Тың игерудің алғашқы екі жылында көрші республикалардан

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

І ТАРАУ. ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУ ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН

ІІ ТАРАУ. НАУҚАН КЕЗІНДЕГІ КАДР ЖӘНЕ ЖҰМЫСЫШ-МАМАН ТӨҢІРЕГІНДЕГІ ОРТАЛЫҚТЫҢ
САЯСАТЫ

ІІІ ТАРАУ. ТЫҢ ИГЕРУ ТҰСЫНДАҒЫ МӘДЕНИЕТ МӘСЕЛЕСІ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ

Құрылыс саласын басқарудағы келесі бір қадам-Азаматтық тұрғын үй
құрылысы министрлігінің құрылуы болатын. Себебі, республиканың өндіргіш
күштерінің өрге басуы тұрғын үй мәселесінің шешілуімен тығыз байланысты
еді.
Бұл кезеңде астық өндіруді арттыру көзделді. Өйткені,астық өнімінің
төмендеуіне орай 1953 жылға қарай ашаршылық қаупі төнді. Қиындықтан шығу
жолы тың жерлерді игеру арқылы шешілмек болды. Қолда бар күш-
мүмкіншіліктерді есптеп, республика басшыларының бастапқы төрт жылда 2. 5
миллион гектар жерді игеру жөніндегі тұжырымы өмір талабынан туындады.
Хрущев болса, 1953 жылғы жеті миллион гектардан 1960 жылға 25 миллион
гектарға жеткіздірді. Игерілген тыңның 40 жылында 9 рет миллиард тұттан
астық тапсырылды,650 қазақстандық Социалистік Еңбек ері атағын алды. 1956-
1965 жылдармен салыстырғанда 1966-1975 жылдары дәнді дақылдар түсімі әр
гектарға шаққанда орта есеппен 1. 9 центнерге көтерілді. 1976-1980 жылдың
маусым сайын миллиард тұттан астық жиналды.
Сол кездегі Қазақстан экономикасының қарышты қадаммен дамыған саласы-
құрылыс индустриясы. Қазақстан тыңын игеру мақсатымен 1954 жылдың көктеміне
131 мың жалын оты лаулаған жастар келді, алғашқыда олар палатка, вагон
үйшіктерде тұрды. Бірақ бәрібір баспана жағы жетіспеді. Бұл аймақтарда
тұрғын үй және өндіріс орындарын, мәдениет және ошақтарын,
денсаулық сақтау, тұмыстық қамту мекемелерін салуға 400 миллион сом қаржы
бөлінді. Бұрынғы одақтың түкпір-түкпірінен 250 мың шаршы метр стандартты
тұрғын үй бөлшектері жөнелтілді. Тек күрделі құрылыстың өзіне 1954-1958
жылдары 1536 мың сом бөлініп, құрастырмалы үйлерге қажет ағаш, цемент, тас,
шифер жіберілді. Осының арқасында 1954-1958 жылдары тың аймағында 118 мың
тұрғын үй, 941 клуб, 588 кітапхана, 1070 қызыл мүйіс 33 мәдениет сарайы
салырды, 337 жаңа совхоз орталығы сәнді қалашыққа айналды.
Көтерілген тыңның кіндік тұсынан орын тепкен Ақмола, Қоста-най,
Петропавл, Павлодар қалалары бір кездегі шағын бекініс-тен сәулетті
шахарлар санатына қосылды. Қазақстан картасында 90-дай жаңа шахар пайда
болды. Құрылыс салу қарқыны, әсіре-се,оныншы бесжылдықта биін деңгейге
көтерілді, үш миллион 193 мың адам және республиканың әрбір бесінші тұрғыны
үй жағдайын жақсартты. Алматы үлкен құрылыс алаңына айналып, халқы бір
миллионнан асты. Осылай оңтайлы шешілген әлеу-меттік-экономикалық мәселелер
еңбекшілерді жаңа жетістік-терге жігерлеңдірді. Он бірінші және он екінші
бесжылдықтар-ды жан басына шыққанда 1300 килограмнан астық өндірілді.
Өкінішке қарай жер өндеу, топырақ қорғау, оған тыңайтқыштар сіңіру,
суырмалы егіншіліктің мәдениетін көтеру мәселелері барлық шаруашылықтарда
бірде сақталмады.
Астық түсімі төмендеуін атақты агроном әрі ұйымдастырушы Федор Моргун
“Думы о целике” кітабында 18. 7 миллион ға танаптың жел эрозиясымен
зақымдалуынан дейді. Ертіс өңірінен басталған борана Алтай өңірін басып
өтті. Топырақтың құнарлы қабатын жел ұшырып әкетті Бұндай келеңсіздікпен
күресу үшін Шортанды да ана делиен А. И. Бараевтың басшылығымен
Бүкілодақтың егіншілік ғылыми-зерттеу институты құрылды. Ақмолада жер
эрозиясымен күресуге қажетті машина зауыты салынды. Тың аймағына аса қажет
Павлодар трактор зауытын пайдалануға беру алпысыншы жылдардың аяғына таман
іске асты. Оның өзін 250 аттық күші бар К-701 түріне көшіреміз деп көп жыл
жергілікті органдарды желіктірді “Дала” кең жатқалы комбаинын шығару уәдесі
де қаулы күйінде қалды. Осындай оралымсыздардың салдарынан соңғы қырық
жылдың төрттен бірінде ғана тәуір өнім жиналды.
Қалған жылдардағы көрсеткіш орта есеппен гектарына бес центнерден
аспады. Тоқырау жылдарында астықты алтынмен теңеп, диқандарымызды
асыраушыларымыз десек те шын мәніндегі көзқарасымыз керісінше еді. Көптеген
қиыншылықпен өндірілетін бидайдың тоннасы 130 сомға бағаланды.
Бұл жылдары қазақ мәдениетіне, тарихына да селқос көзқарас қалыптасты.
Тыңға келушілерді жергілікті халықтың тарихы мен ұлттық мәдениеті
қызықтырмады. Өйткені, Н. Хрущевтің өзі Қазақстанды Ресейдің бір пұшпағы
деп санады. Тың жерлерге қалалар салуды айта келіп, Ақмола атын Целиноград
етіп өзгерттірді. Қазақ сахарасында “ақ” қасиетті сөз екенін, ал “мола”
түрікше “қорған” мағынасын беретінің қайдан білсін.
Мәдениеттегі бұрмалаулардың бірқатары мектеп ісіне байланысты болды.
1950-1970 жылдары аралығында ғана қазақ мектептері 1314-ке қысқарып,
керісінше, орыс тілді мектептердің бір жарым мыңға көбейгендігі бұқара
көпшіліктен бүркемеленді. Мәдениет саласына мардымсыз қаржы бөлінді. Тың
жерлердің басым көпшілігі негізінен Қазақстанның солтүстігіндегі алты
облыста-Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан,Көкшетау, Торғай және
Павлодар облыстарында жүзеге асырылды. 1954 жылы бұрынғыға қосымша
колхоздар мен МТС-тердің күшімен 4. 847 мың гектар, ал совхоздардың күшімен
3684 мың гектар жаңа жерлер жыртылды. Сонымен тың және тыңайған жерлерді
игеру жөніндегі екі жылға арналған мемлекеттік жоспар не бары бір жылда
артығымен орындалды. Жаңа жолдар салынып, жаңа елді мекендер бой көтерді.
Тың жерлерді игеруге он мыңдаған мамандар, ауылшаруашылық өндірісінің
ұйымдастырушылары аттандырылды. 1954 жылдың бірінші жартысында бір ғана
Ақмола облысына тың жерді көтеру үшін 20 мыңнан астам адам келді. Мұның
үстіне өнеркәсіп орындарының ұжымдары ауылшаруашылық өндірісіне, тың және
тыңайған жерлерді игеруге 1336 мамандар мен механизаторлар жіберді.
Мәселен, Ақмола облыстық ауыл шаруашылығы мен дайындау қызметкерлерінің
кәсіподағынан 300 адам Казах-сельмаш зауытынан 121 адам, олардың ішінде
жоғары білімді қызметкер- лер тың игеруге жіберілді. 1954-1955 жылдары
колхоздар мен совхоздарға 4. 5 мың маман жіберілсе, 1959 жылы оларда 15
мыңнан астам жоғары және орта білімді маман еңбек етті. 1953-1958 жылдарда
ауыл шаруашылығына жалпы алғанда 266. 6 мың механизатор жіберілді.
Тың жерлерді қысқа мерзімде игеру мақсатында және ауыл шаруашылығын
бұрынғыдан әрі дамыту үшін адамдардың материалдық ынтасын көтеруге
бағытталған ұйымдық шаралар жүзеге асырылды. Тың игеруге басқа жерлерден,
ең алдымен Ресейден келушілерге айтарлықтай жеңілдіктер жасады. Тыңгерлер
орналасатын жеріне дейін дүние мүлкімен тегін көшірілді; әр отбасы
басшысына 500-100 сом, оның әрбір мүшесіне 150-200 сом мөлшерінде бір
реттік көмек көрсетілді;10 мың сом көлемінде 10 жылдық мерзімге үй салу
үшін несие берілді. 1500-2000 сом мөлшерінде мал сатып алу үшін несие
берілді; 1. 5 центнер көлемде астық немесе ұн азық-түлік көмегі ретінде
бөлінді; тыңгерлер 2 жылдан 5 жылға дейін мерзімге ауылшаруашылық салығынан
босатылды. 1954-1959 жылдары Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеруге
20 млрд. сомдай қаражат жұмсалды. Ұлан-ғайыр жерді игеру, кең көлемді
тұрғын үй құрылысы, он мыңдаған шақырым жолдар төсеу, т. б. көптеген
шаруашылық, мәдени обьектілер салу Қазақстанның тың игерген облыстарына сан
мыңдаған адамдар мен қыруар техниканы жеткізуді қажет етті. КСРО-ның түкпір-
түкпірінен тың игеру үшін келіп жатқан адамдарды баспанамен қамтамасыз ету,
оларға ойдағыдай тұрмыстық және мәдени жағдайлар жасау, азық-түлікпен,
сумен қамтамасыз ету оңайға түскен жоқ.
XX ғасырдың 50- жылдарында елде астықтың тапшылығы айқын байқалды.
1953 жылы 31 миллион тоннаға жетер-жетпес астық дайындалды, бірақ 32
миллион тоннадан астам астық жұмсалды. Әсіресе азық-түлік дақылы-бидай өте
тапшы болды. Мал шаруашылығының жағдайы да мәз емес болатын.
Ендеше Кеңес үкіметі дағдарыстан шығудың жолы тың игеру деп
тұжырымдады. Сонымен КОКП ОК-нің 1954 жылғы Ақпан-Наурыз Плеиумында
Қазақстанда, Сібірде, Оралда, Солтүстік Кавказ және Қиыр Шығыстың кейбір
аудаидарында жаңа тың және тыңайган жерлердің есебінен астықты дакылдар
егістігінің колемін кеңейту көзделді. Пленум Қазакстанның жөне Сібірдің
ұжымшарлары мен кеншарларында әр гектардан 14-15 центнерден астықалуға және
екі жылдан кейін қосымша 1 млрд. 200 млн. пұт астық өндіру ге толық
мүмкіндік бар деп санады.
Пленумда 1954-1955 жылдары жалпы елде кемінде 13 млн. га, оның ішінде
6,3 млн. га жерді Қазақстанда жырту көзделді. 1954 жылы 13 тамызда
кабылданған партия және үкіметтің ” Астық өндіруді молайту үшін тың
жерлерді онан әрі игеру туралы” каулысында аталған жерлердің аумағын 1956
жылы 28-30 млн. гектарга жеткізу белгіленді. 1955 жылы елде жаңа тың және
тыңайған жерлер көлемі 29,7 млн. гектар, соның ішінде Қазақстанда 18 млн.
Гектар қажетті.
Тың белсенді игерілген 1954- 1960жылдарда РКФСР-да 16,6млн. гек-тар,
ал Қазакстанда 25,5 млн гектар тың және тынайған жерлердің игерілгені қазір
мәлім болып отыр. Республика бүкіл егістігінің көлемі 1953 жылы 11 млн.
гектардай еді, енді тын игерілгеннен кейін оның көлемі 36 млн. гек-тардан
асты. Қазакстан территориясы 272 млн. гектарды (2 млн. 717 мын шаршы
шакырымды) кұрайды десек, ауыл шаруашылығының балансындағы жер 223 млн.
гектарға жетті.
Тың игерілген жылдардағы Қазақстанның астық жинаудағы көрсеткіштері
мынандай:
1) 1955 ж. республика475 млн. пұтастык жинады;
2) 1956 жылы 1 млрд. тұтастықты мемлекетке тапсырды; 3)1954-1964 жж.
одақ колемінде 3 рет қана (1956,1958,1964 жж. ) астық сату жоспары
орындалды;
4) тың игерілгеннен кейін Қазақстан небәрі 6 рет мемлекет қоймасына 1
млрд. немесе одан да артық астық өткізді. Қазақстан КП ОК-нің XX Пленумында
(1990 жыл) белгілі ғалым Мэхлис Сүлейменовтың айтканындай, шын мәнінде мол
астық табиғаттың қолайлы болған жылдарында ғана алынды. Тың игеру
басталғанға дейінгі Қазакстанда (1953 жыл) 2 960 ұжымшар мен 219 кеңшар
болса, кейін керісінше кеңшар 2 122-ге жетіп, 394 ұжымшар әрекет етті. Тың
жылдары кеңшарлар 127,3 мың трактор, 46,2 мың астық комбайнын, 29,6 мың жүк
автомобильдері мен арнайы тасу көліктерін, 45,1 мың тракторлык жер жырту
сокасын, 74,4 мың себу мәшинелерін т. б. алды.
Тың игерудің жағымды жақтары:
1) Қазақстан елдің астық балансын нығайтуда елеулі рөл атқарды.
Республика бидайдын бағадьққатты және кушті сорттарын өндірудің орта
лығына айналды. Аталған бидай сорттарынын 60%-ы тың өлкесінде өсірілді
2) 1954-І977жылдараралығында республикадаауыл шаруашылығынын
барлыксалаларына 21,1 млрд. сом каржы жұмсалып, шығын 27,2 млрд. сом болып
өтелді. 1990 жылғы акпанның 15-жұлдызында Н. Ә. Назарбаеп (ол кезде
республика партия ОК-нің 1-хатшысы болатын) ауыл шаруашылығы
қызметкерлерінің республикалық кеңесінде ‘Тың игеру басталғані іан астык
өндіру 7 есеге, ет – 5, сут – 3 есеге кебейді. Тың көтеруге жұмсалған қаржы
1977 жылға қарай толықөтелді” – деп атап көрсетті. Сөйтіп, 20 жылдан аса
уақытта шығын қайтарымын тапты;
3) әсіресе тың әлкесінде темір жолдар, электр көздері желілері және
байланыс линиялары тартылып, инфрақұрылымның дамуына мүмкіндік жасалды.
Тың игеруде қол жеткен оң нәтижелерге қарағанда жіберілген қателіктер
басым болды:
1) тың игеру тым шұғыл және асығыс жүргізілді. Республикада 25 млн.
ғектардан асатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.