Ақша агрегаттары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Ақша туралы қысқаша түсінік

Ақша дегеніміз-тауардың жалпы эквивалентінің тиянақталған түрі,
құнның эквиваленттің формасы мен тұтыну құны біте қайнасқан ерекше тауар.
Яғни ақша-тауар өндіру мен оны айырбастау үрдісінде басқа тауарлардан
бөлініп шыққан ерекше тауар, оның айрықша қызметі-барлық тауарларға ортақ
болама (эквивалент) рөлін атқару. Осыдан келіп ақшаның жаппай күші болады.
Ақшаның қоғамдағы мәнін К. Маркс "жеке адам өзінің қоғамдақ билігін де,
қоғаммен байланысын да өзінің қалтасына салып жүреді" деген аформизммен
сипаттады. Ол мынадан айқын көрінеді:
Біріншіден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
еңбектің нәтижесі екенін анықтауға болады. Мысалы, ақшаның тауар
айырбасында делдалдық етуі арқылы қоғамдық еңбектің сапалық деңгейі
айқындалап, сандық есебі жүргізіледі.
Екіншіден, әр адамның еңбектегі, яғни қоғамдық өндірістегі үлесін
де ақша арқылы анықтауға болады. Себебі адам қоғамдық еңбектегі үлесін
жалақы ретінде алғанда, ақша төлем құралы қызметін атқарғаны.
Үшіншіден, айырбас үрдісінде ақшаның делдалдық етуімен тауардың
ішкі қайшылықтары да шешіледі. Тек ақшаның пайда болуына байланысты бүкіл
тауарлар тұтыну құны түрінде айырбас қатынасының бір жағында тұрады да, ал
екінші жағында бүкіл тауарларға қарама-қарсы ақша тұрады.
Тауарлар дүниесінің тауар және ақша болып екіге бөлінуі оның
тұтыну құны мен құнының, яғни тауардың қарама-қарсы жақтарының қайшылығын
шешуге жол салады. Өйткені, егерде тауар сатылсы, оның тұтыну құнының
біреудің қажетін өтеуге керек болғандығы. Бұл бір жағынан, ал екінші
жағынан оның құнының бар екендігі дәлелденгені. Сатылған құн енді ақша
түрінде тауар өндірушінің қолына түседі. Сөйтіп, тауар өндірушіге түскен
ақшаның мөлшеріне қарай өз өндірісіне басқа кез келген қажетті тұтыну
құнын алуға мүмкіндік туады.

Ақша айналыс заңы
Ақша айналыс заңы-құн заңының айналыс аясындағы көрнісі. Ол тауар-
ақша қатынастары болатын барлық қғамдық формацияларға тән. Айналыстағы
ақшаның саны К. Маркс ашқан ақша айналысы заңы мен реттелдеді. Тауар
айналысына қызмет ету үшін қажетті ақша мөлшері екі факторға: біріншіден,
бір кезеңде, айталық бір жылда сатылуға тиіс тауарлар бағасының
қосындысына, екіншіден ақша айналысының жылдамдығына байланысты өзгереді.
Ақша айналысы заңы мына формуламен өрнектеледі:

Ақша айналысы заңының мәні-ақшаның айналысы құралы қызметін орындауы үшін
қажетті ақша мөлшері сатылуға тиіс тауарлар бағасының көбейтіндісін бір
аттас ақша өлшемінің айналым санына (айналым жылдамдағы) бөлгенге теңесуі
керек.
Ақша тек айналыс құралы ғана емес, сонымен бірге төлем құралы қызметін де
атқаратындықтан айналысқа қажетті ақша мөлшері де несиеге сатқан тауарлар
сомасына байланысты азаяды. Қазір міндеттемелерінің бірсыпырасы қолма-қол
ақшасыз есеп айрысқанда өтеледі, яғни олар қарыз талаптары мен
міндеттемелерін өзара есептеу жолымен де өтеледі. Сөйтіп, несиенің даму
дәрежесі ақша мөлшеріне кері әсерін тигізеді: тауардың неғұрлым көп бөлігі
несиеге сатылса, айналысқа соғұрлым аз ақша мөлшері қажет. Одан басқа,
айналыстан шығарылған әлдеқандай ақша қорын құрайды.
Экономикада сатылған тауарлар бағасынан айналыста әлдеқайда кем
ақша жиыны жүріуінің себебі төлемеушілік проблемасының болуынан. Ол кезде Ү
мөлшері теріс сан болады. Бірақ бұл Қазақстанда және басқа да дириктивалы
экономика үлгісінен нарықтық үлгіге өтуші мемлекеттерде кездесіп отырған
кәсіпорындар арасындағы төлеушілік проблемасы жай ақша жиынын ұлғайтумен
шешілді дегенді көрсетпейді. Өйткені төлемеушіліктің тізбегінде әлеуетті
күреушілердің болуы, күйреушіліктің тиімді тәжірибесінің болмауы, жеке
меншіктендіру үрдісінің аяқталмауы, төлем құралдарының дамымауы және т.б.
Сөйтіп, айналысқан қажетті ақша мөлшері өндірістің даму жағдайларына әсері
ететін көптеген факторларға: айналыстағы тауар мөлшеріне, тауарлар мен
қызмет бағасының деңгейіне және т.б. байланысты өзгереді. Айналысқа
қажетті ақша мөлшері ақша айналысының жылдамдығына кері пропорйионалды
өзгереді. Ал ақша айналысына әсер ететін жағдайлар мыналар:
– несиенің даму деңгейі, егер тауардың көп бөлігі
несиеге сатылса, айналысқа сонша мөлшерде кем ақша қажет;
– қолма-қол ақшасыз есеп айрысудың дамуы;
– ақша айналысы санының өсуі.
Айналысқа ақша екі түрде шығарылады, эмиссияланады: қолма-қол
ақша, яғни айналымдағы банкноттар және ұсақ тиындар; банктік айналымдағы
ақша түрі, яғни банктегі шоттарға жазылған сома. Екі деңгейлі банк
жүйесінде ақшаның бірінші түрін, яғни қолма-қол ақшаны монополиялық
құқықпен орталық банк эмиссиялайды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.