Бухгалтерлік есептің стандарттары

Кiрiспе

Бүгiнгi бухгалтерлiк есебi басқару жүйесiнде ең басты бiр орын алады. Ол кәсiорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешiмдi қабылдау үшiн негiз бола отырып, тұтынуды, айналысты және басқа да өндiрiс процесiн шынайы көрсетiп бередi. Қазақстан Респбуликасының бухгалтерлiк есебi бухгалтерлiк есеп стандартында және субъектiлердiң қаржылық-шаруашылық қызметiнде бухгалтерлiк есеп шотарының бас есеп жоспарында бегiтiлген жалпы қағидаларымен ережелерiнiң негiзде қаралады және де ол бүкiл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметттiң құрылымына, ґйымныу нысанына, айрықша ерекшелiгiне есептiк сәйкес келуiне қамтамассыз етедi:

Экономикалық саласындағы мамандар, оның iшiнде бiрiншi қызметке, бухгалтерия қызметкерлерi есеп алудың және есеп берудiң барлық жүйесiн жақсы бiлулерi; оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметiнiң бухгалтерлiк және салықтың есепке алуды ұйымдастырудың ережелерiн, нұсқауларын және басқа нормативтiк актiлерiн қатаң сақтау керек.

Бухгалтерлік есеп туралы белгілі ғалым Б. Де Солозано «Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес және де бухгалтерлік есепсіз әлемді басқару мүмкін емес, адамдар да бірін-бірі түсінбес еді»- деген болса, оның әріптесі П. Самуэльсон « Біздің ғасырымыз-машина ғасыры, сондай-ақ ол бухгалтерлік есеп ғасыры болып табылады», -дейді. Бухгалтерлік есеп өзінің бастауын сонау XII ғасырдан алады. Бұл ғылым туралы алғашқы түсінік шамамаен 1340 жылдары Генуе қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есептің алғашқы негізін салушы және дамытушысы Француз манахы Лука Пачоли болып табылады. Ол бухгалтерлік есеп туралы 1493 жылы Шоттар және жазулар деген трактатын жазған. Ал «бухгалтерлік термині» XV ғасырда Австрия қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есеп-ұйымның қаржылық ақпаратын белгілі бір әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны өңдеп, тасымалдайтын ғылым.

Ал біздің заманымызға дейінгі II ғасырда Грекияда салынған құрылысқа кеткен шығындар есептеліп, салынған үйдің мемлекеттік бухгалтерлерді бақылап, оның қорытындысын емтихан қабылдаушы тындаған.

1. 1. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.

Бухгалтерлік жұмысын жүргізу үшін кәсіпорында күнделікті орында лып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға жазылып отыратындығы бухгалтерлік есептің басқа ғылымдар-дан ерекше екендігін алдынғы тауарларда айтып өткенбіз. Бухгалтерлік құжат деп кәсіпорындар мен ұйымдарда орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға болады.

Жалпы кәсіпорындағы атқарылып жатқан жұмыстың, орындалған тапсырманың үздіксіз, белгілі бір тәртіппен, арнайы үлгідегі қағаздарға жазылып және оған тиісті адамдардың қолдарының қойылуы (қажет болған жағдайда кәсіпорын мен ұйым мөр таңбасының басылуы) құжаттау деп аталады. Сондықтан да құжаттау бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Себебі осы құжаттар арқылы ғана кез келген уақытта кәсіпорын бойынша орындалған жұмыстың, атқарған қызметін қай мерзімде жазылғанын және оған қандай мөлшерде шығын жұмсалғанын дәлелдеуге болады.

Құжат кәсіпорындағы орындалған шаруашылық операцияларына үздіксіз толтырылып олардың мазмұнын толық ашып көрсетеді және ол бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.

Бухгалтерлік құжат - кәсіпорындағы шаруашылық операциялардың орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде беретін жазбаша куәлік.

Орындалған шаруашылық операцияларын бастапқы құжатқа түсіруді бухгалтерлік есеп теориясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.

Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық құбылыстарының әр түрлі болу себебінен бастапқы құжаттардың нысаны (формасы) бірдей болмайды. Шаруашылық құбылыстары түгелдей бастапқы құжатпен құжатталуы тиіс. Әрбір бастапқы құжатқа орындалған шаруашылық операциясының мазмұны жазылып және белгілі бір көрсеткіштер түсіріледі. Құжат көсеткіштертерін деректемелер (реквизиттер) деп атайды. Олар міндетті және толықтырушы болып бөлінеді. Міндетті деректемелер(реквезиттер) деп атайды. Міндетті деректемелер (реквизитте бухгалтерлік құжаттарды заңды құқықпен қамтамасыз етеді.

Міндетті деректемеге (реквизитке) жататындар:

1. құжаттың аты, нысанның коды;
2. құжаттың толтырылған уақыты (күні, айы және жылы) ;
3. құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;
4. шаруашылық операцияның мазмұны;
5. шаруашылық операцияның өлшемі (натуралдық немесе ақшалай)
6. шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес
7. құжаттарды толтыруға жауапты адамдардың аты-жөні;
8. жауапты атқарушының қолы.

Қосымша деректемелер (реквезиттер) шаруашылық операция

Көрнісініңер ерекшеліктерімен және құжаттардың тағайындалуымен анықталады. Әр түрлі талаптарға байланысты бастапқы құжатта келесідей қосымша деректемелер (реквезиттер) болуы керек: құжаттың реттік нөмері, ұйымның банк мекемесіндегі есеп айрысу шотының нөмірі, шаруашылық операцияны орындау үшін негіз болатын құжаттар және тағы басқалар.

Бухгалтерлік есептің заңы.

24 июнь 2002 жылдан бастап №329-11 Қазақстан Республикасының Президентінің қаулысы бойынша Бухгалтерлік есеп заңына өзгерістер еңгізген. Бухгалтерлік есеп шоттары Қазақстандық стандартқа көшкен сонымен қатар Бухгалтерлік есептің бас жоспары өзгеріп екі сандық кодтан үш сандық кодқа көшкен. Қазақстан Республикасының қаржы министірлігің бұйрығы бойынша 22-желтоқсанда 2005 жылда №426

Халық-аралық қаржылық есеп беру стандартына сәйкес Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп халықаралық стандартқа көшкен.

Бухгалтерлік есептің стандарттары.

Стандарт сөзі ағылшын тілінен аударғанда үлгі, норма деген мағынаны білдіреді. Ал бухгалтерлік есеп стандарттары дегеніміз кәсіпорындағы есеп жұмысын дұрыс жүргізудің және құжаттарды дұрыс толтырудың ережесі болып табылады. Әрбір осындай ереже бухгалтерлік есептің әдістері мен тәсілдерін, мәні мен мағынасын және терминологиясын анықтайды. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру стандарттарының қай-қайсының болмасын өз мақсаты, қолданылу аясы (орны), анықтамасы, қолданысқа (күшіне) енген уақыты және мазмұны болады.

Кей кездерде стандарттың косымшалары да жарыққа шығуы мүмкін. Бүл қосымшада жаңа стандарттың басқа қай елдерде қолданылғандығы жазылып және оған қоса мысалдар берілуі де мүмкін. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру стандарттары халықаралық және ішкі болып екі түрге бөлінеді. Халықаралық стандартты қаржылық есеп беру стандартын дайындаудың (жасаудың) халықаралық комитеті жасап шығарады. Ал ішкі бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру стандарттары. әр елде бухгалтерлік есепті жүргізу үшін, сол елдің ішінде жасалынады. Бұл жоғарыда аталған халықаралық бухгалтерлік есеп стандарты мен ішкі бухгалтерлік есеп стандартының арасында тікелей байланыс болуы қажет. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартын дайындау (құру) барысында әрбір елдердегі тәжірибеде кездескен мәселелер жан-жақты талданып, оны шешу жолдары іздестірілетін болса, әрбір ел өзінің ішкі бухгалтерлік есеп стандартын жасауы (құруы) барысында халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарын негізге алады. Бүкіл әлемдегі елдерде қаржылық есеп беруде қолданылатын бухгалтерлік есеп принциптерін бір ізге салуға (унификациялауға) қол жеткізу үшін 1973 жылғы 29 маусымда Қаржылық есеп беру стандартының халықаралық комитеті құрылды. Жалпы бұл ұйымның құрылуы АҚШ, Австрия, Германия, Голландия, Жапония, Ирландия, Канада, Мексика, Ұлыбритания және Франция сынды елдердің бухгалтерлерінің келісімге келуімен іске асырылды. Алғашқы уақытта, яғни Қаржылық есеп беру стандартының халықаралық комитеті құрылған кезде оның құрамына жоғарыда аталған елдерден жеті білікті маман алынған болатын. Ал бүгінгі күні оның құрамында бұл аталған елдерден басқа Үндістан, Малайзия, Оңтүстік Африка Республикасы, Швейцария, Зимбабве және тағы да басқа елдердің өкілдері бар. Қаржылық есеп беру стандартының халықаралық комитеті өздерінің жарыққа шыққан жаңа стандарттары мен басқадай нұсқаулары, ережелері және түсініктері үшін табыс алып отырады. Сонымен қатар бұл комитетке бухгалтерлердің халықаралық федерациясы, қаржылық институттар, бухгалтерлік фирмалар және басқадай ұйымдар қаржылық көмек көрсетіп отырады.

Есеп саясатын дайындау.

Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында дайындала-ды. Оны дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп (экономикалық) бөлімі айналысады. Дайындалған есеп саясатын кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.

Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылданған барлық пунктерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пунктке тоқтала келіп қандай номативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде есеп саясатның дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге алынған болса (лауазымды тұлғалар туралы, ішкі ережелер, бұйрықтар мен өкімдер тағы да басқа) міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.

Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару құжаттармен, яғни бұйрық, өкім немесе қаулылармен ресімделуі қажет.

Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында қолданылады.

Ұйымдардың түсініктеме жазуларында (пояснительная записка) жыл бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және таза табысты бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның келесі жылға қабылдаған есеп саясаты (егер оған, яғни есеп беру жылына өзгерістер енгізілген болса) жазылады.

1. 2. «Тұлпар» кәсіпорынның қаржы жағдайын талдау

Кәсіпорынның бірден бір басты міндеті оның қаржы жағдайының бағалығы болып табылады және ол көрсеткіш жүйелерін және қаржы коэффицентін анықтайды. Негізгі қаржылық коэффиценттерді төмендегі үш санатқа топтастыруға болады:

• Өтімділік (төлем қабілеттілігі )
• Пайдалылық (табыстылық)
• Активтерді басқару тиімділігі

Қаржы ресурстарының құралуы түрлі көздер болса жүзеге асырылады олар ішкі және сыртқы болып бөлнеді

Ішкі көздер меншікті және оларға ішкі теңестірілген қаржылар есебінен құрлады және шартты жүргізудегі нәтижелігімен байлансты. Ал сыртқы кәсіпорынға сырттан түсетін ресурстар

Кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемесін төлеуге қабілеттілігін

өтімділік немесе төлем қаблетілігі деп аталады.

Тез өтімділіктің коэффициенті- қысқа мерзімді несие қарыздарының ең өтімділік активтердің үлесін көрсетеді. Ол өтімділік актьивтердің ағымдағы міндеттемесін қатынасын білдіреді.

«Тұлпар» кәсіпорынның мүліктік құрлымы мен құрамы.

Кесте №1

Корытынды:

Кестенің қорытындысы бойынша яғни бұл кестеде имобилизацияланған және мобильді құралдарды 2005-2006-2007жылдардағы дәне 2005-2006жылдың өзгеруін кесте бойынша пайыз мөлшерін есептеп шығардым. Яғни имобилизацияланған құралдар қатарына мыналар жатады: материалды емес активтер мұның 2005 жылдағы ақша қаржысы 1200nu, 2006ж - 2600тг, 2007-3200тг. негізгі құралдар мұның 2005ж-ақша қаржысы 12800тг, 2006ж-13400тг, 2007ж-14200тг. Аяқталмаған өндіріс мұның 2005ж-ақша қаржысы-800тг, 2006ж-950тг, 2007ж-900тг. ұзақ мерзімді нвестицициялар мұның 2005ж-1200тг, 2006-1100тг, 2007-950тг запастар және шығындары мұның 2005ж- ақша қаржысы 5180тг, 2006ж-5300тг, 2007ж-4920тг. Дебиторлық берешек мұның 2005ж-ақша қаржысы 1800тг, 2006-1000тг, 2007ж-800тг. Қысқа мерзімді қаржы салымдары мұның 2005ж-ақша қаржысы 1500тг. 2006ж-1600тг, 2007ж-600тг. Ақша қаражаты мұның 2005ж ақша қаржысы 4520тг, 2006ж-4500тг, 2007ж-5340тг.

«Тұлпар» Кәсіпорынның запастары мен шығындарының есебі.

Кесте №2

Корытынды:

Кестенің қорытындысы бойынша яғни бұл кестеде материалдардың айналым құралдары және мобильді құралдарды 2005-2006-2007жылдары және 2005-2006 жылдардың өзгеруін кесте бойынша пайыз мөлшерін есептеп шығардым. Яғни материалдың айналым құрадар қатарына мыналар жатады. өндірістік запастар мұның 2005ж ақша қаржысы 4180тг, 2006ж-4200тг, 2007ж-3930тг. аяқталмаған өндіріс мұның 2005ж-ақша қаржысы 700тг, 2006ж-750тг, 2007ж-800тг. Дайын өнімдер 2005ж- ақша қаржысы 1300тг, 2006ж-1700тг, 2007ж-1810тг. Тауарлар мұның 2005ж ақша қаржысы 400тг, 2006ж-450тг, 2007ж-510тг.

«Тұлпар» кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің саясаты.

Кесте № 3

Корытынды:

Кестенің қорытындысы бойынша яғни бұл кестеде өзіндік құралдары және мобильді құралдарды 2005-2006-2007жылдары және 2005-2006 жылдардың өзгеруін кесте бойынша пайыз мөлшерін есептеп шығардым. яғни өзіндік құралдар қатарына мыналар жатады: жарғылық қор мұның 2005ж ақша қаржысы 46600тг, 2006ж-46600тг, 2007ж-48000тг. Қосымша төленбеген капитал мұның 2005ж ақша қаржысы 16000тг, 2006ж-16000тг, 2007ж-16000тг. бөлінбеген табыс мұның 2005ж ақша қаржысы 23100тг, 2006ж-24000тг, 2007ж-25200тг, ұзақ мерзімді несиелер мұның 2005ж ақша қаржысы -44300тг, 2006ж-44500тг, 2007ж-45000тг. Қысқа мерзімді несиелер мұның 2005ж-ақша қаржысы 1тг, 2006ж-14000тг, 2007ж-15000тг. кредиторлық берешек мұның 2005ж ақша ұаржысы 2700тг, 2006ж-2810тг, 2007ж-3150тг.

2. 0. Үстеме шығндарды есепке алу.

Кәсiпорын № 7 "Тауарлы материалдық запастардың, бухгалтерлiк есеп стандартына келтiрiлген әдiстемелiк ұсыныстамасында үстеме шығындарын қарайтын шығындар тiзiмiне өндiрiс қызметiнiң ерекшелiктетiн ескере отырып, қосымшалармен өзгерiстердi енгiзуге ыңғылы құрал-жабдық пен машинаны пайдалану және күтiп үстау шығындарды, өндiрiстi игеруге және дауындауға кеткен шығындары және басқа да осындай жағдайларға кеткен шығындары үстеме шығындарының құрамында, олардың үлес салмағы айтарлықтай көп болмаса, онда олардың есебi жекеленген субшоттарда жүргiзiлуi мүмкiн; үстеме шығыстарының сметалық мөлшерммесiн есептеудiң әдiстемесi мен олардың тарату тәртiбi де көрсетiледi: жоспарлы калькуляцияға енген, үстеме шығындардың нормативтiк деңгейне шаралар (пропорционалды) шығындарына парапар етiп, тiкелей нақты еңбек ақы шығындарына парапар етiп, немесе азайлатылған экономикалық әдiстердi пайдалану арқылы жанама шығындары таратылады. Мысалы; бүйымның тұтыну қасиетiн және оның өңдеу шығындарынан алынған күрделендiрiлген коэффиценттерду бойынша;

• мүмкiндiктермен мiндеттемелердi түгендеу, мiндеттi түгендеумен қоса, құндылықтардың нақты барын тексеру үшiн бiршама қосымша тендерлерде жүргiзiлуi мүмкiн. Бүл кезде кәсiорын олардың кезектiлiгiн, түгендеудi жүргiзудiң күнiн, мүлiктермен мiндеттемеледiң тiзiмiн белгiлейдi;
• бухгалиерлiк есеп нысаны. Кәсiорын бухгалтерлiк есеп нысанын өзi таңдай алады, олардың тiзiмiн және есеп регистырларын, жүйелiгiн, жасау техникасын, өзара байланысын анықтайды.

Үстеме шығындардың есебi

Үстеме шығындарға өндiрiске қызмет көрсетумен және негiзгi және көмекшi цехтардың жұмыс ұйымдастырумен байланысты шығындары жатады, оларды тiкелей дайын-өнiм түрiне жатқызуға болады.

Үстеме шығындар, әдетте бiр шама жалпы сипатқа ие болады:

• Кешендiк сипаты- шығындар құрамында барлық экономикалық элементтер шығындары көрiнiс табады.
• Екi және оданда көп бүйымдар шығарған кезде бұл шығындардың

тiкелей бергiлi бiр бүйымға жатқызу киынға түседi; демек олар дайын өнiмнiң арасына таратылады және аяқталмаған өндiрiске жатқызылады.

Жалпы алғанда, өндiрiс есебiн төрт негiзгi кезеңге бөлуге болады.

- Өндiрiс түрлерi бойынша "транзистiк" шоттарда субьектiк туралы ақпараттарға шолу жасалады. (негiзгi, көмекшi т. б. өндiрiстерi бойынша) .

• Үстеме шығыстардың "шоттары бойынша субьектiң үстеме шығыстары

жинақталып" олардың жалпы деңгелi туралы ақпараттар берiледi;

Үстеме шығыстарын белгiленген тәсiл (шаруашылық жүргiзу субьектiң негiзгi, көмекшi өндiрiстерге таратады) .

Транзистiк шоттардағы жинақталған шығыстарды дайын өнiм шотына есептен шығарып, дайын өнiмнiң нақты өзiндiк құны қалыптасады, сондай-ақ аяқталмаған өндiрiстiң де үлесi анықталып, тиесiлi саласына жатқызылады.

Үстеме шығындардың тарату тәсiлi өндiрiстiк ерекшелiгiне және есептуге саясатына тәуелдi болып келедi. Негiзiнен ол шаруашылықтың есеп саясатына сәйкес көрнiс табады.

-Үндiрiс жұмысшыларының еңбек ағысына пара-пар етiп (пропорционалды) таратылады;

-тiкелей материал шығындарына пара-пар етiп (пропорционалды) таратылады;

- Өндiрiлген өнiм санына немесе өнделген шиказаттың салмағына пара-пар етiп (пропорционалды) таратылады;

- цех құнына пара-пар етiп (пропорционалды) (мысалға, қара металлургияда) немесе шикiзат құны иегерiлген цехтың өзiндiк құнына пара-пар етiп (пропорционалды) (мысалға, жеңiл өнеркәсiбi) таратылады:

- алдын-ала белгiленген шығындардың құрағты коэффициенгттерi бойынша таратылады;

- басқада тарату базалары бойынша таратылады (құрал-жабдықтың жұмыс сағатына және т. б)

8040- үстеме шығындары бөлiмшесi мынадай шоттардан тұрады.

8040"Үстеме шығындар", онда транзисттiк әрi бiр элементтiк шоттарды есепке алатын үстеме шығындар тұрады, оның құрамындағы;

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс