Бухгалтерлік есептің стандарттары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Кiрiспе

Бүгiнгi бухгалтерлiк есебi басқару жүйесiнде ең басты бiр орын алады.
Ол кәсiорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешiмдi
қабылдау үшiн негiз бола отырып, тұтынуды, айналысты және басқа да өндiрiс
процесiн шынайы көрсетiп бередi. Қазақстан Респбуликасының бухгалтерлiк
есебi бухгалтерлiк есеп стандартында және субъектiлердiң қаржылық-
шаруашылық қызметiнде бухгалтерлiк есеп шотарының бас есеп жоспарында
бегiтiлген жалпы қағидаларымен ережелерiнiң негiзде қаралады және де ол
бүкiл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметттiң
құрылымына, ґйымныу нысанына, айрықша ерекшелiгiне есептiк сәйкес келуiне
қамтамассыз етедi:
Экономикалық саласындағы мамандар, оның iшiнде бiрiншi қызметке,
бухгалтерия қызметкерлерi есеп алудың және есеп берудiң барлық жүйесiн
жақсы бiлулерi; оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметiнiң
бухгалтерлiк және салықтың есепке алуды ұйымдастырудың ережелерiн,
нұсқауларын және басқа нормативтiк актiлерiн қатаң сақтау керек.
Бухгалтерлік есеп туралы белгілі ғалым Б.Де Солозано Бухгалтерлік
есеп барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір
сүре алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес және де
бухгалтерлік есепсіз әлемді басқару мүмкін емес, адамдар да бірін-бірі
түсінбес еді- деген болса, оның әріптесі П.Самуэльсон Біздің ғасырымыз-
машина ғасыры, сондай-ақ ол бухгалтерлік есеп ғасыры болып табылады,-
дейді. Бухгалтерлік есеп өзінің бастауын сонау XII ғасырдан алады. Бұл
ғылым туралы алғашқы түсінік шамамаен 1340 жылдары Генуе қаласында пайда
болған. Бухгалтерлік есептің алғашқы негізін салушы және дамытушысы Француз
манахы Лука Пачоли болып табылады. Ол бухгалтерлік есеп туралы 1493 жылы
Шоттар және жазулар деген трактатын жазған. Ал бухгалтерлік термині XV
ғасырда Австрия қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есеп-ұйымның қаржылық
ақпаратын белгілі бір әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін
және оны өңдеп, тасымалдайтын ғылым.
Ал біздің заманымызға дейінгі II ғасырда Грекияда салынған құрылысқа
кеткен шығындар есептеліп, салынған үйдің мемлекеттік бухгалтерлерді
бақылап, оның қорытындысын емтихан қабылдаушы тындаған.
1.1. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.
Бухгалтерлік жұмысын жүргізу үшін кәсіпорында күнделікті орында лып
отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға жазылып
отыратындығы бухгалтерлік есептің басқа ғылымдар-дан ерекше екендігін
алдынғы тауарларда айтып өткенбіз. Бухгалтерлік құжат деп кәсіпорындар мен
ұйымдарда орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта
орындалатын жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша
куәлікті атауға болады.
Жалпы кәсіпорындағы атқарылып жатқан жұмыстың, орындалған тапсырманың
үздіксіз, белгілі бір тәртіппен, арнайы үлгідегі қағаздарға жазылып және
оған тиісті адамдардың қолдарының қойылуы (қажет болған жағдайда кәсіпорын
мен ұйым мөр таңбасының басылуы) құжаттау деп аталады. Сондықтан да
құжаттау бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Себебі осы құжаттар
арқылы ғана кез келген уақытта кәсіпорын бойынша орындалған жұмыстың,
атқарған қызметін қай мерзімде жазылғанын және оған қандай мөлшерде шығын
жұмсалғанын дәлелдеуге болады.
Құжат кәсіпорындағы орындалған шаруашылық операцияларына үздіксіз
толтырылып олардың мазмұнын толық ашып көрсетеді және ол бухгалтерлік
есептің негізі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат – кәсіпорындағы шаруашылық операциялардың
орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде беретін жазбаша
куәлік.
Орындалған шаруашылық операцияларын бастапқы құжатқа түсіруді
бухгалтерлік есеп теориясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.
Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық құбылыстарының әр түрлі
болу себебінен бастапқы құжаттардың нысаны (формасы) бірдей
болмайды.Шаруашылық құбылыстары түгелдей бастапқы құжатпен құжатталуы
тиіс. Әрбір бастапқы құжатқа орындалған шаруашылық операциясының мазмұны
жазылып және белгілі бір көрсеткіштер түсіріледі.Құжат көсеткіштертерін
деректемелер (реквизиттер) деп атайды. Олар міндетті және толықтырушы болып
бөлінеді. Міндетті деректемелер(реквезиттер) деп атайды.Міндетті
деректемелер (реквизитте бухгалтерлік құжаттарды заңды құқықпен қамтамасыз
етеді.
Міндетті деректемеге (реквизитке) жататындар:
1. құжаттың аты, нысанның коды;
2. құжаттың толтырылған уақыты (күні,айы және жылы);
3. құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;
4. шаруашылық операцияның мазмұны;
5. шаруашылық операцияның өлшемі (натуралдық немесе ақшалай)
6. шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес
7. құжаттарды толтыруға жауапты адамдардың аты-жөні;
8. жауапты атқарушының қолы.
Қосымша деректемелер (реквезиттер) шаруашылық операция
Көрнісініңер ерекшеліктерімен және құжаттардың тағайындалуымен
анықталады.Әр түрлі талаптарға байланысты бастапқы құжатта келесідей
қосымша деректемелер (реквезиттер) болуы керек: құжаттың реттік нөмері,
ұйымның банк мекемесіндегі есеп айрысу шотының нөмірі, шаруашылық
операцияны орындау үшін негіз болатын құжаттар және тағы басқалар.

Бухгалтерлік есептің заңы.

24 июнь 2002 жылдан бастап №329-11 Қазақстан Республикасының
Президентінің қаулысы бойынша Бухгалтерлік есеп заңына өзгерістер
еңгізген. Бухгалтерлік есеп шоттары Қазақстандық стандартқа көшкен
сонымен қатар Бухгалтерлік есептің бас жоспары өзгеріп екі
сандық кодтан үш сандық кодқа көшкен. Қазақстан Республикасының
қаржы министірлігің бұйрығы бойынша 22-желтоқсанда 2005 жылда №426
Халық-аралық қаржылық есеп беру стандартына сәйкес Қазақстан
Республикасының Бухгалтерлік есеп халықаралық стандартқа көшкен.

Бухгалтерлік есептің стандарттары.

Стандарт сөзі ағылшын тілінен аударғанда үлгі, норма деген мағынаны
білдіреді. Ал бухгалтерлік есеп стандарттары дегеніміз кәсіпорындағы есеп
жұмысын дұрыс жүргізудің және құжаттарды дұрыс толтырудың ережесі болып
табылады. Әрбір осындай ереже бухгалтерлік есептің әдістері мен тәсілдерін,
мәні мен мағынасын және терминологиясын анықтайды. Бухгалтерлік есеп пен
қаржылық есеп беру стандарттарының қай-қайсының болмасын өз мақсаты,
қолданылу аясы (орны), анықтамасы, қолданысқа (күшіне) енген уақыты және
мазмұны болады.
Кей кездерде стандарттың косымшалары да жарыққа шығуы мүмкін. Бүл
қосымшада жаңа стандарттың басқа қай елдерде қолданылғандығы жазылып және
оған қоса мысалдар берілуі де мүмкін. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп
беру стандарттары халықаралық және ішкі болып екі түрге бөлінеді.
Халықаралық стандартты қаржылық есеп беру стандартын дайындаудың (жасаудың)
халықаралық комитеті жасап шығарады. Ал ішкі бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есеп беру стандарттары. әр елде бухгалтерлік есепті жүргізу үшін, сол елдің
ішінде жасалынады. Бұл жоғарыда аталған халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарты мен ішкі бухгалтерлік есеп стандартының арасында тікелей байланыс
болуы қажет. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартын дайындау (құру)
барысында әрбір елдердегі тәжірибеде кездескен мәселелер жан-жақты
талданып, оны шешу жолдары іздестірілетін болса, әрбір ел өзінің ішкі
бухгалтерлік есеп стандартын жасауы (құруы) барысында халықаралық
бухгалтерлік есеп стандарттарын негізге алады. Бүкіл әлемдегі елдерде
қаржылық есеп беруде қолданылатын бухгалтерлік есеп принциптерін бір ізге
салуға (унификациялауға) қол жеткізу үшін 1973 жылғы 29 маусымда Қаржылық
есеп беру стандартының халықаралық комитеті құрылды. Жалпы бұл ұйымның
құрылуы АҚШ, Австрия, Германия, Голландия, Жапония, Ирландия, Канада,
Мексика, Ұлыбритания және Франция сынды елдердің бухгалтерлерінің келісімге
келуімен іске асырылды. Алғашқы уақытта, яғни Қаржылық есеп беру
стандартының халықаралық комитеті құрылған кезде оның құрамына жоғарыда
аталған елдерден жеті білікті маман алынған болатын. Ал бүгінгі күні оның
құрамында бұл аталған елдерден басқа Үндістан, Малайзия, Оңтүстік Африка
Республикасы, Швейцария, Зимбабве және тағы да басқа елдердің өкілдері бар.
Қаржылық есеп беру стандартының халықаралық комитеті өздерінің жарыққа
шыққан жаңа стандарттары мен басқадай нұсқаулары, ережелері және
түсініктері үшін табыс алып отырады. Сонымен қатар бұл комитетке
бухгалтерлердің халықаралық федерациясы, қаржылық институттар, бухгалтерлік
фирмалар және басқадай ұйымдар қаржылық көмек көрсетіп отырады.

Есеп саясатын дайындау.
Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында дайындала-
ды.Оны дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп
(экономикалық) бөлімі айналысады. Дайындалған есеп саясатын кәсіпорынның
басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.
Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылданған
барлық пунктерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пунктке
тоқтала келіп қандай номативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде
есеп саясатның дайындалғандығы көрсетіледі.Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болса (лауазымды тұлғалар туралы, ішкі ережелер, бұйрықтар мен
өкімдер тағы да басқа) міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның
басқару құжаттармен, яғни бұйрық, өкім немесе қаулылармен ресімделуі қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады.
Ұйымдардың түсініктеме жазуларында (пояснительная записка) жыл
бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен
қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және таза табысты
бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның
келесі жылға қабылдаған есеп саясаты (егер оған, яғни есеп беру жылына
өзгерістер енгізілген болса) жазылады.

1.2. Тұлпар кәсіпорынның қаржы жағдайын талдау
Кәсіпорынның бірден бір басты міндеті оның қаржы жағдайының бағалығы
болып табылады және ол көрсеткіш жүйелерін және қаржы коэффицентін
анықтайды.Негізгі қаржылық коэффиценттерді төмендегі үш санатқа
топтастыруға болады:
- Өтімділік (төлем қабілеттілігі )
- Пайдалылық (табыстылық)
- Активтерді басқару тиімділігі
Қаржы ресурстарының құралуы түрлі көздер болса жүзеге асырылады олар ішкі
және сыртқы болып бөлнеді
Ішкі көздер меншікті және оларға ішкі теңестірілген қаржылар
есебінен құрлады және шартты жүргізудегі нәтижелігімен байлансты. Ал
сыртқы кәсіпорынға сырттан түсетін ресурстар
Кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемесін төлеуге
қабілеттілігін
өтімділік немесе төлем қаблетілігі деп аталады.
Тез өтімділіктің коэффициенті- қысқа мерзімді несие қарыздарының ең
өтімділік активтердің үлесін көрсетеді. Ол өтімділік актьивтердің
ағымдағы міндеттемесін қатынасын білдіреді.

Тұлпар кәсіпорынның мүліктік құрлымы мен құрамы.
№ Мүліктің түрлері 2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл өзгеруі
Мың теңге % мың теңге %
мың теңге % мың теңге %

А. құрал-жабдықтарды пайдалану мен күтiп-үстау шығыстары бойынша
1. өндiрiс жабдықтары мен көлiк (транспорт) құралдарының амортизациясы.
2. Жөндеу қорына қаржы бөлу немесе өндiрiс жабдықтары мен көлiк
құралдарын жөндеу жөнiнiдегi шығындар.
3. Жабдықтар мен көлiк құралдарын пайдалану жөнiндегi шығындары.
4. Аспаптармен ыңғайластырылған құралғыларды (тетiктердi) жөндеу және
қалпына келтiру.
5. құрал жабдықтармен байланысты басқа да шығындары.
Б. үстеме шығындары
6. Өндiрiстi шикiзатпен, материалдармен, отынмен, энергиемен қамтамассыз
ету бойынша шығындары.
7. Цех аппараттарын үстау, еңбек ақыдан аударылатын аударымды қоса
алғанда.
8. ғимараттардың, қондырғылардың және басқа да мүлуктердiң амортизациясы.
9. Ғимараттардың, қондырғылардың жөндеу қорына аударымдар жасау немесе
оларды жөндеу бойынша шығындары.
10. Ғимараттардың, қондырғылардың инвентарларды күтiп үстау шығындары.
11. Сынақтар, тәжiрибелер, зерттеулер жүргiзу жөнiндегi шығындар.
12. Акционализаторлық пен өнертапқыштың жөнiндегi шығындар.
13. Цехтар қызметкерлерiнiң еңбегiн қорғ;ау; қауiпсiздiк техникасының
құралдарын күтiп-ұстау, пайдалану және ағымдағы жөндеу жөнiндегi
шығындары; жедеткiштiк күтiп-ұстау және ағымдық жөндегi шығындары;
санитариялық-тұрмыстық құрылғыларды күтiп-үстауға арналған шығындары;
арнаулы киiм мен бейтараптандырушы құрылғыларға арналған шығындарды;
еңбектi қорғау жөнiндегi басқа да шығындары.
15. Басқа да үстеме шығындары (өндiрiс құралдары үшiн жалға ақы төлеу, iс-
сапар шығыстары, берiлген кепiлдiктер үшiн қызмет көрсету шығындары
жәнеөнiм өндiру бойынша құрал жабдықтарды жөндеу)

Үстеме шығындардың тарату тәсiлi өндiрiстiк ерекшелiгiне және есептуге
саясатына тәуелдi болып келедi. Негiзiнен ол шаруашылықтың есеп саясатына
сәйкес көрнiс табады.
-Үндiрiс жұмысшыларының еңбек ағысына пара-пар етiп (пропорционалды)
таратылады;
-тiкелей материал шығындарына пара-пар етiп (пропорционалды)
таратылады;
- Өндiрiлген өнiм санына немесе өнделген шиказаттың салмағына пара-пар
етiп (пропорционалды) таратылады;
- цех құнына пара-пар етiп (пропорционалды) (мысалға, қара
металлургияда) немесе шикiзат құны иегерiлген цехтың өзiндiк құнына пара-
пар етiп (пропорционалды) (мысалға, жеңiл өнеркәсiбi) таратылады:
- алдын-ала белгiленген шығындардың құрағты коэффициенгттерi бойынша
таратылады;
- басқада тарату базалары бойынша таратылады (құрал-жабдықтың жұмыс
сағатына және т.б)
8040- үстеме шығындары бөлiмшесi мынадай шоттардан тұрады.
8040"Үстеме шығындар", онда транзисттiк әрi бiр элементтiк шоттарды
есепке алатын үстеме шығындар тұрады, оның құрамындағы;
8041-"Материалдар" - Үстеме шығындардағы материалдық барлық түрлерiн
есепке алу үшiн арналған.
8042-"Қызметкерлердiң еңбегiне еңбек ақы төлеу" -жабдықтарға қызмет
көрсетумен, оларды жұмысқа қосумен айналысатын жұмысшыларға және басқа
жґмысшыларға, сондай-ақ цех қызметшiлерiне есептелген жолақыны еспке алуға
арналған;
8043- "Еңбек ақыдан аударылған аударымдар" -8042 шотында есептелген
еңбек ақыдан жасалатын аударымдарды есепке алуға арналған.
8044- "Негiзгi құралды жөндеу"- өндiрiс қызметiнде пайдаланатын негiзгi
құралды жөндеу бойынша жұмсалған нақты шығындарды көрсету үшiн арналған.
8045- "Негiзгi құралдардың тозуы және материалдық емес активтердiң
амортизациясы" - өндiрiс қызметiнде пайдаланатын материалдық емес
активтердiң амортизациясының және негiзгi құралдардың тозуынның есептелген
сомасын көрсету үшiн арналған.
8046- "Түрғын-үй қызметi" - тұрғын-үй қызметiнiң барысында тұтылынылған
құнын көрсетуге арналған, оған қызмет көмекшi өндiрiстен немесе сыртқы
бұымдардан да көрсетiлуi мүмкiн;
8047 "Жал ақысы"- өндiрiсте пайдаланатын негiзгi құралды ағымдағы жалпа
беру бойынша жал ақысынынң сомасын көрсетуге арналған;
8048- "Басқа да"- әлеуметтiк сфераға (аясына) негiзгi және көмекшi
өндiрiстердiң көрсеткен қызметiнiң шығынын көрсетуге арналған.
Үстеме шығынның аналетикалық (талдамалыј) есебi келесi номенклатуралық
бап үлгiлерi бойынша жүреді.
РеттОперациялардыЎ мазмґны Шоттар коррепонденциясы
iк№
1. үстеме шығындарды қортындылау Дебит Кредит
8040 8041-8048
2. үстеме шығындарды негiзгi, көмекшi
өндiрiске, жартылай өндiрiске жатқызу. 8014, 8024, 8040
8034
3. Негiзгi және қосалқы өндiрiске, сондай-ақ
жартылай фабрикаттарды өндiруге қызмет
көрсету үшiн пайдалынатын жiберелген
материалдар, қолданылған жұмыстар мен 8041 1310-1315,131
қызметтер. 7 4110, 4240
4. Негiзгi және көмекшi өндiрiске, сондай-ақ
жартылай фабрикаттарды өндiруге қызмет
көрсетудi қамтамасыз ететiн өндiрiс
жұмысшының өтем ақысын төлеу бойынша 8042 4230
шығыстар.
5. Негiзгi және көмекшi өндiрiске, сондай-ақ
жартылай фабрикаттарды өндiруге қызмет
көрсететiн өндiрiс жұмысшының еңбек
демалысын төлеуге арналған резерьвтi 8042
есептуе.
6. Әлеуметтiк салықты есептеу 8043 3150
7. Басқа ұйымдар, көмекшi өндiрiстер жүзеге
асырған негiзгi құралдарды жөндеу бойынша 8043 4110,3440,803
шығындар. 0
8. Өндiрiсте пайдаланылған негiзгi құралдарды
ағымдағы жөндеуге арналған резервтi 8043 3440
есептеу.
9. Өндiрiсте пайдаланылатын материалды емес 8045 2740
активтер бойынша амортизацияларды есептеу.
10. Өндiрiсте пайдаланылатын негiзгi құралдар
бойынша тозуларды есептеу. 8045 2421-2429
11. Қолданушы ұйымдар, көмекшi қызметтер
көрсеткен коммуналдық қызметтердiң құнын 8046 3310,4240,803
көрсету. 0
12. Өндiрiсте пайдаланылатын негiзгi құралдарды
ағымдағы жалға беру бойынша жалгерлiк 8047 1630,4240
төлемдi есептеу.
13. Сақтандыру полисiн сатып алу бойынша 8048 2920
шығындар.

8040- үстеме шығындар бөлiмшелерiнiң шоттары бойынша жасалатын
шоттардың корреспондиция

№ Шаруашылық операциялардың Санасы жеЎге Шоттар корреспонденциясы
мазмұны
Дебит Кредит
А. Негiзгi және көмекшi
өндiрiстердiң үстеме
шығындарын есепке алу.
1. Негiзгi және көмекшi 1422000 8041 1310-1315-13
өндiрiстер цехтарының 17
жалпы цехтың
мґұтаждықтарына босатылған
материалдар.
2. Цех қызметкерлерiнiң еңбек30000 8042 3350
ақысы есептелiнген.
3. Еңбек ақыдан әлеуметтiк 56700 8043 3130“әлеумет
салық есептелiнген тiк салық
(30000-10%), жиынтық субшоты”
(300000-10%) жиынтық
зинет-ақы қорына мiндете
жарнасы х 21 %
4. Сыртқы үйымдастардың 120600 8044 4110
көмегi мен негiзгi
құралдарды жөндеумен
байланысты шығындары
есептен шығарылады.
5. өндiрiстiк арналымдағы 119360 8045 2421-2428
негiзгi құралдар бойынша
тозу сомасы есептелiндi.
6. Сыртқы ұйымдастардың 23200 8046 4110
тұрғын-үйге көрсеткен
қызметiнiң құнын есептен
шығарылды.
7. Негiзгi құралдардың 11200 8047 3440
ағымдағы жалғаға берiлген
жалға ақысының саласы
көрсетiлдi, ағымдағы
кезеңге қатыстысы.
8. Сақтандырылған мүлiктерi 1780000 8048 3420
бойынша сақтандыру төлемi
есетелiнген.
Жиыны 6236060
Б. Шығындарды жинақтаушы (жолушы) шотқа есептен шығару (930)
9. Жинақтушы (жолушы)
шотқа есептен шығару
материалдық шығындар 1420000 8040 8041
еңбек ақы шығындары 300000 8040 8041
еңбек ақыдан
аударылған аударымдары
жөндеуге жеткен 120600 8040 8043
шығындары
негiзгi құралдың тозу 129360 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.