Келісім шарт жасау шарты
Жоспар:
Кіріспе:
1-Бөлім:
1 Сатып алу-сату шартының ұғымы және мақсаты
1.1 Сатып алу-сату шартының мақсаты мен ұғымы
1.2 Сатып алу- сату шартының түрлері
1.3 Сатып алу-сату шартын бұзу және өзгерту
2-Бөлім:
2 Субъектілердің құқықтары мен міндеттері
2.1 Субъектілердің құқықтарды мен міндеттері және шартты бұзу немесе
өзгерту
2.2 Сатып алу-сату шарты бойынша тараптардың жауапкершілігі
Қорытынды:
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Кіріспе
Сатып алу-сату шарты азаматтық – құқықтық шарттардың кең таралған
түрлерінің бірі болып саналды. Қазақстан Республикасы Азамматтық кодексінің
ерекше бөлімінде шарттың дәстүрлі анықтамасы сақталған: сатушы тауарды
сатып алушының меншігіне өткізуге міндеттенеді, ал сатып алушы бұл тауарды
қабылдауға және ол үшін белгілі бір ақша сомасын төлеуге міндеттенеді.
Азамматтық кодекстің ерекше бөлімі сатушы мен сатып алушының әрбір
қадамын реттеп отырмайды. Жалпы ереже бойынша шарт талаптарын тараптар
өздері анықтай алады. Бір жағынан, шарттардың көпшілігі, әдетте , стандарт
ережелер шеңберінде жасалды. Бұл ережелер шарт жасар кезінде тараптар
өзгеше талаптар қоймаған жағдайлар үшін қарастырылған. Сатып алу-сату
шартының тараптарына қойылатын бірден-бір талап: барлық жағдайда да шарт
нысанасын өздері анықтаулары қажет. Сатып алу-сату шартының талаптары онда
тауардың атауы мен саны көрсетілгенде ғана келісілген болып есептеледі.
Сатып алу-сатудың жекелеген түрлері үшін талаптардың кең көлемін міндетті
түрде қамтуға қойылатын талаптар бекіту қажеттілігі қарастырылған. Мұндай
талаптар, негізінен энергиямен қамтамасыз ету, қозғалмайтын мүлік және
кәсіпорындар сату шарттарында талап етіледі. Сатушының негізгі мақсаты
сатып алу-сатудың нысаны болып саналатын тауарды шартта көрсетілген мерзім
ішінде сатып алушыға өткізу болып есептеледі, ал шартта мерзім
белгіленбеген жағдайда , мерзімсіз міндеттемелердің орындалуы туралы
ережелерге сай шешілуі керек. Егер шартта өзгеше көзделмесе, сатушы
тауарды берумен бірге сатып алушыға оның керек жарақтарын, сондай-ақ
құқықтық актілерде немесе шартта көзделген, соған қатысты құжаттарды
беруге міндетті. Сатып алу-сату шарты оны қатаң белгіленген мерзімде
орындалу талабымен жасауы мүмкін. Бұл тек мерзімі бұзылған кезде сатып
алушының шартты орындауға мүдделігі жоғалатындығы шарттан айқын туындаған
жағдайда ғана мүмкін. Сатушының мұндай шартты ондай белгіленген мерзім
басталғанға дейін немесе біткеннен кейін сатып алушының келісуісіз және
егер сатып алушы шарттың орындалуынан бас тарту құқығын пайдаланбаған
жағдайда орындауға құқығы жоқ.
Сатып алушыға берілуге тиіс тауар саны шартта тиісті өлшем
бірліктеріне сәйкес немесе ақшалай түрде көзделеді. Тауарлардың
саны туралы оны айқындау тәртібін шартта белгілеу жолымен
келісілуі мүмкін сатып алу - сату шартында берілетін
тауардың айқында мүмкін болса, мұндай шарт заңды деп
есептелмейді. Сатып алу сату шартында берілуге тиіс
тауарлар түрі, модельді түсі және басқада белгілеріне қарай
белгіленгендігі көзделеді. Сатушының мұндай шарт бойынша
тауарды сатып алуға тараптан келіскен түр түрі бойынша беруге
тиіс. Азаматтық кодекстің ерекше бөлімінде сапа кепілдігі және
тауар сапасынан қойлатын талаптардың бұзылуына сатушының
жауапкершілігі қатаң көзделеді. Сатып алынған тауардың сапасы
талапқа сай келмеген жағдайда сатып алушы шығымды өтеуді талап етуге
құқылы. Сонымен қатар әрі бір сатып алушы өз таңдауы бойынша
сатып алу бағасын төмендетуді немесе тауар кемшіліктерін тегін
жоюды немесе тауарды кемшіліктерін жоюға жұмсаған өз
шығымдарын өтуді талап етуге құқылы. Сапасы лайықты емес тауар
алған сатып алушы, сондай ақ, мұндай тауарды шартқа сәйкес
келетін тауар алмастыруды талап етуге құқылы. Мұндай тауарды
алмастыру немесе жиындықтау тек сатып алушы тауар кемшілігі
туралы дер кезінде хабарлағанда мүмкін болады. Сөйтіп,
халықаралық сауда тәжірибесіне қалыптасқан тауар кемшіліктерін
хабарлау тәртібі және бұл тәртіпті бұзу салдары ескерілген.
Сатып алу сату шарты бойынша сатушы сатып алуға жиынтылығы
туралы шарттың талаптарына сәйкес тауар беруге міндетті, шартта
ол болмаған жағдайда жиынтықлығы айналымы дағдылармен немесе
әдетте қойлатын өзге де талаптармен белгіленеді . Сатып алушы
тауарды алғанға дейін немесе кейін оның толық бағасы
мөлшеріндегі сонымен төлеу тиістілігі көзделген. Сатып алушы
тауар ақысын төлеу міндетін орындамаған жағдай сатушы тауар
бағасын ғана емес, бөтен адамның ақшасын қолдану пайызын талап
етуге құқылы. Негізінен тауарлардың көтерме айналымы, кәсіпкер
сатушылар мен сатып алушылар арасындағы қарым қатынас тауар
жеткізілімі ретінде белгіленген. Мұндай комерциялық қарым- қатынастар
талаптарын, ең алдымен, оған қатысушылар анықтайды.
Сонымен қатар коммерциялық айналымның заңда көзделуді және
тараптардың басқаша келісімі болмаған жағдайда қолдануды қажет ететін
танымал стандаттары бар. Бұл бөлімде халықаралық сатып алу-сату шарттары
туралы Вена конвенциясында бекітілген, сонымен қатар біздің елімізде
қалыптасқан тауар жеткізілімнің кезеңдері, тәртібі, жетіспеген тауардың
орнын толтыру, оларды таңдау, жеткізілген тауар үшін есеп айырысу,
жеткізілім талаптарыңың бұзылу салдарлары туралы ережелер ескерілген.
Жеткізілім түрлері ретінде әдеттегі сатып алушымен салыстырғанда
дайындаушыға бірқатар қосымша міндеттер жүктейтін ауылшаруашылық
өнімдерінде келісім шарт жасасу қатынастары реттелген. Тұнғыш рет заң
деңгейінде энергиямен жабдықтаудың арнайы ережелерін бекіту қарастырылған.
Тұтынушы- азамат үшін энергиямен жабдықтау шарты қатынастары , оны
нақты желіге қосқан сәтте пайда болады. Тұтынушыларды энергиямен жабдықтау
тұрақтылығы шарт мерзімі аяқталғаннан кейін шарты тоқтату немесе өзгерту
туралы тараптардың біреуінің өтініші болмаған жағдайда шарттың әрі қарай
өзінен- өзі ұзартылуымен қамтамасыз етіледі. Энергиямен жабдықтайтын
ұйымның, қандай да болмасын сатушы сияқты, энергия сапасы туралы
талаптардың бұзылуына толық жауаптылығы көзделген. Басқа да талаптар
бұзылған жағдайда энергиямен жабдықтаушы ұйым осыдан келтірілген нақты
залалды өтеуге міндетті.
Кәсіпорын сату туралы шарт жасау басқа сатып алу-сату шарттарына тән
емес ерекше әрекеттерді талап етеді. Шарт жасаудағы қажетті талаптарға
мыналар жатады: тараптардың инвентаризация актісін және бухгалтерлік
баланс жасауы және оны қарастыруы, тәуелсіз аудитордың шешімін алуы,
кәсіпорының барлық міндеттерінің тізімін анықтау.
Кәсіпорын саудасында, барлық жағдайда, бір жағынан, сатушы сатып
алушыға талап құқығын береді, екінші жағынан, сатушы сатып алушыға талап
құқығын береді, екінші жағынан, оған қарыздарды аударады, ал бұл, өз
кезегінде, несие берушінің келісімін талап етеді. Сатушы мен сатып алушы
несие берушінің келісімінсіз сатып алушыға аударылған кәсіпорын қарыздары
бойынша бірге жауапкершілік тартады.
Азаматтық кодекстің 25-тарауында сатып алу – сату шарттарының
жекелеген түрлері бөлек- бөлек реттелмеген. Басқа принцип көзделген:
бөлшектеп сатып алу –сату, жеткізілім, энергиямен жабдықтау, келісім- шарт
жасасу, кәсіпорын сатуға байланысты қатынастар, шарттардың бұл жекелеген
түрлері туралы арнайы ережелермен өзгеше көзделмесе, сатып алу- сату шарты
туралы жалпы ережелермен реттеледі.
1-Бөлім 1. Сатып алу-сату шартының мақсаты мен
ұғымы
1.2 Сатып алу-сату шартының мақсатымен ұғымы.
Сатып алу-сату шарты бұл -мүлікті ақылы беруді қамтамасыз ететін
шарттардың бір түрі. Әрекет етуші азаматтық –құқықтық нормалар оның
бірнеше түрін реттейді, олардың әрқайсысының ерекшелігі, олар қолданылатын
салалардың ерешелігіне байланысты. Қазіргі кезде оның түрлі қолданыс
табатынын айта кеткен жөн. Жеке кәсіпкерлер мен мемлекеттік кәсіпкерлер
арасындағы дәстүрлі тауар айырбастаумен қатар, олармен мемлекеттің мұқтажы
үшін тауар сатып алуда қамтамасыз етіледі. Әрбір шарт арнайы субъект
құрамымен, оны жасасу тәртібімен және өзге қырларымен ерекшеленеді. Тауар
жеткізілімі шартында және сатып алу-сату шартының жалпы ережелерімен
салыстыратын болсақ ерекшеліктер байқалады. Дегенмен, ол өзінің алуан
түрлілігіне қарамастан, азаматтық құқықтық шарттардың ең тұрақты
түрлерінің бірі болып табылады. Бұл шарттың жалпы ережелері ұзақ даму
жолынан өткен және олардың тек өмірге сәйкес келетіндері ғана сұрыпталған.
Осы екі көзқарастар сырттай тек теориялық болып келгенініе қарамастан,
оларды одан әрі негіздеу мемлекеттік және оның құрған заңды тұлғаларының
қарым-қатынастарының тәжірибелік мәселелерін шешуге мүмкіншілік бере алады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 406-бабына сәйкес: Сатып
алу-сату шарты бойынша мүліті бір тарап (сатып алушының) меншігіне
шаруашылық жүргізуіне немесе жедел басқаруына беруге міндеттенеді, ал сатып
алушы бұл мүлікті тауарды( қабылдауға және ол үшін белгілі бір ақша сомасын
(бағасын) төлеуге міндетті. Мұндай анықтама қатысушылардың қатарын толық
қамтуға мүмкіндік береді. Оған азаматтар және субъект ретінде әкімшілік
аумақтық бірлестіктер қатыса алады.
Сатып алу-сату шартын меншікке жеке сипаттармен анықталған заттарды
беретін шарт ретінде бағалау мүлікті құқықтарды сату ерекшелігін ескеруді
талап етеді.
Шарттың жасалуы мен орындалуының бір уақытпен сәйкес келуі бұл ережені
өзгертпейді.
Сатып алу-сату шарты-ақылы шарт. Тауарды беру оның сату бағасын алуды
талап етеді. Бірқатар жағдайларға сатып алу бағасы тауардың экономикалық
тепе-теңі болып келмейді, бірақ шартта кіріптарлықпен жасалған мәміле
көрініс таппауы керек, сол сияқты бағаны қалыптастыру жөніндегі міндетті
нормалар да бұзылмауы керек. Оның ақылы мінезін ескеру кәмелетке толмаған
немесе әрекетке қабілетсіз тұлғалардың құқықтарын қорғау негізінде болуы
тиіс. Сонымен бірге, бұл мемлекеттік мүліктік мүдделерді неше түрлі
алаяқтардан қорғау үшін де қажет. Кейде сатып алу-сату шарттарын
жасағанда ақылылық ережесінен ауытқу да болуы мүмкін. Аталған мәмілілер
өзінің заңдық табиғаты бойынша шартты мәмілілер бола алады. Мысалы, егер
сауда кәсіпорны мыңыншы сатып алушыға ірі жеңілдік жасаймын деп жарияласа.
Бір- біріне қарсы бағытталған екі тараптың субьективтік құқықтары мен
міндеттері береді. Әңгіме шарттың мәнін құрайтын құқықтары мен міндеттері
туралы б олады. Құқықтар мен міндеттердің көмекші мөлшер екі жақтан ауытқу
болуы да мүмкін.
Сатып алу-сату шартының нысаны оның бағасына, субьектілеріне
және заңдылық, шарттық талаптарға сәйкес анықталады. Оған Қазақстан
Республикасының АК-нің 152-бабына бекітілген мәміле нысаны туралы
жалпы ережелер қолданымда болып келеді.1 Жылжымайтын мүлікке
құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу
туралы заң күші бар Жарлығына сәйкес , жылжымайтын мүлікті сатып
алу-сату шарттары мемлекеттік тіркеуге жатады. АК-нің 495- бабы
кәсіпорынның бір құжатты құру жолымен, екі жақтың қоюымен жазбаша
түрде жасалуын, оған инвентаризация актісін, бухгалтерлік балансты,
кәсіпорынның құны мен құрамы туралы тәуелсіз аудитор қорытындысының
міндетті тіркелуін қарастырады. Олар басқа да жылжымайтын мүлікті сату
бойынша, шарттар сияқты мемлекеттік тіркеуге жатады, және де
мемлекеттік тіркеуден өткен кезінен бастап жасалған деп
есептелінеді.
Сатып алу- сату шартының субьектілері, яғни жеке тұлға,
заңды тұлға, әкімшілік аумақтық Сатып алу-сату мүлік иесінің өзгеруіне
әкеледі. Көрсетілген белгілер, сонымен қатар бұл шарттың ерекше мазмұны
аталған шарттың мүлік жалдау (аренда), мердігерлік, сыйға тарту және басқа
да шарттардан елеулі түрде ерекшеленетіні туралы қорытынды жасауға
мүмкіншілік береді. Дегенмен, сатып алу-сату шарты туралы нормалар
жалпы мәнді де делінеді. Мысалы, олар мердігірлік қатынастарды
реттеуде де есепке алынуы қажет. Өз материалдармен жұмысты орындай
мердігер сатушы рөлінде болады. Басқа да азаматтық құқықтық
қатынастар шеңберінде сатып алу-сату туралы нормаларды есепке алу
қажет жағдайлар болу мүмкін.
Басқа да құқықтық қатынастардағы сияқты, сатып алу-сату
шартының элементтері болып біздің көзқарасымыз бойынша субъект,
объект және мазмұн болып табылады. Шарттар элементінде оның
тараптары, нысанасы, бағасы, мерзімі, мазмұны, яғни екі жақтың
құқықтары мен міндеттері жатады деген И.В.Елисеев және басқа да
авторлардың пікіріне өзіміздің келіспеушілігімізді білдіреміз. Мұндай
көзқарас азаматтық құқықтың неғұрлым тұрақты теориялық ережесіне
теріс ықпал етеді, түсініктің шынайы мәнін жоғалтуға әкеледі. Сатып алу-
сату қатынасын үш мәнде белгілеуге болады. Біріншіден, бұл адамдардың ой
елегінен өткен. Жүз айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға,
сонымен бірге кәсіпкерлік қызметті қалыптастыру барысында жасалатын
мәмілелер, жасалған кезде орындалатындарын қоспағанда, жазбаша нысанда
жасалуы қажет. Қазақстан Республика Президентінің бірлестіктер,
мемлекет әрекет ете алады. Сатып алу- сатудың кәсіпкерлік немесе
кәсіпкерлік емес, бөлшектеп сатып алу- сату шарты не мемлекеттік
кәсіпорынның мүлкін жекешелендіру ұқығында мүлкі бар мемлекеттік
кәсіпорын, оның негізгі құралдарына жататын мұлікті, сонымен бірге
акцияларын сатуға құқығы жоқ. (2002 жылдың 21 мамырындағы Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік мүлік ережелері бойынша Қазақстан
Республикасының заң актілеріне кейбір қосымшалар енгізу туралы Заңының
редакциясындағы АК-ің 200-бабының 2-ші тармағы) Егер мемлекеттік келісім
шартқа отыруына қысқаша тоқталсақ, мыналарды атауға болады. Заңды түрде
мемлекеттің құқық қабілеттігі шектелмеген, бірақ олармен жасалатын
шарттардың мінезі, мазмұны мемлекет атқаратын экономикалық және басқа да
функциялармен анықталады.
Жеке тұлғалардың сатып алу-сату шарттарын жасасу мүмкіншілігіне
олардың құқық-әрекет қабілеттерінің көлемі әсер етеді. Мысалы, әрекет
қабілеттілігі шектелген тұлғалар тек ұсақ тұрмыстық мәмілелерді жасай
алады, ал басқа мәмілелерді жасауға олар өзінің қамқоршысының келісімі
болғанда ғана құқылы (Қазақстан Республикасының АК-сі 27-бап 1-тармақ).
Егер жүйелі түрде жүзеге асырылатын сауда-саттық қызметі туралы айтатын
болсақ, онда жеке тұлға тек жеке кәсіпкер мәртебесіне иемденгеннен соң
ғана оны жүргізе алатынын ескерту керек немесе бұл қызмет коммерциялық
заңды тұлғамен жүргізілуі мүмкін. Негізінен: Құқықтық қатынас субьектілері
болып, жеке басымен және мүлкімен оқшауланған, құқықтарға ие болатын және
міндеттерді көтеретін тұлғалар болып табылады. Қазақстан Республикасының
Азаматтық құқығы басқа мемлекеттердің азамматтық құқығы сияқты жеке
тұлғалар қауымдастықтарының (жәй серіктестіктердің) қатысуын да
қарастырады, дегенмен бұл келтірілген аңықтаманың дұрыстығына әсерін
тигізбейді.
Сатып алу-сату шарты өзінің ерекше нысанасының (затына), заңды және
идеологиялық обьектілеріне иемденеді.
Қазіргі жағдайда олардың әрқайсысының мәні бірдей. Дегенмен,
қазіргі өндірістің өсуі, тауарлардың алуан түрлілігі және олардың
пайдалану мақсатарының кеңюі, сатып алынатын тауардың сатып алу-сату затына
талаптардың жоғарлауына әкеледі, әсірсе, егер тауар кейбір ерекше
мақсаттарға арналса. Келісімшарт нормалары да олардың барынша анық
бекітілмеуі жаңылысуға немесе сатып алу-сату затындағы қателікке әкелуі
мүмкін. Бөлшектеп сатып алу-сату шарттары жасалса, заң шығарушы
сатылатын өнімнің сапасы, қауіпсіздігі бойынша талаптарды бекіте отырып
жағдайына барынша әрекет етеді.
Заттар сатып алу-сату шарты нысанасының барынша кең тараған түрі
болып табылады. Кез- келген тектік немесе жеке сипаттар арқылы анықталған,
жылжыйтын және жылжымайтын тауар болуы мүмкін.
Тектік заттарға келсек олар қалған тауарлық масадан жекеленуі қажет
екенін айта аламыз, сөйтіп олар жеке сипаттар арқылы анықталатын заттарға
теңестіріледі және осындай түрінде сатып алады. Егер әңгіме жүйеленбеген
тектік тауарды сату жөнінде болса, онда сатып алу-сату шартының нысанасы
болып зат емес, мүліктік құқық келеді. Осындай жағдай сатып алу-сату
шартының нысанасы болашақ заттар болып келгенде де орын алады.
Тауар әлі өндірілмеген немесе табиғатта мүлдем жоқ. Еуропа елдерінің
сауда құқығы жүйесіндегі бұған қатысты үш түрлі көзқарасы бар: біріншіден,
кез келген сатушы шартта көрсетілген нысананы табыс етуді қамтамасыз етеуге
міндетті, егер шартының орындалмауы дүлей күштер салдарынан болғанын
дәлелдей алмаса, ол шартты бұзушы болып саналады; екінші көзқарас
бойынша, егер тауар сатушының әрекетіне байланыссыз себептер бойынша өз
талаптасуына иемденбесе, шарт нысананың болмауы салдарынан тоқтатылады,
ең соңында егер сатып алушы өзіне белгілі себептермен тауардың қалай болса
да жеткізілгеніне үміттенетін болса онда шарт нысанасы тауар емес (сатып
алушының үміті) болып табылады.
Жоғарыдағы мысалдар нысанына ерекшеленуінің негізгі мәнін көрсету
үшін келтіріліп отыр: шарт нысанасының сипаттамалары ең алдымен, шарт
орындалмауының, сатып алу – сату шарттары тиісті орындалмауының тәуекелі
үйлесуіне, екі жақтық құқықтары мен міндеттеріне әсер етеді. Нысана
ерекшелігі сонымен бірге сатып алу – сатуды жүзеге асыру тәртібіне де
әсер етеді, мысалы, шетелдік сатып алу – сату Қазақстан Республикасының
Валюталық реттеу туралы Заңына және оның орындалуы үшін қабылданған заңға
тәуелді нормативтік актілерге сәйкес жүргізілетін болады.
Егер шарт тауар бағасы оны негіздейтін көрсеткішке байланысты
өзгертілуге жататынын қарастырсақ, бірақ бағаны қайта қарау тәсілі
анықталмаса, баға шартты жасасу кезеңіндегі және тауарды беру бойынша
міндетті орындау уақытындағы көрсеткіштердің өзара қатысуымен анықталады.
Яғни тауарды оны өткізу кезеңіндегі өз құны көтерілуі не төмендеуіне қарай
шарт бойынша оның бағасы тиісті дәрежеде көтерілуі немесе төмендеуі
қажет. Біздің көзқарасымыз бойынша осы, АК-ің 438- бабының 3-тармағында
бекітілген ережелерде анықсыздық бар. Тауар бағасы шартты жасасқан кезде
көрсеткіштердің және шарт бойынша ұсынылған тауарларды сақтандыру,
тиеу, буып-түю, сатып алу, өндіру кезінде қалыптасатын олардың өзіндік құны
қатысуының кезінде қалыптасуы керек.
Дегенмен, сатып алу -сату шарттарында экономикалық мазмұнмен жанама
байланысты иемденетін қатысушылардың айрықша заңды жүріс-тұрысын
мойындамасқа болмайды. Бұлардың қатарына оферта мен акцепті,
келіспеушілікті реттеуді, жедел шараларды қолдануды және басқа да
әрекеттерді жатқызу керек.
2. Сатып алу- сату шартының түрлері
1.Тауар, жеткізілім шарты.
1. Келісім шарт жасау шарты
2. Энергиямен жабықтау шарты;
3. Қозғалмайтын мүлік сату шарты
4. Тұрғын үйді сату шарты;
5. Кәсіпорынды сату шарты
1. Тауар жеткізілім шарты дегеніміз – жеткізіп беруші ұйым сатып алушы
ұйымның меншігіне шаруашылығын жүргізуіне, өзі жасаған өнімді жедел
басқаруға белгілі-бір мерзімде немесе мерзім ішінде беруді міндетіне алатын
келісім. Ал, сатып алушы ұйым өнімді қабылдап, белгіленген бағасын төлеуге
міндеттенеді.17 Жеткізіп беру- бұл кәсіпкерлікқызмет саласындағы ең көп
тараған шарттардың бірі болып табылады. Кейбір жағдайларда жеткізіп беру
шартын сауда немесе кәсіпкерлік сатып алу сату деп атайды
Сатып алу- сату шартындағы сияқты жеткізіп беру шарты бойынша да
тауарлар сатып алушының меншігіне немесе жедел басқаруына жүргізуіне
өтеді. Алайда сатып алу – сату шартына қарағанда тауар жеткізілім шартының
мәні көп жағдайларда ұйымдардың, заңды тұлғалардың арасында белгілі- бір
текстік нысандары бойынша саны, салмағы, өлшемі бойынша үліктік есептермен
тұжырымдалады.
Сөйтіп, тауар жеткізілім шартындағы тараптар мемлекеттік,
кооперативтік және қоғамдық ұйымдар болып табылады. Жеткізіп беру жөніндегі
шарттық қатынастың құрылымы негізінде 2 тәсілмен сипатталады. Бұлар тура
шарттық қатынастар және делдалды шарттық қатынастар.
Тауар жеткізілімі шартының жасау кезінде тараптар арасында
шырттың жекелеген тараптары бойынша келіспеушіліктер пайда болған
жағдайда шарт жасасуды ұсынған және басқа тараптан осы талаптарды келісу
туралы ұсыныс алған тарап осы ұсынысты алған күннен бастап отыз күн ішінде,
егер өзге мерзім тараптармен келісілмеген болса, шарттың тиісті талаптарын
келісу жөнінде шаралар қолдануға не басқа тараптан оны жасаудан бас тарту
туралы жазбаша түрде хабарландыруға тиіс.
Тауар жеткізілім шарты консесуалды және қайтарымдыболып табылады.
Бұл шарт жария шарттар санына жатпайды. Бірақ заңда көрсетілген жағдайларда
жеткізіп Шарттың тиісті талаптары бойынша ұсыныс алған, бірақ тьауар беру
шартының талаптарын келісу жөнінде шара қолданбаған мерзімде шарт
жасасудан бас тарту туралы екінші тарапқа хабарламаған тарап шарт
талаптарын келісуден жалтару туғызған залалдарды өтеуге міндетті.
Шартта тауар жеткізілімі кезеңдерін айқындаумен қатар, тауарлар
жеткізілім (онкүндік, тәуліктік, сакғаттық және т.б) кестесі белгіленуі
мүмкін.
Тауар жеткізілім шарты негізінен сатып алушыға тауарды бөлек-бөлек
партиялармен беруді көрсетеді. Бірақ, осыны шартта көрсету керек. Оны
көрсетпеген жағдайда жеткізіп беруші сатып алушыға тауардың барлық мөлшерін
бір уақытта беруге міндетті. Егер шартта бөлек- бөлек жеткізіп беру
көрсетілсе, бірақ жеткізіп беру мерзімдері көрсетілмесе , жеткізіп беруші
жалпы ереже бойынша сатып алушыға тауарды бірдей партиялармен ай сайын
беріп оьыруға міндетті.
Егер шартта өзгеше көзделмесе, онда сатып алушы тауар берушіге заң
актілерінде белгіленген тәртіппен мерзімде тауар келіп түскен көп
айналымы ыдысты және буып – тию құралдарын құралдарын қайтаруға міндетті
басқада ыдыспен буып, -түю заттары тауар берушіге шартта көзделген
жағдайларда ғана қайтарылуға тиіс сатып алушының тауар жеткізілім шарты
бойынша негізгі міндет тауарды қабылдап, және оның ақшасын төлеу сатып
алушы тауар жеткізілімі шартына сәйкес берілген тауарды қабылдауды
қамтамасыз ететін барлық қажетті іс -әрекетті жасауға міндетті .
Сатып алушы қабылдаған тауар заң актілерінде, тауар жеткізілімі
шартында немесе іскерлік айналым дағдыларында белгіленген мерзімде
қаралуға тиіс.
Сатып алушының тауар жеткізілім шарты бойынша негізгі міндеті
қабылдап және оның ақшасын төлеу сатып алушы тауар жеткізілімі шартына
сәйкес берілген тауарды қабылдауды қамтамасыз ететін барлық қажетті іс -
әрекетті жасауға міндетті сатып алушы қабылдаған тауар заң актілерінде,
тауар жеткізілімі шартында немесе іскерлік айналым дағдыларында
белгіленген мерзімде қаралуға тиіс.
Сатып алушы сол мерзімде заң актілерінде, шартты немесе іскерлік
айналым дағдыларында белгіленген тәртіппен қабылданған тауардың
саны мен сапасын тексеруге және тауарын байқалған сәйсіздіктері немесе
кемшіліктері туралы тауар баға берушіге жазбаша түрде дереу хабарлауға
міндетті.
Сатып алушы осы заң актілерінде және шартта көрсетілген мерзім ішінде
сәйкессіздіктерді және кемшіліктерді байқағаны туралы хабарламаса онда
сатушы жауапты болмайды.
Сатып алу- сатудың жалпы ережелеріне қарағанда, тауарды қабылдау
міндеті азаматтық кодекстің 466 бабында кең көрсетілген орындауды
қабылдауға байланысты әрететтерді жүзеге асырумен қатар, ол өзіне тауарды
тексеруге байланысты бірнеше қосымша міндеттерді кіргізеді, осылардың
мазмұнын тек сатып алушыға жеткізіп беру тәсілі арқылы айыруға болады. Егер
жеткізіп беру жеткізіпберушімен жүзеге асырылса, онда сатып алушы тауарды
қарауға және олардың сапасын және санын тексеруге міндетті. Тексетудің
мерзімін және тәртібін нармативтік актілер, тауар жеткізілім шарты немесе
іс айналымы дәстүрлерімен анықтайды.
Егерде тауарлар сатып алушыға жеткізіп берушінің жеке өзі бермей,
транмпорттық мекеме берсе, онда сатып алушы сол тауарларды транспорттық
мекемеден белгіленген тәртіп бойынша қабылдап алуға міндетті.
Сатып алушының тауарды таңдау жағдайына, ол жалпы ереже бойынша
беріліп жатқан жерде тексетуге міндетті.
Жеткіліксіз беріліп, орны толтыруға тиісті тауарлардың түр-түрін
тараптардың келісімі бойынша айқындалады. Келісім болмаған жағдайда тауар
беруші жетіспеушілікке жол берілген кезіңге арнап, белгіленген түр-түрі
бойынша жеткілікзіз берілген тауарлар санының орнын толтыруға міндетті.
Бір атаудағы тауарлардың шартта көзделгенін көбірек мөлшердегі
жеткізілімі нақ сол түр түр1 –бабыменг реттелген олардың, сатып алу-
сатудың жалпы ережелерін елеулі айырмашылығы мынады сапасы ылайықсыз тауар
жеткізгенде негізделген талыаты жеткізіп берушіге сатып алушымен қатар
тауарды қабылдап алушығада қоя алады. Жеткізіп берушіге сатып алушының
осыған байланысты қоя алатын талаптарға мынандай :
1. сатып алу бағасын сол мөлшерде кемітуді
2. қисымды мерзімде тауардың кемшіліктерін тегін жоюды
3. тауардың кемшіліктерін жоюға жұмсаған өз шығындарын
өтеуді
4. тиісті сапасы жоқ тауарды шартқа сәйкес келетін
тауармен алмастыруды
5. шартты орындаудан бас тартуға және тауар үшін төленген
ақша саласын қайтаруға талап етуге құқылы
Сатып алушыны заң актілеріне немесе тауар жеткізілімі шартына
сәйкес тауар беруші жіберген тауардан бас тартса, ол ьбұл тауардың
сақталуын (жауапкерошілікпен сақтауды) қамтамасыз етуге және тауар берушіге
дереу хабарлауға міндетті.
Тауар беруші сатып алушы жауапкершілікпен сақтауға қабылданған
тауарды әкетуге немесе қисынды мерзімде оған, билік етуге міндетті. Егер
тауар беруші осы мерзімде тауарға билік етпесе, сатып алушы тауарды сатуға
немесе оны тауар берушіге қайтаруға құқылы.
Тауарды жауапкершілікпен сақтауға, қабылдауға, тауарды сатуға
немесе, оны сатушыға қайтаруға байланысты сатып алушы шеккен қажетті
шығындарды тауар беруші өтеуге тиіс бұл орайда тауарды сатудан түскен
сумма сатып алушыға тиісті сомма игеріле отырып, тауар игерушіге
беріледі.
Сатып алушы заң байынша актілерінде немесе шартта
белгіленбеген негіздерсіз тауар берушіден тауар қабылдамаған немесе оны
қабылдаудан бас тартықан жағдайларда тауар беруші сатып алушыдан ақы
төлеуді талап етуге құқылы.
Сатып алушы тауарды өзі жеке алумен қатар басқада алушылардың
алуын көздейді (Мысалы, көтерме сатып алушы өзінен сатып алатын ұсақ
көтермешілердің қоймасына тауарды жібереді)
Тауар беруші сатып алушыға немесе шартта сатып алушы ретінде
көрсетілген адамға шарт бойынша тауарды тиеп – жөнелті (беру) жолмен
тауарлар жеткізілімін жүзеге асырады . шартта тауар берушіге тауарларды
алушыларға тиеп-жөнелтуі туралы сатып алушының нұсқау (тиеп –жөнелтуге
рұқсат қағаз) беру құқығы көзделген жағдайларда тауар беруші тауарларды
тиеп – жөнелтуге рұқсат қағазда көрсетілген алушылкрға тиеп – жөнелтуді
жүзеге асырады.
Тиеп – жөнелтуге рұқсат қвағаздың мазмұны және оны сатып
алушының тауар берушіге жіберу мерзімі шартта белгіленеді. Егер шартта
тиеп-жөнелтуге рұқсат қағаз жіберу мерзімі көзделмесе, ол жеткізілдім
кезеңі бойынша басталғанға бейін отыз күннен кешіктірілмей тауар берушіге
жіберілуге тиіс.
Егер шартта өзгеше көзделмесе, сатып алушының тиеп – жөнелтуге
рұқсатқағазының белгіленген мерзімде табыс етілмеуі тауар берушіге шартты
орындаудан бас тартуға құқық береді.
Жеткізіп беруші сатып алушыға шартта көрсетілген тауардың
барлық мөлшерін жеткізіп беруге міндетті.
Тауар жеткізілім шартындағы тауардың мөлшерін анықтау
тәсілдері, сатып алу – сатудың жалпы ережелеріне сәйкес. Бірақ, тауар
жеткізілім шартында көп жағдайда шартта көрсетілген мәмілелер жеткізілгенде
сәйкес келмеуі мүмкін. Сонымен тауар жеткізілім шартының облысы мың
кубометр орман материалдары болса, қосу-алу бес пайызды таңдау бойынша
шарттың суб. біреуі таңдайды. Егер де суб.опционды (таңдау құқығы) шартта
көрсетуге ұмытып кетсе, онда жалпы ереже бойынша борышкер, яғни жеткізіп
беруші таңдайды.
Жеткізіп берушінің бір саты алушыға келтіретін бірнеше
біртектес міндеттерді бұзу салдарын анықтайтын арнайы ережелер бар.
Негізінен бұндай жағдай жеткізіпберушіні және сатып алушыны бір уақытта
бір тектес тауарларға байланысты бірнеше жеткізіп, беру шарты байланыстырып
тұрғанда ғана орналады. Егер жеткізіп берушінің барлық шарты бойынша
жеткізілген тауарының мөлшері жетпей қалса, ол сатып алушыға тауардың қай
шарттың орындалуына беріліп жатқанын көрсетуге құқылы. Қай шартқа беріліп
жатқаны айтылмай қалса, онда жеткізілген тауар бірінші жасалған шарт
бойынша пайда болған міндеттерді жоюға бағытталады. Ал, егершарттар бір
уақытта жасалса, міндеттердің әр қайсысы бөлшектеніп жойылды деп саналады.
Тауарды жеткіліксіз бергені немесе беруді кешіктіргені үшін заң
актілерінде немесе шартта белгіленген тұрақсыздық айыбын өндіріп алудың
өзгеше тәртібі белгіленбесе, шартта белгіленген күннен бастап,
міндеттеменің нақты орындалға күніне дейін өндіріп алынуы мүмкін.
Сатып алушының тауардан бас тартуы, тауардың бұзылуына немесе
жойылып кетуіне әкеліп соқтырмауы керек, оның себебі, негізінен жеткізіп
берудің пәні ретінде кәсіпкерлік қызметте пайда көру мақсатында
қолданылатын тауарлар табылады. Сондықтан, заң осындай заттардың сақталуына
бағытталған арнайы ережелер орнатады. Тауарды қабылдаудан бастартқан сатып
алушы сақтануын қамтамасыз етуге (жауапкершілікпен сақтауға қабылдау) және
кешіетірмей өзінің тауардан бас тартқаны туралы жеткізіп берушіге міндетті
ал, жеткізіп беруші, сатып алушының жауапкершілікпен сақтауға, қабылдауға
алған тауарды алып кетуге міндетті.
Жеткізілген тауарға сатып алушының төлеу міндетінің
ерекшеліктері бар, жалпы ереже бойынша тараптардың арасындағы есеп айырысу
төлем тапсырмалары арқылы жүзеге асырылады. Егерсатып алушы қабылдап
алушыға төлеуді қайта тапсырса, ол сонда да жеткізіп берушінің алдында сол
міндетті атқаруын жалғастыра береді сондықтан, егер қабылдап алушы,
тауарға төлемесе, жеткізіп беруші сатып алушыға ақшасын ақшасын төлеуін
талап етуге құқылы.
Тауар беруші сатып алушыға аттас тауарлар жеткізілді тауар
жеткізілімі бірнеше шарттары бойынша жүзеге асыратын және жеткізілетін
тауарлар саны тауар берушінің барлық шарттар бойынша міндеттемелерін өтуге
жетпейтін жағдайларда жеткізілген тауарлар тауар жеткізілімін жүзеге асыру
кезінде не жеткізілгеннен кейін кешіктірілмей тауар берушіге көрсеткен
шарттың орындалу есебіне есептелуге тиіс.
Егер тауар беруші немесе сатып алушы өздеріне берілген
құқықтарды пайдаланса міндеттеменің орындалуы орындау мерзімі ертерек
басталған шарт бойынша міндеттемелерді өтеуге есептеледі.
Егер бірнеше шарт бойынша міндеттемелерді орындау мерзімі
бір мезгілде басталса, орындалуға берілген мерзім барлық шарттарбойыеша
міндеттемелердің өтеуіне пара-пар түрде есептеледі. сатып алушының шарты
бұзғаны туралы сатушыға хабарлау міндеті жеткізіп берудіе де қолданылады.
2. Келісім шарт жасасу шарты бойынша ауыл шаруашылық өнімін
өндіруші өзі өсірген (өндірген) ауыл шаруашылық өнімін, - ұқсату немесе
сату үшін осындай өнімді сатып алуды жүзеге асыратын дайындаушы – тұлғаға
беруге міндеттейді.
Келісім – шарт жасасу шарты әр –бір қоғамның жақсы жағдайының негізін
құрайтын , ауыл шаруашылығына өте маңызды немесе қажетті , ауыл шаруашылық
өнімдерін және заттарын жасауға байланысты қатынастарды көрсетеді.
Ауыл шаруашылық өндірісінің спецификациясын –бұл ауа – рай жағдайына қатты
байланысты. Бұл жағдай ауыл шаруашылық өнімін өндірушіні шарттың
эканомикалық әлсіз тараптары ретінде көрсетеді (мысалы, тауар жеткізілім
шартының сатушысыныа қароағанда). Сондықтан, келісім- шарт жасасуға
байланысты қатынастарды заң жағынан нормалаудың негізгі бағыты – бұл
өндірісші сатушының экономикалық қабілетімен өндірісші сатушының
экономикалық қабілетінің теңестіруі мақсатымен жасалады.33
Келісім – шарт жасасу шарты –сатып алу –сатудың бір түрі болып табылады.
Сонымен қатар келісім –шарт жасау шарты жеткізіп берудің бір түрі болып
табылады. Оның себебі –келісім –шарт жасасу шартының мазмұны тауар
жеткізілім шартының жалпы түсінігімен қарастырылады. Келісім – шартжасасу
шартының мұндай екеулі мінезді болуы , оның құқықтық реттелуін ерекше
мінезде болатынын көрсетеді. Келісім –шарт жасасу шартын реттеуде тауар
жеткізілім шартының нормалары қолданылады. Ал, реттелмей қалған сұрықтарды
сатып алу – сатудың жалпы ережелерімен шешеді
Сатып алу- сату сияқты келісім – шарт жасасу шарты да
қайтарымды.консесуалды және өз ара болып табылады .
Келісім- шарт жасасу шартын сатып алу – сатудың басқады түрлерінен
субьектілік құрамы және пәні арқылы айыруға болады.
Келісім- шарт жасасу шартының тараптары сактушы (өнімді өндіруші)
және дайындаушы – тұлға болыпи негізінен кәсіпкерлер табылады сондықтан
келісім –шарт жасу шартын негізінен шаруашылық (салдар) санына кіреді.
Кәспкер статусы жоқ мемлекет және азаматтар келісімі шарт жас асу шартына
қатыса алмайды.
Ауыл шаруашылық өнімін өндіру қызметінің негізгі түрі болып
табылатын тұлға келісім -шарт жасасу шарт жасасу сатушысы болып
табылады.Олар жеке кәсіпкерлер (фермерлік және крестияндық шаруашылықтың
басшылары) немесе комерциялық ұйымдар. Ауыл шаруашылық өндірісін жүргізуге
заңды тұлғаның құқықтық қабілеттілігі толықтай жетуі кереук. Осыған сәйкес
дайындаушы болып тек қана кәсіпкер емес, сонымен қатар мемлекеттік орган
да табылады.
Келісім – шарт жасасу шартының пәні болып ауыл шаруашылық
өндірісінің әр өнімі табылады.
Тауар жеткізілім шарты жеке – анықталған заттарға да қатысты
жасалуы да мүмкін. Бірақ, осы ережені келісім – шарт жасасу шартына да
қолдануға болады ма?- деген сұрақ туады. Ол анықтамаға сәйкес болмайды. Бұ
келісім – шарт жасасу шартының заңды реттеушісінің ауыл шаруашылық өнімін
көптеп өндіруші тұлғаның мүддесін қамтамасыз ету мақсатына байланысты
жасаған.
Келісім – шарт жасасу шартының пәні болып табылатын өнім, оны кері
жасауға немесе сатуға алынады. Ал, мемлекеттік қажеттілік үшін алынатын
ауыл шаруашылық өнім мемлекеттік фондқа сақтауға салынады. Осы барлық жалпы
болып, келісім – шарт жасасу шартының пәні жеке, жанұя, үй жағдайларына
қолдануға арналмағаны көрсетіледі.
Келісім – шарт жасасу шартының мерзімі елеулі талаптарының
бірі болып табылады. Бірақ, ол келісім – шарт жасасу шартына оңдай маңызды
емес. Көп жағдайда келісім – шарт жасасу шартын жасасқан уақыт және оны
орындау мерзімі келіспейді. Себебі, өнімді жасау (өсіру) керек. Ауыл
шаруашылығында өндірілу мерзімнің ұзақтығы толықтай табиғат факторымен
анықталады. Сондықтан, егер шартта мерзім туралы талап көрсетілмесе, онда
ол сот арқылы толтырылуы мүмкін.
Келісім шарт жасасу шарты, тауар жеткізілім шарты сияқты
жазбаша нысанда жасалады. Келісім – шарт жасасу шартын жасасқан кезде пайда
болған сұрақтарды, тауар жеткізілім шартына қолданылатын ережелер арқылы
реттейді.
Келісім – шарт жасасу өндіруші дайындаушыға өсірген (өндірген)
ауыл шаруашылық өнімін мөлшері, сапасы мен түр – түрі келісім – шарт жасасу
шартында көзделгендей етіп беруге міндетті.
Ауыл шаруашылық өнімін қабылдау дайындаушы орналасқан жерде немесе
ол көрсеткен өзге орында жүзеге асырылатын жағдайда дайындаушының келісім –
шарт жасасу шартының талаптарына сәйкес келетін және дайындаушыға шартта
келісілген мерзімде берілген ауыл шаруашылық өнімін қабылдаудан бас тартуға
құқығы жоқ.
Дайындаушы өнім сапасын стандарттарға сәйкес дәл анықтауды
қамтамасыз етуге міндетті .
Келісім – шарт жасасу шартында ауыл шаруашылық өнімін ұқсатуды
жүзеге асыратын дайындаушының өндірушіге оның талап етуі бойынша ауыл
шаруашылықөнімін ұқсатудан қалған қалдықтарды шартта белгіленген баға
бойынша ақы төлете отырып қайтару міндеті көзделуі мүмкін.
Ауыл шаруашылық өнім үшін төлеу міндеті тауар жеткізілімі және
сатып алу – сату шартының жалпы нормалар арқылы анықталады. Төлеу негізінен
аванс (толықтай немесе бөлшектеп) арқылы жүзеге асады.
3. Энергиямен жабдықтау шарты бойынша энергиямен жабдықтаушы
абонентке (тұтынушыға) жалғанған желі арқылы энергия беруге мінденеді, ал
абонент алынған энергия үшін ақы төлеуге, сондай-ақ оны тұтынудың шарты
көзделген режимін сақтауға, өзінің қарауындағы энергетика желілерін
пайдалану қауіпсіздігін және энергияны тұтынуға байланысты пайдалынатын
аспаптар мен жабдықтардың ақаусыздығын қамтамасыз етуге міндеттенеді.
Энергиямен жабдықтау шарты жария болып табылады. Тараптар үшін болып
табылатын энергиямен жабдықтау шартының талаптары азаматтық кодекске және
басқа да заң актілеріне сәйкес белгіленеді.
ХІХ-ХХ ғасырларда энергиямен жабдықтау қоғам өмірінде маңызды орын
алды экономика дамуында міндетті талап болып табылады. Энергияны қандай да
болмасын формасында жабдықтау қазіргі қоғамда көптеген құралдармен
жасалады: электр машиналары, өндіріс құралдары, электрондық қондырғылар
және тағы басқалары. Энергиямен тұтыну процессінің құқықтық формасы болып
энергиямен жабдықтау шарты табылад.Егер шартын қолдану мерзімі аяқталғанға
дейін тараптардың бірінен жаңа шарт жасасу туралы ұсыныс енгізілсе,
тараптардың қатынастары жаңа шарт жасалғанға дейін бұрынғы жаалған шартпен
реттеледі.
Азаматтық құқық объектілерін классификациялау жағынан қарағанда,
энергия қозғалмайтын, жай, бөлінетін, тұтынатын зат болып табылады. Осы
тауардың айналымының бірнеше ерекшелігі бар. Олар, энергияны тұтынудың және
транспорттаудың, сақтаудың шектеулігінің және өндіріс процессінің
тоқтамсыздығы тұтынушылардың қызметінің тауар сапасына әсері, ел
масштабында энергия және газ жабдықтау системасының бірі болуы.
Олар мыналар: электр тасымалдау желілері, газ және су құбырлары,
трансформатор және насос станциялары және тағы басқалары. Сонымен қатар,
энергияны тұтұну да арнайы қондырғыларды талап етеді: инженерлік
коммуникациялар, қадағалау өлшеуіш құралдар, қауіпсіздікті қамтамасыз
ететін құралдар.
Энергиямен жабдықтау шарты бойынша энергияныь тұрмыстық тұтұну үшін
пайдаланатын азамат абонент болған жағдайларда энергетикалық желілердің,
сондай-ақ энергия тұтұнуды есептейтін аспаптардың тиісті техникалық жай –
күиі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеті, егер заң актілерінде өзгеше
кезделмесе, энергиямен жабдықтаушы ұйымға жүктеледі.
Энергетикалық желілердің, аспаптар мен жабдықтардың техникалық жай –
күйіне және оларды пайдалануға қойылатын талаптар заңдармен белгіленеді.
Энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың қызметкерлерін абонент
пайдалануындағы энергетикалық желілердің, аспаптар мен жабдықтардың
техникалық жай – күйін және қауіпсіздігін ақылау үшін аспаптарға жіберуге
міндетті. Олардың сақталуын бақылауды жүзеге асыру тәртібі заңдармен
белгіленеді.
Тұтұнушының энергияны алуын және қауіпсіз қолдануын қамтамасыз ететін
техникалық қондырғы жүйесі – қосылған желі деп аталады. Қосылған желі
арқылы энергияны қолдану және беру, энергиямен жабдықтау шартының басты
ерекшелігі болып табылады. Осы арқылы энергиямен жабдықтау шартын басқа
бірдей міндеттемелерден акйыруға болады. (Мысалға, тауар жеткізілім
шартынан). Сонымен, балондағы табиғат газын сату, сатып алу – сату немесе
тауар жеткіз шарты болып табылады ма?
Егер де газ тұтұнушыға қосылған желі арқылы берілсе, онда ол энергиямен
жабдықтау шарты болып табылады.
Бұл шарт сатып алу – сатудың бір түрі болып табылады және азаматтық
кодекстің нормаларымен реттеледі. Азаматтық кодекске қайшы келмейтін
бөлімде энергияны жабдықтау туралы прнайы нормативтік актілер қолданылады.
Ал, реттелмей қалған сұрақтарды сатып алу – сату туралы жалпы ережелер
негізінде шешіледі.
Энергиямен жабдықтау шарты консесуалды, қайтарымды, өзара болып
табылады.
Энергиямен жабдықтау шартының тараптары болып азаматтар мен заңды
тұлғалар табылады. Шарт бойынша сатушы болып негізінен кәсіпкер – энергияны
жабдықтайтын ұйым болады. Бөлек тауар нарықтығы жағдайды дамыту мақсатында
мемлекет энергиямен жабдықтау шартының субьективті құрамына арнайы талаптар
қойды.
Энергиямен жабдықтау шартының пәні болып энергия табылады. Осы
шарттың пәні, жалғыз елеулі талабы болыпе табылады.Сонымен қатар энергиямен
жабдықтау шартының пәні болып басқа да тауарлар да табылады: мұнай, мұнай
өнімдері, су. Энергиямен жабдықтау шарты бойынша негізінде қандай тауарды
сатуға болатынын қалай анықтаймыз дейтін сұрақтар туады.Егер өнімді
қабылдап алушымен қолдану және алу арнайы қосылған желінің көмегімен жүзеге
асырылса, онда оның айналымы энергиямен жабдықтау шартының формасы
негізінде жүзеге асырылды.
Шарттың бағасын көбінесе тараптар анықтамайды. Ол мемлекетпен
бекітілген тариф бойынша жүзеге асырылады. Ол шарттың субъективтік
құррамына байланысты анықталады. Егер заң актілерінде немесе тараптардың
келісімінде өзгеше көзделмесе, энергияны есептеу деректеріне сәйкес
белгіленетін, абонент іс жүзінде алған энергия мөлшері үшін энергия ақысы
төленеді.
Энергия үшін есеп айырысу тәртібі заңдармен немесе тараптардың
келісімімен белгіленеді.
Энергиямен жабдықтау шарты бойынша сатып алушы болып азаматтар және
заңды тұлғалар табылады.
Жалпы ереже бойынша энергиямен жабдықтау шарты негізінен анықталмаған
мерзімге жасалады. Бірақ, заңды тұлғалар қатысатын шарттардың мерзімі
болады. Олардың мерзімінің ұзақтығын тараптар анықтайды.
Сатушының энергияны тұтынушыға берген кездегі басты міндеті: а)
белгілі бір мөлшерде; б) біреудің келісілген режимін сақтау; в) белгіленген
сапасымен.
Беріліп жатқан энергияның мөлшері шарттың елеулі талабы болып
табылады, егер, энергияны кәсіпкерлік мақсатта қолданатын абонент ретінде
заңды тұлға немесе азамат табылса.
Энергиямен жабдықтау шартының мөлшері туралы алуға құқылыэнергияның
мөлшерінің шегін анықтайды. Көп жағдайда энергиямен жабдықтау шарты
тұтынушыға қолданып жатқан энергияның мөлшерін, сатушының қосымша
шығындарын өтеп, бір бағытты тәртіпте өзгертуге құқық береді.
Энергиямен жабдықтаушы ұйым шартта көзделген мөлшерде және тараптар
келіскен энергия беру режимін сақтай отырып, тұтынушыға жалғанған желі
арқылы энергия беруге міндетті. Энергиямен жабдықтаушы ұйым берген және
тұтынушы қабылдаған энергияның мөлшері оның нақты тұтынушы туралы есеп
деректеріне сәйкес анықталады.
Энергияны тұрмыстық қажеттілік үшін қолданатын азамат, энергияны
өзіне қажетті мөлшерде ала беруге құқылы. Осыған байланысты мөлшер туралы
талап бұндай энергиямен жабдықтау шартында елеулі болып табылмайды.
Егер энергиямен жабдықтаушы ұйым жалғанған желі арқылы тұтынушыға
энергияны шартта көзделгенінен аз мөлшерде берсе, заң актілерінде, шартта
өзгеше көзделмесе немесе ол міндеттеменің мәнінен туындалмаса, азаматтық
кодекстің 419-бабында көзделген ережелер қолданылады.
Энергияны беру режимі энергиямен жабдықтау шартының елеулі талабы
болып табылады (егер тұтынушы – заңды тұлға немесе кәсіпкер азамат болса).
Энергияны тұрмыстық қажеттілік үшін пайдаланатын азамат оны қандай да
болмасын режимде қабылдауға құқылы.
Энергияны беру режимін бұзғаны үшін, энергияны жабдықтаушы ұйымға
азаматтық – құқықтық жауапкершіліктің шаралары қолданылады. Бірақ,
жауапкершіліктің негізі бұзудың себебіне байланысты. Сонымен, энергияны
беруді тоқтатқаны үшін энергиямен жабдықтаушы ұйымның жауапкершілігі, оның
кінәлілігі болған жағдайда ғана пайда болады.
Беріліп жатқан энергияның сапасы мемлекеттік стандартқа және басқа да
міндетті ережелердің талаптарына сәйкес келуі керек. Бөлек сапалы
көрсеткіштерді, шарттың талаптарының келісімімен орнатылады. Энергияның
сапасын анықтау тәртібі негізінен арнайы нормативтік актілермен және
шарттың тараптарымен анықталады.
Энергиямен жабдықтаушы ұйыммен сапа туралы талап бұзылса, онда
тұтынушыға ондай энергия үшін ақы төлеуден бас тарту құқығын береді.
Сонымен қатар шағындарды өтеуді талап етуге құқылы. Ал, егер тұтынушы
сапасыз энергияны қолданып қойса, онда энергиямен жабдықтаушы ұйым сол
қолданған энергия үшін ақы төлеуін талап етуге құқығы бар.
Энергиямен жабдықтаушы ұйым беретін энергияның сапасы мемлекеттік
стандарттарда және стандарттау жөніндегі өзге де нормативтік құжаттарда
белгіленген немесе шартта көзделген талаптарға сәйкес болуға тиіс.
Энергиямен жабдықтаушы ұйымға арналған қосымша міндеттер, энергияны
тұрмыстық қажеттілік үшін қолданатын азамат – тұтынушыларға арналған
шарттарға қарастырылыған. Бұндай жағдайларда энергиямен жабдықтаушы ұйым
энергетикалық желілерге және тұтыну приборларына қауіпсіздік қамтамасыз
етуге және басқа да міндеттер атқарады.
Сатып алу – сатудағы алушының міндеттерінен, энергиямен жабдықтау шарт
бойынша тұтынушының міндеттері елеулі түрде айырмашылығы бар. Олар мыналар:
а) энергияны тұтынудың қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
б) тұтынудың белгіленген режимін сақтау;
в) қабылданған энергияға ақы төлеу;
г) энергияны қабылдау кезіндегі пайда болған бұзушылықтарды энергиямен
жабдықтаушы ұйымға хабарлап отыру.
Энергиямен жабдықтану шартының бөлек түрлерімен тұтынушыға қосымша
міндеттер орнатылуы мүмкін. Мысалы, тұтынушыны жылу энергиясымен
жабдықталған кезде, ол энергиямен – жабдықтаушы ұйымға желілі суды қайтарып
беруге міндетті.
Тұтынушы өзінің иелігіндегі қосылған желілілердің құрамды
бөлімдерінің техникалық жағдайын, энергияны қолданған кезде қауіпсіз болуын
қамтамасыз етуге міндетті. Бұл міндет энергияны тұрмыстық қажеттілік үшін
қолданатын азаматтарға таралмайды. Бірақ, тұтынушы – азаматтар энергияны
қолданған кезде техника ережесінің қауіпсіздігін сақтауға міндетті. Соның
ішінде, сәйкес қондырғыларды және приборларды (крандарды, газ және электр
плиталары, үй ішіндегі электр желілері) жарамды жағдайында ұстауға
міндетті.
Қойылған тұтыну режимін бұзған үшін энергиямен жабдықтаушы ұйымға
абонентпен залалды өтеуді және кейбір жағдайларда тұрақсыздық айыбын
төлеуді сұрауға құқық береді.
Тұтынушы өзі қабылдаған энергия үшін ақы төлеуге міндетті. Энергиямен
жабдықтау шарты бойынша энергияны қабылдау міндеті жоқ болғандықтан,
тұтынушы тек өзі қабылдаған энергияның мөлшеріне ақы төлейді.
Энергиямен жабдықтау шарты бойынша тұтынушының мынандай құығы бар:
а) шартта көрсетілгендей, энергияны өзіне керек мөлшерде қабылдауға
және сонымен қатар тұтынушының энергияны қабылдаудан бір жақты бас тартуға;
б) энергиямен жабдықтаушы ұйымның келісімімен, өзі қабылдаған
энергияны қосалқы тұтынушыға беруге.
Тұтынушы жалғанған желі арқылы энергиямен жабдықтаушы ұйымнан өзі
алған энергияны басқа тұлғаға (қосалқы тұтынушыға) энергиямен жабдықтайтын
ұйымның келісуімен ғана бере алады.
Азаматтық – құқықтық жауапкершіліктің шараларын қолдану негіздері
субъектілердің жауапкершлігі арқылы айқындалады. Мысалы, энергияны
тұрмыстық қажеттілігі үшін қолданатын азаматтар, шарттың талабын бұзғаны
үшін кінәлі болған жағдайда жауапкершілікке тартылады. Бірақ, бұл
ережеден энергиямен жабдықтаушы ұйымға бір ерекшілік жасаған. Егер тұтынушы
энергияны беру, заңмен рұқсат етілген негіздерге бай ланысты тоқталса, онда
энергиямен жабдықтаушы ұйым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе:
1-Бөлім:
1 Сатып алу-сату шартының ұғымы және мақсаты
1.1 Сатып алу-сату шартының мақсаты мен ұғымы
1.2 Сатып алу- сату шартының түрлері
1.3 Сатып алу-сату шартын бұзу және өзгерту
2-Бөлім:
2 Субъектілердің құқықтары мен міндеттері
2.1 Субъектілердің құқықтарды мен міндеттері және шартты бұзу немесе
өзгерту
2.2 Сатып алу-сату шарты бойынша тараптардың жауапкершілігі
Қорытынды:
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Кіріспе
Сатып алу-сату шарты азаматтық – құқықтық шарттардың кең таралған
түрлерінің бірі болып саналды. Қазақстан Республикасы Азамматтық кодексінің
ерекше бөлімінде шарттың дәстүрлі анықтамасы сақталған: сатушы тауарды
сатып алушының меншігіне өткізуге міндеттенеді, ал сатып алушы бұл тауарды
қабылдауға және ол үшін белгілі бір ақша сомасын төлеуге міндеттенеді.
Азамматтық кодекстің ерекше бөлімі сатушы мен сатып алушының әрбір
қадамын реттеп отырмайды. Жалпы ереже бойынша шарт талаптарын тараптар
өздері анықтай алады. Бір жағынан, шарттардың көпшілігі, әдетте , стандарт
ережелер шеңберінде жасалды. Бұл ережелер шарт жасар кезінде тараптар
өзгеше талаптар қоймаған жағдайлар үшін қарастырылған. Сатып алу-сату
шартының тараптарына қойылатын бірден-бір талап: барлық жағдайда да шарт
нысанасын өздері анықтаулары қажет. Сатып алу-сату шартының талаптары онда
тауардың атауы мен саны көрсетілгенде ғана келісілген болып есептеледі.
Сатып алу-сатудың жекелеген түрлері үшін талаптардың кең көлемін міндетті
түрде қамтуға қойылатын талаптар бекіту қажеттілігі қарастырылған. Мұндай
талаптар, негізінен энергиямен қамтамасыз ету, қозғалмайтын мүлік және
кәсіпорындар сату шарттарында талап етіледі. Сатушының негізгі мақсаты
сатып алу-сатудың нысаны болып саналатын тауарды шартта көрсетілген мерзім
ішінде сатып алушыға өткізу болып есептеледі, ал шартта мерзім
белгіленбеген жағдайда , мерзімсіз міндеттемелердің орындалуы туралы
ережелерге сай шешілуі керек. Егер шартта өзгеше көзделмесе, сатушы
тауарды берумен бірге сатып алушыға оның керек жарақтарын, сондай-ақ
құқықтық актілерде немесе шартта көзделген, соған қатысты құжаттарды
беруге міндетті. Сатып алу-сату шарты оны қатаң белгіленген мерзімде
орындалу талабымен жасауы мүмкін. Бұл тек мерзімі бұзылған кезде сатып
алушының шартты орындауға мүдделігі жоғалатындығы шарттан айқын туындаған
жағдайда ғана мүмкін. Сатушының мұндай шартты ондай белгіленген мерзім
басталғанға дейін немесе біткеннен кейін сатып алушының келісуісіз және
егер сатып алушы шарттың орындалуынан бас тарту құқығын пайдаланбаған
жағдайда орындауға құқығы жоқ.
Сатып алушыға берілуге тиіс тауар саны шартта тиісті өлшем
бірліктеріне сәйкес немесе ақшалай түрде көзделеді. Тауарлардың
саны туралы оны айқындау тәртібін шартта белгілеу жолымен
келісілуі мүмкін сатып алу - сату шартында берілетін
тауардың айқында мүмкін болса, мұндай шарт заңды деп
есептелмейді. Сатып алу сату шартында берілуге тиіс
тауарлар түрі, модельді түсі және басқада белгілеріне қарай
белгіленгендігі көзделеді. Сатушының мұндай шарт бойынша
тауарды сатып алуға тараптан келіскен түр түрі бойынша беруге
тиіс. Азаматтық кодекстің ерекше бөлімінде сапа кепілдігі және
тауар сапасынан қойлатын талаптардың бұзылуына сатушының
жауапкершілігі қатаң көзделеді. Сатып алынған тауардың сапасы
талапқа сай келмеген жағдайда сатып алушы шығымды өтеуді талап етуге
құқылы. Сонымен қатар әрі бір сатып алушы өз таңдауы бойынша
сатып алу бағасын төмендетуді немесе тауар кемшіліктерін тегін
жоюды немесе тауарды кемшіліктерін жоюға жұмсаған өз
шығымдарын өтуді талап етуге құқылы. Сапасы лайықты емес тауар
алған сатып алушы, сондай ақ, мұндай тауарды шартқа сәйкес
келетін тауар алмастыруды талап етуге құқылы. Мұндай тауарды
алмастыру немесе жиындықтау тек сатып алушы тауар кемшілігі
туралы дер кезінде хабарлағанда мүмкін болады. Сөйтіп,
халықаралық сауда тәжірибесіне қалыптасқан тауар кемшіліктерін
хабарлау тәртібі және бұл тәртіпті бұзу салдары ескерілген.
Сатып алу сату шарты бойынша сатушы сатып алуға жиынтылығы
туралы шарттың талаптарына сәйкес тауар беруге міндетті, шартта
ол болмаған жағдайда жиынтықлығы айналымы дағдылармен немесе
әдетте қойлатын өзге де талаптармен белгіленеді . Сатып алушы
тауарды алғанға дейін немесе кейін оның толық бағасы
мөлшеріндегі сонымен төлеу тиістілігі көзделген. Сатып алушы
тауар ақысын төлеу міндетін орындамаған жағдай сатушы тауар
бағасын ғана емес, бөтен адамның ақшасын қолдану пайызын талап
етуге құқылы. Негізінен тауарлардың көтерме айналымы, кәсіпкер
сатушылар мен сатып алушылар арасындағы қарым қатынас тауар
жеткізілімі ретінде белгіленген. Мұндай комерциялық қарым- қатынастар
талаптарын, ең алдымен, оған қатысушылар анықтайды.
Сонымен қатар коммерциялық айналымның заңда көзделуді және
тараптардың басқаша келісімі болмаған жағдайда қолдануды қажет ететін
танымал стандаттары бар. Бұл бөлімде халықаралық сатып алу-сату шарттары
туралы Вена конвенциясында бекітілген, сонымен қатар біздің елімізде
қалыптасқан тауар жеткізілімнің кезеңдері, тәртібі, жетіспеген тауардың
орнын толтыру, оларды таңдау, жеткізілген тауар үшін есеп айырысу,
жеткізілім талаптарыңың бұзылу салдарлары туралы ережелер ескерілген.
Жеткізілім түрлері ретінде әдеттегі сатып алушымен салыстырғанда
дайындаушыға бірқатар қосымша міндеттер жүктейтін ауылшаруашылық
өнімдерінде келісім шарт жасасу қатынастары реттелген. Тұнғыш рет заң
деңгейінде энергиямен жабдықтаудың арнайы ережелерін бекіту қарастырылған.
Тұтынушы- азамат үшін энергиямен жабдықтау шарты қатынастары , оны
нақты желіге қосқан сәтте пайда болады. Тұтынушыларды энергиямен жабдықтау
тұрақтылығы шарт мерзімі аяқталғаннан кейін шарты тоқтату немесе өзгерту
туралы тараптардың біреуінің өтініші болмаған жағдайда шарттың әрі қарай
өзінен- өзі ұзартылуымен қамтамасыз етіледі. Энергиямен жабдықтайтын
ұйымның, қандай да болмасын сатушы сияқты, энергия сапасы туралы
талаптардың бұзылуына толық жауаптылығы көзделген. Басқа да талаптар
бұзылған жағдайда энергиямен жабдықтаушы ұйым осыдан келтірілген нақты
залалды өтеуге міндетті.
Кәсіпорын сату туралы шарт жасау басқа сатып алу-сату шарттарына тән
емес ерекше әрекеттерді талап етеді. Шарт жасаудағы қажетті талаптарға
мыналар жатады: тараптардың инвентаризация актісін және бухгалтерлік
баланс жасауы және оны қарастыруы, тәуелсіз аудитордың шешімін алуы,
кәсіпорының барлық міндеттерінің тізімін анықтау.
Кәсіпорын саудасында, барлық жағдайда, бір жағынан, сатушы сатып
алушыға талап құқығын береді, екінші жағынан, сатушы сатып алушыға талап
құқығын береді, екінші жағынан, оған қарыздарды аударады, ал бұл, өз
кезегінде, несие берушінің келісімін талап етеді. Сатушы мен сатып алушы
несие берушінің келісімінсіз сатып алушыға аударылған кәсіпорын қарыздары
бойынша бірге жауапкершілік тартады.
Азаматтық кодекстің 25-тарауында сатып алу – сату шарттарының
жекелеген түрлері бөлек- бөлек реттелмеген. Басқа принцип көзделген:
бөлшектеп сатып алу –сату, жеткізілім, энергиямен жабдықтау, келісім- шарт
жасасу, кәсіпорын сатуға байланысты қатынастар, шарттардың бұл жекелеген
түрлері туралы арнайы ережелермен өзгеше көзделмесе, сатып алу- сату шарты
туралы жалпы ережелермен реттеледі.
1-Бөлім 1. Сатып алу-сату шартының мақсаты мен
ұғымы
1.2 Сатып алу-сату шартының мақсатымен ұғымы.
Сатып алу-сату шарты бұл -мүлікті ақылы беруді қамтамасыз ететін
шарттардың бір түрі. Әрекет етуші азаматтық –құқықтық нормалар оның
бірнеше түрін реттейді, олардың әрқайсысының ерекшелігі, олар қолданылатын
салалардың ерешелігіне байланысты. Қазіргі кезде оның түрлі қолданыс
табатынын айта кеткен жөн. Жеке кәсіпкерлер мен мемлекеттік кәсіпкерлер
арасындағы дәстүрлі тауар айырбастаумен қатар, олармен мемлекеттің мұқтажы
үшін тауар сатып алуда қамтамасыз етіледі. Әрбір шарт арнайы субъект
құрамымен, оны жасасу тәртібімен және өзге қырларымен ерекшеленеді. Тауар
жеткізілімі шартында және сатып алу-сату шартының жалпы ережелерімен
салыстыратын болсақ ерекшеліктер байқалады. Дегенмен, ол өзінің алуан
түрлілігіне қарамастан, азаматтық құқықтық шарттардың ең тұрақты
түрлерінің бірі болып табылады. Бұл шарттың жалпы ережелері ұзақ даму
жолынан өткен және олардың тек өмірге сәйкес келетіндері ғана сұрыпталған.
Осы екі көзқарастар сырттай тек теориялық болып келгенініе қарамастан,
оларды одан әрі негіздеу мемлекеттік және оның құрған заңды тұлғаларының
қарым-қатынастарының тәжірибелік мәселелерін шешуге мүмкіншілік бере алады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 406-бабына сәйкес: Сатып
алу-сату шарты бойынша мүліті бір тарап (сатып алушының) меншігіне
шаруашылық жүргізуіне немесе жедел басқаруына беруге міндеттенеді, ал сатып
алушы бұл мүлікті тауарды( қабылдауға және ол үшін белгілі бір ақша сомасын
(бағасын) төлеуге міндетті. Мұндай анықтама қатысушылардың қатарын толық
қамтуға мүмкіндік береді. Оған азаматтар және субъект ретінде әкімшілік
аумақтық бірлестіктер қатыса алады.
Сатып алу-сату шартын меншікке жеке сипаттармен анықталған заттарды
беретін шарт ретінде бағалау мүлікті құқықтарды сату ерекшелігін ескеруді
талап етеді.
Шарттың жасалуы мен орындалуының бір уақытпен сәйкес келуі бұл ережені
өзгертпейді.
Сатып алу-сату шарты-ақылы шарт. Тауарды беру оның сату бағасын алуды
талап етеді. Бірқатар жағдайларға сатып алу бағасы тауардың экономикалық
тепе-теңі болып келмейді, бірақ шартта кіріптарлықпен жасалған мәміле
көрініс таппауы керек, сол сияқты бағаны қалыптастыру жөніндегі міндетті
нормалар да бұзылмауы керек. Оның ақылы мінезін ескеру кәмелетке толмаған
немесе әрекетке қабілетсіз тұлғалардың құқықтарын қорғау негізінде болуы
тиіс. Сонымен бірге, бұл мемлекеттік мүліктік мүдделерді неше түрлі
алаяқтардан қорғау үшін де қажет. Кейде сатып алу-сату шарттарын
жасағанда ақылылық ережесінен ауытқу да болуы мүмкін. Аталған мәмілілер
өзінің заңдық табиғаты бойынша шартты мәмілілер бола алады. Мысалы, егер
сауда кәсіпорны мыңыншы сатып алушыға ірі жеңілдік жасаймын деп жарияласа.
Бір- біріне қарсы бағытталған екі тараптың субьективтік құқықтары мен
міндеттері береді. Әңгіме шарттың мәнін құрайтын құқықтары мен міндеттері
туралы б олады. Құқықтар мен міндеттердің көмекші мөлшер екі жақтан ауытқу
болуы да мүмкін.
Сатып алу-сату шартының нысаны оның бағасына, субьектілеріне
және заңдылық, шарттық талаптарға сәйкес анықталады. Оған Қазақстан
Республикасының АК-нің 152-бабына бекітілген мәміле нысаны туралы
жалпы ережелер қолданымда болып келеді.1 Жылжымайтын мүлікке
құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу
туралы заң күші бар Жарлығына сәйкес , жылжымайтын мүлікті сатып
алу-сату шарттары мемлекеттік тіркеуге жатады. АК-нің 495- бабы
кәсіпорынның бір құжатты құру жолымен, екі жақтың қоюымен жазбаша
түрде жасалуын, оған инвентаризация актісін, бухгалтерлік балансты,
кәсіпорынның құны мен құрамы туралы тәуелсіз аудитор қорытындысының
міндетті тіркелуін қарастырады. Олар басқа да жылжымайтын мүлікті сату
бойынша, шарттар сияқты мемлекеттік тіркеуге жатады, және де
мемлекеттік тіркеуден өткен кезінен бастап жасалған деп
есептелінеді.
Сатып алу- сату шартының субьектілері, яғни жеке тұлға,
заңды тұлға, әкімшілік аумақтық Сатып алу-сату мүлік иесінің өзгеруіне
әкеледі. Көрсетілген белгілер, сонымен қатар бұл шарттың ерекше мазмұны
аталған шарттың мүлік жалдау (аренда), мердігерлік, сыйға тарту және басқа
да шарттардан елеулі түрде ерекшеленетіні туралы қорытынды жасауға
мүмкіншілік береді. Дегенмен, сатып алу-сату шарты туралы нормалар
жалпы мәнді де делінеді. Мысалы, олар мердігірлік қатынастарды
реттеуде де есепке алынуы қажет. Өз материалдармен жұмысты орындай
мердігер сатушы рөлінде болады. Басқа да азаматтық құқықтық
қатынастар шеңберінде сатып алу-сату туралы нормаларды есепке алу
қажет жағдайлар болу мүмкін.
Басқа да құқықтық қатынастардағы сияқты, сатып алу-сату
шартының элементтері болып біздің көзқарасымыз бойынша субъект,
объект және мазмұн болып табылады. Шарттар элементінде оның
тараптары, нысанасы, бағасы, мерзімі, мазмұны, яғни екі жақтың
құқықтары мен міндеттері жатады деген И.В.Елисеев және басқа да
авторлардың пікіріне өзіміздің келіспеушілігімізді білдіреміз. Мұндай
көзқарас азаматтық құқықтың неғұрлым тұрақты теориялық ережесіне
теріс ықпал етеді, түсініктің шынайы мәнін жоғалтуға әкеледі. Сатып алу-
сату қатынасын үш мәнде белгілеуге болады. Біріншіден, бұл адамдардың ой
елегінен өткен. Жүз айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға,
сонымен бірге кәсіпкерлік қызметті қалыптастыру барысында жасалатын
мәмілелер, жасалған кезде орындалатындарын қоспағанда, жазбаша нысанда
жасалуы қажет. Қазақстан Республика Президентінің бірлестіктер,
мемлекет әрекет ете алады. Сатып алу- сатудың кәсіпкерлік немесе
кәсіпкерлік емес, бөлшектеп сатып алу- сату шарты не мемлекеттік
кәсіпорынның мүлкін жекешелендіру ұқығында мүлкі бар мемлекеттік
кәсіпорын, оның негізгі құралдарына жататын мұлікті, сонымен бірге
акцияларын сатуға құқығы жоқ. (2002 жылдың 21 мамырындағы Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік мүлік ережелері бойынша Қазақстан
Республикасының заң актілеріне кейбір қосымшалар енгізу туралы Заңының
редакциясындағы АК-ің 200-бабының 2-ші тармағы) Егер мемлекеттік келісім
шартқа отыруына қысқаша тоқталсақ, мыналарды атауға болады. Заңды түрде
мемлекеттің құқық қабілеттігі шектелмеген, бірақ олармен жасалатын
шарттардың мінезі, мазмұны мемлекет атқаратын экономикалық және басқа да
функциялармен анықталады.
Жеке тұлғалардың сатып алу-сату шарттарын жасасу мүмкіншілігіне
олардың құқық-әрекет қабілеттерінің көлемі әсер етеді. Мысалы, әрекет
қабілеттілігі шектелген тұлғалар тек ұсақ тұрмыстық мәмілелерді жасай
алады, ал басқа мәмілелерді жасауға олар өзінің қамқоршысының келісімі
болғанда ғана құқылы (Қазақстан Республикасының АК-сі 27-бап 1-тармақ).
Егер жүйелі түрде жүзеге асырылатын сауда-саттық қызметі туралы айтатын
болсақ, онда жеке тұлға тек жеке кәсіпкер мәртебесіне иемденгеннен соң
ғана оны жүргізе алатынын ескерту керек немесе бұл қызмет коммерциялық
заңды тұлғамен жүргізілуі мүмкін. Негізінен: Құқықтық қатынас субьектілері
болып, жеке басымен және мүлкімен оқшауланған, құқықтарға ие болатын және
міндеттерді көтеретін тұлғалар болып табылады. Қазақстан Республикасының
Азаматтық құқығы басқа мемлекеттердің азамматтық құқығы сияқты жеке
тұлғалар қауымдастықтарының (жәй серіктестіктердің) қатысуын да
қарастырады, дегенмен бұл келтірілген аңықтаманың дұрыстығына әсерін
тигізбейді.
Сатып алу-сату шарты өзінің ерекше нысанасының (затына), заңды және
идеологиялық обьектілеріне иемденеді.
Қазіргі жағдайда олардың әрқайсысының мәні бірдей. Дегенмен,
қазіргі өндірістің өсуі, тауарлардың алуан түрлілігі және олардың
пайдалану мақсатарының кеңюі, сатып алынатын тауардың сатып алу-сату затына
талаптардың жоғарлауына әкеледі, әсірсе, егер тауар кейбір ерекше
мақсаттарға арналса. Келісімшарт нормалары да олардың барынша анық
бекітілмеуі жаңылысуға немесе сатып алу-сату затындағы қателікке әкелуі
мүмкін. Бөлшектеп сатып алу-сату шарттары жасалса, заң шығарушы
сатылатын өнімнің сапасы, қауіпсіздігі бойынша талаптарды бекіте отырып
жағдайына барынша әрекет етеді.
Заттар сатып алу-сату шарты нысанасының барынша кең тараған түрі
болып табылады. Кез- келген тектік немесе жеке сипаттар арқылы анықталған,
жылжыйтын және жылжымайтын тауар болуы мүмкін.
Тектік заттарға келсек олар қалған тауарлық масадан жекеленуі қажет
екенін айта аламыз, сөйтіп олар жеке сипаттар арқылы анықталатын заттарға
теңестіріледі және осындай түрінде сатып алады. Егер әңгіме жүйеленбеген
тектік тауарды сату жөнінде болса, онда сатып алу-сату шартының нысанасы
болып зат емес, мүліктік құқық келеді. Осындай жағдай сатып алу-сату
шартының нысанасы болашақ заттар болып келгенде де орын алады.
Тауар әлі өндірілмеген немесе табиғатта мүлдем жоқ. Еуропа елдерінің
сауда құқығы жүйесіндегі бұған қатысты үш түрлі көзқарасы бар: біріншіден,
кез келген сатушы шартта көрсетілген нысананы табыс етуді қамтамасыз етеуге
міндетті, егер шартының орындалмауы дүлей күштер салдарынан болғанын
дәлелдей алмаса, ол шартты бұзушы болып саналады; екінші көзқарас
бойынша, егер тауар сатушының әрекетіне байланыссыз себептер бойынша өз
талаптасуына иемденбесе, шарт нысананың болмауы салдарынан тоқтатылады,
ең соңында егер сатып алушы өзіне белгілі себептермен тауардың қалай болса
да жеткізілгеніне үміттенетін болса онда шарт нысанасы тауар емес (сатып
алушының үміті) болып табылады.
Жоғарыдағы мысалдар нысанына ерекшеленуінің негізгі мәнін көрсету
үшін келтіріліп отыр: шарт нысанасының сипаттамалары ең алдымен, шарт
орындалмауының, сатып алу – сату шарттары тиісті орындалмауының тәуекелі
үйлесуіне, екі жақтық құқықтары мен міндеттеріне әсер етеді. Нысана
ерекшелігі сонымен бірге сатып алу – сатуды жүзеге асыру тәртібіне де
әсер етеді, мысалы, шетелдік сатып алу – сату Қазақстан Республикасының
Валюталық реттеу туралы Заңына және оның орындалуы үшін қабылданған заңға
тәуелді нормативтік актілерге сәйкес жүргізілетін болады.
Егер шарт тауар бағасы оны негіздейтін көрсеткішке байланысты
өзгертілуге жататынын қарастырсақ, бірақ бағаны қайта қарау тәсілі
анықталмаса, баға шартты жасасу кезеңіндегі және тауарды беру бойынша
міндетті орындау уақытындағы көрсеткіштердің өзара қатысуымен анықталады.
Яғни тауарды оны өткізу кезеңіндегі өз құны көтерілуі не төмендеуіне қарай
шарт бойынша оның бағасы тиісті дәрежеде көтерілуі немесе төмендеуі
қажет. Біздің көзқарасымыз бойынша осы, АК-ің 438- бабының 3-тармағында
бекітілген ережелерде анықсыздық бар. Тауар бағасы шартты жасасқан кезде
көрсеткіштердің және шарт бойынша ұсынылған тауарларды сақтандыру,
тиеу, буып-түю, сатып алу, өндіру кезінде қалыптасатын олардың өзіндік құны
қатысуының кезінде қалыптасуы керек.
Дегенмен, сатып алу -сату шарттарында экономикалық мазмұнмен жанама
байланысты иемденетін қатысушылардың айрықша заңды жүріс-тұрысын
мойындамасқа болмайды. Бұлардың қатарына оферта мен акцепті,
келіспеушілікті реттеуді, жедел шараларды қолдануды және басқа да
әрекеттерді жатқызу керек.
2. Сатып алу- сату шартының түрлері
1.Тауар, жеткізілім шарты.
1. Келісім шарт жасау шарты
2. Энергиямен жабықтау шарты;
3. Қозғалмайтын мүлік сату шарты
4. Тұрғын үйді сату шарты;
5. Кәсіпорынды сату шарты
1. Тауар жеткізілім шарты дегеніміз – жеткізіп беруші ұйым сатып алушы
ұйымның меншігіне шаруашылығын жүргізуіне, өзі жасаған өнімді жедел
басқаруға белгілі-бір мерзімде немесе мерзім ішінде беруді міндетіне алатын
келісім. Ал, сатып алушы ұйым өнімді қабылдап, белгіленген бағасын төлеуге
міндеттенеді.17 Жеткізіп беру- бұл кәсіпкерлікқызмет саласындағы ең көп
тараған шарттардың бірі болып табылады. Кейбір жағдайларда жеткізіп беру
шартын сауда немесе кәсіпкерлік сатып алу сату деп атайды
Сатып алу- сату шартындағы сияқты жеткізіп беру шарты бойынша да
тауарлар сатып алушының меншігіне немесе жедел басқаруына жүргізуіне
өтеді. Алайда сатып алу – сату шартына қарағанда тауар жеткізілім шартының
мәні көп жағдайларда ұйымдардың, заңды тұлғалардың арасында белгілі- бір
текстік нысандары бойынша саны, салмағы, өлшемі бойынша үліктік есептермен
тұжырымдалады.
Сөйтіп, тауар жеткізілім шартындағы тараптар мемлекеттік,
кооперативтік және қоғамдық ұйымдар болып табылады. Жеткізіп беру жөніндегі
шарттық қатынастың құрылымы негізінде 2 тәсілмен сипатталады. Бұлар тура
шарттық қатынастар және делдалды шарттық қатынастар.
Тауар жеткізілімі шартының жасау кезінде тараптар арасында
шырттың жекелеген тараптары бойынша келіспеушіліктер пайда болған
жағдайда шарт жасасуды ұсынған және басқа тараптан осы талаптарды келісу
туралы ұсыныс алған тарап осы ұсынысты алған күннен бастап отыз күн ішінде,
егер өзге мерзім тараптармен келісілмеген болса, шарттың тиісті талаптарын
келісу жөнінде шаралар қолдануға не басқа тараптан оны жасаудан бас тарту
туралы жазбаша түрде хабарландыруға тиіс.
Тауар жеткізілім шарты консесуалды және қайтарымдыболып табылады.
Бұл шарт жария шарттар санына жатпайды. Бірақ заңда көрсетілген жағдайларда
жеткізіп Шарттың тиісті талаптары бойынша ұсыныс алған, бірақ тьауар беру
шартының талаптарын келісу жөнінде шара қолданбаған мерзімде шарт
жасасудан бас тарту туралы екінші тарапқа хабарламаған тарап шарт
талаптарын келісуден жалтару туғызған залалдарды өтеуге міндетті.
Шартта тауар жеткізілімі кезеңдерін айқындаумен қатар, тауарлар
жеткізілім (онкүндік, тәуліктік, сакғаттық және т.б) кестесі белгіленуі
мүмкін.
Тауар жеткізілім шарты негізінен сатып алушыға тауарды бөлек-бөлек
партиялармен беруді көрсетеді. Бірақ, осыны шартта көрсету керек. Оны
көрсетпеген жағдайда жеткізіп беруші сатып алушыға тауардың барлық мөлшерін
бір уақытта беруге міндетті. Егер шартта бөлек- бөлек жеткізіп беру
көрсетілсе, бірақ жеткізіп беру мерзімдері көрсетілмесе , жеткізіп беруші
жалпы ереже бойынша сатып алушыға тауарды бірдей партиялармен ай сайын
беріп оьыруға міндетті.
Егер шартта өзгеше көзделмесе, онда сатып алушы тауар берушіге заң
актілерінде белгіленген тәртіппен мерзімде тауар келіп түскен көп
айналымы ыдысты және буып – тию құралдарын құралдарын қайтаруға міндетті
басқада ыдыспен буып, -түю заттары тауар берушіге шартта көзделген
жағдайларда ғана қайтарылуға тиіс сатып алушының тауар жеткізілім шарты
бойынша негізгі міндет тауарды қабылдап, және оның ақшасын төлеу сатып
алушы тауар жеткізілімі шартына сәйкес берілген тауарды қабылдауды
қамтамасыз ететін барлық қажетті іс -әрекетті жасауға міндетті .
Сатып алушы қабылдаған тауар заң актілерінде, тауар жеткізілімі
шартында немесе іскерлік айналым дағдыларында белгіленген мерзімде
қаралуға тиіс.
Сатып алушының тауар жеткізілім шарты бойынша негізгі міндеті
қабылдап және оның ақшасын төлеу сатып алушы тауар жеткізілімі шартына
сәйкес берілген тауарды қабылдауды қамтамасыз ететін барлық қажетті іс -
әрекетті жасауға міндетті сатып алушы қабылдаған тауар заң актілерінде,
тауар жеткізілімі шартында немесе іскерлік айналым дағдыларында
белгіленген мерзімде қаралуға тиіс.
Сатып алушы сол мерзімде заң актілерінде, шартты немесе іскерлік
айналым дағдыларында белгіленген тәртіппен қабылданған тауардың
саны мен сапасын тексеруге және тауарын байқалған сәйсіздіктері немесе
кемшіліктері туралы тауар баға берушіге жазбаша түрде дереу хабарлауға
міндетті.
Сатып алушы осы заң актілерінде және шартта көрсетілген мерзім ішінде
сәйкессіздіктерді және кемшіліктерді байқағаны туралы хабарламаса онда
сатушы жауапты болмайды.
Сатып алу- сатудың жалпы ережелеріне қарағанда, тауарды қабылдау
міндеті азаматтық кодекстің 466 бабында кең көрсетілген орындауды
қабылдауға байланысты әрететтерді жүзеге асырумен қатар, ол өзіне тауарды
тексеруге байланысты бірнеше қосымша міндеттерді кіргізеді, осылардың
мазмұнын тек сатып алушыға жеткізіп беру тәсілі арқылы айыруға болады. Егер
жеткізіп беру жеткізіпберушімен жүзеге асырылса, онда сатып алушы тауарды
қарауға және олардың сапасын және санын тексеруге міндетті. Тексетудің
мерзімін және тәртібін нармативтік актілер, тауар жеткізілім шарты немесе
іс айналымы дәстүрлерімен анықтайды.
Егерде тауарлар сатып алушыға жеткізіп берушінің жеке өзі бермей,
транмпорттық мекеме берсе, онда сатып алушы сол тауарларды транспорттық
мекемеден белгіленген тәртіп бойынша қабылдап алуға міндетті.
Сатып алушының тауарды таңдау жағдайына, ол жалпы ереже бойынша
беріліп жатқан жерде тексетуге міндетті.
Жеткіліксіз беріліп, орны толтыруға тиісті тауарлардың түр-түрін
тараптардың келісімі бойынша айқындалады. Келісім болмаған жағдайда тауар
беруші жетіспеушілікке жол берілген кезіңге арнап, белгіленген түр-түрі
бойынша жеткілікзіз берілген тауарлар санының орнын толтыруға міндетті.
Бір атаудағы тауарлардың шартта көзделгенін көбірек мөлшердегі
жеткізілімі нақ сол түр түр1 –бабыменг реттелген олардың, сатып алу-
сатудың жалпы ережелерін елеулі айырмашылығы мынады сапасы ылайықсыз тауар
жеткізгенде негізделген талыаты жеткізіп берушіге сатып алушымен қатар
тауарды қабылдап алушығада қоя алады. Жеткізіп берушіге сатып алушының
осыған байланысты қоя алатын талаптарға мынандай :
1. сатып алу бағасын сол мөлшерде кемітуді
2. қисымды мерзімде тауардың кемшіліктерін тегін жоюды
3. тауардың кемшіліктерін жоюға жұмсаған өз шығындарын
өтеуді
4. тиісті сапасы жоқ тауарды шартқа сәйкес келетін
тауармен алмастыруды
5. шартты орындаудан бас тартуға және тауар үшін төленген
ақша саласын қайтаруға талап етуге құқылы
Сатып алушыны заң актілеріне немесе тауар жеткізілімі шартына
сәйкес тауар беруші жіберген тауардан бас тартса, ол ьбұл тауардың
сақталуын (жауапкерошілікпен сақтауды) қамтамасыз етуге және тауар берушіге
дереу хабарлауға міндетті.
Тауар беруші сатып алушы жауапкершілікпен сақтауға қабылданған
тауарды әкетуге немесе қисынды мерзімде оған, билік етуге міндетті. Егер
тауар беруші осы мерзімде тауарға билік етпесе, сатып алушы тауарды сатуға
немесе оны тауар берушіге қайтаруға құқылы.
Тауарды жауапкершілікпен сақтауға, қабылдауға, тауарды сатуға
немесе, оны сатушыға қайтаруға байланысты сатып алушы шеккен қажетті
шығындарды тауар беруші өтеуге тиіс бұл орайда тауарды сатудан түскен
сумма сатып алушыға тиісті сомма игеріле отырып, тауар игерушіге
беріледі.
Сатып алушы заң байынша актілерінде немесе шартта
белгіленбеген негіздерсіз тауар берушіден тауар қабылдамаған немесе оны
қабылдаудан бас тартықан жағдайларда тауар беруші сатып алушыдан ақы
төлеуді талап етуге құқылы.
Сатып алушы тауарды өзі жеке алумен қатар басқада алушылардың
алуын көздейді (Мысалы, көтерме сатып алушы өзінен сатып алатын ұсақ
көтермешілердің қоймасына тауарды жібереді)
Тауар беруші сатып алушыға немесе шартта сатып алушы ретінде
көрсетілген адамға шарт бойынша тауарды тиеп – жөнелті (беру) жолмен
тауарлар жеткізілімін жүзеге асырады . шартта тауар берушіге тауарларды
алушыларға тиеп-жөнелтуі туралы сатып алушының нұсқау (тиеп –жөнелтуге
рұқсат қағаз) беру құқығы көзделген жағдайларда тауар беруші тауарларды
тиеп – жөнелтуге рұқсат қағазда көрсетілген алушылкрға тиеп – жөнелтуді
жүзеге асырады.
Тиеп – жөнелтуге рұқсат қвағаздың мазмұны және оны сатып
алушының тауар берушіге жіберу мерзімі шартта белгіленеді. Егер шартта
тиеп-жөнелтуге рұқсат қағаз жіберу мерзімі көзделмесе, ол жеткізілдім
кезеңі бойынша басталғанға бейін отыз күннен кешіктірілмей тауар берушіге
жіберілуге тиіс.
Егер шартта өзгеше көзделмесе, сатып алушының тиеп – жөнелтуге
рұқсатқағазының белгіленген мерзімде табыс етілмеуі тауар берушіге шартты
орындаудан бас тартуға құқық береді.
Жеткізіп беруші сатып алушыға шартта көрсетілген тауардың
барлық мөлшерін жеткізіп беруге міндетті.
Тауар жеткізілім шартындағы тауардың мөлшерін анықтау
тәсілдері, сатып алу – сатудың жалпы ережелеріне сәйкес. Бірақ, тауар
жеткізілім шартында көп жағдайда шартта көрсетілген мәмілелер жеткізілгенде
сәйкес келмеуі мүмкін. Сонымен тауар жеткізілім шартының облысы мың
кубометр орман материалдары болса, қосу-алу бес пайызды таңдау бойынша
шарттың суб. біреуі таңдайды. Егер де суб.опционды (таңдау құқығы) шартта
көрсетуге ұмытып кетсе, онда жалпы ереже бойынша борышкер, яғни жеткізіп
беруші таңдайды.
Жеткізіп берушінің бір саты алушыға келтіретін бірнеше
біртектес міндеттерді бұзу салдарын анықтайтын арнайы ережелер бар.
Негізінен бұндай жағдай жеткізіпберушіні және сатып алушыны бір уақытта
бір тектес тауарларға байланысты бірнеше жеткізіп, беру шарты байланыстырып
тұрғанда ғана орналады. Егер жеткізіп берушінің барлық шарты бойынша
жеткізілген тауарының мөлшері жетпей қалса, ол сатып алушыға тауардың қай
шарттың орындалуына беріліп жатқанын көрсетуге құқылы. Қай шартқа беріліп
жатқаны айтылмай қалса, онда жеткізілген тауар бірінші жасалған шарт
бойынша пайда болған міндеттерді жоюға бағытталады. Ал, егершарттар бір
уақытта жасалса, міндеттердің әр қайсысы бөлшектеніп жойылды деп саналады.
Тауарды жеткіліксіз бергені немесе беруді кешіктіргені үшін заң
актілерінде немесе шартта белгіленген тұрақсыздық айыбын өндіріп алудың
өзгеше тәртібі белгіленбесе, шартта белгіленген күннен бастап,
міндеттеменің нақты орындалға күніне дейін өндіріп алынуы мүмкін.
Сатып алушының тауардан бас тартуы, тауардың бұзылуына немесе
жойылып кетуіне әкеліп соқтырмауы керек, оның себебі, негізінен жеткізіп
берудің пәні ретінде кәсіпкерлік қызметте пайда көру мақсатында
қолданылатын тауарлар табылады. Сондықтан, заң осындай заттардың сақталуына
бағытталған арнайы ережелер орнатады. Тауарды қабылдаудан бастартқан сатып
алушы сақтануын қамтамасыз етуге (жауапкершілікпен сақтауға қабылдау) және
кешіетірмей өзінің тауардан бас тартқаны туралы жеткізіп берушіге міндетті
ал, жеткізіп беруші, сатып алушының жауапкершілікпен сақтауға, қабылдауға
алған тауарды алып кетуге міндетті.
Жеткізілген тауарға сатып алушының төлеу міндетінің
ерекшеліктері бар, жалпы ереже бойынша тараптардың арасындағы есеп айырысу
төлем тапсырмалары арқылы жүзеге асырылады. Егерсатып алушы қабылдап
алушыға төлеуді қайта тапсырса, ол сонда да жеткізіп берушінің алдында сол
міндетті атқаруын жалғастыра береді сондықтан, егер қабылдап алушы,
тауарға төлемесе, жеткізіп беруші сатып алушыға ақшасын ақшасын төлеуін
талап етуге құқылы.
Тауар беруші сатып алушыға аттас тауарлар жеткізілді тауар
жеткізілімі бірнеше шарттары бойынша жүзеге асыратын және жеткізілетін
тауарлар саны тауар берушінің барлық шарттар бойынша міндеттемелерін өтуге
жетпейтін жағдайларда жеткізілген тауарлар тауар жеткізілімін жүзеге асыру
кезінде не жеткізілгеннен кейін кешіктірілмей тауар берушіге көрсеткен
шарттың орындалу есебіне есептелуге тиіс.
Егер тауар беруші немесе сатып алушы өздеріне берілген
құқықтарды пайдаланса міндеттеменің орындалуы орындау мерзімі ертерек
басталған шарт бойынша міндеттемелерді өтеуге есептеледі.
Егер бірнеше шарт бойынша міндеттемелерді орындау мерзімі
бір мезгілде басталса, орындалуға берілген мерзім барлық шарттарбойыеша
міндеттемелердің өтеуіне пара-пар түрде есептеледі. сатып алушының шарты
бұзғаны туралы сатушыға хабарлау міндеті жеткізіп берудіе де қолданылады.
2. Келісім шарт жасасу шарты бойынша ауыл шаруашылық өнімін
өндіруші өзі өсірген (өндірген) ауыл шаруашылық өнімін, - ұқсату немесе
сату үшін осындай өнімді сатып алуды жүзеге асыратын дайындаушы – тұлғаға
беруге міндеттейді.
Келісім – шарт жасасу шарты әр –бір қоғамның жақсы жағдайының негізін
құрайтын , ауыл шаруашылығына өте маңызды немесе қажетті , ауыл шаруашылық
өнімдерін және заттарын жасауға байланысты қатынастарды көрсетеді.
Ауыл шаруашылық өндірісінің спецификациясын –бұл ауа – рай жағдайына қатты
байланысты. Бұл жағдай ауыл шаруашылық өнімін өндірушіні шарттың
эканомикалық әлсіз тараптары ретінде көрсетеді (мысалы, тауар жеткізілім
шартының сатушысыныа қароағанда). Сондықтан, келісім- шарт жасасуға
байланысты қатынастарды заң жағынан нормалаудың негізгі бағыты – бұл
өндірісші сатушының экономикалық қабілетімен өндірісші сатушының
экономикалық қабілетінің теңестіруі мақсатымен жасалады.33
Келісім – шарт жасасу шарты –сатып алу –сатудың бір түрі болып табылады.
Сонымен қатар келісім –шарт жасау шарты жеткізіп берудің бір түрі болып
табылады. Оның себебі –келісім –шарт жасасу шартының мазмұны тауар
жеткізілім шартының жалпы түсінігімен қарастырылады. Келісім – шартжасасу
шартының мұндай екеулі мінезді болуы , оның құқықтық реттелуін ерекше
мінезде болатынын көрсетеді. Келісім –шарт жасасу шартын реттеуде тауар
жеткізілім шартының нормалары қолданылады. Ал, реттелмей қалған сұрықтарды
сатып алу – сатудың жалпы ережелерімен шешеді
Сатып алу- сату сияқты келісім – шарт жасасу шарты да
қайтарымды.консесуалды және өз ара болып табылады .
Келісім- шарт жасасу шартын сатып алу – сатудың басқады түрлерінен
субьектілік құрамы және пәні арқылы айыруға болады.
Келісім- шарт жасасу шартының тараптары сактушы (өнімді өндіруші)
және дайындаушы – тұлға болыпи негізінен кәсіпкерлер табылады сондықтан
келісім –шарт жасу шартын негізінен шаруашылық (салдар) санына кіреді.
Кәспкер статусы жоқ мемлекет және азаматтар келісімі шарт жас асу шартына
қатыса алмайды.
Ауыл шаруашылық өнімін өндіру қызметінің негізгі түрі болып
табылатын тұлға келісім -шарт жасасу шарт жасасу сатушысы болып
табылады.Олар жеке кәсіпкерлер (фермерлік және крестияндық шаруашылықтың
басшылары) немесе комерциялық ұйымдар. Ауыл шаруашылық өндірісін жүргізуге
заңды тұлғаның құқықтық қабілеттілігі толықтай жетуі кереук. Осыған сәйкес
дайындаушы болып тек қана кәсіпкер емес, сонымен қатар мемлекеттік орган
да табылады.
Келісім – шарт жасасу шартының пәні болып ауыл шаруашылық
өндірісінің әр өнімі табылады.
Тауар жеткізілім шарты жеке – анықталған заттарға да қатысты
жасалуы да мүмкін. Бірақ, осы ережені келісім – шарт жасасу шартына да
қолдануға болады ма?- деген сұрақ туады. Ол анықтамаға сәйкес болмайды. Бұ
келісім – шарт жасасу шартының заңды реттеушісінің ауыл шаруашылық өнімін
көптеп өндіруші тұлғаның мүддесін қамтамасыз ету мақсатына байланысты
жасаған.
Келісім – шарт жасасу шартының пәні болып табылатын өнім, оны кері
жасауға немесе сатуға алынады. Ал, мемлекеттік қажеттілік үшін алынатын
ауыл шаруашылық өнім мемлекеттік фондқа сақтауға салынады. Осы барлық жалпы
болып, келісім – шарт жасасу шартының пәні жеке, жанұя, үй жағдайларына
қолдануға арналмағаны көрсетіледі.
Келісім – шарт жасасу шартының мерзімі елеулі талаптарының
бірі болып табылады. Бірақ, ол келісім – шарт жасасу шартына оңдай маңызды
емес. Көп жағдайда келісім – шарт жасасу шартын жасасқан уақыт және оны
орындау мерзімі келіспейді. Себебі, өнімді жасау (өсіру) керек. Ауыл
шаруашылығында өндірілу мерзімнің ұзақтығы толықтай табиғат факторымен
анықталады. Сондықтан, егер шартта мерзім туралы талап көрсетілмесе, онда
ол сот арқылы толтырылуы мүмкін.
Келісім шарт жасасу шарты, тауар жеткізілім шарты сияқты
жазбаша нысанда жасалады. Келісім – шарт жасасу шартын жасасқан кезде пайда
болған сұрақтарды, тауар жеткізілім шартына қолданылатын ережелер арқылы
реттейді.
Келісім – шарт жасасу өндіруші дайындаушыға өсірген (өндірген)
ауыл шаруашылық өнімін мөлшері, сапасы мен түр – түрі келісім – шарт жасасу
шартында көзделгендей етіп беруге міндетті.
Ауыл шаруашылық өнімін қабылдау дайындаушы орналасқан жерде немесе
ол көрсеткен өзге орында жүзеге асырылатын жағдайда дайындаушының келісім –
шарт жасасу шартының талаптарына сәйкес келетін және дайындаушыға шартта
келісілген мерзімде берілген ауыл шаруашылық өнімін қабылдаудан бас тартуға
құқығы жоқ.
Дайындаушы өнім сапасын стандарттарға сәйкес дәл анықтауды
қамтамасыз етуге міндетті .
Келісім – шарт жасасу шартында ауыл шаруашылық өнімін ұқсатуды
жүзеге асыратын дайындаушының өндірушіге оның талап етуі бойынша ауыл
шаруашылықөнімін ұқсатудан қалған қалдықтарды шартта белгіленген баға
бойынша ақы төлете отырып қайтару міндеті көзделуі мүмкін.
Ауыл шаруашылық өнім үшін төлеу міндеті тауар жеткізілімі және
сатып алу – сату шартының жалпы нормалар арқылы анықталады. Төлеу негізінен
аванс (толықтай немесе бөлшектеп) арқылы жүзеге асады.
3. Энергиямен жабдықтау шарты бойынша энергиямен жабдықтаушы
абонентке (тұтынушыға) жалғанған желі арқылы энергия беруге мінденеді, ал
абонент алынған энергия үшін ақы төлеуге, сондай-ақ оны тұтынудың шарты
көзделген режимін сақтауға, өзінің қарауындағы энергетика желілерін
пайдалану қауіпсіздігін және энергияны тұтынуға байланысты пайдалынатын
аспаптар мен жабдықтардың ақаусыздығын қамтамасыз етуге міндеттенеді.
Энергиямен жабдықтау шарты жария болып табылады. Тараптар үшін болып
табылатын энергиямен жабдықтау шартының талаптары азаматтық кодекске және
басқа да заң актілеріне сәйкес белгіленеді.
ХІХ-ХХ ғасырларда энергиямен жабдықтау қоғам өмірінде маңызды орын
алды экономика дамуында міндетті талап болып табылады. Энергияны қандай да
болмасын формасында жабдықтау қазіргі қоғамда көптеген құралдармен
жасалады: электр машиналары, өндіріс құралдары, электрондық қондырғылар
және тағы басқалары. Энергиямен тұтыну процессінің құқықтық формасы болып
энергиямен жабдықтау шарты табылад.Егер шартын қолдану мерзімі аяқталғанға
дейін тараптардың бірінен жаңа шарт жасасу туралы ұсыныс енгізілсе,
тараптардың қатынастары жаңа шарт жасалғанға дейін бұрынғы жаалған шартпен
реттеледі.
Азаматтық құқық объектілерін классификациялау жағынан қарағанда,
энергия қозғалмайтын, жай, бөлінетін, тұтынатын зат болып табылады. Осы
тауардың айналымының бірнеше ерекшелігі бар. Олар, энергияны тұтынудың және
транспорттаудың, сақтаудың шектеулігінің және өндіріс процессінің
тоқтамсыздығы тұтынушылардың қызметінің тауар сапасына әсері, ел
масштабында энергия және газ жабдықтау системасының бірі болуы.
Олар мыналар: электр тасымалдау желілері, газ және су құбырлары,
трансформатор және насос станциялары және тағы басқалары. Сонымен қатар,
энергияны тұтұну да арнайы қондырғыларды талап етеді: инженерлік
коммуникациялар, қадағалау өлшеуіш құралдар, қауіпсіздікті қамтамасыз
ететін құралдар.
Энергиямен жабдықтау шарты бойынша энергияныь тұрмыстық тұтұну үшін
пайдаланатын азамат абонент болған жағдайларда энергетикалық желілердің,
сондай-ақ энергия тұтұнуды есептейтін аспаптардың тиісті техникалық жай –
күиі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеті, егер заң актілерінде өзгеше
кезделмесе, энергиямен жабдықтаушы ұйымға жүктеледі.
Энергетикалық желілердің, аспаптар мен жабдықтардың техникалық жай –
күйіне және оларды пайдалануға қойылатын талаптар заңдармен белгіленеді.
Энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың қызметкерлерін абонент
пайдалануындағы энергетикалық желілердің, аспаптар мен жабдықтардың
техникалық жай – күйін және қауіпсіздігін ақылау үшін аспаптарға жіберуге
міндетті. Олардың сақталуын бақылауды жүзеге асыру тәртібі заңдармен
белгіленеді.
Тұтұнушының энергияны алуын және қауіпсіз қолдануын қамтамасыз ететін
техникалық қондырғы жүйесі – қосылған желі деп аталады. Қосылған желі
арқылы энергияны қолдану және беру, энергиямен жабдықтау шартының басты
ерекшелігі болып табылады. Осы арқылы энергиямен жабдықтау шартын басқа
бірдей міндеттемелерден акйыруға болады. (Мысалға, тауар жеткізілім
шартынан). Сонымен, балондағы табиғат газын сату, сатып алу – сату немесе
тауар жеткіз шарты болып табылады ма?
Егер де газ тұтұнушыға қосылған желі арқылы берілсе, онда ол энергиямен
жабдықтау шарты болып табылады.
Бұл шарт сатып алу – сатудың бір түрі болып табылады және азаматтық
кодекстің нормаларымен реттеледі. Азаматтық кодекске қайшы келмейтін
бөлімде энергияны жабдықтау туралы прнайы нормативтік актілер қолданылады.
Ал, реттелмей қалған сұрақтарды сатып алу – сату туралы жалпы ережелер
негізінде шешіледі.
Энергиямен жабдықтау шарты консесуалды, қайтарымды, өзара болып
табылады.
Энергиямен жабдықтау шартының тараптары болып азаматтар мен заңды
тұлғалар табылады. Шарт бойынша сатушы болып негізінен кәсіпкер – энергияны
жабдықтайтын ұйым болады. Бөлек тауар нарықтығы жағдайды дамыту мақсатында
мемлекет энергиямен жабдықтау шартының субьективті құрамына арнайы талаптар
қойды.
Энергиямен жабдықтау шартының пәні болып энергия табылады. Осы
шарттың пәні, жалғыз елеулі талабы болыпе табылады.Сонымен қатар энергиямен
жабдықтау шартының пәні болып басқа да тауарлар да табылады: мұнай, мұнай
өнімдері, су. Энергиямен жабдықтау шарты бойынша негізінде қандай тауарды
сатуға болатынын қалай анықтаймыз дейтін сұрақтар туады.Егер өнімді
қабылдап алушымен қолдану және алу арнайы қосылған желінің көмегімен жүзеге
асырылса, онда оның айналымы энергиямен жабдықтау шартының формасы
негізінде жүзеге асырылды.
Шарттың бағасын көбінесе тараптар анықтамайды. Ол мемлекетпен
бекітілген тариф бойынша жүзеге асырылады. Ол шарттың субъективтік
құррамына байланысты анықталады. Егер заң актілерінде немесе тараптардың
келісімінде өзгеше көзделмесе, энергияны есептеу деректеріне сәйкес
белгіленетін, абонент іс жүзінде алған энергия мөлшері үшін энергия ақысы
төленеді.
Энергия үшін есеп айырысу тәртібі заңдармен немесе тараптардың
келісімімен белгіленеді.
Энергиямен жабдықтау шарты бойынша сатып алушы болып азаматтар және
заңды тұлғалар табылады.
Жалпы ереже бойынша энергиямен жабдықтау шарты негізінен анықталмаған
мерзімге жасалады. Бірақ, заңды тұлғалар қатысатын шарттардың мерзімі
болады. Олардың мерзімінің ұзақтығын тараптар анықтайды.
Сатушының энергияны тұтынушыға берген кездегі басты міндеті: а)
белгілі бір мөлшерде; б) біреудің келісілген режимін сақтау; в) белгіленген
сапасымен.
Беріліп жатқан энергияның мөлшері шарттың елеулі талабы болып
табылады, егер, энергияны кәсіпкерлік мақсатта қолданатын абонент ретінде
заңды тұлға немесе азамат табылса.
Энергиямен жабдықтау шартының мөлшері туралы алуға құқылыэнергияның
мөлшерінің шегін анықтайды. Көп жағдайда энергиямен жабдықтау шарты
тұтынушыға қолданып жатқан энергияның мөлшерін, сатушының қосымша
шығындарын өтеп, бір бағытты тәртіпте өзгертуге құқық береді.
Энергиямен жабдықтаушы ұйым шартта көзделген мөлшерде және тараптар
келіскен энергия беру режимін сақтай отырып, тұтынушыға жалғанған желі
арқылы энергия беруге міндетті. Энергиямен жабдықтаушы ұйым берген және
тұтынушы қабылдаған энергияның мөлшері оның нақты тұтынушы туралы есеп
деректеріне сәйкес анықталады.
Энергияны тұрмыстық қажеттілік үшін қолданатын азамат, энергияны
өзіне қажетті мөлшерде ала беруге құқылы. Осыған байланысты мөлшер туралы
талап бұндай энергиямен жабдықтау шартында елеулі болып табылмайды.
Егер энергиямен жабдықтаушы ұйым жалғанған желі арқылы тұтынушыға
энергияны шартта көзделгенінен аз мөлшерде берсе, заң актілерінде, шартта
өзгеше көзделмесе немесе ол міндеттеменің мәнінен туындалмаса, азаматтық
кодекстің 419-бабында көзделген ережелер қолданылады.
Энергияны беру режимі энергиямен жабдықтау шартының елеулі талабы
болып табылады (егер тұтынушы – заңды тұлға немесе кәсіпкер азамат болса).
Энергияны тұрмыстық қажеттілік үшін пайдаланатын азамат оны қандай да
болмасын режимде қабылдауға құқылы.
Энергияны беру режимін бұзғаны үшін, энергияны жабдықтаушы ұйымға
азаматтық – құқықтық жауапкершіліктің шаралары қолданылады. Бірақ,
жауапкершіліктің негізі бұзудың себебіне байланысты. Сонымен, энергияны
беруді тоқтатқаны үшін энергиямен жабдықтаушы ұйымның жауапкершілігі, оның
кінәлілігі болған жағдайда ғана пайда болады.
Беріліп жатқан энергияның сапасы мемлекеттік стандартқа және басқа да
міндетті ережелердің талаптарына сәйкес келуі керек. Бөлек сапалы
көрсеткіштерді, шарттың талаптарының келісімімен орнатылады. Энергияның
сапасын анықтау тәртібі негізінен арнайы нормативтік актілермен және
шарттың тараптарымен анықталады.
Энергиямен жабдықтаушы ұйыммен сапа туралы талап бұзылса, онда
тұтынушыға ондай энергия үшін ақы төлеуден бас тарту құқығын береді.
Сонымен қатар шағындарды өтеуді талап етуге құқылы. Ал, егер тұтынушы
сапасыз энергияны қолданып қойса, онда энергиямен жабдықтаушы ұйым сол
қолданған энергия үшін ақы төлеуін талап етуге құқығы бар.
Энергиямен жабдықтаушы ұйым беретін энергияның сапасы мемлекеттік
стандарттарда және стандарттау жөніндегі өзге де нормативтік құжаттарда
белгіленген немесе шартта көзделген талаптарға сәйкес болуға тиіс.
Энергиямен жабдықтаушы ұйымға арналған қосымша міндеттер, энергияны
тұрмыстық қажеттілік үшін қолданатын азамат – тұтынушыларға арналған
шарттарға қарастырылыған. Бұндай жағдайларда энергиямен жабдықтаушы ұйым
энергетикалық желілерге және тұтыну приборларына қауіпсіздік қамтамасыз
етуге және басқа да міндеттер атқарады.
Сатып алу – сатудағы алушының міндеттерінен, энергиямен жабдықтау шарт
бойынша тұтынушының міндеттері елеулі түрде айырмашылығы бар. Олар мыналар:
а) энергияны тұтынудың қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
б) тұтынудың белгіленген режимін сақтау;
в) қабылданған энергияға ақы төлеу;
г) энергияны қабылдау кезіндегі пайда болған бұзушылықтарды энергиямен
жабдықтаушы ұйымға хабарлап отыру.
Энергиямен жабдықтану шартының бөлек түрлерімен тұтынушыға қосымша
міндеттер орнатылуы мүмкін. Мысалы, тұтынушыны жылу энергиясымен
жабдықталған кезде, ол энергиямен – жабдықтаушы ұйымға желілі суды қайтарып
беруге міндетті.
Тұтынушы өзінің иелігіндегі қосылған желілілердің құрамды
бөлімдерінің техникалық жағдайын, энергияны қолданған кезде қауіпсіз болуын
қамтамасыз етуге міндетті. Бұл міндет энергияны тұрмыстық қажеттілік үшін
қолданатын азаматтарға таралмайды. Бірақ, тұтынушы – азаматтар энергияны
қолданған кезде техника ережесінің қауіпсіздігін сақтауға міндетті. Соның
ішінде, сәйкес қондырғыларды және приборларды (крандарды, газ және электр
плиталары, үй ішіндегі электр желілері) жарамды жағдайында ұстауға
міндетті.
Қойылған тұтыну режимін бұзған үшін энергиямен жабдықтаушы ұйымға
абонентпен залалды өтеуді және кейбір жағдайларда тұрақсыздық айыбын
төлеуді сұрауға құқық береді.
Тұтынушы өзі қабылдаған энергия үшін ақы төлеуге міндетті. Энергиямен
жабдықтау шарты бойынша энергияны қабылдау міндеті жоқ болғандықтан,
тұтынушы тек өзі қабылдаған энергияның мөлшеріне ақы төлейді.
Энергиямен жабдықтау шарты бойынша тұтынушының мынандай құығы бар:
а) шартта көрсетілгендей, энергияны өзіне керек мөлшерде қабылдауға
және сонымен қатар тұтынушының энергияны қабылдаудан бір жақты бас тартуға;
б) энергиямен жабдықтаушы ұйымның келісімімен, өзі қабылдаған
энергияны қосалқы тұтынушыға беруге.
Тұтынушы жалғанған желі арқылы энергиямен жабдықтаушы ұйымнан өзі
алған энергияны басқа тұлғаға (қосалқы тұтынушыға) энергиямен жабдықтайтын
ұйымның келісуімен ғана бере алады.
Азаматтық – құқықтық жауапкершіліктің шараларын қолдану негіздері
субъектілердің жауапкершлігі арқылы айқындалады. Мысалы, энергияны
тұрмыстық қажеттілігі үшін қолданатын азаматтар, шарттың талабын бұзғаны
үшін кінәлі болған жағдайда жауапкершілікке тартылады. Бірақ, бұл
ережеден энергиямен жабдықтаушы ұйымға бір ерекшілік жасаған. Егер тұтынушы
энергияны беру, заңмен рұқсат етілген негіздерге бай ланысты тоқталса, онда
энергиямен жабдықтаушы ұйым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz