Салық салудың қағидалары және экономикалық мазмұны
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1 САЛЫҚ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Салық салудың қағидалары және экономикалық мазмұны 9
1.2 Салық салуды ұйымдастырудың құқықтық нормалары 9
16
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚТАР ЕСЕБІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары бойынша салық
есебінің орны және ролі 23
2.2 Экономикалық қатынастар жүйесінде салықты есепке алуды
ұйымдастыру ерекшеліктері 23
2.3 Кәсіпорынның салық есебінің ерекшеліктері (Тамыз ЖШС
мысалында) 28
3 САЛЫҚТАРДЫҢ ЕСЕП БЕРУ ЕСЕБІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ 38
3.1 Тамыз ЖШС-ң салықтардың есеп беру есебінің жағдайын талдау
3.2 Салықтардың есеп беру жағдайын есептеу және салық 43
санкциялары
3.3 Қазақстан Республикасының экономикалық субьектілерінің салық43
есебін жетілдіру жолдары
45
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 52
59
61
КІРІСПЕ
Кеменің қай жерде келе жатқандығынан қай бағытқа жылжып бара жатқандығы
маңыздырақ дегендей, елімізде әлеуметтік экономикалық өмірдің бағыт
бағдарларын болжап, алдағы стратегиялық мақсат қойып, сол мақсатқа жету
жолдарын белгілеу, әр кезең сайын сол мақсат өлшемдері мен нақты қол жеткен
жетістіктер көрсеткішін салыстырып, соған сай түзетулер енгізіп отыру-
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылық саясатының өзіндік бір қыры
десек, артық айтқандық емес [1, 2б].
Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясы атты өз жолдауында атап өткендей, Қазақстан өз
дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, өркенді де өршіл дамып келе
жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және ашық
нарық экономикасы бола алады. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына кірудің бірінші басымдығы әлемдік экономикаға
ойдағыдай кірігуі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi
әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүредi.
Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік есепке алу,
қаржылық есеп беру жүйесімен бірге салық есебін, салық жүйесін бара-бар
дамыту ерекше өзектілікке айналды [2, 5б].
Қазақстан Республикасының егемендігі, оның әлеуметтік бағдарлы нарықтық
қатынастарға бағыттылған даму жолына көшуі, мемлекет және қоғам мүддесіне
қажетті қаржы- қаражаттардың мемлекет құзырында орталықтандырылуы, сондай-
ақ өтпелі кезеңдегі экономиканы реттеу барысында пайдаланылатын салықтық-
құқықтық экономика және құқық аяларынан өзіне тиесілі орнын алуының басты
себебіне айналып отыр. Мемлекеттің материалдық мүддесі мен қоғам өмірінің
айрықша экономикалық аясының тоғысатын жері, көбінесе обьективті қаржылық-
құқықтық құбылыс ретінде жарқын көрініс табатын салық салу саласы әрқашанда
мемлекеттің салықтық құқығының реттеуші ықпалының ауқымы ретінде көрініс
табады.
Нарықтық экономика жағдайындағы Қазақстан Республикасында қоғамдағы
қандай болмасын процестерге мемлекеттік әкімшілік жүргізу арқылы тікелей
ықпал ету мүмкіндігінің тарыла бастағаны бүгінде баршаға аян. Бұл орайда
халықаралық өркениетті стандарттар мен нарық талаптарына сай келетін,
сондай-ақ қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге қол жеткізуге жол ашатын
әлеуметтік-экономикалық жанама ықпал етудің елеулі құралы салықтар, салық
салу жүйесі және мемлекеттің салықтық құқығы пайдаланады [3, 3б].
Менің Салық есебі: қазіргі жағдайы және оның даму жолдары атты
дипломдық жұмысты таңдаған себебі - қазіргі таңда салық және салық есебі
өзекті мәселелердің біріне айналғандықтан, мен үшін бұл өте күрделі және
қызықты тақырып болып табылады.
Дипломдық жұмысымның мақсаты- Қазақстан Республикасындағы қазіргі
кездегі салық салудың салдарын анықтау, салық есебінің мәнін, теориялық
негіздерін түсіну, жаңа Салық кодексінің ерекшеліктерін мен Салық
Кодексінің салық есептілік бөлімінде қандай жаңартулар енгізілгенін
қарастыру және салық жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар жасау болып
табылады.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық- экономикалық құрылысы мен
саяси iс- бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кiрiстерiнiң негiзгi көзi –
ұлттық табысты қайта бөлудiң басты қаржылық құралы, мемлекеттiң кiрiстерiн
және бюджеттiң кiрiстерiн қалыптастырудың шешушi көзi болып табылады.
Сондықтан да салық пен салық есебіне байланысты мәселелер әрқашанда ең
өзекті мәселелердің бірі болып қалады деп есептеймін.
Салық есебі – мемлекеттік бюджет пайдасына салық міндеттемесін алу және
салық салу негізін анықтау мақсатындағы бухгалтерлік есеп қағидасында
қалыптасатын ұйым қызметінің қаржылық-экономикалық жүйесіндегі ақпараттың
маңызды буыны. Біздің республикасындағы салық есебінің пайда болуы отандық
экономиканы реформалау кезеңімен байланысты. 1995 жылдың 1-шілдесіндегі
Қазақстан Республикасы Президентінің Салық және бюджетке басқа да міндетті
төлемдер туралы жарлығы салық салу туралы дәстүрлі түсінікке өзгеріс
енгізді [4]. Бухгалтерлік есептің қызметі салық төлемдерін дұрыс есептеу
бойынша міндеттерге жеткілікті байланысты болмады, өйткені алым мен
салықтың жаңа түрлері пайда болды. Осыған орай пайда болған қайшылықтар
салық салу жүйесі мен есебінің оңтайлы өзара іс-қимылының проблемаларын
шығарды, сондай-ақ шаруашылық қызметіндегі қалыптасқан жағдайға қолдануға
болатын ережелерді әзірлеудің қажеттілігін туындатты.
Осының әсерінен қазіргі уақытта бухгалтерлік есеп Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есеп беру туралы заң және бухгалтерлік есептің стандарттары
негізінде, ал салық есебі Қазақстан Республикасы Салық кодексінің екінші
тарауындағы нормаларының шартына сүйене отырып, әкімшілік- құқық негізінде
қалыптасты, сондықтан есептің екі түрін толық болу қажеттігі пайда болды
[5].
Бухгалтерлік есеп ұйымының шаруашылық қызметінің экономикалық мәні мен
қаржылық нәтижесін ең толық және нақты көрсетуді, ал салық есебі –
шаруашылық қызметі әкімшілік талаптарына толық сәйкес келетін бюджетке
міндетті аударылуға тиісті ұйым табысының болжамды табысын анықтауды
қарастырады.
Есептің дербес екі түрінің бухгалтерлік және салық есептің қосарласа
жүруі – ұйымның есеп жүйесі алдында әр түрлі міндеттерді тудырды. Ол
мыналар:
– салық мақсаты үшін есептік деректердің қайта жасалуы мен
белгілі бір түзетулерді енгізу;
– салық салу жүйелі есеп шеңберінде дайын деректерді
қалыптастыруды қамтамасыз ететін бухгалтерлік тәртіпті
деректермен толықтыру.
Салық салу бойынша нормативті құжаттарда бухгалтерлік есептің тек іс
жүзіндегі әдістерін пайдалана отырып, орындалуы мүмкін болмайтын салық салу
бойынша талаптардың көптеген мөлшері жеткілікті. Бұл өз кезегінде салық
есебін жүргізудің қажеттілігіне алып келеді.
В.К. Радостовец Салық есебі – бұл салық төлеушінің бюджетке төлемі
бойынша есеп айырысуының есебі емес, бұл салық төлеуші салықтық жыл ішінде
жүргізуге міндетті табыстардың есебі мен шегеру, яғни салық салынатын
табыстың есебін шығаратын жедел есептің жаңа түрі. Сонымен бірге, көптеген
шегеру мен бірқатар табыстар бухгалтерлік есепке кірмейді- деп жазған.
Салық есебінің міндеті- толық салық салу мақсаты үшін және есеп беру
кезеңінде жүргізілген шаруашылық операцияларын есептеу тәртібі туралы дәл
ақпараттарды қалыптастыру, сондай-ақ, бюджетке салық пен басқа да төлемдер
мен алымдарды уақытында есептеу мен толық төлеуінің дұрыстығын бақылау
үшін, сыртқы және ішкі пайдаланушыларды ақпараттармен қамтамасыз ету [6,
4б].
Салықтар мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылғандықтан,
мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің
қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Өткен жылы экономикалық
қатынастарды реттеуге, оны әртараптандыру мен жаңғыртуға, бизнесті
көлеңкеден алып шығуға мүмкіндік беретін ірі шаралардың бірі ретінде жаңа
Салық кодексінің қабылдағандығын айту керек. Салық Кодексі салық есептілік
бөлімінде талай жаңартулар енгізген екен. Ең бастысы, қазіргі кезде
кәсіпкерліктің алдында тұрған ең үлкен әкімшілік кедергі – салық
есептілігінің шамадан тыс болуы. Бұл бағытта үлкен-үлкен шаралар жүзеге
асырылды. Салықтың негізгі түрлері бойынша салық есептілігі барынша
қысқартылды. Жаңа кодексте салық есептілігін берудің біртұтас мерзімі
қарастырылды және өзге де өзгертулер бар.
Сондықтан да салық және салық есебі мемлекет пен оның халқы үшін өз
өзектілігін және маңыздылығын ешқашан жоғалтпайтынын тағы бір рет ескеріп
кетсем артық болмас деп есептеймін.
Жоғарыда көрсетілгендердің барлығы бұл тақырыптың маңыздылығын және
өзектілігін көрсетеді. Сонымен, Қазақстан Республикасындағы салық есебі:
қазіргі жағдайы мен даму перспективасы қаншама маңызды екеніне көз жеткізе
отырып дипломдық жұмыс міндеттерін атап өту керек.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
– Қазақстан Республикасында салық есебін ұйымдастырудың теориялық
негіздерімен танысу;
– жаңа Салық кодексі салық есептілік бөлімінде қандай
жаңартуларды енгізгенін зерттеп білу;
– Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары бойынша салық
есебінің орнын және ролін білу;
– тәжірибе негізінде салықтардың есеп беру есебінің жағдайын
талдау;
– Қазақстандағы салық салудың жетілдіру жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың құрылымы – кіріпе, үш бөлім, қорытынды,
пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1 САЛЫҚ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Салық салудың қағидалары және экономикалық мазмұны
Жас тәуелсіз еліміздің қомақты бюджеті болуы жолында, мемлекеттік
қазынаның қаражатын молайта түсу - маңызды мәселе. Өйткені, денсаулық
сақтау органдарының, халыққа білім беру мекемелерінің, зейнеткерлер мен
студенттердің, басқа да толып жатқан халық жіктерінің тағдыры бюджетке
байланысты екені хақ. Бюджет кірістерінің құрамы, бюджетке шоғырланатын
ақша қаражаттарының формалары шаруашылық жүйелері мен әдістерінен, сол
сияқты қоғамның экономикалық шараларын шешуге тәуелді. Бұрын бюджет
кірістері мемлекеттік кәсіпорындардың ақша қорларынан құралса, нарықтық
экономикаға көшуге байланысты, ол заңды және жеке тұлғалардың салықтық және
салықтық емес төлемдерінен тұрады.
Қандай да болмасын мемлекеттің атқаратын қызметінің ең маңызды, басты
түрі мемлекеттік кірістерді қалыптастыру екені бізге белгілі. Мемлекеттік
кіріс деп, мемлекет қарамағына әр түрлі түсім көздерінен келіп түсетін және
оның өзіне тән міңдеттерін шешуге, сондай-ақ, функцияларын жүзеге асыруға
пайдаланылатын қаржылық ресурстарды айтуға болады. Сол мемлекеттік
кірістердің қатарынан салықтар да өзіне тиісті, өте маңызды орын алады.
Салықтар мемлекеттің басқа да атрибуттары сияқты мемлекеттер құрыла
бастаған кезде пайда болған және олар әркашан да мемлекеттің мемлекет болып
қалыптасуының, сондай-ақ оның өсіп-өркендеуінің негізгі материалдық тірегі
болып табылған. Алғашқы кездерде мемлекетті ұстауға қажетті қаражаттар сол
мемлекет тұрғындарынан заттай немесе ақшалай күйінде алынған болса,
кейінінен олар тұрақты, жүйелі түрде ақшалай алынатын міндетті төлемдерге -
салықтарға айналған.
Салықтардың, салықтық құқықтың мемлекеттермен қатар пайда болуы олардың
құқықтық табиғатын, мәнін ашып көрсететін сияқты. Өйткені сол кездерден
бастап мемлекеттерде әлеуметтік, әділеттілік, демократиялық және құқықтық
принциптері көрініс берген. Әртүрлі меншік нысандарының теңдігі, олардың
өндіріс құралдары мен жабдықтарына негізделуі де мемлекеттің экономикалық
жүйесімен шартталған болатын [7, 5б.].
Салықтар дегеніміз, жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру
мақсатында, мемлекеттік жоғарғы өкілді орган қабылдаған нормативті акті
заңның негізінде, сондай-ақ, заңда белгіленген мөлшерде және уақытта заңды
және жеке тұлғалардан міндетті түрде, қайтарылмайтын және ақысыз негізінде
бюджетке алынатын ақшалай төлемдер. Салық салудың мақсаты мен мәнін түсіну
үшін берілген түсінікті жан-жақты талдап, басқа да авторлардың көзқарасына
тоқталамыз.
Салық және салық салу кітабының авторларыҮмбетәлиев А.Д. және Керімбек
Ғ.Ғ. салыққа келесі анықтама берді:
Салықтар мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі
бір мөлшерде жүргізілетін,қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер. Олар белгілі бір мерзімде және белгілі
бір көлемде алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер [8,12б].
Жалпы салық салу ұғымына келетін болсақ, көптеген отандық және шет
мемлекеттік экономикалық ғылымдарды оқып-біліп, салыстырмалы түрде талдай
келе, салық салуға қатысты өзіндік анықтама беруді дұрыс деп таптық, оған
себеп:
– көптеген экономистермен салық салу ұғымына анықтама берілген
кезде, ол салық сомасын өндіріп алу процессі ретінде
қарастырылады;
– салық салу тек қана салық міндеттемесімен және құқықтық
мәжбүрлеумен ғана байланысты қаржылық қатынастарды білдіреді;
– салық бөлу функциясын атқара отырып, қаржы жүйесінің барлық
буынында маңызды рөл атқарады, сондықтан оны кең мағынада
қарастыру қажет;
– қазіргі кезде еліміз әлеуметтік бейімделген нарықтық
экономиканың даму жолын таңдаған болса, әлеуметтік бейімделу
деңгейін көрсететін салық жүйесіне, салық салу процессіне
әлеуметтік тұрғыдан анықтама беруге негіз бар.
Жоғарыдағы тұжырымдарды ескере келе, салық салу дегеніміз – нарық
субъектілері мен қоғам арасындағы заңды түрде бекітілген салықтарды төлеу
бойынша конституциялық міндеттерді орындау кезінде туындайтын әлеуметтік
қатынастар жиынтығы деп айтуға болады [9, 61б].
Сонымен салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық
жүргізуші субьектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық
қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ шаруашылық жүргізуші
субьектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне
жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар - мемлекеттің тұрақты қаржы
көзі. Сондықтанда мемлекет экономиканы дамытып, тұрақтандыру барысында
қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Ұйымдық құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет бiржақты тәртiппен заң
жүзiнде белгiлеген, белгiлi бiр мөлшерде және мерзiмде бюджетке төленетiн
қайтарусыз және өтеусiз сипаттағы мiндеттi ақшадай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәнi олардың өзiнiң функциялары мен мiндеттерiн
жүзеге асыру үшiн мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бiр бөлiгi болып
табылатындығында.
Салықтар мемлекетпен бiрге пайда болды және мемлекеттiң өмiр сүрiп,
дамуының негiзi болып табылады. Адамзат дамуының бүкiл тарихы бойына салық
нысандары мен әдiстерi өзгердi, игерiлдi, мемлекеттiң қажеттiлiктерi мен
сұрау салуларына бейiмделдi. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесiнде айтарлықтай өрбiдi. Мемлекет
құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен,
жаңаруымен қабаттаса жүредi [10, 38б].
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
iс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кiрiстерiнiң негiзгi көзi – ұлттық
табысты қайта бөлудiң басты қаржылық құралы, мемлекеттiң кiрiстерiн және
бюджеттiң кiрiстерiн қалыптастырудың шешушi көзi болып табылады. Салықтарда
мемлекеттiң экономикалық мазмұны нақты түрде көрiнедi, ал салықтардың
әлеуметтiк-экономикалық мәнi, олардың түрлерi мен ролi қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттiң табиғатымен және функцияларымен
айқындалады.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А. Смит
ұсынған едi. Олар мынаған саяды:
– салық – салық төлеушiнiң әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиiс
(әдiлеттiлiк қағидаты);
– салықтың мөлшерi мен оны төлеу мерзiмi алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықтылық қағидаты);
– әрбiр салық салық төлеушi үшiн неғұрлым қолайлы уақытта және әдiспен
алынуы тиiс (қолайлылық қағидаты);
– салықты алудың шығындары өте аз болуы тиiс (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салудағы зорлық-зомбылықты жоқ еттi,
бұл процеске реттемелеудi енгiздi және А.Смитке ''салықтар – оны
төлейтiндерге құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны'' деп қорытынды
жасауға мүмкiндiк бердi. Салық салудың кейiнгi даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелдендi, толықтырылды.
Салықтардың әлеуметтiк-экономикалық мәнi мен мазмұны олар атқаратын
функцияда толық ашыла түседi. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан салықтар
қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан қаржыға
қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгiштiк функциясының құрамдас
қосалқы функциясы ретiнде қарастырған жөн.
Салықтардың функционалдық, сипаттамасын нақтыландыру, яғни қызметтеріне
талдау жасау арқылы салықтардың тікелей мәнін және экономикалық табиғатын,
сондай-ақ атқаратын қызметтерінің негізгі бағытын көруге болады.
Салықтардың қызметтері белгілі кезеңде өздері атқаратын рөліне байланысты,
мемлекет алдында тұрған негізгі мәселелерді шешуге септігін тигізуге,
қажетті экономикалық тұтқа және реттеуші болып табылады. Салыктардың
қалыптасқан түрдегі негізгі үш қызмет бар. Олар: фискалдық,
қайта бөлу және реттеуші қызметтер. Негізінде экономикалық теория жене
басқа тиісті оқулықтарда осы негізгі үш қызмет көрсетілмегенімен, кейбір
белгілі экономист-ғалымдардың еңбектерінде оларға қоса тағы бірнеше
қызметтер аталады.
Бірінші, фискалдық қызмет-салықтардың және басқа да міндетті телемдердің
бюджетке толығымен және уақтылы (мерзімінде) түсіп отыруын қамтамасыз
етеді. Фиск - латын тілінде мемлекеттік қазына деген мағынада айтылған.
Сондықтан, фискалдық қызмет-салықтық-бюджеттік қызмет, яғни мемлекеттік
қазына-бюджетті түсім көздері - салықтар мен басқа да міндетті төлемдер
арқылы ақшалай қаражаттармен қамтамасыз ету жөнінде қызмет болып табылады.
Қысқаша айтқанда, қаражаттарды бюджетке жұмылдыру қызметі. Тауарлық-ақшалай
қатынастардың, өндірістің дамуына байланысты бұл қызмет -мемлекет
қарамағына түсетін ақшалай кірістерді ұлғайта түседі.
Қайта бөлу қызметі арқылы түрлi субъектiлер табысының бiр бөлiгi
мемлекеттiң қарамағына өтедi. Бұл қызметтің барысында жалпы ұлттық өнім
көлеміндегі салықтардың үлесі анықталады, яғни ұлттық табысты бөлу және
қайта бөлу арқылы оның қандай бөлігінің мемлекет меншігіндегі қорға
қосылғанын көрсетеді. Бұл функцияның iс-әрекетiнiң ауқымы жалпы iшкi өнiмде
салықтардың алатын үлесi арқылы анықталады; ол ұлттық табыстың
мемлекеттендiрiлу дәрежесiн көрсетедi.
Үшінші қызметі - салықтық реттеу, яғни реттеуші қызмет-салық
нарықтарының мөлшерін өзгерту, салық түрлерін азайту және негізделген салық
жеңілдіктерін енгізу арқылы, заңды және жеке тұлғаларды нарыққа бағытталған
экономикалық белсенділіктерін (қызметтерін), сондай-ақ мүдделерін
қамтамасьгз ету. Бұл қызмет өзінің осындай сипаттамасына байланысты
ынталандыру қызметі деп те аталады. Салықтық реттеу (салықпен реттеу деген
де болады) мүмкіндігінше тиімді салық түрлерін таңдау, олардың мөлшерін
өзгерту, сондай-ақ жеңілдік көрсету, кейде кейбір түрлерін алу тәсілін
өзгерту сияқты әрекеттерден тұрады. Әсіресе бұл қызметті ғылыми-техникалық
процестерді ынталандыру кезінде қолдану өте тиімді болады.
Мемлекет үстінде аталған салықтардың қызметін қолдана отырып салық салу,
салық қызметі саласындағы әртүрлі шараларды жүргізеді және салық жүйесін
анықтап, олардың қызмет атқару тұтқасын әзірлейді. Салық салу саласыңдағы
жүзеге асырылатын шараларды қоғамның нақты бір даму кезеңіндегі әлеуметтік-
экономикалық мақсаттарына байланысты экономикалық саясатпен ұштастыру да
осы қызметтер арқылы жүргізіледі.
Салық жүйесі мемлекеттің экономикалық саясатымен анықталатын, үстінде
аталған принциптерді еске ала отырып, салық салу (салық қызметі)
принциптері мүмкіндігінше мына төмеңдегідей болуы қажет; заңдылық және
негізділік; жалпыға бірдей және нақтылық; теңділік және әділеттілік;
ыңғайлылық және жеткшіктілік; карапайымдылық және бейтараптылық;
жоспарлылық және нормативтік; тиімділік және үнемділік; жеңілділік және
бірдүркінділік.
Сонымен, салықтардың мәнін қарастыра отырып, мемлекеттің салықтарды
дамыту мен қолданудағы рөлін, жаңашыл салық салудың қоғамның қандай
мүшелерінің мүддесі үшін жұмыс атқаратынын көруге болады:
Біріншіден, қоғамның барлық мүшесі елдің қауіпсіздігін және ел ішіндегі
азаматтарының жеке басының қауіпсіздігін ойлайды. Сондықтаңда қоғамның
барлық мүддесі үшін әскери күштер мен қоғамдық тәртіпті сактау органдарын
ұстауға қаражат қажет.
Екіншіден, қоғамда мемлекетті басқару қызметкерлерін ұстауға
қаражаттар керек.
Үшіншіден, қоғамдағы білім беру және емдеу мекемелерін толығымен ақылы
түрге көшіргенмен де, қарттар үйі мен жетім балалар үйлерін ұстауға,
уақытша жұмыссыздарға жәрдемақылар және зейнетақылар төлеуге қаражат
міндетті түрде керек. Өйткені, осы және басқа да әлеуметтік мәселелер
қоғамның барлық мүшелерін қозғайды, сондықтанда бұл мақсаттағы шығындар
салықтар арқылы жабылу қажет [10, 44б].
Салықтың әлеуметтік экономикалық мәні, оның мақсаты мен елдің
экономикалық және саяси өміріне тигізетін әсері қоғамда қалыптасқан
экономикалық қатынасқа, әрбір мемлекеттің ұстанған саясатына байланысты
болады.
Салықтық саясат Қазақстан Республикасындағы іс жүзіне асырылып жатқан
экономикалық реформаның ең күрделі мәселелерінің бірі болып табылады.
Өйткені салық мәселесі теориялық тұрғыдан бұрынғы КСРО жүйесінде өте аз
көңіл бөлінген, зерттелмеген мәселе болып келді. Мемлекеттендірілген
социализм экономикасы Марксистік экономикалық ілім негізінде қалыптасқан.
К.Маркс пен Ф.Энгельс салықтың мемлекетті басқару қатарындағы ролін
мойындамады, оған қарсы көзқараста болды. Сөйтіп болашақ пролетарлық
мемлекетте салықтың болмайтындығы туралы қағиданы ұсынды. Осыған орай 1960
жылдары КСРОда салықтарды бірте бірте болдырмау, жою, сөйтіп дүние
жүзіндегі бірден бір салықсыз мемлекетке айналу саясаты жүргізілді.
Қазіргі нарықтық экономикаға бағдар алуға байланысты республикамызда
салықтық саясатты, оның жүйелерін жаңадан жасауға, қалыптастыруға тура
келді.
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап
қалыптаса бастады. 1991 жылы 25-ші қаңтарда қабылданған “Салық және
бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы” заң тәуелсіз Қазақсатанның
салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болды. Ең алғашқы тарихи құжат
болған бұл заңның ел экономикасын реформалаудағы маңызы мен алар орны
ерекше. Дегенмен өмірге келген нарықтық қатынас саласындағы әрбір жаңа
құбылыстар мен болмыстарға байланысты бұл заңның кемшіліктері мен
қайшылықтары байқала бастады. Сөйтіп оған 1995 жылдары халықаралық салық
салу принципіне сәйкестендіру бағытында толықтылулар енгізілді, нарықтық
қатынастар талабына бейімделіп, халықаралық тәжірибиедегі үлгіге
жақындатылды [11, 5б].
Алайда ХХ ғасырдың соңғы жылдары мен ХХI ғасырдың алғашқы жылы 2001 жыл
аралығында болып жатқан еліміздегі елеулі өзгерістерге байланысты Салық
Кодексін қабылдаудың обьективті қажеттілігі туды. Осыған орай 2000 жылдың
20 қарашасында Егемен Қазақстан газетінде Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы ҚР ның Кодексі салық кодексінің жобасы
жарияланды [12]. Ол жоба 2001 жылдың наурыз айында Республика Парламентінің
мәжілісінде талқыланып толықтырулар енгізіліп қабылданды.
Бұл Кодекс салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
белгілеу, сондай ақ мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы салықтық
міндеттемелерді орындауға байланысты қатынастарды реттеді. Бұл реттеушілік
Кодексте көрсетілген салық салу міндеттілігі мен оның айқындық принциптері,
салық салудың әділдік және салық жүйесінің біртұтастық принциптері мен
салық заңдарының жариялылық принциптері негізінде іс жүзіне асырылды.
Сонымен бірге Кодексте салықтардың 9 түрі және бюджетке төленетін міндетті
төлемдердің 12 түрі мен алынатын алымдардың да 12 түрі белгіленіп және
олардың әрқайсысының салықтық ставка мөлшері айқындалған болатын.
Қазіргі кезде мұхиттың арғы жағынан бастау алған қаржы дағдарысының
екінші толқыны әлемдік қаржы жүйесінің шеңберінен шығып, нақты экономикалық
секторларға да кері әсерін тигізе бастады. Бұл дағдарыстың салқыны
шарпымаған құрлық қалған жоқ. Әлемдік экономикаға кіріккен Қазақстан да
одан сырт қалмақ емес. Осыған байланысты Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың
нақты тапсырмалары негізінде Қазақстан Үкіметі бірлескен іс-қимыл жоспарын
белгіледі. Бұл жоспардың негізгі мақсаты, таяудағы екі жылда жаһандық қаржы
дағдарысының еліміздегі әлеуметтік экономикалық ахуалға тигізетін кері
әсерлерін барынша жұмсарту және болашақта сапалы экономикалық өсу жағдайы
үшін қажетті негіздерді қамтамасыз ету болып табылады [13, 3б].
Елбасының Қазақстан экономикасының алғашқы мүмкіндіктері айқындалған
сәттен- ақ Қазақстан- 2030 ұзақ мерзімді стратегиялық даму жоспарын
халыққа әйгілегендігі белгілі. Мұнда Қазақстан халқының тұрмысын,
мәдениетін, білімі мен денсаулығын әлемнің алдыңғы қатарлы елдерімен
теңестірудің негізгі алғышарттарының бірі ретінде экономикамыздың
бәсекелестік қабілетін арттыру мәселесіне ерекше назар аударылған [14].
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа арнаған биылғы
Жолдауында: Ел дамуының жаңа кезеңінің табыстары көп ретте біздің іс
қимылымыз бен қабылдаған шешімдерімізге байланысты болады. Бізде дағдарысқа
қарсы айқын бағдарлама бар. Біз табанды да жедел әрекет етеміз, өйткені,
әлемдік дағдарыс біздің экономикамыз бен қоғамымызға соққы күшін әлсірету
үшін қашан және не істеу керектігін білеміз деген болатын. Осы маңызды
істердің бірі жаңа Салық Кодексінің қабылдауы деп айтуға болады [15].
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы Қазақстан халқының әл
ауқатын аттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты - макроэкономикалық
саясаттың басымдықтары туралы былай делінген:
Үкімет, Ұлттық банк, Қаржылық бақылау агенттігі мемлекеттің қаржылық
тұрақсыздық қатерлеріне қарсы жүйелі де жедел іс-қимылдар жасауының
ықпалды тетігін қалыптастырып, халықаралық рыноктардың Қазақстан
экономикасына деген сенімін нығайтуы керек. Салық жүйесін Қазақстанның
жаңа сатыдағы дамуының міндеттерімен сәйкестендіру қажет.
Қолданыстағы Салық кодексі экономикалық өсуде оң рөл атқарды, дегенмен,
қазіргі кезде оның әлеуеті іс жүзінде таусылды. Кодексте үнемі және
жүйесіз өсіп отыратын 170-тен астам жеңілдіктер мен преференциялар бар.
Үкіметтің жаңа Салық кодексін әзірлеуі қажет. Ол экономиканы
жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің “көлеңкеден” шығуына жағдай
жасауға тиіс.
Жаңа Кодекс салық қызметтерінің оның нормаларын өз қалауларынша
түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық төлеушілер
мүдделері үйлесетіндей тікелей іс-әрекет ету заңы сипатына ие болуы керек.
Бірақ, ең бастысы, ол экономиканың шикізаттық емес секторы, әсіресе,
шағын және орта бизнес үшін жалпы салықтық ауыртпалықтардың төмендетілуін
қарастыруы керек. Бюджеттің күтілетін шығындарының орны өндіруші сектордың
экономикалық қайтарымын арттыру есебінен өтелуі тиіс.
Салық кодексі Мемлекет басшысының Жолдауына сәйкес әзірленіп, ол бойынша
экономиканы жаңғырту мен әртараптандыруға, бизнестің көлеңкеден шығуына
ықпал еткізу шараларды қамтыды. Бұл кодекс заңның тікелей әрекет ету
қағидатын жүзеге асыруға, экономиканың шикізаттық емес секторына түсетін
жалпы жүктемені азайтуға, бизнесті неғұрлым батыл жүргізуге жәрдемдесетін
болады. Кодекстің маңызды нормаларының қатарында корпоративтік салық
ставкасын кезең кезеңімен азайтуға, атап айтқанда, 2011 жылы 20 пайызға
дейінгі мөлшерде, 2012 жылы 17,5 пайызға дейінгі мөлшерде, 2014 жылы 15
пайызға дейінгі мөлшерде кемітуге ықпал ететіндігін айтпақпыз. Кодекстің
басқа да жағымды жаңалықтары аз емес. Сонымен қатар өткен жылы жаңа Бюджет
кодексі де қабылданды. Осы жаңадан қабылданған Салық және Бюджет
кодекстерінің негізінде бірінші рет елімізде жылдарға арналған
республикалық үш жылдық бюджет бекітілді. Онда еліміздің әлеуметтік
экономикалық дамуының негізгі көрсеткіштері және Елбасы Жолдауында Үкіметке
берілген тапсырмаларды жүзеге асыру мәселелері қарастырылған.
1.2 Салық салуды ұйымдастырудың құқықтық нормалары
Өткен жылы Елбасының тапсырмасы бойынша Үкіметтің басты назары әлемді
шарпыған дағдарыстың елімізге тигізетін ауыртпалықтарын азайту және
экономиканы осы дағдарысты кезеңнен күшті жағдайда шығару мәселесіне
ойысқаны белгілі. Осы бойынша қабылданған ірі шаралардың бірі ретінде жаңа
Салық кодексінің қабылдағандығын айту керек.
Жаңа Салық кодексін қабылдау экономиканың тұрақты дамуына және
әртараптануына жағдай жасайды, экономиканың көлеңке секторын қысқартуды
қамтамасыз етеді, Қазақстанның инвестициялық климатын жақсартады, ол елге
капитал ағымын ықпал етеді және экономиканың шикізаттық емес секторына
салықтық жүктемені төмендетуге мүмкіндік береді. Салық кодексін тікелей
қолданылатын заңның принциптеріне сәйкес келтіру, салық органдары
әрекеттерін терең регламенттеу, салықтық бақылау жүйесін құру салықтық
жүйесінің сыбайлас жемқорлығын азайтуға мүмкіндік береді және салық
органдары мен салық төлеушілердің тиімді өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді.
Батыс Еуропада, АҚШ-та салық жүйесі жақсы дамығандықтан, олардың
тәжірибесіне көбірек үңілді бұл жобаны дайындау кезінде Дүниежүзілік
банктің, Еуропалық Одақтың, ЮСАИД-тің, Халықаралық инвестициялық салық
орталығының сарапшы-мамандары шақырылып, қол ұшын берді. Олармен қоян-
қолтық жұмыс істелді. Бұл жерде айта кететін жайт, Салық кодексі қазіргі
кезде әлемнің өркениетті елдері қолданып отырған Батыстағы салық жүйесінің
барлық жақсы жақтарын қамтыды.
Осыған орай Үкімет тарапынан әзірлеген жаңа Салық кодексімен тікелей
әсер ету заңының қағидаттарын енгізу, өңдеуші сектордың түсімдерін арттыра
отырып, экономиканың шикізаттық емес секторына ауыртпалықты төмендету,
салықтық әкімшілендіру жүйесін жетілдіру көзделді [16, 4б].
Яғни Салық кодексі айтарлықтай өзгерді, және оны зерттеп білу оңай және
тез бола қоймайды [17].
Негізгі салықтарды төлеу және ұсыну мерзімдері жолының- негізгі
тармақтары бойынша қандай өзгерістердің болғаны, салықтық база және қандай
жағдайларда заңды және жеке тұлғалар осы және басқа да салық түрлері
бойынша салық төлеушілер болып табылатындығын анықтайтын өлшемдерді білу
маңызды.
Корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, қосылған құн салығы,
әлеуметтік салық, мүлік салығы және басқа да салықтар, төлемдер мен алымдар
– 2014 жылы қандай жаңашылдық әкеледі деген сұрақ туындайды. Бұл сұраққа
жауап ыңғайлы кесте түрінде негізгі салық түрлері бойынша басты өзгерістер
туралы қорытындыланған ақпаратты ұсыну тура келеді [18, 4б]
Кесте 1- Жаңа Салық кодексі бойынша негізгі салық түрлері бойынша басты
өзгерістер
Корпорациялық табыс салығы
1 2
3
1 Кәсіпкерлік қызметтен шегетін залалдар, сондай-ақ I 137-бап
топтың тіркелген активтерінің шығып қалуынан шеккен 1-тармақ
залалдар осы салық кезеңдерінің салық салынатын
табысы есебінен өтеу үшін кейінгі он жылды қоса
алғандығы кезеңге ауыстырылады.
2 Егер осы баптың 2-тармағында өзгеше белгіленбесе, 141-бап
салық төлеушілер корпоративтік табыс салығы бойынша 2-тармақ
аванстық төлемдерді осы Кодексте белгіленген
тәртіппен ағымдағы салық кезеңі ішінде есептейді және
төлейді.
Мыналар:
егер осы тармақта өзгеше көзделмесе, түзетулер
ескеріле отырып, алдыңғы салық кезеңінің алдындағы
салық кезеңіндегі жылдық жиынтық табысы тиісті қаржы
жылына арналған Республикалық бюджет туралы Заңда
белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 325000
еселенген мөлшеріне тең сомадан аспайтын салық
төлеушілер;
2) жаңадан құрылған салық төлеушілер- әділет
органында мемлекеттік (есептік) тіркеу жүзеге
асырылған салық кезеңі ішінде, сондай ақ кейінгі
салық кезеңі ішінде;
салық төлеушілер ретінде салық органдарында жаңадан
тіркелген
3) Қазақстан Республикасында қызметін филиал, өкілдік
құрмай, тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын
резидент емес заңды тұлғалар- салық органдарында
тіркеу жүзеге асырылған салық кезеңі ішінде, сондай
ақ кейінгі салық кезеңі ішінде корпорациялық табыс
салығы бойынша аванстық төлемдерді есептемеуге және
төлемеуге құқылы.
3 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы 141-бап
бойынша декларацияны табыс еткенге дейінгі кезең 4-тармақ
ішінде төлеуге жататын корпорациялық табыс салығы
бойынша аванстық төлемдер сомасының есеп қисабы
есепті салық кезеңінің бірінші тоқсаны үшін есепті
салық кезеңінің 20 қаңтарынан кешіктірілмей, салық
төлеуші орналасқан жердегі салық органына табыс
етіледі.
Алдыңғы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы
бойынша декларацияны табыс еткенге дейінгі кезең
ішінде төлеуге жататын корпорациялық табыс салығы
бойынша аванстық төлемдер сомасы өткен салық кезеңі
үшін аванстық төлемдер сомаларының есеп қисабында
есептелген аванстық төлемдердің жалпы сомасының
төрттен бірі мөлшерінде есептеледі.
4 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы 141-бап
бойынша декларацияны табыс еткеннен кейінгі кезең 5-тармақ
ішінде төлеуге жататын корпорациялық табыс салығы
бойынша аванстық төлемдер сомасының есеп қисабын
есепті салық кезеңінің екінші, үшінші, төртінші
тоқсандары үшін салық төлеуші оны табыс еткен күннен
бастап күнтізбелік жиырма күн ішінде табыс етеді.
5 Егер осы баптың 2-тармағында өзгеше көзделмесе, салық147-бап
төлеушінің осы Кодекстің 133-бабында көзделген 1-тармақ
табыстар мен шығыстар сомасына және осы Кодекстің
137-бабында белгіленген тәртіппен ауыстырылатын
залалдары сомасына азайтылған салық салынатын табысы
20 проценттік ставка бойынша салық салуға жатады.
6 Жеке табыс салығы 161-бап
3-тармақ
Егер осы тармақта өзгеше көзделмесе, салық агенті
төленген табыстар
бойынша жеке табыс салығын аударуды төлем айынан
кейінгі айдың
25-іне дейін өзі орналасқан жері бойынша жүзеге
асырады. Салық агентінің құрылымдық бөлімшелері
бойынша салық төлеу тиісті бюджеттерге құрылымдық
бөлімшелер орналасқан жер бойынша жүргізіледі.
7 Қазақстан Республикасының резиденттері жеке 162-бап
тұлғалардан жеке табыс салығы және әлеуметтік салық 1-тармақ
бойынша декларацияны және шетелдік мен азаматтығы жоқ
тұлғалардан жеке табыс салығы және әлеуметтік салық
салық бойынша декларацияны салық агенті есепті
тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірмей
салық төленетін жердегі салық органдарына табыс
етеді.
Қосылған құн салығы
8 Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, қосылған құн 268-бап
салығының ставкасы 12 процентті құрайды және салық 1-тармақ
салынатын айналым мен салық салынатын импорттың
мөлшеріне қолданылады.
9 Күнтізбелік тоқсан қосылған құн салығы бойынша салық 269- бап
кезеңі болып табылады.
10 Қосылған құн салығын төлеуші қосылған құн салығы 270-бап
жөніндегі декларацияны орналасқан жері бойынша салық 1-тармақ
органына есепті салық кезеңінен кейінгі екінші айдың
15-нен кешіктірмей әрбір салық кезеңі үшін табыс
етуге міндетті.
11 Қосылған құн салығын төлеуші бюджетке жататын жарнаға271-бап
салықты орналасқан жері бойынша есепті салық 1-тармақ
кезеңінен кейінгі екінші айдың 25-нен кешіктірмей
әрбір салық кезеңі үшін төлеуге міндетті.
12 Ең төменгі айналым тиісті қаржы жылына арналған 568-бап
Республикалық бюджет туралы Заңда белгіленген айлық 5-тармақ
есептік көрсеткіштің 30000еселенген мөлшерін құрайды.
Әлеуметтік салық
13 Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, әлеуметтік салық 358-бап
11 проценттік ставка бойынша есептеледі. 1-тармақ
14 Егер осы Кодексте өзгеше белгіленбесе, әлеуметтік 360-бап
салықты төлеу салық төлеушінің орналасқан жері 1-тармақ
бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың 25-нен
кешіктірілмей жүргізіледі.
15 Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, төлеушілер жеке 364-бап
табыс салығы 1-тармақ
Мен әлеуметтік салық жөніндегі декларацияны
орналасқан жері бойынша салық органдарына есепті
тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-нен кешіктірмей
тоқсан сайын табыс етеді.
Жер салығы
16 Жер салығы бойынша ағымдағы төлемдердің есеп қисабы 393-бап
ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан кешіктірілмей 2-тармақ
табыс етіледі.
17 Салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша салық 393-бап
міндеттемелері өзгерген кезде, ағымдағы төлемдердің 5-тармақ
есеп қисабы салық салу обьектілері бойынша 1
ақпандағы, 1 мамырдағы, 1 тамыздағы және 1 қарашадағы
жағдай бойынша тиісінше ағымдағы салық кезеңінің 15
ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан және 15
қарашасынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Мүлік салығы
18 Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер үшін негізгі 396-бап
құрал жабдықтар немесе жылжымайтын мүлікке 1-тармақ
инвестициялар болып табылатын, Қазақстан
Республикасының аумағындағы ғимараттар, құрылыстар,
тұрғын үй құрылысы, үй жайлар, сондай ақ жермен берік
байланыстағы қзге де құрылыстар (бұдан әрі
ғимараттар) салық салу обьектісі болып табылады.
19 Заңды тұлғалар (осы баптың 2, 3-тармақтарында 398-бап
аталғандарды қоспағанда) мүлік салығын салық салу 1-тармақ
обьектілерінің орташа жылдық құнының 1,5 процент
ставкасы бойынша есептейді.
20 Мүлік салығы бойынша ағымдағы төлемдер сомаларының 402-бап
есеп қисабы есепті салық кезеңінің 15 ақпанынан 2-тармақ
кешіктірілмей табыс етіледі.
21 Салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша салық 402-бап
міндеттемелері қзгерген кезде, ағымдағы төлемдердің 3-тармақ
есеп қисабы салық салу обьектілері бойынша 1
ақпандағы, 1 мамырдағы, 1 тамыздағы және 1 қарашадағы
жағдай бойынша тиісінше ағымдағы салық кезеңінің 15
ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан және 15
қарашасынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Арнаулы салық режимдері
22 Оңайлатылған декларация салық төлеушінің орналасқан 437-бап
жері бойынша салық органына есепті салық кезеңінен 1-тармақ
кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірілмей табыс
етіледі.
23 Оңайлатылған декларация бойынша есептелген салықтарды437-бап
бюджетке төлеу жеке (корпорациялық) табыс салығы мен 2-тармақ
әлеуметтік салық түрінде есепті салық кезеңінен
кейінгі екінші айдың 25-інен кешіктірілмей
жүргізіледі.
24 Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы, әлеуметтік498-бап
аударымдар сомаларын төлеу, міндетті зейнетақы
жарналарын аудару есепті салық кезеңінен кейінгі
екінші айдың 25-інен кешіктірілмей жүргізіледі.
Қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақы
25 Төлемақы төлеушілер декларацияны, осы баптың 3 және 498-бап
5-тармақтарында аталғандарды қоспағанда, есепті
тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірмей
табыс етеді.
Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін
төлемақы
26 Күнтізбелік бір ай үшін бюджетке енгізілуге тиісті 531-бап
төлемақы сомасы келесі айдың 25-інен кешіктірілмей 2-тармақ
төленеді.
2011 жылдың 1-қаңтарынан бастап күшіне енген Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының
Кодексімен салықтардың мынадай түрлеріне төмендетілген ставкалар енгізілді
[19, 2б]:
Кесте 2 - Салықтардың негізгі түрлерінің салық ставкалары бойынша
салыстырмалы кесте
РРс Салық түрі 2013 жылғы 2011 жылғы Ескерту
салықтың салықтың
ставкасы ставкасы
1 2 3 4 5
Жер негізгі өндіріс көзі30% 20% Салықтардың
болып табылмайтын салық 2012 ж. мемлекеттік
1 төлеушілер үшін салық бастап-17,5% бюджетке түсуін
көзінен салық 2013 ж. реттеу үшін
салынбайтын бастап-15% кезең кезеңімен
корпоративтік табыс төмендету
салығы
Резиденттерден алынатын,15% 2013 ж.
бастап-10%
салық көзінен салық көзделген
2 салынатын корпоративтік
табыс салығы
Қосылған құн салығы 13% 12%
3
Әлеуметтік салық Регрессивті11% Шкаланың орнына
4 шкала: ең бірыңғай ставка
жоғарыдан енгізілді
бастап-
13%ең
төменге
дейін-5%
Салық жүктемесінің төмен болуын қолдау мақсатында мынадай салық ставкалары
сақталды:
11Жер негізгі өндіріс көзі 10% 10% -
болып табылмайтын салық
төлеушілер үшін салық
көзінен салық салынбайтын
корпоративтік табыс
салығы
2 Дивидендтерді қоспағанда,10% 10% -
2 салық төлеушілердің
табыстарына салынатын
жеке табыс салығы
(мысалы: қызметкерлердің
табыстары, мүліктік табыс
және т.б.)
33Дивидендтер түріндегі 5% 5% Қазақстан
табыстарға салынатын жеке Республикасының
табыс салығы аумағында және
одан тысқары
жерлерде
алынған
дивидендтер
бойынша
44Шағын бизнес субьектілері3% 3% -
үшін оңайлатылған
декларация негізінде
55Шағын бизнес субьектілері2% 2% -
үшін оңайлатылған патент
негізінде
Салық Кодексінің салық есептілік бөлімінде қандай жаңартулар
енгізілгенін қарастырайық:
– Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің Салық комитетімен Жаңа
Салық кодексіне өзінің құрамына салық өтініштері, салық есептілігі
және салық тіркелімдері кіретін салық нысандары түсінігі енгізілді.
Салықтың негізгі түрлері бойынша салық есептілігі барынша қысқартылды.
Салық есептілігін оптимизациялау жұмыс нәтижесінде ұсынылатын салық
есептілінің көлемі 37%, ұсынылатын қосымшалар саны 68%, 2011 жылғы
нысандардағы жолдар саны 47%, беттер саны 76% -ға қысқарды. Яғни, 2011
жылғы нысандар 2013 жылғы нысандармен салыстырғанда жартыға қысқарды десек
те болады.
– Салық міндеттемелердің ретін оңайлату мақсатында бюджетке төленетін
барлық төлемдер мен салықтар бойынша есептілікті табыс етуінің бірдей
мерзімі қабылданды, бірыңғай салық кезеңі тоқсан болып табылады.
Есептілікті табыс ету мерзімдері өзгерді, Жаңа кодексте салық
есептілігін берудің біртұтас мерзімі қабылданды. Яғни салық төлеудің
жалпыға ортақ мерзімін бір айға дейін ұзарттылды деуге болады.
Мәселен, өткен жылы салық төлеушілер әр айдың 20-нан кешіктермей салық
туралы есептерін беру міндеттелсе, жаңа заңда келесі айдың 25-
жұлдызына жылжытты. Мысалы өткен жылы әлеуметтік салық бойынша
декларация тоқсаннан кейінгі айдың 20-нан кешіктірмей салық органына
тапсырылуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 5
1 САЛЫҚ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Салық салудың қағидалары және экономикалық мазмұны 9
1.2 Салық салуды ұйымдастырудың құқықтық нормалары 9
16
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚТАР ЕСЕБІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары бойынша салық
есебінің орны және ролі 23
2.2 Экономикалық қатынастар жүйесінде салықты есепке алуды
ұйымдастыру ерекшеліктері 23
2.3 Кәсіпорынның салық есебінің ерекшеліктері (Тамыз ЖШС
мысалында) 28
3 САЛЫҚТАРДЫҢ ЕСЕП БЕРУ ЕСЕБІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ 38
3.1 Тамыз ЖШС-ң салықтардың есеп беру есебінің жағдайын талдау
3.2 Салықтардың есеп беру жағдайын есептеу және салық 43
санкциялары
3.3 Қазақстан Республикасының экономикалық субьектілерінің салық43
есебін жетілдіру жолдары
45
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 52
59
61
КІРІСПЕ
Кеменің қай жерде келе жатқандығынан қай бағытқа жылжып бара жатқандығы
маңыздырақ дегендей, елімізде әлеуметтік экономикалық өмірдің бағыт
бағдарларын болжап, алдағы стратегиялық мақсат қойып, сол мақсатқа жету
жолдарын белгілеу, әр кезең сайын сол мақсат өлшемдері мен нақты қол жеткен
жетістіктер көрсеткішін салыстырып, соған сай түзетулер енгізіп отыру-
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылық саясатының өзіндік бір қыры
десек, артық айтқандық емес [1, 2б].
Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясы атты өз жолдауында атап өткендей, Қазақстан өз
дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, өркенді де өршіл дамып келе
жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және ашық
нарық экономикасы бола алады. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына кірудің бірінші басымдығы әлемдік экономикаға
ойдағыдай кірігуі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi
әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүредi.
Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік есепке алу,
қаржылық есеп беру жүйесімен бірге салық есебін, салық жүйесін бара-бар
дамыту ерекше өзектілікке айналды [2, 5б].
Қазақстан Республикасының егемендігі, оның әлеуметтік бағдарлы нарықтық
қатынастарға бағыттылған даму жолына көшуі, мемлекет және қоғам мүддесіне
қажетті қаржы- қаражаттардың мемлекет құзырында орталықтандырылуы, сондай-
ақ өтпелі кезеңдегі экономиканы реттеу барысында пайдаланылатын салықтық-
құқықтық экономика және құқық аяларынан өзіне тиесілі орнын алуының басты
себебіне айналып отыр. Мемлекеттің материалдық мүддесі мен қоғам өмірінің
айрықша экономикалық аясының тоғысатын жері, көбінесе обьективті қаржылық-
құқықтық құбылыс ретінде жарқын көрініс табатын салық салу саласы әрқашанда
мемлекеттің салықтық құқығының реттеуші ықпалының ауқымы ретінде көрініс
табады.
Нарықтық экономика жағдайындағы Қазақстан Республикасында қоғамдағы
қандай болмасын процестерге мемлекеттік әкімшілік жүргізу арқылы тікелей
ықпал ету мүмкіндігінің тарыла бастағаны бүгінде баршаға аян. Бұл орайда
халықаралық өркениетті стандарттар мен нарық талаптарына сай келетін,
сондай-ақ қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге қол жеткізуге жол ашатын
әлеуметтік-экономикалық жанама ықпал етудің елеулі құралы салықтар, салық
салу жүйесі және мемлекеттің салықтық құқығы пайдаланады [3, 3б].
Менің Салық есебі: қазіргі жағдайы және оның даму жолдары атты
дипломдық жұмысты таңдаған себебі - қазіргі таңда салық және салық есебі
өзекті мәселелердің біріне айналғандықтан, мен үшін бұл өте күрделі және
қызықты тақырып болып табылады.
Дипломдық жұмысымның мақсаты- Қазақстан Республикасындағы қазіргі
кездегі салық салудың салдарын анықтау, салық есебінің мәнін, теориялық
негіздерін түсіну, жаңа Салық кодексінің ерекшеліктерін мен Салық
Кодексінің салық есептілік бөлімінде қандай жаңартулар енгізілгенін
қарастыру және салық жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар жасау болып
табылады.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық- экономикалық құрылысы мен
саяси iс- бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кiрiстерiнiң негiзгi көзi –
ұлттық табысты қайта бөлудiң басты қаржылық құралы, мемлекеттiң кiрiстерiн
және бюджеттiң кiрiстерiн қалыптастырудың шешушi көзi болып табылады.
Сондықтан да салық пен салық есебіне байланысты мәселелер әрқашанда ең
өзекті мәселелердің бірі болып қалады деп есептеймін.
Салық есебі – мемлекеттік бюджет пайдасына салық міндеттемесін алу және
салық салу негізін анықтау мақсатындағы бухгалтерлік есеп қағидасында
қалыптасатын ұйым қызметінің қаржылық-экономикалық жүйесіндегі ақпараттың
маңызды буыны. Біздің республикасындағы салық есебінің пайда болуы отандық
экономиканы реформалау кезеңімен байланысты. 1995 жылдың 1-шілдесіндегі
Қазақстан Республикасы Президентінің Салық және бюджетке басқа да міндетті
төлемдер туралы жарлығы салық салу туралы дәстүрлі түсінікке өзгеріс
енгізді [4]. Бухгалтерлік есептің қызметі салық төлемдерін дұрыс есептеу
бойынша міндеттерге жеткілікті байланысты болмады, өйткені алым мен
салықтың жаңа түрлері пайда болды. Осыған орай пайда болған қайшылықтар
салық салу жүйесі мен есебінің оңтайлы өзара іс-қимылының проблемаларын
шығарды, сондай-ақ шаруашылық қызметіндегі қалыптасқан жағдайға қолдануға
болатын ережелерді әзірлеудің қажеттілігін туындатты.
Осының әсерінен қазіргі уақытта бухгалтерлік есеп Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есеп беру туралы заң және бухгалтерлік есептің стандарттары
негізінде, ал салық есебі Қазақстан Республикасы Салық кодексінің екінші
тарауындағы нормаларының шартына сүйене отырып, әкімшілік- құқық негізінде
қалыптасты, сондықтан есептің екі түрін толық болу қажеттігі пайда болды
[5].
Бухгалтерлік есеп ұйымының шаруашылық қызметінің экономикалық мәні мен
қаржылық нәтижесін ең толық және нақты көрсетуді, ал салық есебі –
шаруашылық қызметі әкімшілік талаптарына толық сәйкес келетін бюджетке
міндетті аударылуға тиісті ұйым табысының болжамды табысын анықтауды
қарастырады.
Есептің дербес екі түрінің бухгалтерлік және салық есептің қосарласа
жүруі – ұйымның есеп жүйесі алдында әр түрлі міндеттерді тудырды. Ол
мыналар:
– салық мақсаты үшін есептік деректердің қайта жасалуы мен
белгілі бір түзетулерді енгізу;
– салық салу жүйелі есеп шеңберінде дайын деректерді
қалыптастыруды қамтамасыз ететін бухгалтерлік тәртіпті
деректермен толықтыру.
Салық салу бойынша нормативті құжаттарда бухгалтерлік есептің тек іс
жүзіндегі әдістерін пайдалана отырып, орындалуы мүмкін болмайтын салық салу
бойынша талаптардың көптеген мөлшері жеткілікті. Бұл өз кезегінде салық
есебін жүргізудің қажеттілігіне алып келеді.
В.К. Радостовец Салық есебі – бұл салық төлеушінің бюджетке төлемі
бойынша есеп айырысуының есебі емес, бұл салық төлеуші салықтық жыл ішінде
жүргізуге міндетті табыстардың есебі мен шегеру, яғни салық салынатын
табыстың есебін шығаратын жедел есептің жаңа түрі. Сонымен бірге, көптеген
шегеру мен бірқатар табыстар бухгалтерлік есепке кірмейді- деп жазған.
Салық есебінің міндеті- толық салық салу мақсаты үшін және есеп беру
кезеңінде жүргізілген шаруашылық операцияларын есептеу тәртібі туралы дәл
ақпараттарды қалыптастыру, сондай-ақ, бюджетке салық пен басқа да төлемдер
мен алымдарды уақытында есептеу мен толық төлеуінің дұрыстығын бақылау
үшін, сыртқы және ішкі пайдаланушыларды ақпараттармен қамтамасыз ету [6,
4б].
Салықтар мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылғандықтан,
мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің
қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Өткен жылы экономикалық
қатынастарды реттеуге, оны әртараптандыру мен жаңғыртуға, бизнесті
көлеңкеден алып шығуға мүмкіндік беретін ірі шаралардың бірі ретінде жаңа
Салық кодексінің қабылдағандығын айту керек. Салық Кодексі салық есептілік
бөлімінде талай жаңартулар енгізген екен. Ең бастысы, қазіргі кезде
кәсіпкерліктің алдында тұрған ең үлкен әкімшілік кедергі – салық
есептілігінің шамадан тыс болуы. Бұл бағытта үлкен-үлкен шаралар жүзеге
асырылды. Салықтың негізгі түрлері бойынша салық есептілігі барынша
қысқартылды. Жаңа кодексте салық есептілігін берудің біртұтас мерзімі
қарастырылды және өзге де өзгертулер бар.
Сондықтан да салық және салық есебі мемлекет пен оның халқы үшін өз
өзектілігін және маңыздылығын ешқашан жоғалтпайтынын тағы бір рет ескеріп
кетсем артық болмас деп есептеймін.
Жоғарыда көрсетілгендердің барлығы бұл тақырыптың маңыздылығын және
өзектілігін көрсетеді. Сонымен, Қазақстан Республикасындағы салық есебі:
қазіргі жағдайы мен даму перспективасы қаншама маңызды екеніне көз жеткізе
отырып дипломдық жұмыс міндеттерін атап өту керек.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
– Қазақстан Республикасында салық есебін ұйымдастырудың теориялық
негіздерімен танысу;
– жаңа Салық кодексі салық есептілік бөлімінде қандай
жаңартуларды енгізгенін зерттеп білу;
– Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары бойынша салық
есебінің орнын және ролін білу;
– тәжірибе негізінде салықтардың есеп беру есебінің жағдайын
талдау;
– Қазақстандағы салық салудың жетілдіру жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың құрылымы – кіріпе, үш бөлім, қорытынды,
пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1 САЛЫҚ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Салық салудың қағидалары және экономикалық мазмұны
Жас тәуелсіз еліміздің қомақты бюджеті болуы жолында, мемлекеттік
қазынаның қаражатын молайта түсу - маңызды мәселе. Өйткені, денсаулық
сақтау органдарының, халыққа білім беру мекемелерінің, зейнеткерлер мен
студенттердің, басқа да толып жатқан халық жіктерінің тағдыры бюджетке
байланысты екені хақ. Бюджет кірістерінің құрамы, бюджетке шоғырланатын
ақша қаражаттарының формалары шаруашылық жүйелері мен әдістерінен, сол
сияқты қоғамның экономикалық шараларын шешуге тәуелді. Бұрын бюджет
кірістері мемлекеттік кәсіпорындардың ақша қорларынан құралса, нарықтық
экономикаға көшуге байланысты, ол заңды және жеке тұлғалардың салықтық және
салықтық емес төлемдерінен тұрады.
Қандай да болмасын мемлекеттің атқаратын қызметінің ең маңызды, басты
түрі мемлекеттік кірістерді қалыптастыру екені бізге белгілі. Мемлекеттік
кіріс деп, мемлекет қарамағына әр түрлі түсім көздерінен келіп түсетін және
оның өзіне тән міңдеттерін шешуге, сондай-ақ, функцияларын жүзеге асыруға
пайдаланылатын қаржылық ресурстарды айтуға болады. Сол мемлекеттік
кірістердің қатарынан салықтар да өзіне тиісті, өте маңызды орын алады.
Салықтар мемлекеттің басқа да атрибуттары сияқты мемлекеттер құрыла
бастаған кезде пайда болған және олар әркашан да мемлекеттің мемлекет болып
қалыптасуының, сондай-ақ оның өсіп-өркендеуінің негізгі материалдық тірегі
болып табылған. Алғашқы кездерде мемлекетті ұстауға қажетті қаражаттар сол
мемлекет тұрғындарынан заттай немесе ақшалай күйінде алынған болса,
кейінінен олар тұрақты, жүйелі түрде ақшалай алынатын міндетті төлемдерге -
салықтарға айналған.
Салықтардың, салықтық құқықтың мемлекеттермен қатар пайда болуы олардың
құқықтық табиғатын, мәнін ашып көрсететін сияқты. Өйткені сол кездерден
бастап мемлекеттерде әлеуметтік, әділеттілік, демократиялық және құқықтық
принциптері көрініс берген. Әртүрлі меншік нысандарының теңдігі, олардың
өндіріс құралдары мен жабдықтарына негізделуі де мемлекеттің экономикалық
жүйесімен шартталған болатын [7, 5б.].
Салықтар дегеніміз, жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру
мақсатында, мемлекеттік жоғарғы өкілді орган қабылдаған нормативті акті
заңның негізінде, сондай-ақ, заңда белгіленген мөлшерде және уақытта заңды
және жеке тұлғалардан міндетті түрде, қайтарылмайтын және ақысыз негізінде
бюджетке алынатын ақшалай төлемдер. Салық салудың мақсаты мен мәнін түсіну
үшін берілген түсінікті жан-жақты талдап, басқа да авторлардың көзқарасына
тоқталамыз.
Салық және салық салу кітабының авторларыҮмбетәлиев А.Д. және Керімбек
Ғ.Ғ. салыққа келесі анықтама берді:
Салықтар мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі
бір мөлшерде жүргізілетін,қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер. Олар белгілі бір мерзімде және белгілі
бір көлемде алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер [8,12б].
Жалпы салық салу ұғымына келетін болсақ, көптеген отандық және шет
мемлекеттік экономикалық ғылымдарды оқып-біліп, салыстырмалы түрде талдай
келе, салық салуға қатысты өзіндік анықтама беруді дұрыс деп таптық, оған
себеп:
– көптеген экономистермен салық салу ұғымына анықтама берілген
кезде, ол салық сомасын өндіріп алу процессі ретінде
қарастырылады;
– салық салу тек қана салық міндеттемесімен және құқықтық
мәжбүрлеумен ғана байланысты қаржылық қатынастарды білдіреді;
– салық бөлу функциясын атқара отырып, қаржы жүйесінің барлық
буынында маңызды рөл атқарады, сондықтан оны кең мағынада
қарастыру қажет;
– қазіргі кезде еліміз әлеуметтік бейімделген нарықтық
экономиканың даму жолын таңдаған болса, әлеуметтік бейімделу
деңгейін көрсететін салық жүйесіне, салық салу процессіне
әлеуметтік тұрғыдан анықтама беруге негіз бар.
Жоғарыдағы тұжырымдарды ескере келе, салық салу дегеніміз – нарық
субъектілері мен қоғам арасындағы заңды түрде бекітілген салықтарды төлеу
бойынша конституциялық міндеттерді орындау кезінде туындайтын әлеуметтік
қатынастар жиынтығы деп айтуға болады [9, 61б].
Сонымен салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық
жүргізуші субьектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық
қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ шаруашылық жүргізуші
субьектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне
жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар - мемлекеттің тұрақты қаржы
көзі. Сондықтанда мемлекет экономиканы дамытып, тұрақтандыру барысында
қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Ұйымдық құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет бiржақты тәртiппен заң
жүзiнде белгiлеген, белгiлi бiр мөлшерде және мерзiмде бюджетке төленетiн
қайтарусыз және өтеусiз сипаттағы мiндеттi ақшадай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәнi олардың өзiнiң функциялары мен мiндеттерiн
жүзеге асыру үшiн мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бiр бөлiгi болып
табылатындығында.
Салықтар мемлекетпен бiрге пайда болды және мемлекеттiң өмiр сүрiп,
дамуының негiзi болып табылады. Адамзат дамуының бүкiл тарихы бойына салық
нысандары мен әдiстерi өзгердi, игерiлдi, мемлекеттiң қажеттiлiктерi мен
сұрау салуларына бейiмделдi. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесiнде айтарлықтай өрбiдi. Мемлекет
құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен,
жаңаруымен қабаттаса жүредi [10, 38б].
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
iс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кiрiстерiнiң негiзгi көзi – ұлттық
табысты қайта бөлудiң басты қаржылық құралы, мемлекеттiң кiрiстерiн және
бюджеттiң кiрiстерiн қалыптастырудың шешушi көзi болып табылады. Салықтарда
мемлекеттiң экономикалық мазмұны нақты түрде көрiнедi, ал салықтардың
әлеуметтiк-экономикалық мәнi, олардың түрлерi мен ролi қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттiң табиғатымен және функцияларымен
айқындалады.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А. Смит
ұсынған едi. Олар мынаған саяды:
– салық – салық төлеушiнiң әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиiс
(әдiлеттiлiк қағидаты);
– салықтың мөлшерi мен оны төлеу мерзiмi алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықтылық қағидаты);
– әрбiр салық салық төлеушi үшiн неғұрлым қолайлы уақытта және әдiспен
алынуы тиiс (қолайлылық қағидаты);
– салықты алудың шығындары өте аз болуы тиiс (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салудағы зорлық-зомбылықты жоқ еттi,
бұл процеске реттемелеудi енгiздi және А.Смитке ''салықтар – оны
төлейтiндерге құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны'' деп қорытынды
жасауға мүмкiндiк бердi. Салық салудың кейiнгi даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелдендi, толықтырылды.
Салықтардың әлеуметтiк-экономикалық мәнi мен мазмұны олар атқаратын
функцияда толық ашыла түседi. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан салықтар
қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан қаржыға
қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгiштiк функциясының құрамдас
қосалқы функциясы ретiнде қарастырған жөн.
Салықтардың функционалдық, сипаттамасын нақтыландыру, яғни қызметтеріне
талдау жасау арқылы салықтардың тікелей мәнін және экономикалық табиғатын,
сондай-ақ атқаратын қызметтерінің негізгі бағытын көруге болады.
Салықтардың қызметтері белгілі кезеңде өздері атқаратын рөліне байланысты,
мемлекет алдында тұрған негізгі мәселелерді шешуге септігін тигізуге,
қажетті экономикалық тұтқа және реттеуші болып табылады. Салыктардың
қалыптасқан түрдегі негізгі үш қызмет бар. Олар: фискалдық,
қайта бөлу және реттеуші қызметтер. Негізінде экономикалық теория жене
басқа тиісті оқулықтарда осы негізгі үш қызмет көрсетілмегенімен, кейбір
белгілі экономист-ғалымдардың еңбектерінде оларға қоса тағы бірнеше
қызметтер аталады.
Бірінші, фискалдық қызмет-салықтардың және басқа да міндетті телемдердің
бюджетке толығымен және уақтылы (мерзімінде) түсіп отыруын қамтамасыз
етеді. Фиск - латын тілінде мемлекеттік қазына деген мағынада айтылған.
Сондықтан, фискалдық қызмет-салықтық-бюджеттік қызмет, яғни мемлекеттік
қазына-бюджетті түсім көздері - салықтар мен басқа да міндетті төлемдер
арқылы ақшалай қаражаттармен қамтамасыз ету жөнінде қызмет болып табылады.
Қысқаша айтқанда, қаражаттарды бюджетке жұмылдыру қызметі. Тауарлық-ақшалай
қатынастардың, өндірістің дамуына байланысты бұл қызмет -мемлекет
қарамағына түсетін ақшалай кірістерді ұлғайта түседі.
Қайта бөлу қызметі арқылы түрлi субъектiлер табысының бiр бөлiгi
мемлекеттiң қарамағына өтедi. Бұл қызметтің барысында жалпы ұлттық өнім
көлеміндегі салықтардың үлесі анықталады, яғни ұлттық табысты бөлу және
қайта бөлу арқылы оның қандай бөлігінің мемлекет меншігіндегі қорға
қосылғанын көрсетеді. Бұл функцияның iс-әрекетiнiң ауқымы жалпы iшкi өнiмде
салықтардың алатын үлесi арқылы анықталады; ол ұлттық табыстың
мемлекеттендiрiлу дәрежесiн көрсетедi.
Үшінші қызметі - салықтық реттеу, яғни реттеуші қызмет-салық
нарықтарының мөлшерін өзгерту, салық түрлерін азайту және негізделген салық
жеңілдіктерін енгізу арқылы, заңды және жеке тұлғаларды нарыққа бағытталған
экономикалық белсенділіктерін (қызметтерін), сондай-ақ мүдделерін
қамтамасьгз ету. Бұл қызмет өзінің осындай сипаттамасына байланысты
ынталандыру қызметі деп те аталады. Салықтық реттеу (салықпен реттеу деген
де болады) мүмкіндігінше тиімді салық түрлерін таңдау, олардың мөлшерін
өзгерту, сондай-ақ жеңілдік көрсету, кейде кейбір түрлерін алу тәсілін
өзгерту сияқты әрекеттерден тұрады. Әсіресе бұл қызметті ғылыми-техникалық
процестерді ынталандыру кезінде қолдану өте тиімді болады.
Мемлекет үстінде аталған салықтардың қызметін қолдана отырып салық салу,
салық қызметі саласындағы әртүрлі шараларды жүргізеді және салық жүйесін
анықтап, олардың қызмет атқару тұтқасын әзірлейді. Салық салу саласыңдағы
жүзеге асырылатын шараларды қоғамның нақты бір даму кезеңіндегі әлеуметтік-
экономикалық мақсаттарына байланысты экономикалық саясатпен ұштастыру да
осы қызметтер арқылы жүргізіледі.
Салық жүйесі мемлекеттің экономикалық саясатымен анықталатын, үстінде
аталған принциптерді еске ала отырып, салық салу (салық қызметі)
принциптері мүмкіндігінше мына төмеңдегідей болуы қажет; заңдылық және
негізділік; жалпыға бірдей және нақтылық; теңділік және әділеттілік;
ыңғайлылық және жеткшіктілік; карапайымдылық және бейтараптылық;
жоспарлылық және нормативтік; тиімділік және үнемділік; жеңілділік және
бірдүркінділік.
Сонымен, салықтардың мәнін қарастыра отырып, мемлекеттің салықтарды
дамыту мен қолданудағы рөлін, жаңашыл салық салудың қоғамның қандай
мүшелерінің мүддесі үшін жұмыс атқаратынын көруге болады:
Біріншіден, қоғамның барлық мүшесі елдің қауіпсіздігін және ел ішіндегі
азаматтарының жеке басының қауіпсіздігін ойлайды. Сондықтаңда қоғамның
барлық мүддесі үшін әскери күштер мен қоғамдық тәртіпті сактау органдарын
ұстауға қаражат қажет.
Екіншіден, қоғамда мемлекетті басқару қызметкерлерін ұстауға
қаражаттар керек.
Үшіншіден, қоғамдағы білім беру және емдеу мекемелерін толығымен ақылы
түрге көшіргенмен де, қарттар үйі мен жетім балалар үйлерін ұстауға,
уақытша жұмыссыздарға жәрдемақылар және зейнетақылар төлеуге қаражат
міндетті түрде керек. Өйткені, осы және басқа да әлеуметтік мәселелер
қоғамның барлық мүшелерін қозғайды, сондықтанда бұл мақсаттағы шығындар
салықтар арқылы жабылу қажет [10, 44б].
Салықтың әлеуметтік экономикалық мәні, оның мақсаты мен елдің
экономикалық және саяси өміріне тигізетін әсері қоғамда қалыптасқан
экономикалық қатынасқа, әрбір мемлекеттің ұстанған саясатына байланысты
болады.
Салықтық саясат Қазақстан Республикасындағы іс жүзіне асырылып жатқан
экономикалық реформаның ең күрделі мәселелерінің бірі болып табылады.
Өйткені салық мәселесі теориялық тұрғыдан бұрынғы КСРО жүйесінде өте аз
көңіл бөлінген, зерттелмеген мәселе болып келді. Мемлекеттендірілген
социализм экономикасы Марксистік экономикалық ілім негізінде қалыптасқан.
К.Маркс пен Ф.Энгельс салықтың мемлекетті басқару қатарындағы ролін
мойындамады, оған қарсы көзқараста болды. Сөйтіп болашақ пролетарлық
мемлекетте салықтың болмайтындығы туралы қағиданы ұсынды. Осыған орай 1960
жылдары КСРОда салықтарды бірте бірте болдырмау, жою, сөйтіп дүние
жүзіндегі бірден бір салықсыз мемлекетке айналу саясаты жүргізілді.
Қазіргі нарықтық экономикаға бағдар алуға байланысты республикамызда
салықтық саясатты, оның жүйелерін жаңадан жасауға, қалыптастыруға тура
келді.
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап
қалыптаса бастады. 1991 жылы 25-ші қаңтарда қабылданған “Салық және
бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы” заң тәуелсіз Қазақсатанның
салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болды. Ең алғашқы тарихи құжат
болған бұл заңның ел экономикасын реформалаудағы маңызы мен алар орны
ерекше. Дегенмен өмірге келген нарықтық қатынас саласындағы әрбір жаңа
құбылыстар мен болмыстарға байланысты бұл заңның кемшіліктері мен
қайшылықтары байқала бастады. Сөйтіп оған 1995 жылдары халықаралық салық
салу принципіне сәйкестендіру бағытында толықтылулар енгізілді, нарықтық
қатынастар талабына бейімделіп, халықаралық тәжірибиедегі үлгіге
жақындатылды [11, 5б].
Алайда ХХ ғасырдың соңғы жылдары мен ХХI ғасырдың алғашқы жылы 2001 жыл
аралығында болып жатқан еліміздегі елеулі өзгерістерге байланысты Салық
Кодексін қабылдаудың обьективті қажеттілігі туды. Осыған орай 2000 жылдың
20 қарашасында Егемен Қазақстан газетінде Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы ҚР ның Кодексі салық кодексінің жобасы
жарияланды [12]. Ол жоба 2001 жылдың наурыз айында Республика Парламентінің
мәжілісінде талқыланып толықтырулар енгізіліп қабылданды.
Бұл Кодекс салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
белгілеу, сондай ақ мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы салықтық
міндеттемелерді орындауға байланысты қатынастарды реттеді. Бұл реттеушілік
Кодексте көрсетілген салық салу міндеттілігі мен оның айқындық принциптері,
салық салудың әділдік және салық жүйесінің біртұтастық принциптері мен
салық заңдарының жариялылық принциптері негізінде іс жүзіне асырылды.
Сонымен бірге Кодексте салықтардың 9 түрі және бюджетке төленетін міндетті
төлемдердің 12 түрі мен алынатын алымдардың да 12 түрі белгіленіп және
олардың әрқайсысының салықтық ставка мөлшері айқындалған болатын.
Қазіргі кезде мұхиттың арғы жағынан бастау алған қаржы дағдарысының
екінші толқыны әлемдік қаржы жүйесінің шеңберінен шығып, нақты экономикалық
секторларға да кері әсерін тигізе бастады. Бұл дағдарыстың салқыны
шарпымаған құрлық қалған жоқ. Әлемдік экономикаға кіріккен Қазақстан да
одан сырт қалмақ емес. Осыған байланысты Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың
нақты тапсырмалары негізінде Қазақстан Үкіметі бірлескен іс-қимыл жоспарын
белгіледі. Бұл жоспардың негізгі мақсаты, таяудағы екі жылда жаһандық қаржы
дағдарысының еліміздегі әлеуметтік экономикалық ахуалға тигізетін кері
әсерлерін барынша жұмсарту және болашақта сапалы экономикалық өсу жағдайы
үшін қажетті негіздерді қамтамасыз ету болып табылады [13, 3б].
Елбасының Қазақстан экономикасының алғашқы мүмкіндіктері айқындалған
сәттен- ақ Қазақстан- 2030 ұзақ мерзімді стратегиялық даму жоспарын
халыққа әйгілегендігі белгілі. Мұнда Қазақстан халқының тұрмысын,
мәдениетін, білімі мен денсаулығын әлемнің алдыңғы қатарлы елдерімен
теңестірудің негізгі алғышарттарының бірі ретінде экономикамыздың
бәсекелестік қабілетін арттыру мәселесіне ерекше назар аударылған [14].
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа арнаған биылғы
Жолдауында: Ел дамуының жаңа кезеңінің табыстары көп ретте біздің іс
қимылымыз бен қабылдаған шешімдерімізге байланысты болады. Бізде дағдарысқа
қарсы айқын бағдарлама бар. Біз табанды да жедел әрекет етеміз, өйткені,
әлемдік дағдарыс біздің экономикамыз бен қоғамымызға соққы күшін әлсірету
үшін қашан және не істеу керектігін білеміз деген болатын. Осы маңызды
істердің бірі жаңа Салық Кодексінің қабылдауы деп айтуға болады [15].
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы Қазақстан халқының әл
ауқатын аттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты - макроэкономикалық
саясаттың басымдықтары туралы былай делінген:
Үкімет, Ұлттық банк, Қаржылық бақылау агенттігі мемлекеттің қаржылық
тұрақсыздық қатерлеріне қарсы жүйелі де жедел іс-қимылдар жасауының
ықпалды тетігін қалыптастырып, халықаралық рыноктардың Қазақстан
экономикасына деген сенімін нығайтуы керек. Салық жүйесін Қазақстанның
жаңа сатыдағы дамуының міндеттерімен сәйкестендіру қажет.
Қолданыстағы Салық кодексі экономикалық өсуде оң рөл атқарды, дегенмен,
қазіргі кезде оның әлеуеті іс жүзінде таусылды. Кодексте үнемі және
жүйесіз өсіп отыратын 170-тен астам жеңілдіктер мен преференциялар бар.
Үкіметтің жаңа Салық кодексін әзірлеуі қажет. Ол экономиканы
жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің “көлеңкеден” шығуына жағдай
жасауға тиіс.
Жаңа Кодекс салық қызметтерінің оның нормаларын өз қалауларынша
түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық төлеушілер
мүдделері үйлесетіндей тікелей іс-әрекет ету заңы сипатына ие болуы керек.
Бірақ, ең бастысы, ол экономиканың шикізаттық емес секторы, әсіресе,
шағын және орта бизнес үшін жалпы салықтық ауыртпалықтардың төмендетілуін
қарастыруы керек. Бюджеттің күтілетін шығындарының орны өндіруші сектордың
экономикалық қайтарымын арттыру есебінен өтелуі тиіс.
Салық кодексі Мемлекет басшысының Жолдауына сәйкес әзірленіп, ол бойынша
экономиканы жаңғырту мен әртараптандыруға, бизнестің көлеңкеден шығуына
ықпал еткізу шараларды қамтыды. Бұл кодекс заңның тікелей әрекет ету
қағидатын жүзеге асыруға, экономиканың шикізаттық емес секторына түсетін
жалпы жүктемені азайтуға, бизнесті неғұрлым батыл жүргізуге жәрдемдесетін
болады. Кодекстің маңызды нормаларының қатарында корпоративтік салық
ставкасын кезең кезеңімен азайтуға, атап айтқанда, 2011 жылы 20 пайызға
дейінгі мөлшерде, 2012 жылы 17,5 пайызға дейінгі мөлшерде, 2014 жылы 15
пайызға дейінгі мөлшерде кемітуге ықпал ететіндігін айтпақпыз. Кодекстің
басқа да жағымды жаңалықтары аз емес. Сонымен қатар өткен жылы жаңа Бюджет
кодексі де қабылданды. Осы жаңадан қабылданған Салық және Бюджет
кодекстерінің негізінде бірінші рет елімізде жылдарға арналған
республикалық үш жылдық бюджет бекітілді. Онда еліміздің әлеуметтік
экономикалық дамуының негізгі көрсеткіштері және Елбасы Жолдауында Үкіметке
берілген тапсырмаларды жүзеге асыру мәселелері қарастырылған.
1.2 Салық салуды ұйымдастырудың құқықтық нормалары
Өткен жылы Елбасының тапсырмасы бойынша Үкіметтің басты назары әлемді
шарпыған дағдарыстың елімізге тигізетін ауыртпалықтарын азайту және
экономиканы осы дағдарысты кезеңнен күшті жағдайда шығару мәселесіне
ойысқаны белгілі. Осы бойынша қабылданған ірі шаралардың бірі ретінде жаңа
Салық кодексінің қабылдағандығын айту керек.
Жаңа Салық кодексін қабылдау экономиканың тұрақты дамуына және
әртараптануына жағдай жасайды, экономиканың көлеңке секторын қысқартуды
қамтамасыз етеді, Қазақстанның инвестициялық климатын жақсартады, ол елге
капитал ағымын ықпал етеді және экономиканың шикізаттық емес секторына
салықтық жүктемені төмендетуге мүмкіндік береді. Салық кодексін тікелей
қолданылатын заңның принциптеріне сәйкес келтіру, салық органдары
әрекеттерін терең регламенттеу, салықтық бақылау жүйесін құру салықтық
жүйесінің сыбайлас жемқорлығын азайтуға мүмкіндік береді және салық
органдары мен салық төлеушілердің тиімді өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді.
Батыс Еуропада, АҚШ-та салық жүйесі жақсы дамығандықтан, олардың
тәжірибесіне көбірек үңілді бұл жобаны дайындау кезінде Дүниежүзілік
банктің, Еуропалық Одақтың, ЮСАИД-тің, Халықаралық инвестициялық салық
орталығының сарапшы-мамандары шақырылып, қол ұшын берді. Олармен қоян-
қолтық жұмыс істелді. Бұл жерде айта кететін жайт, Салық кодексі қазіргі
кезде әлемнің өркениетті елдері қолданып отырған Батыстағы салық жүйесінің
барлық жақсы жақтарын қамтыды.
Осыған орай Үкімет тарапынан әзірлеген жаңа Салық кодексімен тікелей
әсер ету заңының қағидаттарын енгізу, өңдеуші сектордың түсімдерін арттыра
отырып, экономиканың шикізаттық емес секторына ауыртпалықты төмендету,
салықтық әкімшілендіру жүйесін жетілдіру көзделді [16, 4б].
Яғни Салық кодексі айтарлықтай өзгерді, және оны зерттеп білу оңай және
тез бола қоймайды [17].
Негізгі салықтарды төлеу және ұсыну мерзімдері жолының- негізгі
тармақтары бойынша қандай өзгерістердің болғаны, салықтық база және қандай
жағдайларда заңды және жеке тұлғалар осы және басқа да салық түрлері
бойынша салық төлеушілер болып табылатындығын анықтайтын өлшемдерді білу
маңызды.
Корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, қосылған құн салығы,
әлеуметтік салық, мүлік салығы және басқа да салықтар, төлемдер мен алымдар
– 2014 жылы қандай жаңашылдық әкеледі деген сұрақ туындайды. Бұл сұраққа
жауап ыңғайлы кесте түрінде негізгі салық түрлері бойынша басты өзгерістер
туралы қорытындыланған ақпаратты ұсыну тура келеді [18, 4б]
Кесте 1- Жаңа Салық кодексі бойынша негізгі салық түрлері бойынша басты
өзгерістер
Корпорациялық табыс салығы
1 2
3
1 Кәсіпкерлік қызметтен шегетін залалдар, сондай-ақ I 137-бап
топтың тіркелген активтерінің шығып қалуынан шеккен 1-тармақ
залалдар осы салық кезеңдерінің салық салынатын
табысы есебінен өтеу үшін кейінгі он жылды қоса
алғандығы кезеңге ауыстырылады.
2 Егер осы баптың 2-тармағында өзгеше белгіленбесе, 141-бап
салық төлеушілер корпоративтік табыс салығы бойынша 2-тармақ
аванстық төлемдерді осы Кодексте белгіленген
тәртіппен ағымдағы салық кезеңі ішінде есептейді және
төлейді.
Мыналар:
егер осы тармақта өзгеше көзделмесе, түзетулер
ескеріле отырып, алдыңғы салық кезеңінің алдындағы
салық кезеңіндегі жылдық жиынтық табысы тиісті қаржы
жылына арналған Республикалық бюджет туралы Заңда
белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 325000
еселенген мөлшеріне тең сомадан аспайтын салық
төлеушілер;
2) жаңадан құрылған салық төлеушілер- әділет
органында мемлекеттік (есептік) тіркеу жүзеге
асырылған салық кезеңі ішінде, сондай ақ кейінгі
салық кезеңі ішінде;
салық төлеушілер ретінде салық органдарында жаңадан
тіркелген
3) Қазақстан Республикасында қызметін филиал, өкілдік
құрмай, тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын
резидент емес заңды тұлғалар- салық органдарында
тіркеу жүзеге асырылған салық кезеңі ішінде, сондай
ақ кейінгі салық кезеңі ішінде корпорациялық табыс
салығы бойынша аванстық төлемдерді есептемеуге және
төлемеуге құқылы.
3 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы 141-бап
бойынша декларацияны табыс еткенге дейінгі кезең 4-тармақ
ішінде төлеуге жататын корпорациялық табыс салығы
бойынша аванстық төлемдер сомасының есеп қисабы
есепті салық кезеңінің бірінші тоқсаны үшін есепті
салық кезеңінің 20 қаңтарынан кешіктірілмей, салық
төлеуші орналасқан жердегі салық органына табыс
етіледі.
Алдыңғы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы
бойынша декларацияны табыс еткенге дейінгі кезең
ішінде төлеуге жататын корпорациялық табыс салығы
бойынша аванстық төлемдер сомасы өткен салық кезеңі
үшін аванстық төлемдер сомаларының есеп қисабында
есептелген аванстық төлемдердің жалпы сомасының
төрттен бірі мөлшерінде есептеледі.
4 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы 141-бап
бойынша декларацияны табыс еткеннен кейінгі кезең 5-тармақ
ішінде төлеуге жататын корпорациялық табыс салығы
бойынша аванстық төлемдер сомасының есеп қисабын
есепті салық кезеңінің екінші, үшінші, төртінші
тоқсандары үшін салық төлеуші оны табыс еткен күннен
бастап күнтізбелік жиырма күн ішінде табыс етеді.
5 Егер осы баптың 2-тармағында өзгеше көзделмесе, салық147-бап
төлеушінің осы Кодекстің 133-бабында көзделген 1-тармақ
табыстар мен шығыстар сомасына және осы Кодекстің
137-бабында белгіленген тәртіппен ауыстырылатын
залалдары сомасына азайтылған салық салынатын табысы
20 проценттік ставка бойынша салық салуға жатады.
6 Жеке табыс салығы 161-бап
3-тармақ
Егер осы тармақта өзгеше көзделмесе, салық агенті
төленген табыстар
бойынша жеке табыс салығын аударуды төлем айынан
кейінгі айдың
25-іне дейін өзі орналасқан жері бойынша жүзеге
асырады. Салық агентінің құрылымдық бөлімшелері
бойынша салық төлеу тиісті бюджеттерге құрылымдық
бөлімшелер орналасқан жер бойынша жүргізіледі.
7 Қазақстан Республикасының резиденттері жеке 162-бап
тұлғалардан жеке табыс салығы және әлеуметтік салық 1-тармақ
бойынша декларацияны және шетелдік мен азаматтығы жоқ
тұлғалардан жеке табыс салығы және әлеуметтік салық
салық бойынша декларацияны салық агенті есепті
тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірмей
салық төленетін жердегі салық органдарына табыс
етеді.
Қосылған құн салығы
8 Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, қосылған құн 268-бап
салығының ставкасы 12 процентті құрайды және салық 1-тармақ
салынатын айналым мен салық салынатын импорттың
мөлшеріне қолданылады.
9 Күнтізбелік тоқсан қосылған құн салығы бойынша салық 269- бап
кезеңі болып табылады.
10 Қосылған құн салығын төлеуші қосылған құн салығы 270-бап
жөніндегі декларацияны орналасқан жері бойынша салық 1-тармақ
органына есепті салық кезеңінен кейінгі екінші айдың
15-нен кешіктірмей әрбір салық кезеңі үшін табыс
етуге міндетті.
11 Қосылған құн салығын төлеуші бюджетке жататын жарнаға271-бап
салықты орналасқан жері бойынша есепті салық 1-тармақ
кезеңінен кейінгі екінші айдың 25-нен кешіктірмей
әрбір салық кезеңі үшін төлеуге міндетті.
12 Ең төменгі айналым тиісті қаржы жылына арналған 568-бап
Республикалық бюджет туралы Заңда белгіленген айлық 5-тармақ
есептік көрсеткіштің 30000еселенген мөлшерін құрайды.
Әлеуметтік салық
13 Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, әлеуметтік салық 358-бап
11 проценттік ставка бойынша есептеледі. 1-тармақ
14 Егер осы Кодексте өзгеше белгіленбесе, әлеуметтік 360-бап
салықты төлеу салық төлеушінің орналасқан жері 1-тармақ
бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың 25-нен
кешіктірілмей жүргізіледі.
15 Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, төлеушілер жеке 364-бап
табыс салығы 1-тармақ
Мен әлеуметтік салық жөніндегі декларацияны
орналасқан жері бойынша салық органдарына есепті
тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-нен кешіктірмей
тоқсан сайын табыс етеді.
Жер салығы
16 Жер салығы бойынша ағымдағы төлемдердің есеп қисабы 393-бап
ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан кешіктірілмей 2-тармақ
табыс етіледі.
17 Салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша салық 393-бап
міндеттемелері өзгерген кезде, ағымдағы төлемдердің 5-тармақ
есеп қисабы салық салу обьектілері бойынша 1
ақпандағы, 1 мамырдағы, 1 тамыздағы және 1 қарашадағы
жағдай бойынша тиісінше ағымдағы салық кезеңінің 15
ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан және 15
қарашасынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Мүлік салығы
18 Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер үшін негізгі 396-бап
құрал жабдықтар немесе жылжымайтын мүлікке 1-тармақ
инвестициялар болып табылатын, Қазақстан
Республикасының аумағындағы ғимараттар, құрылыстар,
тұрғын үй құрылысы, үй жайлар, сондай ақ жермен берік
байланыстағы қзге де құрылыстар (бұдан әрі
ғимараттар) салық салу обьектісі болып табылады.
19 Заңды тұлғалар (осы баптың 2, 3-тармақтарында 398-бап
аталғандарды қоспағанда) мүлік салығын салық салу 1-тармақ
обьектілерінің орташа жылдық құнының 1,5 процент
ставкасы бойынша есептейді.
20 Мүлік салығы бойынша ағымдағы төлемдер сомаларының 402-бап
есеп қисабы есепті салық кезеңінің 15 ақпанынан 2-тармақ
кешіктірілмей табыс етіледі.
21 Салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша салық 402-бап
міндеттемелері қзгерген кезде, ағымдағы төлемдердің 3-тармақ
есеп қисабы салық салу обьектілері бойынша 1
ақпандағы, 1 мамырдағы, 1 тамыздағы және 1 қарашадағы
жағдай бойынша тиісінше ағымдағы салық кезеңінің 15
ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан және 15
қарашасынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Арнаулы салық режимдері
22 Оңайлатылған декларация салық төлеушінің орналасқан 437-бап
жері бойынша салық органына есепті салық кезеңінен 1-тармақ
кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірілмей табыс
етіледі.
23 Оңайлатылған декларация бойынша есептелген салықтарды437-бап
бюджетке төлеу жеке (корпорациялық) табыс салығы мен 2-тармақ
әлеуметтік салық түрінде есепті салық кезеңінен
кейінгі екінші айдың 25-інен кешіктірілмей
жүргізіледі.
24 Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы, әлеуметтік498-бап
аударымдар сомаларын төлеу, міндетті зейнетақы
жарналарын аудару есепті салық кезеңінен кейінгі
екінші айдың 25-інен кешіктірілмей жүргізіледі.
Қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақы
25 Төлемақы төлеушілер декларацияны, осы баптың 3 және 498-бап
5-тармақтарында аталғандарды қоспағанда, есепті
тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірмей
табыс етеді.
Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін
төлемақы
26 Күнтізбелік бір ай үшін бюджетке енгізілуге тиісті 531-бап
төлемақы сомасы келесі айдың 25-інен кешіктірілмей 2-тармақ
төленеді.
2011 жылдың 1-қаңтарынан бастап күшіне енген Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының
Кодексімен салықтардың мынадай түрлеріне төмендетілген ставкалар енгізілді
[19, 2б]:
Кесте 2 - Салықтардың негізгі түрлерінің салық ставкалары бойынша
салыстырмалы кесте
РРс Салық түрі 2013 жылғы 2011 жылғы Ескерту
салықтың салықтың
ставкасы ставкасы
1 2 3 4 5
Жер негізгі өндіріс көзі30% 20% Салықтардың
болып табылмайтын салық 2012 ж. мемлекеттік
1 төлеушілер үшін салық бастап-17,5% бюджетке түсуін
көзінен салық 2013 ж. реттеу үшін
салынбайтын бастап-15% кезең кезеңімен
корпоративтік табыс төмендету
салығы
Резиденттерден алынатын,15% 2013 ж.
бастап-10%
салық көзінен салық көзделген
2 салынатын корпоративтік
табыс салығы
Қосылған құн салығы 13% 12%
3
Әлеуметтік салық Регрессивті11% Шкаланың орнына
4 шкала: ең бірыңғай ставка
жоғарыдан енгізілді
бастап-
13%ең
төменге
дейін-5%
Салық жүктемесінің төмен болуын қолдау мақсатында мынадай салық ставкалары
сақталды:
11Жер негізгі өндіріс көзі 10% 10% -
болып табылмайтын салық
төлеушілер үшін салық
көзінен салық салынбайтын
корпоративтік табыс
салығы
2 Дивидендтерді қоспағанда,10% 10% -
2 салық төлеушілердің
табыстарына салынатын
жеке табыс салығы
(мысалы: қызметкерлердің
табыстары, мүліктік табыс
және т.б.)
33Дивидендтер түріндегі 5% 5% Қазақстан
табыстарға салынатын жеке Республикасының
табыс салығы аумағында және
одан тысқары
жерлерде
алынған
дивидендтер
бойынша
44Шағын бизнес субьектілері3% 3% -
үшін оңайлатылған
декларация негізінде
55Шағын бизнес субьектілері2% 2% -
үшін оңайлатылған патент
негізінде
Салық Кодексінің салық есептілік бөлімінде қандай жаңартулар
енгізілгенін қарастырайық:
– Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің Салық комитетімен Жаңа
Салық кодексіне өзінің құрамына салық өтініштері, салық есептілігі
және салық тіркелімдері кіретін салық нысандары түсінігі енгізілді.
Салықтың негізгі түрлері бойынша салық есептілігі барынша қысқартылды.
Салық есептілігін оптимизациялау жұмыс нәтижесінде ұсынылатын салық
есептілінің көлемі 37%, ұсынылатын қосымшалар саны 68%, 2011 жылғы
нысандардағы жолдар саны 47%, беттер саны 76% -ға қысқарды. Яғни, 2011
жылғы нысандар 2013 жылғы нысандармен салыстырғанда жартыға қысқарды десек
те болады.
– Салық міндеттемелердің ретін оңайлату мақсатында бюджетке төленетін
барлық төлемдер мен салықтар бойынша есептілікті табыс етуінің бірдей
мерзімі қабылданды, бірыңғай салық кезеңі тоқсан болып табылады.
Есептілікті табыс ету мерзімдері өзгерді, Жаңа кодексте салық
есептілігін берудің біртұтас мерзімі қабылданды. Яғни салық төлеудің
жалпыға ортақ мерзімін бір айға дейін ұзарттылды деуге болады.
Мәселен, өткен жылы салық төлеушілер әр айдың 20-нан кешіктермей салық
туралы есептерін беру міндеттелсе, жаңа заңда келесі айдың 25-
жұлдызына жылжытты. Мысалы өткен жылы әлеуметтік салық бойынша
декларация тоқсаннан кейінгі айдың 20-нан кешіктірмей салық органына
тапсырылуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz