Құқықтық қатынастар - құқыққа байланысты, құқық негізіндегі қатынастар

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

Кіріспе

1 Құқық түсінігі және құқық жүйесінің құрылымдық элементтері

1. 1 Құқық туралы жалпы түсінік

1. 2 Құқықтық қатынастардың ұғымы, айрықша белгілері мен түрлері

1. 3 Құқықтық нормаларға түсіндірме беру ұғымы мен түрлері

1. 4 Құқықтың қайнар көздерінің түрлері

2 ОБЪЕКТИВТІК БЕЛГІЛЕРІ БОЙЫНША құқықтық жүйелер

2. 1 Мұсылмандық-құқықтық жүйе

2. 2 Роман-германдық құқықтық жүйе

2. 3 Англо-саксондық құқықтық жүйе

2. 4 Көшпелі қазақ өркениетіндегі құқық

2. 5 Дәстүрлі құқықтық жүйе

3 Құқық салалары

3. 1 Құқық салаларының жалпы сипаттамасы

3. 2 Әкімшілік құқықтың рөлі мен маңызы

3. 3 Мемлекеттік қаржылар мен қаржылық жүйелер

3. 4 Еңбек құқығының пәні мен әдістері

3. 5 Азаматтық құқық туралы ұғым

3. 6 Отбасы құқығы: ұғымы, негіздері мен принциптері

3. 7 Экология құқығының ұғымы

3. 8 Қылмыстық құқықтың ұғымы

3. 9 Қылмыстық іс жүргізу ұғымы

3. 10 Азаматтық іс жүргізу құқығының ұғымы

3. 11 Қазіргі кезеңдегі халықаралық құқық ұғымы

Қорытынды

Қосымша

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

ХХІ ғасырдың қарсаңында Қазақстан түбегейлі қайта жаңғыру дәуіріне қадам басты. Қазақстан Республикасы өз қызметін құқықтық мемлекет қалыптастыру жолында жүзеге асыратындығын, бейбіт сүйгіш азаматтық қоғам негізін қалай отырып, мемлекеттің басты қазынасы адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтары екендігін жария етеді. 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы адамзаттың ортақ құндылығы құқықтың үстемдігін бекітеді. Сонымен бірге Қазақстанның мемлекеттік-құқықтық ғылымында толғымен айқындалып үлгермеген әлеуметтік, демократиялық, зайырлы, құқықтық мемлекет категорияларында бекітіп отыр. Осыған орай көрсетілген ұғымдардың теориялық негізін жасау қажеттілігі туындап отыр. Бұл өз кезегінде құқықтық мемлекет қалыптастыруда ең бастауын және даму заңдылығын тереңінен түсінуге мүмкіндік беріп, конституциялық-құқықтық қызметтің институттарын жетілдіре білу бойынша ғылыми-негізді әдістемесін жасауға жағдай жасайды.

Тақырыптың өзектілігі . Қазақстан Республикасында жаңа ұлттық құқықтық жүйе құрылып жатыр. Бұған мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан кейін құқықтық реформа жүзеге асырыла бастаған алғашқы жылдары қабылданған барлық бағдарламалық құжаттар бағытталған. 1994 жылғы 12 ақпандағы «Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасында ( негізгі бағыттар) » заң жүйесін кеңестік тоталитаризмнен мұра болып қалған кемшіліктерден тазарту қажет екендігі, республиканың заң жүйесі терең тоқырауды бастап өткеріп жатқаны және қоғамыздың заң саласын тереңінен реформалау қажет екені, ал соңғы жылдары заң саласында қабылданған заң актілерінің жүйесіз екендігі әрі бір-біріне, азаматтардың, шаруашылық етуші субъектілердің құқықтары мен заңды мүдделеріне қайшы келуінің жиі орын алатыны, оларда ведостстволық мүдде басым болып отырғандығы айтылған.

Аталмыш Бағдарламада қоғам алдында әлемдік тәжірбиені ескере отырып Қазақстанның демократия, нарықтық экономика, адамгершілік пен әлеуметтік әділдік принциптеріне негізделген, сапалық тұрғыдан алғанда жаңа, шын мәніндегі құқықтық жүйесін құру мақсатындағы кейінге қалдырмас, терең, кешенді және ауқымды құқықтық реформа жүргізу міндеті тұрғаны ашық айтылған. Сонымен бірге, конституциялық құқықты табиғи құқық, құқықтық мемлекет, қоғамдық шарт доктринасының идеяларымен, құндылықтарымен мазмұнды етудің және осы негізде бүкіл заң шығару жүйесінің Конституцияға сай болуын одан әрі бекітудің заң шығару жұмысының маңызды қағидатты қыры екендігі көрсетілген.

Тақырыптың зерттелу деңгейі мен тарихнамасы. Еліміздің құқықтық реформа жүріп жатқан он жылдан астам уақыттың ішінде (егер мемлекетіміздің егеменді мен тәуелсіздігі жарияланған алғашқы негізгі актілерді оның іс жүзінде басталуы деп есептесек) оның құқықтық жүйесін қалыптастыру мен оның әр түрлі қырларын ғылыми тұрғыда зерттеуде біршама жетістіктерге қол жетті. Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 20 қыркүйектегі Жарлығымен мақұлданған «Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат тұжырымдамасы» арқылы құқықтық реформаның бірінші сатысының қортындысы жасалып және іс жүзінде осы реформаның келесі екінші сатысының негізгі бағыттары ресми түрде анықталған. Аталмыш аса маңызды бағдарламалық құжатты әзірлеу және қабылдау кезінде 1990 жылғы 25 қазандағы «Қазақ КСР-інің мемлекеттік егемендігі туралы» декларациядан бастап жиналған бай тәжірибе ғана емес, сондай-ақ отандық және шетелдік ғылымдардың ғылыми зерттеулерінің қортындылары да пайдаланылды [1] .

Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым Академиясының академигі М. Баймахановтың «Құқық үстемдігі құқықтық мемлекет ұғымының жүйелеуші белгісі ретінде» атты еңбегінде құқықтық мемлекет ұғымының кешенді мәселелеріне арналған. Ғалымның пікірінше, « . . . үстем болуымен сипатталатын және мемлекеттілік институттарына қарағанда басымдылықты болатын құқық құқықтық мемлекет түсінігінің жүйе құрушы белгісі болып табылады. Құқық үстемдігінің жинақталған түрі құқықтық мемлекетті этатистік мемлекеттен ажырататын аса маңызды ерекшеліктерді көрсетеді және оның сипаты мен табиғатына толық дәрежеде сәйкес келеді. Өзге де заңдық белгілер мен ерекшеліктері үйлестіре алынған құқық үстемдігінің арқасында ғана құқықтық мемлекеттің бүкіл қызметін тереңінен қайта құруға ықпал етуге шамасы келеді, оған демократиялық және адамгершілік сипат береді, оның дамуын халықтың мүддесіне сай әрекет ететін саяси жүйенің құрамдас бөлігіне айналу жолына бағыттайды ».

Осы мәселенің өзектілігі профессор В. Сергиевскийдің пікірінен де байқалады. Оның айтуынша, « Қазіргі кезде Қазақстанда таптық идеологияның орнына жалпы адами құндылықтары келгенде . . . ғылыми ой-пікірлер заңтанудың мазмұнын қайта қарауды, қайта түйсінуді қажет етеді . . . ».

Бұрынғы тоталитарлық жүйеде «табиғи құқық» тарихи-құқықтық тұрғыдан ғана қарастырылып, мойындалмайтын, ал « жеке құқық » үзілді-кесілді қабылданбайтын. Сондықтан қазіргі посткеңестік республикалар құқықтық жүйелерін «жетілдіруге» емес, демократиялық қоғамының жаңа жүйесін құруға тиіс [2] .

Батыс елдері мен бұрынғы КСРО-да мұндай зерттеулердің жүргізіле бастағанына көп болған жоқ . Шетелдерде бұлар құқықтық мемлекет жағдайында құқықтық құблыстар дамуының белгілі бір нәтижесі ретінде болса, КСРО-да бұл либералды заңгерлердің құқықтық қоғамда лайықты орын алатынына деген үміті болды.

КСРО-да қайта құру жүріп жатқанда, ТМД елдері құрылғанда Р:Давид, К. Жоффе-Спинози, К. Цвайгерт, Х. Кетц, Л. Фридмэн, Ж. Карбонье және т. б. авторлардың еңбектері өте танымал болды. Олардың еңбектерінде құқықтың жүйесі ерекше құқық түсінігі ретінде қарастырылады.

Тақырыптың мақсаты мен міндеттері. Құқықтың жүйесі және оның құрылымдық элементтерінің проблемаларын- оның ұғым-категория аппаратын, құрылымдық ұйымдастырылуын, ішкі және сыртқы өзара байланыстарын, қоғамда алатын орнын, сондай-ақ қоғамның өмір сүруі мен дамуының аса маңызды алғы шарты ретіндегі рөлін ғылыми тұрғыдан зерттеу әрдайым өзекті болады. Әсіресе, тоталитарлық режимді жеңіп, құқықтық, демократиялық мемлекеттер ретінде қалыптасып жатқан, бостандық, теңдік пен келсім идеалдары негізінде азаматтық қоғам қалыптастырып жатқан, кең көлемді құқықтық реформалар жүргізіліп жатқан, жаңа ұлттық құқықтық жүйелерді құру кезінде қиындықтар мен қарама-қайшылықтарды басынан кешіп жатқан Қазақстан жағдайына кеңінен тоқталып өту. Осыған байланысты мынандай міндеттер туындайды :

құқық түсінігін ашып қарастыру, оның объективтік белгілерін сипаттау;
құқықтық жүйенің қызмет етуін қамтамасыз ететін қолданыстағы заңнама одан әрі дамытуды жолдарын қарастыру ;
құқықтық жүйені Конституция негізінде ілгері дамыту негіздері ;
құқықтық мемлекеттің конституциялық идеялаларын қалыптастыру;
ұлттық заңнаманы жүйелендіру бойынша жұмыстардың жоспарының жүргізілуі және т. б.

Тақырыптың теориялық және практикалық мәні мен маңызы. Құқықтық жүйе қалыптастырудың теориясы мен практикасының әдістемелік проблемалары да өзекті болып отыр. Құқықтық жүйе категориясы мен тақырыптың көптеген мәселелері белгілі дәрежеде құқық философиясына, құрлымдық-функционалдық талдаудың социологиялық проблемаларына және т. б. жатады. Қазір Қазақстанның ғылымында өзінің философиялық-құқықтық зерттеулерін, соның ішінде құқық пен құқықтық құблыстардың жүйелілігіне арналған зерттеулерді дамыту қажет.

1 Құқық түсінігі және құқық жүйесінің құрылымдық элементтері

1. 1 Құқықтың жүйесі

Құқық ұғымы мен белгілері. "Құқық" терминінің көптеген мәні бар ол заң ғылымында, күнделікті өмірде және қызмет бабында қолданылады. Кең мағыналы түсінік болғандықтан, әрбір адамның құқықтың мәні туралы қандай да бір пікірі қалыптасатыны сөзсіз.

Заң ғылымында "құқық" термині бірнеше мағынада қолданылады. Біріншіден, "құқық" - ресми түрде танылған жеке және заңды тұлғалардың заңға сүйене отырып, әрекет жасау мүмкіндігі, Мысалы, азаматтардың еңбек ету бостандығы, білім алу, меншік иесі болу, кәсіпкерлікпен шұғылдану құқығы. Заңды тұлғалардың да құқықтық мүмкіндіктері болады. Осы келтірілген жағдайларда "құқық" түсінігі субъективтік (тұлғалар) мағынада қолданылады.

Субъективтік (тұлғалар) құқық - тұлғалардың мүддесін қанағаттандыру мақсатымен құқықтық нормалардың құқық тұлғаларына берген құқықтық мүмкіндіктері. Мұндай мүмкіндіктер құқықтық қатынастарға қатысатын тұлғалардың мінез-құлқының шегін анықтайды. Тұлғаның құқығы құқықтық қатынасқа қатысушы басқа тұлғаның құқығымен байланысты болғандықтан, екі жақта да құқықтық міндеттер пайда болады. Мысалы, әр азаматтың оқып, білім алуға құқығы бар. Сол құқықты пайдаланып, оқуға түскеннен кейін азамат оқу орнының ішкі тәртібіне бағынуға, оқу бағдарламасын орындауға міндетті.

Заңды тұлға кәсіпкерлікпен шұғылданып, заң негізде мүлікке ие болуға хақылы. Ол мүлікті өз игілігі үшін пайдаланады. Сонымен қатар, өз мүлкін пайдаланғанда қоғамның, басқа адамдардың мүдделеріне зиян келтірмеуі керек. Сондықтан Қазақстан Республикасының Конституциясында былай деп жазылған: "Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс" (6-бап) .

Субъективтік (тұлғалық) құқықтық міндет - құқықтық мүмкіндік берілген құқық тұлғасының заңды мүддесін (талабын) орындату үшін басқа құқық тұлғасына жүктелген міндет. Бұл міндет құқықтық қатынастарға қатысу нәтижесінде жүзеге асырылып, мемлекеттік мәжбүрлеу арқылы (міндетті орындамаған жағдайда) қамтамасыз етіледі.

Екіншіден, "құқық" дегеніміз құқық нормаларының жүйеге келтірілген жиынтығы. Бұл объективтік мағынадағы құқық, себебі олардың жасалуы жеке адамның еркіне байланысты емес. Сонымен, объективтік мағынадағы құқық жеке нормаларға бөлінбейтін, тұтас құбылыс болып саналады. Құқық туралы Конституция былай дейді: "Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік-құқықтық актілердің, Республиканың халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелерінің, сондай-ақ Республика Конетитуциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады (4-бап) .

Үшіншіден, "құқық" термині оқу пәнін білдіретін ұғым ретінде қолданылады. Құқық пәндері түрлі салаларға бөлінеді: конституциялық құқық, әкімшілік құқық, еңбек құқығы, отбасы құқығы, азаматтық құқық, қылмыстық құқық, қаржылық құқық т. б. Құқық саласы - өзара туыстас қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Мысалы, азаматтық құқық - мүліктік және мүліктік емес қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Қылмыстық құқық - қылмыс жасауға, жазалауға байланысты қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.

Төртіншіден, "құқық" термині тұлғалық құқық пен объективтік құқықтың жиынтығы ретінде де қолданылады. Осыған байланысты "құқық жүйесі" деген түсінік бар. Мысалы, қазіргі жағдайда елімізде Қазақстанның құқық жүйесі қалыптасуда.

Құқық пәндерін оқып, құқықтың мәнін терең түсінген адам оның түрлі жағдайда мағынасы әр түрлі болатынын да анықтай алады. Мұның өзі құқықтың өте күрделі әлеуметтік құбылыс екендігінің белгісі.

Құқықтың түрлі түсінігінің болуы - оның әлеуметтік мәнінің де түрлі болуының негізі. Егер құқықты тұлғалармен байланыстырса, тұлғалардың мемлекетте, қоғамда құқықтық мәртебесі қандай екенін анықтау, түсіну қажеттігі туады. Азаматтарға сан қилы құқықтар мен бостандықтар беріліп, оларды жүзеге асыру мүмкіндігі жасалса, онда қоғамда шынайы теңдік орнатылған болып есептеледі Ал, объективтік құқық туралы сөз болғанда, мемлекетте қалыптасқан заңдар жүйесі әлеуметтік тұрғыдан сипатталады.

Әрине, құқық туралы зерттеушілердің көзқарасы бір жерден шығып, біртекті болады деп айтуға болмайды. Негізінен, құқықты таптық және жалпы әлеуметтік тұрғыдан түсіндіру ұғымда кең орын алып келді. Маркстік ілім құқықты, оған байланысты құбылыстарды тек таптық тұрғыдан ғана зерттейді. Бұл ілім бойынша құқық - үстем алатың саяси құралы, тек соның жоғын жоқтап, мүддесін қорғайды. Ал өркениеттік тұрғыдағы ілім бойынша құқық қоғамдағы барлық адамдардың еркін білдіріп, мүдделерін қорғайтын құрал болып саналады. Қандай ілім болса да құқықтың әлеуметтік мәні бар екенін айтады Бірақ маркстік ілім құқықтың әлеуметтік мәнін өте тар тұрғыдан түсіндіруге тырысады. Әрине, құл иеленушілік дәуірде құқық ашықтан-ашық тек құл иеленушілердің мүдделерін қорғап, құлдарды сөйлейтін мүлікке теңегені белгілі. Бірақ бұл көзқарасты барлық қоғамдарға, түрлі сатыдағы мемлекеттерге теңеуге болмайды. Құқық тек үстем таптың еркін білдіретін болса, ондай қоғамда үздіксіз тап тартысы орын алып, ақырында ол құлдырап, жойылады. Қазіргі замандағы өркениетті мемлекеттерде құқық барлық азаматтардың еркін білдіретін саяси құралға айнала бастағанын мойындау керек. Қазақстан мемлекетінде қалыптасып келе жатқан құқыққа да осындай жалпы әлеуметтік тұрғыдан қарау шындыққа сай келеді десек, қателеспейміз. Қазақстан Республикасында қабылданған заңдарды талдайтын болсақ, олардың қандай да болсын әлеуметтік топтарды кемсітетінін немесе белгілі бір топқа артықшылық жасайтынын таба алмаймыз. Демек, Қазақстан заңдары барлық әлеуметтік топтардың еркін білдіріп, олардың заңды мүдделерін қанағаттандыруға бағытталған [3] .

Құқықтың жалпы әлеуметтік мәнін мойындай отырып, оған мынадай анықтама беруге болады.

Құқық (объективтік тұрғыдан қарағанда) - жалпыға бірдей міндетті, мемлекет күшімен қамтамасыз етілетін, қоғамдық қатынастарды реттейтін, заңда және басқа да ресми құжаттарда анықталан құқықтық норма, ережелердің жиынтығы.

Енді, құқықтың негізгі белгілерін қарастырайық.

Жүйелілік. Құқық - бірнеше бөлшектен тұратын жүйелі құрылыс. Оның бір бөлігі - табиғи құқықтың мазмұны адам мен қоғамның табиғатына байланысты әлеуметтік талаптармен анықталады. Мысалы, адамның өмірі, денсаулығы табиғи құбылыстар. Оларды сақтауға, қорғауға, қамтамасыз етуге бағытталған құқықтық нормалар табиғи құқыққа жатады. Қазақстан Рсспубликасының Конституциясында былай деп жазылған: "Әркімнің өмір сүруге құқығы бар. Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ (15-бап) . Құқықтық жүйенің екінші бөлігі - мемлекеттегі қолданылатын барлық заңдардың жиынтығы. Құқықтың жүйенің үшінші бөлігі - субъективтіқ (тұлғалар) құқықтар. Осы айтылған бөліктер бірімен-бірі табиғи түрде байланысты, бірінсіз басқаларын түсінуге, жүзеге асыруға болмайды. Мысалы, тек әр адамның өмір сүруге құқығы бар деп жарияланса, оның жүзеге асырылуы қамтамасыз етілмесе, адамның өз өмірін сақтауға, қорғауға мүмкіндігі болмаса, аталған құқық қағаз бетінде ғана жазылып қалған болар еді. Адам өзіне қажетті рухани және мүліктік игілікті пайдалану үшін өзі белсенді әрекет жасауы керек. Адамның әлеуметтік-құқықтық талаптарының мағынасы - оны мемлекеттің тануы, қорғауы, қажет болған жағдайда қамтамасыз етуі.

Нормативтік сипаты құқықтың негізгі белгілерінің бірі. Құқық қағидалардан, ережелерден, рәсімдерден тұрады. Қағида - тұлғалардың мінез-құлықтары туралы ереже. Былайша айтқанда, қоғамдық қатынасқа қатысушылар өз іс-әрекеттерін, мінезін белгілі ережеде көрсетілген қалыпқа бейімдеулері қажет. Сондықтан құқықтың нормалары - тұлғалардың іс-әрекетінің, мінез-құлқының үлгісі. Мысалы, әркім өзінің қай ұлтқа, қай партияға және қай дінге жататынын өзі анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы (Қазақстан Республикасының Конституциясының, 19-бап) . Тұлғалардың мінез-құлқын анықтау арқылы құқық нормалары қоғамдық қатынастарды кажетті арнаға бағыттап, жолға салады. реттейді, жөндейді, ұйымдастырады, тұрақтандырады, бассыздықтан қорғайды.

Формальдық анықтылық - құқықтың тағы да бір маңызды белгісі. Ол құқықтың мемлекетпен байланысты екенін көрсетеді. Құқықты, оны құратын заңдарды, басқа да нормативтік актілерді жасайтын, жалпы алғанда, мемлекет. Мемлекет органдардан тұрады, демек, мемлекет органдары заңдарды жасайды, ол - ережелер жиынтығы. Олар жай ережелер емес, мемлекет атымен жасалатын болғандықтан ресми сипаты бар ережелер. Әрбір ереже, қағида заң шығарушының тұлғалардың мінез-құлқы туралы ойын анықтап, түсінікті түрде тұжырымдайды. Қағидада артық сөз болмауы керек, оның әрбір сөзінің әлеуметтік мәні болады, себебі ол қоғамдық қатынасқа қатысатын тұлғалардың мінез-құлқын анықтау арқылы олардың тағдырына әсер етеді.

Құқықтың енді бір белгісі - мемлекеттің күшіне сүйенуі. Егер мемлекет құқық қағидаларының жүзеге асырылуына, дұрыс қолданылуын қамтамасыз етпесе, олар тек қағаз бетінде ғана жазылып қалған болар еді. Мемлекет, оның органдары тұлғалардың құқықтарын жүзеге асыруға жәрдемдеседі, жағдай жасайды. Мысалы, Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша елімізде азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасалады. Заңда көрсетілген санаттағы мұқтаж азаматтарға тұрғын үй заңмен белгіленген нормаларға сәйкес мемлекеттік тұрғын үй қорларынан олардың шама-шарқы көтеретін ақыға беріледі (25-бап) . Егер азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына қол сұғылса, мемлекет оларды қорғайды. Заңды бұзғандар құқықтық жауапқа тартылады, мүмкіндігінше бұзылған құқық орнына келтіріледі.

Құқықтың тағы бір белгісі - адамдардың еркін білдіруі. Қазақстан Республикасының Конституциясында жазылғандай, мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы - халық. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді (3-бап) . Сонымен халық заңдарды өзі тікелей қабылдай алады. Мұндай жағдайды заң тікелей халықтың еркін паш етеді. Оған мысал, 1995 жылдың 30 тамызында Қазақстан халқының Конституцияны қабылдауы. Конституция - құқықтың өзегі, ұйтқысы. Олай болса, Қазақстаңда қалыптасып келе жатқан құқық бүкіл көп ұлтты халықтың еркін білдіреді, ойын жүзеге асырады десек, ешбір асыра сілтеу болмайды. Халықтың ойын, еркін мемлекет органдары да тиісті нормативті актілер қабылдау арқылы жүзеге асырады. Халық Президентті сайлайды. Ол халық атынан әрекет жасап, өз өкілеттігінің шеңберіне нормативті актілер - заң күші бар жарлықтар, жай нормативті жарлықтар, қаулылар қабылдайды. Президенттің нормативті актілері Қазақстан құқығын қалыптастыратын бастау болып есептеледі. Құқықты құратын нормалар тек бір адамның немесе әлеуметтік топтың еркін білдіріп, мүддесін ғана қорғамайды. Ол - халық үшін қызмет істейді [5] .

Құқық негізі жөнінде әңгімелескенде, бәрінен бұрын құқықтың пайда болуы мен оның әрекет етуіне негіз болатын қозғаушы күштердің мағынасы әңгімеге арқау болады. Мұндай қозғаушы күштер мемлекеттің құқық шығармашылық ісі, үстем таптың (бүкіл халықтың) ерік-жігері және ең соңында қоғамның материалдық тұрмыс жағдайлары.

Бұл тұрғыдан құқық негіздерін кең мағынада түсіндіреді. Сондай бола тұрса да "құқық негіздері дегеніміз - қоғамдық қатынастарды реттейтін, ресми түрде бекітілген, жалпыға бірдей міндетті, мемлекет қамтамасыз ететін қоғамның ерік-жігері.

Әдетте құқық негіздері төрт түрге бөлінеді: құқықтық әдеттер, сот прецеденттері (үлгілер), құқықтық келісім-шарттар, нормативтік-құқықтық актілер.

Құқықтың негізгі нысандарына (қайнар көздеріне) мыналар жатады: құқықтық әдет-ғұрып, заңды прецедент (сот практикасы), нормативті-құқықтық акт.

Құқықтық ғұрыптар. Құқықтық ғұрып дегеніміз, мемлекетпен рұқсат етілген тәртіп ережесі, ол ертеден қалыптасып ұзақ жылдар бойы қайталанған адамдардың өзгермейтін қарым-қатынастары, сонысына байланысты тұрақты норма ретінде бекітілген. Мемлекеттің рұқсат беретін барлық әдептерге бірдей емес тек, өзінің мүдделеріне сай ғұрыптар болған. Рұқсат берілген ғұрыптар жалпыға бірдей міндетті сипаттағы тәртіп жолдары. Ертедегі құқықтық ғұрыптарға құл иеленуші құқықтың XII таблиц заңы (Ертедегі Рим V ғ. б. д. э. ) Драконша заңы, (Афинь VII ғ. б. э. д. ) және басқалар жатады.

Заң ғылымдарының құқықтық ғұрыптарға көзқарасы бір жақтыға жатпайды. Біреулері, құқықтың пайда болуындағы шығатын жерлерін есептеп ғұрыптарға ең жоғарғы баға береді. Себебі, заң шығарушы және сот органдары өздерінің құқыққа шығармашылықпен қарағанда, сол қоғамда қалыптасқан көзқарастарды және ғұрыптарды басшылыққа алады. Ғұрыптардың ролін жоғары бағалу, социологиялық және ерекше тарихи құқық мектебіне тән, себебі, олар құқықты халық сапасының нәтижесі ретінде көреді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.