Мұнай эмульсия түрлері
Кіріспе.
Мұнай және газ - өте құнды, қазбалы, арзан энергия көзі, әр түрлі
отындар алудың және химиялық синтездің бірден бір негізгі шикізаттары
болып саналады. Олардың экономикалық мәні қазіргі кезде ерекше зор.
Мұнай мен газды өңдеудің өнімдері шаруашылықтың, өндірістің барлық
түрінде , қорғаныс және азаматтық үй құрылыстарында, ауыл
шаруашылығында, энергетикада, космонавтикада, атом электр станциясында,
үй шаруашылығында кең түрде қолданылады.
Мұнай – бұл алкандардың (парафинді және қаныққан көмірсутектер),
циклоалкандардың (нафтендердің) және ароматты көмірсутектердің күрделі
қоспасы, сонымен қатар қышқылды, күкіртті және азотты қосылыстардан
тұрады.
Көбінесе мұнайда қатты көмірсутектер өте құрамды болып келеді.
Қышқылды қосылыстар мұнайда нафтенді қышқылдармен шайыр – асфальттенді
заттардан тұрады, яғни олардың құрамы мұнайда 90%-ке дейін. Күкіртті
қосылыстарға күкіртсутекті, меркаптанды, сульфидті, дисульфидті, тиофенді,
тиофанды және де әр қилы структуралар жатады. Азотты қосылыстарға-
көп жағдайда пиридиннің, гидропиридиннің және гидрохинолиннің
гомологтары жатады.Мұнай құрамындағы күл (минералды қоспалар) 10%- тен
аспайды. Мұнайда күл құрамы мынадай элементтерден тұрады: Ca, Mg, Fe,
Al, Si, V, Na, және тағы да басқалары.
Мұнайды өңдеу алдында оны сусыздандырады бір уақытта
тұзсыздандырады. Бұл мақсатта мұнай өңдеу зауытында
электротұзсыздандыру қондырғыларын пайдаланады. Мұнайды мұқият
араластырып, аз мөлшерде тұщы сумен шаяды, сонымен бірге деэмульгатор
қосады. Түзілген эмульсияны 100-140 ˚С – де қыздырады, ал кейбір
жағдайларында 160 ˚С-ге дейін де қыздырады. Содан соң үздіксіз жұмысты
электродегидраторларға жібереді. Электрлік өрісі әсерінен (1,5-3 кв
м) деэмульгаторлар арқасында эмульсия тез бұзылады, ал су
құрамындағы тұзымен тұндырылып алынады. Электротұзсыздандырудан кейін
мұнай суы 0,05 – 0,2% дейін төмендейді, ал тұздар 0,5-5 мгл дейін
азаяды.
Демек, жеңіл мұнайлар сусыздандырылғаннан, тұзсыздандырылғаннан кейін
тұрақтандырылады, яғни проапн-бутанды фракциясын бөлу үшін, кей
жағдайда пентан фракциялы көмірсутектерді де бөлу үшін. Бұл фракциядан
айыру себебі, мұнай сақтағанда және транспорттағанда көмірсутектер
шығынын кемітуге қолданылыды. Сондықтан мұнай айыру қондырғысына
келетін мұнайды қаныққан бу қысымымен қамтамасыз ету керек. Мұнайды
комплексті қондырғыларда сусыздандыруымен, тұзсыздандыруымен бірге
немесе арнайы пропан – бутанды колоннада ( бұл фракцияны алу үшін )
өндіреді. Алынған мұнай (тұрақтандырылған) пропан –бутанды фракция
бағалы өнім болып есептелінеді. Ал алынған таза су сусыздандырылған,
тұзсыздандырылған мұнай тұтынушыларға қоғамға қажетті заттар алу үшін
беттеледі.
Мұнай- басқа жанғыш қазбаларға қарағанда, жеңіл өндіріліп оңай
өнделеді.
Дүниежүзі бойынша мұнайдың көп бөлігі мұнайдың басқа өнімдеріне
өндіріледі және мұнай органикалық синтездің шикізаты болып табылады.
Қазіргі кезде өндірілген мұнайдың 8% химиялық мақсаттарда қолданылады,
негізінен бұл мұнайдың жеңіл өнімдері, әсірісе, газ бен бензин.
Табиғи газ мұнай сияқты, ең алдымен энергетикалық отын ретінде
қолданылса, ол 10% химиялық өндірістерге қолданады.
Мұнай органикалық синтездің негізгі шикізаты болғандықтан, оның құрамы
мен құрлысы толық зерттелуде.
Табиғи газ бірі мен бірі химиялық әрекетеспейтін бөлек газдардың химиялық
қосылысы болып табылады.
Табиғи газ үшке бөлінеді:
1. Ауыр көмірсутексіз құрғақ газдар.
2. Құрғақ газ бен конденсоттың қосылысы (бензин, лигроин, керосин
және дизельдік отын).
3. Мұнай кен орындарында мұнаймен өндірілетін серік газдар, бұл
пропан-бутанды фракциялы және газды бензинді құрғақ газ.
Табиғи газ жеңіл көмірсутектерден (алкандар) және аыр көмірсутектерден
(пропаннан жоғары) тұрады. Олар құрғақ газдар құрамында ауыр көмірсутектері
50гм3, майлы газдар құрамында ауыр көмірсутектер 150гм3 жоғары.
Жасанды жанғыш газдар екі топқа бөлінед. Бірінші топқа мына газдар
жатады, бұл газдарды қатты немесе сұйық отынды ауасыз қыздыру арқылы алады,
яғни, жоғары температуралы (100 0 С) және орташа температуралы (500-600 0
С) айдау жолмен алады. Бұған коксті-химиялық, коксті-газды, газды-сланцты
және мұнай өндеу зауыттары жатады. Коксті-химиялық және газды сланцты
зауыттың газдары сутектен, метаннан, көмірсутектен тұрады. Мұнай өндеу
зауытының газдары алканнан, олеиннен және диолефиннен тұрады. Екінші топқа
қалдықсыз газдар жатады, ауамен немесе буының қосылысымен отынды жаққанда
алады.
Процестердің ішіндегіең негізгісі серік газдарды өңдеу, бұл газдан
газды-бензинді компонентерді және сұйық жанғыш газдың компонентерін айыру
процесі болып табылады. Бұл мұнай-газдарын бензинсіздендіру процесі деп
аталады. Бұл процес екі операциялардан тұрады:
1. Бензин алу.
2. Тұрақсыз бензиннен жеңіл компонентерді алу.
Бірінші операция компрессея, абсорбция, адсорбия және төмен
температуралы конденсация әдісімен жүреді.
Екінші операция, яғни, тұрақты бензин алу, құрамында пропан және жеңіл
көмірсутектер ректификация әдісімен жүреді.
1. Технологиялық бөлім.
1.1.Жобаланатын процеске қысқаша сипаттама және схеманы
таңдау негізі
Қазіргі кезде мұнай алудың негізгі әдісі суды айдаған кезде жасанды
плостты қысым қолданады. Осы жығдайда қабатқа су-мұнай эмульсиясы
жіберіледі, тұтқырлығы алынған мұнайдың тұтқырлығынан жоғары. Бұл алынған
қосылыс қиын десперсті жүйе болып табылады.
Жер қойнауынан жер бетіне шыққан мұнайдың құрамында ілеспе газ (50-100
м3 ), су (200-300кгт), минералды тұздар (10-15 кгт) механикалық
қоспалар болады. Мұнайды судың және тұздардың негізгі бөлігінен тазарту
қажет. Шикі мұнайды кен орнында жинау мен тасымалдаудың әртүрлі желілері
бар, олар мұнай мен газдың ауысу жағдайына және мұнайдан газды бөлу
әдістеріне байланысты. Соңғы кездерге дейін көп кен орындарында саңылауы
бар, екі құбырлы, өздігінен ағатын желілер қолданылып келеді.
Екі құбырлы деп атауынын себебі, мұнай мен газ төтел аузына орналасқан
сеператорларда бөлінеді де, екі дара құбырлармен орталық пунктіне
жіберілді, ал өздігінен ағушы деудін себебі – мұнай төтел аузынан жинау
пунктіне дейін геодезиялық белгілердін айырмашылығын, яғни төтел аузынын
белгісінің қондырғысының белгісінен жоғары орналасуы есебінен қозғалады.
Мұнайды жинаудың өзіндік желісінің көптеген кемістіктері бар: сұйық
ағын қозғалысының жылдамдығынын аздығынан механикалық қоспалардың,
тұздардың, парафиннің тұнбаға түсуі орын алады; өлшеуіштер мен
резервуарлардың ашық болуынан, жалпы мұнай көлеміне есептегенде 3%-ке дейін
жететін газдың және жеңіл фракциялардың жоғалуы орын алады.
Бұл желілерді автоматизациялау қиын және оларды жұмыс істетуге көп адам
қолы қажет.
Жаңа мұнай кен орындарында мұнайды, газды және суды жинаудың әртүрлі:
толық бегітілген жоғары қысымды желілер пайдаланылады.
Мұнайды тұрақтандыру. Жер қойнауынан шығатын мұнай құрамында С1-С4
жеңіл көмірсутектерінің мөлшері едәір көп болады. Осы көмірсутектердін көп
бөлігі мұнайды сақтағанда және тасмалдағанда жоғалуы мүмкін. Газдардын,
сонымен бірге жеңіл бензин фракцияларының жоғалуын болдырмау, қоршаған
ортаны ластамау үшін, мүмкіндігі болғанша мұнайдан С1 –С4 көмірсутектерді
мұнай өңдеу зауытына жіберу алдында бөліп алу қажет. Мұнайдан жеңіл
көмірсутектерді және мұнай фракцияларын бөлу процесін тұрақтандыру деп
атайды.
Тиянақты жағдайға және алынатын өнімдерге қойылатын талапқа байланысты
6 мұнайды тұрақтандыруды операция және ректификация процестерін қолданып
жүргізеді. Операция дегеніміз жеңіл фракцияларды төменгі қысымда бір және
бірнеше буландырумен алу процесі. Операциянын жеке өлшеу қондырғыларында,
сыға түсуші сорап стансаларында іске асатыны туындайтыны көрсетілген.
Операцияны қолдануымен тұрақтандырған мұнайда 1,5-2% - ке дейін С 1 – С 4
көмірсутектері қалады. Жеңіл көмірсутектерді терен бөлу үшін мұнайды
құрамында ректификатциялаушы колосшасы бар арнайы тұрақтандыру қондырғысына
бағыттайды. Бұл қондырғылардың өнімдері болып:
a) Тұрақтанған мұнай;
b) Газ конденсаты, орталық газ фракциялаушы қондырғыға (ОГФҚ)
берілетін саналады. ОГФҚ өте ірі мұнай – химия комбинаттар құрамына кіреді
және бірнеше тұрақтандыру қондырғыларынын газ конденсаттарын жеке
көмірсутектеріне бөлуге арналған.
Өте ірі мұнай кен орындарында мұнайды комплексті дайындау, судан
және тұздан тазарту және мұнайды тұрақтандыру процестері құрамына кіретін
қондырғылары жұмыс істейді.
1.3.Дайын өнімнің қолданылуы.
ЭТТҚ қондырғысының мақсатты өнімі тұзсыздандырылған және
сусыздандырылған мұнай. Бұл мұнай одан әрі мұнайды атмосфералық және
вакуумды айдау бөлігіне түседі. Мұнайды одан әрі айдаудан алынатын өнімдер:
Негізінен пропан мен бутаннан тұратын сұйытылған көмірсутекті газ
(тұрақтандырушы басқы фракциясы). Бұл өнімді күкіртті қосылыстардан
тазартылғаннан соң, шаруашылықта отын газдарды бөлу қондырғыларына шикізат
есебінде пайдалануға болады.
Бензин фракциясы. 30-1800С аралығында айдалады. Каталитикалық
риформинг қондырғыларында шикізат есебінде қолданады, кейбір кездерде
автобензин компоненті есебінде де пайдаланады.
Керосин фракциясы. 120-3150 С аралығында айдалады. Ауа реалтивті
қозғалтқыштарында, жарық алуда, тракторлардың карбюратор қозғалтқыштарында
отын есебінде пайдаланылады.
Дизель фракциясы. 180-3500С аралығында айдалады. Бұрын дизель
фракциясын атмосфералық газойль, соляр майы деп атап келді. Бұл фракцияны
автомобильдерде, тракторларда, тепловоздарда, теңіз және өзен кемелерінде
орналасқан дизель қозғалтқыштардың отыны есебінде пайдаланады
Мазут. Бұл мұнайды атмосфералық айдаудың қалдығы. Қазан отыны есебінде
пайдаланады, кейбір кездерде термиялық крекинг қондырғысының шикізаты бола
алады.
Гудрон-мазутты вакуумда айдаудан қалған қалдық: термиялық крекинг,
висбрекинг, битум және майлар өндіру қондырғыларында пайдаланады.
1.4. Процестің теориялық негіздері
Өңдеуге түсетін мұнай құрамында судың және тұздардың болуы мұнай өңдеу
зауыттарының жұмысына көп зиян келтіреді. Судың мөлшері көп болса, мұнапй
айдау қондырғысының аппаратарында қысым көтеріледі, олардың қуаты кемиді,
суды қыздыруға және буландыруға артық жылу шығыны орын алады. Судың
мұнаймен бірге болуы ондағы тұздарды ерітіп, гидролиз реакциясын күшейтіп,
аппараттардың коррозиясын үдетеді.
Хлорлы натрий іс жүзінде гидролизденбейді. Хлорлы кальций тиесілі
жағдайда НСІ түзіп, 10 пайызға дейін гидролизге түсуі мүмкін. Хлорлы магний
90 пайыз гидролизденеді, яғни бұл процесс төмен температурада жүреді.
Сондықтан тұздар мұнай өңдеу аппараттарының коррозияға ұшырауының негізгі
себебі болуы мүмкін. Хлорлы магний гидролизі:
MgCI+H2O(Mg(OH)CI+HCI
мұнайдағы бар судың әсерімен және хлорлы магнийдің өзінің кристалды суының
әсерімен жүруі мүмкін. Аппараттардың гидролиз өнімдерімен бұзылуы жоғары
температура аймақтарында (пеш құбырларында, буланғыштарда, ректификациялау
колонналарында) және төмен температурада істейтұғын аппараттарда да
(конденсаторлар және тоңазытқыштар) орын алады. Кейбір тұздар қалдық
өнімдерде (мазутта әне гудронда), олардың сапасын төмендетеді.
Мұнайды айдау кезінде күкіртті қосылыстар ыдырап, күкірітті сутегі
түзіледі, ол (әсіресе хлорлы сутегімен бірге) аппараттардың коррозиясының
күшті себепшісі болады. Күкіртті сутегі жоғары температурада аппараттардың
металдарымен реакцияға түсіп, күкіртті темір түзеді:
Fe+H2S(FeS+H2
FeS тұратын қорғау қабаты металл бетін аздап болса да одан арғы
коррозиядан қорғайды, бірақ хлоридтің гидролизінен түзілген хлорлы сутегі
болған жағдайда, FeS тұратын қорғау қабаты онымен реакцияға түсіп
бұзылады.:
FeS +2HСІ(FeСІ2+H2S
Хлорлы темір су ерітіндісіне өтеді де бөлінген күкіртті сутегі
темірмен
қайтадан реакцияға түседі.
Мұнаймен бірге өндірілетін судың минералдығын немесе тұздығын 1 л
суды буландырғаннан кейін қалатын құрғақ заттар мөлшерімен өлшейді.
Мұнайлар тұздығы 1 л шикізатқа келетін милиграммен алынған хлоридтер
мөлшерімен анықталынады және оның мөлшері жерасты суының минералдану
дәрежесі мен мұнайдағы мөлшеріне байланысты. Мұнай өңдеу зауытына
жіберілетін мұнайдағы тұздар мөлшері 50 мгл-ден көп емес, ал айдауға
берілетін мұнайда – 5 мгл-ден көп емес болуы қажет.
Сондықтан, мұнайды өңдеуге жіберер алдында оны судан және тұздардан
айыру қажет. Суды және тұздарды бөлуды бірінші кезеңінен орнындағы
қондырғыларында іске асырады. Кен орнындағы мұнайды дайындау дәрежесіне
байланысты қалдық су және хлоридтер мөлшеріне қарап, үш топқа бөледі. МӨЗ
мұнайды екінші сусыздандыру және тұзсыздандыру кезеңінен өткізеді. Мұның
нәтижесінде су мөлшері 0,05-0,1%-ке дейін, ал тұздар – 3,0-5,0 мгл және
одан да төмендейді.
Кен орындарында және мұнайды МӨЗ қондырғыларында да дайындағанда,
сусыздандыру мен тұзсыздандыру үшін, ал МӨЗ – де жасанды, арнайы мұнай мен
таза судан дайындағанда, мұнай эмульсияларын бұзу процестерін пайдаланады.
Мұнай эмульсия түрлері.Су мен мұнай өте қиын бөлінетін эмульсияны жиі
түзеді. Эмульсия деп бір бірінде ерімейтін немесе қиын еритұғын екі
сұйықтықтан тұратын, біреуі екіншісінде өте көп микроскопиялық тамшы
(глобул) күйінде, оның мөлшері эмульсияның бір литрінде трилиондармен
өлшенетін, жүйені атайды. Глобулдардың тараған сұйықтығын диспресс ортасы,
ал дисперс ортадағы тараған екінші сұйықтықты – дисперс фазасы деп атайды.
Шайырлы мұнайлар, құрамында нафтен қышқылдары немесе күкіртті қосылыстары
бар эмульсия түзуге өте бейімдеу келеді. Эмульсияның түзілуіне мұнайды
өндіруде оны сумен өте қатты араластыру әсер етеді.
Кейбір кездерде заттар тіптен өте аз концентрацияда ерігеннің өзінде
сұйықтықтың беттік кернеуін едәуір төмендетеді. Беттік кернеуді
төмендететін заттарды беттік-активті заттар дейді. Бұл заттардың
ерекшелігі, олардың құрамында, әдетте көмірсутекті радикал (молекуланың
гидрофобты бөлігі) және полярлы топты бөлік (молекуланың гидрофильді
бөлігі) кіреді. Екі фазалы сұйық жүйедегі фазараралық шекте полярлы
заттардың әсерінен, беттік кернеудің төмендеуін – қосылған заттың жүйе
компанентінде оған еріткіштің біркелкі тарамауымен түсіндіріледі. Шекара
фаазадағы оның концентрациясы еріткіштің барлық көлемдегісінен жоғароы
болады. Басқаша айтқанда, қосылған полярлы зат еріткіштің беттік қабатымен
адсорбцияланады да оның беттік энергиясын төмендетеді. Осының нәтижесінде
фаза бөлу некарасында адсорбцияланушы қабат түзіледі, оны еріткіш бетіндегі
беттік-активті заттың молекуласы қабаты деп қарауға болады.
Әртүрлі эмульсия, оның ішінде мұнай эмульсиясы де агар бір-бірінде
ерімейтін сұйықтыққа механикалық әсер дисперстенуге алып кеп соққанда,
түзілуі мүмкін. Сұйықтықтардың беттік кернеуі аз болған сайын тамшының
түзілуі жеңіл жүреді, яғни сұйықтықтың жалпы беті өседі, себебі ол аз күш
жұмсауды қажет етеді. Бірақ екі таза бір бірінде ерімейтін сұйықтықтарды
араластырудан кейін алынған эмульсия тұрақтығы жоғары болмайды. Ауырлау
сұйықтық түбіне отырады, дисперс фазасының тамшылары бір қабатқа бөлінуіне
алып келіп соғады. Тек қана дисперстігі өте жоғары дәрежеде, дисперс
фазасының тамшысының диаметрі микрометрдің ондық бөлшегімен (10-7м)
өлшенгенде және молекулааралық күшті нравитациялық күштер теңестіргенде
эмульсияны бұзу қиындайды.
Эмульсияның түзілуі мен тұрақтануына жәрдемдесетін заттарды
эмульгаторлар дейді. Оларға мұнайдың шайырлары, асфальтендері, асфальтоген
қышқылдары және олардың ангидридтері, нафтен қышқылының тұздары, тағы да
әртүрлі анорганикалық қоспалар жатады.
Тұрақты мұнай эмульсиларының түзілуіне әртүрлі қатты көмірсітектері –
парафиндер, церезиндер, церезиндер және қоспа алкансақиналкан
көмірсітектерінің микрокристалдары қатысады, олар эмульсия глобуласының
бетіне адсорбцияланып, тұрақты қабат түзеді. Шикі мұнайда эмульгатор болып
көбінесе шайырлар саналады. Олар мұнайда жақсы ериді және суда ерімейді.
Шайырлар мұнай-су шекарасындағы бетке адсорбцияланып, мұнай жағынан беттік
қабатқа түседі де, су бөлшегінің айналасында тұрақты қабат түзеді.
Мұнай қышқылдарының алюминий, кальций, магний және темір сабынтұздары
мұнайдың және оның дистиллятарында жақсы ериді сондықтан олар гидрофобты
эмульсиялар түзуге көмектеседі. Керісінше мұнай қышқылдарының натрий
сабынтұзы суда және көмірсутектерінде жақсы ериді. Сондықтан олар су фазасы
жағындағы беттік қабатқа, мұнай тамшыларын қоршап, адсорбцияланады да,
мұнайдың судағы гидрофилді эмульсиясының түзілуіне жәрдемдлеседі.
Эмульгаторлардың екі түрі де болған жағдайда эмульсиялардың айналуы, яғни
бір түрінен екінші түріне өтуі мүмкін. Осы құбылысты кейбір кездерде
эмульсияларды бұзуда пайдаланады.
Мұнай эмульсияларының қасиеттері. Мұнай эмульсияларына мынадай физика-
химиялық қасиеттер тән: дисперстік, тұтиқырлық, тығыздық, электр қасиеті,
тұрақтылық. Дисперстік деп дисперс фазасының дисперс ортадағы бөлінуін
атайды. Дисперс фазасының эмульсиялардағы мөлшері 0,1-нан 100 мкм-ге дейін
өқгереді. Мұнай эмульсияларының электр тогының өткізгіштігі судың, эмульсия
дисперстігінен, тағы да суда еріген тұздар мен қышқылдар мөлшеріне
байланысты. Мұнай эмульсияларының тұрақтылығына, яғни белгілі уақытта мұнай
мен суға бөлінбейтін, дисперстік, араласушы сұйықтар температурасы,
эмульсия құрамында эмульгаторлардың болуы әсер етеді.
Мұнай эмульсияларын бұзу әдістері: мұнай эмульсияларын бұзу тетігі
бірнеше сатыдан тұрады: 1) су глобулдарының қақытығысуы; 2) глобулдардың
үлкендеу тамшыларға бірігуі; 3) тамшылардың тұнуы.
Эмульсияны бұзу үшін өндірістік тәжірибеде мынадай әдістерді
қолданады: 1) механикалық; 2) термиялық; 3) химиялық; 4) электр тогымен
әсер ету.
Механикалық әдістерге тұндыру, центрифугирлеу және сүзу жатады.
Тұндыру процесін мұнайды кен орын жинау жүйесінде шикізат резервуарларында
судың негізгі бөлігін бөлу үшін пайдаланады. Сүзу және центрифугирлеу
әдістері іс жүзінде қолданыс таппады.
Термиялық әдіс жылу пайдалануға негізделген. Эмульсияны қыздырғанда
эмульгатордың жұқа қабығы кеңейеді де, кейін жарылады, ал сұйықтық
тамшылары бір-бірімен бірігеді.
Эмульсияларды бұзу үшін химиялық әдіс – эмульгатормен әрекеттеу – су
тамшыларының қабаттарының құрылымдық-механикалық тұрақтылығын әлсірететін
қаптау – көп қолданылуда.
Электр тогымен эмульсимяларды бұзу су глобуласының электр өрісінің
әсерімен соқтығысып, іріленуіне негізделген. Мұнай эмульсиясы айнымалы
электр өрісіне түскенде, теріс зарядталған су бөлігі тамшы ішінде қозғала
бастайды да, нәк тәрізді пішін алып үшкір жағымен оң зарыдты электродқа
бағытталады. Электродтардың полярлығын ауыстырғанда тамшы конфигурациясы
өзгереді. Кейбір тамшылар электр өрісінде оң электрод бағытында, бір-
бірімен соқтығысып қозғала бастайды, бірігіп іріленеді де бөлініп төмен
түседі.
Өндіріс тәжірибесінде мұнайдағы тұзды сумен бөлу үшін эмульсияларды
бұзудің қосарланған әдістерін – термохимиялық, электртермохимиялық және
басқаларын қолданады.
Кен орындарында эмульсияны құбыр ішінде және термохимиялық бұзу
әдістері көп тараған.
Эмульсияны құбыр ішінде бұзу мынаған негізделген. Ұңғының құбыр
аралық аумағында немесе мұнайды жинау коллекторының кіре берісіне 1 т шикі
мұнайға есептегенде, 15-20 г эмульгатор беріледі, ол эмульсияны кенжардан
мұнайды дайындау қондырғысына дейінгі қозғалу процесінде бұзады. Процесс
тиімділігі мына факторларға – эмульсияның деэмульгатормен араластыруды
жеделдетуі мен жүргізу уақытына, ағым темпаратурасына, эмульсиядағы судың
мөлшеріне байланысты. Эмульсияны құбыр ішінде бұзу әдісін қолдану мұнайды
дайындау қондырғыларының қуатын арттырады, дайындау сапасын жақсартады.
Елдегі өндірілетін мұнайдың 80 пайызы кен орындарында судан айыруды
термохимиялық қондырғыларда жүргізеді. Жай термохимсиялық судан айыру
қондырғылары атмосфералық қысчымда істейді. Мұнайға деэмульгатор қосады,
одан кейін ол жылытылады да, тұндыру резервуарына түседі. Мұнайды бұлай
әрекеттегенде, тығыз жабылмайтын резервуарларда жеңіл мұнай фракцияларының
жоғалуы мүмкін.
1.5.Технологиялық процестің жобалануы және толық сипаттамасы.
Мұнайды электр тогымен тұздан айыру.Термохимиялық судан айыруда
мұнайдағы судың мөлшері 0,5-1,0-пайызға дейін төмендейді, сонымен бірге
тұздардың едәуір бөлігі бөлінеді. Бірақ мұнайлардың көпшілігі қосымша
судан және тұздардан тазалауды қажет етеді. Мұндай тазалауды
электртермохимиялық әдісспен, термохимиялық тұндырумен эмульсияны электр
өрісінде әрекеттеу арқылы жүргізеді. Мұнайдан су мен тұздарды бөлудің
электртермохимиялық қондырғысын электртұзсыздандырушы (ЭТТК) деп атайды,
оларды кен орындарында да және МӨЗ да пайдаланады. Қазіргі кезде ЭТТК іс
жүзінде барлық МӨЗ құрамында бар. Көптеген зауыттарда электртұзсыздандыру
қондырғыларымен біріктіріліп тұрғызылады да олардың бір бөлігін құрайды.
Технологиялық жүйе. Өз алдына тұратын принципиалды жүйе . Мұнай МӨЗ
шикізатқа арналған резервуарлардан құбырмен 1 сораптың қабылдау бөлігіне
түседі. Сораптың қабылдау желісіне, сонымен бірге деэмульгатор және
коррозияны болдырмау үшін әлсіз сода ерітіндісі беріледі. Мұнайдың
деэмульгатормен және сода-сілті ерітіндісімен қоспасы 2 жылуалмастырғыш
арқылы, судан айырылған мұнай ағымымен жылу үшін өткізіледі. Одан кейін
шикі мұнай 3 юуқыздырғышта қосымша қыздырылады да, реттеуші алмастырғышқа
беріледі, мұнда мұнайға су қосылады. Араластыру нәтижесінде жасанды түрінде
түзілген су мұнай эмульсиясы 5 электрдегидратордың бірінші баспалдағына
түседі, онда электр тоғының әсерімен эмульсияның бұзылуы жүріп, мұнайдан
судың және тұздардың (олардың мөлшері 8-10 рет төмендейді) негізгі бөлігі
бөлінеді. 5 дегидратордан мұнай 6 электрдегидратордың екінші сатысына
қайтадан әрекеттеу үшін түседі. 6 дегидраторға беру алдында мұнайға тағы да
су береді. 6 дегидратордан судан айырылған мұнай 2 жылуалмастырғыш, 8
тоңазытқыштан өтеді де судан айырылған мұнай резервуарларына беріледі.
Электрдегидраторларда бөлінген су 9 мұнай айырғышқа, қосымша тұндыру үшін
жіберіледі. Ұсталынған мұнай 12 сыйымдылық арқылы шикізат сорабының
қабылдау бөлігіне қайта түседі, ал бөлінген су суытылғаннан кейін,
канализацияға түсіріліп, тазалауға жіберіледі.
Технологиялық режим. Тұздардан айыру процесінің температурасы мен
қысым тазаланатын мұнай қасиетіне байланысты. Тұтқырлығы төмен тұрақты
эмульсия түзбейтұғын жеңіл мұнайларды тұздардан айыруды 80-1000С,
бірақ мынадай мұнайлар, мысалы, Ромашка, Арлан, Маңғыстау үшін 130-1400С
оптималды болып есептелінеді. Тұзсыздандыру температурасын көтеру электр
ток өткізгіштікті және ток күшін көтереді, изоляторлар жұмысын
күрделендіреді. Деэмульгаторды мұнайға біркелкі беру үлкен мән атқарады.
Деэмулгаторлардың шығыны 10-нан 30 гт-ға дейін және ол су мен мұнайдың
түзілген эмульсия тұтқырлығына байланысты. Өндірісте деэмульгаторларды
органикалық еріткештерде концентрациялық ерітінді күйінде шығарады, олардан
қолдану алдында 1-5% судағы ерітіндісін даярлайды.
Сілтіні мұнайға бос күкіртті сутегімен жүретін коррозияны басу үшін
береді, сонымен қатар ұңғыны қышқыл ерітіндімен әрекеттестіргенде, мұнаймен
араласып кететін анорганикалық қышқылдарды нейтралдау үшін береді. Жуу суы
есебінде өзен суын, бу конденсатын және айналма су жүйесінің суын
қолданады.
Ромашка мен БатысСібір мұнайларының қоспасын тұзсыздандыру қондырғысының
технологиялық режимінің көрсеткіштері төмендегідей:
Мұнайды қыздыру температурасы 0С 130-140
Электродегидратордағы қысым, МПа
І сатысында 1,6
ІІ сатысында 1,2
Электродаралық кеңістіктегі кернеу, кВ 33
Жуатын су шығыны
І сатыға 5-ке дейін
ІІ сатыға 3-ке дейін
Судың мұнайдағы мөлшері
ЭТТҚ дейін 1,0
ЭТТҚ кейін 0,10-0,15
Тұздар мөлшері, мгл
ЭТТҚ дейін 180-ге дейін
ЭТТҚ кейін 5-ке дейін
Мұнайды сусыздандыру мен тұзсыздандырудың экономикалық тиімділігі.
Айдауға түсетін мұнайдағы түздардың мөлшерін 8-14 – тен 3 мгл дейін
азайту, алғашқы айдау қондырғыларының жөндеу аралық уақытын 1-2-ден 3-5
жылға дейін ұзартып қоймай, сонымен қабат кейінгі өңдеу қондырғыларының да
жөндеу уақыт аралығын да ұзартады, отын, реактивтер, катализаторлар шығынын
кемітеді. Мұнайдағы хлоридтердің мөлшерін бар болғаны 1 мг төмендету –
алғашқы айдау қондырғыларында 1 т өңделетін мұнайға есептегенде 1,1 тиын
экономикалық эффект береді.
Соңғы жылдары кен орындарынан МӨЗ түсетін мұнайдағы тұздар мөлшері
күрт кеми бастады: егер 1973 жылы МӨЗ берілетін мұнай көлемі құрамында
тұздар мөлшері 300 мгл (тек 31,4 процент ғана) болса, қазір бұл көрсеткіш
90 процентке жетті. МӨЗ жақсы дайындалған мұнайдың түсуі, оның зауыт ЭТТҚ
тұзсыздануын тереңдетуді жеңілдетеді, сондықтан тұзсыздандыру баспалдақтары
кемиді, ағын да су мен суқоймаларына түсетін тұздар мөлшері азаяды, бұл
қоршаған ортаны қорғауда үлкен мән атқарады.
Кен орындарынан түсетін мұнайдағы тұздар мөлшерін кеміту, тиімді де
эмульгаторларды және жетік электрдегидраторларды қолдану зауыт ЭТТҚ мұнайды
терең тұзсыздандыруға мүмкіндік береді. Мысалы, 1982 жылы МӨЗ 40 проценттен
астам мұнай 3,0 мгл және одан да төмен дәрежеге дейін тұзсыздандырылды.
Кейбір мұнайлар құрамында қатты парафин көмірсутектері болмайды,
олардан арктикалық және қысқы отындарын тағы да парафинді мұнайларды
өңдеуге қажетті күрделі депарафиндеу процесінсіз –ақ, төмен температурада
қататын майларды алуға болады. Күкіртті және жоғары күкіртті мұнайлардан
дизель отындарын алу мұнай өңдеу зауытының технологиялық жүйесіне
күкіртсіздендіру процесін, мысалы, гидротазалауды өндірумен байланысты.
Күкірті жоқ немесе аз кұкіртті мұнайларды өңдеуде бұның қажеті болмайды.
Мұнайдан алынатын әртүрлі майлар сорттарына сұраныс, отындар сұранысына
қарағанда біршама аз. Сондықтан май өндіруге тек ерекше майлы деп аталатын
мұнайларды жұмсайды. Олардан басқа майсыз мұнайларға қарағанда, аса
күрделі емес, технологиялар мен жоғары сапалы және шығымы көп майлар алуға
болады.
Кейбір мұнайлардың шайырлы компаненттері ерекше қасиет көрсетеді,
сондықтан олардан өте жоғары сапалы құрылысқа және жолға қажетті бетондар
алады.
Осы келтірілген мысалдар мұнайларды технологиялық тұрғыдан дұрыс
сорттау қажеттігін және оларды негізсіз араластыру экономикалық жағынан
тиімсіздігін көрсетеді.
Бірақ кен орнының әртүрлі мұнай қабаттарынан өндірілген мұнайларды
өз алдына жинау, сақтау және айдау кен орнын шаруашылығын күрделендіреді,
резервуар паркін және мұнай құбырларын көбейтеді. Сондықтан, физика-
химиялық және тауарлы қасиеттері жақын мұнайларды кен орындарда араластырып
бірге өңдеуге жібереді. Мысал есебінде Ромашка мұнайының қоспасын,
Қазақстанда Ембідегі екі Мақат-Доссор, мұнай қоспасын және басқаны
келтіруге болады. Мұнай қоспасын пайдалануда жақсы нәтиже көрсететін мысал
есебінде Грозныйдың жеңіл және ауыр мұнайларын өңдеуге жіберуді келтіруге
болады. Мұнда кен орнынан зауытқа ауыр мұнайды айдау жеңілденеді, қоспадан
алынатын қозғалтқыш отындарының сапасы қажетті деңгейде болады.
Егер зауытқа әртүрлі бірнеше мұнай қоспалары өз алдына құбырмен
түссе, онда оларды өз алдына өңдеу тиімді. Мысалы, Омскідегі МӨЗ Самотлер
кен орнының мұнайын, құрамында мөлдір фракциялары көп және күкірті аз
болғандықтан, отын алу жүйесі бойынша өңдеп, кокс алады, ал құрамында май
фракциясы көп, оның тұтқырлық индексі жоғары Усть-балық мұнай қоспасын –
отын-май жүйесі бойынша өңдейді. Осы зауытта мұнайларды өз алдына өңдеудің
тиімділігі жоғары.
Сонымен мұнайларды сорттау жөнінде мынадай қорытындылар туындайды:
- мұнайларды сортқа бөлу алдында шикізаттың және одан алынатын өнімдердің
тауарлық қасиеттерін терең және барлық бағытта зерттеу қажет;
- физика-химиялық қасиеттері жақын мұнайларды ғана араластыруға болады;
- бір компоненттің асыл қасиеттерінің, мұнай қоспасындағы екінші
компаненттің сапасының төмендігінен, жоғалтуына алып келіп соғатын
мұнайларды араластыруға болмайды;
- егер қосынды шикізатты асыландыруға көп шығын шығармай, нормаға сәйкес
мұнай өнімдерін алуға, құнды реагенттер, күрделі технологиялық процестер
және тазалау тәсілдерін қолдану арқылы жетуге бағытталса, әртүрлі қасиеті
бар мұнайларды араластыруға болады.
1.7. Технологиялық процестің автоматтандырылуы
Процестер мен Өлшем ТехникалыПрибор-лаЕскерту
аппараттардың бірлігі қ рдың
аталуы пара-метрдәлдік
лер класы
1. Тұндырғыш мм 800-1000 1,0 Програмды-логика-лық
“Мұнай- басқару, ескер-ту және
су” бөлігінің авариялық
деңгейі сигнализация,
регистрация
Температу- 0С 18-20 1,0 МПУ №1 бақылау,
ра ЦПУ-дағы регистрация
Қысым кгссм3 5,5-6,5 1,0 Блокировкілеу,
сигнализация,
МПУ-№бақылау.
Регис-трация, ескерту
сиг-нализациясы және
ЦПУ-дағы авариялық
бөлім
Қысым кгссм3 5,5-6,5 1,0 Блокировка,
сигнализация, МПУ №
бақылау. Регистрация,
ескер-ту
сигнализациясы және
ЦПУ-дағы авариялық
бөлім
2. Мұнайды кгсағ 210900-302,0 Програмды-логика-лық
пешке беретін 3200 басқару, ескер-ту және
құбыр авариялық
Мұнай сигнализация,
шығыны регистрация
Мұнай 0С 18-25 1,0 Сигнализация, МПУ №1
Температура-сы бақылау, Регис-трация
және ескерту
сигнализациясы
Құбырдағы кгссм3 10,0-11,02,5
қысым
3. Пеш кгсағ 32000-46 Бақылау
№1 000 сигнали-зация, МПУ №1
сепарация ба-қылау. Регистрация,
қон-дырғысындағы ЦПУ-дағы ес керту
мұнай шығыны сигнализациясы
Пештен 0С 45-50 1,0 Сигнализация, МПУ
шығардағы №1бақылау, ЦПУ-дағы
мұнайдың регистрация
температурасы
Пештен кгссм3 7,8-8,2 2,0
шығардағы
құ-бырдағы
мұнай-дың қысымы
Отын кгссм3 682 2,0
Газының пеш-тегі
шығыны
4. мм 700-15002,0 Автоматты бақылау,
Элект-родегидрат програмды-логика-лық
ор басқару, ескер-ту және
“Мұнай-су” авариялық сигнализация
фаза бөлімінің
деңгейі
Мұнай мм 3400 2,0 Блокировка, бақы-лау,
деңгейі МПУ-дағы
сиг-нализация,
авария-лық
сигнализация
Электродегидрато0С 45-50 1,0 Бақылау, МПУ №1
р 1 сигнализациясы,
мұнай ЦПУ-дағы регистрация
температурасы
кгссм3 6,3-6,7 2,5 Програмды-логика-лық
температура басқару, ескер-ту және
авариялық
сигнализация,
регистрация
Газсыздан- кгсағ 227000-22,0 Бақылау, МПУ №1
дыру 40000 сигнализациясы,
қондыр-ғысына ЦПУ-дағы регистрация
жұмса-латын
мұнай шығыны
Мұнайдың % масса 0,5 көп 0,5
құрамындағы су емес
Мұнайдың мгл 100 көп 0,5
құрамындағы тұз емес
кгсағ 8500-1202,0 Бақылау, МПУ №1
Сорапқа 00 сигнализациясы,
жібе-рілетін регистрация, ЦПУ-дағы
электрогидра-тор “min” және “max”
дағы су шы-ғыны ескерту сигнализациясы
5. Сепаратор мм 1100-1402,0 Автоматты бақылау,
Мұнай деңгейі 0 програмды-логика-лық
басқару, ескер-ту және
авариялық
сигнализация,
регистрация
Мұнай деңгейі мм 1500 2,0 Максималды дең-гейдегі
ЭЗ-21 блоки-ровкасы,
сигнали-зация және МПУ
№1 бақылау.
Регис-трация,
авариялық сигнализация
Мұнай деңгейі м 1100-1402,0
0
Мұнай 0С 45 1,0 Сигнализация, МПУ
температурасы №1-дегі бақылау.
ЦПУ-дағы регистрация.
Сепараторда кгссм3 0,05-0,22,5
ғы қысым
Сепараторда кгссм3 0,05-0,22,5
ғы қысым
Факелге кгсағ 3700-6002,0
жіберілетін 0
газ-дың шығыны
6. Дренажды мм 350-12002,0 Програмды-логика-лық
сыйымдылық. басқару, 4-7021
Мұнай деңгейі сорабындағы
блоки-ровка,
сигнализация,
МПУ№1бақылау. Ре
гистрация, ескерту
Мұнай деңгейі мм 2300 2,0 Сигнализация, МПУ №1
бақылау. Регистрация,
ЦПУ-дағы авариялық
сигнализация
Мұнай 0С 10-50 1,0
температурасы
7. кгссм3 2,5-4,0 2,5 Құбыр блокировка-сы,
Сыйымдылы-қтағы програмды-логи-калық
құбыр басқару,
Шығардағы сиг-нализация, МПУ №1
қысым бақылау. Регистра-ция,
ЦПУ-дағы шек-ті
авариялық
сигна-лизациясы
Подшибник- 0С 30-50 1,0
тің
температу-расы
Құбырға кгссм3 1,0 2,5
берілетін төмен
сұйықтық қысымы емес
1.8. Еңбекті қорғау
Мұнай-газ саласында жарақатттануды және кәсіби ауруларды жүйелі түрде
төмендетіп, алдын алу үшін техника қауіпсіздігі талаптарының орындалуын
қадағалап отыру қажет. Еңбекті қорғау бойынша барлық жұмысшыларды
арнайы техника қауіпсіздігі қызметкерлері орындайды.
Техника қауіпсіздігі бөлімінің жұмысшылары басқа бөлімшелермен кәсіп
одақ ұйымымен бірге номенклатуралық шараларды және еңбекті қорғауды
жақсарту, сонымен қатар санитарлы сауықтыру шараларының кешенді 5 жылдың
жоспарын құрып ,олардың орындалуын бақылайды.
Техника қауіпсіздігі бөлімі міндетіне жаңа шараларды басқа өндіріс
орындарының тәжербиелерін пайдалануы енгізу де жатады. Бөлім осы мақсатта
ғылыми зерттеу орындаруымен байланысты болалды. Сонымен қатар
жұмысшыларды инструктаждан өткізіп, оқуларын ұйымдастырады.
Өндіріс ғимараттарының өрт қауіптілігі технологиялық процестерінің
өрт қауіпсіздігімен анықталады. Ғимаратта туындаған өрттің ұзақтылығы және
температуралық режимі ондағы жанғыш материалдардың мөлшеріне, жану
жылуына және жану жылдамдығына тәуелді.
Қазіргі таңда жарылыс және өрт қаупін сандық бағалау әдістері
жоқ.Сандық салыстырмалы деректерді қолданылуында өндірісте түзілетін
заттардың физика-химиялық қасиетіне сүйеніп, өрт немесе жарылыстың туындау
және таралу ықтималдығын анықтайды.
Мұнаймен газ өндіруде өрт құбырларда да таралу мүмкін. Келесі
шараларады қолданып ,өрттің таралуының алдын алуға болады:
-құбыр өткізгіштерде кері клапондар,сүзгілер орнатады;
-газ өткізгіштерде мембраналар, гидравликалық қақпақтар, өрт бөгеттерін
орнатады;
-өртке қарсы бөгеттерде (қабырғаларда ) автоматты енсікшелер жасайды.
Өрт таралуын азайтатын қондырғыларда сонымен қатар сұйықтықтарды
авариялық құйып алуға арналған резервуарлар жатады.
Еңбекті қорғау аймағындағы практикалық жұмысшылар жалпы еңбек
заңдылығын анықтайды. Ол төмендегідей мәселелерді қамтиды.
1. Еңбек келісім шарты;
2. Кадрлар даярлау және олардың квалификациясын жоғарлату;
3. Жұмыс уақыты;
4. Демалыс уақыты;
5. Еңбек ақы кепілдіктер және компенсация;
6. Еңбек тәртібі;
Авария – бұл ғимараттардың механизмдерінің, құрал-жабдықтарының
зақымдалып, бұзылып істен шығуының кенеттен болуы. Әр авариядан кейін
оның себептерін анықтап,олардың алдын алу үшін шаралар қолдану мақсатында
зерттеулер жүргізіледі.Барлық авариялар 2 категорияға бөлінеді.
Өнеркәсіптегі бірінші категориялы аварияға істен толық немесе жартылай
шығын құрал жабдықтар мен аппараттар және қосымша оны қалпына келтіру
үшін арнайы қаржы бөлу жатады.
Екінші категорияға нәтижесі басты және қосымша жұмыстардың қатардан
шығуы жатады, нәтижесі өнімді, шығынның бірі бөлігі немесе толық тоқтап
қалуы мүмкін және қалпына келтіру үшін шығындарды өтеу қажет. Аварияның
дамуы көп жағдайда белгілі сатылдар бойынша жүреді және олардың әр
қайсысын ликвидациялауға болады.
Авария ликвидация журналы мен әкімшілдік –техникалық тұлғалар
бөлімше жұмысшылары, сонымен қатар газ құтқарушы және өрт қызметкерлекрі
толық танысу қажет. Осы жоспармен танысқан әрбір жұмысшы танысқандығы
жөнінде қол қояды. Жоспармен танысқандығын құрастырған кестеге сай
техника-қауіпсіздігі бөлімі тексеріп отырады.
Мұнай мен газ өндеу зауытында авариялық жағдай мынадай кезде пайда
болуы мүмкін:
-электр қуаты болмағанда;
-бақылау өлшегіш аппараттары дұрыс нәтиже көрсетпеген жағдайда;
- үлкен, күрделі және керек аппарат анемесе қондырғы істен шыққанда
(электрдегидратор, абсорбер, сепаратор, мұнайды терең дегазациялау
қондырғылары т.с.с.);
-еріткіштердің құрамын өзгерткенде, ал бұл өзгерісті оператор білмеген
жағдайда апат болуы мүмкін, яғни еріткіштерді ауыстырғанда (мысалы:
диэталонаминнің орнына үшэтиленгликольді қолданғанда, ол кезде аппарат
істен шығады, демек процесс тоқтайды , бұл кезде газ ауаға шығуы мүмкін ,
ал газбен бірге күкірт сутекте шығады, осы кезде адам өмірі қауіпті
жағдайда);
-катализатордың мерзімі асып кеткенде және т.б.
Еңбекті қорғаумен қауіпсіздік техникасы.
Мұнай мен газды өндеудегі қауіптілік көздері. Мұнай жанғыш газдар
және мұнай өнімдері қауіпті және зиянды қасиетті заттар.Өндірістерде
мұнай мен газдарды өндегенде технологиялық режимдерді бұзу, қауіпсіздік
ережесін сақтамаудан авария және қатерлі жағдайлар болады, жұмысшылардың
кәсіби ауыруы орын алады.
1.Авария мен мұнай өнімдерінің жанған заттар жне одан бөлек белгілі
бір температурада өзінен-өзі тұратынын кетеді. Алғашқы өндеуде және
кейбір басқа процестерде шикі зат пен өнімдер өзінен-өзі тұтану
температурасына жақын, тіптен одан жоғары температураға дейін
қыздырылады. Одан бөлек қондырғыларда –құбырлы пештерде ашық отын
көздері бар.
2. Мұнай мен газды өңдеу процестерінде технолгиялық процестерінде көп
өнімдер қатысады, олардың булары ауамен қопарылғыш қоспа түзе алады.
Мұндай қоспалар жабық бөлмеде, аппараттар ішінде түзіледі. Тұтануға
себепші импульс болса, қоспа жарылады. Тұтану импульс көзі болып бұзық
электр жабдығының ұшқыны , ашық от және т.б.саналады. Жарылыс пен жану
көздері екі диэлектриктің бір-бірімен үйкелуіне немесе диэлектриктің
металмен ( мұнайды құбырмен және резинка түтігімен айдағанда,мұнай
өнімдерін бір ыдыстан екінші ыдысқа құйғанда, құрғаұқ майда өнімді
транспортпен тасымалдағанда және т.б.) үйкелуінен пайда болған
статикалық электр тоғынан да болады. Сонымен қабат тұтану көзі, ауа
электр тогының разрядталуы- найзағай бола алады.
3.Мұнай мен газды өңдеуде технологиялық процестер көбінесе жоғары
қысымда жүргізіледі және сондықтан есепті қысымнан кенеттен асып кеткен
жағдайда аппараттар мен құбыр желісі жарылып кету қауіпі сақталады.
4.Мұнай, мұнай өнімдері және көптеген реагенттер зиянды заттар
қатарына, улы қасиеті барларға жатады.
5.МменГӨЗ электродегидраторлар,электрқозғалтқ ыштары,жарық беруші
приборлар және басқа электр жабдықтары бар. Электр тоғымен дұрыс
пайдаланбағанда адамды электр тоғының соғуы, одан дененің тоқпен
жарақаттануы, күюі болуы мүмкін.
Қауіпсіздікпен күресудің негізгі шаралары.Аварияны және қатерлі
жағдайларды
болдырмау үшін қауіпсіздіктің нормалары мен техника ережелерін дұрыс
орындау қажет. Жұмысқа түсуші қауіпсіздік техникасынан, өрт және газ
қауіпсіздігінен міндетті түрде инструктаж өтеді.
Зауыттарда қауіпсіздік техникасынан және еңбекті қорғаудың мынадай
негізгі шаралары қолданылады:
1. Барлық бөлмелерде ауаны өндіріп-шығарып тұратын вентиляция
орнатылады. Егер бөлмеде қопарылыс мүмкіндігі немесе улы заттың
концентрациясы шектен тыс көп болғанда, онда мұнай жерлерге , осындай
қауіпті жағдайды сигнал беріп білдіріп , арнайы ауыстырылып тұрады.
2. Қопарылу жағынан қауіпті бөлмелерге қопарылуға қауіпсіз электр
қозғалтқыштарын қояды немесе бөлме қысымы жоғары болғанда ауасы
ауыстырылып тұрады.
3. Жөндеу кезінде қатерлі жағдайды болдырмау үшін тұрақты және ауыспалы
механизмдер орнатылады: сораптарды жөндеуге кран-балкалар, колоннна
аппараттарына кран-укосиндер, жылу алмастырғыштардың құбыр шоғырын
шығаруға экстракторлар.
4. Технологиялық қондырғылар және жалпы зауыт шаруашылықтарына тұрақты
және ауыспалы өрт сөндіру құралдары орналастырылады.
Аварияның алдын алдыру және болдырмау.
Қондырғылардағы аварияның себебі технологиялық режимнің,
қондырғыларды пайдалану ережелерінің бұзылуы, қондырғыа шикі заттың,
будың, отынның, судың, электр электр энергиясыеның берілей қалуы болып
саналады.
Қондырғыға шикі заттың берілмей қалуында оның ыстық қайта беру режиміне
көшіру керек. Егер электр энергиясы берілмей қалса,онда қондырғына авария
жағдайында тоқтату керек.Бұл жағдайда мынадай тәртіпте операциялар
орындалады: пеш шілтерлерін өндіреді, сораптың қабылдаушы және сығып
шығарушы желілеріндегі ысырмаларды жабады, осы кезде аппараттардағы
қысымды байқайды. Барлық электр қозғалтқыштар және басқа электр
жабдықтарын,электр энергиясын қайта берген кезде өзінен-өзі істеп кетпеу
үшін, өшіру қажет.Электр энергиясын қайта берген кезде қондырғына
нормалды режимге жіберу инструкциясына сәйкес іске асырады.
Аварияларды болдырмау тәртібі өндіріс инструкцияларында,қауіпсіздік
техника және өрт қауіпсіздік инструкцияларында, аварияны болдырмау
жоспарында толық беріледі.
Жеке аппараттарды іске қосу және тоқтату ережелері
Істен-шығу мүмкінділігіІстен-шығу Ескерту шаралары және
мүмкінділігінің істен шығуды болдырмау
себептері
1. Мұнай дайындау 1.Деэмульгаторды азайту 1.Деэмульгатордың
қондырғысынан шығардағынемесе қолдану-ды берілетін көлемін
судың мөл-шері 10%-ке тоқтату керек. көбей-ту немесе қалпына
дейін кө-терілген 2.Мұнайдың қабатын-дағы кел-тіру
жағдайда газ-дың мұнай судың көп болуы 2.Тоқтатылған жағдайда
құбырына кіруіне әкеліп3. Мұнайдың қыздыру мұнай мен судың қабатын
соқты-рады. температурасы төмен, реттеу
жеткіліксіз 3.Мұнайды белгілі бір
температураға дейін
қыздыру дегидрация
процесі үшін қажет
2. Термохимиялық 1.Мұнайдың қабатындағы 1.Тоқтаған жағдайда
дегидрация блогынан судың аз болуы мұнай-су қабатын р еттеу
шығардағы пластты 2. Мұнайдың керекті 2. Мұнайды керекті
судағы мұнай мөлшерініңтемператураға дейін температураға дейін
1000 мгл-н көп болуы. қыздырылмауы қыздыру мұнайды
дегидрациялауда қажет
3. Мұнай дайындау 1.Өндірістік суларда 1.Өндірістік сулардағы
қондырғысынан шығардағытұздың жетіспеуі. тұздарды көбейту
мұнайдың құрамында су 2.Берілген 2.Берілетін деэмульгатор
мен тұздың көп болуы деэмульга-тордың -дың мөлшерін көбейту.
мөлшерінің же-тіспеуінен
4. Қыздыру пешінен 1.Жанғыш пештерге 1.Керекті қысымды алу
кейін мұнай-дың қызу кіретін отын газдары-ныңүшін реттеу клапанында
температура-сының қысымының өте төмен қысымды реттеп отыру
төмендеуі болуы керек.
2. Температура 2.Реттегіште 500С
реттегі-шіндегі нақты температураны реттеу
темпера-тураның төмен
болуы
5. Бір электроклапанды 1.Двигательдегі 1.Электроклапанды қолмен
қоспау керек. статорға, плунжерге зиянқосып, сөндіруге
келген. ауыстыру, ремонт немесе
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мұнай және газ - өте құнды, қазбалы, арзан энергия көзі, әр түрлі
отындар алудың және химиялық синтездің бірден бір негізгі шикізаттары
болып саналады. Олардың экономикалық мәні қазіргі кезде ерекше зор.
Мұнай мен газды өңдеудің өнімдері шаруашылықтың, өндірістің барлық
түрінде , қорғаныс және азаматтық үй құрылыстарында, ауыл
шаруашылығында, энергетикада, космонавтикада, атом электр станциясында,
үй шаруашылығында кең түрде қолданылады.
Мұнай – бұл алкандардың (парафинді және қаныққан көмірсутектер),
циклоалкандардың (нафтендердің) және ароматты көмірсутектердің күрделі
қоспасы, сонымен қатар қышқылды, күкіртті және азотты қосылыстардан
тұрады.
Көбінесе мұнайда қатты көмірсутектер өте құрамды болып келеді.
Қышқылды қосылыстар мұнайда нафтенді қышқылдармен шайыр – асфальттенді
заттардан тұрады, яғни олардың құрамы мұнайда 90%-ке дейін. Күкіртті
қосылыстарға күкіртсутекті, меркаптанды, сульфидті, дисульфидті, тиофенді,
тиофанды және де әр қилы структуралар жатады. Азотты қосылыстарға-
көп жағдайда пиридиннің, гидропиридиннің және гидрохинолиннің
гомологтары жатады.Мұнай құрамындағы күл (минералды қоспалар) 10%- тен
аспайды. Мұнайда күл құрамы мынадай элементтерден тұрады: Ca, Mg, Fe,
Al, Si, V, Na, және тағы да басқалары.
Мұнайды өңдеу алдында оны сусыздандырады бір уақытта
тұзсыздандырады. Бұл мақсатта мұнай өңдеу зауытында
электротұзсыздандыру қондырғыларын пайдаланады. Мұнайды мұқият
араластырып, аз мөлшерде тұщы сумен шаяды, сонымен бірге деэмульгатор
қосады. Түзілген эмульсияны 100-140 ˚С – де қыздырады, ал кейбір
жағдайларында 160 ˚С-ге дейін де қыздырады. Содан соң үздіксіз жұмысты
электродегидраторларға жібереді. Электрлік өрісі әсерінен (1,5-3 кв
м) деэмульгаторлар арқасында эмульсия тез бұзылады, ал су
құрамындағы тұзымен тұндырылып алынады. Электротұзсыздандырудан кейін
мұнай суы 0,05 – 0,2% дейін төмендейді, ал тұздар 0,5-5 мгл дейін
азаяды.
Демек, жеңіл мұнайлар сусыздандырылғаннан, тұзсыздандырылғаннан кейін
тұрақтандырылады, яғни проапн-бутанды фракциясын бөлу үшін, кей
жағдайда пентан фракциялы көмірсутектерді де бөлу үшін. Бұл фракциядан
айыру себебі, мұнай сақтағанда және транспорттағанда көмірсутектер
шығынын кемітуге қолданылыды. Сондықтан мұнай айыру қондырғысына
келетін мұнайды қаныққан бу қысымымен қамтамасыз ету керек. Мұнайды
комплексті қондырғыларда сусыздандыруымен, тұзсыздандыруымен бірге
немесе арнайы пропан – бутанды колоннада ( бұл фракцияны алу үшін )
өндіреді. Алынған мұнай (тұрақтандырылған) пропан –бутанды фракция
бағалы өнім болып есептелінеді. Ал алынған таза су сусыздандырылған,
тұзсыздандырылған мұнай тұтынушыларға қоғамға қажетті заттар алу үшін
беттеледі.
Мұнай- басқа жанғыш қазбаларға қарағанда, жеңіл өндіріліп оңай
өнделеді.
Дүниежүзі бойынша мұнайдың көп бөлігі мұнайдың басқа өнімдеріне
өндіріледі және мұнай органикалық синтездің шикізаты болып табылады.
Қазіргі кезде өндірілген мұнайдың 8% химиялық мақсаттарда қолданылады,
негізінен бұл мұнайдың жеңіл өнімдері, әсірісе, газ бен бензин.
Табиғи газ мұнай сияқты, ең алдымен энергетикалық отын ретінде
қолданылса, ол 10% химиялық өндірістерге қолданады.
Мұнай органикалық синтездің негізгі шикізаты болғандықтан, оның құрамы
мен құрлысы толық зерттелуде.
Табиғи газ бірі мен бірі химиялық әрекетеспейтін бөлек газдардың химиялық
қосылысы болып табылады.
Табиғи газ үшке бөлінеді:
1. Ауыр көмірсутексіз құрғақ газдар.
2. Құрғақ газ бен конденсоттың қосылысы (бензин, лигроин, керосин
және дизельдік отын).
3. Мұнай кен орындарында мұнаймен өндірілетін серік газдар, бұл
пропан-бутанды фракциялы және газды бензинді құрғақ газ.
Табиғи газ жеңіл көмірсутектерден (алкандар) және аыр көмірсутектерден
(пропаннан жоғары) тұрады. Олар құрғақ газдар құрамында ауыр көмірсутектері
50гм3, майлы газдар құрамында ауыр көмірсутектер 150гм3 жоғары.
Жасанды жанғыш газдар екі топқа бөлінед. Бірінші топқа мына газдар
жатады, бұл газдарды қатты немесе сұйық отынды ауасыз қыздыру арқылы алады,
яғни, жоғары температуралы (100 0 С) және орташа температуралы (500-600 0
С) айдау жолмен алады. Бұған коксті-химиялық, коксті-газды, газды-сланцты
және мұнай өндеу зауыттары жатады. Коксті-химиялық және газды сланцты
зауыттың газдары сутектен, метаннан, көмірсутектен тұрады. Мұнай өндеу
зауытының газдары алканнан, олеиннен және диолефиннен тұрады. Екінші топқа
қалдықсыз газдар жатады, ауамен немесе буының қосылысымен отынды жаққанда
алады.
Процестердің ішіндегіең негізгісі серік газдарды өңдеу, бұл газдан
газды-бензинді компонентерді және сұйық жанғыш газдың компонентерін айыру
процесі болып табылады. Бұл мұнай-газдарын бензинсіздендіру процесі деп
аталады. Бұл процес екі операциялардан тұрады:
1. Бензин алу.
2. Тұрақсыз бензиннен жеңіл компонентерді алу.
Бірінші операция компрессея, абсорбция, адсорбия және төмен
температуралы конденсация әдісімен жүреді.
Екінші операция, яғни, тұрақты бензин алу, құрамында пропан және жеңіл
көмірсутектер ректификация әдісімен жүреді.
1. Технологиялық бөлім.
1.1.Жобаланатын процеске қысқаша сипаттама және схеманы
таңдау негізі
Қазіргі кезде мұнай алудың негізгі әдісі суды айдаған кезде жасанды
плостты қысым қолданады. Осы жығдайда қабатқа су-мұнай эмульсиясы
жіберіледі, тұтқырлығы алынған мұнайдың тұтқырлығынан жоғары. Бұл алынған
қосылыс қиын десперсті жүйе болып табылады.
Жер қойнауынан жер бетіне шыққан мұнайдың құрамында ілеспе газ (50-100
м3 ), су (200-300кгт), минералды тұздар (10-15 кгт) механикалық
қоспалар болады. Мұнайды судың және тұздардың негізгі бөлігінен тазарту
қажет. Шикі мұнайды кен орнында жинау мен тасымалдаудың әртүрлі желілері
бар, олар мұнай мен газдың ауысу жағдайына және мұнайдан газды бөлу
әдістеріне байланысты. Соңғы кездерге дейін көп кен орындарында саңылауы
бар, екі құбырлы, өздігінен ағатын желілер қолданылып келеді.
Екі құбырлы деп атауынын себебі, мұнай мен газ төтел аузына орналасқан
сеператорларда бөлінеді де, екі дара құбырлармен орталық пунктіне
жіберілді, ал өздігінен ағушы деудін себебі – мұнай төтел аузынан жинау
пунктіне дейін геодезиялық белгілердін айырмашылығын, яғни төтел аузынын
белгісінің қондырғысының белгісінен жоғары орналасуы есебінен қозғалады.
Мұнайды жинаудың өзіндік желісінің көптеген кемістіктері бар: сұйық
ағын қозғалысының жылдамдығынын аздығынан механикалық қоспалардың,
тұздардың, парафиннің тұнбаға түсуі орын алады; өлшеуіштер мен
резервуарлардың ашық болуынан, жалпы мұнай көлеміне есептегенде 3%-ке дейін
жететін газдың және жеңіл фракциялардың жоғалуы орын алады.
Бұл желілерді автоматизациялау қиын және оларды жұмыс істетуге көп адам
қолы қажет.
Жаңа мұнай кен орындарында мұнайды, газды және суды жинаудың әртүрлі:
толық бегітілген жоғары қысымды желілер пайдаланылады.
Мұнайды тұрақтандыру. Жер қойнауынан шығатын мұнай құрамында С1-С4
жеңіл көмірсутектерінің мөлшері едәір көп болады. Осы көмірсутектердін көп
бөлігі мұнайды сақтағанда және тасмалдағанда жоғалуы мүмкін. Газдардын,
сонымен бірге жеңіл бензин фракцияларының жоғалуын болдырмау, қоршаған
ортаны ластамау үшін, мүмкіндігі болғанша мұнайдан С1 –С4 көмірсутектерді
мұнай өңдеу зауытына жіберу алдында бөліп алу қажет. Мұнайдан жеңіл
көмірсутектерді және мұнай фракцияларын бөлу процесін тұрақтандыру деп
атайды.
Тиянақты жағдайға және алынатын өнімдерге қойылатын талапқа байланысты
6 мұнайды тұрақтандыруды операция және ректификация процестерін қолданып
жүргізеді. Операция дегеніміз жеңіл фракцияларды төменгі қысымда бір және
бірнеше буландырумен алу процесі. Операциянын жеке өлшеу қондырғыларында,
сыға түсуші сорап стансаларында іске асатыны туындайтыны көрсетілген.
Операцияны қолдануымен тұрақтандырған мұнайда 1,5-2% - ке дейін С 1 – С 4
көмірсутектері қалады. Жеңіл көмірсутектерді терен бөлу үшін мұнайды
құрамында ректификатциялаушы колосшасы бар арнайы тұрақтандыру қондырғысына
бағыттайды. Бұл қондырғылардың өнімдері болып:
a) Тұрақтанған мұнай;
b) Газ конденсаты, орталық газ фракциялаушы қондырғыға (ОГФҚ)
берілетін саналады. ОГФҚ өте ірі мұнай – химия комбинаттар құрамына кіреді
және бірнеше тұрақтандыру қондырғыларынын газ конденсаттарын жеке
көмірсутектеріне бөлуге арналған.
Өте ірі мұнай кен орындарында мұнайды комплексті дайындау, судан
және тұздан тазарту және мұнайды тұрақтандыру процестері құрамына кіретін
қондырғылары жұмыс істейді.
1.3.Дайын өнімнің қолданылуы.
ЭТТҚ қондырғысының мақсатты өнімі тұзсыздандырылған және
сусыздандырылған мұнай. Бұл мұнай одан әрі мұнайды атмосфералық және
вакуумды айдау бөлігіне түседі. Мұнайды одан әрі айдаудан алынатын өнімдер:
Негізінен пропан мен бутаннан тұратын сұйытылған көмірсутекті газ
(тұрақтандырушы басқы фракциясы). Бұл өнімді күкіртті қосылыстардан
тазартылғаннан соң, шаруашылықта отын газдарды бөлу қондырғыларына шикізат
есебінде пайдалануға болады.
Бензин фракциясы. 30-1800С аралығында айдалады. Каталитикалық
риформинг қондырғыларында шикізат есебінде қолданады, кейбір кездерде
автобензин компоненті есебінде де пайдаланады.
Керосин фракциясы. 120-3150 С аралығында айдалады. Ауа реалтивті
қозғалтқыштарында, жарық алуда, тракторлардың карбюратор қозғалтқыштарында
отын есебінде пайдаланылады.
Дизель фракциясы. 180-3500С аралығында айдалады. Бұрын дизель
фракциясын атмосфералық газойль, соляр майы деп атап келді. Бұл фракцияны
автомобильдерде, тракторларда, тепловоздарда, теңіз және өзен кемелерінде
орналасқан дизель қозғалтқыштардың отыны есебінде пайдаланады
Мазут. Бұл мұнайды атмосфералық айдаудың қалдығы. Қазан отыны есебінде
пайдаланады, кейбір кездерде термиялық крекинг қондырғысының шикізаты бола
алады.
Гудрон-мазутты вакуумда айдаудан қалған қалдық: термиялық крекинг,
висбрекинг, битум және майлар өндіру қондырғыларында пайдаланады.
1.4. Процестің теориялық негіздері
Өңдеуге түсетін мұнай құрамында судың және тұздардың болуы мұнай өңдеу
зауыттарының жұмысына көп зиян келтіреді. Судың мөлшері көп болса, мұнапй
айдау қондырғысының аппаратарында қысым көтеріледі, олардың қуаты кемиді,
суды қыздыруға және буландыруға артық жылу шығыны орын алады. Судың
мұнаймен бірге болуы ондағы тұздарды ерітіп, гидролиз реакциясын күшейтіп,
аппараттардың коррозиясын үдетеді.
Хлорлы натрий іс жүзінде гидролизденбейді. Хлорлы кальций тиесілі
жағдайда НСІ түзіп, 10 пайызға дейін гидролизге түсуі мүмкін. Хлорлы магний
90 пайыз гидролизденеді, яғни бұл процесс төмен температурада жүреді.
Сондықтан тұздар мұнай өңдеу аппараттарының коррозияға ұшырауының негізгі
себебі болуы мүмкін. Хлорлы магний гидролизі:
MgCI+H2O(Mg(OH)CI+HCI
мұнайдағы бар судың әсерімен және хлорлы магнийдің өзінің кристалды суының
әсерімен жүруі мүмкін. Аппараттардың гидролиз өнімдерімен бұзылуы жоғары
температура аймақтарында (пеш құбырларында, буланғыштарда, ректификациялау
колонналарында) және төмен температурада істейтұғын аппараттарда да
(конденсаторлар және тоңазытқыштар) орын алады. Кейбір тұздар қалдық
өнімдерде (мазутта әне гудронда), олардың сапасын төмендетеді.
Мұнайды айдау кезінде күкіртті қосылыстар ыдырап, күкірітті сутегі
түзіледі, ол (әсіресе хлорлы сутегімен бірге) аппараттардың коррозиясының
күшті себепшісі болады. Күкіртті сутегі жоғары температурада аппараттардың
металдарымен реакцияға түсіп, күкіртті темір түзеді:
Fe+H2S(FeS+H2
FeS тұратын қорғау қабаты металл бетін аздап болса да одан арғы
коррозиядан қорғайды, бірақ хлоридтің гидролизінен түзілген хлорлы сутегі
болған жағдайда, FeS тұратын қорғау қабаты онымен реакцияға түсіп
бұзылады.:
FeS +2HСІ(FeСІ2+H2S
Хлорлы темір су ерітіндісіне өтеді де бөлінген күкіртті сутегі
темірмен
қайтадан реакцияға түседі.
Мұнаймен бірге өндірілетін судың минералдығын немесе тұздығын 1 л
суды буландырғаннан кейін қалатын құрғақ заттар мөлшерімен өлшейді.
Мұнайлар тұздығы 1 л шикізатқа келетін милиграммен алынған хлоридтер
мөлшерімен анықталынады және оның мөлшері жерасты суының минералдану
дәрежесі мен мұнайдағы мөлшеріне байланысты. Мұнай өңдеу зауытына
жіберілетін мұнайдағы тұздар мөлшері 50 мгл-ден көп емес, ал айдауға
берілетін мұнайда – 5 мгл-ден көп емес болуы қажет.
Сондықтан, мұнайды өңдеуге жіберер алдында оны судан және тұздардан
айыру қажет. Суды және тұздарды бөлуды бірінші кезеңінен орнындағы
қондырғыларында іске асырады. Кен орнындағы мұнайды дайындау дәрежесіне
байланысты қалдық су және хлоридтер мөлшеріне қарап, үш топқа бөледі. МӨЗ
мұнайды екінші сусыздандыру және тұзсыздандыру кезеңінен өткізеді. Мұның
нәтижесінде су мөлшері 0,05-0,1%-ке дейін, ал тұздар – 3,0-5,0 мгл және
одан да төмендейді.
Кен орындарында және мұнайды МӨЗ қондырғыларында да дайындағанда,
сусыздандыру мен тұзсыздандыру үшін, ал МӨЗ – де жасанды, арнайы мұнай мен
таза судан дайындағанда, мұнай эмульсияларын бұзу процестерін пайдаланады.
Мұнай эмульсия түрлері.Су мен мұнай өте қиын бөлінетін эмульсияны жиі
түзеді. Эмульсия деп бір бірінде ерімейтін немесе қиын еритұғын екі
сұйықтықтан тұратын, біреуі екіншісінде өте көп микроскопиялық тамшы
(глобул) күйінде, оның мөлшері эмульсияның бір литрінде трилиондармен
өлшенетін, жүйені атайды. Глобулдардың тараған сұйықтығын диспресс ортасы,
ал дисперс ортадағы тараған екінші сұйықтықты – дисперс фазасы деп атайды.
Шайырлы мұнайлар, құрамында нафтен қышқылдары немесе күкіртті қосылыстары
бар эмульсия түзуге өте бейімдеу келеді. Эмульсияның түзілуіне мұнайды
өндіруде оны сумен өте қатты араластыру әсер етеді.
Кейбір кездерде заттар тіптен өте аз концентрацияда ерігеннің өзінде
сұйықтықтың беттік кернеуін едәуір төмендетеді. Беттік кернеуді
төмендететін заттарды беттік-активті заттар дейді. Бұл заттардың
ерекшелігі, олардың құрамында, әдетте көмірсутекті радикал (молекуланың
гидрофобты бөлігі) және полярлы топты бөлік (молекуланың гидрофильді
бөлігі) кіреді. Екі фазалы сұйық жүйедегі фазараралық шекте полярлы
заттардың әсерінен, беттік кернеудің төмендеуін – қосылған заттың жүйе
компанентінде оған еріткіштің біркелкі тарамауымен түсіндіріледі. Шекара
фаазадағы оның концентрациясы еріткіштің барлық көлемдегісінен жоғароы
болады. Басқаша айтқанда, қосылған полярлы зат еріткіштің беттік қабатымен
адсорбцияланады да оның беттік энергиясын төмендетеді. Осының нәтижесінде
фаза бөлу некарасында адсорбцияланушы қабат түзіледі, оны еріткіш бетіндегі
беттік-активті заттың молекуласы қабаты деп қарауға болады.
Әртүрлі эмульсия, оның ішінде мұнай эмульсиясы де агар бір-бірінде
ерімейтін сұйықтыққа механикалық әсер дисперстенуге алып кеп соққанда,
түзілуі мүмкін. Сұйықтықтардың беттік кернеуі аз болған сайын тамшының
түзілуі жеңіл жүреді, яғни сұйықтықтың жалпы беті өседі, себебі ол аз күш
жұмсауды қажет етеді. Бірақ екі таза бір бірінде ерімейтін сұйықтықтарды
араластырудан кейін алынған эмульсия тұрақтығы жоғары болмайды. Ауырлау
сұйықтық түбіне отырады, дисперс фазасының тамшылары бір қабатқа бөлінуіне
алып келіп соғады. Тек қана дисперстігі өте жоғары дәрежеде, дисперс
фазасының тамшысының диаметрі микрометрдің ондық бөлшегімен (10-7м)
өлшенгенде және молекулааралық күшті нравитациялық күштер теңестіргенде
эмульсияны бұзу қиындайды.
Эмульсияның түзілуі мен тұрақтануына жәрдемдесетін заттарды
эмульгаторлар дейді. Оларға мұнайдың шайырлары, асфальтендері, асфальтоген
қышқылдары және олардың ангидридтері, нафтен қышқылының тұздары, тағы да
әртүрлі анорганикалық қоспалар жатады.
Тұрақты мұнай эмульсиларының түзілуіне әртүрлі қатты көмірсітектері –
парафиндер, церезиндер, церезиндер және қоспа алкансақиналкан
көмірсітектерінің микрокристалдары қатысады, олар эмульсия глобуласының
бетіне адсорбцияланып, тұрақты қабат түзеді. Шикі мұнайда эмульгатор болып
көбінесе шайырлар саналады. Олар мұнайда жақсы ериді және суда ерімейді.
Шайырлар мұнай-су шекарасындағы бетке адсорбцияланып, мұнай жағынан беттік
қабатқа түседі де, су бөлшегінің айналасында тұрақты қабат түзеді.
Мұнай қышқылдарының алюминий, кальций, магний және темір сабынтұздары
мұнайдың және оның дистиллятарында жақсы ериді сондықтан олар гидрофобты
эмульсиялар түзуге көмектеседі. Керісінше мұнай қышқылдарының натрий
сабынтұзы суда және көмірсутектерінде жақсы ериді. Сондықтан олар су фазасы
жағындағы беттік қабатқа, мұнай тамшыларын қоршап, адсорбцияланады да,
мұнайдың судағы гидрофилді эмульсиясының түзілуіне жәрдемдлеседі.
Эмульгаторлардың екі түрі де болған жағдайда эмульсиялардың айналуы, яғни
бір түрінен екінші түріне өтуі мүмкін. Осы құбылысты кейбір кездерде
эмульсияларды бұзуда пайдаланады.
Мұнай эмульсияларының қасиеттері. Мұнай эмульсияларына мынадай физика-
химиялық қасиеттер тән: дисперстік, тұтиқырлық, тығыздық, электр қасиеті,
тұрақтылық. Дисперстік деп дисперс фазасының дисперс ортадағы бөлінуін
атайды. Дисперс фазасының эмульсиялардағы мөлшері 0,1-нан 100 мкм-ге дейін
өқгереді. Мұнай эмульсияларының электр тогының өткізгіштігі судың, эмульсия
дисперстігінен, тағы да суда еріген тұздар мен қышқылдар мөлшеріне
байланысты. Мұнай эмульсияларының тұрақтылығына, яғни белгілі уақытта мұнай
мен суға бөлінбейтін, дисперстік, араласушы сұйықтар температурасы,
эмульсия құрамында эмульгаторлардың болуы әсер етеді.
Мұнай эмульсияларын бұзу әдістері: мұнай эмульсияларын бұзу тетігі
бірнеше сатыдан тұрады: 1) су глобулдарының қақытығысуы; 2) глобулдардың
үлкендеу тамшыларға бірігуі; 3) тамшылардың тұнуы.
Эмульсияны бұзу үшін өндірістік тәжірибеде мынадай әдістерді
қолданады: 1) механикалық; 2) термиялық; 3) химиялық; 4) электр тогымен
әсер ету.
Механикалық әдістерге тұндыру, центрифугирлеу және сүзу жатады.
Тұндыру процесін мұнайды кен орын жинау жүйесінде шикізат резервуарларында
судың негізгі бөлігін бөлу үшін пайдаланады. Сүзу және центрифугирлеу
әдістері іс жүзінде қолданыс таппады.
Термиялық әдіс жылу пайдалануға негізделген. Эмульсияны қыздырғанда
эмульгатордың жұқа қабығы кеңейеді де, кейін жарылады, ал сұйықтық
тамшылары бір-бірімен бірігеді.
Эмульсияларды бұзу үшін химиялық әдіс – эмульгатормен әрекеттеу – су
тамшыларының қабаттарының құрылымдық-механикалық тұрақтылығын әлсірететін
қаптау – көп қолданылуда.
Электр тогымен эмульсимяларды бұзу су глобуласының электр өрісінің
әсерімен соқтығысып, іріленуіне негізделген. Мұнай эмульсиясы айнымалы
электр өрісіне түскенде, теріс зарядталған су бөлігі тамшы ішінде қозғала
бастайды да, нәк тәрізді пішін алып үшкір жағымен оң зарыдты электродқа
бағытталады. Электродтардың полярлығын ауыстырғанда тамшы конфигурациясы
өзгереді. Кейбір тамшылар электр өрісінде оң электрод бағытында, бір-
бірімен соқтығысып қозғала бастайды, бірігіп іріленеді де бөлініп төмен
түседі.
Өндіріс тәжірибесінде мұнайдағы тұзды сумен бөлу үшін эмульсияларды
бұзудің қосарланған әдістерін – термохимиялық, электртермохимиялық және
басқаларын қолданады.
Кен орындарында эмульсияны құбыр ішінде және термохимиялық бұзу
әдістері көп тараған.
Эмульсияны құбыр ішінде бұзу мынаған негізделген. Ұңғының құбыр
аралық аумағында немесе мұнайды жинау коллекторының кіре берісіне 1 т шикі
мұнайға есептегенде, 15-20 г эмульгатор беріледі, ол эмульсияны кенжардан
мұнайды дайындау қондырғысына дейінгі қозғалу процесінде бұзады. Процесс
тиімділігі мына факторларға – эмульсияның деэмульгатормен араластыруды
жеделдетуі мен жүргізу уақытына, ағым темпаратурасына, эмульсиядағы судың
мөлшеріне байланысты. Эмульсияны құбыр ішінде бұзу әдісін қолдану мұнайды
дайындау қондырғыларының қуатын арттырады, дайындау сапасын жақсартады.
Елдегі өндірілетін мұнайдың 80 пайызы кен орындарында судан айыруды
термохимиялық қондырғыларда жүргізеді. Жай термохимсиялық судан айыру
қондырғылары атмосфералық қысчымда істейді. Мұнайға деэмульгатор қосады,
одан кейін ол жылытылады да, тұндыру резервуарына түседі. Мұнайды бұлай
әрекеттегенде, тығыз жабылмайтын резервуарларда жеңіл мұнай фракцияларының
жоғалуы мүмкін.
1.5.Технологиялық процестің жобалануы және толық сипаттамасы.
Мұнайды электр тогымен тұздан айыру.Термохимиялық судан айыруда
мұнайдағы судың мөлшері 0,5-1,0-пайызға дейін төмендейді, сонымен бірге
тұздардың едәуір бөлігі бөлінеді. Бірақ мұнайлардың көпшілігі қосымша
судан және тұздардан тазалауды қажет етеді. Мұндай тазалауды
электртермохимиялық әдісспен, термохимиялық тұндырумен эмульсияны электр
өрісінде әрекеттеу арқылы жүргізеді. Мұнайдан су мен тұздарды бөлудің
электртермохимиялық қондырғысын электртұзсыздандырушы (ЭТТК) деп атайды,
оларды кен орындарында да және МӨЗ да пайдаланады. Қазіргі кезде ЭТТК іс
жүзінде барлық МӨЗ құрамында бар. Көптеген зауыттарда электртұзсыздандыру
қондырғыларымен біріктіріліп тұрғызылады да олардың бір бөлігін құрайды.
Технологиялық жүйе. Өз алдына тұратын принципиалды жүйе . Мұнай МӨЗ
шикізатқа арналған резервуарлардан құбырмен 1 сораптың қабылдау бөлігіне
түседі. Сораптың қабылдау желісіне, сонымен бірге деэмульгатор және
коррозияны болдырмау үшін әлсіз сода ерітіндісі беріледі. Мұнайдың
деэмульгатормен және сода-сілті ерітіндісімен қоспасы 2 жылуалмастырғыш
арқылы, судан айырылған мұнай ағымымен жылу үшін өткізіледі. Одан кейін
шикі мұнай 3 юуқыздырғышта қосымша қыздырылады да, реттеуші алмастырғышқа
беріледі, мұнда мұнайға су қосылады. Араластыру нәтижесінде жасанды түрінде
түзілген су мұнай эмульсиясы 5 электрдегидратордың бірінші баспалдағына
түседі, онда электр тоғының әсерімен эмульсияның бұзылуы жүріп, мұнайдан
судың және тұздардың (олардың мөлшері 8-10 рет төмендейді) негізгі бөлігі
бөлінеді. 5 дегидратордан мұнай 6 электрдегидратордың екінші сатысына
қайтадан әрекеттеу үшін түседі. 6 дегидраторға беру алдында мұнайға тағы да
су береді. 6 дегидратордан судан айырылған мұнай 2 жылуалмастырғыш, 8
тоңазытқыштан өтеді де судан айырылған мұнай резервуарларына беріледі.
Электрдегидраторларда бөлінген су 9 мұнай айырғышқа, қосымша тұндыру үшін
жіберіледі. Ұсталынған мұнай 12 сыйымдылық арқылы шикізат сорабының
қабылдау бөлігіне қайта түседі, ал бөлінген су суытылғаннан кейін,
канализацияға түсіріліп, тазалауға жіберіледі.
Технологиялық режим. Тұздардан айыру процесінің температурасы мен
қысым тазаланатын мұнай қасиетіне байланысты. Тұтқырлығы төмен тұрақты
эмульсия түзбейтұғын жеңіл мұнайларды тұздардан айыруды 80-1000С,
бірақ мынадай мұнайлар, мысалы, Ромашка, Арлан, Маңғыстау үшін 130-1400С
оптималды болып есептелінеді. Тұзсыздандыру температурасын көтеру электр
ток өткізгіштікті және ток күшін көтереді, изоляторлар жұмысын
күрделендіреді. Деэмульгаторды мұнайға біркелкі беру үлкен мән атқарады.
Деэмулгаторлардың шығыны 10-нан 30 гт-ға дейін және ол су мен мұнайдың
түзілген эмульсия тұтқырлығына байланысты. Өндірісте деэмульгаторларды
органикалық еріткештерде концентрациялық ерітінді күйінде шығарады, олардан
қолдану алдында 1-5% судағы ерітіндісін даярлайды.
Сілтіні мұнайға бос күкіртті сутегімен жүретін коррозияны басу үшін
береді, сонымен қатар ұңғыны қышқыл ерітіндімен әрекеттестіргенде, мұнаймен
араласып кететін анорганикалық қышқылдарды нейтралдау үшін береді. Жуу суы
есебінде өзен суын, бу конденсатын және айналма су жүйесінің суын
қолданады.
Ромашка мен БатысСібір мұнайларының қоспасын тұзсыздандыру қондырғысының
технологиялық режимінің көрсеткіштері төмендегідей:
Мұнайды қыздыру температурасы 0С 130-140
Электродегидратордағы қысым, МПа
І сатысында 1,6
ІІ сатысында 1,2
Электродаралық кеңістіктегі кернеу, кВ 33
Жуатын су шығыны
І сатыға 5-ке дейін
ІІ сатыға 3-ке дейін
Судың мұнайдағы мөлшері
ЭТТҚ дейін 1,0
ЭТТҚ кейін 0,10-0,15
Тұздар мөлшері, мгл
ЭТТҚ дейін 180-ге дейін
ЭТТҚ кейін 5-ке дейін
Мұнайды сусыздандыру мен тұзсыздандырудың экономикалық тиімділігі.
Айдауға түсетін мұнайдағы түздардың мөлшерін 8-14 – тен 3 мгл дейін
азайту, алғашқы айдау қондырғыларының жөндеу аралық уақытын 1-2-ден 3-5
жылға дейін ұзартып қоймай, сонымен қабат кейінгі өңдеу қондырғыларының да
жөндеу уақыт аралығын да ұзартады, отын, реактивтер, катализаторлар шығынын
кемітеді. Мұнайдағы хлоридтердің мөлшерін бар болғаны 1 мг төмендету –
алғашқы айдау қондырғыларында 1 т өңделетін мұнайға есептегенде 1,1 тиын
экономикалық эффект береді.
Соңғы жылдары кен орындарынан МӨЗ түсетін мұнайдағы тұздар мөлшері
күрт кеми бастады: егер 1973 жылы МӨЗ берілетін мұнай көлемі құрамында
тұздар мөлшері 300 мгл (тек 31,4 процент ғана) болса, қазір бұл көрсеткіш
90 процентке жетті. МӨЗ жақсы дайындалған мұнайдың түсуі, оның зауыт ЭТТҚ
тұзсыздануын тереңдетуді жеңілдетеді, сондықтан тұзсыздандыру баспалдақтары
кемиді, ағын да су мен суқоймаларына түсетін тұздар мөлшері азаяды, бұл
қоршаған ортаны қорғауда үлкен мән атқарады.
Кен орындарынан түсетін мұнайдағы тұздар мөлшерін кеміту, тиімді де
эмульгаторларды және жетік электрдегидраторларды қолдану зауыт ЭТТҚ мұнайды
терең тұзсыздандыруға мүмкіндік береді. Мысалы, 1982 жылы МӨЗ 40 проценттен
астам мұнай 3,0 мгл және одан да төмен дәрежеге дейін тұзсыздандырылды.
Кейбір мұнайлар құрамында қатты парафин көмірсутектері болмайды,
олардан арктикалық және қысқы отындарын тағы да парафинді мұнайларды
өңдеуге қажетті күрделі депарафиндеу процесінсіз –ақ, төмен температурада
қататын майларды алуға болады. Күкіртті және жоғары күкіртті мұнайлардан
дизель отындарын алу мұнай өңдеу зауытының технологиялық жүйесіне
күкіртсіздендіру процесін, мысалы, гидротазалауды өндірумен байланысты.
Күкірті жоқ немесе аз кұкіртті мұнайларды өңдеуде бұның қажеті болмайды.
Мұнайдан алынатын әртүрлі майлар сорттарына сұраныс, отындар сұранысына
қарағанда біршама аз. Сондықтан май өндіруге тек ерекше майлы деп аталатын
мұнайларды жұмсайды. Олардан басқа майсыз мұнайларға қарағанда, аса
күрделі емес, технологиялар мен жоғары сапалы және шығымы көп майлар алуға
болады.
Кейбір мұнайлардың шайырлы компаненттері ерекше қасиет көрсетеді,
сондықтан олардан өте жоғары сапалы құрылысқа және жолға қажетті бетондар
алады.
Осы келтірілген мысалдар мұнайларды технологиялық тұрғыдан дұрыс
сорттау қажеттігін және оларды негізсіз араластыру экономикалық жағынан
тиімсіздігін көрсетеді.
Бірақ кен орнының әртүрлі мұнай қабаттарынан өндірілген мұнайларды
өз алдына жинау, сақтау және айдау кен орнын шаруашылығын күрделендіреді,
резервуар паркін және мұнай құбырларын көбейтеді. Сондықтан, физика-
химиялық және тауарлы қасиеттері жақын мұнайларды кен орындарда араластырып
бірге өңдеуге жібереді. Мысал есебінде Ромашка мұнайының қоспасын,
Қазақстанда Ембідегі екі Мақат-Доссор, мұнай қоспасын және басқаны
келтіруге болады. Мұнай қоспасын пайдалануда жақсы нәтиже көрсететін мысал
есебінде Грозныйдың жеңіл және ауыр мұнайларын өңдеуге жіберуді келтіруге
болады. Мұнда кен орнынан зауытқа ауыр мұнайды айдау жеңілденеді, қоспадан
алынатын қозғалтқыш отындарының сапасы қажетті деңгейде болады.
Егер зауытқа әртүрлі бірнеше мұнай қоспалары өз алдына құбырмен
түссе, онда оларды өз алдына өңдеу тиімді. Мысалы, Омскідегі МӨЗ Самотлер
кен орнының мұнайын, құрамында мөлдір фракциялары көп және күкірті аз
болғандықтан, отын алу жүйесі бойынша өңдеп, кокс алады, ал құрамында май
фракциясы көп, оның тұтқырлық индексі жоғары Усть-балық мұнай қоспасын –
отын-май жүйесі бойынша өңдейді. Осы зауытта мұнайларды өз алдына өңдеудің
тиімділігі жоғары.
Сонымен мұнайларды сорттау жөнінде мынадай қорытындылар туындайды:
- мұнайларды сортқа бөлу алдында шикізаттың және одан алынатын өнімдердің
тауарлық қасиеттерін терең және барлық бағытта зерттеу қажет;
- физика-химиялық қасиеттері жақын мұнайларды ғана араластыруға болады;
- бір компоненттің асыл қасиеттерінің, мұнай қоспасындағы екінші
компаненттің сапасының төмендігінен, жоғалтуына алып келіп соғатын
мұнайларды араластыруға болмайды;
- егер қосынды шикізатты асыландыруға көп шығын шығармай, нормаға сәйкес
мұнай өнімдерін алуға, құнды реагенттер, күрделі технологиялық процестер
және тазалау тәсілдерін қолдану арқылы жетуге бағытталса, әртүрлі қасиеті
бар мұнайларды араластыруға болады.
1.7. Технологиялық процестің автоматтандырылуы
Процестер мен Өлшем ТехникалыПрибор-лаЕскерту
аппараттардың бірлігі қ рдың
аталуы пара-метрдәлдік
лер класы
1. Тұндырғыш мм 800-1000 1,0 Програмды-логика-лық
“Мұнай- басқару, ескер-ту және
су” бөлігінің авариялық
деңгейі сигнализация,
регистрация
Температу- 0С 18-20 1,0 МПУ №1 бақылау,
ра ЦПУ-дағы регистрация
Қысым кгссм3 5,5-6,5 1,0 Блокировкілеу,
сигнализация,
МПУ-№бақылау.
Регис-трация, ескерту
сиг-нализациясы және
ЦПУ-дағы авариялық
бөлім
Қысым кгссм3 5,5-6,5 1,0 Блокировка,
сигнализация, МПУ №
бақылау. Регистрация,
ескер-ту
сигнализациясы және
ЦПУ-дағы авариялық
бөлім
2. Мұнайды кгсағ 210900-302,0 Програмды-логика-лық
пешке беретін 3200 басқару, ескер-ту және
құбыр авариялық
Мұнай сигнализация,
шығыны регистрация
Мұнай 0С 18-25 1,0 Сигнализация, МПУ №1
Температура-сы бақылау, Регис-трация
және ескерту
сигнализациясы
Құбырдағы кгссм3 10,0-11,02,5
қысым
3. Пеш кгсағ 32000-46 Бақылау
№1 000 сигнали-зация, МПУ №1
сепарация ба-қылау. Регистрация,
қон-дырғысындағы ЦПУ-дағы ес керту
мұнай шығыны сигнализациясы
Пештен 0С 45-50 1,0 Сигнализация, МПУ
шығардағы №1бақылау, ЦПУ-дағы
мұнайдың регистрация
температурасы
Пештен кгссм3 7,8-8,2 2,0
шығардағы
құ-бырдағы
мұнай-дың қысымы
Отын кгссм3 682 2,0
Газының пеш-тегі
шығыны
4. мм 700-15002,0 Автоматты бақылау,
Элект-родегидрат програмды-логика-лық
ор басқару, ескер-ту және
“Мұнай-су” авариялық сигнализация
фаза бөлімінің
деңгейі
Мұнай мм 3400 2,0 Блокировка, бақы-лау,
деңгейі МПУ-дағы
сиг-нализация,
авария-лық
сигнализация
Электродегидрато0С 45-50 1,0 Бақылау, МПУ №1
р 1 сигнализациясы,
мұнай ЦПУ-дағы регистрация
температурасы
кгссм3 6,3-6,7 2,5 Програмды-логика-лық
температура басқару, ескер-ту және
авариялық
сигнализация,
регистрация
Газсыздан- кгсағ 227000-22,0 Бақылау, МПУ №1
дыру 40000 сигнализациясы,
қондыр-ғысына ЦПУ-дағы регистрация
жұмса-латын
мұнай шығыны
Мұнайдың % масса 0,5 көп 0,5
құрамындағы су емес
Мұнайдың мгл 100 көп 0,5
құрамындағы тұз емес
кгсағ 8500-1202,0 Бақылау, МПУ №1
Сорапқа 00 сигнализациясы,
жібе-рілетін регистрация, ЦПУ-дағы
электрогидра-тор “min” және “max”
дағы су шы-ғыны ескерту сигнализациясы
5. Сепаратор мм 1100-1402,0 Автоматты бақылау,
Мұнай деңгейі 0 програмды-логика-лық
басқару, ескер-ту және
авариялық
сигнализация,
регистрация
Мұнай деңгейі мм 1500 2,0 Максималды дең-гейдегі
ЭЗ-21 блоки-ровкасы,
сигнали-зация және МПУ
№1 бақылау.
Регис-трация,
авариялық сигнализация
Мұнай деңгейі м 1100-1402,0
0
Мұнай 0С 45 1,0 Сигнализация, МПУ
температурасы №1-дегі бақылау.
ЦПУ-дағы регистрация.
Сепараторда кгссм3 0,05-0,22,5
ғы қысым
Сепараторда кгссм3 0,05-0,22,5
ғы қысым
Факелге кгсағ 3700-6002,0
жіберілетін 0
газ-дың шығыны
6. Дренажды мм 350-12002,0 Програмды-логика-лық
сыйымдылық. басқару, 4-7021
Мұнай деңгейі сорабындағы
блоки-ровка,
сигнализация,
МПУ№1бақылау. Ре
гистрация, ескерту
Мұнай деңгейі мм 2300 2,0 Сигнализация, МПУ №1
бақылау. Регистрация,
ЦПУ-дағы авариялық
сигнализация
Мұнай 0С 10-50 1,0
температурасы
7. кгссм3 2,5-4,0 2,5 Құбыр блокировка-сы,
Сыйымдылы-қтағы програмды-логи-калық
құбыр басқару,
Шығардағы сиг-нализация, МПУ №1
қысым бақылау. Регистра-ция,
ЦПУ-дағы шек-ті
авариялық
сигна-лизациясы
Подшибник- 0С 30-50 1,0
тің
температу-расы
Құбырға кгссм3 1,0 2,5
берілетін төмен
сұйықтық қысымы емес
1.8. Еңбекті қорғау
Мұнай-газ саласында жарақатттануды және кәсіби ауруларды жүйелі түрде
төмендетіп, алдын алу үшін техника қауіпсіздігі талаптарының орындалуын
қадағалап отыру қажет. Еңбекті қорғау бойынша барлық жұмысшыларды
арнайы техника қауіпсіздігі қызметкерлері орындайды.
Техника қауіпсіздігі бөлімінің жұмысшылары басқа бөлімшелермен кәсіп
одақ ұйымымен бірге номенклатуралық шараларды және еңбекті қорғауды
жақсарту, сонымен қатар санитарлы сауықтыру шараларының кешенді 5 жылдың
жоспарын құрып ,олардың орындалуын бақылайды.
Техника қауіпсіздігі бөлімі міндетіне жаңа шараларды басқа өндіріс
орындарының тәжербиелерін пайдалануы енгізу де жатады. Бөлім осы мақсатта
ғылыми зерттеу орындаруымен байланысты болалды. Сонымен қатар
жұмысшыларды инструктаждан өткізіп, оқуларын ұйымдастырады.
Өндіріс ғимараттарының өрт қауіптілігі технологиялық процестерінің
өрт қауіпсіздігімен анықталады. Ғимаратта туындаған өрттің ұзақтылығы және
температуралық режимі ондағы жанғыш материалдардың мөлшеріне, жану
жылуына және жану жылдамдығына тәуелді.
Қазіргі таңда жарылыс және өрт қаупін сандық бағалау әдістері
жоқ.Сандық салыстырмалы деректерді қолданылуында өндірісте түзілетін
заттардың физика-химиялық қасиетіне сүйеніп, өрт немесе жарылыстың туындау
және таралу ықтималдығын анықтайды.
Мұнаймен газ өндіруде өрт құбырларда да таралу мүмкін. Келесі
шараларады қолданып ,өрттің таралуының алдын алуға болады:
-құбыр өткізгіштерде кері клапондар,сүзгілер орнатады;
-газ өткізгіштерде мембраналар, гидравликалық қақпақтар, өрт бөгеттерін
орнатады;
-өртке қарсы бөгеттерде (қабырғаларда ) автоматты енсікшелер жасайды.
Өрт таралуын азайтатын қондырғыларда сонымен қатар сұйықтықтарды
авариялық құйып алуға арналған резервуарлар жатады.
Еңбекті қорғау аймағындағы практикалық жұмысшылар жалпы еңбек
заңдылығын анықтайды. Ол төмендегідей мәселелерді қамтиды.
1. Еңбек келісім шарты;
2. Кадрлар даярлау және олардың квалификациясын жоғарлату;
3. Жұмыс уақыты;
4. Демалыс уақыты;
5. Еңбек ақы кепілдіктер және компенсация;
6. Еңбек тәртібі;
Авария – бұл ғимараттардың механизмдерінің, құрал-жабдықтарының
зақымдалып, бұзылып істен шығуының кенеттен болуы. Әр авариядан кейін
оның себептерін анықтап,олардың алдын алу үшін шаралар қолдану мақсатында
зерттеулер жүргізіледі.Барлық авариялар 2 категорияға бөлінеді.
Өнеркәсіптегі бірінші категориялы аварияға істен толық немесе жартылай
шығын құрал жабдықтар мен аппараттар және қосымша оны қалпына келтіру
үшін арнайы қаржы бөлу жатады.
Екінші категорияға нәтижесі басты және қосымша жұмыстардың қатардан
шығуы жатады, нәтижесі өнімді, шығынның бірі бөлігі немесе толық тоқтап
қалуы мүмкін және қалпына келтіру үшін шығындарды өтеу қажет. Аварияның
дамуы көп жағдайда белгілі сатылдар бойынша жүреді және олардың әр
қайсысын ликвидациялауға болады.
Авария ликвидация журналы мен әкімшілдік –техникалық тұлғалар
бөлімше жұмысшылары, сонымен қатар газ құтқарушы және өрт қызметкерлекрі
толық танысу қажет. Осы жоспармен танысқан әрбір жұмысшы танысқандығы
жөнінде қол қояды. Жоспармен танысқандығын құрастырған кестеге сай
техника-қауіпсіздігі бөлімі тексеріп отырады.
Мұнай мен газ өндеу зауытында авариялық жағдай мынадай кезде пайда
болуы мүмкін:
-электр қуаты болмағанда;
-бақылау өлшегіш аппараттары дұрыс нәтиже көрсетпеген жағдайда;
- үлкен, күрделі және керек аппарат анемесе қондырғы істен шыққанда
(электрдегидратор, абсорбер, сепаратор, мұнайды терең дегазациялау
қондырғылары т.с.с.);
-еріткіштердің құрамын өзгерткенде, ал бұл өзгерісті оператор білмеген
жағдайда апат болуы мүмкін, яғни еріткіштерді ауыстырғанда (мысалы:
диэталонаминнің орнына үшэтиленгликольді қолданғанда, ол кезде аппарат
істен шығады, демек процесс тоқтайды , бұл кезде газ ауаға шығуы мүмкін ,
ал газбен бірге күкірт сутекте шығады, осы кезде адам өмірі қауіпті
жағдайда);
-катализатордың мерзімі асып кеткенде және т.б.
Еңбекті қорғаумен қауіпсіздік техникасы.
Мұнай мен газды өндеудегі қауіптілік көздері. Мұнай жанғыш газдар
және мұнай өнімдері қауіпті және зиянды қасиетті заттар.Өндірістерде
мұнай мен газдарды өндегенде технологиялық режимдерді бұзу, қауіпсіздік
ережесін сақтамаудан авария және қатерлі жағдайлар болады, жұмысшылардың
кәсіби ауыруы орын алады.
1.Авария мен мұнай өнімдерінің жанған заттар жне одан бөлек белгілі
бір температурада өзінен-өзі тұратынын кетеді. Алғашқы өндеуде және
кейбір басқа процестерде шикі зат пен өнімдер өзінен-өзі тұтану
температурасына жақын, тіптен одан жоғары температураға дейін
қыздырылады. Одан бөлек қондырғыларда –құбырлы пештерде ашық отын
көздері бар.
2. Мұнай мен газды өңдеу процестерінде технолгиялық процестерінде көп
өнімдер қатысады, олардың булары ауамен қопарылғыш қоспа түзе алады.
Мұндай қоспалар жабық бөлмеде, аппараттар ішінде түзіледі. Тұтануға
себепші импульс болса, қоспа жарылады. Тұтану импульс көзі болып бұзық
электр жабдығының ұшқыны , ашық от және т.б.саналады. Жарылыс пен жану
көздері екі диэлектриктің бір-бірімен үйкелуіне немесе диэлектриктің
металмен ( мұнайды құбырмен және резинка түтігімен айдағанда,мұнай
өнімдерін бір ыдыстан екінші ыдысқа құйғанда, құрғаұқ майда өнімді
транспортпен тасымалдағанда және т.б.) үйкелуінен пайда болған
статикалық электр тоғынан да болады. Сонымен қабат тұтану көзі, ауа
электр тогының разрядталуы- найзағай бола алады.
3.Мұнай мен газды өңдеуде технологиялық процестер көбінесе жоғары
қысымда жүргізіледі және сондықтан есепті қысымнан кенеттен асып кеткен
жағдайда аппараттар мен құбыр желісі жарылып кету қауіпі сақталады.
4.Мұнай, мұнай өнімдері және көптеген реагенттер зиянды заттар
қатарына, улы қасиеті барларға жатады.
5.МменГӨЗ электродегидраторлар,электрқозғалтқ ыштары,жарық беруші
приборлар және басқа электр жабдықтары бар. Электр тоғымен дұрыс
пайдаланбағанда адамды электр тоғының соғуы, одан дененің тоқпен
жарақаттануы, күюі болуы мүмкін.
Қауіпсіздікпен күресудің негізгі шаралары.Аварияны және қатерлі
жағдайларды
болдырмау үшін қауіпсіздіктің нормалары мен техника ережелерін дұрыс
орындау қажет. Жұмысқа түсуші қауіпсіздік техникасынан, өрт және газ
қауіпсіздігінен міндетті түрде инструктаж өтеді.
Зауыттарда қауіпсіздік техникасынан және еңбекті қорғаудың мынадай
негізгі шаралары қолданылады:
1. Барлық бөлмелерде ауаны өндіріп-шығарып тұратын вентиляция
орнатылады. Егер бөлмеде қопарылыс мүмкіндігі немесе улы заттың
концентрациясы шектен тыс көп болғанда, онда мұнай жерлерге , осындай
қауіпті жағдайды сигнал беріп білдіріп , арнайы ауыстырылып тұрады.
2. Қопарылу жағынан қауіпті бөлмелерге қопарылуға қауіпсіз электр
қозғалтқыштарын қояды немесе бөлме қысымы жоғары болғанда ауасы
ауыстырылып тұрады.
3. Жөндеу кезінде қатерлі жағдайды болдырмау үшін тұрақты және ауыспалы
механизмдер орнатылады: сораптарды жөндеуге кран-балкалар, колоннна
аппараттарына кран-укосиндер, жылу алмастырғыштардың құбыр шоғырын
шығаруға экстракторлар.
4. Технологиялық қондырғылар және жалпы зауыт шаруашылықтарына тұрақты
және ауыспалы өрт сөндіру құралдары орналастырылады.
Аварияның алдын алдыру және болдырмау.
Қондырғылардағы аварияның себебі технологиялық режимнің,
қондырғыларды пайдалану ережелерінің бұзылуы, қондырғыа шикі заттың,
будың, отынның, судың, электр электр энергиясыеның берілей қалуы болып
саналады.
Қондырғыға шикі заттың берілмей қалуында оның ыстық қайта беру режиміне
көшіру керек. Егер электр энергиясы берілмей қалса,онда қондырғына авария
жағдайында тоқтату керек.Бұл жағдайда мынадай тәртіпте операциялар
орындалады: пеш шілтерлерін өндіреді, сораптың қабылдаушы және сығып
шығарушы желілеріндегі ысырмаларды жабады, осы кезде аппараттардағы
қысымды байқайды. Барлық электр қозғалтқыштар және басқа электр
жабдықтарын,электр энергиясын қайта берген кезде өзінен-өзі істеп кетпеу
үшін, өшіру қажет.Электр энергиясын қайта берген кезде қондырғына
нормалды режимге жіберу инструкциясына сәйкес іске асырады.
Аварияларды болдырмау тәртібі өндіріс инструкцияларында,қауіпсіздік
техника және өрт қауіпсіздік инструкцияларында, аварияны болдырмау
жоспарында толық беріледі.
Жеке аппараттарды іске қосу және тоқтату ережелері
Істен-шығу мүмкінділігіІстен-шығу Ескерту шаралары және
мүмкінділігінің істен шығуды болдырмау
себептері
1. Мұнай дайындау 1.Деэмульгаторды азайту 1.Деэмульгатордың
қондырғысынан шығардағынемесе қолдану-ды берілетін көлемін
судың мөл-шері 10%-ке тоқтату керек. көбей-ту немесе қалпына
дейін кө-терілген 2.Мұнайдың қабатын-дағы кел-тіру
жағдайда газ-дың мұнай судың көп болуы 2.Тоқтатылған жағдайда
құбырына кіруіне әкеліп3. Мұнайдың қыздыру мұнай мен судың қабатын
соқты-рады. температурасы төмен, реттеу
жеткіліксіз 3.Мұнайды белгілі бір
температураға дейін
қыздыру дегидрация
процесі үшін қажет
2. Термохимиялық 1.Мұнайдың қабатындағы 1.Тоқтаған жағдайда
дегидрация блогынан судың аз болуы мұнай-су қабатын р еттеу
шығардағы пластты 2. Мұнайдың керекті 2. Мұнайды керекті
судағы мұнай мөлшерініңтемператураға дейін температураға дейін
1000 мгл-н көп болуы. қыздырылмауы қыздыру мұнайды
дегидрациялауда қажет
3. Мұнай дайындау 1.Өндірістік суларда 1.Өндірістік сулардағы
қондырғысынан шығардағытұздың жетіспеуі. тұздарды көбейту
мұнайдың құрамында су 2.Берілген 2.Берілетін деэмульгатор
мен тұздың көп болуы деэмульга-тордың -дың мөлшерін көбейту.
мөлшерінің же-тіспеуінен
4. Қыздыру пешінен 1.Жанғыш пештерге 1.Керекті қысымды алу
кейін мұнай-дың қызу кіретін отын газдары-ныңүшін реттеу клапанында
температура-сының қысымының өте төмен қысымды реттеп отыру
төмендеуі болуы керек.
2. Температура 2.Реттегіште 500С
реттегі-шіндегі нақты температураны реттеу
темпера-тураның төмен
болуы
5. Бір электроклапанды 1.Двигательдегі 1.Электроклапанды қолмен
қоспау керек. статорға, плунжерге зиянқосып, сөндіруге
келген. ауыстыру, ремонт немесе
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz