Қаржы механизмінің жүйесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Мемлекеттік қаржы саясаты, қазіргі кезеңдегі ерекшеліктері

ЖОСПАР

КІРІСПЕ 3

1 қаржы саясаты мен қаржы механизімінің теориялық негіздері
1.1 Қаржы саясатының мазмұны, міндеттері, мақсаттары мен 5
принциптері
1.2 Қаржы механизімі жүйесінің құрылымы жене оны реформалау 5
1.3 Шет елдердегі қаржы саясаты 10
13
2 Қазақстан Республикасында нарықтық экономикадағы қаржы саясаты
және ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасы қаржы саясатының дамуы
2.2 Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының қаржы саясатын 15
талдау 15

3 Қазақстан РеспубликасынЫҢ ҚАРЖЫ САЯСАТЫНЫҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАлары 19

Қорытынды
22
Қолданылған Әдебиеттер тізімі
29

31

КІРІСПЕ

Қаржы саясаты – мемлекеттің өз міндеттері мен қызметін қаржы саласында
іске асыру үшін жүргізетін нысаналы іс – шараларының жиынтығы. Қаржы
саясаты – экономикалық саясаттың құрамдас бөлігі. Қаржы саясаты, басқа
барлық саясаты сияқты қондырмаға жатады.
Жалпы алғанда экономикалық саясат сияқты, мемлекет қаржы саясатын да
экономикалық заңдардың – қоғамның экономикалық өмірінің құбылыстары мен
процестерінің мәндік, ұдайы қайталанып отыратын, объективті байланыстары
мен өзара тәукелділіктерінің талаптарын басшылыққа алып әзірлейді.
Менің курстық жұмысымның ең басты өзекті мәселелерінің бірі, ол
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикадағы қаржы саясаты және қазіргі
кезеңдегі оның ерекшеліктері. Қаржы механизмі дегеніміз қаржыны
ұйымдастыру, жоспарлау және басқарудың формалары мен әдістерінің жүйесі
болып табылады. Қаржы механизмі арқылы шаруашылық жүргізудің әр түрлі
деңгейлері мен қызмет салаларында экономикалық және әлеуметтік
бағдарламаларын орындауға арналған ақшалай қаражаттардың нысаналы қорларын
қалыптастыру және пайдалану жөніндегі қаржы қатынастары басқарылады.
Қазақстан жағдайында қаржы саясатының міндеті экономиканың
экономикалық өсудің траекториясына көшіру, ұлттық шаруашылықтың құрылымын
одан әрі жетілдіру негізінде шаруашылық өмірді тұрақтандыру, кәсіпкерлік
қызметті дамыту, мемлекттік бөліктің үлесін оңтайландыра отырып, меншікті
реформалау, сырқы экономикалық қызметті ұлғайтып, жандандыру, әлеуметтік
бағдарламаларды қаржыландыру жөнінде шаралар жасап, оларды қаржы механизмі
арқылы іске асыру болып табылады Қаржы механизмі мемлекет белгіленген қаржы
шараларын және нақты, мекен – тұрақты шын нәтижелері қайта түрлендіреді,
өзгертеді. Ұдайы өндіріс нәтижелерінің сан алуандығы экономикалық
(шаруашылық ) механизмінің формалары мен әдістерінің тиісті сан алуандығын
туғызады; қаржы механизмі оның құрамдас және ажырамас бөлігі болып
табылады.
Қаржы саясатының мақсаты-қоғам дамуының аса маңызды қажеттіліктерін
қанағаттандыруға қажет қаржы ресурстарын толық жұмылдыру.
Сондықтан тәуелсіздікке ие болған республиканың қаржы саясатының
міндеті – экономиканы дағдарыстан шығару, халық шаруашылығы құрылымын
өзгерту негізінде шаруашылық өмірді тұрақтандыру, кәсіпкерлік қызметі,
бағаны ырықтандыру, мемлекеттік бөліктің үлесін біртіндеп кеміту жолымен
меншікті реформалау, сыртқы экономикалық қызметті кеңейту және жандандыру
жөнінде шаралар әзірлеп, оларды қаржы механизмі арқылы іске асыру болып
табылады. Республика экономикасының дүниежүзілік шаруашылықпен тоғысуының
механизмін жасау міндеті тұр. Сонымен қатар қаржы саясаты мен механизмі
нарық қатнастарына ену барысында инфиляциядан, жұмыссыздықтан, табыстан
айырылып қалудан халықты әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етуі тиіс.
Республикада аталған бағыттарды жүзеге асыратын тиісті қаржы саясаты
мен механизмі әзірленіп, арнайы бағдарламаны іске асыру жүріп жатыр.
Қаржы механизімінің құрылымын сипаттау үшін оның буындары ретінде
анықталатын жүйелі талдаудың қосалқы жүйесі, блогі, элементі сияқты
ұғымдарын пайдаланған орынды.
Бірінші тараудағы алған тақырыбым әлеуметтік-экономикалық
процестердегі қаржы саясаты мен қаржы механизімінің мәні мен маңызы. Бұл
тарауда бірінші бөлімінде қаржы саясатының мазмұны, міндеттері мақсаттары
мен прициптері, ал екінші бөлімінде қаржы механизімі жүйесінің құрылымы
және оны реформалау қарастырылған
Екінші тарауда Қазақстан Республикасында қаржы саясаты және оны
басқаруды ұйымдастыру. Бұл тараудың бірінші бөлімінде мемлекеттің қаржы
саясатын тиімді жүргізуді ұйымдастыру және басқару, ал екінші бөлімінде
қаржы саясаты, нарықтық экономикада әлеуметтік-экономикалық мәсәлелерді
шешуші процесс қаралған.
Үшінші тарауда Қазақстанның жаңа даму кезеңіндегі мемлекеттің қаржы
саясатын жетілдіру шаралары ашып көрсетілген.
Қаржы саясаты – қаржыны басқарудың түпкі мақсаты, оның нақты нәтижесі;
мемлекетке өзінің қызметтерін орындауды қамтамасыз ету, сайып келгенде
экономиканы тұрақтандыру мен қоғам прогресі үшін жағдайлар жасау мақсатымен
қаржы ресурстарын жұмылдыруға, экономикалық жүйе шеңберінде оларды қайта
бөліп, пайдалануға тиімділіктің белгілі бір дәрежесіне жетуге бағытталған
мемлекеттік шаралардың жиынтығы. Адамдардың саналы, мақсатты қызметі
ретіндегі басқару экономикалық заңдардың объективтік заңдылықтары мен
талаптарына негізделген.
Қазіргі жағдайда жасалынған қаржы саясаты концепсиясының мақсаты
шаруашылықты дамыту, қоғамдық өндіріс тиімділігі барынша арттыру негізінде
халық тұрмысының неғұрлым жоғарғы дәрежесіне жету.

1 қаржы саясаты мен қаржы механизімінің теориялық негіздері

1.1 Қаржы саясатының мазмұны, міндеттері, мақсаттары мен принциптері

Экономикалық дағдарыстан шығу және одан әрі серпінді даму мемлекеттің
сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін. Жүргізіліп отырған қаржы
саясатының басты субъектісі мемлекет болып табылады. Ол қоғамның ұзақ
перспективаға арналған қаржысын дамытудың басты бағыттарының стратегиясын
жасайды және алдағы кезде арналған міндеттерді, қаражаттарды және оған
жетудің жолдарын анықтайды.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны экономикалық заңдылықтардың іс -
әрекетін ескере отырып және қоғамның даму міндеттеріне сәйкес қаржыны
жоспарлы ұйымдастыру болып табылады. Қоғамдық дамудың әрбір кезеңінде қаржы
саясатының өзіне тән белгілері болады, ол экономиканың жай-күйін, қоғамның
материалдық және мәдени өмірінің тоғағы жеткен қажеттіліктерін және басқада
факторларды ескере отырып, түрлі міндеттерді шешеді.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны айтарлықтай күрделі, өйткені ол
шаралардың ауқымды кешенін, оны дәйекті жүзеге асыру стадияларын қамтиды,
олар:
1)экономикалық заңдардың әрекеті, экономиканың жай күйі, қоғамның
әлеуметтік – экономикалық дамуының перспективалары негізінде елдегі
қаржының ғылыми негізделген тұжырымдамасын әзірлеу;
2)экономикалық саясаттың тиісті мақсаттары мен міндеттерін негіздей
отырып, қаржы саясатының стратегиялық және тактикалық шараларын тұжырымдау;
3)белгіленген іс-әрекеттерді қаржы механизмі (экономикалық қайта
құрудың түбегейлігіне қарай оны жаңғырта және түзете отырып) арқылы іс
жүзінде жүзеге асыру.
Осы негізгі үш буынның бірлігі қаржы саясатының мазмұнын анықтайды.
Демек, экономикалық заңдардың іс- әрекетін есепке ала отырып, қоғамды
дамытудың міндеттеріне байланысты қаржыны ұымдастыру мен пайдалану
мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны болып табылады.
Қазіргі кезде қаржы саясатының көмегімен шешілетін басты міндеттердің
қатарына мыналарды жатқызуға болады:
а) елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерекшеліктері негізінде қаржы
ресурстарының неғұрлым мүмкін болатын көлемін жасаудың жағдайларын
қамтамасыз ету;
ә) қаржы ресурстарын қоғамдық өндірістің сфералары арасында, ұлттық
шаруашылықтың секторлары арасында ұтымды бөлу және пайдалану, ресурстарды
белгілі бір мақсаттарға бағыттау;
б) экономикалық дамудың белгіленген бағыттарын орындау үшін тиісті
қаржы механизімін жасап, оны үнемі жетілдіріп отыру.
Елдегі жүргізіліп жатқан реформаларға сәйкес мемлекеттің қаржы саясаты
мен қаржы жүйесінің қызметі нарық жағдайында қажетті қаржы ресурстарын
жұмылдыруға, оларды бюджетке толық және дер кезінде түсіріп отыруға,
әлеуметтік - экономикалық дамудың мемлекеттік бағдарламаларында қаралған
шараларды үздіксіз қаржыландыруға және материал, еңбек және ақша
ресурстарын мақсатты әрі ұтымды пайдалануға бақылауды күшейтуге
бағытталған. Бұл мақсаттар Қазақстан Республикасының әлеуметтік
экономикалық дамуының, қоғамдық өмірдің барлық салаларын қайта құрудың
стратегиясын қаржымен қамтамасыз ету қажеттілігінен туындайды.
Таяудағы мақсат ретінде –мемлекеттік бюджет теңгерімділігіне жету және
экономиканы тұрақтандырудың негізінде ұлттық шаруашылықтың қаржы жағдайын
сауықтыру проблемасын шешу.
Қаржы саясатын жүзеге асырудың негізіне жалпы және жеке (өзгеше)
қағидаттардың толып жатқан қатары қойылуы тиіс.
Қаржы саясатын жүргізгенде оның мына қағидаттарын жүзеге асырудың зор
маңызы бар:
1) қолда бар нақты қаржы ресурстарын негіздей отырып, бюджеттерді
жасау, бекіту және атқару кезінде қоғамдық өндірістің барлық
қатысушыларының, әлеуметтік, ұлттық және кәсіби топтардың мүдделерін
сақтау;
2) қаржы қатнастарының жоспарлы ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
3) қаржы жүйесінің барлық сфералары мен буындарында кірістер мен
шығыстардың теңгерімділігі;
4) қаржы резервтерін жасау (бюджет жүйесіндегі кірістердің шығыстардан
және салалық қаржыларда қаржы резервтерінің асып түсуі);
5) мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілерінің арасында қаржы
ресурстарын оңтайлы бөлу.
Қаржы саясатының тиімділігін қамтамасыз ететін жалпы қағидаттарға
мыналар жатады:
1) объективті экономикалық заңдардың іс- әрекетін есепке алу;
2) нақты тарихи жағдайларды есепке алу;
3) өткен жылдардың өзіндік тәжірибесін және дүниежүзілік тәжірибені
есепке алу.
Жеке қағидаттарға мыналарды жатқызуға болады:
1)қоғамда қаржы жүйесінің ұтымды құрылымын , қаржы қатнастарын
жоспарлы үйымдастыруды және қаржы механизміннің дұрыс құрылуын қамтамасыз
ету;
2) қаржы жүйесінің барлық салалары мен буындарындағы кірістер мен
шығыстардың тепе - теңдігі;
3)бюджеттегі кірістер мен шығыстардан асып түсетін қаржы резервтерін
жасау;
4) салық жүйесін ұтымды құру арқылы экономикалық және әлеуметтік
дамудың маңызды бағыттарына қаржы ресурстарын шоғырландыру;
5) негізгі қаржы ресурстарын мемлекет қарамағына жұмылдыру, оларды
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында тиімді бөлу;
6) қаржы және ақша- несие саясатының тепе - теңдігі.
Саясат мемлекет қызметінің барлық бағыттарын қамтиды. Саяси ықпал
жасаудың элементі болып табылатын қоғамдық қатынастардың саласына қарай
экономикалық немесе, әлеуметтік, мәдени немесе техникалық, қаржы немесе
несие, ішкі немесе сыртқы саясат туралы айтады.
Кез келген қоғамда мемлекет қаржыны өзінің функциялары мен міндеттерін
жүзеге асыру үшін, белгілі бір мақсаттарға жету үшін пайдаланады. Қойылған
мақсаттарды іске асыруда қаржы саясаты маңызды рөл атқарады. Оны жасап
жүзеге асыру процесінде қоғам алдында тұрған міндеттерді орындаудың
шарттары қамтамасыз етіледі; ол экономикалық мүдделерге ықпал жасаудың
белгілі құралы болып табылады.
Қаржы саясаты – қаржыны басқарудың түпкі мақсаты, оның нақты нәтижесі;
мемлекетке өзінің қызметтерін орындауды қамтамасыз ету, сайып келгенде
экономиканы тұрақтандыру мен қоғам прогресі үшін жағдайлар жасау мақсатымен
қаржы ресурстарын жұмылдыруға, экономикалық жүйе шеңберінде оларды қайта
бөліп, пайдалануға тиімділіктің белгілі бір дәрежесіне жетуге бағытталған
мемлекеттік шаралардың жиынтығы. Басқару адам қызметінің барлық аясына,
соның ішінде қаржы қызметіне тән нәрсе. Адамдардың саналы, мақсатты қызметі
ретіндегі басқару экономикалық заңдардың объективті заңдылықтары мен
талаптарына негізделген. Осы заңдардың талаптарын танып білуге сүйене
отырып және оларды пайдаланудың нысандары мен әдістерін жасай отырып,
мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық органдар арқылы қоғам қаржыны,
бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса, өндірістік қатынастардың
нысандарын саналы түрде басқарады.
Қаржыны басқару – бұл қаржыны және шектесуші экономикалық және
әлеуметтік жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсаты мен ықпал жасау
процесі және қаржы қатынастарының бүкіл жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне
жету.
Мемлекеттің қаржы саясатын экономикалық заңдардың талаптарына қарай
Үкімет анықтайды.
Қаржы саясаттың ңмазмұны сан қырлы. Ол мынандай маңызды буындарды
қамтиды:
1) қаржы дамытудың ғылыми негізделген концепцияларын жасау. Ол
экономикалық заңдарды іс — қиымылын, экономиканың жай күйін зерделеу,
қоғамның әлеуметтік экономикалық қатынастарының дамуы перспективаларына
халықтың қажеттеріне жан — жақты талдау жасау негізінде қалыптасады;
2) перспективаға және қазіргі кезеңге арналған қаржыны пайдаланудың
басты бағыттарын анықтау; сонымен бірге экономикалық саясатта қаралып,
қойылған мақсаттарға жету жолдарына сүйенеді, халықаралық факторлар қаржы
ресурстарының өсу мүмкіндіктері ескеріледі;
3) қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған нақтылы іс — қимылдарды
жүзеге асыру.
Осы негізгі үш буынның бірлігі қаржы саясатының мазмұнын анықтайды.
Демек, экономикалық зааңдардың іс-қимылын есепке ала отырып, қоғамды
дамутыдың міндеттеріне байланысты қаржыны ұымдастыру мен пайдалану
мемлекеттік қаржы саясатының мамзұны болып табылады.
Қоғамдық дамудың әрбір кезеңінде қаржы саясатының өзіне тән белгілері
болады, ол экономиканың жай — күйін қоғамның материалдық және мәдени
өмірінің толғағы жеткен қажеттіліктерін және басқа факторларды ескере
отырып, түрлі міндеттерді шешеді.
Қазіргі қаржы саясатының көмегімен шешілетін міндеттердің қатарына
мыналарды жатқызуға болады:
- елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерешеліктері негізінде халық
шаруашылығында қаржы ресурстарының неғұрлым мүмкін болатын көлемін жасайтын
жағдайларды қамтамасыз ету;
-экомикалық дамудың белгіленген бағыттарын орындау үшін тиісті қаржы
механизмінің жасап, оны үнемі жетілдіріп отыру;
-қаржы ресурстарын қоғамдық өндірістің салалары арасында, халық
шаруашылығының кешендері арасында ұтымды бөлу және пайдалану, ресурстарды
белгілі бір мақсаттарға бағыттау.
Елдегі жүргізіліп жатқан экономикалық реформаларға сәйкес мемлекеттің
қаржы саясаты мен қаржы жүйесінің қызметін нарыққа көшудің өтпелі кезеңінде
қажетті қаржы ресурстарын жинауға, оларға бюджетке толық және дер кезінде
жұмылдырып отыруға, әлеуметтік – экономикалық дамудың бағдарламаларына
қаралған шараларды үздіксіз қаржыландыруға және материал, еңбек және ақша
ресурстарын мақсаты әрі ұтымды пайдалануға бақылауды күшейтуге бағытталған.
Бұл мақсаттар Қазақстан республикасының әлеметтік және экономикалық
дамуының, қоғамдық өмірдің барлық салаларының қайта құрудың стратегиясы
қаржымен қамтамасыз ету қажеттігінен туындайды.
Қаржы саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының құрамды бөлігі болып
табылады және қондырғыға жатады. Қаржы саясатын жүзеге асырудың негізіне
жалпы және жеке принциптердің толып жатқан қатары қойылуы тиіс.
Қаржы саясатының тиімділігін қамтамасыз ететін жалпы принциптерге
мыналар жатады:
-объективтті экономикалық заңдардың іс — қимылын есепке алу;
-нақты тарихи жағдайларды есепке алу;
-өткен жылдардың өзіндік тәжрибесін және дүниежүзілік тәжрибені есепке
алу.
Қаржы стратегиясы экономкалық әлеуметтік стратегия мен анықталған
перспективаға есептелген және ірі ауқымды міндеттерді шешуді қарастыратын
қаржы саясатының ұзақ мерзімді курсы. Ол макроэкономикалық процестер
дамуының ұзақ кезеңіне бағытталған, ал оның шеңберіндегі күнделікті
міндеттер басты стратегиялық мақсатқа жетудің кезеңдері ретінде жүзеге
асырылып отырады. Сөйтіп, қаржы саясатының мазмұны
Экономикалық жүйеде қаржыны пайдаланудың стратегиялық бағыттылығы мен
үнемі анықталып отырады.
Қаржы тактикасы қаржы байланыстарын ұйымдастыруды деп кезінде өзгеріп
отыру, қаржы ресурстарын қайта топтастыру арқылы қоғамдық дамытудың нақты
кезеңінің мәселелерін шешуге бағытталған. Қаржы стратегияның біршама
тұрақтылығы кезінде қаржы тактикасының орамдылығымен ерекшеленуі тиіс, ол
экономикалық жағдайлардың, әлеуметтік факторлардың және басқалардың
ширақтылығымен алдын ала анықталынады.
Қаржы саясатының стратегиясы мен тактикасы өзара байланысты. Стратегия
тактикалық есептерді шешу үшін қолайлы жағдайлар жасайды Экономика мен
әлеуметтік сала дамуының шешуші учаскелері мен басты проблемаларын анықтай
отырып, тактика әдістерді өзгерту, қаржы байланыстарын ұйымдастырудың
нысандары арқылы неғұрлым қысқа мерзім ішінде ысырап пен шығындарды ең аз
жұмсап, қаржы стратегиясы белгіленген міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.
Бір жағынан, қаржы саясатын экономикалық қатынастарды тұрғызады;
саясат экономикаға байланысты. Басқа жағынан, экономикалық базис негізінде
пайда болып әрі дами отырып, қаржы саясаты белгілі бір дербестікке ие
болды; оның өзгеше заңдары мен даму логикасы бар Осыған байланысты ол
экономикаға, қаржы жағдайына кері ықпал етеді. Бұл түрліше болады: бір
жағдайда саяси шаралар жүргізу жолымен экономиканы дамыту үшін қолайлы
жағдайлар жасалады, басқа жағдайда ол кедергі болады.
Саяси шешімдер экономикалық логиканың заңдары бойынша, белгіленген
қаржы шараларын жүргізудің салаларын жүргізудің салаларын анық етіп есептеу
мен алдын ала көре білу негізінде қабылдануы тиіс, бұл қаржы саясатындағы
жиі ойда болмаған өзгерістерден құтылуға мүмкіндік береді және
кәсіорындардың қызметі үшін қолайлы жағдайлар жасайды. Осыған байланысты
экономика мен әлеуметтік саладағы болып жатқан процестер туралы қаржы
саясатының шараларын өткізудің нәтижелері туралы айқын ақпараттың
жеткілікті ауқымының зор маңызын атап өту өте қажет. Қаржы және саяси
экономикалық ғылымдардың қорытындыларымен қатар ақпарат тиімді қаржы
саясатын жасаудың қажетті базасы болуы тиіс. Онда қаржы саясатының
дұрыстығын тексерудің берік негізіне қызмет ететін кері байланыс принципін,
қоғам өмірінің экономикалық және әлеуметтік салаларының дамуына оның әсер
ету позитивтігі принципін сақтау өте қажет.
Мемлекет қаржы қатынастарын ұйымдастырудың әдістерін белгілей отырып,
тиісті актілерде баянды етеді, заңдар шығарады. Мәселен Парламент салықтар
туралы заңдар шығарады, жыл сайын республикалық бюджет туралы заң
қабылдайды және т.б. Қаржы министрлігі мен оның аумақтық қаржы органдары,
қолданып жүрген заңдар мен үкіметтің қаулылары негізінде, Мемлекеттік кіріс
министрлігінің салық органдары өзінің қызмет бабының шегінде төлемдерді
есептеу мен алу жөнінде нұсқамалар, жеке және заңды тұлғаларға қаржы
берудің ережелері туралы нормативті актілер және т.б. жасайды.

1.2 Қаржы механизімі жүйесінің құрылымы жене оны реформалау

Әрбір экономикалық категорияның өзінің өзгешелігі болады, тиісті
қатынастарды білдірудің белгілі бір түрлері, нысандары мен әдістері арқылы
көрінеді. Тап осы ұғымдар – қатынастарды іске асырудың түрлері, нысандары
мен әдістері – экономикалық өмірде тиісті процестерді басқарудың тетіктері,
механизмі ретінде болып келеді. Қаржы өзгеше бөлгіштік категория ретінде
түрлі мақсатты ақша қорларын жасау және пайдалану арқылы жасалынған өнімді
бөлу және қайта бөлуге қатысады. Сондықтан осы процесте қолданылатын
механизм - бұл ақшалай табыстар мен қорларды қалыптастырумен байланысты
қаржы қатынастары көрінісінің түрлері, нысандары мен әдістері.
Қаржы шаруашылық жүргізудің бүкіл жүйесімен және оның жоспарлау,
болжау, экономикалық ынталандыру, ұйымдастыру және басқару сияқты құрамды
бөліктерімен етене байланысты. Оның үстіне, қаржы қоғамдық қатынастар
жүйесінің серпінін (динамикасын) анықтаушы неғүрлым жалпы ұғым ретіндегі
әлеуметтік механизмнің ұқсас құрамды бөліктерімен де өзара іс - әрекет
етеді.
Қаржы механизмі – экономикалық және әлеуметтік даму үшін қолайлы
жағдайлар жасау мақсатында қоғам қолданатын қаржы қатнастарын ұйымдастыру
нысандарының, қаржы ресурстарын қалыптастырып, пайдалану әдістерінің
жиынтығы. Ол қаржы қатынастарын ұйымдастыру нысандарының, қаржы ресурстарын
қалыптастырып, пайдалану әдістерінің жиынтығы. Ол қаржы қатнастарын
ұйымдастырудың түрлерін, нысандарын және әдістерін, оларды сан жағынан
анықтаудың амалдарын қамтиды. Қоғамдық шаруашылықтың жеке бөлімдерінің
ерекшеліктеріне қарай және қаржы қатынастарының сфералары мен буындары
бөлінуінің негізінде қаржы механизімі шаруашылық жүргізуші субъектілердің
қаржы механизмі, сондай- ақ мемлекет қаржысыының механизмі болып бөлінеді.
Өз кезегінде, бұл сфералардың әрқайсысы жеке құрылымдық буындарды қамтиды.
Мысалы, мемлекет қаржысының механизмі қаржылық механизм мен бюджеттен тыс
ресурстар механизмі болып бөлінеді. Аумақтық бөлініске сәйкес
республиканың, биіліктің жергілікті органдарының қаржы механизмі деп бөлуге
болады.
Жалпы шаруашылық механизмі секілді қаржы механизмінің де өзіне тән
ішкі құрлымы бар және ол айтарлықтай күрделі. Оған қаржы қатынастарының әр
алуандылығына сәйкес келетін түрлі элементтер кіреді. Қаржы механизмінің
экономикалық жүйе шеңберінде қаржы қатынастарының жиынтығын
орталықтандырылған ақша қорларын, қаржы жоспарлаудың әдістерін, қаржыны
және қаржы жүйесін басқарудың нысандарын, қаржы заңын қамтиды. Қаржылық
өзара байланыстардың тап осындай көптігі оларды (элементтері )
ұйымдастырудың көптеген түрлерін, нысандарын және әдістерін қолдануды алдын
ала анықтайды.
Қаржы механизмінің құрлымын сипаттау үшін оның буындары ретінде
анықталатын жүйелі талдаудың қосалқы жүйесі (бөлігі), блогі, элементі
сияқты ұғымдарын пайдаланған орынды (1 сызбаны қараңыз)
Қаржы механизмінің қосалқы жүйесі (бөлігі) оның неғұрлым маңызды
қозғаушы күші болып табылады, олар: қаржылық жоспарлау, қаржы тұтқалары,
ұйымдық құрылым және қаржы жүйесінің құқықтық режімі, қаржыны үйымдастыру.
Қаржы механизімінің блогі (бүыны) – бұл жалпы мақсатты бағыттылық
белгісі бойынша біріккен біркелкі өзара байланысты элементтердің жиынтығы.
Қаржы механизімінің элементі – бұл қарапайым шаруашылық нысан, ол
арқылы қоғамдық өндіріске қатысушылардың мүдделері айырықша түрде білінеді.
Экономикалық реформалар мен нарықтық қатнастар тұтқаларының іс -
әрекетінің жүйесі болып табылатын қаржы механизмінің құралы мен
элементтеріне әсер етпей қойған жоқ.

Қ А Р Ж Ы М Е Х А Н И З І М І ( Ж Ү Й Е )
Қ О С А Л Қ Ы Ж Ү Й Е Л Е Р
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖОСПАРЛАУ ҚАРЖЫ ТҰТҚАЛАРЫ МЕН ҮЙЫМДЫҚ ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ
(БОЛЖАУ) ЫНТАЛАНДЫРМАЛАРЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕЖІМ
Б Л О К Т А Р

Қаржы болжамдары, жоспарлы және баланыстары Қаржы көрсеткіштері Қаржы
нормалары мен нормативтері (ағымдағы қаржыландыруда қолданылатындар)
Қаржы ресурстарын бөлудің нормативтері (макроэкономикалық нормативтер:
салалардың мөлшерлемелері, қорларға аударылған аударымдардың нормалары)
Ұдайы өндірісті және ынталандыруды қаржымен қамсыздандыру қорлары Қаржыны
басқаруды үйымдастыру Қаржы қатнастарын реттейтін, заңнамалық және
нормативтік актілер Қаржылық бақылау
1-сызба. Қаржы механизмінің жүйесі

Нарықтық реформалардың тереңдей түсуі жағдайында сапалық жағынан жаңа
қаржы механизімі қолданылады. Бұл шаруашылық жүргізуші субъетілер мен
халықтың бюджет жүйесі мен, сақтық компанияларымен өзара қарым –
қатынастарына қатысты. Қаржы механизмін оның қоғамдық ұдай өндіріске ықпал
жасауы тұрғысынан қарағанда оның функционалдық буындары: ресурстарды
жұмылдыру, ынталандыру және т. б.
Қаржы механизмінің әрбір сферасы мен жеке бұыны бірыңғай бүтіннің
құрамды бөлігі болып табылады. Олар өзара байланысты және өзара тәуелді.
Сонымен бірге салалар мен буындар біршама дербес іс - әрекет етеді. Бұл
жағдай қаржы механизмі құрамдастарының үнемі қиысуын қажет етеді. Қаржы
механизмінің құрамды буындарының іштей үйлесуі оның ұтымдылығының маңызды
шарты болып табылады.
Қаржы механизмінің сфералары мен буындары жеке элементтердің
күрделілігімен және тарамданушылық дәрежесімен ерекшеленеді . Мысалы,
бюджет механизмі салықтардың көп түрінен тұратын жүйе, оған қаржыны
пайдаланудың сан алуан бағыттары мен қаржыландыру әдістерінің болуы тән.
Қаржы механизмінің элементтері – қаржы қатынастарын ұйымдастырудың
нысандарының, түрлерінің, әдістерінің үйлесуі қаржы механизмінің
конститутциясын құрайды, ол механизмнің әр бір элементтерінің сандық
параметрлерін белгілеу жолымен, яғни алудың мөлшемелері мен нормаларын,
қорлардың көлемін, шығындардың денгейін және басқаларды анықтау арқылы
қозғалысқа келтіріледі. Сандық параметрлер мен олардың сан алуан әдістері
қаржы механизмінің ең шамдағай бөлігі болып табылады. Олар түзетулерге жиі
ұшырайды, өндіріс жағдайлары мен қоғам алдында тұрған міндеттердің
өзгерісін сергек сезіп отырады .
Қаржы механизмін қалыптастыра отырып, мемлекет сол бір кезеңнің қаржы
саясаты талаптарына оның толығырақ сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысады,
бұл саясаттың мақсаттары міндеттерін толық жүзеге асырудың кепілі болып
табылады. Сонымен бірге қаржы механизмі мен оның элементтерін жеке және
ұжымдық мүдделермен неғұрлым толық үйлестіруге деген үнемі ұмтылушылық
сақталынады, бұл – қаржы механизмі тиімділігінің кепілі.
Қаржы саясатының түбегейлі өзгеруімен байланысты қаржы механизмі қайта
құрылуда. Қаржы механизмін қайта құрудың мақсаты- нарықтық қатнастарды
дамыту негізінде қоғамдық өндірістің тиімділігіне ықпалын күшейту, қаржы
ресурстарын пайдаланудың тиімділігін арттыруды қамтамасыз ету. Қаржы
механизмін қайта құрудың негізіне ұлттық шаруашылықта қаржылық өзара
байланыстарды ұйымдастыруға деген қағидалы жаңа көзқарас қойылған, ол
жұмыстың түпкілікті нәтижелері үшін кәсіпорындардың, ұйымдардың,
аймақтардың шаруашылық ынтасы мен жауаптылығын барынша дамытуды қамтамасыз
етеді.
Халыққа әлеуметтік кызмет көрсетуді жақсарту мақсатымен әлеуметтік
сала мекемелері мен ұйымдарында жаңа шаруашылық механизмі енгізілді.
Бюджеттен олдрдың қажеттіліктерін қаржыландыру бір тұрғыдан жұмсалынатын
әлеуметтік шығындардың есебінен немесе басқа көрсеткішке қарай анықталатын
ұзақ мерзімді тұрақты нормативтердің негізінде жүзеге асырылады. Әлеметтік
сала мекемелеріне ақылы қызметтер көрсетуге, алған табыстарын өзінше
жұмсауға құқық берілген.
Қаржы механизмін құру процесті база жасаумен қосарлана жүргізілуді.
Сонғы жылдары Парламент қаржы қызметтерінің құқықтық негізін қалайтын
бірқатар заңдар қабылданды. Оларға мемлекетті кәсіпорындар туралы,
шаруашылық серіктестіктері туралы, шетелдік инвестициялар туралы, жаңа
салық кодексі туралы және басқа заңдарды жатқызуға болады.

1.3 Шет елдердегі қаржы саясаты (Франция мысалында)

Франция әлемдегі жоғары дамыған бес мемлекет қатарына кіреді. Франция
ЖІӨ көлемі жағынан АҚШ, Жапония және Германиядан кейінгі төртінші орында.
Экономикада маңызды орынды ғылыми зерттеулер және ақпараттық қызмет
көрсетулер алады. Франция шетел инвестицияларын тікелей тарту бойынша
әлемде төртінші орында. Инвесторлар мемлекеттегі қаржы тұрақтылығын, ғылыми
зеттеулердің жоғары деңгейін, алдыңғы қатарлы техникаландырылған өндірісті
тағы басқа маңызды факторларды ерекше бағалайды. Экспорт бойынша Франция
мына мемлекеттермен байланыста: Европалық қауымдастық : 63%( Германия
16%, Ұлыбритания 10%, Испания 9%, Италия 9%, және АҚШ 8%). Импорт бойынша
байланыстағы елдер: Европа қауымдастығы 62%( Германия 16%, Ұлыбритания 8%,
АҚШ 7%, Бельгия – Люксенбург 11%).
Бюджет сипаты: кірістер – 210 млрд доллар, шығыстар – 240 млрд доллар.
Экспорт – 325 млрд доллар. Импорт – 320 млрд доллар.
Дамыған мемлекеттер ішінде Францияны айрықша ерекшелейтіні ЖІӨ-гі
салықтық түсімдердің жоғарғы үлесі мен әлеуметтік қор жарналарының
жоғарлағандығы. Франциядағы салық жүйесіне тән ерекшелік – тікелей салық
салудың төмен деңгейі мен жанама салықтардың жоғары деңгейі. Жанама
салықтар жалпы бюджет табыстарының 60% береді, негізінен бұл ҚҚС-ғы (оның
үлесі 45%). Ал, тікелей салықтар ішінде басты рөлде жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы ие, оның үлесі жалпы түсімдердің 20% құрайды.Қазіргі
кезде Франция үкіметі салық саясатын өзгертуде, жұмыссыздық деңгейін
төмендетуде күрделі қадамдар жасауда.
Францияның қаржы жүйесі өзінің көп салалығымен ерекшеленіп: жалпы
бюджет, қазынашылықтың арнайы шоттары, біріккен бюджеттер, арнайы қорлар,
жергілікті қаржылар және мемлекеттік кәсіпорын қаржыларынан тұрады.
Мемлекеттік бюджетке жалпы ел қаржыларының 47%, жергілікті бюджетке
9%, әлеуметтік сақтандыру қорына 4%, мемлекеттік кәсіпорындарға шамамен 4%
үлесі тиеді.
Мемлекеттік бюджет – бұл мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік
саясаттарын сипаттайтын қаржы жүйесінің негізгі саласы. Франциядағы
мемлекеттік қаржылардың айрықша бөлігінің бірі-біріккен бюджеттер.
Біріккен бюджет құрамында: ағымдағы іс қызметтерге байланысты табыстар
мен шығыстар, инвестициялық шығыстар мен оларды жабуға бөлінген арнайы
ресурстар. Біріккен бюджеттер сальдосы жалпы бюджетке көрсетіледі, егер
біріккен бюджеттердің қаражаттары жеткіліксіз болса субсидиялар жалпы
бюджеттен бөлінеді.
Франциядағы мемлекеттік қаржылардың дамуы басқа елдердегідей бюджет
шығындарының өсіп отыруымен сипатталуда. Ұлттық табыстағы
мемлекеттік шығындар үлесі жылдан жылға өсуде. Бүгінгі таңда бұл үлес 50%
құрайды.
Францияның 2001 – 2015 жылдар аралығында көзделген мақсаттары мен
жоспарлары. Кейінгі жылдардағы Францияның даму ерекшеліктері экстенсивті
сипатта байқалады.Бұл бағыт еңбекпен қамту саласын кеңейтумен тікелей
байланысты. Макроэкономикалық өзгерістер жағымды факторлармен айқындалуда,
атап айтқанда жұмыссыздықпен күрес. 2002 - 2004 жылдарға аралығында
еңбекке жарамды халықтың ішінде жұмыссыздар үлесі 12,5% дан 19,7% - ға
төмендеді. 2004 жылдың қаңтар айында мемлекет тарапынан кәсіпкерлікті
қолдау мақсатында үлкенқадам жасалып бағдарламасын жарияланады.
Бағдарламадағы негізгі мақсат – салық ауыртпалығын азайтып, 2006 жылғы ЖІӨ-
ң 43,7% дейін салық ауыртпалығын төмендету.
Францияның қаржы минстрлігінің мәліметтеріне сәйкес, 2005 жылғы елдегі
бюджет тапшылығы салықтардың төмендетілгеніне қарамастан бекітілген
болжамнан төменірек болып шықты. Бұл көрсеткіш 205 млрд франктен асқан жоқ,
2004 жылдың аяғында 215 млрд франк шамасында болып қалуы мүмкін деген
болжамға қарамастан 2005 жылдың қаңтар айында шыққан үш жылдық жоспар
бойынша Франция 2006 жылы салықтық төлемдерді жылына 40 млрд франкқа
қысқарту арқылы бюджет тапшылығынан арылуды мақсат етті. Бұл процесс 2006
жылы басталып кетті. Жуық арадағы 15 жыл бойы шаруашылық дамуы Батыс Еуропа
аймақтарының жалпылама даму тенденцияларына сәйкестендіріліп жүргізіледі
деген сенім бар. Осы кезең аралығында Францияның орташа жылдық өсу қарқыны
кем дегенде 2,4 – 2,6 % шамасында болуы тиіс. Франция үшін жеке бизнес
саласын қолдап, әсіресе бәсеке қабілеттілігін жоғарлату қажет. Еңбек
нарығын реттеу арқылы жұмыссыздықты әлде қайда төмендетуге болатынын
Франция әлде қашан түсініп, оған қажетті шараларды іске асыруда.

2 Қазақстан Республикасында нарықтық экономикадағы қаржы саясаты және
ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2.1 Қазақстан Республикасы қаржы саясатының дамуы

Мемлекеттің қаржысы мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, саяси
функцияларын орындау үшін оны қажетті ақша ресурстарымен қамтамасыз ететін
елдің қаржы жүйесінің маңызды сферасы болып табылады және олар экономика
мен социумдағы сан алуан өзара байланыстарды қамтитын мемлекеттік сектордың
өндірістік және әлеуметтік қатынастардағы іс-қимылымен байланысты.
Экономикалық мәні жағынан мемлекеттің қаржысы мемлекеттің, оның
кәсіпорындарының қаржы ресурстарын қалыптастырып, алынған қаражаттарды
мемлекет пен оның кәсіпорындарының функцияларын орындауға пайдалану үшін
қоғамдық өнімнің құны мен ұлттық байлықтың бір бөлігін бөлу және қайта
бөлумен байланысты болатын ақша қатынастарын білдіреді.
Мемлекет (өзінің билік пен басқару органдары арқылы), бір жағынан,
жеке кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер, азаматтар, басқа жағынан, бұл
сферадағы ақша қатынастарының субектілері болып табылады.
Ішкі ұлттық өнімнің өсуімен салыстырғанда мемлекеттің шығыстары
көлемінің озыңқы қарқынмен өсуі мемлекеттің қаржыларына тән сипат болып
табылады. Бұл құбылыс XIX ғасырдағы неміс экономисі Вагнердің заңы — "
Өспелі мемлекеттік белсенділік заңы" ретінде белгілі. Бұл заңға сәйкес
өнеркәсіп саласы дамыған елдерде мемлекеттің шығындары өндіріс көлеміне
қарағанда жылдамырақ өсуі тиіс. А. Вагнер мемлекеттік белсенділіктің өсуін
үш фактормен байланыстырады:
1) экономика дамуының нәтижесінде экономикалық тірліктің күрделенуімен және
еңбек бөлінісінің тереңдеуімен; бұл мемлекет тарапынан тиімді және ұтымды
экономиканы, құқық тәртібін, заң қызметтерін кеңейтуді қолдаудың
қажеттігіне жеткізеді;
2) техника мен технология дамуы капиталдың үлкен мөлшеріне қажеттілікті
қажет етеді, бұл капиталды майда фирмалардың алдында артықшылықтары бар
акционерлік компаниялар немесе мемлекеттік корпорациялар қамтамасыз ете
алады; мемлекет монополиялардың қызметін реттеу үшін техникалық шарттар
бойынша олар құрылатын өндірістерге қатысуы тиіс;
3) көрсетілетін қызметтерден болатын пайда экономикалық бағалауға төзбейтін
білім беру және денсаулық сақтау сфераларында мемлекет белсенділікті
күшейтеді.
Сөйтіп, Вагнердің заңы нарықтық шаруашылықтың белгілі бір
шектеулілігін және экономикалық процестерді мемлекеттік реттеудің
қажеттігін дәлелдейді.
Мемлекет қаржысының функциялары экономикалық категория болып келеді:
бұл — бөлумен бақылау функциялары.
Алайда бөлгіштік фукциядағы мемлекеттің қаржысын неғұрлым толық
сипаттау үшін мемлекеттің реттеуші іс-қимылдарының қажеттігінен туындайтын
құрамдас қосалқы функцияларды бөліп көрсеткен жөн, бұл:
1) орналастыру;
2) қайта бөлгіштік;
3) тұрақтандыру қосалқы функциялары.
Орналастыру қосалқы функциясы қоғамдық тауарлар, игіліктер және
қызметтер көрсету нарықтық жүйе арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін
еместігінде, мемлекеттің оларды өндіру және халықты қамтамасыз ету үшін
ресурстарды бөлуі және орналастыруы қажет екендігінде көрінеді. Мәселе
шектеулі экономикалық ресурстарды жекеше және қоғамдық тауарлар
арасында оңтайлы бөлуде және олардың құрылымы мен мөлшерін таңдауда болып
отыр. Қоғамдық тауарлардың ресурстары көбінесе салықтардың есебінен
қалыптасатындықтан, жекеше, рыноктық тауарларды өндірудің мүмкіндіктері
шектелінеді, оңтайландыру проблемалары фискалдық саясат үшін қиын болып
көрінуі мүмкін.
Түрлі фискалдық құралдар арасында бөлініс көбінесе тікелей мыналар
арқылы орындалады:
1) табысы төмен үй шаруашылығын қаражаттандыруды жоғары табыстарға үдемелі
салық салумен ұштастыратын салықтық -трансферттік тәсімі арқылы;
2) баламалы түрдегі бөлініс жалдаушылардан төмен табыс болатын тұрғын үй
сықылды қоғамдық шаруашылықты қаржыландыру үшін пайдаланылатын прогрессивті
салықтар арқылы орындалуы мүмкін;
3) ақырында, қайта бөлуге табысы төмен тұтынушылар пайдаланатын басқа
тауарларды қаражаттандыруды көбінесе жоғары табысты тұтынушылар сатып
алатын тауарларға салынатын салықтармен ұштастыру арқылы жету мүмкін.
Саясаттың баламалы құралдарын таңдауда тұтынушылардың немесе
өндірушілердің таңдауға араласуы болғанда көтерілетін толық нәтижеленетін
ысыраптар немесе тиімділік шығындары есепке алынуы тиіс. Салықтық -
трансферттік механизм арқылы қайта бөлудің жеке тұтыну немесе өндірістік
таңдауға кедергі жасамайтын артықшылығы болады. Алайда тіпті бұл механизм
де тиімділік шығындарысыз емес, сондықтан жанжалды теңдік пен тиімді
мақсаттарды теңгеруді табу қажет. Жүргізілетін оңтайлы саясат мүдделердің
екеуіне қолданылуы тиіс.
Тұрақтандырудың қосалқы жүйесінің іс-әрекеті сыртқы сауда мен төлем
балансының жай-күйінің нәтижелерін ескере отырып, жоғары жұмыспен қамтуға,
бағаны тұрақтандыру мен экономикалық өсудің қолайлы дәрежесін қамтамасыз
етуге саяды. Сонымен бірге мемлекеттік бюджеттің шығыстары және салық
салудағы өзгерістер бойынша қатаң не шектеулі шараларды қолдана отырып,
мемлекет жиынтық сұранымға ықпал жасайды.
Мемлекет қаржыларының экономикалық мазмұны бірыңғай емес: олардың
құрамында жеке оқшауланған буындар бөлінеді, олардың әрқайсысы өзгеше
функцияларды орындайды.
Мемлекеттің қаржысы республикалық және жергілікті деңгейлерде іс-
әрекет етеді жәнс мемлекеттік бюджетті, бюджеттен тыс қорларды, мемлекеттік
кредитті, мемлекеттік және муниципалдық кәсіпорындар мен ұйымдардың
қаржыларын кіріктіреді. Аталған буындардың түрлі функциялық арналымының
арқасында мемлекет экономикалық, әлеуметтік, саяси процестердің үлкен
спектріне, сапалық және аумақтық проблемаларды шешуге ықпал етеді.
Экономикалық және әлеуметтік сфераға мемлекеттік басшылықтың деңгейіне
қарай мемлекеттің қаржысы жалпымемлекеттік (республикалық) және жергілікті
(муниципалдық) қаржылар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.