Кәсіпорындарда бухгалтерлік есебін ұйымдастыру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Торғай аграрлы – техникалық колледжі.

Пәні: Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп.

Тақырыбы: Меншікті капитал есебі.

Тексерген: Омарова Г.А.
Орындаған: Әбілхайров Қ.А.
Студент тобы: Б – 31.

Арқалық 2007 жыл

Жоспар:
1. Кіріспе:
1.1. Кәсіпорындарда бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.
- Бухгалтерлік есептің стандарттары.
- Бухгалтерлік есеп саясаты.
- Бухгалтерлік есептің заңы.
1.2. Кәсіпорынның қаржы жағдайын талдау.
- Шоң кәсіпорынның мүліктік құрлымы мен құрамы.
- Шоң кәсіпорынның запастары ме шығындарының есебі.
- Шоң кәсіпорынның қаржыландыру көздерін талдау.
2.0. Меншікті капитал есебі.
- Жарғылық капиталдың есебі.
- Резервтік капитал.
- Бөлінбеген пайда.
3.0. Қорытындылау.
4.0. Пайдаланылған әдебиеттер.
5.0. Қосымша деректер.

1.0. Кіріспе.
Бухгалтерлік есеп ұйымның қаржылық ақпаратын белгілі
бір әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны
өндеп, тасмалдайтан жүйе. Ол кәсіпорынның жұмысын толығымен бақылап,
оны басқару үшін бағыт-бағдар беріп, алдағы уақытта істелетін
жұмысын жоспарлап және солармен қатар ол ұйымның болашақта
атқарылаттын жұмысын экономикалық талдау жасауға өте қажетті ғылым
болып табылады. Сондықтан бухгалтерлік есеп бүтіндей халық
шаруашылығы есебіне ең басты негізгісі болып саналады. Бухгалтерлік
есеп көптеген жүзжылдықттар пайда болып, бүгінгі күнге дейін дамып
келеді. Тайпалар арасындағы шаруашылық операцияларына байланысты
табылған жазулартан бухгалтерлік есеп біздін заманымызға дейінгі V
ғасырда жүргізілді деген дерек бар. Ал біздін заманымызға дейінгі II
ғасырда Грецияда салынған құрлысқа кеткен шығындар есептеліп,
салынған үйдің (ғимараттын) қабырғасына жазылатын болған. Рим
империясынның квесторлары емтихан қабылдаушы тыңдаған.Осыдан
аудиторсөз пайда болған.Міне, осы жоғарыда айтылғандарға сүйене
отырып бухгалтерлік есептің тек қана кәсіпорын жұмысынның бір
бөлігін атқарып қана қоймай тұтас мемлекеттік басқаруға қатысты бар
екендігін дәлелдеуге болады. Сондықтан да болар көрнекті ғалым
Б.Д. Солозаноның бухгалтерлік есеп болмаса әлемдік басқару мүмкін емес
және онсыз адамдар бірін-бірі тұсінбес еді- деген.
Қазақстан Респулликасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
заңы туралы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу жүйесін анықтайды,
қаржылық есеп беру мен оның пайдалануын және есепке алудың негізгі
принціптері мен жалпы тәртібін ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі
талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпорын
бухгалтерлік есептеу мен қаржылық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізілуге
міндетті.
Кез келген ұйымда бухгалтерлік жұмысын жүргізу экономикалық
мәселелердің негізі және басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік
есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға
және одан түскен қаржыны тиімді де ұқыпты етіп бөліп жұмсауға, яғни
кәсіпорындағы шаруашылық үлестердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге
болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және технологиялық
үдерістердің, сондай-ақ шаруашылық операцияларының барлығының да есепке
алынуы.
Экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Жалпы бухгалтерлік есеп кәсіпорындарда мынадай қызмет атқарады:
- болашақта (алдағы уақытта) пайдалану үшін ұйымда болып жатқан
операцияларды тіркеп және өңдеп жатады.
-1-

- ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін өңдейді, сондай-ақ оны керек
уақытына дейін сақтайды;
- қаржылық-ақпараттық мәліметті пайдаланушыға уақытылы беріліп отырады,
ал бұл ақпаратты пайдаланушылар осы деректер арқылы ұйымды басқару
барысында түрлі шешім қабылдайды.
Көп жағдайда бухгалтер мен есепшінің арасындағы айырмашылықты білгеннің
салдарынан бұл екеуін шатастырып алатындар жиі кездеседі. Бұлар іс-
тәжірибеде өз қызметтері барысында бірін-бірі ауыстырып отыратындығы,
әрине, рас. Бірақ есепшінің негізгі міндетішаруашылық операцияларын тіркеу
бухгалтерлік құжаттық ақпараттарды сақтау ғана болса, ал бұл мәліметтерді
өңдеп, оған экономикалық талдау жасап және оны пайдаланушыға тиімді етіп
жеткізу бухгалтердің міндеті. Жалпы кәсіпорындарда бухгалтер есеп жұмысын
атқарушы маман іс-тәжірибеде мынадай үш түрлі қиындыққа тап болуы мүмкін:
- әрбір жаңа келісімді жүргізу барысында шешім қабылдаушыға керекті есеп
атқаратын табыс ету үшін табыс тиісті стандарттармен ережелерге
сүйенуге тура келеді, яғни оларға деген қажеттілік туындайды. Ал
кәсіпкер ешқашан капитал жинауда және бизнес жүргізуде шығармашылық
ойдың жетіспеушілігін сезінбейді;
- Кәсіпорынның бухгалтерлік ақпарат мәліметтерін бірдей мақсатқа тең
дәрежеде пайдаланатын екі тұлға болмайды, себебеі мұндай ақпаратты
әртүрлі тәсілдермен, әртүрлі мақсаттарға пайдаланады. Олардың білімі
және тәжірибе деңгейі әртүрлі болып келеді.
- Бухгалтерлік есеп табиғат заңы емес, ол әртүрлі ойлар мен шешімдердің
үйлесімі болуы мүмкін.
Бухгалтерл іесеп мамандарына қайшы келетін екі түрлі пікір бар:
1. бухгалтерлі есеп басқа ғылымдар сияқты табиғаттың заңы мен
принциптеріне бағына бермейді, себебі оларды ұйымдастыру керек. Осы
аталған бухгалтерлік принциптерін жеке тұлғалар ғана ұйымдастыра
алады, сондықтан да оны ұйымдастыру барысында қайшылықтар мен
әртүрлі көзқарастар болуы мүмкін.
2. бухгалтерлік есеп түсінігі, логикалық негіздеуі, экономикалық
теория, іс-тәжірибе, бағдарлама және ортақ келісіммен негізделеді.
Осыған орай бухгалтерлік есеп түсінігі күнделікті өмірде болып
жатқан әлеуметтік және экономикалық жағдайға байланысты өзгеріп
отырады.
Кәсіпорындардағы бухгалтерлік маманның қай-қайсының болмасын негізгі
кәсіби міндеті бухгалтерлік ақпаратты пайдаланушыларға уақытылы және дұрыс
есептелген мәлімет беру болып табылады.
Бұл ақпараттың мәліметі бірдей дәрежеде пайдаланатын екі тұтынушы
болмағандықтан, жалпы сипаттағы қаржылық есеп құру кезінде негізгі
қағидалар мен шектеулерді, ұсынатын ақпарат көлемін объективті бағалау
қажет. Бухгалтерлік есептегі бұл жүйе адамдар арқылы жасалатын болғандықтан
оны құру барысында туындайтын қайшылықтарды жеңуге болады.
-2-

1.1. Бухгалтерлік есептің стандарттары.
Стандарт сөзі ағылшын тілінен аударғанда үлгі, норма деген мағынаны
білдіреді. Ал бухгалтерлік есеп стандарттары дегеніміз кәсіпорындағы
есепжұмысын дұрыс жүргізудің және құжаттарды дұрыс толтырудың ережесі болып
табылады.Әрбір осындай ереже бухгалтерлік есептің әдістері мен тәсілдерін,
мәні мен мағынасын және терминологиясын анықтайды.Бухгалтерлік есеп пен
қаржылық есеп беру стандарттарының қай-қайсының болмасын өз мақсаты,
қолдану аясы (орны), анықтамасы, қолданысқа(күшіне) енген уақыты және
мзмұны болады.
Мақсаты: Бұл бапта стандарттың қандай мақсатқа арналып шығарылғандығы
және есеп мәселелері қысқаша баяндалады.
Қолдану аясы (орны). Стандартың пайдаланатын жерлері мен қандай
жағдайда (жерлерде) қолданылмайтындығы осы бапта жазылады.
Анықтамасы.Стандарттағы келтірілген негізгі терминдерге түсініктеме
берілетін бап болып табылады.
Кей кездерде стандарттың қосымшалары да жарыққа шығуы мүмкін. Бұл
қосымшада жаңа стандарттың басқа қай елдерде қолданылғандығы жазылып және
оған қоса мысалдар берілуі де мүмкін. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп
беру стандарттары халықаралық және ішкі болып екі түрге
бөлінеді.Халықаралық стандарты қаржылық есеп беру стандартын дайындаудың
(жасаудың) халықаралық комитеті жасап шығарады. Ал ішкі бухгалтерлік есеп
пен қаржылық есеп беру стандарттары, әр елдерде бухгалтерлік есепті жүргізу
үшін, сол елдің ішінде жасалынады.Бұл жоғарыда аталған халықаралық
бухгалтерлік есеп стандарты мен ішкі бухгалтерлік есеп стандартының
арасында тікелей байланысболуы қажет. Халықаралық бухгалтерлік есеп
стандартын дайындау (құру) барысында әрбір елдердегі тәжірибеде кездескен
мәселелер жан-жақты талданып, оны шешу жолдары ізестірілетін болса, әрбір
ел өзінің ішкі бухгалтерлік есеп стандартын жасауы (құруы) барысында
халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарын негізге алады. Бүкіл әлемдегі
елдерде қаржылық есеп беруде қолданылатын бухгалтерлік есеп принциптерін
бір ізге салуға (унификациялауға) қол жеткізу үшін 1973 жылғы 29 маусымда
Қаржылық есеп беру стандартының халықаралық комитеті құрылды. Жалпы бұл
ұйымның құрылуы АҚШ, Австрия,Германия, Голландия, Жапония, Ирландия,
Канада, Мексика, Ұлыбритания және Франция сынды елдердің бухгалтерлерінің
келісімге келуімен іске асырылды.Алғашқы уақытта, яғни Қаржылық есеп беру
стандартының халықаралық комитеті құрылған кезде оның ұрамына жоғарыда
аталған елдерден жеті білікті маман алынған болатын.Ал бүгінгі күні оның
құрамында бұл аталған елдерден басқа Үндістан, Малазия, Оңтүстік Африка
Республикасы, Швейцария, Зимбабе және тағы басқа елдердің өкілдері
бар.Қаржылық есеп беру стандартының халықаралық комитеті өздерінің жарыққа
шыққан жаңа стандарттары мен басқадай нұсқаулары, ережелері және
түсініктері үшін табыс алып отырады.Сонымен қатар бұл комитетке
бухгалтерлердің халыөаралық федерациясы, қаржылық институттар, бухгалтерлік
фирмалар және басқадай ұйымдар қаржылық көмек көрсетіп отырады.
-3-

Халықаралық қаржылық есеп берустандарттарының негізгі мақсаты – мына
төмендегілерді орындай отырып, қаржылық есеп беруге қол жеткізу:
- қаржылық ақпаратты құру барысында қажетті міндеттер;
- ақпараттық жүйені құру принциптері;
- осы ақпараттардың сапалық сипаттамалары;
- қаржылық есеп берудің элементтері;
- өлшеу және мойындау критерийлері.
Қаржылық есептің мақсаты – кәсіпорынынң қаржылық жағдайы туралы және
қаржылық жағдайының өзгеруі туралы ақпараттар беру. Сондай-ақ ұйымның
қаржылық есебінде мыналарға қажетті ақпараттық мәліметтердің болуықажет:
1. қаржы салымын жасау және несие беру туралы шешім қабылдауға қажетті
мәлімет;
2. ұйымның алдағы кезеңдегі ақшалай айналымын бақылауға қажетті
мәлімет;
3. ұйымға берілегн ресурстармен байланысты міндеттерін бағалауға
қажетті мәлімет;
4. басқару органдарының жұмысын бақылауға қажетті мәлімет;
Қаржылық есеп ұйымның бухгалтерлік ақпараттарының алғашқы тартылым
құралы болып есептеледі. Ал бұл қаржылық есеп бухгалтерлік есептің жеті
элементінен құралады. Элементтердің алғашқы үштігінің қатарына ұйымның
баланысында көрсетілетінактивтері, меншікті капиталы және
міндеттемесіжатқызылады. Қалған төрт элементі кәсіпорынның қаржы-шаруашылық
қызметі туралы есебінде көрсетілетін табыс, шығын, пайда және зиян деп
аталатынтоптардан тұрады.Қаржылық есеп беру тұжырымдамалары (концепциялары)
шешім қабылдау үрдісінде көрсетілетін бухгалтерлік ақпараттардың
қажеттілігін анықтайды және оны бекітеді.Есеп тұжырымдамасын (концепциясын)
жалпы және жеке – деп екі түрге бөлуге болады.
- Жалпы тұжырымдама бұл бірнеше елдің бухгалтерлік есеп туралы
көзқарасын білдіреді;
- Жеке тұжырымдама тек қана бір елдің өз ішінде жүргізілетін
бухгалтерлік есеп туралы көзқарасын білдіреді.
Тұжырымдамалар халықаралық бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
стандартында қарастырылған бухгалтерлік есеп принциптері, есеп
саясаттары,есеп берулер негізінде құрасырылады.Бұған дейін айтылып
жүргендей қазіргі таңда бухгалтерлік есептің әлемдік теориясында, сондай-ақ
тәжірибесінде екі негізгі, жалпы деп аталатын континентік (еуропалық) және
америкалық тұжырымдама қатар жүргізіліп келеді.
Бухгалтерлік есептің континенттік (еуропалық) тұжырымдамасы кәсіпорынның
жұмысына мемлекеттің ықпал етуімен және араласуымен түсіндіріледі. Бұл
бойынша сол елдегі қызметатқаратын барлық ұйымдар мемлекет бекіткен шоттар
жоспары және басқа да нормативті құжаттар бойынша жұмыс істеуі тиіс.

-4-
Сондай-ақ кәсіпорынның бухгалтерлік есеп берудегі қолданылатын
ақпараттық мәліметтері бұл континенттік (еуропалық) тұжырымдамасы бойынша
салық органының және басқа да мемлекеттік органдардың қажеттілігін
қамтамасыз ететіндей болуы керек. Дүние жүзінде бұл модельді қолдап отырған
және оның негізінде өзінің кәсіпорындары жұмыс жүргізіп отырған елдердің
қатарына Австрияны, Германияны, Жапонияны және басқа да Еуропа елдерін
жатқызуға болады.
Америкалық тұжырымдаманың континенттік ( еуропалық) тұжырымдамадан
өзгешелігі, бұл модельде кәсіпорынның бухгалтерлік есеп берудегі
мәліметтері негізінен қаржы салымшылары мен несие берушілердің қажеттілігін
қамтамасыз етуге арналған. Бұл жағдайда ұйымның салық жүйесі қаржылық
есептен бөлек және оған тәуелсіз шешімін тауып лтырады. Бүгінгі таңда бұл
модельді АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Голландия, Австралия, Үндістан (Индия),
Оңтүстік Африка Республикасы және тағы басқа елдер қолданып отыр.
Міне, осы жоғарыда айтылғандарды қорытындылайтын болсақ, әрбір ел өзінің
бухгалтерлік есебін континенттік (еуропалық) немесе америкалық тұжырымдама
бойынша жүргізуі мүмкін екендігі анықталады.Біздің еліміздегі ұйымдардағы
бухгалтерлік есеп Кеңес Одағы тұсында континенттік (еуропалық) тұжырымдама
(концепция) бойынша жүргізілгендігі белгілі. Бүгінгі күннің өзінде осы
қалыптасып қалған модель өз күшін жоймай келеді. Яғни барлық
кәсіпорындардың есеп жұмысы мемлекеттің басшылығымен салық органының
қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында жасалынып отырады. Әйтсе де 1997
жылдан бастап елдегі барлық ұйымдардың бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізудің
ережесі, бағыты болып саналатын Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
стандарттары Американдық (халықаралық) бухгалтерлік есеп стандарттарына
барынша жақындатылып жасалғандығын атап өтуге болады. Сонымен қатар, біздің
еліміз халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына көшуге бетбұрыс жасап
2003 жылдан бастап еліміздегі ірі кәсіпорындар өз есептерін халықаралық
стандарттың талаптарына сай етіп жүргізу керектігін қабылдады. Біріншіден –
осы тұрғыдан, ал екіншіден елдегі қазіргі экономикалық жағдайға сәйкес
болса екерек, еліміздегі кейбір ұйымдардың қаржылық есеп берулері соңғы
кездері қаржы салымшыларын (инвесторларлы) ақпараттық мәліметтермен
қамтамасыз етуге негізделіп жасалып отыр.

-5-

Кәсіпорын есеп саясаты
Бухгалтерлік есептің жоспары шаруашылық операцияның бухгалтерлік счеттардды
көрсету үшін пайдаланған құрал жалпы типтік счеттар жоспары бойынша әрбір
шаруашылық субъектері өздерінің шаруашылықтарының ғөлемі орындаған
жұмыстары және оларда болатын шаруашылық операцияларына байланысты жұаыс
счеттар жоспарын жасайды. Әр шаруашылық өзінің бухгшалтерлік есебін
жүргізу үшін сол шаруашылықтың есеп саясаты бухгалтерлік есеп заңына
бухгалтерлік стандарттарға методикалық рекомендацияларға типтік
бухгалтерлік счеттарға және де басқа үкіметтің және ұлттық банктің
шығарған ережелерін басшылыққа ала отырып солардың негіі жасалады.
Шаруашылық есеп саясаты сол шаруалардың бухгалтерлік немесе қаржылық
есебін жүргізу тәртібін жүргізу үшін қолдану әдістерін және негізгі есеп
қағидаларын анықтайды. Барлық шаруа бухгалтерлік есеп қаржылық есеп сол
шаруалардың есеп сол шаруалардың есеп саясатына сәйкес жүргізілуге тиіс.
Шаруашылық есеп саясатына бухгалтерлік шоттың жұмыс жоспары сол
шаруашылықтың есеп саясаты мынадай негізгі 3 аспекттіні қамтиды.
1.Бухгалтерлік есепті методикалық жағынан қамтамасыз ету
2.Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
3.Бухгалтерлік ескепті технологиялық жағынан қамтамасыз ету.
Негізінде методикалық басқару 4 деңгейлі нормативтік құқықтық
базадан тұрады.
1.Есеп заңы
2.Бухгалтерлік есеп және аудит ұлттарының шығарған стандарттары. Стандарт
негізінде меншіктік бағдарламаларын орындау үшін қолданатын халықаралық
бухгалтерлік есеп тәжірибесінде қолданатын принцптерді қолдану арқылы
жүргізу
3.Бухгалтерлік стандартты қолданыстағы методикалық рекомендациялар мен
инструкциялар.
4.Есеп саясатын құрастырудағы қөабылдайтын негізгінормативтік
құжаттар.Метдиканы қамтамасыз етуге мыналар анықталады:
1.Типтік план бойынша бухгалтерлер жұмыстар жоспарын жэасау, сол жұмыс
шоттары бойынша шаруашылықты басқарып ұйымдастыру үшін және шаруашылық
мәліметтерін сыртқы пайдаланушылвар үшін аналитикалық және синтетикалық
субъсчеттар анықтау.
2.Шаруашылықта қолданатын арнайы және әр салымдарды қамтитын бастапқы
құжаттардыбелгілейді.
3. Шаруашылықты күнделікті ағымдағы бақылау жұмыстар жүргізу моделін жасау.
4. Шаруашылықтың міндеттемелері мен бағалау және инвентаризация жүргізудің
технологиясын жасау.
5. Құжат айналымнық ережесін мәліметтерін қорыту және мәлімет жинау
жолдарын анықтау.
-6-
Шаруашылықта бухгалтерлік есепті аспекті ұйымдастыру негізінде сол
шаруашылықтыңбухгалтерлік есептің қай формада жүргізуді анықтайды.
Бухгалтерлікқұрлымын қандай бөлімнен тұратындығын жәнебухгалтерлік персонал
орындайтын міндеттемелерін анықтау. Бухгалтерлік есеп негізінде басқару
және қаржылық ескепті ұйымдастыру бөлімінде мына обьектілер есепке алынады.
- Негізгі құралдар
- Материалдық емес активтер
- Тауар материалдық запастар
- Ақша қаражаттары
- Есеп айрысу жұмыстары
- Уставтық капиталды есептеу
- Басқа да активтер мен пассивінде есепте жүргізіледі.
Бұл бөлімінде бас кітап толтыру, баланс жасау, қаржылық есеп жасау, салық
есебін жүргізу, бюджетпен есеп айрысу жұмыстары жүргізеді. Қаржылық
бухгалтерия басқару бухгалтериясына өнім өндіру мен байланысты шығындарды
қорытындылап береді. Басқару есеп бөлімінде сол шаруашылықты басқару үшін
керекті мәліметтер дайындап өндіріс немесе өндірістік есеп жүргізеді,
өндірістік есеп негізінде шаруашылықта өндірістік өнімдермен орындайтын
қызметтері мен жұмыстарына кеткен шығындарды бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру үшін әр бухгалтердің орындайтын есеп қызметтерінің орындайтын
міндеттерін тағайындау мынадай 3 түрге бөлінеді.
1 Міндеттемелер әрбір есеп бөлімдеріне қарай бөлінеді:
А) есеп айрысу
Б)өндірістік бөлім
В) сату бөлімі
Г) жалпы білім
2. Функционалды есеп персоналдардың бөлуі бұл әдісте бір-бір есеп топтары
бірыңғай есеп жұмыстарының бірге жүргізеді. Бухгшалтер персоналдарын
орындайтьын міндеттемелерін тағайындау үшін олардың орындайтын қызметінің
инвенторизациясынжасау керек. Бухгалтерия жұмыстарын ұйымдастыру түрлері
және онда істелген есеп қызметін сол шаруашылықтың көлеміне жәнге
техникалық құралдармен қамтамасыз етуінебайланысты.
3 техникалық қамтамасыз ету. Бухгалтерлік техникалық қамтамасыз ету
дегеніміз- ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.