КАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ КАУШСІЗДІПНЕ еҚАРСЫ КЫЛМЫСТАР

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

МЕМЛЕКЕТТІҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚАУІПСІЗДІГІНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР
§1. МЕМЛЕКЕТТЩ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҮРЫЛЫСЫ МЕН ҚАУІПСІЗДІПНЕ ҚАРСЫ
ҚЫЛМЫСТАРҒА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
Қазакстан Республикасының жаңа Кылмыстык кодексінде ескі кылмыстық
кодекстегі мемлекеттік кылмыстар деген ұғым мемлекеттің конституциялык
кұрылысы мен қауіпсіздігіне қарсы кылмыстар деген жаңа ұғыммен
алмастырылған. Бұл тұрғыдағы қылмыстардың топтык, объектісі мемлекеттің кон-
ституциялық құрылысы мен кауіпсіздігіне байланысты қоғам-дық катынастарды
қорғау болып табылады. Қылмыстық ко-декстегі жаңартылып, жетілдіріліп
берілген бұл қылмыстык кұкыктык нормалар Қазақстан Республикасынын, 1996
жылғы 30 тамызда кабылдаған Конституциясында көрсетілген, байн-ды етілген
конститудиялық кұрылысты, қоғамның ішкі, сыр-тқы кауіпсіздігін, саяси,
экономикалык жүйесін қорғау болып табылады.
Тікелей объектісіне байланысты бұл тарауға енген кылмыс-тар мынадай
түрлерге бөлінеді:
Қазақстан Республикасының сыртқы кауіпсіздігіне карсы кылмыстар:
мемлекетгік опасыздық(165-бап); шпиондык (166-бап).
Казақстан Республикасының саяси жүйесіне карсы қыл-мыстар: мемлекет
немесе коғам кайраткерлерінін өміріне кас-тандық жасау (167-бап); өкіметті
күшпен басып алу немесе екіметті күшпен ұстап тұру (168-бап); карулы бүлік
(169-бап).
Қазакстан Республикасының конституциялык құрылысын күшпен кұлатуға
немесе бұзуға шакыру (170-бап).
Қазакстан Республикасынын экономикалык, кауіпсіздігі мен корғаныс
қабілетіне қарсы кылмыстар: диверсия (171-бап); жұмылдыруға шақыруцан
жалтару (174-бап).
Мемлекет күпиясын сактауға кол сұғатын қылмыстар: мем-лекетгік
кұпияны жария ету (172-бап); мемлекетгік кұпиясы бар кұжаттарды жоғалту
(173-бап).
§2. КАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ КАУШСІЗДІПНЕ еҚАРСЫ КЫЛМЫСТАР
Мемлекеттік опасыздык (165-бап).
Өз Отанына саткындык жасау әруакытта да ен ауыр мемле-кеттік кылмыс
ретінде карастырылған, Кдзак ССР-інің 1959 жылғы Қылмыстык кодексінде
мұндай қылмыстың атауы -Отанға опасыздык, деп көрсетілген еді. 1997 жылғы
Қылмыс-тык кодекс бұл атауды Мемлекеттік опасыздық деп жаңа атау-мен
алмастырды. Өйткені Отан деген ұғым мемлекеттік емес аумақтык ұғымды, яғни
адамның туған жерін 'бейнелейтін ұғым ғана еді. Қазақстан Республикасының
азаматы болып онын. ау-мағынан сыртқары жерде тұрған Кдзақстан
Республикасыңын азаматтығын алған кез келген ұлттың өкілі танылатыны бар-
шаға аян. Осыған байланысты дүниежүзілік құқық стандартга-рына сәйкес Отан
деген түсінік мемлекетгік деген түсінікпен алмастырылуы занды құбылыс.
Мемлекетке опасыздык дегеніміз — соғыс уақытында неме* се қарулы
жанжал кезінде жау жағына өтіп кетуден, сондай-ак шпиондык жасаудан,
мемлекетгік құпияны жатқа беруден не Қазақстан Республикасына карсы
дұшпандық әрекет жүргізу-ден, шетелдік мемлекетке, шетелдік ұйымға немесе
олардың өкілдеріне өзге де көмек көрсетуден көрінген, Казақстан Рес-
публикасынын, азаматы Қазақстан Республикасының сырткы қауіпсіздігі мен
егемендігіне нұқсан келтіру немесе әлсірету максатында жасаған қасақана
әрекет (165-бап).
Мемлекеттік опасыздыктың тікелей объектісі — Қазақстан
Республикасының мемлекеттік кауіпсіздігі болып табылады. Мемлекеттің
қауіпсіздігіне оның ең маңызды мүдделері — кон-ституциялық құрылысы,
егемендігі, аумақтықтұтастығы, сыр-тқы және ішкі қауіпеіздігі жатады.
Мемлекетгік опасыздықты жасаған адам басқа бір накты мемлекеттің пайдасына
іс-әре-кеттер істейді.
Конституциялық құрылыстың ұғымы Қазақстан Республи-касы
Конституциясының 1-бөліміндегі Жалпы ережелерде ба-янды етілген.
Конституцияның осы бөлімінде конституциялык құрылыртың басты принциптері,
экономикалык қатынастар, коғамның саяси жүйелері нақтыланған. Осы бөлімде
Қазак,-стан Республикасының мемлекетгік қүрылысы (1-баптың 1-тар-мағы),
республика қызметінің түбегейлі принциптері (1-бап-тың 2-тармагвІ),
республика егемендігінің түсінігі (2-баптың 1-тармағы), мемлекеттік
биліктің бірден бір бастауы халык екендігі (3-баптың 1-тармағы), биліктің
заң шығарушы, атқа-рушы және сот тармактарына бөлінуі (3-баптын 4-тармағы),
идеологиялық және саяси әр алуандылыктыңтанылуы.(5-бап-тың 1-тармағы),
меншіктің әр түрі және оның бірдей қорғала-тыны (6-баптын Г-тармағы) т.б.
мәселелер накты айқындалғаи.
Конституцияда көрсетілген осындай және басқа ереже-лердің мазмұны
конституциялық кұрылыстың мәнін білдіреді.
Республиканың ёгемендігі дегеніміз — ел ішіндегі мемле-кетгік өкімет
билігінің үстемдігі және оның сыртқы саяси жағ-дайларға тәуелсіздігі болып
табылады. Республиканын еге-мендігі оның бүкіл аумағын камтиды (ҚР
Конституциясы, 2-баптың 2-тармағы).
Қазақстан Республикасы Конституциясының 2-бабының 2-тармағына сәйкес
ез аумағыныңтүтастығьгн, оған қол сұғыл-мауын және бөлінбеуін қамтамасыз
етеді. Мемлекеттің аумағы-ның түсінігі, онын, шекарасы, Қазақстан
Республикасынын "Мемлекеттік шекарасы туралы" 1993 жылғы 13 қаңтардағы
арнаулы Заңында көрсетілген.
Мемлекетке опась(здықтың объективтік жағы ҚК-тің 165-бабынын
диспозициясында көрсетілген. Оған жататындар: соғыс уакытында немесе қарулы
жанжал кезінде жау жағына шығып кету; шпиондық жасау; мемлекеттік құпияны
жатқа беру; Қазақстан Республикасына дұшпандык. әрекет жүргізу мақсатымен
шетелдік мемлекетке, шетелдік ұйымға немесе олардың екілдеріне өзге де
көмек көрсету. Осы іс-әрекеттердін, біреуін істеу кылмыстың объективтік
жағынын орын алған-дығын көрсетеді.
Соғыс уакытында немесе қарулы жанжал кезінде жау жағы-на.шығып кету
дегеніміз — Қазақстан Республикасы азаматы-ның жау басып алған аумақта
орналасқан жау жағына өз еркі-мен етуі, жауға кемек көрсетуі, жау жағының
тапсырмасымен өзі тұратын аумакта әртүрлі іс-әрекетгер істеуі; жау жағына
ерікті гүрде шығып кетуі; тұтқын болуы сияқты әрекеттер жа-тады. Жау жағына
өз еркімен ету соғыс уакытында немеде қару-лы жанжал кезінде ғана орын
алады. Бейбіт кездегі мұндай іс-әрекеггер ҚК-тің 330-бабында көрсетілген —
Қазақстан Рес-публикасының күзетілетін мемлекетгік шекарасынан әдейі заң-
сыз етуі қылмыс құрамын құрайды.
Мемлекетке опасыздықтың бұл түрі — Қазақстан Республи-касы
азаматының шпиондык,жасауы болып табылады. Қылмыс-тық кодекстің 166-
бабындашпиондыктыңтүсінігі берілген. Бұл түсінік ҚК-тің 165-бабындағы
шпиондық деген ұғыммен объ-ектісі, объективтік жағы және субъективтік жағы
бойынша ұқсас. Осы екі бапта көрсетілген ұғымның айырмашылығы тек кылмыстың
субъектісінде ғана. Қылмыстык кодекстің 165-ба-бындағы шпиондык субъектісі
— Қазақстан Республикасынын азаматы, ал 166-баптағы субъекті шетелдіктер,
азаматтығы жоқ-тар немесе баска мемлекеттің азаматтары болуы мүмкін. Шпи-
ондыктың түсінігіне Қылмыстың кодекстің 166-бабына талдау жасағанда толық
токталамыз.
Шет мемлекетке, шетелдік ұйымға немесе солардың өкіліне мемлекеттік
кұпияны беру дегеніміз — Қазакстан Республика-сы азаматының мемлекеттік
кұпия болып табылатын мәлімет-терді шет мемлекетке, шетелдік ұйымға немесе
солардын өкілдеріне қасақана түрде хабарлауы болып табылады. Мемле-кеттік
кұпияның түсінігі Казақстан Республикасынын 1999 жылғы наурыздың 15-індегі
"Мемлекетгік кұпия туралы" Заңында көрсетілген. Осы заңға сәйкес "Қазақстан
Республи-касыныңкдуіпсіздігіне нұқсан келтіретін әскери саладағы, сыр-тқы,
саяси, экономикалык, барлау, карсы барлау және опера-тивтік іздестіру
қызметіне байланысты мәліметтер мемлекеттік құпияға жатады".
Мемлекегггік құпияны жатқа беру әртүрлі тәсілдермен -ауызша,
жазбаша, схема түрінде, әртүрлі өнімдердін бейнелері арқылы жүзеге асуы
мүмкін. Мемлекеттік құпияны жатка бер-генде кінәлі адам кызметі немесе
жұмысына байланысты өзі білетін мемлекеттік кұпия мәліметтерді жатқа
береді.
Ал шпиондықта мұндай мәліметтерді кінәлі адам жинай-ды, ұрлайды.
Міне осы белгі бойынша бұл ұғымдар бір-бірінен ажьі-ратылады. Қазакстан
Республикасына қарсы дұшпандык әре-кет жүргізетін шетелдік мемлекетке,
шетелдік ұйымға немесе олардың өкілдеріне өзгедей көмек беруге (шпиондық
жасау мен мемлекетгік кұпияны жатка беруден басқа) мына іс-әре-кеттерді
істеу жатады: шетел барлау агентін паналату немесе оны жалған кұжаттармен,
азык-түлікпен, корғаныс құралда-рымен жабдыктау; баспасез құралдары арқылы
Казакстан Рес-публикасының сырткы кауіпсіздігі туралы, халықаралык. каты-
настардағы онын беделін әлсірететін жалған мәлімдемелер жариялау;
республикаға баскыншылык соғысқа әзірленіп жа-тыр деген жалған жала жабу;
мемлекетаралық соғыс өртін на-сихаттайтын әртүрлі ұйымдарды құр'у,
нәсілдік, ұлттык жікшілдікті тудыратын насихатгы өрістету; Қазакстан Респуб-
ликасын басқа мемлекетгермен кырғи кабак соғыс жағдайына итермелейтін
әртүрлі іс-әрекеттер жасау,
Мемлекетгік опасыздық субъективтік жағынан тек кана тіке-лей
қасақаналық арқылы жүзеге асырылады. Кылмыстык ниет әртүрлі көрініс алады,
бірақта ол қылмысты саралауға әсер ет-пейді.
Кылмыстың субъектісі болып 16-ға толған Казакстан Рес-публикасының
азаматы ғана танылады.
Қылмыстык кодекстін, 165-бабыныңескертуіне сәйкес мем-лекеттік
опасыздыкты, сондай-ак шпиондықты немесе өкіметгі күшпен басып а'лу немесе
өкіметгі күшпен ұстап тұру кылмыс-тарын жасаған адам, егер ол мемлекетгік
органдарға ерікті және дер кезінде хабарлаумен немесе өзгеше жолмен
Қазақстан Рес-публикасының мүдделеріне залал келтіруді болдырмауға
жәрдемдессе және оның іс-әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса,
кылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Шпиондык (166-бап)
Казақстан Республикасы Қылмыстык. кодексінің 166-бабы-на сәйкес
мемлекеттік немесе әскери кұпияны күрайтын мәліметтерді шетелдік
мемлекетке, шетелдік ұйымға немесе олардың өкілдеріне беру, сол сияқты,
оларға бару мақсатында жинау, ұрлау нем.есе сақтау, сондай-ак шетелдік
барлаудыңтап-сырмасы бойынша өзге де мәліметгерді Қазақстан Республика-
сының сырткы кауіпсіздігі мен егемендігіне зиян келтіре оты-рып пайдалану
үшін беру немесе жинау, егер осы әрекеттерді шетелдік азамат немесе
азаматгығы жоқ адам жасаса шпион-дык деп танылады.
Шпиоидыктын. тікелей объектісі болып Қазакстан Респуб-ликасыіІІ.ІІІ
сыртқы қауіпсіздігі танылады. Шпиондықтың за-тыиа скі түрлі моліметтер
жатады: 1) мемлекеттік немесе әске-ри құпиилар; 2) Кдзақстан
Республикасыныңсыржы қауіпсіздігі мен егемендігіне зиян келтіретін өзге де
мәлімеггер.
Шпиондыктын объективтік жағының белгілері: мемлекетгік немесе әскери
құпияны кұрайтын мәліметтерді беру, жинау, ұрлау немесе сактау, сондай-ақ
шетелдік барлаудың тапсырма-сы бойынша өзге де мәліметтерді беру немесе
жинау.
Бұл жерде беру деп осы бапта көрсетілген мәліметтерді ше-телдік
мемлекетке, шетелдік үйымға немеое олардың өкілдері-не кез келген тәсілмен
жеткізу, хабарлау болып табылады.
Хабарлау немесе беру — ауызша, жазбаша, телефон аркы-лы, баска біреу
аркылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Жинау дегеніміз осы бапта көрсетілген мәліметтерді әртүрлі
тәсілдермен (жеке бақылау аркылы; құпия объектілерді сурет-ке түсіру; дыбыс
жазбаларын пайдалану; акшаға сатып алу) табу немесе алу болып табылады.
Үрлау деп заңға кайшы әрекеттермен мемлекеттік, соғыс құпиясы бар
мәліметтерді осы бапта айтылған өзге де мәлімет терді ұйымдардан,
кәсіпорындардан немесе жеке азаматтардан тегін алуды айтамыз.
Кінәлі адамның занда көрсетілген осы мәліметгерді өзі түра-тын мекен-
жайда немесе баска жерде (саяжайда, тоғайда, бау-бакшасында) сактауы да
мүмкін.
Шетелдік барлаудың тапсырмасы бойынша мемлекеттік не-месе әскери
кұпия болып табылмайтын өзге де мәліметтерді жинау, Қазақстан
Республикасының сыртқы қауіпсіздігі мен егемендігіне зиян келтіре отырып
пайдалану үшін берсе немесе жинаса ғана іс-әрекет шпиондық үшін белгіленген
қылмыс құрамын құрайды.
Субъективтік жағынан шпиондык тек қана тікелей кдсақа-налықпен
жүзеге асырылады. Қылмыстың субъектавтік жағы-ның белгісі мемлекеттік
немесе әскери кұпияны, езге де мәліметтерді беру максаты болып табылады.
Шпиондықтың субъектісі болып 16-ға толған шетелдіктер немесе
азаматтығы жоқ адамдар танылады. Субъекті белгісі бойынша бұл кұрамды
мемлекеттік опасыздык құрамынан ажы-ратамыз.
§3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЯСИ ЖҮЙЕСШЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР
Мемлекет немесе коғам кайраткерлерінің өміріне кастандык жасау (167-
бап)
Қылмыстык кодекстін 167-бабында террорлык акт туралы жауаптылық
карастырылған. Осы бапка сәйкес: мемлекеттік немесе қоғамдык қайраткердің
еміріне оның мемлекеттік не-месе өзге саяси қызметіне не нақ сол қызметі
үшін кек алу мак,-сатында кастандык, жасау террорлық акт деп танылады.
Кылмыстың тікелей объектісі болып республиканын саяси жуйесі,
косымша тікелей объектісі мемлекеттік немесе қоғам-дық қайраткердің емірі
болып танылады. Мемлекеттік немесе қоғамдық қайраткердің өміріне
мемлекеттік немесе өзге саяси қызметіне нақ сол қызметі үшін кек алу
мақсатында кастандык жасаудың өзі мемлекетгін саяси жұйесіне, онын жоғары
мем-лекетгік лауазымды адамдарының немесе коғамдык қайраткер-лердің
қауіпсіздігі мен өкілетті билігіне қылмысты кол сұғуды білдіреді.
Мемлекет қайраткері дегеніміз — еліміздің тікелей басқару,
экономикалык, саяси, әлеуметтік саясатымен тікелей айналы-сатын жауапты
мемлекеттік өкімет билігінін лауазымды адам-
дарын айтамыз. Оған жататындар: Республика Президенті, Пар-ламент
депутаттары, Премьер-Министрі, Вице-гтремьерлер, Министрлер, Вице-
министрлер, Жоғарғы Сот терағасы, Жо-ғарғы Сотмүшелері, Конституциялық
Кеңестіңтөрағасы, онын мүшелері, Бас Прокуратураның, Үлттық Қауіпсіздік
коми-тетінің, Қауіпсіздік Кеңесінің жауапты қызметкерлері, облыс-тың
әкімдері және т.б.
Қоғамдық кайраткерлердің катарына әртүрлі қоғамдық ұйым-дардың,
саяси партиялардың жетекшілері немесе көрнекті мүшелері жатады.
Кылмыс объективтік жағынан мемлекетгік немесе қоғамдык қайраткердің
өміріне қастандық жасау арқылы жүзеге асыры-лады.
Кастандық деп мемлекет немесе қоғам қайраткерлерінің өмірін жою
максатымен түрлі тәсілдерді қолдана отырып істе-лген окталіапдык әрекет
немесе сондай адамды өлтіру. Қыл-мысты істеу тәсілдері мен қылмыс істегенде
пайдаланылған құралдар іс-әрекетті саралауға әсер етпейді. Бұлар
жазатағайын-даганда ғана есепке алынады. ҚК-тің 167-бабы келте қылмыс
қүрамына жатады. Қылмыс жәбірленушінін өмірін жоюға бағыт-талған кастандық
әрекетін жасаған уакыттан бастап аяқталған деп есептелінеді. Осы бапта
көрсетілген қылмысты істеуге даярланғандық үшін жауаптылық Қылмыстық
кодекстің 24-бабы І-тармағында көрсетілген ережелерге сай жүзеге асырылады.
Мемлекетгік немесе қоғамдық қайраткердің катарына жат-пайтын
мемлекеттік кызметшілердің, қоғамдық ұйымдардын. өкілдерінің өміріне
қастандық жасалғанда кінәлінің іс-әрекеті адам өлтіру (96-бап) немесе
соттөрелігін немесе алдын алатер-геуді жүзеге асырушы адамдардың өміріне
қол сұғу (340-бап), сот төрелігін жүзеге асыруға немесе алдын ала тергеу
жүргізу-ге байланысты қорқыту немесе күш көрсету әрекеттері (341-бап)
бойынша саралануы мүмкін.
Қылмыс субъективтік жағынан тек қана тікелей касакана-лыкпен
істеледі. Субъективтік жақтың міндетті белгісі болып мемлекеттік немесе
коғамдық қайраткердің оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін
тоқтату мақсаты немесе аталған қызметі үшін кек алу ниеті болып табылады.
Кылмыстың субъектісі болып 16-ға толған азаматтар таны-лады. Осы
кылмыска байланысты 14-ке толған адамдар Қыл-мыстык кодекстін 15-бабының
ережелеріне .сәйкес адам өлтіргені (96-бап) және адам өлтіруге дайындалғаны
және оқта лғаны (24, 96-баптар) бойынша ғана қылмыстык жауапқа тар-тылады.
Осы қылмыстын ауырлататын түрі (167-баптың 2-тармағы) Қазакстан
Республикасының Президентіне қатысты жасалған әрекет болып табылады. Мұндай
әрекет үшін кінәліге қылмыс-тың қоғамдык қауіптілігі мен жәбірленушінің
статусына кдрай көтеріңкі жаза мөлшері белгіленген.
Өкіметті кұшпен басын алу немесе өкіметті күшгіен үстап түру (168-
бап)
Қазакстан Республикасы Қылмыстықкодексінің 168-бабын-да Қазақстан
Республикасының Конституциясын бұзып өкіметті күшпен басып алуға немесе
өкіметті күшпен ұстап тұруға бағыт-талған, сол сиякты Қазақстан
Республикасының конституция-лык құрылысын күшпен өзгертуге бағытталған іс-
әрекеттер үшін жауаптылык көзделген.
Қылмыстың объектісі — республиканың саяси жүйесіне қылмысты кол сұғу
болып табылады.
Қылмыстың объективтік жағын: а) Конституцияны бүзып өкіметті күшпен
басып алу; б) екіметті күшпен ұстап түру не-месе, в) Қазақстан
Республикасының конституциялык құрылы-сын күшпен езгертуге бағытталған іс-
әрекеттер құрайды.
Қазакстан Республикасының Конституциясы бойынша Казақстан
Республикасында билікті ешкім де иемденіп кете алмайды..Билікті иемденіп
кетушілік заң бойынша қудаланады.
Халық пен мемлекет атынан билік жүргізуге Республика Президентінің,
сондай-ак. өзінің Конституциялық өкілеітілігі шегінде Парламенттін. құкығы
бар. Республика Үкіметі мен өзге де мемлекеттік органдар мемлекет атынан
оларға берілген өкілеттіктері шегінде ғана билік жүргізеді (3-баптың 3-
тармағы).
Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен зандар
негізінде заң шығарушы, аткдрушы және сот тар-мақтарына белінген (3-баптың
4-тармағы).
Өкіметті күшпенбасыпалудегеніміз — адамдартобы, ұйымы болып өзіне
тиісті емес өкімет билігін күшпен, қару колданып заңсыз басып алуды
айтамыз.
Өкіметті күшпен ұстап тұру деп — Қазақстан Республикасы
Конституциясы талаптарын бұза отырып өзіне заң бойынша тиісті емес өкімет
билігін күшпен.сактап қалушылықты айта-мыз. Мысалы: Конституциялык
өкілеттік мерзімі біткен билік-тегі адамның, сайлау аркылы өз өкілеттігін
жойған адамнын, күшпен өкіметті ұстап түру әрекеттері.
Конституциялык құрылысты күшпен езгеруге бағытталған іс-әрекеттерге
жоғарғы өкімет билігінің, Парламенттің, Пре-зиденттің өкілетті мерзімін өз
бетінше өзгерту, мемлекепж құрылысты, оның жүйесін әз бетінше күшпен
өзгертуге жаса-лған іс-әрекеттер; Конституцияда көрсетілген өзге де құрылым-
дардың қызметін елеулі түрде өзгертуге бағытталған әрекеттер жатады. Осы
бапта көрсетілген қылмыс құрамы құрылысы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.