Меншікке қарсы қылмыстың түрлері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:
І. Кіріспе бөлім
Меншікке қарсы қылмыстар
ІІ. Негізгі бөлім
1. Меншікке қарсы қылмыстың түрлері
2. Бөтеннің мүлкін талан – таражға салудың түсінігі
3. Талан – тараждың нысандары
➢ Ұрлық
➢ Алаяқтық
➢ Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иелеіп алу немесе ысырап ету
➢ Тонау
➢ Қарақшылық
4. Талан – тараждың түрлері
5. Талан – тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстар
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланыған әдебиеттер.

МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ

Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша Қазақстан
Республикасыңца мемлекетгік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей
қорғалады (6-баптың 1-тармағы). Меншік субъектілері мен объектілері, меншік
иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау
кепілдіктері заңмен белгіленеді (6-баптың 2-тармағы).
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 188-бабына сәйкес меншік
құқығы дегеніміз субъектінің заң құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын
өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену, пайдалану және оған билік ету
құқығы болып табылады.
Меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз қалауы бойынша кез келген
әрекетгер жасауға, соның ішінде бұл мүлікті басқа адамдардың меншігіне
беріп, иелігінен шығаруға, өзі меншік иесі болып қала отырып, оларға
мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі өз өкілеттігін
тапсыруға, мүлікті кепілге беруге және оған билік ету жөніндегі өз
өкілеттігін тапсыруға, мүлікті кепілге беруге және оған басқа да әдістермен
ауыртпалық түсіруге, оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы (АК 188-бабының
3-тармағы).
Осыған байланысты меншік иелерінің заңды құқықтары азаматтық құқықтық
нормамен, сондай-ақ меншік құқығына қоғамға қауіпті іс-әрекет арқылы қиянат
жасалғанда қылмыстық құқық нормасы арқылы да қорғалады.
Қылмыстық құқық нормасы бойынша меншік иесінің құқығы меншік
нысандарына қарамастан қылмыстық құқыққа қол сұғушылықтан тең қорғалады.
Меншік нысандарының барлық түрлерінің қылмыстық қүқықтық қорғалуы үшін
қылмыстық заң олар үшін қылмыстықжауаптылықтың негізін, шегін және қол-
данылатын санкция түрлерін бірдей етіп белгілеген. Меншік ны-сандарының тең
қорғалуы үшін: қылмыстық заң біріншіден — әр түрлі меншік нысаңцарына, қол
сүғылатын үқсас іс-әрекеттерді бірыңғай саралауды белгілеген;
екіншіден—меншікке оның нысан-дарына қарамастан қол сүғушылық
үшін—қылмыстың ауырлата-тын немесе аса ауырлататын белгілерін де бірдей;
үшіншіден меншік нысандарына қарамастан оған қылмысты қол сүғушылық үшін
занда жазаның бірдей түрлері және шегі белгіленген.
Меншікке қарсы қылмыс деп мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне
залал келтіре отырып немесе залал келтіру қаупін тудырумен байланысты
Қылмыстық кодексте көзделген нысандар арқылы жасалатын қасақаналық немесе
абайсыздық іс-әрекетгерді айтамыз.
Меншікке қарсы қылмыстардың топтық объектісі меншік иесінің иелену,
пайдалану немесе оған билік ету қүқығын қүрай-тын меншікке байланысты
қоғамдық қатынастар болып табы-лады.
*
Осы топқа кіретін қылмыстардың тікелей объектісі — мен-шіктің нақты бір
нысавд — мемлекеттің, қоғамдық үйымдардың, бірлестіктердің немесе басқа
үйымдардың, жеке түлғалардың меншігіне қол сүғу болып табылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың заты болып — азаматтық қүқық бойынша меншік
объектісі деп танылған кез келген бұйым-дар мен мүліктер танылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың затына адам еңбегі арқылы жасалған кез келген
материадцық дүниелер, заттар жатады. Осыған байланысты адамның ақыл-ойы,
идеясы, заттық белгісі бол-мағавдықтан осы қылмыстардың заты болып
табылмайды. Сон-дай-ақ затгық белгісі жоқ болғандыктан электр немесе жылу
энер-гиясы да меншік затына жатпайды. Меншікке қарсы қылмыстар-дың затына —
ақша, бағалы қағаздар, сондай-ақ азаматтық айна-лымнан алынбаған басқа да
қозғалмалы немесе қозғалмайтын мүліктер жатады. Жер қойнауы, су көздері,
өсімдіктер мен жан-уарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар, республикалық
бюд-жет қаражаты, мемлекеттік қазына, алтын, алмас, валюта қоры, мәдениет
және табиғат ескерткіштері меншік затына жатпайды.
Меншікке қарсы қылмыстардьщ объективтік жағы кінәлі адам-ның бөтеннің
мүлкін өзінің немесе басқа адамның пайдасына заң-сыз, тегін айналдыру үшін
қүқыққа қайшы түрде алып қоюы ар-қылы сипатталады.
Меншік иесіне немесе өзге де иеленушіден кінәлі адамның бөтеннің мүлкін өз
иелігіне заңсыз алуын алып қою деп білеміз.
Меншікке қарсы қылмыстардың объективтік жағы негізінен белсенді әрекетгер
арқылы жүзеге асырылады, тек қана бөтённің мүлкін абайсызда жою немесе
бүлдіру құрамының кейбір тәсілдері ғана әрекетсіздік арқылы жүзеге
асырылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың көпшілігі материалдық қыл-мыс қүрамын құрайды,
олардың объективтік жағы занда көрсе-тілген үш элементтен: қүқыққа қайшы іс-
әрекеттерден; қылмыс-тық қүқықтық норма диспозициясында көрсетілген
мүліктік зиян ретіндегі зардаптан; сондай-ақ қүқыққа қайшы әрекет пен орын
алған зардаптың арасывдағы себепті байланыстан түрады.
Қарақшылық (179-бап), қорқытып алушылық (181-бап), авто-мобильді немесе
өзге де көлік қүралдарын үрлау мақсатынсыз заңсыз иелену (185-бап)
формальдық қылмыс құрамы болып та-былатындықтан олардың аяқталу сәті занда
көрсетілген құқыққа қайшы іс-әрекеттерді істеген уақыттан бастап, қылмыстың
зар-дабының болуына қарамастан-ақ аяқталған деп танылады.
Меншікке қарсы қылмыстар субъективтік жағынан негізінен кінәлінің тікелей
қасақаналық түрі арқылы жүзеге асырылады, тек бөтен адамның мүлкін
абайсызда жою немесе бүлдіру (188-бап) кінәнің абайсыздық нысаны арқылы
істеледі.
Меншікке қарсы қылмыстардың субъективтік жағының міндетті белгілеріне —
пайдакүнемдік ниет және мақсат жатады.
Меншікке қарсы қылмыстардың субъектісі болып 14-ке тол-ған адамдар
танылады. Бүған жататындар: үрлық (175-бап), тонау
(178-бап), қаракдіылық(179-бап), қорқытыпалушылық(181-бап), ауырлататын мән-
жайлар кезінде автомобильді немесе өзге де келік қүралдарын үрлау мақсагын
көздемей заңсыз иелену (185-бап-тың 2,3,4-тармақтары), ауырлататын мән-
жайлар кезінде мүлікті қасақана жойғаны немесе бүлдіргені (187-баптың 2,3-
тармақта-ры) үшін қылмыстарды істеу.
Ал 16-ға толған адамдар сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алғаны
немесе ысырап еткені (176-бап); алаяқгығы (177-бап), ерекше қүвды заттарды
үрлағаны (180-бап), алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік
залал келтіргені (182-бап); көрінеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып
алғаны не-месе сатқаны (183-бап), авторлық және сабақтас қүқықтарды бүзғаны
(184-бап), өнертабыстарға, пайдалы модельдерге, өнер-кәсіптік үлгілерге,
селекциялықжетістіктерге немесе интеграл-дық микросхемалар топологияларына
құқықтарды бүзу (184-1-бап), автомобильді немесе өзге де көлік қүралдарын
үрлау мақса-тынсыз заңсыз иеленгені (185-баптың 1-тармағы), жерге заттай
қүқықтарды бүзғаны (186-бап); ауырлатпайтын жағдайда бетен адамның мүлкін
қасақана жойғаны немесе бүлдіргені (187-бап-тың 1-тармағы); бетен адамның
мүлкін абайсызда жойғаны неме-се бүлдіргені (188-бап); қылмыс құрамдарын
істегені үшін қыл-мыс субъектісі болып танылады.
Меншікке қарсы қылмыстар іс-әрекетгің істелу тәсіліне және қылмыстық ниетке
қарай бірнеше түрге бөлінеді.
Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің 6-тарауывдағы қыл-мыстар пайдакүнемдік
ниеггің орын алғанына немесе жоқ болуы-на байланысты пайдакүнемдік немесе
пайдакүнемдік емес болып бөлінеді. Өз кезегівде пайдакүнемдік қылмыстар
талан-тараждар және меншікке қарсы басқа да пайдакүнемдік қылмыстар болып
екі топқа бөлінеді:
талан-таражға — ұрлық (175-бап); тонау (178-бап); қарақшы-лық (179-бап);
алаяқтық (177-бап); сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп кету немесе
ысырап ету (176-бап) жатады.
Меншікке қарсы басқадай пайдакүнемдік қылмыстарға ерек-ше қүнды заттарды
талан-таражға салу (180-бап); қорқытып алу-шылық (181-бап); автомобильді
немесе көлік қүралдарын үрлау мақсатынсыз заңсыз иелену (185-бап);
интеллектуалдық меншік қүқықтарын бүзу (184-бап); алдау немесе сенімге
қиянатжасау жолымен мүліктік залал келтіру (182-бап); көрінеу қылмыстық
жолмен табылған мүлікті сатып алу немесе сату (183-бап); жерге заттай
қүқықтарды бүзу (186-бап) жатады. Меншікке қарсы пайдакүнемдік емес
қылмыстарға бөтен адам-ның мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру (187-бап);
бөтен адам-ның мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру (188-бап) қүрамдары
жатады.
§2. БӨТЕННЩ МҮЛКІН ТАЛАН-ТАРАЖҒА САЛУДЫҢ ТҮСШІГІ
Заңға сәйкес талан-тараж деп пайдакүнемдік мақсатта айып-тының бөтен
мүлікті осы мүліктің мекшік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре
отырып өзінің немесе басқа адамдар-дың пайдасына заңсыз, қайтарымсыз, тегін
алып қоюын және айналдыруын айтамыз. Осындай завдылық түсінік Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінің 175-бабының ескер-туінде арнайы
көрсетілген.
Осы анықтамаға сәйкес талан-тараждың негізгі белгілерін анықтауға болады.
Талан-тараждың топтық объектісі меншік нысандары қаты-настарының жиынтығы,
ал тікелей объектісі болып меншіктің нақты нысандары, мемлекеттік, жеке,
қоғамдық үйымдардың меншігі болып табылады.
Талан-тараждың заты болып адам еңбегі арқылы істелген ма-териалдық
тұрғыдағы бүйымдар мен заттар, рухани игіліктер, сондай-ақ ақша, басқадай
бағалы қағаздар жатады.
Талан-тараждың затына адам еңбегі сіңбеген, сол арқылы жасалмаған әр түрлі
табиғи байлықтар жатпайды.
Талан-тараждыңобъективтікжағыныңбел гілеріне: 1) мүлікіі алу, 2) мүлікті
заңсыз алу, 3) мүлікті тегін алу жатады.
Бөтеннің мүлкін алу деп осы мүлікті меншік иесінің немесе өзге занды
иеленушінің иелігінен шын мәнівде кінәлінің өзінің немесе басқаның иелігіне
алуын айтамыз. Талан-тараждың тағы бір белгісі оның заңсыз істелуі, яғни
бөтеннің мүлкін заңға қайшы, негізсіз, меншік иесінің немесе өзге де занды
иеленушінің келісімінсіз басқаның иелігіне көшіру, өткізу болып табылады.
Мүлік жөніндегі өзінің нақты немесе болжамды қүқығын өз бетінше жүзеге
асыру талан-таражға емес, өз бетінше билік ету (327-бап) немесе басқа
қылмыс қүрамын құрайды.
Талан-тараждың елеулі белгісі бөтеннің мүлкін тегін алу бо-лып табылады.
Тегін алуға мүліктің ешқандай құнын төлемей алу немесе болмашы күнын төлеу
арқылы, құны бағалы мүлікті әдейі қүнсыз мүлікке алмастыру арқылы алулар
жатады. Бөтеннің
мүлкін тегін алу арқылы — меншік иесіне немесе өзге де занды иеленушіге
тікелей материалдық залал келтіріледі. Осы залал келтірілген уақыттан
бастап қылмыс қүрамы аяқталған деп та-нылады. Келтірілген залалдың мөлшері
талан-таражға үшыраған мүліктің, заттың құнымен есептелінеді.
Қылмыстық кодекстің 175-бабының ескертуінде:
Меншік қүқығында үйымға тиесілі немесе оның қарамағын-дағы бөтен біреудің
мүлкін ұрлау, алаяқтық жасау, иемденіп алу немесе ысырап ету жолымен
жасалған үсақ-түйек ұрлау қылмыс-тық жауаптылыққа әкеп соқпайды. Оны
жасауға кінәлі адам заңға сәйкес әкімшілік жауапқа тартылады. Егер үрланған
мүліктің қүны әрекет жасалған кезде Қазақстан Республикасының занда-рында
белгіленген он еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен аспайтын болса,
ұрлық үсақ-түйек ұрлау деп таны-лады, — делінген. Осыған орай заңмен
белгіленген 10 еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асқан іе-
әрекеттер ғана меншік нысандарына жататын қылмыс болып табылады.
Талан-тараждың міндетті белгілерінің бірі — негізінен заңға қайшы іс-
әрекетімен келтірілген қауіпті зардаптың арасын жал-ғастыратын себепті
байланыс болып табылады.
Талан-тараждың субъективтік жағы кінәлінің тікелей қаса-қаналық нысанымен
сипатгалады.
Субъективтік жақтың міндетті белгілеріне — пайдакүнемдік ниет және
пайдакүнемдік мақсат жатады. Пайдакүнемдік ниет пен мақсаттың орын алмауы —
іс-әрекетті талан-таражды қылмыс қүрамына жатқызуға жол бермейді.
Талан-тараждың субъектісі — 14-ке толған адам, ал иеленіп алу немесе ысырап
ету арқылы талан-таражға салудың субъектісі болып 16-ға толған арнаулы
(сеніп тапсырылған мүлікті иелен-ген, ысырап еткен) адам таншеды.
Қылмыстық заңда бөтеннің меншігіне қылмысты түрде қол сүғу үшін жауаптылық
меншік қатынастарына қол сүғу тәсіл-деріне байланысты дараланып, жікке -
нысанға бөлінеді, Бөтен мүлікті алу ашық немесе жасырын, күш қолданып
немесе күш қолданбай, алдау немесе сенімге қиянат жасау тәсілдері арқылы
жүзеге асырылуы мүмкін. Мүлікті алудың осындай тәсілдері істелген іс-
әрекеттің қоғамға қауіптілігіне тікелей әсер етеді, сондықтан заң шығарушы
қазіргі қолданылып жүрген қылмыс-тық заңца талан-тараждың мынадай алты
түрлі нысавдарын атап көрсеткен: ұрлық, тонау, қарақшылық, алаяқтық, сеніп
тапсы-рылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету.
Қылмыстық кодекстің 175-181-баптарындағы бірнеше рет жасал-ған қылмыс деп
осы баптарды, сондай-ақ Қылмыстық кодекстің 248,255,260-баптарында
көзделген бір немесе одан да көп қыл-мыстардан кейін жасалған қылмыс
танылады. Бұрын істеген қыл-мысыныңаяқталғаны немесе қылмысқа
даярланғавдығы, оқтал-ғавдығы я болмаса қылмысқа кез келген рөлді атқаруға
бірлесіп қатысуы да қылмысты бірнеше мәрте істегендік деп танылады.
Созылмалы, жалғасқан қылмыстар бірнеше рет жасалған қыл-мыс деп саналмайды.
Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайларға, қоймаға заңсыз кірумен
жасалған ұрлық.
Тұрғын жай дегеніміз адамдардың тұрақты немесе уақытша тұруына арналған
немесе олардың демалуға, мүлікті сақтауға, адамдардың басқа да
мұқтаждықтарын өтеуге арналған (қойма, бажон, әйнектелген дәліз)
құрылыстарды айтамыз. Адам тұруға арналмаған құрылыстар тұрғын жай деп
танылмайды) Мысалы: шаруашылық қоймалары, мал қамайтын сарай, погреб және
т.б.). Қызметтік немесе өндірістік үй-жай дегеніміз адамдарды немесе
материалдық игіліктерді уақытша немесе тұрақты орналастыруға арналған
құрылыстар болып табылады. Бұған жататындар: за-уыт, цех, корабль, сақтық
кассалары, мұражай, байланыс бөлім-вдесі, магазин, театр, оку орывдары,
спорт құрылыстары және т.б.
Қоймаға—тұрақты немесе уақытша материадцық игіліктерді сақтайтын, қоршалған
немесе қоршалмаған күзетаен қамтамасыз етілген, сондай-ақ осы мақсатқа
қызмет ететін арнаулы (сейф, вагон, кассалық аппараттар, контейнер) сияқты
объектілер жа-тады.
Көрсетілген объектілерге заңсыз кіру деп түрғын, қызметтік немесе
өңцірістік үй-жайға бөтеннің мүлкін жасырын үрлау мақ-сатымен кіруді
айтамыз. Бүл жерде бөтеннің мүлкін үрлау мақ-саты көрсетілген объектілерге
заңсыз кірудің итермелеуші күші болуы керек. Түрғын, қызметгік немесе
өндірістік үй-жайға, қой-маға өзінің қызмет бабына немесе атқаратын
жүмысына, сол объектілерге яки біржолғы кіруге занды негізі болуына байла-
нысты кіріп, үрлық жасау заңсыз кіру ретівде саналмайды.
Үрлықтың аса ауырлататын түрі үйымдасқан топпен жасал-ған ұрлық болып
табылады.
Егер қылмысты бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бүрын біріккен
адамдардың түрақты тобы жасаса, ол үйымдас-қан топ жасаған үрлық деп
танылады (ҚК-тің 31-бабының 3-тар-мағы).
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының "Бөтеннің мүлкін заңсыз иемдену
жөніндегі істер бойынша сот тәжірибесі тура-лы" 2003 жылғы 11 шідцедегі №8
нормативтік қаулысывда ¥йым-дасқан қылмыстық топқа бірнеше қылмыс
жасамақшы оймен ал-дын ала біріккен екі немесе одан да көп адамнан түратын
түрақты топ жатады,1 сонымен бірге олар қылмыс істеуге жоғарғы дең-гейдегі
үйымшылдығымен, мүқият дайындығымен, қатысушылар-дың өзара рөлдерден
бөлісуімен айрықшаланады деп көрсе-тілген. Үйымдасқан топ болып үрлық
жасағавдардың әрекеті то-пқа кіргендердің атқарған рөддеріне қарамастан,
қьшмыстың қоса орывдаушылары болып танылып, олардың әрекеті Қылмыстық
кодекстің 31-бабына сілтеме жасалмастан, тікелей Қылмыстық кодекстің 175-
бабы 3-тармағының а тармақшасымен сараланады.
Үрлықтың аса ауырлататын тағы бір түрі — ірі мөлшердегі үрлықболып
табылады. Ірі мөлшердегі үрлықтыңтүсінігі Қыл-мыстық кодекстің 175-бабының
ескертуінің 2-тармағында арнайы берілген. Осыған орай осы 6-тараудың
баптарывдағы ірі мөлшер немесе ірі залал деп қылмыс жасалу сәтіне Қазақстан
Республи-касының завдарымен белгіленген айлық есептік көрееткіштен бес жүз
есе асып түсетін мүліктің қүны мен залалдьщ мөлшері таны-лады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 8 шілдедегі №8
нормативтік қаулысына және ҚР Жоғарғы Соты-ның 2003 жылғы 19 желтоқсаңцағы
2003 жылғы 11-шілдедегі №8 қаулысына өзгеріс енгізу туралы № 14 нормативтік
қаулыларына сәйкес қылмыс заты болған мүліктің қүны, иесінің оны қавдай
жағдайда сатып алғандығы ескеріліп, қылмыс жасаған сәттегі мемлекеттік
бөлшек, нарықтық немесе комиссиялық бағамен анықталуы тиіс. Бағалы болмаған
жағдайда мүліктіңқұны сарап-шы жасаған қорытынды негізінде анықталады.
Ұрлықтан келген зиянның орнын толтыру кезіндегі оның мөлшері сот шешім
қабылдаған сәттегі бағамен анықталады2.
Жиынтығында ірі мөлшерді қүрайтын бірнеше рет жасалған үрлық Қылмыстық
кодекстің 175-бабы 3-тармағының б тар-мақшасы бойынша сараланады.
¥рлықтың аса ауырлататын тағы бір түрі — үрлық не қорқы-тып алушылық үшін
бүрын екі немесе одан да көп рет сотталған адам жасаған үрлық болып
табылады. Талан-тараждың осы көрсетілген нысандарының әрқайсысы өзінің
ерекшеліктерімен оқшаулану арқылы өзіне ұқсас құрам-дардан ажыратылады.
Сондықтән да талан-тараждың әрбір ныса-нына жататын қылмыс құрамының
завдылық белгілерін дұрыс анықтау осы тұрғыдағы қылмыстарды дұрыс
саралаудың негізгі кепілі болып табылады.
§3. ТАЛАН-ТАРАЖДЫҢ НЫСАНДАРЫ Үрлық (175-бап)
Үрлық дегеніміз бөтен мүлікті жасырын алу, меншік иесінің еркінен тысқары
жағдайда, заңсыз болып табылады.
Объективтік жағынан ұрлық бөтеннің мүлкін жасырын түрде алумен ұштасады.
Бөтен мүлікті жасырын алу екі түрлі — объективтік және субъективтік
белгілер бойынша анықталады. Адамның ешкімге сездірмей, біддірмей әрекет
істеуі арқылы мүлікті жасырын алуы — объективтік белгіге жатады. Үрлық
жасаған адамның мүлікті меншік иесіне немесе өзге иеленушіге сездірмей,
жасырын алу-дамын деген сезімі және осы тәсілмен оны жүзеге асыруды тікелей
тілейтіндігі субъективтік белгіге, яғни кінәлінің бөтен мүлікті жасырын
алуға байланысты іс-әрекетке деген психикалық көзқа-расынбіддіреді.
Осыған байланысты жәбірленуші үйде болмауы себепті оның пәтеріндегі
заттарын алу, жәбірленушіге сездірмей оның қалта-сына түсу, мас адамның,
ұйықтап жатқан адамның немесе өте жастығына, психикалықаурулығына, басқадай
аурулықжағдай-ларына байланысты олардың заттарын алу үрлық болып табыла-ды.
Егер мүндай реттерде жәбірленуші немесе басқа адам бүл әрекеттерді көріп
қалып, ол жағдайды кінәлі адам сезгенімен қылмысты іс-әрекетін одан әрі
жалғастырса, овда оның әрекеті тонауға, ал қылмысты әрекетті кінәлі адам
күш қолданумен не-месе қодцанбақшы болып жалғастырса қарақшылыққа ауысып
кетуі мүмкін.
Зандылық құрылысына қарай үрлық материалдық қүрамға жатады. Сондықтан да
қылмыс қүрамының объективтік жағы-ның белгісі — қылмыстың қоғамға қауіпті
зардабы — мүліктік залал келтіру болып табылады. Осыған байланысты
кінәлінің бөтеннің мүлкін алуымен бірге, оған билік етуге нақты мүмкіндік
алған уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп саналады. Мекеме,
ұйым аумағынан немесе күзетілетін объектілерден мүлікті, зат-ты жасырын
алып шығу әрекеті үрлық жасауға оқталғандық деп саналады. Осындай тәсілмен
үрланған заттарды күзетілетін объектілердің аумағынан алып кетуге қасақана
көмектескен күзетшілер осы қылмысқа қатысушылар ретівде танылады. Егер адам
үрлыққа дайындалу іс-әрекеттерін немесе ұрлық істеуге тікелей бағытталған
дайындалу әрекеттерін тоқтатса, не жасы-рын түрде алған үрлық затын
күзетілетін объектіден, аумақтан шықпай түрып, осы қылмысын ақырына дейін
жеткізу мүмкіндігі бола түрса да оны істеуден өз еркімен бас тартып,
үрланған затты қайтарса овда кінәлінің әрекеті қылмыс істеуден өз еркімен
бас тарту деп танылып, ол қылмыстық жауаптылықтан босатылады (ҚК-тің26-
бабы).
Үрлық субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жаса-лады. Кінәлі адам
бөтеннің мүлкін жасырын түрде заңсыз, тегін алу арқылы меншік иесіне немесе
өзге иеленушіге материалдық залал келтіретінін біледі және сондай тәсілмен
сол залалды келтіруді тілейді. Қылмыс пайдакүнемдік ниет және сондай мақ-
сатпен жүзеге асырылады.
Қылмыстың субъектісі болып — 14-ке толған адамдар таны-лады.
Қылмыстық занда үрлықтың ауырлататын және өте ауырла-татын құрамдары
көрсетілген.
Олар мыналар:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) тұрғын, қызметгік немесе өндірістік үй-жайға, қоймаға заң-сыз кірумен
жасалған үрлық—ауырлататын, ал мынадайы:
а) ұйымдасқан топ;
б) ірі мөлшерде;
в) үрлық не қорқытып алушылық үшін бүрын екі немесе одан да көп рет
сотгалған адам жасаған ұрлық—өте ауырлататын үрлық қүрамдары болып
табылады.
Осы қылмысты бірлесіп жасау туралы күні бүрын уағдалас-қан екі немесе одан
да көп адамдар қатысса, ол адамдар тобы ал-дын ала үрлықты сөз байласып
жасау, адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жасалған ұрлық деп
(175-баптың 2-тар-мағының а тармақшасы) танылады.
Бірнеше рет жасалған үрлық. Қылмыстың бірнеше мәрте жа-салуының түсінігі
Қылмыстық кодекстің 11-бабында берілген.
Осы тараудың баптарында, сондай-ақ осы Кодекстің басқа баптарында үрлық
немесе қорқытып алушылық үшін бұрын сот-талған адам деп осы Кодекстің
175—181,248,255,260-баптарында көзделген бір немесе бірнеше қылмыс үшін
сотталған адам таны-лады (Қылмыстық кодекстің 175-бабының ескертуінің 4-тар-
мағы).
Алаяқтық (177-бап)
Нарықтық экономика жағдайына және кәсіпкерлік қызметтің кең өрістеуіне
байланысты талан-тараждың ең көп тараған ны-саны алаяқтық болып табылады.
Қылмыстық занда Алаяқтық, яғни бөтен мүлікті талан-та-ражға салу емесе
бөтен мүлікке қүқықты алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы алу,—деп
көрсетілген (ҚК-тің 177-бабы).
Алаяқтың заты бөтеннің мүлкі немесе бөтен мүлікке қүқық алу болып табылады.
Объективтік жағынан алаяқтық бөтен мүлікті талан-тараж-ға салу немесе бөтен
мүлікке қүқықты алу занда көрсетілген екі тәсіл арқылы: аддау немесе
сенімге қиянат жасаумен жүзеге асы-рылады. Осы қылмысты жасағанда
жәбірленуші мүлікті қылмыс-керге оған сеніп өз қолымен тапсырады. Алданып
немесе сеніп қалған меншік иесі немесе өзге де занды иеленуші қылмыскерге
мүлкін немесе мүлкіне қүқықты өз еркімен тапсырады.
Алаяқтық жолмен алдау дегеніміз шындыққа жатпайтын фактілерді көрінеу
бүрмалап, жалған хабар беру, мәлімдеме жа-сау, жалған қүжаттар көрсету
арқылы өзін қүқық қорғау орга-нының қызметкері етіп көрсету, әр түрлі
келісімдер бойынша бүйымның, заттың саны, сапасы, бағасы жөнівде көрінеу
шатас-тыру, жалған сенім хаттар көрсетіп, басқа біреуге тиееілі қара-жатты
немесе мүлікке қүқықты алу, осындай әдіспен біреудің үйін, көлігін және
басқа мүлкін сатып, айырбастап жіберу, т.б. болып табылады. Мүвдай реттерде
жасаған қүжатгарды пайдала-ну алдаудың бір тәсілі болып табылғандықтан
кінәлінің іс-әрекеті Кңлмыстық кодекстің 325-бабымен қосымша саралануға
жатпай-ды. Алаяқтың жалған қүжаттарды пайдалануы көп реттерде заң-сыз
зейнетақыны, жәрдемақыны, басқа да төлемдерді алуда жиі пайдаланылады.
Кінәлі адам осы қүжаттарды пайдалану арқылы алаяқтықпен аддауда өзінің
жасы, денсаулық жағдайы, еңбек стажы, орташа айлық, жылдықтабысы туралы
жалған мәліметтер енгізеді. Мүндай реттерде жалған қүжаттарды кінәлінің өзі
жа-
саса, онда оның әрекеті қосымша Қылмыстық кодекстің 325-ба-бымен саралануға
жатады.
Алаяқтықтың екінші бір тәсілі — сенімге қиянат жасау бо-лып табылады.
Сенімге қиянат жасау деп кінәлі адамның меншік иесімен немесе мүліктің өзге
де занды иеленушісімен пайда бол-ған әр түрлі сенімге негіз боларлық
қатынастарды пайдалану ар-қылы олардың мүлкін заңсыз иелену і немесе
иеленуге қүқық алуы болып табылады. Мысалы, кінәлі адамның әр түрлі
азаматтық-қүқықтық келісімдерді пайдалануы: түрмыстық прокат шарты, сауда-
саттыққа қарыз берушілер, белгілі бір жүмысты істеуге, бағып-қағуға
міндеттемелік шарттар болып табылады. Осывдай сенімге ие болу арқылы олар
жәбірленушіге қарсы алаяқтық әре-кеттер істейді.
Алаяқтың қүрамы — материаддық. Оның субъективтік жағы-ның міндетті
белгілерінің бірі қылмыстың зардабы — меншік иесіне мүліктік залал келтіру
болып табылады. Бүл қылмыс кінәлі адамның иелігіне мүліктің заңсыз өтуіне
байланысты не-месе кінәлінің жәбірленушінің мүлкіне заңсыз құқық алған
уақытынан бастап аяқталған деп сараланады.
Субъективтік жағынан алаяқтықтек қана тікелей қасақана-лықпен істеледі және
қылмыс пайдакүнемдік ниетжәне мақсат-пен орывдалады. Бүл қылмыстың
субъектісі де үрлық субъекті-сімен (175-бап) бірдей:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) қызмет бабын пайдаланып жасалған алаяқтық—осы қыл-мыстың ауырлататын
түрі болып табылады. Қылмыстық кодекс-тің 177-бабы 2-тармағының а және
б тармақшаларының маз-мұны ұрлыктың (175-бабы) ауырлататын түрінде
көрсетілген осыған үқсас ұғымдармен бірдей, қызмет бабын пайдаланып жа-
салған алаяқтық деп (177-бабы 2-тармағының а тармақшасы) мемлекеттік
қызметтің немесе коммерциялық, өзге де ұйымдар-дың басқару функциясын
атқарған адамдардың қызмет бабын теріс пайдаланып, бөтеннің мүлкін алдау
немесе сенімге қиянат, жасау жолымен иеленуі немесе соған иелік етуге қүқық
алуы болып табылады.
Алаяқтықтың аса ауырлататын түрлері де (ҚК-тің 177-бабы-ның 3-тармағы)
ұрлықтың аса ауырлататын түрлерімен (175-бап-тың 3-тармағы) бірдей, мазмүны
да үқсас.
Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету (176-бап)
Иеленіп алу немесе ысырап ету — кінәлі адамға тапсырылған бөтен мүлікті
талан-таражға салудың бір нысаны болып табылады.
Қылмыстың объективтік жағы сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иелену немесе
ысырап ету белгілерімен сипатталады. Осыған байланысты бұл жерде талан-
тараждың екі нысаны: иеленіп алу немесе ысырап ету құрамдары туралы сөз
болып отыр.
Иеленіп алу дегеніміз кінәлінің өзіне сеніп тапсырылған бөтеннің мүлкін
өзінің пайдасына заңсыз айналдыруы мақсаты-мен оған заңсыз иелік етуі болып
табылады. Мұвдай ретте иелен-ген мүлік кінәлінің билігінде болады. Ол
меншік иесіне негізсіз қайтарылмайды немесе бөтен адамға берілмейді.
Мүліктің жоғалуы, іріп-шіріп кету, жойылуы, басқа адам-ның ұрлауы
нәтижесінде меншік иесіне қайтарылмаса, онда бүл иеленіп кетуге жатпайды.
Иеленіп кетуді бөтеннің мүлкін уақытша пайдалана түрумен шатастыруға
болмайды. Егер өзіне мүлік сеніп тапсырылған адам оны заңсыз пайдалана
отырып, оны занды иесіне қайтаруға неме-се оның қүньщ төлеуге деген ниетте
болса, онда оның әрекеті иеленіп кету емес, нақты жағдайларға қарай
Қылмыстық кодекс-тің 228,307 немесе 327-баптарымен саралануы мүмкін.
Ысырап етуге кінәлі адамның өзіне сеніп тапсырылған бөтен мүлікті заңсыз
және тегін өзінің пайдалануы немесе басқа біреуге беруі, сыйлауы, сатуы,
қарызға беруі және т.б. әрекеттері жатады.
Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иелену мен ысырап етудің негізгі
айырмашылықтары мынадай: сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленуде кінәлі
адам бөтеннің мүлкін жөнсіз, негізсіз, заңға қайшы әрекеггермен үстап
түрады, иесіне қайтармайды, ал ысырап етуге осы аталған мүлікті әр түрлі
жолмен талан-тараж-ға салуы, пайдаланып кетуі, шашылып-төгілуі, рәсуә
болуы, тегін немесе ақысын алып тарату жатады.
Иеленіп алу мен ысырап етудің ортақ белгісі: екі қылмыс құрамы бойынша да
кінәлі адамға мүлік уақытша сеніп тапсыры-лады; мүлікті талан-тараж жасау
үшін бүл ретте кінәлі адамдар өздеріне берілген мүлікке иеліктерді қылмысты
әрекетке пайда-ланады.
Қылмыстың субъективтік жағы гікелей қасақаналық нысаны арқылы сипатталады.
Кінәлі адам өзіне сеніп тапсырылған бөтеннің мүлкін иеленетінін немесе
ысырап ететінін сезеді және
өз әрекеті арқылы меншік иесіне мүліктік залал келтіргенін күні бүрын
біледі және сондай залалдың болуын тілейді. Бүл жерде кінәлі адам
пайдакүнемдік ниетті басшылыққа ала отырып, заң-сыз бөтеннің мүлкі есебінен
пайда табу мақсатын да көздейді.
Қылмыстың субъектісі болып арнаулы субъект — талан-та-ражға түскен мүлік
өзіне заң, шарт, келісімшарт негізінде немесе қызметтік жағдайына
байланысты сеніп тапсырылған мүлікке қүзыретгі адам танылады.
Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап қүрамының
ауырлататын (176-баптың 2-тармағы) және аса ауыр-лататын түрлері (176-
баптың 3-тармағы) алаяқтықтың ауырла-татын және аса ауырлататын қүрамдары
белгісімен үқсас, солар-ға сай келеді, Сондықтан осы қүрамдағы белгілердің
мәнін қайта-лап ашып көрсетудің қажеті жоқ.
Тонау (178-бап)
Үрлыққа, алаяқтыққа, сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеле-ніп алу немесе
ысырап ету ге қарағанда тонау талан-таражға жа-татын қылмыс нысандарының
қауіпті түрі болып табылады.
Қылмыстық кодекстің 178-бабыңца тонау, яғни бөтен мүлікті ашықталан-
таражға салу деп көрсетілген.
Тонаудыңтікелей объектісі болып бөтеннің мүлкіне қол сүғу болып табылады.
Сонымен бірге тонау көп объектілі қылмысқа жатады, Сондықтан да оның
қосымша тікелей объектісі болып жеке адамның денсаулығы, боставдығы да
жатады.
Тонау объективтік жағынан белсенді әрекет күйівде бөтеннің мүлкін ашықтан
ашықталан-таражға салу арқылы жүзеге асы-рылады. Сондықтан да тонаудың
объективтік жағының ерекшелігі — қылмыстың істелу төсіліне, кінөлінің
бөтеннің мүлкін ашық-тан ашықталан-таражға салуымен ерекшеленеді.
Ашықтан-ашыкталан-таражға салу деп танылу үшін бірінші-ден мсншік иесі
нсмесе өзге де иеленуші, совдай-ақ басқа да адам-дар кінәлінің құқыққа
қайшы әрекеттерін көріп түрумен бірге оның қылмыстық мәнін сезінуі қажет,
екіншіден кінәлі адам осы жағдайларды сезіп, көріп түра отырып, соған
қарамастан қыл-мысты әрекет істеуі қажет.
Егер кінәлі адам талан-таражды жасырын түрде жүзеге асыру ниетіндс болып,
бірақ қылмысты істеу кезінде көзге түсіп қалса, соған қарамастан ол өз
әрекетін ары қарай жалғастырса, онда оның істеген әрскетін тонау деп
бағалау керек. Мүндай ретте, яғни үрлықтың тонауға үласып кетуі — мүлікке
толық иелік ет-кенге дейін жүзеге асырылуы мүмкін.
Тонаудың жиі кездесетін түрі бөтеннің мүлкін жәбірлену-шінің көзінше оған
күш қодцану ниетінсіз тартып алып қашу бо-лып табылады. Тонау бөтеннің
мүлкіне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.