Модульдың оқытуда мүгалім оқытуды үйымдастырушы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе 3

1 ОҚЫТУ ТЕОРИЯСЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ 5
1.1 Оқыту туралы түсінік 5
1.2 Оқытуды ұйымдастыру формалары туралы түсінік 9

2 ОҚЫТУДЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ 14
2.1 Түсіндірмелі – иллюстрациялы (дәстүрлі) оқытудың түрлері және
оларға сипаттама 14
2.2 Проблемалық оқытудың теориялық негізі 19
2.3 Бағдарламалы (компьютерлік) оқытудың тиімді жақтары 27

Қорытынды 29

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 32

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Қ.Р.Президенті Н.Ә.Назарбаев 2006 жылы 1-
наурызда халыққа жолдауында: Білім беру реформасы – Қазақстанның
бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса
маңызды құралдардың бірі-деген1.
ҚР Білім туралы Заңында көрсетілгендей білім беру жүйесінің негізгі
міндеті ұлттық және жалпы адамдық құндылықтар, ғылым мен практика
жетістіктері негізінде жеке тұлғаныңы қалыптасуы мен дамуына қажетті жағдай
туғызу болып табылады. Сонымен екінші бапта білімнің негізгі міндеттері
рухани және дене даму мүмкіндіктерін ашу, адамгершіліктің тұрақты негіздері
мен салауатты өмір салтын қалыптастыру, даралықтың дамуына жағдай туғызу
арқылы ақыл-ой мен жеке тұлғаның шығармашылық қабілеттігін байыту болып
табылатыны туралы айтылған. Әр мектептің білім әрекеті әр оқушының
қызығушылығы мен қабілеттілігін анықтау, оның дамуына, әлеуметтік бағдарға
бейімделу қабілеттілігі мен қоғамдағы табысты іс-әрекетіне бағытталған2.
Қазіргі кездегі мектеп ғылым негіздері бойынша білім беріп қана
қоймай, оқушыларды ойлауға, қабілеттілігі мен нышандарын дамытуға үйретуі,
әр оқушыға өзін көрсетуге мүмкіндік беруі керек. Білімнің басты мақсаты
баланың ақылдылығы мен интеллектуалды тапсырмаларды орындауы болып
саналады.3
Оқушыларды жеке тұлға ретінде қалыптастырудың тиімді жолдарын
іздестіру бүгінгі және болашақтың талабы. Жеке тұлғаны тәрбиелеуде
мектептегі жетекші оқу әрекетінің мол мүмкіндіктерін тиімді пайдаланған
жөн.
Қазіргі басты мақсат-оқушылардың интеллектісін дамыту және де біз
интеллект деп мәлімет аз жағдайдың өзінде адамның тез қорытынды жасауын
немесе логикалық тұрғыдан дұрыс шешім қабылдау қабілетін түсінеміз.4
Бұл тұрғыда бастауыш сыныптан бастап оқушылардың ойлауын дамыту өзекті
мәселердің бірі. Бұл тұрғыда оқыту әдістерін, түрлерін тиімді пайдаланудың
қажеттігі туындайды.
Ал проблемалық оқыту тәсілдерін практикада мұғалімдер көбіне қолдана
бермейді, себебі қазақ тілінде проблемалық оқыту тәсілдеріне бағытталған
әдістемелік құралдар жетіспейді. Бұл осы тақырыптың өзектілігін дәлелдейді.

Зерттеу жұмысының мақсаты: оқытудың түрлері мен құрылымын қарастыру.
Зерттеу обьектісі: оқыту процесіндегі оқыту түрлері.
Зерттеу пәні: оқыту түрлері арқылы оқушылардың ойлауын дамыту жолдары.
Ғылыми болжамы: егер де ұйымдастырылатын жұмыстар жүйелі, мақсатты
түрде құрылса оқыту тәсілдері арқылы оқушылардың ойлауын дамытуға болады.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
̶ ғылыми-әдістемелік әдебиеттердегі оқытудың теориялық негізін анықтау.
̶ сынып оқушыларын оқытудың тиімді оқыту түрлерін зерттеу, оқытудың
құрылымын қарастыру.
Зерттеу әдістері:
- бақылау;
- тест;
- сұрақ-жауап;
- салыстыру.
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасына байланысты педагогикалық-
психологиялық ой-пікірлер, жалпы білім беретін мектептің бастауыш
сатысындағы білім мазмұны тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасы бастауыш
білімнің мемлекеттік стандарты, жалпы білім беретін мектептің
бағдарламалары,оқулықтар,оқу құралдары;
Курстық жұмыс көлемі:
Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен тұрады

1 ОҚЫТУ ТЕОРИЯСЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1 Оқыту туралы түсінік

Дидактикалың жүйелер уақыт талабына сай өзгеріп отыра-ды. Мысалы, И.
Гербарттың(1776-1841) дидактикасы кейін дәс-түрлі оқыту түріне айналды.
Онда Я.А.Коменский (1592-1670) дидактикасының, сол сияқты ертедегі
догматикалың және схо-ластикалың жүйелердің элементтері болды. Д.Дьюй (1859-
1952) дидактикасы дәстүрлі дидактика негізінде пайда болды. Сол сияңты
қазіргі багдарламалық немесе компьютерлік оқытулар да бүрынғы жүйелер
жасаған негізге сүйенеді.
Тәжірибеде оқытудың көптеген түрлері ңолданылуда. Мүға-лімдер барлың
пайдалы оқыту түрлерінен бас тартпай, жаңсы-ларын жаңа жүйеге пайдалануда.
Догматикалық оқыту. Европада көп гасырлар бойы өмір сүрді, оқушылар
болмыс факті, ңүбылыстарын және олардың арасындагы байланыстарды дайын
күйінде жаттады. Оқушылар бүл материалды есте саңтап, сөзбе сөз еске
түсіруі керек болды.
Олардан білімді тәжірибеде ңолдану талап етілген жоң. Оңы-тудың бүл
түрі механикалың естің дамуына көмектеседі, бірақ жеке түлғаның ақыл-ойының
өсуіне жағдай жасамайды. Қазіргі мектепте көп ңолданылатын оқыту түрлері:
түсіндіру - сурет-теу, проблемальщ, т.б.
Түсіндіру - суреттеу арқылы оқыту. Оның мәні атынан көрі-неді.
Түсіндіру және көрнекілік - мұндай оқытудың негізгі әді-сі, тыңдау және
есте саңтау - оқушы іс-әрекетінің жетекші түр-лері, оқылганды ңатесіз
жаңғырту - негізгі талап және тиімді-ліктің негізгі өлшемі. Бүл оқытудың
кең тараган түрі. Оны ғы-лыми негіздеген және сипаттаған неміс ғалымы
И.Гербарт. Осы дидактшсалық процесте оқытушы мен мүғалімнің іс-әрекетінің
кезеңдері мынадай болады:
Түсіндіру - суреттеу арқылы оқытудың жаңсы жаңтары: уа-қыт үнемдейді,
мүғалім мен оқушылардың күшін сақтайды, оқушылардың күрделі білімдерді
түсінуін жеңілдетеді, процес-ті тиімді басңаруды қамтамасыз етеді. Сонымен
ңатар оның ірі кемшіліктері бар. " Дайын" білімдер оқушыларды өз бетімен ой-
лауға үйретпейді, жеке оқушылармен жұмыс істеу мүмкінші-лігі шектеулі, оның
ақыл-ой қабілетін және оқушының іскер-лігін нашар дамытады. Сондыңтан
дидактикада, әсіресе XX га-сырда, өнімді (репродуктивтіктен өзге) ойлауга,
шығармашы-лық ой дагдыларына үйрететін модельдерді іздестіру жүрді.
Осылайша проблемалық оқыту пайда болады.
Проблемалық оқыту кезінде мүгалім ізденіс жұмыстарын үйымдастырады,
оның барысында оқушылар жаңа білім, іскер-ліктерді меңгеріп, жалпы
ңабілетін, зерттеу белсенділігін дамы-тады, шығармашылыққа үйренеді, оқу
мен оқыту сипаты өзге-реді. Оқушылар шағын зерттеу және шығармашылық-тәжіри-
белікжұмыстарменайналысады. "Зерттеу" арқылы жаңа білімдер -
факті,заңдылыңтар, ұғымдар, принциптер, теориялар, ережелер, алгоритмдер
қалыптасады.
Проблемалық оқыту процесі мынадай:
• Проблемалық жағдай жасау және мәселе қою.
• Мәселеліні шешу жолдарын - гипотезаларды үсыну.
• Таңдап алган гипотезаның дүрыстыгын жаратылыс-матема-тика
багытындары пәндерде тәжірибе арқылы гуманитарлық пән-дердегі ережелердің
дүрыстығын түпдеректер арңылы тексеру.
• Нәтижелерді ңорыту: жаңа білім, іскерліктерді оқушылар-дың бүрынғы
білім, іскерліктеріне ңосу, оларды теория мен тәжірибе арңылы бекіту.

Мүғалім әр кезеңде басшы, оқуды үйымдастырушы. Оқушы-лардың
белсенділігі материалдың күрделілігіне, оқушылардың дайындыңтары мен
деңгейлеріне, жабдыңтарға байланысты.
Мәселелі оқыту, меңгеру үшін мүғалім мәселелік жағдаят, мәселе,
мәселелік міндет (тапсырма), гипотеза сияңты үғым-дарды жаңсы білу керек.
Мәселелік оқытудың маңызды кезеңі мәселелік жағдаят. Мысалы 1-сыныпта
математиканың жаңа ережесін меңгеруді алып ңарайың. Оқушыларға 2+6=? деген
мысал беріледі. Қосу мен алу тәсілдерін білгендіктен, олар мүны ңиналмай
шығарады: 2+6 =8.
Оқушылардың бүрын оңып үйренген амал тәсілдерін ойдағы-дай
ңолданатынына көз жеткізген соң, мүғалім енді басңа мысал береді: х+6 =9.
Бірінші сынып оқушылары мұндай есепті шы-ғарудың тәсілдерін әлі білмейді,
сондыңтан олар мүны бірден шығара алмайды. (Мәселелі жағдаят жасалды).
Мәселелік жағдаятңа енгізілетін оқу проблемалары ңиын да, біраң
оқушылар шеше алатындай болу керек.
Мәселелік міндет үғымының педагогикалың әдебиетте екі түрлі мәні бар.
Біріншісі - оқушыдан танымдың іс-әрекетті та-лап ететін кез келген
тапсырма, екіншісі - кез келген міндет емес, оқушыларды өздері үшін жаңа
білімдер алуға ыңпал жа-сайтын міндеттер.
Гипотеза жорамал - гылыми қиял формаларының бірі. Кез келген жорамал
емес, әдетте дәлелденген жорамал ғана гипотеза болып санала алады. Гипотеза
- проблеманы шешу тәсілі. Мы-салы, бірінші мысалдағы есепті шығару үшін
оқушылар жора-малдар үсынады, яғни проблеманы шешу тәсілдерін іздейді, оны
өздері табуға тырысады.
Дидактикада мәселелік оқыту көптеген түрлері жасалды: іскерлік
ойындар, процестерді моделдеу (компьютер арңылы модельдеу) нақты
жагдайларды талдау әдісі, ой майданы, эврис-тикальщ әңгіме және басңалары.
Бастауыш мектепте көбіне мәселелік оқытудың элементтері ңолданылады.
Бағдарламалық оқыту:
Бағдарламалық оқыту - таңырыпты оқу бағдарламасы бойын-ша арнайы
ңүралдар (оқулың, ЭЕМ) көмегімен оқушының өз бетімен меңгеруі.
Бағдарламалық оқытудың негізгі үғымы оңытатын бағдар-лама. Бағдарлама
3 бөлімнен түрады; оқу аңпараттарының үзін-ділері, онымен жұмыс істеу
операциялары - тапсырма, меңгеру үшін істелетін жұмыстар, баңылау
тапсырмалары (кері байла-ныс), жаттығуларды ңайталау немесе келесі бөлікке
өту туралы нүсңаулар.
Б. Скиннер (1904 ж. туған) жасаған линиялың бағдарламада оқу
материалдары шағын бөліктеріге бөлінеді. Материалды мең-геру үшін берілген
тапсырмадағы аңпаратты оңып, оқушы оның бос жерлерін бір немесе бірнеше
сөздермен толтырады. Содан кейін жауабын бүған дейін жабың түрған жауаппен
тексереді, дүрыс жауап берсе аңпараттың келесі бөлігін оңиды, ал оқушы
дүрыс жауап бермесе, онда ол аңпаратпен ңайта жұмыс істейді.
Аралас бағдарламада аңпараттардың түрлі дозалары, пробле-малық оқыту,
оқушылардың жауаптары олардың жеке ерекше-ліктеріне икемделген. Оқушылардың
жауап беру тәсілдері әр түрлі: әріп, сөздерден жауап ңүрастыру, жауаптарды
шартты белгілермен белгілеу, берілген жауаптардан дүрысын таңдау.
Бағдарламалық оқытуға байланысты дидактикаға алгоритм үғымы енді.
Алгоритм дегеніміз - оқу материалымен жүйелі жұмыс істеу үшін оқушыға
берілетін нүсңау.
Оқытуда алгоритмдерді ңолдану оқушылардың іс-әрекетін ңатаң басңаруға,
жаңсы нәтижеге жетуге мүмкіндік береді.
Бағдарламалау идеясының дамуы нәтижесінде блоктың, со-дан кейін
модульдың оқыту пайда болады.
Модульдық оқыту - баланың белсенді оқу қызметін үйым-дастырады, оны өз
жұмысын жоспарлай, талдай, баңылай білуге үйретеді.
Технологиялың картаны мүгалім жасайды. Ол әдеттегі сабаң жоспарына
үңсайды. Ондатақырып, оған бөлінген сағат, оқыту маңсаты, жұмыстың түрі,
оқу материалын, оқу жұмысы тәсіл-дерін меңгеру формалары көрсетіледі.
Негізгі білімдер, таңы-рыпты оқу арқылы қалыптасатын жалпы оқу және арнайы
іс-керлік, дагдылар бөлінеді. Таңырыпты оқу нәтижесінде нені меңгеру
керектігі көрсетіледі.
Мұндай карта жеке сабаңтарға, бөлімдерге жасалады.
Модуль дегеніміз - мүғалім жасайтын оқушының оқу іс-әре-кетінің
жоспары.
Оны баспа әрпімен теріп сыныптың әр оқушысына береді. Бүл әдістемелік
ңүралда оқушының әр сабаңтағы оқу іс-әреке-тінің маңсаты, оқу тапсырмалары,
оларды орындау өдістері көр-сетілген.
Модульдар арңылы мүғалім әрбір оқушымен жұмыс істейді.
Модульдың сабаңтан айырмашылығы жұмыс оқушының іс-әрекетінің маңсатын
анықтаудан басталады. Мүғалім оқушы "Нені үйрену керек?"-- деген сүраңңа
жауап береді.
Келесі кеаеңде оқушыны таңырыптың мазмүнын және оқу іс-әрекетін
меңгеруге талаптандырады. Ол үшін графикалың диктант, шағын тест,
интеллектуалдық сергітулер өткізіледі. Содан кейін ақпараттық блок:
(мүғалім әңгімелеуі, дәріс, фильм, диафильм, оқушылардың хабарламалары,
оқульщтар оқу) беріледі.
Материалмен жұмыс: зертханалың жұмыстар, есептер шығару, проблемаларды
шешу, еүраңтарға жауап, тапсырмалар орындау, т.б.
Модульдың сабаң мүғалімнің баңылаумен аяңталады, білім, дағдылар
оқушының қатысуымен түзетіледі.
Модульдың оқыту түрінің міндетті элементі рефлексия (өзін, өзінің іс-
әрекетін бағалау). Әрбір сабаң соңында оқушылар сабаң маңсатына қаншалыңты
деңгейде жеткенін, өз жұмысын баға-лайды.
Модульдың оқытуда оқушылардың білім іскерліктерінің бас-тапкы деңгейі
аныңталады, содан соң өткелі отырған таңырып бойынша аңпарат алады,
материалдармен жұмыс істейді, білім, іскерлік баңыланады, түзетулер жүреді.
Дәстүрлі сыныптық-сабаңтың жүйеде мүғалім барлың жү-мысты істейді.
Оқушылар негізінен тыңдайды және жауап бе-реді. Модульдың оқытуда мүгалім
оқытуды үйымдастырушы. Ол оқыту процесін басқарады. Мүгалім кеңесші,
оқушының кө-мекшісі, өз жұмысының кейбіреулерін оқушыларға береді. Мысалы,
мүғалім алдын ала багалау өлшемін әзірлейді, сол бойынша оқушылар өздерін
және жолдастарын бағалайды.

1.2 Оқытуды ұйымдастыру формалары туралы түсінік

Оқытуды жүзеге асыруда білім мен оқытуды ұйымдастыруда оны
модернизациялау көзделеді. "Түрлері" деген ұғым латын тілінен аударғанда
"formа" сыртқы көрініс дегенді білдіреді, сыртқы сызық — белгілі орныққан
тәртіп. Философия пәнінде "түрлері" ішкі мазмұнды ұйымдастыру деген ұғыммен
анықталады. Яғни, "түрлері" ішкі байланысты білдіреді және ұйымдастыру
тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы жағдайлармен де сабақтастықта. Былайша
айтқанда, оқытудың түрі — оқу материалын меңгерудегі оқушылардың өзара
әрекеті. Оқыту түрі: әдіспен, амалдарға, құралдарға, оқушылардың іс-
әрекетіне тәуелді болады. Педагогтік іс-әрекет бір-бірімен, өзара
байланысты ықпалдастық, әсер етушілік, белгілі бір тапсырманы орындау
кезіндегі оқушылар мен мұғалімнің қарым-қатынасы (Чередов И.М.). Оқытудың
түрі оқыту үрдісінің құрылымы — мұғалім қызметі: белгілі бір оқу материалын
игеру барысындағы оқушының оқу іс-әрекетін басқару және оқу тәсілдерін
меңгерумен сабақтас.
Сабақтың сыртқы көрінісі оқу материалының ішкі бөліктерінің басын
біріктіріп және дидактикалық категория ретінде оқу үрдісін ұйымдастырудың
сыртқы пішінін белгілейді, мұның өзі оқушылардың білім сапасының көрсеткіші
мен өтетін уақыты және орны, оның жүзеге асырылу тәртібі секілді
жағдайлармен байланысты.
Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқуды
ұйымдастырудың әр түрлі тәсілдері белгілі. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігі мен сұранысының талап-мүддесіне қатысты. Оқытуды ұйымдастырудың
түрлері негізінен былай жіктеледі: оқушының саны мен құрамы, жұмыс орны,
оқу жұмысының ұзақтығы. Осыған қарап оқытудың түрі былайша бөлінеді:
-жеке (бір ғана оқушымен жұмыс істейді);
-жеке-жұптық (оқушы-оқушы, мұғалімнің оқушымен қарым-қатынасы, қазіргі
жағдайда оқушымен қарым-қатынасы жеке оқушының әзірлік үрдісіндегі қызметі
мен айқындалады);
-жеке – топтық: топ мектепте жұмыс істейді, бірақ бір мектепте
оқытылатын оқушылардың жасы әр шаманы құрайтын топ болады (оқытудың Бұл
түрлі орта ғасыр мектептерінде қолданылған).
-Өзара бірлесіп оқыту (аталған оқыту жүйесі Англияда пайда болған,
атауы-белланкастер жүйесі);
-Саралап оқыту, оқытудың бұл түрі оқушылардың қабілетіне қарай етіледі
(мангейм жүйесі);
-Бригадалық оқыту, тапсырманы бригада алады: бір сыныпта 5-6 оқушы
ұйымдасады, есеп беруші — бригадир (оқытудың бұл түрі XX ғасырдың 20-
жылдарына тән);
-Американдық "Винетка - жоспар", "Трампа -жоспар" және т.б.
-Оқытудың микротоптық жүйесі (фронтальді, ұжымдық жұмыс және т.б.)
Оқыту түрлерінің сыныптық — сабақ жүйесі XVII ғасырда туысқан тәуелсіз
мемлекеттердің Богемия, Украина, Белоруссия елдерінің мектептерінде ең көп
тараған және үш жүзжылдық уақыт бойы әлі дамып келе жатыр. Сынып дегеніміз
– жас ерекшелігіне қарай тұрақты, бірге оқитын оқушылардың құрамы, Бұл
жүйеде оқушылар мұғалімнің тапсырмасын сабақ барысында және үйге берілген
тапсырманы орындайды. Оқытудың бұл жүйесінің теориялық тағылымын XVII
ғасырда- атақты чех педагогі Ян Амос Коменский жасаған. Басқа оқытудың
түрлерімен салыстырғанда, сыныпты - сабақ жүйесінің көптеген ұтымды
тұстарын атап өтуге болады: сабақ құрылымын тиімді етіп құру, барлық оқу-
тәрбие үрдісін тәртіптеуді қамтамасыз ету, оны қарапайым дәрежеде басқару,
оқу мәселесін талқылағанда, оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынасқа түсу
мүмкіндігін пайдалану, белгілі міндеттерді шешу барысында ұжымдық ізденіс
жасау, уақыт үнемдеу, сабақ үстінде әр оқушының рухани санасын арттыруға
құлшынысының бәсекеге түсуі, жүйелілікті және кезеңдік реттілікті жүзеге
асырып, оның одан әрі дамуына, білімсіздіктен білімділікке жетіліп отыруына
ұмтылу. Бұл оқытудың түрінде де кемшіліктер кездеседі: сыныптық- сабақ
жүйесі үлгерімі орташа деңгейдегі оқушыға бағытталған, сөйтіп, бір жағынан
үлгерімі нашар деңгейдегі оқушының қабілеті жетпейтін күрделі тапсырмалар
келсе, екінші жағынан өте талапты оқушылар үшін ыңғайланған оқу объектісі
болмайды, әр оқушының жеке қабілеті ескерілмейді, нәтижесінде, мұғалім осы
үш түрлі деңгейге жекелеген жұмысты ұйымдастыру амалын қарастыруы көзделеді
және окытудың әдістері мен қарқын мөлшерін дәл межелей алу шеберлігі болуы
талап етіледі.
Бәрін есептей келгенде, әрине сыныптық-сабақ жүйесі тұрақталып, жаппай
озық іс-тәжірибелер жинақталады деуге дәлеліміз бар. Жастары бір шамадағы
сынып оқушыларының бірге оқуының тағы бір жағымды тұсы-ол оқушылардың
ұйымдасқан анықтықты және үзіліссіз оқу жұмысын, сонымен қатар міндетті оқу
мен сабақтан тыс жұмысты қамтамасыз етеді.
Сыныптық-сабақ жүйесі өзіне көптеген оқу үрдісін ұйымдастырудың
бірқатар кешендерін қосып алады. Оған жататындар: экскурсия, оқу
шеберханасындағы сабақтар, тәжірибелер, еңбек және өндіріс түрлері,
сыныптан тыс жұмыстардың түрлері (пән үйірмелері, студия, ғылыми қоғамы,
олимпиада, байқаулар, конференциялар).
Оқытудың осы түрі ауқымында жұмыстың ұжымдық, топтық, жеке, даралап
және саралап оқыту немесе қарапайым мазмұндағы түрлері ұйымдастырылады.
Сыныптағы барлық оқушыларға бір тектес тапсырмалар берілгенде (жазбаша,
зертханалық және тәжірибешілік немесе практикалық сабақтар), онда саралап
оқыту жұмысы жүргізілмейді, ал сыныпта топтар әр түрлі тапсырмалар
орындаса, бір мәселені шешсе, бірге отырып барлығы тақырыпты меңгереді,
міне сол арқылы жұмыстың әрі ұжымдық, фронтальді, топтық түрлері іске
асады.
Жоғарыда жіктелген оқытуды ұйымдастырудың түрлеріне жататын
ерекшеліктің бірі — кез келген оқушыны оқу еңбегіне үйретеді: тыңдауғаг
ұжымдық іс-әрекетте берілген сұрақты талқылауға, өзінің жұмысын
ұйымдастыруға, өзінің пікірін айтуға, басқаны тыңдауға, олардың жасаған ой-
тұжырымы мен дәлелдемелерімен келісетінін, немесе оған өздерінің
дәйектемелерін дәлелдеп қарсы тұжырым құруға, басқаның ой-түйінін
толықтыруға, конспект жазуға, баяндама мәтіндерін жинақтауға, библиография
құрастыруға, білім көздерімен жұмыс істеуге, өзінің оқу іс-әрекетін
ұйымдастыруға, берілген уақытта жұмысын аяқтай білуге және т.б. топтық
жұмыста оқушылар көш басылық, қызметкерлік, бағынбаушылық іс-әрекетті
ұйымдастыру элементтерін меңгереді, үлкендер ортасымен, жалпы өзін қоршаған
ортамен қарым-қатынас тәжірибесін қалыптастырады. Табиғи іскерлікке,
өндірістік және әлеуметтік қарым-қатынасқа, өмірге бейімделеді. Оқытуды
ұйымдастырудың түрінде оқушылардың тәрбиесі үлкен рөл атқарады, мұндай іс-
әрекетте тұлғаның өз-өзін басқару жағы басымдылыққа ие болады.
Сыныптық-сабақ жүйесін оқытуды ұйымдастырудың ең қайнар көзі болып
табылады. Оқытудың бұл түрі жас мөлшері біркелкі топтан құрылған және
тұрақты құрамы бар, сабақ үнемі оқу кестесімен өтілетін және оқытудың
бірдей бағдарламасы құрылған жағдайда іс-тәжірибеде қолданылады. Сондықтан
ол оқу-тәрбие үрдісінің барлық компоненттерін қамтиды: мақсат, мазмұн
құрал, әдістер, ұйымдастыру мен басқару қызметі, оның дидактикалық
элементтері.
Ұжымдық танымдық іс-әрекеттер оқытудың тәрбиелік жағына тиімділігін
арттырады, тұлға аралық қатынастарды қалыптастыруға оң әсер етеді, сыныпта
қолайлы жағдай орнатуға және ұжымдық психологияның қалыптасуына
көмектеседі. Оқушыларда ұжымдық жұмыстар барысында жолдастық, достық және
ұжымдық сезімдер қалыптасады. Сабақтарда ұжыммен орындалатын жұмыстарды
жүргізу адамгершілікті оңды қатынастар бойынша тәжірибе жинақтауға
мүмкіндік жасап, қоғамдық бағыттылық пен шығармашылық даралаудың бірлігінде
оларды қалыптастыруға мүмкіндік жасайды.
Оқушылардың ұжымдық танымдық іс-әрекеттерінің мүмкіндіктері олардың
жеке ғана емес ұжымдық жетістіктерге жетуге ұмтылу тұрғысында ұжымдық оқу
еңбегінің біліктерін меңгертуде, жаңа құлықтық позицияны құруда байқалады,
оқудың құлықтық мағынасын тереңдетеді, оқуға деген жауапкершілікті
қатынасты қалыптастырады'. Бұл оқушылардың ұжымдық танымдық іс-
әрекеттерінің мүмкіндіктерінің ауқымының кеңдігін көрсетеді.
Сабақ барысында оқу жұмыстарын осылайша ұйымдастыру оқушыларды бір-
бірімен араласуына, жағдай жасайды, оқушылардың оқу еңбектерінің
өнімділігін арттырады, ұжымның және ондағы әрбір оқушының субъекті
позициясының қалыптасуына көмектеседі.
Ұжымдық танымдық іс-әрекет тұлғаны дамыту барысында пайда болатын
қарама-қайшылықтарды шешудің барысынша бара-бар құралы болып табылады, яғни
іс-әрекетті өз бетімен реттеу механизмі және кері байланыс табысты
қалыптасады, ұтымды қарым-қатынаспен, өзін-өзі бағалаумен сәйкес келетін
қолайлы социометриялық статус қалыптастыру үшін жағдай жасалады.
Оқу-танымдық іс-әрекеттердің ерекшеліктерін ескере отырып,
төмендегідей ұжымдық танымдық іс-әрекеттің, өзіндік және біріккен іс-
әекеттердің төмендегідей белгілерін көрсетуге болады:
-бірыңғай мақсаттың, жалпы мотивтің болуы, оқушының қоғамдық маңызды
мақсатқа жету үшін ұжым мүшелерінің барлығының күшінің біріктірілуінің
қажеттігін түсінуі:
-ұжымның әрбір мүшесінің білімді, білікті және дағдыларды меңгерулерін
қамтамасыз ететін жұмыстар мен қызметтерді оқушыларға тиімді бөлініп
берілуі;
-іс-әрекеттер барысында оқушылар арасында өзара жауапкершіліктің және
тәуелділіктің пайда болуы;
-бірігіп жұмыс істеу барысында оқушылардың іс-әрекеттерін басқарудың,
оқушылардың, ұжым мүшелерінің өздерінің де кей жағдайда бақылау
жасауларының қажеттігі;
-бірыңғай кеңістіктің болуы және ұжымның барлық мүшелерінің жеке іс-
әрекеттерінің бір уақытта жүзеге асырылуы;
-жалпы нәтижелердің болуы.
Алайда күнделікті тәжірибеде ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің барлық
белгілері әрқашанда бірден көрініс табуы мүмкін емес. Ұжымдық жұмыс
ұжымдықтың әртүрлі дәрежесіне ие болады, яғни жұмыс барысына қатысушылардың
арасындағы қарым-қатынастың өзіндік сипаты мен әр алуандығы байқалады.
Топтық жұмыстарға жұптасып жұмыс істеуді (әр топта екі оқушы),
мұғалімнің тапсырмасымен сабақта жұптасып хабарлама жасауды, топтық сұрақ,
кеңестік сұрақ жұмыстарын және т.б. жатқызуға болады. В.К. Дьяченконың
зерттеуі өлеңдерді жаттатуда, жаттығуларды, мысалдар мен есптерді ауызша
және жазбаша орындатуда, көбейту мен бөлу кестесін жаттатуда, сұрақтар мен
жұмыс істетуде және т.б. жұптық жұмыстардың, яғни жұптық-ұжымдық
жұмыстардың тиімді екендігін көрсетті.
Топтық сабақтардың құрылымының классикалық нұсқасы: шартты түрде сабақ
үшке бөлінеді: кіріспе, топтық және қорытынды. Сабақтың кіріспе бөлімінде
мұғалім мотивті-ұйымдастырушылық мәселелерін шешеді: танымдық мәселелерді
анықтайды, жұмыстың орындалуы барысы бойынша түсінік береді, дидактикалық
материалдарды таратады, Сабақтың келесі бөлігі әрбір топтағы оқушының іс-
әрекеті ұйымдастырылады: берілетін тапсырмамен таныстырғаннан кейін мұғалім
топтардың жұмысы жоспарланады, материалдар бөліктерге бөлініп топтарға
таратылады. Әрбір оқушы өзінің тапсырмасын орындағаннан кейін, жұмыс
нәтижесі талқыланады, тапсырма бойынша жалпы қорытынды жасалады. Осы сатыда
ұжымдық және жеке жұмыстардың өзара байланыстылығы, ұжым мен жеке тұлғаның
мүддесі мен мақсаттары талданады, әрбір оқушының белсенділік танытулары
үшін мүмкіндік туғызылады. Сабақтың қорытынды бөлігінде әрбір топтың жұмысы
талданады, қойылған міндеттің орындалуы, берілген тапсырманың нәтижелілігі
жөнінде қорытынды жасалады.
Топпен жұмыс жүргізудің екі түрі бар: бірыңғай топтық жұмыс және
сараланған топтық жұмыс. Бірыңғай топық жұмыс барысында барлық топ бірдей
тапсырма орындайды, ал сараланған топтық жұмыс барысында берілген тақырып
шеңберінде әртүрлі тапсырмалар орындайды. Тәрбиелік тұрғыда сараланған
топтық жұмыс ерекше құндылыққа ие және оқушылардың ұжымдық танымдық іс-
әрекетінің барлық талаптарыына барынша сәйкес келеді.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру көптеген проблемалардың шешімімен
байланысты. Зерттеушілер (И.Т.Волков, Х.Й.Лийметс, В.Оконь, А.М.Раевский)
оларға топтар құру, топтық жұмыстардың нәтижелілігінің критерийлерін
анықтау, оқушыларға тақырып пен тандау, дидактикалық материалдар дайындау,
топтарындағы оқушылардың өздерін өздері рөлі, оларды орналастыру сияқты
жатқызады. Оқу пәндеріне жасалған талдау топтық жұмыстар арқылы әрбір
пәннің меңгерілу мүмкіндігі әртүрлі. Сонымен бірге әрбір оқу пәнінің топтык
сабақтарда табысты оқытылатын тақырыптары бар.

2 ОҚЫТУДЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ
2.1 Түсіндірмелі – иллюстрациялы (дәстүрлі) оқытудың түрлері және
оларға сипаттама

1. Түсіндірмелі –иллюсрациялы оқыту дәстүрлі оқыту деп аталатыны
тарихта ұзақ уақыт бойы өміршең болғанына байланысты. Дәстүрлі оқыту
жаңадан пайда болған түсіндіру жолдары мен көрнекіліктерді өзіне кіріктіріп
ортырады. Бұл жүйедегі негізгі оқыту әдіс – тәсілдеріне көрнекіліктерді
пайдалана отырып түсіндіру жатады. Оқушылардың негізгі іс әрекеті: берілген
білімнің мазмұнын тыңдау, қабылдау, естерінде сақтау. Мұндай оқытудың
талабы: оқушылар есте сақтаған өткен оқу материалының мазмұнын қатесіз
қайталап айтып беруі.
Түсіндірмелі – иллюстрациялы оқытудың ғасырлар бойы нығайтылған
пайдалы жақтары:
– уақытты үнемдейді;
– мұғалім мен шәкіттердің күш–қайратын жетілдіреді;
– күрделі білімдерді қабылдауды жеңілдетеді;
– оқыту процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді.
Түсіндірмелі–иллюстрациялы оқытудың кемшіліктері:
– оқушылардың дайын білімді жаттап алуы,
– шәкірттердің өз бетінше ойлауына қажетті көңіл бөлінбеуі,
– дара және бөліп оқыту мүмкіндіктерінің жетімсіздігі.
Егеменді еліміздің бүгінгі таңдағы ең басты мақсаты – жан-жақты
дамыған, алдыңғы қатарлы елдермен теңесу. Ал оған жетудің басты жолдарының
бірі –әлемдік білім кеңістігінен орын алу. Мұның өзі ұлттық білім беру
жүйесінің даму бағыттарын айқындап, оны тың арнаға, жаңа сапаға жеткізу
қажеттілігін міндеттейді. Сондықтан да білім мазмұнын байыту, оқыту
үдерісін жетілдіру, инновациялық технологияларды дүниеге әкелу, жан-жақты
дамыған, рухани бай, өз елін, халқын жанымен сүйетін тұлға қалыптастыру өз
шешімін қажет ететін, кезек күттірмей, іс жүзіне асыратын мәселе болып
отыр.
Білім – қазақ халқының болашаққа бару жолындағы үлкен стратегиялық
қоры. Білім беру жүйесін заман талабына қарай өзгерту, дамыту, жаңа
талаптарға бейімдеу – қоғамдық мәні үлкен мәселе. Қазақстандық білім беру
жүйесі тарихының жаңа кезеңі оқытудың жаңа жүйелері мен жаңа
технологияларын зерттеуді, тиімділігін анықтап, оқу үдерісіне енгізумен
ерекшеленеді.
Жаңа білім беру жүйесі дәстүрлі оқыту үдерісін түбегейлі өзгертуді
және оқытудың жаңа технологияларын оқыту үдерісіне тиімділікпен енгізу
жолын негіздейді. Бұл жаңа бағыт оқудың нәтижесін алдын ала болжап және сол
арқылы оқушылардың өзін-өзі дамытуға қатысуын мүмкін етеді. Жаңа
педагогикалық технологиялар жүйесін қалыптастырған еңбектер мен
зерттеулерде қазақстандық мектептердің болашағына игі ықпалын тигізер
жолдар мен бағыттар да айқын танылады. Оқушыны білім беру үдерісінің нысаны
ғана емес, сол үдеріске қатысушы маңызды субъектісі деп санап, оның ана
тілінде терең ойлай алуы мен шебер сөйлеуін, сауатты жазу тілін дамытып,
оқу барысында алған білімі мен игерген машық-дағдыларын өмірдің қажетті
жағдаяттарына сай әрі дұрыс қолдана алатын дәрежеге жеткізу – жаңа
педагогикалық технологиялардың негізгі мақсаты.
Инновациялық технологиялардың ішінде өзіндік орны бар технологияның
бірі – дамыта оқыту технологиясы болып отыр. Бұл технология қазақстан
мектептерінде біртіндеп қолдана басталды. Енді аталған жаңа технологияның
дәстүрлі оқыту технологиясынан айырмашылықтарына көз жүгіртсек:
Дамыта оқытудың негіздері таным теориясы мен диалектика ілімінде
жатыр. П.П.Блонский дамуға индивидтің абстрактіден нақтыға және керісінше,
нақтыдан абстрактіге қарай қозғалыс жасай алуын жатқызса, Д.Н.Богоявленская
мен Н.А.Менчинская – оқи алуды, яғни қысқа мерзімде жоғары үлгерімге
жетуді, Л.В.Занков ақыл-ой қызметінің төмендегідей көрсеткіштері дамуды
нәтижелі етеді деп есептейді: байқампаздық, ойлау және практикалық
әрекеттер жасай алу. В.В.Давыдов дамудың негізгі көрсеткіші ретінде
тұлғаның жинақтай, қорытындылай алу дағдысын жатқызады [1, 15].
Сонымен тұлға дамуының, сондай-ақ оны өзінің дамытуының негізгі тетігі
қарама-қайшылықтарды шешу болып табылады. Өзін-өзі дамыту үдерісі тұлғаның
барлық аясын қамтиды және әр ретте жаңа деңгейге көтеріліп отырады. Сөйтіп,
оның өзімінің жетілуіне әкеледі. Өзін-өзі дамыту – субъект бағытындағы
ерекше шығармашылық әрекет деген ғылыми тұжырым жасауға болады.
Л.С.Выготскийдің идеясын ұстана отырып, дамыта оқытудың мәні
–оқушылардың теориялық ойлауын дамытуда деп тұжырымдаған Д.Б.Эльконин мен
В.В.Давыдов, Л.В.Занков өз зерттеу еңбектерінде негізгі орталық ұғым
ретінде – ойлау және сонымен байланысты даму ұғымдарын мәселе етіп қойды.
Ойлау – таным теориясының негізгі философиялық категориясы. Дүниені
танудың екі жолы бар. Оның бірі - затты дерексіздендіру арқылы немесе
абстрактылы ұғым арқылы ойлау болса, екіншісі – ұқсату, елестету, сезім
арқылы ойлау. Дамыта оқыту бұл екеуін бірлікте қарай отырып, оқушылардың
теориялық білімі мен ойлау қабілеттерін арттыру арқылы дүниені танудың
ғылыми-теориялық және логикалық әдістерімен қаруландыруды көздейді.
Ғылымда танылатын нысанның алдымен сыртқы белгілері жете анықталады.
Мұны танымның нақты (эмпирикалық) кезеңі деп атаймыз.
Адам қарастырып отырған нәрсесінен сезімдік-нақтылық белгілерді мол
етіп анықтап алған соң, сол сыртқа бар қылып тұрған ішкі бір ортақ
заңдылықтарды іздеуге кірісетіні белгілі. Сол ішкі заңдылықтарды анықтау
барысы абстракцияға үйрену кезеңі болып табылады. Дәстүрлі оқыту жүйесінде
оқушыларға білім беру осы логикамен аяқталатыны белгілі.
Дамыта оқыту – дәстүрлі оқытуға соңғы уақыттарға дейін балама жүйе деп
қарастырылады. Оның нәтижесінде әр оқушы өзін-өзі өзгертуші субъект
дәрежесіне көтерілуі көзделіп, соған оқыту барысында лайықты жағдайлар
жасау үлкен нәтиже берді.
Дамыта оқыту технологиясының тапсырмалары мен сұрақтарын құрастыру
үлгісі

Тапсырмалар мен сұрақтар түрі Сұрақтар мен тапсырмалар
Өңдеу (қалпына келтіру кезеңі). Кім? Қайда? Қашан? Не?
Оқушылардың есте сақтау, Суретте не бейнеленген?
қабылдауына үйрету. Жылдың қай мезгілі?
Сабақтың 1 ∕3 бөлігін қамтиды. Анықтама беріңдер...
Оқып шығыңдар.
Айтып беріңдер.
Қайталаңдар.
Еске түсіріңдер.
Суреттеңдер.
Қатесін түзеңдер.
Мысал келтіріңдер...
Өнімділік – ойлауға, елестетуге Басты идеясы қандай, негізгі ой?
сүйену. Құбылыстың негізгі мағынасы не?
Сабақтың негізгі кезеңі. Себебі не?
Тапқырлық, табыстық. Немен түсіндіруге болады?
Эвристикалық Қандай ой керек, егер де олай болса?
Құрастырылып отырған құбылысты
біріктіретін не? Сөздер, дәлелдер.
Қандай қорытынды шығарамыз?
Қалай түсінесіздер, бұл не?
Бұл ережені қалай, қайда қолданамыз?
Ол не үшін керек?
Немен ажыратылады?
Айырмашылығы не?
Біз сендермен қандай қорытындыға
келдік?
Өздеріңнің шығарған қорытындыларыңа
қалай қарайсыңдар?
Бекітуге келісесіңдер ме?
Неге...?
Талқылаңдар...
Жіктеңдер...
Жүйелеңдер...
Қатесін табыңдар...
Проблемалық ізденіс Басқа әдіспен қалай шешуге болады?
Неге бұл әдіс тиімді?
Несімен жеткіліксіз?
Біз әртүрлі дәлелдерді қолдандық.
Неге олай туындады?
Түсіндіріңдер, не себепті?
Дәлелдеңдер.
Ұсыныс айтыңдар...
Бағалаңдар...
Салыстырыңдар...
Біз қатесін таптық, олар қалай
туындады, нені біз ескермедік?
Шығармашылық Құрастырыңдар...
Ойластырыңдар...
Ойлаңдар, қалай істеуге болады?
Заңды теориямен біріктіріңдер...
Басқа әдіспен қалай шешеміз?
Бұл білімді қалай қолданамыз...?
Аргумент, фактілер, келтіріңдер.
Сіздің болжауыңыз...?
Не өзгереді егер...

Сұрақтар мен тапсырмалардың құрылуына қойылатын талаптар.
1. Нақты құрылымы
2. Оқушылардың базалық білімін ескеру.
3. Ойлау қабілеттерін бағыттау (салыстыру, бақылау, пікірлесу,
синтездеу және т.б.).
4. Сұраққа жауап іздеу, оқушыларды ойлауға жетелеп, ойға берілуге
қызығуын туғызу.
5. Эмоциялық көрініс, қойылған сұраққа оқушылар дұрыс жауап бергенінше
шектемеңіз. Оқушыдан толық жауап алғаннан кейін неге мұндай қорытындыға
келгенін сұрау.
Дәстүрлі және дамытушы оқытуды салыстыру кестесі № 1 кесте

Дәстүрлі педагогика Дамытушы педагогика
Мәні Білім, ептілік, Баланың өзін-өзі субъект
дағдыны меңгерту ретінде сезінуі
Мақсаты Білім, ептілік, Әрбір оқушыға оқып тану
дағдыны игерту үрдісінде өзгеретін
субъектісі ретінде дамыта
жасау, қасиет қабілеттерін
дамыту
Дамытудың негізгі Білім, ептілік, Соған қоса маңызды психикалық
факторы дағдының дәрежелері ақыл-ой жұмысының тәсілдерін
қалыптастыруға мүмкіндік
береді
Мұғалімнің рөлі Дайын білімді Танымдық іс-әрекетті
түсіндіруші, ұйымдастырушы,
бақылаушы, ұжымдық істердің ұйтқысы
бағалаушы, тәртіпті
қадағалаушы, білім
насихатшысы
Педагогтың негізгі Мен сияқты істе Ойлап істе
талабы
Педагог қызметі Білім беру Адам өсіруші
Әрекеттестік стилі Авторитарлы Демократиялы
Мұғалім мен оқушының Монологты (мұғалім Диалогты
қарым-қатынастық стиліжағынан)
Оқытудың басым әдісі Мәліметтілік Ізденісті-зерттеушілік
Сабақты ұйымдастыру Фронтальды-топтық Жеке бастық, топтық
формасы
Мазмұнының негізі Адамның кейбір Дамыту үрдісіндегі
саладағы оқушылардың зерттеушілік
іс-әрекеттерін әрекеттерін қалыптастыру
құрастырудың ұстанымдарын анықтайтын
жалпылама ғылыми түсініктер
ұстанымдарына
сүйеніп, анықталған
мәселелерді шешудің
дайын әдістері
Әдіс-тәсілдері Көрсету – түсіндіру Оқу мақсаттарының қойылуы,
– жаттықтыру – зерттеушілік әрекет, табылған
бақылау - бағалау мәліметті дәлелдеу, шешімді
тексеру
Әрекеттестік түрі Басқарушы мен Іскерлік-серіктестік,
бағынушы ынтымақтастық
Әрекеттестіктегі Мұғалім - Қызметтер бөлінбейді,
қызметтер жетектеуші, оқушы - бірлесіп жұмыс жасау
орындаушы
Педагогтың материалды Өте аз Салыстырмалы
түсіндіруге кеткен
уақытымен
салыстырған-дағы
оқушының өзіндік
жұмысының уақыты
Оқушы позициясы Қызығуы аз, пассивтіҚызығуы бар, белсенді, ынталы
Оқуға деген мотив Эпизодты түрде Әрқашан және мақсатты

№ 2 кесте
Педагогикалық Дәстүрлі иллюстрациялық Дамыта оқыту
үдерісінің түсіндірме әдісі
компоненттері
Мақсат Оқушыларда білім, білік, Байқампаздығын,
дағды қалыптастыру ойлауын, практикалық
әрекетін дамыту
Бастапқы мазмұн Факторлар, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.