Шығыс түрлері және үстеме шығыс

Жоспар:

І. Кіріспе бөлім

ІІ. Негізгі бөлім

І Тарау. Шығыс түрлері және үстеме шығыс

1. 1. Үстеме шығыстар

1. 2. Үстеме шығындарды есепке алу.

ІІ Тарау. Үстеме шығын есебі

2. 1. Үстеме шығынның аналитикалық (талдамалық) есебi

2. 2. Үстеме шығындар есебінің қасиеттері және ерекшеліктері

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Жылдың аяғында 7-«Шығындар» бөлімнің шоттарында жинақталған шығындардың жиыны осы шоттардың кредитінен 5400-«Бөлінбеген кіріс» шотының дебетіне апарылады. Сөйтіп, 5400-«Бөлінбеген кіріс» шотында жыл бойы субъектінің тапқан табыстарымен шығыстары жинақталып, таза табысы мен шығындары анықталады. Осы 5400-шотта анықталған таза табыс осы шоттың дебетіне 5410-«Есептік жылдың пайдасы» шотының кредитіне жазылады. Егер 5400-«Бөлінбеген кіріс» шотының жылдық қалдығы дебетінде болса, яғни субъкті .

Шығындар дегеніміз - шаруашылық іс - әрекет барысында (еңбек, өнім өндірісі құралдар мен керек жарақтарын алуға, жұмыс орындау, қызмет көрсетуге арналған) тұтынылған материалдық, еңбек, қаржылық және басқа ресурстардың және баланста көрсетілетін болашақта кіріс әкелу мүмкіндігі бар кәсіпорын активі ретінде көрсетілетін құн. Бұдан шығатыны, «шығындар» ұғымы «өндіріске шыққан шығындар» дегеннен кең екені білінеді өндіріске шыққан шығындар - өнімді ( жұмысты, көрсетілген қызметті) өндіру барысында тұтынылған ресурстар бөлігі.

Кәсіпорынның қызметінің мақсаты - өнім шығару, оны өткізу мен пайда алу. Барлық кәсіпорынның да, оның бөлімшелерінің өндіріс тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштердің жалпы жүйесінде басты орын құрамы оны қалыптастыратын шығындармен белгіленетін өзіндік құнға беріледі. Шығындар - өнімді (жұмысты, көрсетілген қызметі) өндірумен өткізуге жұмсалған қоғамдық еңбек шығындары.

Экономикалық көзқарас тұрғысынан фирманың барлық шығындарын: айқын және айқын емес деп екі топқа бөлуге болады.

1. Айқын шығындар ол өндіріс факторларын және аралық бұйымдарды жеткізушілерге (сырттан келетін жартылай дайын өнімдер) ақшалай төлемнің формасын қабылдайтын баламалы шығындар.

2. Айқын емес шығындар (имплиценттік шығындар) - ол ресурстарды пайдаланудағы фирманың өзіне қарасты баламалы шығындар яғни ешкімге ештеңе төлемейтін шығындары.

Өзіне қарасты ресурстарды тиімді пайдаланған жағдайда ала алатын немесе «Айырылып қалған мүмкіндіктерінің» (алынбай қалған пайдасының ақшалай төлемі) .

Барлық экономикалық шығындар екі үлкен топқа бөліне алады: тұрақты және айнымалы.

Тұрақты шығындар - ол мөлшері өндіріс көлеміне байланысты емес мынандай шығындар: рента, жылжымайтын мүліктерге салынатын салықтар, негізгі капитал амортизациясы, үй-жайды жалға беру, әкімшілік шығындар, пайымдар бойынша пайыздар.

Фирманың айнымалы шығындары өндіріс көлеміне тікелей байланысты. Оған: шикізаттардың, материалдардың, арзан бағалы және тез тозатын заттардың шығындары, өндіріс жұмысшыларының еңбек ақылары, өндіріс жұмысшыларын әлеуметтік сақтандыруға арналған ақша шығындары кіреді.

Бухгалтерлік жұмысын жүргізу үшін кәсіпорында күнделікті орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға жазылып отыратындығы бухгалтерлік есептің басқа ғылымдардан ерекше екендігі белгілі. Бухгалтерлік құжат деп кәсіпорындар мен ұйымдарда орындалған операцияларды қолдатын және алдағы уақыгта орындалатын жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға болады.

Жалпы кәсіпорындағы атқарылып жатқан жұмыстың, орындалған тапсырманың үздіксіз, белгілі бір тәртіппен, арнайы үлгідегі қағаздарға жазылып және оған тиісті адамдардың қолдарының қойылуы (қажет болған жағдайда кәсіпорын мен ұйым мөр таңбасының басылуы) құжаттау деп аталады. Сондықтан да құжаттау бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Себебі осы құжаттар арқылы ғана кез келген уақытта кәсіпорын бойынша орындалған жұмыстың, атқарған кызметін қай мерзімде жазылғанын және оған қандай мөлшерде шығын жұмсалғанын дәлелдеуге болады. Жылды зиянды аяқтаған болса, 5400-«Бөлінбеген кіріс»-шот кредиттелініп, 5410-«Есептік жылдың пайдасы»-деп аталатын шот дебеттелінеді атылған тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) өзіндік құнының есебі.

Тұрақты шығындар ол мөлшері өндіріс көлеміне байланысты емес мынадай шығындар: рента, жылжымайтын мүліктерге салынатын салықтар, негізгі капитал амортизациясы, үй жайды жалға беру, әкімшілік шығындар, зайымдар бойынша пайыздар.

1. 1. Үстеме шығыстар

Үстеме шығыстар - бұл өндiрiстi басқарумен және қызмет көрсетумен байланысты шығыста, олар кешендiк сипатқа ие болады, олардың құрамында экономикалық элементтердiң барлық шығындары көрiнiс табады.

Бұл шығындар ай бойында белгiленген номенклатуралық шығыс баптары бойынша 8040- "Үстеме шығыстары" шотында көрiнiс табады.

Үстеме шығыстар белгiленген әдiстеме шығыстардың есебiнде де қарастырамыз. Ол әдiстеменi келер бетте байқаймыз. Негiзгi өндiрiс шығындарының құрамына кiретiн Үстеме шығыстар тартқан кезде 8014-шi шоты дебеттелiнiп байқалынады және 8040-шы шоты кредиттелiнедi.

Шаруашылық жүргізушi субъектер өзiнiң есептiк саясатында өндiрiс ерекшелiктерiн ескере отырып шығын баптарының номенклатурасына өзгерiстер еткiзуi мүмкiн.

Мысалға, үстеме шығысының құрамында өндiрiстi дайындау және игеру шығыстары" деген бабы жеке бөлiнуi мүмкiн.

Өндiрiстiң жұмыс iстеу ұзақтығына және басқада жағдайларына байланысты тәртiбiн ескере отырып, оған қажеттi шығын деңгейiн сметаның көмегiмен анықтайды. Сметаны жасау кезiнде сыннан өткiзiлген өнiмнiң құны ескеру керек, өйткенi ол жұмысқа қосу шығысының сметасын бекiткен кезде өндiрiске енгiзiлетiн объектiнiң өндiрiстiк баптылығы және оның нормативтiк мерзiмiн ескере отырып, оларды өнiмнiң өзiндiк құнына жатқызу мерзiмi мен нақты тәртiбiне байланысты етiп анықтайды.

Өндiрiстi дайындау және игеру шығыстары алғашқы да шығыстың жалпы сомасынан алынған өнiм бiрлiгiне норма бойынша өтеледi.

Егер де кәсiпорында бiрнеше өнiм түрi өндiрiлетiн болса, жаңа өндiрiстi игеру шығынары олардың арасына таратылады, ал тарату процесi, әдетте, негiзгi өндiрiс жұмысшыларының жалақысының сомасына және құрал жабдықтарды пайдалану мен күтiп ұстау шығыстарына пара-пар етiп жасалады. Жекелеген тапсырыстарды орындаған кезде өндiрiстi дайындаудың нақты шығындардың нақты шығындары сол бұйымдардың өзiндiк құнына толығымен жатқызылды.

Өндiрiстегi барлық шығындар цехтардың ведомостары бойынша топтастырылады, онда әрбiр цех үшiн жеке парақтар ашылады.

8010-"Негiзгi өндiрiс" шотын дебетi мен кредитi бойынша шоттар корреспонденциясы құрастыру үшiн жоғарыда келтiрiлген мысалға қайтып ораламыз. Шағын аяқ киiм тiгетiн кәсiпорында төрт негiзгi өндiрiс цехтары бар болсын делiк: кесу, пiшу, дайындау және тiгу. Ол кәсiпорын төрт түрлi өнiм ассортиментiн шығарады делiк;

-ерлер ботинкасын;

-ерлер туфлиiн;

-жеңiл әйелдер туфлиi;

-үйге киетiн әйелдер туфлиi

Ақымдағы айда аталған өнiмнiң өндiрiс көлемi мынадай болған:

1 жұп -ерлер ботинкасы;

7000 жұп-ерлер туфлиi;

5000 жұп-әйелдер туфлиi;

12000 жұп -әйелдер үйге киетiн туфлиi;

Кәсiпорынның жұмысыны өтiмдiлiгiн қамтамасыз ету үшiн онда көмекшi өндiрiстер құрылған: жөндеу-механикалық; бу қазандығы автотранспорттық; олардың шығыны дайын өнiмнiң өзiндiк құнына келесi тәртiпте енгiзiледi жөндеу механикалық цехының шығыны-жөндеу жұмысының түрлерi бойынша; бу қазаны мен автотранспорт цехтарының шығындары-тұтынылған қызмет көлемiне сәйкес пропорционалды жолмен таратылады.

Кәсiпорынның есептiк саясатында үстеме шығыстар құрал-жабдықты пайдалану мен күтiп ұстау шығыстарына қатысты (осы шығындардың деңгейiнен алынған құрал-жабдықтың бiр сағаттағы жұмысынан есептелген) бөлiгiне және тиесiлi өнiм бiрлiгiн әзiрлеу кезiндегi жұмыстың ұзақтылығына қарап таратылуы мүмкiн, жалпы үстеме шығысын тарату негiзгi өндiрiс жұмысшыларының жалақысының деңгейiне қарап жасалынады.

Ақымдағы кезеңде 400 жұп аяқ киiм сапа бөлiмiнiң бақылауының өтпеген, демек олар ақау болып табылған 52 жұп әйелдердiң үйге киетiн туфлиi жөнделмейтiн ақау болып танылған. Олар 12000 теңге сомасын құраған. Жөнделмейтiн ақау бойынша жасалған шығыстан 2000 теңге сомасын өзiндiк құнға жатқызған. Ерлердiң 348 жұп туфлиi бойынша 24683 теңге деңгейiнде ақаулар табылған, бiрақ ол ақауды жөндеуге болатындығы дәлелденген. Ақаулар бойынша орын алған шығындардың бiр бөлiгi өндiрiс шығыны ретiнде есептен шығарылған. Ағымдағы аяқ киiмдi дайындау кезiнде келесi шығыстар жасалған:

Өндiрiске кеткен шығындар цехтар бойынша "Цехтар шығындары" деп аталатын ведомоста есепке алынады.

Егер де бiр тектес өнiм шығарылатын болса, дайын өнiмнiң өзiндiк құнының бiрлiгiн анықтау үшiн жалпы шығын дейгейiн шығарылған өнiмiнiң санына бөледi. Егер де кәсiпорын бiрнеше өнiм түрлерiн шығаратын болса, онда өнiм бiрлiгiнiң тiкелей шығынын бастапқы құжаттардың мәлiметiн ескере отырып, кешiндiк (үстеме) шығыстарын таратып, содан соң өнiм бiрлiгiнiң құны есептелiнедi.

Аяқ киiм тiгетiн өнеркәсiп материалдардың әрбiр партиясына пiшу ведмосын жасайды, онда алынған күнi, берiлген материалдардың атауы, оның сорты, терiнiң саны (салмағы немесе мүлшерi), модельдiк нөмiрi,

сондай-ақ осы материалдық партиясынан кесiп пiшiлгенде шығатын, көлемi (брутто және нетто), норма уақыты және кесiмдi бағасы көрсетiледi.

Брутто көлемi-бұл терiнiң жалпы көлемi, яғни жан-жағы кесiлмеген көлемi. Нетто көлемi-бұл терiнiң таза iске жарайтын көлемi, яғни жан-жағы тегiстелгеннен кейiнгi қалған көлемi.

Әрбiр пiшушiге пiшу картасынан ашады, соның көлемiмен жұмсалған материалдың нақты шығынын анықтайды, сондықтан ол бастапқы құжат ретiнде пайдаланады, картасы пiшушi ай сайын картаның негiзiнде жинақ ведмосын жасайды, онда аяқ киiмнiң моделiне және белгiлi бiр артикулына кеткен нақты материалдардың шығысы туралы мәлiметтердi жинақтайды.

Жинақ ведмосымен қатар материалдардың қозғалысы туралы айналым ведмосын жасайды, онда ай сайын материалдардың сорттары мен түрлерi бойынша қабылданған есеп саясатының негiзiнде ақшалай түрiнде көрсетiлген нақты шығыстарды анықтайды.

Материалдар шығысының жинақ және айналым ведмостары кесу және пiшу цехтарының материалдың шығындарын есептеу үшiн негiз болып табылады. Онда аяқ киiмнiң белгiлi бiр артикулы мен моделi бойынша жұмсалған материалдардың құны есептелiнедi.

1. Пiшу және кесу цехтары бойынша өндiрiстiк

калькуляциялық есеп беруi

Аяқ киiмнiң моделi мен артикулы бойынша материалдардың жұмсалған нақты саны туралы мәлiметi және олардың нормасы бойынша нақты шығысы, сондай-ақ негiзгi материалдардың қозғалысы жинақтайтын ведомостан алынған пiшiлген материалдардың құны нақты өзiндiк құны бойынша анықталады және ол осы есеп беруге материалдардың қозғалысы туралы жасалған айналым ведамосынан көшiрiлiп жазылады. Онда әрi пiшiлген таза көлемнiң 1 дм 2 құнын есептейдi, содан соң модельдер бойынша пiшiлген құнын анықтайды, ол осы модельдiң таза көлемi 1 дм 2 құнына көбейту жолымен табады. Технологияның мақсаттарына арналған көмекшi (қосымша) материалдардың шығысы, мысалға: желiм, фурнитура, химикаты, бояу, жiп т. б әрбiр аяқ киiмнiң өзiндiк құнына жатқызылады. Егер де мұндай жатқызу тәсiлi мүмкiн болмаса, онда олар әрбiр өнiмнiң түрi бойынша олардың сметалық мөлшерлемесiне көмекшi материалдарға белгiленген норма бойынша олардың пропорционалды түрде таратылады.

Олар ай сайын пiшу картасынан негiзiнде жинақ ведмосын жасайды, онда жұмысшының өндiрген өнiмi кесiмдi бағасы бойынша көрсетiледi. Материалдар мен жалақы шығындары барлық цехтар бойынша жинақталады. Алғашқы (бастапқы) құжатардың негiзiнде (картаның көмегiмен) жинақталып анықталады материалдар мен жалақының шығындары шығарылған өнiм санына бөледi де, өнiм бiрлiгiнiң деңгейiн табады, содан соң осыған қосылмай қалған басқа да қосымша шығыстарын қосып, өнiмнiң өзiндiк құнын анықтайды.

1. 2. Үстеме шығындарды есепке алу.

Кәсiпорын № 7 "Тауарлы материалдық запастардың, бухгалтерлiк есеп стандартына келтiрiлген әдiстемелiк ұсыныстамасында үстеме шығындарын қарайтын шығындар тiзiмiне өндiрiс қызметiнiң ерекшелiктетiн ескере отырып, қосымшалармен өзгерiстердi енгiзуге ыңғылы құрал-жабдық пен машинаны пайдалану және күтiп ұстау шығындарды, өндiрiстi игеруге және дауындауға кеткен шығындары және басқа да осындай жағдайларға кеткен шығындары үстеме шығындарының құрамында, олардың үлес салмағы айтарлықтай көп болмаса, онда олардың есебi жекеленген субшоттарда жүргiзiлуi мүмкiн; үстеме шығыстарының сметалық мөлшермесiн есептеудiң әдiстемесi мен олардың тарату тәртiбi де көрсетiледi: жоспарлы калькуляцияға енген, үстеме шығындардың нормативтiк деңгейіне шаралар (пропорционалды) шығындарына парапар етiп, тiкелей нақты еңбек ақы шығындарына парапар етiп, немесе азайлатылған экономикалық әдiстердi пайдалану арқылы жанама шығындары таратылады. Мысалы; бұйымның тұтыну қасиетiн және оның өңдеу шығындарынан алынған күрделендiрiлген коэффиценттер бойынша;

• мүмкiндiктермен мiндеттемелердi түгендеу, мiндеттi түгендеумен қоса, құндылықтардың нақты барын тексеру үшiн бiршама қосымша тендерлерде жүргiзiлуi мүмкiн. Бұл кезде кәсiпорын олардың кезектiлiгiн, түгендеудi жүргiзудiң күнiн, мүлiктермен мiндеттемелердiң тiзiмiн белгiлейдi;
• бухгалтерлiк есеп нысаны. Кәсiпорын бухгалтерлiк есеп нысанын өзi таңдай алады, олардың тiзiмiн және есеп регистырларын, жүйелiгiн, жасау техникасын, өзара байланысын анықтайды.

Үстеме шығындарға өндiрiске қызмет көрсетумен және негiзгi және көмекшi цехтардың жұмыс ұйымдастырумен байланысты шығындары жатады, оларды тiкелей дайын-өнiм түрiне жатқызуға болады.

Үстеме шығындар, әдетте бiр шама жалпы сипатқа ие болады:

• Кешендiк сипаты - шығындар құрамында барлық экономикалық элементтер шығындары көрiнiс табады.
• Екi және оданда көп бұйымдар шығарған кезде бұл шығындардың

тiкелей бергiлi бiр бұйымға жатқызу қиынға түседi; демек олар дайын өнiмнiң арасына таратылады және аяқталмаған өндiрiске жатқызылады.

Жалпы алғанда, өндiрiс есебiн төрт негiзгi кезеңге бөлуге болады.

- Өндiрiс түрлерi бойынша "транзистiк" шоттарда субьектiк туралы ақпараттарға шолу жасалады. (негiзгi, көмекшi т. б. өндiрiстерi бойынша) .

• Үстеме шығыстардың "шоттары бойынша субьектiң үстеме шығыстары

жинақталып" олардың жалпы деңгелi туралы ақпараттар берiледi;

Үстеме шығыстарын белгiленген тәсiл (шаруашылық жүргiзу субьектiң негiзгi, көмекшi өндiрiстерге таратады) .

Транзистiк шоттардағы жинақталған шығыстарды дайын өнiм шотына есептен шығарып, дайын өнiмнiң нақты өзiндiк құны қалыптасады, сондай-ақ аяқталмаған өндiрiстiң де үлесi анықталып, тиесiлi саласына жатқызылады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс