Банк клиентінің несие төлеу қабілеттілігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

БАНК КЛИЕНТТЕРІНІҢ НЕСИЕ ТӨЛЕУ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ – НЕСИЕЛІК ӨЗАРАҚАТЫНАСТАРДЫҢ
НЕГІЗІ

Мақсаты - банк клиенттерінің несие алу қабілеттілігінің мазмұны мен
оның өлшемдерін, банктің клиенттермен несие беру өзара қатынасын дамыту
қарыз алушының несие алу қабілеттілігінің көрсеткіштеріне байланысты бо-
латынын және банктер оған өз бағаларын беретіндігін көрсету болып саналады.
Кәсіпорынның және өзге де тұлғалардың қаржылық есебін білу және талдаудың
жоғары деңгейімен байланысты аталмыш тақырыптың ауқымды мәселелерін баяндау
негізгі міндет болып қатысады.
Несие алу қабілеттілігін зерттеп-үйренудің негізгі мақсаты - несие
беру шартының жағдайларына сәйкес, сұраған ссуданы қайтаруға қарыз алушының
қабілеттілігі мен қарыз алуға дайын болуын анықтау болып табылады.
Әдебиеттер: Ә-6; Ә-8; Ә-9; Ә-29.

3.1. Банк клиентінің несие төлеу қабілеттілігі

Коммерциялық және өзге банктердің клиенттермен несиелік
өзарақатынастарын дамыту көптеген жағдайлар мен факторларға қатысты банктер
тәжірибесіндегі күрделі процесс болып саналады. Банктер баланс активі
бойынша несие беру операцияларын жүзеге асыруға мүдделілік танытады,
дегенмен бастапқы кезеңдегі несие беру процесі қарыз алушылардың несие алу
қабілеттіктерін анықтаумен байланысты болады.
Банк несие беру туралы шешім қабылдаудың алдында қарыз алушының несие
төлеу қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылыгына баға беруі тиіс.
Несие алу қабілеттілігі - несие шартының жағдайларына сәйкес сыйақы
төлей отырып, клиенттің банкке ссуданы қайтару қабілеті.
Несие алу қабілеттілігін бағалау, ең алдымен ссудалық борыштарды
қайтару мүмкіндігі көзқарасы тұрғысынан қарыз алушының қызметін сипаттайтын
көрсеткіштерді пайдалануды болжайды. Қарыз алушының несие алу
қабілеттілігіне талдау жасауды барлық активтер келесідей екі топқа
бөлінетін банк балансының өтімдігіне бөлінетін банк балансының өтімдігіне
талдау жасаудан бастау көзделеді.
1 топ - тез өткізілетін активтер
2 топ - өтімді активтер
Активтердің бірінші тобына мыналар кіреді:
• Касса
• Есеп айырысу шоты
• Валюталық есеп шот
• Өзге ақша қаражаттары
• Дебиторлармен есеп айырысулар
• Жеткізушілерге берілген аванстар
• Қысқа мерзімді қаржылық салымдар
• Өзге айналым активтері. Өтімді активтерге жататындар:
• Өндірістік қорлар
• Аяқталмаған өндіріс
• Алдағы кезеңдерге арналған шығыстар
• Дайын өнімдер
• Тауарлар
Банк әрбір нақты жағдайда тәуекел дәрежесін анықтай отырып, өзіне
қатер төнбеушілікті қамтамасыз етуі тиіс. Ал банк тәуекелі клиенттің несие
алу қабілеттілігінің деңгенімен байланысты болады.
Әлемдік және қоғамдық банк тәжірибесі клиенттің несие алу
қабілеттілігінің өлшемдерін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді. Оқулықтарда
келтірілген, клиенттің несие алу қабілеттілігін бағалаудың неғұрлым кең
таралғаң көрсеткіштері мынадай түрде бөліп көрсетіледі:
К-К-З-Д-3 - несие рейтингі, капитал, карыздың күші, ақша
қаражаттарының қозғалысы, кепілдік;
Несие сапасының бес тірегі - облыстар экономикасының жағдайына жалпы
сипаттама; кәсіпорынның бәсеке жағдайы; қаржылық жағдай; басқару сапасы;
кепіл сапасы.
5-СН Ережесі (бес СИ) - қарыз алу сипаты, қар жылық мүмкіндіктер,
капиталмен қамтамасыз ету, жалпы экономикалық жағдай.
Бес СИ ережесінің көрсеткіштері төменгі кестеде нақтылай түрде
қарастырылады:
1. Қарыз Менеджерлердің беделі, қарызды қайтаруға клиенттің (заңды
алушының тұлға немесе жеке тұлға жауапкершілік дәрежесі, аталмыш
сипаты клиентке әріптестердің көзқарасы, оның тұрақтылығын бекіту
үшін клиентпен қарым-қатынас жасау, моралдық сапалары,
клиенттер туралы ақпараттар жинау.
2. Қаржылық Клиенттің кірістері мен шығыстарына талдау жасау, қол
мүм-кінділіктеақшаның қозғалысы, несиені қайтару мүмкіндігінің болуы,
р ағымдағы кассалық түсімдер туралы деректер, тауа қоры және
оларды сату, өзара қарыз алу.
3. Капитал Меншікті капиталдың жеткіліктілігін анықтау, оның активтер
мен пассивтердің өзі баптарымен арақатынасы, меншікті
капиталды несие операцияларына салу дәрежесін анықтау.
4. Қамтамасыз Банктің ссудасын қайтару үшін қарыз алушының активтері мен
ету борыштық міндетемелері құндарының арақатынасы, егер
банк клиентінің ақшалары жеткіліксіз болса, қарызды жабудың
нақтылы қайталама көздерінің болуы (кепілдік, сақтандыру).
5. Жалпы Елдегі, аймақтағы, саладағы ағымдық және болжам жасайтын
экономикалық ахуалдардың есебі, саяси факторлар, іскерлік ахуал, өзге
жағдай кәсіпорындар тарапынан бәсекелестіктің болуы, салықтардың
жағдайы, шикізаттардың бағалары және т.б

Банктер клиенттің несиені төлеу қабілеттілігін анықтау үшін, несиені
қайтаруға кері әсер етуі мүмкін кәсіпорынның (компанияның) қызметімен
байланысты ең алдымен тәуекелдерді ескереді. Тәуекел мен оларды бақылау
дәрежесін бағалау несие алу тапсырыстарын қанағаттандырудың дұрыстығын шешу
банк үшін басты факторлардың бірі болып саналады. Нарық жағдайында
кәсіпкерлік қызметпен айналысушылар әрқашанда тәуекелге бел байлайды.
Сондай-ақ, банктер несие алу қабілеттілігін бағалау кезінде компаниялармен
байланысты тәуекелдерді де міндетті түрде бағалай білуі тиіс. Мұндай
тәуекелдерге мыналар жатады:
• кәсіпорындардың (компаниялардың), салалардың қызмет түрлері;
• бәсекеқабілеттілік (өндірілетін тауарлар, бағалар);
• операциялардың тиімділігі (жетекшілердің сапасы, адалдық,
біліктілік).
Оқулық әдебиеттерде экономистер банк клиентінің несие алу
қабілеттілігін бағалаудың өлшемдерін бөліп көрсете отырып, оны бағалау
тәсілдерінің мынадай мазмұнын анықтайды:
• іскерлік тәуекелін бағалау;
• менеджментті бағалау;
• қаржылық тұрақтылықты бағалау;
• қаржылық көрсеткіштерді есептеу;
• ақша қозғалысына талдау жасау;
• клиент туралы ақпараттар жинау және оның жұмысын қадағалау.
Клиенттің несие алу қабілеттілігін анықтау - бұл іздестіру
шығармашылық жұмыс болып саналады.

3.2. Әлеуетті қарыз алушы туралы ақпарат және қарыз алушының қаржылық
есебін зерттеп-үйрену
Әлеуетті қарыз алушылардың несие төлеу қабілеттілігін зерттеп-
үйренудегі банктің жұмысы жүйелі және тұрақты болуы тиіс. Клиент туралы
негізгі ақпарат көздері болып саналатындар:
• банк мұрағатындағы клиент туралы мәлімет;
• кәсіпорындардың несие алу қабілеттілігіне қатысты және мемлекеттік
мекемелер мен агенттіктердш есептері мен өзге де материалдары,
аналитикалык зерттеулер, инвестициялар бойьшша анықтамалар;
• клиентпен іскерлік байланыстар жасау туралы
жабдықтаушылардың, сатып алушылардың, өзге де несие берушілердің
мәліметтері;
• әлеуетті қарыз алушыдан алынған қаржылық есеп,
• несие беретін сарапшының клиентпен жеке байланысы, офистерде
болу, қызметкерлермен сөйлесіп, әңгімелесу.
Несие алуға өтініш білдірген әлеуетті қарыз алушы туралы ақпараттар
алу - бұл несие комитеті мен несие жөніндегі сарапшылардың маңызды
қызметтік міндеті әрі жұмысы болып саналады. Олар жан-жақты ақпарат ала
отырып, оны жинақтап қорытады және клиенттің несие алу қабілеттілігі туралы
қорытынды береді.
Көптеген елдердегі коммерциялық кәсіпорындар қызметінің жай-күйі
туралы есептерді жариялайтын агенттіктер - өздерін мамандандырылған
мекемелер ретінде бекітін үлгерді. Олар - Дан және Бредстркт несие
агенттігі Роберт Моррис Ассошмэйтс ассоциациясы , Кредитинформ
агенттігі (Германия). Сондай-ақ бірсыпыра елдерде бір компанияның әртүрлі
несие берушілерден алған несиелер туралы мәліметтерін жинақтап, корытатын,
тәуекелдер бойынша орталықтандырылған деректер базасы бар.
Банктер үшін несие алуға өтініш білдірген кәсіпорындар мен фирмалардың
салықтық жағдайлары, есеп шоттар бойынша олардың қарыздары, сауда
контрактыларының жай-күй туралы қаржы қызметінің ақпараттары маңызды болып
табылады.
Қазақстан Республикасының отандық банк жүйесін қалыптастыру кезеңінде
клиенттердің несие алу қабілеттілігін терең зерттеуге банктердің толық
мүмкіндігі болмады және бұл түсінікті де еді. Осы уақыттар аралығында
Қазақстанның коммерциялық банктері әлемдік банк ісі тәжіри-бесі бойынша
клиенттердің несие алу қабілетіне талдау жасау әдістерін зерттеп-үйренді,
соның нәтижесінде бүгінде Қазақстан Республикасының банк заңдары шеңберінде
несие алу қабілеттілігін бағалау әдістері қолданылады.
Қарыз алушының қаржылық есеп берушілігін зерттеу - бұл басты ақпарат
көзі болып саналады және несие беретін қызметкерлер кәсіпорынның (фирманың)
ағымдағы жағдайы, соңғы екі-үш жылдағы өзгерістер, алдағы уақытта алатын
пайданың мөлшері және несиені қайтарудың ықтимал дәрежесі туралы
куәландырылады. Пайдалар мен зияндар туралы, ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есептер мен динамикадағы актив пен пассив бойынша баланстың өзіне
талдау жасалады.
Актив бойынша мыналар мұқият талдауға жатады:
- ссуданы қайтару көзі болып қатысатын дебиторлық қарыз;
- тауар-материалдық құндылықтардың жай-күйі мен бағалардың
тұрақтылығы, дайын өнімдерді (тауарларды) өткізу, өткізуге әзір,
несиені қамтамасыз ету түрінде қатысатын құндылықтардың
қалдықтары.
Клиент балансының пассиві бойынша талдау жасау келесілерді қамтиды:
- төлемдер жағдайы, оның мерзімі мен көлемі;
- кәсіпорынның (фирмалардың) міндеттемелері,
- қаржы жүйелеріне, банктерге қарызын қоса есептегендегі несие
(кредиторлық) қарыздарьшың ауқымы;
- жеткізушілерге ақы төлеу үшін коммерциялық векселдердің
болуы;
- ұзақмерзімдік несиенің көзі болып қатысатын меншікті
капитал;
- тәуекел ететін есепке алынбаған және жасырын міндеттемелер.
Кәсіпорынның (фирманың) кірістеріне талдау жасау кезінде баланс
активтерінің сапасы мен басқару тиімділігіне назар аудару маңызды болып
саналады. Ссудалардың мерзімдері, берілетін несиелердің көлемі мен
несиелердің бағалары банктің кірістеріне әсерін тигізеді. Кірістер мен
шығыстар туралы есептерде, егер сөз күтпеген тәуекелдер арқылы мүлікті
сатудан шеккен зияндармен байланысты ірі баптар туралы болып отырса, онда
әсіресе кірістерге талдау жасау маңызды болып саналады.
Банктер кәсіпорындардың қаржылық есептері негізінде қаржылық
көрсеткіштерді есептеп шығарады, клиенттің түтастай жағдайын сипаттап
береді.
Клиенттердің есептері негізінде коэффициенттерді есептеп шығару арқылы
анықталатын дәстүрлі қаржылық көрсеткіштер:
1. мерзімі келген кезде кәсіпорынның (фирманың) қарызды қайтару
мүмкіндігі бар ма;
2. дебиторлық есептер шынайы ма және материалдық қорлар өтімді ме;
3. айналым және негізгі капиталға қатынасы бойынша сату көлемі
жеткілікті ме;
4. капиталға қатынасы бойынша кәсіпорынның (фирманың) кірісі
жеткілікті ме;
5. фирманың жалпы жағдайы тұрақты немесе тұрақсыз болып санала ма
деген сұрақтарға жауап бере алады.

Дәстүрлі қаржы коэффициенттері

№ Топ Атауы Сандық Атаулық
1 2 3 4 5
1. Өтімді-Жабу Айналым капиталы Қысқа
лік коэффициенті мерзімдік
міңдеттеме
2. Өтімді-Өтімділік Қорларды шегеріп Қысқа
лік коэффициенті тастағандағы айналым мерзімдік
капиталы міңдеттеме
3. Айналы Барлық актив-тердіңТаза сатылғандары Активтердің
мдық айна-лымдылығы жалпы сомасы
4. Айналы Негізгі капиталдың Таза сатылғандары Таза негізгі
мдық айналымдылығы капитал
5. Айналы Қарыздарға инкассо Дебиторлық есеп шоттар Несиеге орта
мдық қою кезеңі тәуліктік сату
көлемі
6. Айналы Қорлардың Өткізілген өнімдердің Қорлар
мдық айналымдылығы өзіндікқұны
7. Тартыл Қатынасы берешек Қарыздың жалпы сомасы Негізгі
ған Меншік капитал капитал
қар-жыл
ар
8. Қаржы-лБелгіленген Белгіленген төлемдер мен Белгіленген
арды тө-лемдерді жабу салықтарды шегергендегі төлемдер
тарту дәрежесі кірістер
9. Пайда-лКіріс Пайыздар мен салықтарды Материалдық
ылық келтіру-шіліктщ шегергенге дейінгі активтер
опера-циялык қалыбыкірістер сомасы
(нормасы)

10.Пайда-лыСату көлеміне пайдаТаза пайда Сатудан
лық қалыбы түскен таза
сома
11.Пайда-лыАктивтерге пайда Таза пайда Активтердің
лық қалыбы жалпы сомасы
12.Пайда-лыӘдеттегі акцияларғаАртықшылық берілген Әдеттегі
лық пайда қалыбы акциялар бойынша акциялар саны
ди-видендтерді
шегергендеп таза пайда

3.3. Қарыз алушының несие төлеу қабілеттілігі дәрежесін анықтау
Кәсіпорынның (фирманың) несие төлеу қабілеттілігін зерттеу кезінде
баланстың әртүрлі баптары мен осы көрсеткіштер динамикасының ара қатынасын
сипаттайтын коэффициенттерге талдау жасаудың маңызы зор. Әлемдік банк
тәжірибесінде ссуда алушының несие төлеу қабілеттілігін бағалау үшін
көптеген қаржы коэффициенттері қолданылады. Коэффициенттерді таңдау банк
клиенттерінің ерекшеліктерімен, болуы мүмкін қиындық себептерімен, банктің
несие саясатымен анықталады.
Экономикасы дамыған елдер үшін клиенттер мен банктер бойынша
клиенттердің несие төлеу қабілеттілігін бағалаудың күрделі және жеке
ыңғайда қарастыру әдістері тән болып саналады.
Қазақстанның банк тәжірибесінде қазірдің өзінде қарыз алушының несие
төлеу қабілеттілік дәрежесін анықтау оның негізі болып саналатын клиенттің
несие төлеу қабілеттілігін бағалаудың әлемдік тәжірибесі кең түрде
қолданылады. ҚР Ұлттық банкі өзге елдердің тәжірибесі басшылыққа ала
отырып, қарыз алушының несие төлеу қабілеттілігін талдау арқылы өзінің
әдістемелік нұсқауларын әзірлеп-жасайды.
Қарыз алушының несие төлеу қабілеттілігінің дәрежесін анықтау
негізінде көрсеткіштердің өлшемдік деңгейі мен олардың рейтингі табылады.
Негізгі коэффициенттердің мөлшеріне қатысты қарыз алушылар несие алу
қабілеттілігінің үш дәрежесіне (класына) бөлінеді.
Ал қарыз алушының несие төлеу қабілеттілігін бағалау үшін келесідей
үш негізгі көрсеткіш қолданылады:
• өтімдік коэффициенті (бұдан әрі ӨК);
• өтеу коэффициенті (Өтк);
• меншікті қаржылармен қамтамасыз етушілік көрсеткіші (МҚҚК).
Өтімдік коэффициенті клиенттің қарызды қайтару үшін айналымнан ақша
қаражатын жедел босату қабілеті. Ол мынадай түрде есептелінеді:

Тез өткізілетін активтер
Қысқа мерзімдік міндеттемелердің сомасы = Өк
Бұл коэфиценттің мәні неғұрлым жоғары болса, қарыз алушы да
соғұрлым сенімді болады.
Өтеу коэффициентгері қарызды қайтару үшін қарыз қаржысының
жетаілікті екенін анықтауға мүмкіндік Бұл көрсеткішті мына формула бойынша
анықтауға болады:
Тез өткізілетін активтер + әтімді активтер
мерзімдік міндеттемелер сомасы
= Өтк
Меншікті айналым қаржыларымен қамтамасыз етушілік көрсеткіші қарыз
алушының меншікті қаржыларының мөлешрін сипаттайды. Аталмыш
коэффициенттің мәні неғұрлым жоғары болса, қарыз алушы сенімді болады.
Пассивтің 1 бөлімі (активтің 1 бөлімі + шығындар)
Активтің II бөлімі
= Мққк
Өтімдік және өтеу көрсеткіштерін есептеу үшін қысқа мерзімдік
міндеттемелердің сомасын анықтау қажет. Оған мыналар кіреді:
• ұзақ мерзімдік несиелер мен займдар;
• қысқа мерзімдік несиелер мен займдар;
• несие берушілермен есеп айырысулар;
• ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.