Ортақ меншік құқығын тоқтату

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
І. Кіріспе бөлім
ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Ортақ меншік ұғымы мен түрлері
2.2. Ортақ үлестік меншік
2.3. Ортақ бірлескен меншік
2.4. Ортақ меншік құқығын тоқтату

ІІІ. Қорытынды
ІV.Пайдаланылған әдебиеттер

І. Кіріспе

Бір затқа меншік құқығы бірнеше меншік иесіне қатысты болуы мүмкін, ал
мұндай жағдайда ортақ меншік қатынасы пайда болады. Мұндай жағдайда меншік
құқығы бірнеше меншік иелеріне бөлінеді. Ортақ меншік екі немесе бірнеше
адамның меншігіне мүлік түскен кезде пайда болады, оны өзінің мақсаты
өзгертілмейінше бөлуге болмайды (бөлінбейтін заттар), өйткені, ол заңға
сәйкес бөлінуге жатпайды. Мысалы, шаруа (фермер) қожалығы мүшелерінің бірі
одан шыққан кезде, шаруашылықтың өндіріс құрал-жабдықтары бөлінуге жатпайды
(АК-тің 225-бабы, 2-тармағы).
Бөлінетін мүлікке ортақ меншік заң құжаттарында немесе шартта
көзделген реттерде пайда болады (АК - тің 209-бабы, 4-тармағы).
Мұндай жағдайға жекелеген заттардан құралған не жинақталған заттарды
жатқызуға болады (мысалы, оған кітапхана, сурет галереясы, және т.б.
жатады). Айталық, кітапханадағы кітаптың кейбіреуі бір адамға, басқасы өзге
адамдарға тиесілі болуы мүмкін, мұның өзі шартпен немесе заң құжаттарымен
айқындалады.
Ортақ меншіктің құқық қатынастары бірқатар заңдық ерекшеліктерге ие
болады. Меншіктің құқықтық қатынасында ортақ меншік құқығы субъектілерінің
бір-біріне деген өзара қарым-қатынасы туындайды, яғни ортақ меншіктің басқа
иелері мен үшінші тұлға арасында құқықтық қатынас пайда болады.
Сондықтан да ортақ меншік жалпы меншік қатысушылары арасындағы қатынас
емес, салыстырмалы құқықтық қатынас болып табылады, яғни бұл жерде олардың
қатынастары нақтылы және де құқықтық қатынасқа қатысушыларының аясы
белгіленген. Мысалы, оған бір мүліктің бәріне ортақ болуы дәлел, демек
әрбір қатысушы бірдей мөлшерде немесе үлесіне қарай ие болуы мүмкін. Бұл
жерде біріне бірі қарсы тұрған жақтар жоқ, қатысушыларды несие беруші не
борышқор деп те айта алмайсың, ал олардың арасындағы келісім тек ортақ
мақсатқа бағытталған. Мәселен, мұрагерлік мүлікке бірнеше адам ие.
Бірлескен меншік иелерінің арасындағы бір біріне деген қарым-
қатынасының сипаты меншік түрінің сипатымен ерекшеленеді. Оның өзі меншік
құқығының құрылымына сәйкес болуы мүмкін. Былайша айтқанда, бір затты
иеленетін меншік иелері меншік құқығының әртүрлі субъектілері бола алады.
Сондықтан да мемлекет, бір немесе бірнеше жеке тұлғалар сол мүліктің ортақ
меншігіне қатысушылар рөлін атқаратын жағдай аз кездеспейді.
Ортақ меншіктің субъектілері жеке және заңды тұлғалар, оның ішінде
шетел азаматтары, сондай-ақ Қазақстан Республикасы мен оның әкімшілік-
аумақтық бірлігі бола алады. Ортақ меншік құқығы әртүрлі заңдық фактілер,
атап айтқанда, шарттар, келісімдер, заңда көзделген өзге де реттер
негізінде де жүзеге асады ("Жеке кәсіпкерлік туралы" Заңның 3-бабы, 3-
тармағы). Ортақ меншік ерлі-зайыпты адамдардың сатып алған ортақ мүлкінен
де туындайды.
АК-тің 230-бабына сәйкес жай серіктестік қызметінің негізгі ақшалай
немесе езге де мүліктік жарналары, сондай-ақ олардың бірлескен қызметі
нәтижесінде жасалған немесе сатып алынған мүлік олардың ортақ үлесті
меншігі болып табылады.

2.1. Ортақ меншік құқығы дегеніміз бірнеше тұлғалардың мүлікті бір
объект ретінде иеленіп, пайдалану мен билік етуін бекітетін, реттейтін және
қорғайтын құқық нормаларының жиынтығы.
Ортақ меншік құқығын субъективті мағынада екі немесе одан да көп
тұлғалардың өздерінің қалауы бойынша қарамағындағы ортақ мүлікті
белгіленген тәртіп пен заң шегінде иелену, пайдалану және билік ету
мүмкіндігін заңмен немесе ортақ меншіктің басқа иелері өзара жасалған
шарттарымен қамтамасыз ету деп түсіну керек.
Ортақ меншік құқығы институтының маңызы мен мағынасы ең алдымен
бірнеше тұлғалардың өздерінің тұтыну қажеттілігін қанағаттандыру үшін
белгілі бір объектіні жария түрде құрып, немесе иеленіп, бірлесіп
пайдалануынан көрінеді. Ортақ меншік шаруашылық жүргізу тәжірибесінде,
сондай-ақ өмірде мүлікті мейлінше тиімді пайдалануына жәрдемдеседі.
Ортақ меншік бірлескен (үлесі белгіленбеген) және үлестік меншік
болады (АК-тің 209-бабы, 2-тармағы).
Азаматтық кодекс бойынша әрбір меншік иесіне ортақ меншіктің үлесі
тиесілі. Мұндай үлес тең және тең емес дәрежеде бөлінеді. Бірақ та үлестің
көлемі мүлікті иелену, пайдалану және билік етуге байланысты мәселелердің
шешіміне әсер етпейді. Сондықтан да олар ортақ келісім негізінде бірлесіп
шешіледі.
Мүлікке ортақ меншік үлестік меншік болып табылады, бұған мүлікке
ортақ меншік құру заңда көзделген реттер қосылмайды. Ортақ бірлескен
меншік:
1) ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі;
2) шаруа (фермер) қожалығының ортақ меншігі;
3) жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ меншік түрінде болады. Заң
құжаттарында ортақ бірлескен меншіктің басқа да түрлері көзделуі мүмкін (АК-
тің 219-бабының 1-тармағы).
Басқа жағдайлардың бәрінде үлестік меншік түрінде көрінеді.
Бірлескен ортақ меншікте оған қатысушылардың үлесі болады, бірақ
олардың жалпы мүліктегі көлемі алдын-ала айқындалмауына байланысты оны да
тең деп есептейді.
Мұндай тәртіп ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезінде бірлесіп тапқан
мүліктеріне де қатысты ("Неке және отбасы туралы" Заңның 32-бабы). Сонымен
бірге "Неке және отбасы туралы" заңы некеде тұрған кездерінде бірлесіп
тапқан дүние-мүліктерін жұбайлардың келісімі арқылы бөлу мүмкіндігін де
жоққа шығармайды. Демек, неке шартында олар мүлікті бірлесіп немесе жекелей
пайдалануына болады ("Неке және отбасы туралы" Заңның 40-бабы).
Келісімге келе алмаған жағдайда әрбір меншік иесі сотқа жүгінуіне
құқылы.

2.2. Меншіктің үлестік түрі деп мүлік объектісін қатысушылар арасында нақты
үлеске бөлуді айтады.
Үлестік меншіктің ерекшелігі оның пайда болу кезінде ортақ мүліктегі
меншік иелерінің үлесі болатындығымен айқындалады. Бөлудің мұндай сипаты
меншік иелерінің келісімдері және заң құжаттарымен тағайындалады. Осы
келісім арқылы қатысушылардың үлес мөлшері айқындалып, өзгеріске ұшырайды,
мұның өзі олардың ортаға салған үлестеріне байланысты болады. Егер
қатысушылардың үлес көлемі келісім шартта немесе заң құжаттарында
көрсетілмесе, онда олардың үлестері тең дәрежеде бөлінеді.
Заңда меншік иелерінің бірінің күшімен мүлікті жақсарту мәселесі
айқындалған. Мүліктегі үлес келемін айқындауда ортақ мүлікті пайдалану
тәртібін сақтай отырып, оны жақсарту мәселесінің аражігін ашып алу керек.
Ортақ мүлікті пайдаланудың белгіленген тәртібін сақтай отырып, оны
жақсартуды өз есебінен жүзеге асырған үлесті меншікке қатысушының ортақ
мүліктегі өз үлесін ұлғайтуға құқығы бар.
Ортақ мүлікті бөліп алып жақсарту, егер үлесті меншікке қатысушылардың
келісімінде өзгеше кезделмесе, оны жасаған қатысушының меншігіне түседі (АК-
тің 211-бабы).
Ортақ мүлікті иелену, пайдалану және билік ету барлық қатысушылардың
келісімімен жүзеге асырылады (АК-тің 212— 213-баптары).
Үлесті меншіктегі мүлікті иелену және пайдалану оның барлық
қатысушыларының келісуімен, ал келісімге келмеген жағдайда—сот белгілейтін
тәртіппен жүзеге асырылады (АК-тің 213-бабының 1-тармағы).
Ортақ меншік құқығын жүзеге асыру кезінде иелену, пайдалану және билік
ету салдарына мән беру керек. Егер меншік иелері ортақ мүлікті иелену және
пайдалану жөнінде ортақ бір пікірге келе алмаса, онда сотқа жүгіне алады.
Егер көзқарас қайшылығын сот шешпейтін болса, оны тараптардың өздері
шешеді.
Ортақ үлестік меншікке қатысушылардың әрқайсысы ортақ мүліктен өзінің
үлесін заттай күйінде бөліп беруге талап етуге құқылы. Егер үлесті заттай
бөліп беруге заң құжаттарында жол берілмесе немесе ол ортақ меншіктегі
мүлікке шамадан тыс залал келтіруіне байланысты мүмкін болмаса, бөлініп
шығушы меншік иесі үлесті меншіктің басқа қатысушыларынан өз үлесінің құнын
төлетіп алуға құқылы (АК-тің[1] 218-бабының 3-тармағы). Ресейдің сот
тәжірибесінде мұндай залалға мүліктің мақсатты пайдаланбауы, оның
техникалық жағдайын нашарлатып жіберуі немесе материалдық не көркем
шығармашылық құндылығын төмендетіп жіберу (мысалы, суреттер, мәнет,
кітапхана, және т.б.) тәрізді жағдайлар жатады.1
Тәжірибеде мүлікті қатысушылар арасында бөлуде немесе олардың біреуіне
немесе бірнешеуіне заттай беруде қиындықтар кездеседі. Біз бұл арада тағы
да Ресейдің сот тәжірибесіне тоқтала кетпекшіміз. Олардың шешімдері
мынадай: бөлінетін меншік иесінің талабы бойынша қалған қатысушылар оған
сұрағанын ақшалай береді, содан кейін әлгі меншік иесі ортақ мүліктегі үлес
құқығынан айырылады. Кейбір жағдайларда ғана меншік иесінің үлесі
айтарлықтай болмаса әрі оны іс жүзінде бөлу мүмкіндігі жоқ болса, сот осы
меншік иесінің келісімін бермегеннің өзінде қалған қатысушыларға оған өтем
төлеуді міндеттей алады.
Сот таласқа түскен мәселеге жан-жақты зерттеу жасап, тараптардың
ұсынған дәлелдемелерімен санасады, мәселен, мүлікті пайдалану кімге қандай
қажет, оның денсаулығы, кәсіби қызметі қандай, неше баласы бар, отбасында
жұмысқа қабілеттілері бар ма, жоқ па, бәрі-бәрі есепке алынады.
Мұндай ережені бөлінбейтін заттарға да қолдануға болады (мысалы,
автомашина, музыкалық құралдар т.б.)
Ауылдағы шаруа қожалығына (фермерге) оны қолданбайды. Кейбір жекелеген
жағдайларда, сот нақты жағдайды ескере отырып, үлес меншігіне
қатысушылардың ішінен біреуіне ғана бөлінбейтін затты беруі мүмкін. Бұл
орайда қалған қатысушылардың үлес көлемдеріне мән берілмейді.
Үлес меншігіндегі мүліктерді бөлудің мүмкін еместігі және де Азаматтық
кодекстің 218-бабы 4-тармағында көрсетілген жағдайларға қарап, қатысушы бұл
мүлікті пайдалану құқығынан айырылады деуге болмайды. Мұндай жағдайда
мүлікті пайдаланудың қалыптасқан нақты тәртібі ескеріледі, әрі бұл ортақ
меншік құқығындағы үлеске сай келмеуі мүмкін.
Шарттың немесе сот шешімі негізінде қозғалмайтын мүліктің бір бөлігін
тұлғаның қалай иеленетіндігі белгіленеді. Әңгіме бұл жерде оның заңды үлесі
мен құқықтары туралы болып отыр. Мұндай жағдайда жалпы меншікті бөлуге
болмайды (мысалы, қозғалмайтын мүліктің бір бөлігі бүлінеді, одан қалған
қатысушылардың үлесі өзгермейді, олар мүліктің қалған бөлігін иелену мен
пайдалану тәртібін айқындауға құқылы, бұл орайда олардың үлестері
сәйкестендіріле белгіленеді).
Азаматтық кодекстің 214-бабына сәйкес үлесті меншіктегі мүлікті
пайдаланудан алынатын жемістер, өнімдер мен табыстар ортақ мүліктің
құрамына келіп түседі. Үлесті меншіктің қатысушылары арасында жемістің,
өнім мен табыстың одан кейінгі бөлінуі, өзгеше көзделмесе, олардың
үлестеріне сәйкес жүргізіледі.
Үлесті меншіктегі мүліктердің мазмұны бойынша шығынды қатысушылардың
бәрі сәйкестендіріле теңдей көтереді. Дәл осындай тәртіппен меншік иелері
салық, басқа да төлемдер төлеуге қатысады, сондай-ақ ортақ мүлікті күтіп
ұстау мен сақтауға байланысты шығындарға қатысуға міндетті (АК-тің 215-
бабы). Аталған норма орындалуға міндетті және де ол тараптардың келісімімен
өзгертіледі. Бірақ бұл норма қатысушының бірінің ортақ мүлікке кеткен
шығынды төлеуіне кедергі жасамайды.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, өкілеттік билікті жүзеге асырудың өзіндік
ерекшеліктері болады. Заң үлестік меншіктің әрбір қатысушысы өзіне тиесілі
үлесті езінің қалауы бойынша сатуға, сыйға беруге, мұрагерлікке қалдыруға,
өз үлесіне билік ететіндігін қарастырған. Немесе Азаматтық кодекстің 216-
бабында айтарлықтай сатып алудың артықшылық құқығына ие бола отырып,
белгіленген шарттарды сақтап, оған билігін жүргізе алады. Оған басқа меншік
иелерінің келісімі қажет емес.
Ортақ меншіктің әрбір қатысушысы өз үлесін сатуға құқылы. Заң осы
мүмкіндікті ескере отырып, басқа меншік иелерінің мүддесіне назар аударады,
олар үшін ортақ меншікке бөтен тұлғалардың кіруіне әрқашан қолдау көрсете
бермейді. Азаматтық кодекстің 216-бабы ортақ меншік қатысушыларына сатып
алудың артықшылық құқығын береді. Үлесті меншік құқығындағы үлесті бөгде
адамдарға сату кезінде сатылатын үлесті оның сатылатын бағасы бойынша және
жария саудаға салу реттерінен басқа тең жағдайларда үлесті меншіктің қалған
қатысушыларының сатып алуға басым құқығы болады.
Үлесін сатушы оның бағасын және оны сатудың басқа да шарттарын ескере
отырып, үлесті меншіктің басқа қатысушыларына өз үлесін бөгде адамға сату
ниеті туралы жазбаша түрде хабарлауға міндетті. Егер үлесті меншіктің басқа
қатысушылары сатып алудан бас тартса немесе қозғалмайтын мүлікке меншік
құқығындағы сатылатын үлесті бір ай ішінде, ал басқа мүлік жөнінен — хабар
алған күннен бастап он күн ішінде сатып алмаса, сатушы өз үлесін кез келген
адамға сатуға құқылы.
Үлес сатып алудың басым құқығы бұзыла отырып, сатылған жағдайда,
үлесті меншіктің кез келген қатысушысы үш айдың ішінде сотта өзіне сатып
алушының құқықтары мен міндеттерін аударуды талап етуге құқылы (АК-тің 216-
бабы).
Азаматтық кодекстің 216-бабында үлесті жария саудамен сату жайы
қарастырылған. Меншік үлесі құқығындағы үлесті жария сату меншік
үлестерінің басқа қатысушыларының келісімінсіз тек Азаматтық кодекстің 222-
бабы 2-тармағы мен басқа да заң құжаттарында көрсетілген ретте жүргізіледі.
Азаматтық кодекске үлесті айырбас шарты бойынша басқа біреуге беру
кезінде де үлесті сатудың басым құқығы нормасы жаңалық болып енді (АК-тің
216-бабының 5-тармағы). Бұл жағдайда ортақ меншікке қатысушы тең бағалы
мүлікті ұсыну жөніндегі айырбас шартында көрсетілген барлық міндеттемені
өзіне алады.
Кондоминиумде өз үлесіне билік етудің арнайы белгіленген жүйесі бар.
"Тұрғын үй қатынастары туралы" Заңның З1-бабына сәйкес жалпы меншіктегі
тұрғын үй әрбір меншік иесіне көзделмесе, үлес келемі тұрғын үйдің пайдалы
аумағына байланысты айқындалады. Үйдің тұтастай аумағында кіретін мұндай
үлес сол қалпында бөлінбейді. Үйге меншік құқығының басқа адамға өтуі сол
үлесті алғанға тиесілі үлесі өтеді, меншік иесі өзінің ортақ меншіктегі
үлесін өзгеге беруге құқысы жоқ.
Үйге, ғимаратқа ортақ үлестік меншік болғанда оған қатысушылар
арасында әлгі үй, ғимарат тұрақты пайдаланылады, демек олардың әрқайсысы
үйдің өзіне тиесілі бөлігін қалауынша пайдаланып күтеді. Үйдің жалпы
бөліктерін ұстауға кететін шығын, егер келісімде өзгеше көзделмесе, меншік
иесі үлестеріне сәйкестендіріле бөлінеді. Көп пәтерлі үйде меншік иелерінің
ортақ әрекеті керек. Ондай үйді әдетте тұрғындардың өздері пайдаланады.
Азаматтық кодекстің 217-бабына сәйкес үлесті меншік құқығындағы үлес, егер
тараптардың келісімінде өзгеше көзделмесе, шарт жасасқан кезден бастап шарт
бойынша сатып алушыға ауысады. Шарт бойынша мүлік алушының меншік құқығы,
егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, зат берілген кезден
бастап пайда болады (АК-тің 238-бабының 1-тармағы). Азаматтық кодекстің 217-
бабы бойынша үлесті меншік құқығындағы үлес шарт жасасқан кезден бастап
сатып алушыға ауысады. Тараптар бұдан басқа да жайларды қарастыра алады,
мысалы, ол мүлікті берген немесе ақша төлеген кезден де басталуы мүмкін.
Қозғалмайтын мүлікке меншік құқығындағы үлесті бөтен біреуге беруде
келісімдерді тіркеу жөніндегі жалпы ереже қолданылады.

2.3. Заңда ортақ бірлескен меншіктің мынадай түрлері қаралған:
1) ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі;
2) шаруа қожалығының (фермер) ортақ меншігі;
3) жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ меншік.
Заңда жаңа құқықтық қатанастардың пайда болуына орай ортақ бірлескен
меншіктің аясы кеңеюі мүмкіндігі ескертілген (АК-тің 209-бабының 2-
тармағы). Сонымен Азаматтық кодексте нақты қарастырылмаған, бірақ ортақ
бірлескен меншік ережелеріне дәп келетін ортақ бірлескен меншіктің өзге де
түрлері кездесуі мүмкін.
Азаматтық кодекстің 219-бабы, 1-тармағында ортақ бірлескен меншіктің
түрлері келтірілгенімен тараптардың оны басқа құқықтық тәртіпке ауыстыруға
келісуіне болады (АК-тің 219-бабының 3-тармағы).
Бірлескен меншіктің қатысушылары, егер олардың арасындағы келісімде
өзгеше көзделмесе, ортақ меншікті бірлесіп иеленеді және пайдаланады.
Мүлікке билік ету жөніндегі мәмілені қатысушылардың қайсысы жасағанына
қарамастан бірлескен меншіктегі мүлікке билік ету барлық қатысушылардың
қатысуы бойынша жүзеге асырылады. Мысалы, азамат дербес кәсіпкерлікті
жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін пайдаланады, ал оның өзі
жұбайлардың бірінің екіншісіне келісім беру арқылы жүзеге асады, әрине,
егер заңда немесе келісімде, неке туралы шартта өзгеше көзделмесе ғана
екендігі түсінікті (Жеке кәсіпкерлік туралы Заңның 5-бабының 1-тармағы).
Егер барлық қатысушылардың келісімінен өзгеше туындамайтын болса, бірлескен
меншікке қатысушылардың әрқайсысы ортақ мүлікке билік ету жөнінде мәмілелер
жасасуға құқылы. Бірлескен меншікке қатысушылардың біреуі ортақ мүлікке
билік етуге байланысты жасаған мәміле басқа қатысушылардың талап етуімен
мәміле жасаған қатысушыны қажетті өкілеттігі болмады деген себеппен
мәміледегі екінші тарап бұл жөнінде білгені немесе көпе-көрінеу білуге тиіс
болғандығы дәлелденген ретте ғана жарамсыз деп танылуы мүмкін.

Нотариаттың куәландыруын немесе мемлекеттік тіркеуді керек ететін
мәмілелер жасасу кезінде бірлескен мүлікке басқа қатысушылардың мәміле
жасауға келісімі нотариалдық тәртіппен расталуғ атиіс.
Егер Азаматтық кодексте немесе өзге де заң құжаттарында бірлескен
меншіктің жекелеген түрлері үшін өзгеше белгіленбесе, жоғарыда келтірілген
ережелер иелену, пайдалану және билік етуге қолданылады (АК-тің 220-бабының
4-тармағы).
Ортақ бірлескен меншікте үлес болмайды деп есептеледі, яғни ортақ
меншіктің мұндай түрінде меншік иелерінің үлесі алдын ала айқындалмайды.
Сондықтан да ортақ меншікті бірлескен меншікке қатысушылар арасында бөлу,
сондай-ақ олардың біреуінін үлесін бөліп шығару қатысушылардың әрқайсысын
ортақ мүлікке құқығындағы үлесі алдын ала анықталған жағдайда ғана жүзеге
асырылуы мүмкін. Ортақ мүлікті бөлу және одан үлесті бөліп шығару кезінде,
егер заң немесе қатысушылардың келісімінде өзгеше көзделмесе, олардың
үлестері тең деп танылады. Ортақ мүлікті бөлу және одан үлесті бөліп шығару
негіздерінің тәртібі меншік үлесі жөніндегі ережемен белгіленеді, өйткені
заңмен бірлескен меншіктің жекелеген түрлері үшін өзгеше белгіленбеген және
бірлескен меншікке қатысушылар қатынастарының мәнінен туындамайды.
2. Ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі ерекше мәртебеге ие. Азаматтық
кодекстің 223-бабы, 1-тармағана сәйкес ерлі-зайыптылардың некеде тұрған
кезде жинаған мүлкі, егер бұл мүлік ерлі-зайыптылардың үлесті меншігі
болатыны не олардың әрқайсысына тиесілі екені олардың арасындағы шартта
көзделмесе, олардың бірлескен меншігі болып табылады.
Жұбайлардың бірлескен меншігі деп олардың некеде тұрған кезде жинаған
мүліктерін айтамыз. Осы тұжырымнан шығатын қорытынды, егер жұбайлардың
бірінің жекешелендірілген үйі болса, ал оған тіркелмеген екіншісі оны
бірлесіп жинадық деп айта алмайды. Егер некеде тұрған кезде ерлі-
зайыптылардың ортақ мүлкінің есебінен сол мүліктің құнын едәуір арттырған
қаражат жұмсалғаны (күрделі жөндеу, қайта жаңғырту, қайта жабдықтау және
т.б.) анықталса, ерлі-зайыптылардың әрқайсысының мүлкі олардың бірлескен
меншігі болып табылады.
Ерлі-зайыптылардың бірінің міндеттемелері бойынша жаза өз меншігіндегі
мүлікке ғана, сондай-ақ бұл мүлікті бөлісу кезінде ерлі-зайыптылардың
біріне тиесілі болатын ортақ мүлкіндегі өз үлесіне ғана қолданылуы мүмкін
(АК-тің 223-бабының 3-тармағы).
Жұбайлардың бірлескен меншігіне жұбайлардың әрқайсысының еңбекпен
немесе кәсіпкерлік қызметпен тапқан табыстары, сатып алған заттары, бағалы
қағаздары, зейнетақылары, жәрдемақылары және т.б. жатады. Жұбайлардың
бірлескен меншігіне екеуі бірге тұрған кезде біреуі бала бағып, не басқалай
дәлелді себептен табыс таба алмаса, ол екіншісінің табысына ортақтасады.
Ерлі-зайыптыларға некеде тұрғанға дейін тиесілі болған, сондай-ақ
олардың некеде тұрған кезінде сыйға тартылған немесе мұрагерлік тәртіппен
алған мүлкі олардың әрқайсысының меншігі болып табылады.
Қымбат бағалы және басқа әсемдік заттарын қоспағанда жеке
пайдаланудағы заттар (киім-кешек, аяқ киім және т.б.) некеде тұрған кезінде
ерлі-зайыптылардың ортақ қаражатына сатып алынғанымен, оларды пайдаланған
жұбайдың меншігі деп танылады.
Жұбайлар ортақ бірлескен меншікке иелену, пайдалану және билік ету
құқықтарын тең дәрежеде иеленеді. Бұл құқықтарды жүзеге асыру үшін
біріншісінің екіншісінен арнайы рұқсат сұрауы міндетті емес, қатысушылардың
бірі өз мүлкіне келісім жасау үшін мүлкіне билік ете береді. Бірақ та
қозғалмайтын мүлік және басқа мүліктерге байланысты біріншісі екіншісінен
алдын ала келісімін алу керек.
Балалар ата-анасының мүлкіне иелік жасай алмайды. Алайда олар ата-
аналарымен бірлесіп ортақ меншікті иелене алады. Мұның өзі ортақ қаржы және
еңбек жұмсау нәтижесінде және заңда көрсетілген ретте жүзеге асады. Мұндай
жағдайда бұл ортақ бірлескен меншік болып табылады.
3. Шаруа (фермер) қожалығының ортақ меншігінің құқықтық ерекшеліктері.
Шаруа (фермер) қожалығы дегеніміз бір шаңырақта бірлесіп еңбек етіп,
ауылшаруашылығына арналған жерді игеріп, одан өнім алуға, өңдеуге,
пайдалануға байланысты іс-қимыл әрекеті болып табылады.
Шаруа (фермер) қожалығы мынадай нысандарда болуы мүмкін: 1)
кәсіпкерлік қызмет бірлескен ортақ меншік базасына негізделген отбасылық
кәсіпкерлік нысанында жүзеге асырылатын шаруа қожалығы; 2) өзіндік
кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген фермерлік қожалығы; 3) бірлескен
шаруашылық қызмет туралы шарт негізінде, жалпы үлестік меншік базасында жай
серіктестік нысанында ұйымдастырылған (фермер) қожалығы ("Шаруа (фермер)
қожалығы туралы" Заңның 1-бабы).
Шаруа қожалығына отбасының барлық мүшелері, оның ішінде кәмелетке жасы
толмаған балалары (сондай-ақ асырап алған ұл-қыздары), ата-аналары және
шаруашылықты бірге жүргізетін жақын туыстары мүше бола алады.
Заңда бірлескен шаруашылық меншігі құқықтарының объектілері де
анықталған. Оған өндіріс құрал-жабдықтары, жер учаскесі, егін, шаруашылық
және басқа құрылыстар, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.