткішсіз шықпауы керек.
Көрсеткішсіз кітап – терзесіз үймен, көзсіз денемен тең, - оларды қолдану
оңай емес, - деп Я.А.Коменский жазып кеткен.
Гиперсілтемелерге келесідей міндеттер қоюға болады:
• гиперсілтемелер қайда бағытталуы және нақты анықталуы керек;
• гиперсілтемелік тізбек кезінде оның қадамдары нақты және дәл болуы
керек;
• әр тақырып бөлімінде, параграфында сілтеме көрсеткіші болу керек,
оның көмегімен қайта артқа орала алатындай болуы тиіс.
Мәтіндегі сілтемелер қолданушылардың қалауымен қойылады. Алайда, оның
өзінің ережелері бар.
Анықтамалық ақпараттар гипермәтіннің негізгі тақырыптарын анықтайды.
Ол міндетті түрде падаланушыға жетуі керек(оқытушыға немесе оқушыға). Сол
себекптен негізгі тақырыптар тізімі кез келген жобаның негізгі
компоненттерінің бірі болып саналады. Ал басқа тізімдерге барлық
анықтамалық мақалалардың тақырыпшалары кіреді. Олардың ішінде туыстық
мағынасы бар тақырыптар арасында ешқандай сілтемелер жоқ. Практиканың
көрсетуі бойынша негізгі тақырыптық тізім көлемі 1 беттен аспауы керек. Ол
тез есте қалатындай негізгі 5-7 бөлімнен ғана туру керек. Гипермәтінде
дәстүрлі бір мазмұнның болғаны дұрыс. Бұл мазмұнда гипермәтіннің ішінде
кездесетін барлық мақалалар тақырыбы беріледі [9].
Жоғарыда көрсетіліп кеткендей, гипермәтінді терминдік сөздер жинағы
ретінде қарауға болады, ол мәтін мен сөздер арасындағы байланысты ұстап
тұрады. Ғылыми әдебиеттер көрсеткендей, бұндау жүйелер
ғылымда тезауруса деген атақ алған. Сол себептен гипермәтінге де тезаурус
түсінігін енгізуге болады. Ол гипермәтіннің негізгі бөгігі ретінде
саналады. Негізінен ол жүйелік және іздестіру қызметін атқарады.
Гипермәтінде тезаурус қызметін ақпараттық мақалалар атқарады. Олардың
әрқайсысы өз тақырыпшалары мен туыстық тақырыпшалар тізімінен тұрады.
Тезаурустық мақаланың тақырыбы ақпараттық мақаланың атауымен сәйкес келеді
және ол объект тақырыбы болын саналады, оның түсіндірмесі ақпараттық
мақалада беріледі. Объект деп отырғанымыз пән, жүйе, процес немесе қарым-
қытынас болып келеді. Әр объектінің атауы гипермәтінде бірнеше объектінің
атауы ретінде қаралады, ол сол атауларға сәйкес келуі керек.
Алайда, ғылымда белгілі көптеген тераурустар терминдер түсінігінің
негізінде құрылады.
Қолдануы гипермәтiндер ақпараттық баптар және сiлтемелерге арналған
құрама атауларды қолданбайды. Керiсiнше, баптың атауы немесе сiлтемесiнiң
ретiндесi мағына бойынша бiткен ұсыныс сөз сөйлей алады. Сөйтіп
келгенделер, гипермәтiннiң тезаурусы жай ғана емес, сонымен қатар
объекттердiң құрама аттары болады.
Гипермәтiн тезаурус бабының құрастыруы сияқты түсiндiрiп беруге
болатын мәлiметтердiң реттелуi. Тезаурус мақаласында қамтып көрсетiлетiн
байланыстардың толықтығы және ақыр соңындағы бұл байланыстардың анықтауын
дәлірек, толығырақ және iздестiруде дәл гипермәтiннiң осы бабына үндеуiнде
анықтайды. Тамаша гипермәтiн ортақ мағына толықтық және концептуалды
тұйықтықтың белгiлерiне жауап беру үшiн индекстеуi керек.
Гипермәтіннің ақпарат тарату формалары енді қалпына келе бастағанда,
гипермәтін құжаттарының безендірілу жайлы бірнеше теориялар жарық көрді.
Бірақ, гипермәтіннің құрылуының принциптері ойластырылып қойған. Олар –
жалпымағыналық , өмірлік циклл принціпі мен объектографиялық принциптері.
Білім беруде телекоммуникацияны енгізу және ақпараттық
техноглогияларды қолдану негізгі пргрессивті ақпараттық құралды –
гипермедия жүйесін құруға әкелді. Гипермедия деп – құрамына құрылымдалған
әр түрлі типтегі ақпаратты көрсететін гипермәтінді айтады.
Қазіргі кезде әрқилы мағына жағынан өзара байланысқан бейне
үзіктерден, суреттерден, мәтіндерден тұратын гипермедия жүйесі болып
табылатын электронды ақпараттық мультимедиялық инциклопедиялардсыз,
анықтамалар мен оқу құралдарынсыз оқу орындарын таба алмайсыз. Мұндай
құралдардың басқада түрлері интернетте орналасқан. Гипермәтіндік сілтемелер
ретінде тек сөздер, фразалар және сандар ғана емес, сонымен қатар
графикалық элементтер болу керек.
1.3 Білімдендірудегі электрондық басылымдарды жіктеу
Білім берудегі ақпараттардың негізгі мәселелерінің бірі электронды
оқыту басылымдарының жіктелуі болып табылады. Мұндау классификациялау әр
түрлі критерилердің негізінде жасалуы мүмкін. Бір жағынан орындалатын
функцияларына қарай БЭБ дәстүрлі оқулықтарға сүйенсе, екінші жағынан
классификациялық принциптерді қолдау және соларға сүйену болып табылады.
Басқаша айтқанда олар электрондық басылымдар категорияларына жатады және
оларға электрндық басылымдар классификациясының принциптері қолданылады,
үшіншіден, технология құрылғылары бойынша олар бағдарламалар жинақтары
бойынша келеді.
БЭБ-дың классификацялау алдында олардың негізгі параметрлерін
қарастыру керек. Негізгі түрлері:
- электрондық басылым түрі;
- пәндік және білім беру орталығы;
- білім беруде ұсынылатын деңгей;
- білім беруде ұсынылатын үрдіс типі;
- білім беруде ұсынылатын форма түрі;
- арнайы аудиториялар.
БЭБ түрлері.
1) Электронды ақпараттық өнім:
- мәліметтер қоры;
- презентация;
- электронды журнал;
- электронды газет;
- мультимедиялық жазба.
2) Қағаз түріндегі электрондық басылымдар және таныстыру ақпараттық
құжаттар:
- ғылыми еңбектер жинағы, статиялар;
- жарияланған газет журналдар;
- нұсқаулар;
- стандарт;
- құралдар;
- практикалық құралдар;
- практикалық басқару;
- оқулық;
- оқу құралы;
- хрестоматия;
- оқу-әдістемелік құралдар;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz