Қазақ жеріндегі неміс тарихы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН - ҚАЗАҚСТАНДА ТҰРАТЫН БАРЛЫҚ ҰЛТТАР МЕН ҰЛЫСТАРДЫҢ ҰЛЫ МЕКЕНІ

Какенова Эльмира Тарбақбайқызы

Ы. Алтынсарин атындағы АрқМПИ, Argpi@rambler. ru

Бүгінгі таңда елімізде 130-ға жуық ұлттар мен ұлыстардың өкілдері тату-тәтті бейбіт өмір сүріп жатыр. Қазақ жеріне әр түрлі себептермен қоныс аударған көптеген ұлт пен ұлыстардың бірлігін қазақ халқы үлкен парасаттылықпен бірлікке үндей отырып сақтап келеді. Соның арқасында көп ұлтты қазақ еліндегі қазақ және басқа этностарды қазақстандық патриотизмге тәрбиелеу ісі әрі қарай өз жалғасын табуда. Адамдар арасындағы достық қарым-қатынас, әлеуметтік топтар мен халықтардың жалпы ұлттық келісімде өмір сүруі қазақ елінің бейбіт жолмен дамуының маңызды факторы болып табылады.

Қазақ халқының тарихи жерінде халықтардың бейбіт өмір сүруі мен өркениетті мәдениет және бір мемлекет ішінде әр түрлі ұлт өкілдерінің тату-тәтті тұрмыс кешуі жөнінен бай тәжірибе жинақталған. Бұл мұра біздің бірлігіміздің тамырын анықтап, келешегіміздің жарқындығын көрсетеді.

Бүгінгі таңда қазақстандық қоғамның өзі тәріздес еліміздегі ұлтаралық қатынастар да соңғы жылдары айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Экономикалық және саяси реформалар барысында жаңа әлеуметтік топтар қалыптасты.

Қоғамның демократиялануы Қазақстан халықтарының тілі мен мәдениетін өркендетуге жағдай туғызды. Бұл барлық қазақстандық этностардың азаматтық қоғам негізінде дамуына, этносаралық қатынастардың үйлесуіне жол ашты.

Қазақ елі өз тәуелсіздігін алып, дербес мемлекетке айналып жан жадыратар елеулі оқиғалар орын алуда. Сондай елеулі оқиғалардың бірі елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев ұлтаралық қарым-қатынас мәселесін шешуді парасаттылықпен қолға алды. Елбасының өз басшылығымен 1995 жылы 1 наурызда республикамыздың қоғамдық саяси картасында ұлтаралық саясат саласында жаңа инситут - Қазақстан халықтары Ассамблеясы дүниеге келді. Содан бері аталған қоғамдық институт еліміздегі 130-ға жуық ұлттар мен ұлыс өкілдерінің өзекті деген мәселелерін шешуге күш салып келеді.

Қазақстан халықтары ассамблеясының еліміздегі ұлтаралық қарым-қатынсты нығайту жөніндегі маңызы уақыт өткен сайын артып, өзіндік рөлі айқындала түсуде. Қоғамдағы діл бірліктердің барлық қырлары бойынша, әсіресе, ұлтаралық саясатты айқындайтын мемлекеттік шаралар әзірленуде. Ассамблеяның пікірін ескеру және оны шешуде ұлттар мүддесін назарға алу үйлесімді қалыптасты. Осындай бағыт-бағдарды ұстанған Ассамблеяның негізгі дінгегі беки түсуде.

Қазақстандағы барлық халықтардың тілдерін, қоғамдық-саяси, әлеуметтік-мәдени жағдайын дамытуға, ұлттық білім беру жүйесін жетілдіруге, ұлттық бұқаралық ақпарат құралдарын жақсартуға және ұлттық мәдениетті қорғаудың құқықтық тұтқаларын нығайтуға заңдық негіз жасалған. Қазір республикамыздың барлық мектептері 9 тілде - қазақ, орыс, өзбек, ұйғыр, тәжік, украин, татар, неміс және ағылшын тілдерінде білім береді. 15 тіл ана тіл ретінде оқытылады, 22 ұлттық-мәдени бірлестіктердің 170 жексенбілік республиканың барлық өнірінде жұмыс істейді.

Көптеген ұлттар мен ұлыстардың қазақстанда өмір сүруі біздің қоғамымыздың зор байлығы, олар зор қамқорлықты қажет етеді. Солардың арасында саны неғұрлым көп диаспоралардың бірі немістер. Таяу кезге дейін Қазақстанда жарты миллионға жуық немістер болды және олар ұлттық диаспораның сан жағынан үштен бірін құрады. 1980 жылдардың ортасынан бастап немістердің Германияға эмиграциясы басталды. Сол себепті де немістердің саны азайғанымен, соңғы кезде біршама тұрақтала бастады.
Қазақстандағы неміс диаспорасының тарихы 200 жылдай деп есептелінеді. Қазақстанға немістердің келе бастауы Ресей империясының қазақ жерін отарлауымен тұспа-тұс келеді. Ресейдің қазақ жеріне аттанған әскер экспедицияларының құрамында кезінде патша Петр I, одан кейін де монархтар Ресей Ғылым Академиясына шақырған неміс дворяндығының өкілдері, ғалымдар көп болды. 1734 жылғы сондай экспедицияның құрамында Фридрих Миллер болды, ол Солтүстік Қазақстанның географиялық жағдайын зерттеді, жергілікті тұрғындардың тұрмыс халі туралы жазды. Сондай-ақ Бухгольц Алтай аймағы, Зайсан көл аумағын, Петр-Симон Паллас пен Евгений Эверсман Орталық және Батыс Қазақстанды зерттеді. Олар сонда алғаш рет Каспий теңізінің деңгейі әлемдік мұхиттан төмен жатқандығын анықтап, Қара теңіз бен Каспий теңізі аралығында жалғастық болуы туралы жорамал жасады. ХІХ ғасырдың бас кезінде аты әлемге танымал математик Эйлер Жайықтың төменгі ағысы бойын зерттеген экспедицияға қатысты. Ол тұңғыш рет Жайықтың картасын жасап, бұрынғы Гурьевте бірінші метеорологиялық пункт ашты. Ал фон Шренк Балқаш пен Ақкөлдің генезистік жүйесін жазды. 1840-43 жылдары Жоңғар Алатауы мен оның шыңдарын зерттеп, олардың биіктігін барометрлік тиімділікпен айқындаған да сол фон Шренк еді. Өткен ғасырдың орта шенінде атақты астроном Струве Арал мен Каспий теңіздерінің гидрографикалық картасын жасады. Вильгельм Бартольд пен Фридрих Радлов көшпенділердің өмірі, тұрмыс-салттары жөнінде тамаша кітаптар жазды. Олардың еңбектері Қазақстандағы жоғарғы оқу орындары тарих факультеттерінің студенттеріне әлі күнге дейін оқулық іспетті. Зерттеушілер Е. Михаэлс, К. Вернер, фон Грент, А. Фридерикстер қазақ жерінің жер асты қазынасын зерттеді. Алматыдағы ең үлкен бақ Э. Баумның атымен аталады. Омбының генерал-губернаторы фон Шпингер қазақ сұлтаны Шыңғыс Уәлиханов пен жақсы араласқан. Оның баласы - қазақтың ұлы ғалымы Шоқан Уәлихановтың да оқу, қызметіне жағдай жасап отырған.
Түркістан өлкесінің генерал-губернаторы фон Кауфман жергілікті халықты оқу-ағартуға шақырды, ал дәрігер Александр Шварц Оңтүстік Қазақстан тұрғындарын талай індеттен аман алып қалған. Аталмыш еңбектер арқылы қазақ халқының тарихында неміс ұлтының ұлы тұлғаларының алар орнының ерекше екендігін көре аламыз. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдарда да қазақстанның көп ұлтты халықтары тәріздес неміс этносы жалпы ұлттық келісімді қолдап келеді.

Қазақстандағы неміс этносының даму деңгейі олардың түрлі қоғамдық ұйымдары мен «Қайта жаңғырту» қоғамдарын, мәдени орталықтарын құру арқылы өзін-өзі ұйымдастыру процесі белсенді дамып келе жатыр. 1992 жылы Қазақстан немістерінің бірінші съезінде барлық аймақтық қоғамдарды біріктіретін Қазақстандағы немістердің қоғамдық ұйымы «Қайта жаңғыртуды» құру туралы шешім қабылданды. Ассоциацяның жоғарғы басшы органы - төраға және Кеңес. Ассоциацияның орындаушы органы - Конгресс. Ал, оның шешімдерін шығарып, Қазақстан немістері Кеңесінің отырыстарын талқылап, Ассоциациясының шартты тапсырмаларын жүзеге асыратын Неміс үйінде орналасқан Қазақстан немістері Кеңесінің Бюросы болып табылады. 1994 жылдың 25 тамызында германияның ішкі істер федералді министрлігі Қазақстан немістері кеңесінің Бюросының жұмыс істеуін салтанатты түрде Алматыдағы Немістер үйіне жүктеген. Екі елдің басқарушы өкіметінің қызығушылығының арқасында Немістер Ассоциациясы халақаралық қатынастың субъектісіне айналып, өзінің этникалық тобының қайта жаңғыруына зор әсер етті. 1996 жылы Қазақстан Республикасының этникалық немістерін қолдау мақсатында қазақ-неміс қызметтестігі туралы келісімге қол қойылды. Қазақстанда неміс этникалық тобының сақталуы мен бекуінің негізі болып 1996 жылы 31 мамырда қабылданған Келісімшарт табылады. Қазақстан өкіметінің 1997 жылғы 19 наурыздағы № 368 қаулысы бойынша герман жағына қазақ-неміс қызметтестігі туралы келісімнің толық күшіне енгенін ресми түрде мәлімденді. 1995 жылы Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қазақстан-неміс қоғамдық бірлестіктерінің жетекшілерімен және Р. Херцогпен өткен кездесуі Қазақстан Республикасында тұратын неміс этникалық тобының саяси, экономикалық және әлеуметтік бірліктерінің мәнін дәлелдеп берді. Сонымен неміс үйі Қазақстан немістерінің орталығы ғана емес, өз елінің прогрессивті дамуына қызығушылықпен қарайтын Қазақстан зиялыларының кездесу орнына айналған. Қазіргі кезде Ассоциация Қазақстанда тұратын 228123 неміс ұлты өкілдерінің басын біріктіруде. Ассоциацияны басқару демократиялық принциптермен жүзеге асырылады. Әр 3 жыл сайын жалпы халықтық конгресс, ал конгрестер аралығында ассоциация кеңесінің жиыны өтіп тұрады.

Ассоциация жұмысының негізгі мақсаты - Қазақстан немістерінің қол жеткізген дәрежелерін бекіту, халықаралық бірлестіктегі Қазақстан қоғамының интеграция процесіндегі негізгі бағыттары мен мүмкіндіктерді анықтау.

Немістер Ассоциациясы нақты жұмыс істейтін құрылымдар негізінде неміс этникалық тобын дамыту мақсатында жұмыс істейде. Мысалы, неміс тілін оқыту, неміс мәдениетін дамыту, мұқтаждарға әлеуметтік көмек көрсету, жастармен жұмыс жасау, кәсіпшілікті қолдау, неміс баспасын шығару.

Қазақстанда неміс тілі тереңдетіліп оқытылатын 6 мектеп, 84 неміс тілі және мәдениет демалыс мектебі бар. Облыстық, қалалық, аудандық қоғамдар, мәдени орталықтар неміс ұлттық мәдениетінің қалыптасуы мен «Deutsche Allgemeine Zeitung» республикалық газеті, «Kasachstan im Blickpunkt» телебағдарламасы, неміс театры және неміс радиобағдарламасы мәдениет ақпараттарын таратуда.

Неміс мәдениетінің фестивальдері, мәдениет күндері, семинарлар, облыстық, аумақтық, республикалық, халықаралық деңгейдегі ғылыми конференциялар дәстүрге айналды. Облыстық неміс қоғамдарында 230 шығармашылық топтар Қазақстан Республикасында өтетін барлық шараларға атсалысуда. Конференция нәтижелері бойынша Қазақстан немістерінің тарихы, мәдениеті туралы ғылыми материалдар жарық көруде. Қазақстандағы неміс суретшілерінң көрмесі үнемі ұйымдастырылып тұрады.

1996 жылы неміс жастарының одағы құрылды. Жастар жұмысына - халақаралық жастар алмасу, лингвистикалық лагерлер, конференциялар мен семинарлар, компьютер және интернет клубтары арқылы оқыту мен олардың дәрежелерін көтеру орталықтары кіреді.

Немістер Кеңесі өзінің жұмысын Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетімен «Қазақстан Республикасында тұратын немістердің этникалық жаңғыруының» кешенді бағдарламасын бекітті. Бұл бағдарлама жалғасын тауып, 1997 жылдың 23 сәуірінде Қазақстан Республикасы Өкіметінің «Қазақстан Республикасында тұратын немістердің этникалық жаңғыруына байланысты қосымша іс-шаралар» туралы Қаулысы шықты.

Сонымен, қазақстандық немістердің мәдени мұрасының сақталуына аудармасы «Қайта жаңғырту» деп аталатын «Widergeburt» қоғамының алар орны ерекше. Мысалы, елордадағы «Қайта жаңғырту» қоғамы Қазақстан мен Германия халқының арасында ынтымақтастық орнатып және оны нығайтып 18 жылдан бері жұмыс істеп келеді. Ұлттық-мәдени орталықты Игорь Берг басқарады. ҰМО-ның басты жетістіктерінің бірі - этникалық неміс балаларына ана тілін меңгерте отырып, мектепке дейінгі және мектепте білім алу мүмкіндігін ұсынуды басты мақсат еткен неміс гимназиясын құру болып табылады. Гимназияның міндеті тек академиялық білім беріп қана қоймай, Германия фольклоры мен тарихи және классикалық неміс әдебиетін таныту. Мұнда неміс балаларымен бірге қазақ, орыс және өзге ұлт өкілдерінің де балалары келіп оқиды. Немістер кеңесі өздерінің туған ана тілін қайта жандандыру жұмысына баса назар аударылып келеді. Астанада облыстық «Қайта жаңғырту» қоғамдастығының күшімен құрамында балалар бақшасы, бастауыш мектеп және гимназиясы бар неміс кешені құрылды. Қарағандыда неміс гимназиясының (бастауыш сыныптары) және бала бақшасы жұмыс істейді. Қайта жаңғырту және мәдениетті кеңінен насихаттау бағытында неміс қаумдастық бірлестіктері мәдени демалу жұмысына басты назар аударуда. Облыстық қалалық және аудандық ұлттық мәдени орталықтарда вокалдық топтар, фольклорлық, музыкалық, отбасылық ансамбльдер және би топтары құрылған. Мәдени орталықтардың жанында кітапханалары, неміс балаларының жексенбілік мектептері бар. Павлодар және Рудный қалаларында мәдени орталық үшін екі бірдей музыкалық колледжде кадрлар дайындалады. Алматы қаласында бүкіл ТМД елдерінде бірегей неміс драма театры жұмыс істейді. Қазақстандағы немістер өмірі туралы теледидардан апта сайын «Гутен абенд» телебағдарламасы жүргізіледі. Республикалық радиода неміс тілінде арнайы хабарлар таратылады «Дойче Альгемайне» газеті республикалық бюджеттен қаржыландырылады. 1958 жылдан бастап Қазақстанның мемлекеттік радиосында неміс редакциясы жұмыс істейді. Немістің «Феникс» атты әдеби-көркем, қоғамдық-саяси альманахы да мемлекет тарапынан қолдау табуда. 1997 жылдың күзінен бастап Германияда Қазақстаннан келген немістерге және басқа оқырмандарға арналған «Еуразия курьері» деген басылым шығып келеді. Қазақстандағы неміс ғалымдары бірлестігін де ерекше атап өткен жөн. Қазақстан тәрізді жартылай этникалық мемлекетте жалпы ұлттық келісімге, азаматтық бірлікке жету негізгі мақсат. Сондықтан да Қазақстанды мекендеп отырған этностардың тарихи-мәдени мұралары, халықтардың қайталанбас салт дәстүрлері біздің ортақ игілігіміз. Демек оны көзіміздің қарашығындай қорғап дамыту, өзара байыту, сөйтіп барша Қазақстандықтардың жалпы ұлттық игілігіне айналдыру басты парыз.

Қазақстан басшылары қазір эмиграцияны қысқартуға бағытталған бірқатар шараларды қабылдап отыр. Бір айта кетерлігі - соңғы жылдары Германияға кеткен қазақстандық немістердің көбі өздерінің өскен елдеріне қайта оралмақ ниетінде. Еліміздің үкіметі олардың қайтадан оралып, өздерінің тарихи отандарында жүрген бұрынғы қазақстандық немістермен де байланыс жасауға қызығушылық танытуда. Бұл - шақыру жүйесін жеңілдету, және азаматтық алып беру. Қазақстандық және Германдық отандастар арасында байланысты нығайту, олардың жан-жақты ынтымақтастығын арттыра беру - көп ұлтты қазақстандағы неміс этникасын сақтап және дамытудың бірден-бір шарты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.