Банктердің несиелерін есепке алу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

§1. Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу

Қарыз капиталының қозғалысын несиелеу — ол пайыз (процент) түрінде
қарызға төлем ақы ретінде қайтарылатын капитал.
Несиенің объективтік қажеттілігі ең алдымен өнеркәсіп пен сауда капиталының
айналымдық зандылығымен байланысты.
Несиелерді есепке алу үшін 60 "Несиелер" бөлімшесіне енгізілген 601 "Банк
несиелері", 602 "Банктен тыс мекемелердің несиелері", 603 "Басқа да
несиелер" сияқты пассивті шоттары пайдаланылады.
Банктердің несиелерін есепке алу. Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
несиелерді беру Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісі бекіткен "Қысқа
мерзімді және ұзақ мерзімді несиелендіруді ұйымдастыру ережелеріне"
сәйкес жүргізіледі.
Несие беру және оның операцияларын жүргізу лицензия берілген Үлттық
башсгің шешімімен айқындалған ресми статусы бар банкілер арқылы жүзеге
асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар кәсіпорындарға беріледі
Несие өтеу қабілетгілігі деп кәсіпорынның езінің борышты міндеттемелерін
толығымен және уақытында есептесе алуын атаймыз.Дәсіпорындарға несие,
негізінен, неркәсіптің тиімділігін арттыруға және оның ғылыми-техникалық
деңгейін көтеруге, тиімділігі жоғарғы жаңа енім түрлерін шығаруға,
ынталандыруға, халыққа түрлі қызметтерді көрсетуге, халық үшін экспортқа
тауар шығаруға байланысты шаралар мен мақсаттарға беріледіЮлардың ішінен
жете көңіл бөлінетіндері өз міндеттемелерін дер кезінде орынддйтын
клиенттерге, өз қаржыларын осы банктің депозиттеріне және шоттарына
сақтайтын банк акционерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға беріледу
Несие мерзімділік, қайтарымдылықжәнетөленетін жағдайында коммерциялық
және келісім-шарт негізінде беріледі,.
Несие беру банктердің өздерінде бар несие қорларының көлемінде жүзеге
асырылады,(Банк қарыздары (ссудасы) бүрындары берілген ссуда бойынша
қайтару мерзімі етіп кеткен қарыздары жоқ болса ғана беріледЦБанк мекемесі
табысы төмен кәсіпорындарға несие беру үлкен қауіп туғызатындықтан, ондай
кәсіпорындармен несие қатынастарын орнату мәселесі жан-жақты зерттеледі.;
-Кәсіпорын несие алу үшін несиенің сомасы және пайдалану мақсаты, өтеу
мерзімі, сондай-ақ несиеленетін шараның қысқаша сипатгамасы және оны жүзеге
асырудың экономикалықтиімділі гі дәлелденген жағдайда жазбаша түрінде
банкке өтініш біддіреді,; Банк жасалған өтініштің негізінде, егер
кәсіпорынның қарызы жоқ болса және бүрындары аталмыш кәсіпорын олардың
берген несиесін оклын-октын пайдаланып отырған болса, онда
кәсіпорынныңберген өтінішінің оңшешімін табуы мүмкін, -

Әдетте, қарыз (ссуды) шоттары банктерде есеп айырысу шоты ашылған жерінде
зшылады. Бұл үшін кәсіпорын банккетөменде келтірілген өтінііп-мімдеттемесін
ұсынуы керек.
Сонымен қатар, банктен несие алу үшін бірінші рет барған кәсіпорын өзінің
жарғысын, ұйымдастыру құжаттарының көшірмесін, ережелерін, жалға,-алу
келісімдерін, тіркеу куәлігін және клиенттің несие алу қүқығының барлығын
растайтын басқа да құжаттарын банкке ұсынадыҚарыз алушының несиені алғаш
рет алып отырғандығына немесе несиені үнемі пайдаланып жүргендігіне
қарамастан несиені алудың мақсаты, пайдалану^мерзімі зерттеледі, содан соң
гана несиелендірілетін шараныңтехникалық-экономикалықнегіз демесі, күтілетін
гүсімнің есебі; жылдық пен тоқсандық бухгалтерлік және статистикал ық
есептері, қаражат нәтижесі жөніндегі есептері, басқа банктердегі ашылған
шоттарының көшірмесі; қарыз алушының несиені қайтару қабілеттілігі және
қаражат жағдайын анықтайтьш басқа да деректер; банк тәжірибесінде
қабылданған нысандағы несиені уақытында қайтаруды қамтамасыз ететін
мүмкіндігі (кепілдікке салынатын мүліктері, сақтандыру куәлігі және т.б.)
және басқа да қүжаттарының көшірмесі эанкке ұсынылады.
Аталған құжаттар болған жағдайда банкке заңмен белгіленген талаптарға,
санитарлық-тазалық, экологиялық және басқа да нормаларға жауап беретін
кәсіпорындарының қүрылысының (қалпына келтіруге) жобасы (жүмыс жобасы),
сондай-ақ жоғарыда аталған нормалардың, мердігерлік келісімдердің
зақталатындығын растайтын сараптау мекемелерінің және смета қүжаттары бар
болсағана несиелеу саясаты оң шешімін табуы мүмкін.

АЛМАТЫ САУДА-ҚАРЖЫЛЫҚ БАНКІСІНЕ
НЕСИЕ АЛУ ТІЛЕГІН БІЛДІРУ

Алматы қ. 28 маусым 2002 ж.

Қарыз сұраушы: АЛСИ ЖШС
Мекен жайы: Алматы қ., Бостандық ауданы, Көктем-2, үй 8
Реквизиті: Қазақстан Халық банкісі, СН 600400063768, ИИК
3467726, Кбе 17, БИК 190501956
Несиенің мақсаты: ТМҚ алу
Несие сомасы: 50000 (Бес жүз) мең АҚШ доллары
Несие мерзімі: 6 (Алты) ай
Несиенің игеру графигі
Несиені өтеу графигі
Несиенің түрі
Қамтамасыз ету
(кепілдік, гарантия, алынатын
(алынуы тиіс) шоттар
Қаржыландыру көзі
(өз қаражаты, банкі несиесі)
Несиені өтеудің көзі

Басшы:
Бас бухгалтер:
М. О.

Несие беру келісім шарты бекітілгенге дейін банк қарыз алушының несиені
қайтару қабілеттілігін мұқият талдауға, қарыздың (ссуданың) өтелмеуіне әсер
ететін факторларын; қарыз алушының атағын, бұрын алынған ссудасын уақытында
өтеуі (соның ішінде басқа банктерден де), басқа міндеттемелерге қатынасын,
қарыз алушының экономикалық және қаражаттық жағдайын, балансы бойынша төлем
қабілеттілігін және несиені пайдалану тиімділігін және т.б. мүмкіндігін
зерттеуге міндетті.
Қарыз беруші банк қарыз алушыдан негізгі қарызын да, оған төленетін
пайызын да өндіріп алуға және олардан кепілдік мүліктерін талап етуге
құқығы бар Тауарлы-материалдық құндылықтарды, өнімдерді және басқа да
кепілдік салуға болатын мүліктерін ұсынған жағдайда банк несие береді
Қарыз алушының мүлкіне банк олардың арасында жасалған келісім-шарт
бүзылған жағдайда ғана иелік ете алады.; Сондай-ақ, кепілге алу
міндеттемесі қарыз алушы төлеуге қабілетсіз және банкротқа үшыраған кезде,
кепілге салынған мүлікті өткізуден түскен түсімді несиені өтеуге
жатқызылады Кепілге салу жөніндегі келісім түрғын үйді кепілге салуды
қоспағанда, нотариалдық куәліксіз жазбаша түрде жасалады. Қарыз алушыға
тиесілі тауарлы-материалдық қүндылықтарды немесе шығарылуына қарай дайын
өнімді кепілге салу кепілге салудың бір түрі болып табыладьцКепілге салуға
ақшалай бағаланатын мүліктер, соның ішінде бағалы қағаздар да ұсынылуы
мүмкін. Кепілге салынған құндылықтар әдетте қарыз алушының иелігінде
қалады, "қарыз алушы кепілге салынған тауарлы-материалдық құндылықтарды
басқа құндылықтарға ауыстырған жағдайда сатуға немесе өз өндірісінде қайта
өңдеуге құқылы. Кепілге салынған бағалы қағаздар несие келісіміне қол
қойылғаннан кейін, банкке сақталуға беріледі және несие толық өтеліп, ол
бойынша пайыз төленгеннен кейін қарыз алушыға қайтарылады. Борышкер кепілге
салумен қамтамасыз етілген міндеттемесін орындамаған жағдайда "кепілге
салынған" мүліктің қүнынан банктің талабын қанағаттандыру соттың шешімі
бойынша жүзеге асырылады, Банк мүлікті кепілге салуға қабылдаған кезде,
әсіресе, кепілге салынған мүлікті сақтау кезінде оның толық сақталуы
қамтамасыз етілмеген жағдайда, қарыз алушының есебінен оның сақталуын талап
етуге құқыль^Кепілге салынған мүлік жойылған (опат болған) жағдайда, егер
ол сақтандырылған болса, банк талабын сақтандыру өтемінен қанағаттандырудың
айрықша құқығын пайдалана алады, Банк шартта белгіленген тәртіпке сай,
қарыз алушының кепілге салған мүлігінің құнынан несиенің сомасын өндіріп
алуға құқылы.
Кепілдеме негізінен жазбаша түрде ұсынылады және ол несиені пайызымен
бірге өтеудің міндеттемесі болып табылады. Қарызданушы кепілдеме хатын
өзінің шоты түрған жердегі банк мекемесіне ұсынады. Бүл жерде қарыз да,
оның проценті де толығымен өтелгенге дейін сақталады. Қарыз алушының
банкісіне кепілші-банктің кепілдеме қабылдағаны жөнінде (яғни, банк мөрімен
бекітілген кепілші-банктің басшысы мен бас бухгалтерінің қолы қойылған)
белгісі бар көшірме ұсынылады . Кепілдеме қарыз берілгенге дейін
беріледі,ол қарыз бойынша төлемді кейінгі қалдыруы жөнінде банкке барған
қарыз алушыдан да талап етілуі мүмкін. Толтырылған кепілдеме хаты теменде
келтірілген.
Кепілшінің шотынан даусыз түрде қаржыны есептен шығару төлем-талап
тапсырмасы ұсынылған кезден бастап жүзеге асырылады. Қарыз алушының
өтелмеген несиесі үшін жауапкершілігін сақтандыру "Сақтандыру женіндегі"
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге асырылады. Банк қарыз
алушыға берілген несиені сақгаңдыру компаниясымен несиеліктәуекелділігімен
өз еркімен сақтандыру женіндегі шарт жасасу жолымен, ез бетінше сақтандыра
алады. Бұл жағдайда банк несиелік шартга қарыз алушының несиені етемегені
үшін жауапкершілігін өз еркімен сақтандыру шарты бойынша банк телеген
сақгандыру телемінің сомасын банкке қарыз алушының қайтаруын қарастыруы
мүмкін.
Қарыз алушыға несие жасалынған шартына сай беріледі. Бұл келісімде
несиенің мақсаты, мөлшері және мерзімі, қүжаттар тізімі және олардың банкке
үсынылу мерзімділігі, несиенің мақсатты пайдалануын және қамсыздандырылуын
тексеру нысандары, несие бойынша қарыздарды етеудің барысында кепілге
салынған мүліктерді еткізудің рәсімдеу тәртібі, қамсыздандыруды тексеру
үшін банкке ұсынылатын ақпараттардың мазмүны ашылады.
Банк қарыз алушыға несиелік қызмет көрсету үшін онымен бір жылға немесе
одан үзақмерзімге шартжасайды және әрбір несие берудің жағдайын әрбір
клиент бойынша жеке дара анықтайды.
Қысқа мерзімді несие, әдетте, 12 айдан аспайтын мерзімге несиеленетін
материалдық құндылықтардың айналымдылығына және шыққан шығынның өзін-езі
ақтауына негізделіп беріледі. Жекелеген жағдайларда өндіріс циклының
ерекшелігіне байланысты несиелер неғүрлым үзағырақ мерзімге де, бірақ екі
жылдан аспайтын мерзімге де берілуі мүмкін.
Несие, әдетте, қарыз алушының есеп айырысу шотында қаражаттың бар болуына
қарамастан, қолма-қолсыз тәртіпте беріледі немесе оның есеп айырысу шотына
аударылады.
Банк несиелік келісім шартты жасамастан бүрын, қарыз алушының (немесе
қарызданушының) несиені өтеу қабілеттілігін, қарызданушының репутациясын,
қаржылық және экономикалық жағдайын, баланс өтімділігін, айналым
қаражатының пайдалану тиімділігін басқа да жағдайларын жан-жақты талдап
зерттейді.
Тұрақты түрде несиеленетін қарызданушылардың банкке қойған кепіліне
бухгалтерлік баланстың мәліметтері бойынша бақылау жасалынады. Олардың
әрбір тоқсан сайын запастары мен шығындарының әзгерісі, дебиторлык және
кредиторлық қарызы талданады, ал керек болған жағдайда, қойма мәліметтері
және бухгалтерлік есептегі натуралдық көрінісі зерттеледі.
Қарыз алушылар негізгі несиеден басқа несиені пайдаланғаны үшін пайыздар,
айыппұлдар төлеуге міндетті.

Кепілдеме хат
731, 10 наурыз 2002 ж.
Нөмірі, күні
Тасты) ЖШС, Созақ ауданы, Төле би, 123
Кепіл ұйымынын атауы және мекен-жайы
Тұран-Әлем банкінің обылстық кеңсесі, Алматы қаласы, Желтоқсан көшесі,
20 Кепілгер банктің атауы және мекен-жайы
Жол-өткен АҚ, ОҚО, Созақ ауданы
Қарыз алушының атауы және мекен-жайы

Көрсетілген қарыз алушыға тауарлы-материалдық құндылықтарды алуға
2 000 000 теңге (екі миллион теңге сомасында 2002 жылдың 10
желтоқсанына.
Сандармен және жазбаша
дейінгі мерзімге берілген және берілетін қарыздарды және қарызды
пайдаланған ғаны үшін есептелінген проценттердібіздің банк мекемесі
есебінен өтеп беруге кепілдік береміз.Қарыз алушы көрсетілген қарызды
және оны пайдалан ғаны үшін үстеме процентті банкпен жасаған несие
шартында келісілген мерзімінде қайтармаған жағдайда банкке алдын ала
ескертпей-ақ, төленбеген қарызды және ол бойынша процентті өзінің
жарлығымен біздің Қазақстанның Халық банкісіндегі №468672 шотымыздан өз
бетімен өндіруіне және өндіруді бізге тиесілі басқа да құндылықтарға
бағыттау (айналдыру) құқығын береміз.
Кепілдеменің күші осы қарыз және ол бойынша процент толығымен өтелгеннен
кейін тоқтатылады.
Кепілдеме хаты кепілшінің шоты ашылған банк үшін және қарыз алушыға
қызмет көрсетушіге арналып, ұқсас екі данада жасалады,
Ұйымның жетекшісі (қолы)
Бас бухгалтер (қолы)
М.О. 10 наурыз 2002 ж.

Кепілдемені қабылдағаны жөніндегі кепілшіге қызмет көрсететін банктің
белгісі .
Кепілдеме хат №731 күні 10 наурыз 2002 ж.
Наурыз банкінің Республикалық кеңсесімен қабылданды
Кепілдік-банктің атауы
Банк басшысы (қолы)
Бас бухгалтер (қолы)
М.О.
Ескертіу: Кепілдеме бойынша несиелеу кепілдеменің екінші данасын, оны
алғаны жөнінде кепілгерге қызмет көрсететін банктің белгісін соққаннан
кейін жүзеге асырылады.

.
Несие алған жағдайда: 441, 451-есеп айырысу мен касса шоты; 671-
жабдықтаушылар мен мердігерлердің шотын несиенің есебінен төлеген кезде
аталған шоттар дебеттеліп және 601 "Банк несиелері" шоты кредиттеледі.
Несиені өтеген жағдайда 601 шоты дебеттеліп және 441 шоты кредиттеледі.
Алынған несие бойынша мерзімінде өтелмеген қарыздарды төлеу мерзімі
жеткенде 601 "Банк несиесі" шотына: "Мерзімінде етелмеген ссудалар" немесе
Қайтару мерзімі ұзартылған талдамалық шоттарына есептен шығарылады.
Несиені пайдаланғаны үшін банк үстеме пайызын есептейді. Есептелінген
пайыздардың сомасы 831 "Пайыздар бойынша шығындар" шотыныңдебеті және 684
"Төленугетиісті проценттер" шотының кредиті бойынша керсетіледі.
Проценттерді төлеу 684 "Төленуге тиісті проценттер" шотыныңдебеті және
441 "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шотының кредиті бойынша
көрсетіледі.
Мысалы. Кәсіпорын банкіден 1105600 тенге несие алған, ол бір жыл екі айға
берілген және оның жылдық пайызы 20% құраған.
Несиені берген кезде, оның эквиваленті 8000 АҚШ долларына тең болған және
сол эквивалент бойынша (8000 дол.) қайтарылатын болып шарттасқан.
Әр тоқсанның соңында эквивалент сомасын марапаттау пайызын төлейтін болып
келісілген. Сол есептелінген пайыз бойынша оның сомасы былайша анықталады:

Жылдық Несиенің
пайыздың х Қарыз х берілген : 360
күн
мөлшерлемесі калдығы күнінің саны

Шотгар корреспонденциясын жасап көрейік.

Қатар Шоттар
№ Шаурашылық операцияларының Сомасы, корреспондеңциясы

мазмұны теңге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. 03.01.2006 ж.есеп айырысу шотына
несие аударылды 1105600 1030 3010
2. Келісімшарттың жағдайына сәйкес
несие қаражатын пайдаланған
мерзіміне есептелген пайызы:
-1 тоқсан
8000х141,8х20%х90360=56720теңге,
-2 тоқсан
8000х142,6х20%90360=57040теңге,
-3 тоқсан
8000х142,75х20%х90360=57100теңг
- 4 тоқсан
8000х142,75х20%х90360=57800теңг
Несиенің нақты сомасы 28.02.2006ж.
өтелді, 2006 жылдың екі айында
есептелген пайыз сомасы-38100 теңге
(8000х145,3х20%х59360) Алынған
несие бойынша барлық есептелген
пайызы 266760 теңге 266760 7310 3380
(56720+57040+57100+57800+38100)
3. Есептелген пайыз сомасы төленді 266760 3380 1030
4. Алынған несиенің негізгі қарызы
өтелді, яғни 8000 АҚШ долларының
эквивалентінде
-алғашқы алынған несие сомасы
-бағамдық өзгерістердің нәтижесінде 1103600 3010 1030
пайда болған, айырма сомасы -56800
теңге (8000х145,3-8000х138,2)
56800 7450 1030

Шетелдік валютада алынған несиенің есебі. Қазақстан Республикасының
шаруашылық жүргізуші субъектілері өкілетті банктерден шетелдік валютада
несие алуға құкылы. Несие занды тұлга-резиденттерге қолма-қолсыз, яғни
ақшасызтәртіпте ғана беріледі. Валкшілық құндылықтарды өкілетті банк
кепілдік ретінде занды тұлға-резиденттерге несие беру үшін де пайдалана
алады және ол шетел және ұлттық валютада беріледі.
Мемлекеттік және мемлекеттік емес сыртқы қарыздарды алу туралы
келісімдерді тіркеу міндетті емес, егер олардың сомасы 100 мың доллардан
және 120 күннен аспаса. Бұлардың қатарына қаржылық лизингі де жатады.
Несиені алған кезде 431 немесе432 шоттары дебеттеліп, 601 шоты
кредиттеледі. Ал егер де алынған несие кдйтарылса, онда 601 шоты дебетгел
іп, 431,432 шоты кредитгеледі. 601 шоты бойынша бухгалтерияда міндетті
түрде тадцамал ық есебі жүргізіл еді.
Мысалы. Несиелік келісім-шартқа сәйкес кәсіпорын 01.04.02 ж. 300 000
доллар, 6 айға несие алды делік. Келісім-шартта қалқып жүретін мөлшерлемесі
қарастырылған Лондондық банк аралық нарық бойынша (ЛИБОР).
Енді біз осы аталған жағдаймен байланысты шоттар корреспонденциясын
жасап көрейік.
Шаруашылық Шоттар
Қатар операцияларының Сомасы, корреспондеңцнясы
мазмұны теңге
№
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. 300000 доллар сомасындағы несие
валюталық шотқа аударылды (АҚШ
1долларына 141,9 теңге бағамы 42570000 1050 4010
бойынша -42570000 теңге)
2. Сәуір, мамыр, маусым айлары
үшін несие пайызы есептелінді
(ЛИБОР мөлшерлемесі бойынша
-6,76375):10145,63 АҚШ доллары
немесе 1 доллар үшін 142,6
бағамы бойынша -1446766 теңге
1446766 7310 4160
3. Белгіленген мерзімде төленбеген
марапаттау сомасы негізгі
қарыздың сомасына жатқызылды 1446766 4160 4010
4. Қалған үш айға несие үшін
пайызы есептелдінді:10488,74
доолар (310145,63х6,76375х2
90100360) немесе 1 доллар
үшін 142,7 бағамы бойынша
-1496744 теңге
1496744 7310 4010
5. Теңгенің 1 долларға 142,7 теңге
болып тұрған кезінде, алынған
несие үшін марапаттау сомасы
төленді: -бағамдық айырма
сомасына:524 теңге 524 7430 4160
(10488,74х142,7-10488,74х142,75
)
-төленген марапаттау сомасына:
1497268 теңге (10488,74х142,75)1497268 4160 1050
6. Теңгенің 1долларға 142,75 теңге
болып тұрған кезінде, 310145,63
доллардай негізгі қарыздың 44273289 4010 1050
сомасы өтелді
7. Несиені алған және өтеген
күндеріне сәйкес, валютаның
бағамдықөзгерістерінің айырмасы
көрініс тапты 256522 теңге
(44273289-42570000+1446766) 256523 7430 4010

Банктен тыс мекемелердің берген несиелерін есепке алу (заемдық
каржыларын).
Қарыз негізінен келісім- шарттың негізінде бір тарап (кирыз беруші)
екінші біртарапқа (қарыз алушыға) өзінің меншігіндегі мүлкін немесе ақшасын
береді, ол кезде қарызды алушы жағы сонымен байланысты барлық
міндеттемелерін орындауды өз міндетіне алады. Сондықтан берілген несиені
есепке алу үшін 602 "Банктен тыс мекемелердің несиелері" деген шотын
пайдаланады. Бұл пассивті шотта еліміздің Һпіндегі және шетелдегі карыз
берушілердің(банктерден басқа) мәліметгерін жинақтолады.
Сонымен қатар, бухгалтерлік есептің Бас шоттар тізбегінде тшіемдер мен
міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін, берілген жоне алынған
кепілдемелердің қозғалысы мен қолда барын, есепке алу үшін балаистан тыс
екі шотын: 008 "Алынған міндетемелерді қамту мен төлемдер" және 009
"Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер" деген шоттарын пайдаланады.
Міндетемені қамтамасыз етудің кепілі ретінде үшінші түлғаның кепілдігі,
кепілге салудың шарты, сақтандыру полисі және т.б. болады. Кепілдеменің
және кепілге салудың мәнін қарастырайық. Кепілдеме кепілгер-кәсіпорыннан
несие берушіге (несие беруші кәсіпорынға) борышкерден (несие алушы
кәсіпорыннан) алынуға тиісті соманың уақытында төленуін қамтамасыз ету үшін
беріледі. Кепілдемені банктер, кәсіпорындар және мекемелер бере алады.
Кепілдеменің мәні: борышкер-кәсіпорын несие бойынша өзінен алынуға тиісті
төлемдерді мерзімінде төлей алмаған жағдайда банктер, кәсіпорындар немесе
ұйымдар несиені төлеуді өз мойындарына алады. Міндеттемелердің орындалуын
қамтамасыз ететін тәсіл ретінде кепілдеме кәсіпорындардың қазіргі
өндірістік және коммерциялық қызметтерінде аталған жағдай кеңінен
қолданылып жүр.
Кепілдемеге байланысты кепілдік ролін атқарған кәсіпорындардың ортақ
жауапкершілігі емес, жәрдем ету (қосымша) жауапкершілігі туындайды.
Кепілдік ролін атқарған кәсіпорыннын, жауапкершілігінің көлемі, әдетте
карыз алушы кәсіпорынның алған қаржысы бойынша өтелмеген сомасының
шегінде шектеледі. Кепілгер, әдетте, несие беруші кәсіпорынның қарыздарын
несие алушы кәсіпорын дер кезінде қайтара алмау қауіптілігінен шығуы
мүмкін, яғни кепілдік болған кәсіпорын шығынды жабуға арналған кепілдеме
сомасынан проаентті несие алушы кәсіпорыннан ұстап қалады.
Яғни, бүл кепілдік шартты міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етудің
бір тәсілі болып табылады.
Кредиторлардың талабын канағаттандыру үшін кепілдік келісім-шарттың
рәсімделуін реттеуші ретінде Қазақстан Республикасының №254-1 30 маусым
1998 жылы шыққан "Кепілдік мүліктің қозғалысын тіркеу туралы" заңы негізгі
қүжат болып табылады.
Осы заңға сәйкес кредитор (кепілдік үстаушы), егер де қарызданушы өз
міндеттемесін орындай алмаса, кепілдікке қойылған мүліктен берілген
несйенің құнын ұстап қалуға құқылы.
Кепілдікке қойылған мүлікке деген талап білдірушілердің талабын
қанағаттандыру үшін олардың кезектілігін белгілеп, кепілдіктегі мүлік
қозғалысын тіркейді. Кепілдік заңы бойынша кез келген міндеттемені
орындаудың мүмкіндігін қамтамасыз етеді (банкі несиені бергенде, құрал-
жабдықты, қаражатты уақытша пайдалануға алғанда, салып-сатуда, жалғада,
жүкті тасымалдағанда т.б.). Кепілдік бұйымы (нәрсесі) кәсіпорынның мүліктік
айналысынан алынбауы мүмкін (ғимарат, қондырғы, өндіріс құралдары, бағалы
қағаздар, ақша қаражаттары, мүліктік құқықтары т.б.), бірақ оларды
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес өндіріп алуға (төлетуге)
болады.
Кепілдік міндеттеменің қамтамасыз етілуі тоқтатылса, кепілдік
тоқтатылады: кепілге салынған мүлік жойылған жағдайда, кепілге салынған
мүлікке меншік иесі ретінде иеленген жағдайда, кепілге салынған мүлік
мәжбүрлік жолмен сатылған жағдайда және т.б. Кепіддіктіңтүрлері болып
мүлікті салу және ипотека саналады.
Кепілге салу кезінде кепілдікке (закладкаға) салынған мүлік кепілге
берушіден кепілге үстаушының иелігіне өтеді. Кепілге ұстаушының келісімімен
кепілге салынған зат кепілге берушіде айрықша сақталынып, мөр қойылып, сол
жерде қалдырылуы мүмкін.
Ипотека жағдайында кепілге салынған мүліктер кепілге берушінің немесе
үшінші тұлғаның иелігі мен пайдалануында болуы мүмкін.
Ипотека несиелік келісім-шарт бойынша негізгі қарыздың сомасын кепілдік
үстаушыға телеуді немесе ипотекалық келісім-шарт бойынша қарастырылған
басқа міндеттемелерді толық не ішінара бөлігін орындауды қамтамасыз етеді.
Егер де келісім-шартта басқаша шаралар қаралмаса, онда ипотека тек сол
кезендегі талапты толық көлемде қанағаттандырады, демек, зиянды қалпына
келтіруін; негізгі міндеттемесін бұлжытпай орындауын және басқа да заң
актілерімен немесе негізгі міндеттемелерімен қарастырылған жағдайларын.
Кепілдікке заттық нысандарға ие объектілерінен басқа да құқықтарды (кен
орындарын пайдалану және кен шығару, кәсіпорынға, құрылысқа, ғимаратқа,
қондырғыларға және т.б. жалгерлік құқық) және бағалы қағаздарды (акциялар,
облигациялар, вексельдер және т.б.) қабылдауы мүмкін. Ипотекалық келісім-
шарт тараптардың негізгі ниеттерін қуаттайтын қүжат болып табылады және ол
қағаз нысанында жазылып, оған кепілдік беруші де, кепілдікті алушы да,
сондай-ақ қарызданушы да қол қояды, егер де ол кепілдік беруші қарызданушы
болмаса (яғни, тұрақты тапсырма ретінде болуы мүмкін). Ипотекалық келісім-
шарт мемлекетгік тіркеуден өтеді, сол тіркеуден өткен кезден бастап оның
ипотекалық құқығы пайда болады. Ипотекалық келісім-шартта кепілдік
берушінің де, кепілдік алушының да мекен-жайы, негізгі міндеттемесінің
мәні, олардың деңгейі және орындау мерзімі т.б. мәліметтері
көрсетіледі^Кепіддік үстаушының құқығы ипотекалық куәлік берілуімен
қуатталады, ал ол негізгі міңдетгеменің орындалуын талап етуге, кепілдікке
қойған мүлікті алуына құқысының бар екендігін көрсетеді. Ипотекалық куәлік
бір ғана данада жасалады, ал ол тек кепілдік ұстаушының қолында болады.
Ипотекалық куәлік басқа бір тұлғаның пайдасына жазылып берілуі мүмкін.
Жазып беру бұл ипотекалық құқықтың басқатұлғаға берілгеңдігін көрсетеді.
Бұндай жазып беру операциясын банктер жасамайды. Жазып берілген құқықта
берілген тұлғаның толық аты-жөні болуы тиіс, ал егер де ол бланкалық
түрғыда (толтырылмаған, кол қойылмаған нысанда) болса, онда ол ипотекалыь;
куәліктің беру жазбасы болып саналмайды. Егер беру жазбасы бірінші беріліп
отырса, онда ипотекалық куәлігінде көрсетілген кепілдік үстаушысы қол
қояды, ал егер де ол бірінші болмаса, онда осыныңалдындағы жазып берген
тұлга қол қояды. Егер де бсру жазбасы арқылы құқығын жүзеге асыратын болса,
онда онымен бірге, сол берілген тұлғага негізгі міндеггемесі де, ипотекалық
куәлігі бойынша құқығы да өтеді.
Төмснде келтірілген мәліметтердің негізінде 602 "Банктсн тыс мсксмелердің
несиелері шотындағы қарыздардың берілуі мен қайтарылуы жөніндегі
операцияар қарастырылған.

Сомасы, Шоттар
Қатар Шаруашылық операцияларының корреспонденциясы
Мазмұны мың
№ теңге
дебет кредит
1 2 3 4 5
А. Гарянт-кәсіпорынның бухгалтериясындағы операциялар
2. Гарант-кәсіпорын мен қарыз алушы
кәсіпорынның арасындағы жасалған
келсімге сай, соңғысына 1000 мың
теңге ге кепілдеме берілген.
Кепілдеме (гарант) баланыстан тыс
есепке қабылданған 1000,0 -
-
2. Шартта берілген кепілдеменің
сомасынан 6% төлем ,яғни 60,0 мың
теңге ұстап отыру көзделген,
қарыз 6 айға алынған. Ағымдағы ай
үшін пайыз (процент) сомасы 10,0 2170 6110
есептелінген (16 бөлігі)
3. Есептелінген проценттердің төлемі
келіп түсті 10,0 1040 2170
4. Қарыз алушы кәсіпорынның қарызы
өтелгені туралы хабарлама келіп
түскеннен кейін, кепілдік
(гарантия) сомасы баланстан тыс
шотынан есептен шығарылады. 1000,0
Б. Қарыз алушы-кәсіпорынның бухгалтериясындағы операциялар
1.Қарыз беруші кәсіпорын мен қарыз
алушы кәсіпорынның арасындағы
шартқа сай, гарантия-кәсіпорынның
кепілдемесі бойынша қарызға
берілген 0аражаты алынған 1000,0 1040 4020
2.Келісімге сай гарант-кәсіпорынға
шартты түрде барлық мезгілі үшін
келісім сомасының 6%көлеміне
(1000000х60:100) пайызы 60,0 1410 3380
есептелінген
-егерде ол ай сайын төленсе 10,0 7310 1440
3.Қарыз беруші кәсіпорынның
пайдасына, шартты түрде барлық
мезгілі үшін келісімнің сомасынаң
30% көлемінде бір жылға
есептелген 300 мың теңге
сомасында процент есептелінді
(1000000х30:100), ай сайын 25000 25,0 7310 1410
теңге (300 000:12)
4.Проценттері төленді.
-гарант-кәсіпорынға 60,0 3380 1040
-қарыз беруші кәсіпорынға 300,0 3380 1040
5.Келісімде белгіленген төлем
мерзімінің басталуына қарай қарыз
беруші кәсіпорынға тиесілі 1000,0 4020 1040
сомасын аударуды бастаған
1 2 3 4 5
Б. Қарыз-беруші кәсіпорынның бухгалтериясындағ операциялар
1.Қарыз алушы кәсіпорыннаң
гарант-кәсіпорыны кепілдемесін
және гарант-кәсіпорының төлем
қабілеттігі туралы аудиторлық
қорытындысын алған. Кепілдеме
1000 мың теңге сомаға берілген 1000,0
және ол баланыстан тыс шотта
есепке алынған
2.Қарыз алушы кәсіпорын мен қарыз
беруші кәсіпорынның арасында
жасалған келісім шартқа сай
келісімдермен нақтыланған 1000
мың теңге сома бір жылға дейінгі 1000,0 1110 1040
мерзімге берілген
3.Келісімнің сомасынаң 30%көлемінде
қарызға алынған ақша қаражатынан
пайызы есептелінген 300,0 1270 4420
-егерде ол ай сайың төленсе
25,0 4420 6110
4.Қарыз алушы кәсіпорыннаң пайыздар
(проценттер) төлемі келіп түсті 300,0 1040 1270
5.Қарыз алушы кәсіпорын қарыз алған
кәсіпорынға қарызын қайтарды 1000,0 1040 1110
6.Қарыз алған кәсіпорын қарызын
қайтарған соң, кепілдікте тұрған
қарыз сомасы баланстан тыс 1000,0
шотынан алынып тасталды

Басқа да несие операдияларьш есепке алу. Жоғарыда айтылғандай, несие
берудің басқа түрлері 603 "Басқа да несиелер" шотыңца есебі жүргізіледі.
603-ші шотында кәсіпорынның еңбеккерлері үшін банкіден алынған несиесі,
шыгарылган облигациясы, тауарлары (жүмыстары, қызметтері) және берілген
вексельдері есепке алынады.
Тауарларды (жумыстарды, қызметтерді) алу ушін берілетін векселъдердің
есебі. Сатып алушы сенімхат арқылы жабдықтаушыдан жеткізілген тауармен
(жұмыспен, қызметпен) есеп айырысу кезінде жай немесе аудармалы вексельді
пайдалануы мүмкін.
Вексель ұстаушы жабдықтаушылармен, мердігерлермен және басқа да
кредиторлармен есеп айырысуда берілген вексельмен қамтамасыз етілген
қарызын 603 шотта есепке алады.
Пайыздық вексель бойынша 603 шотқа "Берілген вексель" деп аталатын субшотын
ашуды ұсынады.
Пайыздық вексельдің пайызсыз вексельден айырмашылығы, олар езінің
номинаддық (аталуы) құнына пайызды қоспайды, ал пайыздықта ол қосылып
келеді.
Пайызсыз вексельде пайыз мәлшерлемесі көрсетілмейді, бірақ марапаттау
сомасын анықтайды. Пайызсыз берілген вексельге 6032 "Берілген вексельдің
сомасынан марапаттау сомасы шегерілген" және 6033 "Берілген вексель
бойынша марапаттау сомасы" деген қосымша екі субшоттар ашылуы мүмкін.

Вексель бойынша есептелген марапаттау сомасы, келесі түрде
көрініс табады:

Пайыздақ вексель бойынша Пайызсыз вексель бойынша
Алғашқыда, марапаттау сомасы, толық көлемде долашақ кезеңнің табысы
ретінде есептелінеді
334 шоты дебеттеліп, 684 шоты 343 шоты дебеттеліп, 603 Берілген
кредиттеледі вексель бойынша марапаттау сомасы
деген 3 субшоты кредиттеледі
Содан сон,есептік кезеңнің барысында тең үлесте есептелген пайыздық

сомасы шығысқа жатқызылады
831 шоты депеттеліп, 343 шоты 831 шоты дебеттеліп, 343 шоты
кредиттеледі кредиттеледі

Берілген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.