Банктердің несиелерін есепке алу

§1. Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу

Қарыз капиталының қозғалысын несиелеу - ол пайыз (процент) түрінде қарызға төлем ақы ретінде қайтарылатын капитал.

Несиенің объективтік қажеттілігі ең алдымен өнеркәсіп пен сауда капиталының айналымдық зандылығымен байланысты.

Несиелерді есепке алу үшін 60 "Несиелер" бөлімшесіне енгізілген 601 "Банк несиелері", 602 "Банктен тыс мекемелердің несиелері", 603 "Басқа да несиелер" сияқты пассивті шоттары пайдаланылады.

Банктердің несиелерін есепке алу. Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелерді беру Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісі бекіткен "Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелендіруді ұйымдастыру ережелеріне" сәйкес жүргізіледі.

Несие беру және оның операцияларын жүргізу лицензия берілген Үлттық башсгің шешімімен айқындалған ресми статусы бар банкілер арқылы жүзеге асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар кәсіпорындарға беріледі Несие өтеу қабілетгілігі деп кәсіпорынның езінің борышты міндеттемелерін толығымен және уақытында есептесе алуын атаймыз. Дәсіпорындарға несие, негізінен, неркәсіптің тиімділігін арттыруға және оның ғылыми-техникалық деңгейін көтеруге, тиімділігі жоғарғы жаңа енім түрлерін шығаруға, ынталандыруға, халыққа түрлі қызметтерді көрсетуге, халық үшін экспортқа тауар шығаруға байланысты шаралар мен мақсаттарға беріледіЮлардың ішінен жете көңіл бөлінетіндері өз міндеттемелерін дер кезінде орынддйтын клиенттерге, өз қаржыларын осы банктің депозиттеріне және шоттарына сақтайтын банк акционерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға беріледу

Несие мерзімділік, жағдайында коммерциялық және келісім-шарт негізінде беріледі, .

Несие беру банктердің өздерінде бар несие қорларының көлемінде жүзеге асырылады, ₍ Банк қарыздары (ссудасы) бүрындары берілген ссуда бойынша қайтару мерзімі етіп кеткен қарыздары жоқ болса ғана беріледЦБанк мекемесі табысы төмен кәсіпорындарға несие беру үлкен қауіп туғызатындықтан, ондай кәсіпорындармен несие қатынастарын орнату мәселесі жан-жақты зерттеледі. ;

-Кәсіпорын несие алу үшін несиенің сомасы және пайдалану мақсаты, өтеу мерзімі, сондай-ақ несиеленетін шараның қысқаша сипатгамасы және оны жүзеге асырудың экономикалықтиімділі гі дәлелденген жағдайда жазбаша түрінде банкке өтініш біддіреді, ; Банк жасалған өтініштің негізінде, егер кәсіпорынның қарызы жоқ болса және бүрындары аталмыш кәсіпорын олардың берген несиесін оклын-октын пайдаланып отырған болса, онда кәсіпорынныңберген өтінішінің оңшешімін табуы мүмкін, -

Әдетте, қарыз (ссуды) шоттары банктерде есеп айырысу шоты ашылған жерінде зшылады. Бұл үшін кәсіпорын банккетөменде келтірілген өтінііп-мімдеттемесін ұсынуы керек.

Сонымен қатар, банктен несие алу үшін бірінші рет барған кәсіпорын өзінің жарғысын, ұйымдастыру құжаттарының көшірмесін, ережелерін, жалға, -алу келісімдерін, тіркеу куәлігін және клиенттің несие алу қүқығының барлығын растайтын басқа да құжаттарын банкке ұсынады/Қарыз алушының несиені алғаш рет алып отырғандығына немесе несиені үнемі пайдаланып жүргендігіне қарамастан несиені алудың мақсаты, пайдалану^мерзімі зерттеледі, содан соң гана несиелендірілетін шараныңтехникалық-, күтілетін гүсімнің есебі; жылдық пен тоқсандық бухгалтерлік және статистикал ық есептері, қаражат нәтижесі жөніндегі есептері, басқа банктердегі ашылған шоттарының көшірмесі; қарыз алушының несиені қайтару қабілеттілігі және қаражат жағдайын анықтайтьш басқа да деректер; банк тәжірибесінде қабылданған нысандағы несиені уақытында қайтаруды қамтамасыз ететін мүмкіндігі (кепілдікке салынатын мүліктері, сақтандыру куәлігі және т. б. ) және басқа да қүжаттарының көшірмесі эанкке ұсынылады.

Аталған құжаттар болған жағдайда банкке заңмен белгіленген талаптарға, санитарлық-тазалық, экологиялық және басқа да нормаларға жауап беретін кәсіпорындарының қүрылысының (қалпына келтіруге) жобасы (жүмыс жобасы), сондай-ақ жоғарыда аталған нормалардың, мердігерлік келісімдердің зақталатындығын растайтын сараптау мекемелерінің және смета қүжаттары бар болсағана несиелеу саясаты оң шешімін табуы мүмкін.

Несие беру келісім шарты бекітілгенге дейін банк қарыз алушының несиені қайтару қабілеттілігін мұқият талдауға, қарыздың (ссуданың) өтелмеуіне әсер ететін факторларын; қарыз алушының атағын, бұрын алынған ссудасын уақытында өтеуі (соның ішінде басқа банктерден де), басқа міндеттемелерге қатынасын, қарыз алушының экономикалық және қаражаттық жағдайын, балансы бойынша төлем қабілеттілігін және несиені пайдалану тиімділігін және т. б. мүмкіндігін зерттеуге міндетті.

Қарыз беруші банк қарыз алушыдан негізгі қарызын да, оған төленетін пайызын да өндіріп алуға және олардан кепілдік мүліктерін талап етуге құқығы бар Тауарлы-материалдық құндылықтарды, өнімдерді және басқа да кепілдік салуға болатын мүліктерін ұсынған жағдайда банк несие береді

Қарыз алушының мүлкіне банк олардың арасында жасалған келісім-шарт бүзылған жағдайда ғана иелік ете алады. ; Сондай-ақ, кепілге алу міндеттемесі қарыз алушы төлеуге қабілетсіз және банкротқа үшыраған кезде, кепілге салынған мүлікті өткізуден түскен түсімді несиені өтеуге жатқызылады Кепілге салу жөніндегі келісім түрғын үйді кепілге салуды қоспағанда, нотариалдық куәліксіз жазбаша түрде жасалады. Қарыз алушыға тиесілі тауарлы-материалдық қүндылықтарды немесе шығарылуына қарай дайын өнімді кепілге салу кепілге салудың бір түрі болып табыладьцКепілге салуға ақшалай бағаланатын мүліктер, соның ішінде бағалы қағаздар да ұсынылуы мүмкін. Кепілге салынған құндылықтар әдетте қарыз алушының иелігінде қалады, "қарыз алушы кепілге салынған тауарлы-материалдық құндылықтарды басқа құндылықтарға ауыстырған жағдайда сатуға немесе өз өндірісінде қайта өңдеуге құқылы. Кепілге салынған бағалы қағаздар несие келісіміне қол қойылғаннан кейін, банкке сақталуға беріледі және несие толық өтеліп, ол бойынша пайыз төленгеннен кейін қарыз алушыға қайтарылады. Борышкер кепілге салумен қамтамасыз етілген міндеттемесін орындамаған жағдайда "кепілге салынған" мүліктің қүнынан банктің талабын қанағаттандыру соттың шешімі бойынша жүзеге асырылады, Банк мүлікті кепілге салуға қабылдаған кезде, әсіресе, кепілге салынған мүлікті сақтау кезінде оның толық сақталуы қамтамасыз етілмеген жағдайда, қарыз алушының есебінен оның сақталуын талап етуге құқыль^Кепілге салынған мүлік жойылған (опат болған) жағдайда, егер ол сақтандырылған болса, банк талабын сақтандыру өтемінен қанағаттандырудың айрықша құқығын пайдалана алады, Банк шартта белгіленген тәртіпке сай, қарыз алушының кепілге салған мүлігінің құнынан несиенің сомасын өндіріп алуға құқылы.

Кепілдеме негізінен жазбаша түрде ұсынылады және ол несиені пайызымен бірге өтеудің міндеттемесі болып табылады. Қарызданушы кепілдеме хатын өзінің шоты түрған жердегі банк мекемесіне ұсынады. Бүл жерде қарыз да, оның проценті де толығымен өтелгенге дейін сақталады. Қарыз алушының банкісіне кепілші-банктің кепілдеме қабылдағаны жөнінде (яғни, банк мөрімен бекітілген кепілші-банктің басшысы мен бас бухгалтерінің қолы қойылған) белгісі бар көшірме ұсынылады . Кепілдеме қарыз берілгенге дейін беріледі, ол қарыз бойынша төлемді кейінгі қалдыруы жөнінде банкке барған қарыз алушыдан да талап етілуі мүмкін. Толтырылған кепілдеме хаты теменде келтірілген.

Кепілшінің шотынан даусыз түрде қаржыны есептен шығару төлем-талап тапсырмасы ұсынылған кезден бастап жүзеге асырылады. Қарыз алушының өтелмеген несиесі үшін жауапкершілігін сақтандыру "Сақтандыру женіндегі" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге асырылады. Банк қарыз алушыға берілген несиені сақгаңдыру компаниясымен өз еркімен сақтандыру женіндегі шарт жасасу жолымен, ез бетінше сақтандыра алады. Бұл жағдайда банк несиелік шартга қарыз алушының несиені етемегені үшін жауапкершілігін өз еркімен сақтандыру шарты бойынша банк телеген сақгандыру телемінің сомасын банкке қарыз алушының қайтаруын қарастыруы мүмкін.

Қарыз алушыға несие жасалынған шартына сай беріледі. Бұл келісімде несиенің мақсаты, мөлшері және мерзімі, қүжаттар тізімі және олардың банкке үсынылу мерзімділігі, несиенің мақсатты пайдалануын және қамсыздандырылуын тексеру нысандары, несие бойынша қарыздарды етеудің барысында кепілге салынған мүліктерді еткізудің рәсімдеу тәртібі, қамсыздандыруды тексеру үшін банкке ұсынылатын ақпараттардың мазмүны ашылады.

Банк қарыз алушыға несиелік қызмет көрсету үшін онымен бір жылға немесе одан үзақмерзімге шартжасайды және әрбір несие берудің жағдайын әрбір клиент бойынша жеке дара анықтайды.

Қысқа мерзімді несие, әдетте, 12 айдан аспайтын мерзімге несиеленетін материалдық құндылықтардың айналымдылығына және шыққан шығынның өзін-езі ақтауына негізделіп беріледі. Жекелеген жағдайларда өндіріс циклының ерекшелігіне байланысты несиелер неғүрлым үзағырақ мерзімге де, бірақ екі жылдан аспайтын мерзімге де берілуі мүмкін.

Несие, әдетте, қарыз алушының есеп айырысу шотында қаражаттың бар болуына қарамастан, қолма-қолсыз тәртіпте беріледі немесе оның есеп айырысу шотына аударылады.

Банк несиелік келісім шартты жасамастан бүрын, қарыз алушының (немесе

қарызданушының) несиені өтеу қабілеттілігін, қарызданушының репутациясын, қаржылық және экономикалық жағдайын, баланс өтімділігін, айналым қаражатының пайдалану тиімділігін басқа да жағдайларын жан-жақты талдап зерттейді.

Тұрақты түрде несиеленетін қарызданушылардың банкке қойған кепіліне бухгалтерлік баланстың мәліметтері бойынша бақылау жасалынады. Олардың әрбір тоқсан сайын запастары мен шығындарының әзгерісі, дебиторлык және кредиторлық қарызы талданады, ал керек болған жағдайда, қойма мәліметтері және бухгалтерлік есептегі натуралдық көрінісі зерттеледі.

Қарыз алушылар негізгі несиеден басқа несиені пайдаланғаны үшін пайыздар, айыппұлдар төлеуге міндетті.

.

Несие алған жағдайда: 441, 451-есеп айырысу мен касса шоты; 671-жабдықтаушылар мен мердігерлердің шотын несиенің есебінен төлеген кезде аталған шоттар дебеттеліп және 601 "Банк несиелері" шоты кредиттеледі. Несиені өтеген жағдайда 601 шоты дебеттеліп және 441 шоты кредиттеледі.

Алынған несие бойынша мерзімінде өтелмеген қарыздарды төлеу мерзімі жеткенде 601 "Банк несиесі" шотына: "Мерзімінде етелмеген ссудалар" немесе Қайтару мерзімі ұзартылған талдамалық шоттарына есептен шығарылады.

Несиені пайдаланғаны үшін банк үстеме пайызын есептейді. Есептелінген пайыздардың сомасы 831 "Пайыздар бойынша шығындар" шотыныңдебеті және 684 "Төленугетиісті проценттер" шотының кредиті бойынша керсетіледі.

Проценттерді төлеу 684 "Төленуге тиісті проценттер" шотыныңдебеті және 441 "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шотының кредиті бойынша көрсетіледі.

Мысалы. Кәсіпорын банкіден 1105600 тенге несие алған, ол бір жыл екі айға берілген және оның жылдық пайызы 20% құраған.

Несиені берген кезде, оның эквиваленті 8000 АҚШ долларына тең болған және сол эквивалент бойынша (8000 дол. ) қайтарылатын болып шарттасқан.

Әр тоқсанның соңында эквивалент сомасын марапаттау пайызын төлейтін болып келісілген. Сол есептелінген пайыз бойынша оның сомасы былайша анықталады:

Жылдық Несиенің

пайыздың х Қарыз х берілген : 360 күн

мөлшерлемесі калдығы күнінің саны

Шотгар корреспонденциясын жасап көрейік.

Шетелдік валютада алынған несиенің есебі. Қазақстан Республикасының шаруашылық жүргізуші субъектілері өкілетті банктерден шетелдік валютада несие алуға құкылы. Несие занды тұлга-резиденттерге қолма-қолсыз, яғни ақшасызтәртіпте ғана беріледі. Валкшілық құндылықтарды өкілетті банк кепілдік ретінде занды тұлға-резиденттерге несие беру үшін де пайдалана алады және ол шетел және ұлттық валютада беріледі.

Мемлекеттік және мемлекеттік емес сыртқы қарыздарды алу туралы келісімдерді тіркеу міндетті емес, егер олардың сомасы 100 мың доллардан және 120 күннен аспаса. Бұлардың қатарына қаржылық лизингі де жатады.

Несиені алған кезде 431 немесе432 шоттары дебеттеліп, 601 шоты кредиттеледі. Ал егер де алынған несие кдйтарылса, онда 601 шоты дебетгел іп, 431, 432 шоты кредитгеледі. 601 шоты бойынша бухгалтерияда міндетті түрде тадцамал ық есебі жүргізіл еді.

Мысалы. Несиелік келісім-шартқа сәйкес кәсіпорын 01. 04. 02 ж. 300 000 доллар, 6 айға несие алды делік. Келісім-шартта қалқып жүретін мөлшерлемесі қарастырылған Лондондық банк аралық нарық бойынша (ЛИБОР) .

Енді біз осы аталған жағдаймен байланысты шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.

Банктен тыс мекемелердің берген несиелерін есепке алу (заемдық

каржыларын) .

Қарыз негізінен келісім- шарттың негізінде бір тарап (кирыз беруші) екінші біртарапқа (қарыз алушыға) өзінің меншігіндегі мүлкін немесе ақшасын береді, ол кезде қарызды алушы жағы сонымен байланысты барлық міндеттемелерін орындауды өз міндетіне алады. Сондықтан берілген несиені есепке алу үшін 602 "Банктен тыс мекемелердің несиелері" деген шотын пайдаланады. Бұл пассивті шотта еліміздің Һпіндегі және шетелдегі карыз берушілердің(банктерден басқа) мәліметгерін жинақтолады.

Сонымен қатар, бухгалтерлік есептің Бас шоттар тізбегінде тшіемдер мен міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін, берілген жоне алынған кепілдемелердің қозғалысы мен қолда барын, есепке алу үшін балаистан тыс екі шотын: 008 "Алынған міндетемелерді қамту мен төлемдер" және 009 "Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер" деген шоттарын пайдаланады.

Міндетемені қамтамасыз етудің кепілі ретінде үшінші түлғаның кепілдігі, кепілге салудың шарты, сақтандыру полисі және т. б. болады. Кепілдеменің және кепілге салудың мәнін қарастырайық. Кепілдеме кепілгер-кәсіпорыннан несие берушіге (несие беруші кәсіпорынға) борышкерден (несие алушы кәсіпорыннан) алынуға тиісті соманың уақытында төленуін қамтамасыз ету үшін беріледі. Кепілдемені банктер, кәсіпорындар және мекемелер бере алады. Кепілдеменің мәні: борышкер-кәсіпорын несие бойынша өзінен алынуға тиісті төлемдерді мерзімінде төлей алмаған жағдайда банктер, кәсіпорындар немесе ұйымдар несиені төлеуді өз мойындарына алады. Міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін тәсіл ретінде кепілдеме кәсіпорындардың қазіргі өндірістік және коммерциялық қызметтерінде аталған жағдай кеңінен қолданылып жүр.

Кепілдемеге байланысты кепілдік ролін атқарған кәсіпорындардың ортақ жауапкершілігі емес, жәрдем ету (қосымша) жауапкершілігі туындайды. Кепілдік ролін атқарған кәсіпорыннын, жауапкершілігінің көлемі, әдетте карыз алушы кәсіпорынның алған қаржысы бойынша өтелмеген сомасының шегінде шектеледі. Кепілгер, әдетте, несие беруші кәсіпорынның қарыздарын несие алушы кәсіпорын дер кезінде қайтара алмау қауіптілігінен шығуы мүмкін, яғни кепілдік болған кәсіпорын шығынды жабуға арналған кепілдеме сомасынан проаентті несие алушы кәсіпорыннан ұстап қалады.

Яғни, бүл кепілдік шартты міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етудің бір тәсілі болып табылады.

Кредиторлардың талабын канағаттандыру үшін кепілдік келісім-шарттың рәсімделуін реттеуші ретінде Қазақстан Республикасының №254-1 30 маусым 1998 жылы шыққан "Кепілдік мүліктің қозғалысын тіркеу туралы" заңы негізгі қүжат болып табылады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс