Сот төрелігін тек соттың ғана жүзеге асыруының принципі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы
Қазақстан Тұтынушылар Одағы
Арқалық экономика және құқық колледжі

Құқықтану Циклдік Әдістемелік Комиссия __________________________
Пәні: Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы

Курстық жоба

Тақырыбы: Қылмыстық іс жүргізудің дәлелдеудің негіздері.

Мамандығы: 0205002 Құқықтану

Топ: Құқықтану – 9

Курс: ІІІ

Сынақ кітапшасының номері: _____________

Орындаған: Қойбағаров Д.Ж. ________

(қолы)
Тексерген: Сманов Б.Р.
_________

(қолы)

Қорғау күні: _____ ______________ 200_ж.

Бағасы: _______________________

Арқалық қаласы
2007 жыл

Жоспар

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім.

2.1. Қылмыстық сот ісін жүргізу принциптері қылмыстық процесс
перинциптерінің ұғымы мен мәні.
2.2. Қылмыстық сот ісін жүргізу принциптерінің жүйесі.
2.3. Сот төрелігін тек соттың ғана жүзеге асыруының принципі.
2.4. Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары.
2.5. Жеке адамның абыройы мен қадір-қасиетін құрметтеу.
2.6. Адамның жеке басына тиіспеушілік
2.7. Жеке өмірге қол сұқпаушылық.

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланған әдебиеттер.

Кіріспе.
Принцип ұғымы түсініктемесінің үш жай жапсары бар; философиялық;
затты – қолданбалы; теориялық құқықтық. Принцип ұғымының затты қолданбалы
жай – жапсары – осы қызмет өзіне сай келуге тиісті негізгі, жалпы талапты
білдіреді.
Принциптің теориялық құқықтың маңызы – тиісті құбылыс мәнінің
талданған, объективтік орын алып отырған және онда қолданылатын
заңдылықтарды бейнелейтін көрініс. Қылмыстық іс жүргізу құқығы теориясында
принциптері тұжырымдауға, түсіндіруге байланысты мәселелерді зерттеп
дайындауға екі тенденция тән болды. Бір жағынан – принциптер ретінде тануға
ұсынылған ережелер тым ұлғайтылды. Екінші жағынан – осы ережелер шеңбері
орынсыз тартылды.
Қылмыстық сот ісін жүргізу принциптері – ең алдымен өзара байланысты
элементтер жүйесі. Аталғанэлементтердің мәні мен орынын жүйе құрайтын
факторлы негізінде елеулі ықтималдықпен анықталды.
Сот төрелігін тек соттың ғана жүзеге асыруы принципінің мәнін түсіну
үшін сот төрелігі ұғымының мазмұнын анықтап алу қажет. Сот төрелігі –
соттардың заңдылық пен құқық тәртібін барынша нығайту мақсатымен азаматтық
және қылмыстық істерді заңдарда белгілен тәртіппен сот; отырыстарында қарау
мен шешу жолымен жүзеге асыратын қызмет.
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу кезінде азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын қорғау қылмыстық проицесті жүргізуші органға жүктеледі. Заң
нұсқамаларын сақтау дегеніміз – процеске қатысушылардың өз құқықтарын
жүзеге асыруы мен бостандықтарын қамтамасыз ету үшін тиісті, кодексте
көзделген жағдайлар жасау. Заңды талаптарды білдірудің іс жүргізудегі
құралдарының бірі процеске қатысушының ізденуі, қылмыстық процесті
жүргізуші органға жасаған өтініші болып табылады.

ҚЬІЛМЫСТЫҚ СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУ ПРИНЦИПТЕРІ
ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСС ПРИЦИПТЕРІНІҢ ҰҒЫМЫ МЕН МӘНІ
Принцмп ұғымы түсініктемесіңің үш жай-жапсары бар: философиялық;
затты-қолданбалы; теориялық-құқықтық. Принцип ұғымының философиялық жай-
жапсары мынада: жалпы таным негізіне немесе әлдебір білім саласы негізіне
алынған, заңдылықты айқындайтын және білдіретін әдеттегі нәрселер теория
жүзінде талдап қорытылады.
Принцип ұғымының затты қолданбалы жай-жапсары — осы қызмет өзіне сай келуге
тиісті негізгі, жалпы талапты білдіреді.
Принцитің теориялық-құқықтық маңызы—тиісті құбылыс мәнінің талданған,
объективті орын алып отырған ақиқатты және онда қолданылатын заңдылықтарды
бейнелейтін көрінісі.
Сонымен, принцип ұғымы түсініктемесінің барлық жай-жапсарларының
ұқсастықтары көп, олардың ең елеулілері мыналар:
- принцип ұғымы тек негіз қалаушыларға жатқызылуы мүмкін қатегорияларға
ғана қолданылады;
- приндип ұғымы жалпы негізгі ережелердің объективті ақиқатынан
дерексіздендірілуі мүмкін;
- принцип ұғымы құбылыстардың мәнін білдіретін үйреншікті теориялық
талдаумен байланысты.
Осы айтылғаңдарға байланысты Ф. Энгельстің мына бір пікірі ден
қоярлық: принциптер таб жатқа және адамзат тарихына қолданылмаған,
солардан дерексіздендіріледі: табиғатпен адамзат принциптерге
лайықталмайды, керісінше, принциптер табиғат пен тарихқа қаншалықты сәйкес
келсе, соншалықты ғана дұрыс болады".
Сонымен, қылмыстық процесс принциптері—қоғамдық және мемлекеттік
құрылыстан туындаған және қолданылып жүрген заңмен орнықтырылған,
мемлекеттік органдар ұйымдастырылуының мәнін және олардың қылмыстық
істерді қозғау, тергеу, қарау және нақтылай шешу жөніндегі қызметінің мәнін
айқындайтын бастапқы ережелер, сондай-ақ қылмыстық іс жүргізу қызметін
мемлекет қылмыстық сот ісін жүртізушінің алдына қойған мақсаттар мен
міңдеттерге жетуге бастайтын ережелер.
ҚІЖК 9-бабына сәйкес қылмыстық сот ісін жүргізу принциптерінің мәні
мынада: одарды бұзу, оның сипаты мен мәніне қарай, іс бойынша болған іс
жүргізуді жарамсыз деп тануға, мұндай іс жүргізудің барысында шығарылған
шешімдерді бұзуға не осы тұрғыда жиналған материалдарды дәлелдеу күші жоқ
деп тануға әкеліп соқтырады.
Сөйтіп принциптер мәнінің ауқымды түсініктемесі мынадай:
1) қылмыстық іс жүргізу құқығы жүйееінде принциптер орталық, басты орын
алады;
2) олар өзара тығыз және үйлесімі байланысты бастапқы, негізгі нормалар
болып табылады;
3) принциптер құқықтық нұсқамалар ретінде қалыптасады және нормативті
сипатта болады;
4) олар қылмыстық процестің мақсатын, оның табиғаты мен жүйесін түсінудің
кілті болып табылады;
1.
5) принциптер іс жүргізу құқығының негізгі бағыттарын, даму
перспективаларын айқындайды;
6) олар қолданылып жүрген заңдарды өзгерту мен толықтыруға байланысты
ұсыныстардың негізділігін анықтау кезіндегі басты өлшемдер болып табылады;
7) принциптер құқық қалыптастыру қызметінде әлеуметтік бастамалар
функциясын атқарады;
8) принциптер іс жүргізу нормаларының дұрыс түсіндірілуіне жәрдемеседі.

ҚЫЛМЫСІЫҚ СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУ ПРИНЦИПТЕРІНІҢ ЖҮЙЕСІ
Қылмыстық іс жүргізу құқығы теориясында принциптерді тұжырымдауға,
түсіндіруге байланысты мәселелерді зерттеп дайындауға екі тенденция тән
болды. Бір жағынан — принциптер ретінде тануға ұсынылған ережелер тым
ұлғайтылды. Екінші жағынан—осы ережелер шеңбері орынсыз тартылды. Екі
тенденцияда тұйыққа апарып тірейді. Осы қайшылықты жүйе құрайтын факторлар
табылған жағдайда ғана жоюға болады, Қылмыстық жүйе, мәлім болып
отырғаныңдай, бір-бірімен қатынаста және байланыста болатын элементтердің
белгілі бір тұтастық, бірлік құрайтын жиынтығы (Философиялық
энциклопедаялық сөздік. М:Д983. 610-6.). Жүйе категориясынсыз қылмыстық
іс жүргізу құқығын көз алдыңа аяқталған тұтас сала ретінде елестету мүмкін
емес.
Қылмыстық сот ісін жүргізу принциптері — ең алдымен өзара бай-ланысты
элементтер жүйесі. Аталған элементтердің мәні мен орны жүйе құрайтын
факторлар негізінде елеулі ықтималдықпен анықталады.
Прициптерге қатысты жүйе құрайтын факторлар ретінде мыналар алынған:
1) принциптерді мақсаттар мен міндеттер ортақтығының байланыстыруы;
2) ішкі қайшылықтардың жоқтығы;
3) объективті және субъективті бастамалар бірлігі;
4) өзара байланыстылық және дербес те, бірге де бір мезгілде ықпал жасау
ерекшелігі;
5) принциптерді қыдмыстық сот ісін жүргізу мақсаттары мен міндеттерін
жетуге бағдарлау.
Даулы факторлар қатарына принциптерді деңгейлерге саралау туралы
мәселенің шешімі жатады. Атап айтқанда, А.С. Кобликов, А.М. Ларин, Ю. И.
Стецовский Конституцияда баянды белгіленген барлық принциптер
конституциялық деңгейге, ал басқа құқық көздерінде баянды етілген өзге
принцииптер констатуциялық емес деңгейге жатады және жеке қолданбалы
сипатта болады деп санайды. Т.Н.Добровольская, П.С.Элькинд сияқты
зерттеушілер принциптерді конституциялық және конституциялық емес
деңгейлерге бөлу принцип ұғымының мазмұнына жалпы қайшы келетіні туралы
көзқарасты негіздеген. Мыналар:
а) қылмыстық іс жүргізудің барлық цринциптерінің бірдей дәрежеде маңызда
деп танылуы;
ә) субъективті негіздердің принциптерге түрліше ықпал етуіне байланысты
олардың түрлі дәрежеде маңызды деп танылуы осы мәселенің шешіміне
байланысты.
2.
Принпңптер категориясының мәніне жасалған талдау қылмыстық іс
жүргізудің барлық принциптерінің бірдей дәрежеде маңызды деп танылуы
қылмыстық іс жүргізу құқығы теориясының қазіргі жетістіктеріне неғұрлым
толық сай келеді деуге мүмкіндік береді.
Сөйтіп, қылмыстық іс жүргізу принциптерін конституциялық және
конституциялық емес деңгейлерге бөлудің өзі қазірде, сондай-ақ әдістемелік
сипаттағы бірқатар жалған қорытындылар жасауға әкеліп соғады.
Қылмыстық сот ісін жүргізу принциптерін тең шамалы және тең маңызды
деп тану керек екенінің мынадай дәлелдері бар.
1. Барлық зандар Қазақстан Республикасының Конституциясына, конституцнялық
заңдарға толық сәйкес әзірленеді. Демек, принциптерді конституциялық және
конституциялық емес деңгейге бөлу олардың (принциптердің) нақты құқық
көзінде орналастырылуы тұрғысынан ғана дұрыс: егер принцип Қазақстан
Республикасының Конституциясында немесе конституциялық заңда орнықтырылған
болса, ол конституциялық принциптерге жатады; барлық өзге құқық көздерінде
орнықтыру оны өзінен-өзі конституциялық емес принциптергежатқызады. Бірақ
мұндай көзқарас механистілік және құқық қисынына қайшы келеді. Мән-маңыз
тұрғысынан алғанда принциптердің конституциялық және конституциялық емес
принциптерге бөлінуі олардың занды (конституциялық) және заңсыз
(конституциялық емес) болып саралануын білдіреді.
Осыған байланысты Т. Н. Добровольскаяның пікірі өте орынды сияқты:
"Егер қылмыстық сот ісін жүргізу принциптері бір-бірімен байланысты болып,
өзара әсер ететін болса, қылмыстық процестің демократиялық мәнін анықтау
мен қылмыстық істер бойынша сот ісін нақіы жүзеге асыруда заңдылықты
нығайту үшін олардың бәрі бірдей маңызды, сондықтан қай заң актісінде (КСРО
Конституциясында ма, әлде салалық заңда ма орнықтырылғанына қарамастан
оларды категорияларға бөлуге болмайды. Қылмыстық процесс принциптерін
конституциялық және конституциялық емес деп бөлу теория тұрғысынан да,
практика тұрғысынанда дұрыс емес".
2. Принциптерді конституциялық және конституциялық емес деп бөлудің
механистік жолы принциптердің маңыздылау және маңызы аздау, басты және
екінші дәрежелі деп бөлінуіне өзінен-өзі әкеліп соғады. Прпнциптердің
маңыздылық дәрежей бойынша саралануы оларды қамтамасыз ету құралдарының да
тиістілеу және тиімділігі кемдеу деп бөлінуіне әкеліп соғуы мүмкін, оның
қылмыстық сот ісін жүргізуде зандылық талаптарын сақтауға байланысты елеулі
жағдайлары болуы ықтимал. Сонымен қатар принцип ұғымының негіз қалаушы,
түйінді деген мәнінің өзі саралау кезінде құқықтық реттеу механизміндегі
міндетті элемент рөлі немес, жай ғана тілек рөлін атқарады.
Т.Н. Добровольская бұл жөнінде былай деп жазды: Бұл принциптер
жүйесін өзара байланысты және маңызы бірдей, бір қатарда тұрған ережелердің
біртұтас тізбегі деп тану жүйе құрайтын факторлардың барлық талаптарына
сай келеді және принциптерді институттық категория ретінде көрсетеді.
3. Принциптерді констягуциялық және констигуциялық емес деп бөлу анықтау,
тергеу, прокуратура және сот органдарында конституциялық
3.
принциптердің бұзылуына жол бермеу және конституциялық емес принциптерді
елемеуге болатыны туралы қате пікір қалыптастырып, олардың құқық қолдану
қызметінде тәртіп бұзылуына әкеліп соғуы мүмкін.
4. Құқық көздерінің Қазақстан Республикасының Конституциясы және салалық
заңдар деңгейіңдегі арақатынасы мынадай: Конституцияның негізгі ережелері,
соның ішінде қылмыстық сот ісін жүргізу принциптері деп тура аталғаңдары
салалық құқықта егжей-тегжейлі реттелген, сол арқылы құқық қатынастарына
қатысушылар құқықтары сақталуының кепілдіқтерін күшейте түседі. Бұл ара-
қатынасты қылмыстық іс жүргізу принциптерінің жүйесіне де қолдануға болады.
5. ҚІЖК 9-бабында принциптердің кез келгенін бұзу іс бойынша болған іс
жүргізуді жарамсыз деп тануға, мұндай іс жүргізудің барысында шығарылған
шешімдерді бұзуға не жиналған материалдарды дәлелдеу күші жоқ деп тануға
әкеліп соқтырағыны туралы ереженің орнықтырылуы Қылмыстық сот ісін жүргізу
принциптерін маңызы бірдей деп тану керек екенінің тағы да бір айқын дәлелі
болып табыдады.
Сонымен, қылмыстық цроцесс принциптерінің жүйесі қылмыстық іс жүргізу
құқығы жүйесінің шеңберіндегі тең шамалы және тең маңызды, негізгі, түйіңді
ережелердің жіктелуі деп емес, ал олардың өзара байланыста, өзара қатынаста
болуы деп түсінілуге тиіс.
Іс жүргізу нысаны жөнінде принциптер үш топқа бөлінуі мүмкін:
1) сот ісін жүргізу тәртібіне, оның нысандарына қатысты талаптарды
білдіруші принциптер;
2) сот ісін жүргізу тәртібіне, оның нысандарына қатысты талаптар мен
тікелей тергеу және сот қызметіне қатысты талаптарды ұштастыратын
пригциптер;
3) ) сот ісін жүргізу тәртібіне, оның нысандарына қатысты талаптар мен
тікелей тергеу және сот қызметіне қатысты талаптарды ұштастыратын
пригциптер
Қандай да болсын топқа қатысты екеніне қарамастан оның қылмыстық іс
жүргізу құдышньщ кез келген көзінде орнық-тьфылуы мүмкін, оның өзі олардың
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен конституциялық заңдарына сәйкес
келуі жөніндегі талапқа қайшы келмеген.
Сонымен бірге принциптердің топтарға бөлінуі шартты сипатта болып
отыр. Тән бірқатар принциптердің шектес екі топқа бірдей қатысты екенінде:
Әдебиетте өзге бөліністер бар (мысалы, принциптерді сот құрылысына және сот
ісін жүргізуге бөлу).
Қылмыстық сот ісін жүргізу принщптгерінің маңыздылығы олардың
Қазақстан Республикасының Конституциясында орнықтырылуымен айқындалады.
Мәселен, Конституцияның 77-бабының 3-тармағына сәйкес қылмыстық процесте
мына принциптер орын алады:
- кінәсіздік презумпциясы;
- нақ бір қылмыс үшін қайтадан жаза қолдануға тыйым салынады;
- әркімнің сотта да сөз бостандығы;
- дәлелдеу ауыртпалығын айыпталушыға жүктеуге тыйым салынады;
- куә иммутитеті;
- адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез келген күдікті айыпталушының
пайдасына қарастыру;
4.
- дәлелдер алудың заңдылығы;
- қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға тыйым салу.
Қазақстан Республшсасы Конституциясының 77-бабының 4-тарлығында атап
көрсетілгеніндей, Конституцияда белгіленген сот төрелігі принциптері
Республиканың барлық соттары мен судьялары үшін ортақ және біртұтас болып
табылады.
Процесс негіздері қылмыстық сот ісін жүргізудің жүйесі аталған
принциптермен шектелмейтінін мойындау қажет Қазақстан Республикасы
Констшуциясының, конституциялық заңдардың, салалық құқықтық актілердің
кейбір ережелерінің мәнінен қылмыстық сот ісін жүргізу принциптерінің
жүйесі әлдеқайда қомақты да ауқымды екенін көруге болады.
Қазақ КСР-нің қылмыстық процесі, 1-бөлім. Жалпы оқулышның (Алматы,
1989) авторлары принциптерді екі үлкен топқа бөлген:
а) КСРО Конституциясы мен Қазақ КСР Конституциясында орнықтырылған
принциптер,
ә) КСР Одағының және одақтас республикалардың қылмыстық сот ісін жүргізу
негіздерінде орнықтырылған принциптер. Бұл механистік көзқарас, өйткені
салалық құқықтағы принциптер — Конституцияда орнықтырылған принциптердің
жетілдірілуі.

ТӨРЕЛІГІН ТЕК СОТТЫҢ ҒАНА ЖҮЗЕГЕ АСЫРУЫНЫҢ ПРИНЦИПІ
Сот төрелігін тек соттың ғана жүзеге асыруы принципінің мәнін түсіну
үшін сот төрелігі ұғымының мазмұнын анықтап алу қажет. Сот
төрелігі—соттардың заңдылық пен құқық тәртібін барынша нығайту мақсатымен
азаматтың және қылмыстық істерді заңдарда белгіленген тәртіппен сот;
отырыстарында қарау мен шешу жолымен жүзеге асыратын қызметі. Сот төрелігін
тек соттың ғана жүзеге асыруының принципі мемлекетте билікті үш тармаққа
бөлу туралы конституциялық ережеден бастау алады, сол тармақтардың бірі—сот
билігі. Сот бипігінің мақсаты—адам мен азаматтың құқықтары мен
бостандықтарын және заңды мүдделерін қорғау. Ол сотта іс жүргізудің
азаматтық қылмыстық және заңмен белгіленген өзге де заңдары арқылы жүзеге
асырылады (Конституцияның 75-бабы).
Сонымен, сот билігінің мақсата—сот төрелігін жүзеге асыру. Сот
төрелігі қылмыстық процесс саласына қатысты қылмыстық сот ісін жүргізу
нысанында жүзеге асырылады. Демек, соттың сот төрелігін жүзеге асыруы сот
төрелігі функциясын орындайтын бірден-бір орган болып табылатын соттың
ерекіше жағдайына байланысты. Мұндай функция өзге ешбір органға берілмеген,
ол сонымен бірге сот төрелігін іске асырудың нысаны болып табылады.
Сот төрелігін тек соттың ғана жүзеге асыруы принциптің мәні ҚІЖК-тің
11-бабыңда егжей-тегжейлі регламенттелген. Бұл принцип мынаны білдіреді:
- сот төретгін іске асыру—тек соттың ғана ерекше құзыреті;
- соттың өкілеттігін кімнің болса да иемденуі заңда көзделген жауаптылыққа
әкеп соқтырады;
- адам жасалған қылмысқ кінәлі деп тек соттың заңға қатаң түрде сәйкей
шығарылған айыптау үкімі негізінде ғана танылады;
- жасалған қылмысқа кінәлі адам қылмыстық жазаға тек орындалуға тиісті
айыптау үкімінің негізінде ғана тартылады;
5.
- сот төрелігін іске асыру кезінде сот қылмыстық сот ісін жүргізудің
процесс кедінде қолданылатын ережелерін басшылыкқа алады;
- сот төрелігін іеке асыру женіндегі сот өкілеттігі қолданылын жүрген
заңдармен белгіленеді және оны кеміту жағын да, ұлғайту жағын да өз бетінше
өзгертуге болмайды;
- қылмыстық істерді қарау үшін қандай да болсын атпен төтенше немесе
арнаулы соттар құрылуына жол берілмейді;
- заңсыз кұрылған төтеніше немесе өзге де соттар шығаратын шешімдердің
заңды күші болмайды және атқарылуға жатпайды;
- соттауға жататындық туралы заңды бұза отырып шығарылған сот шешімдері
заңсыз деп танылады және олардың күші жойылуға тиіс;
- заңмен берілген өкілеттіктерді асыра қолдана отырып шығарылған сот
шешімдері заңсыз деп танылады және олардың күші жойылуға тиіс;
- қылмыстық сот ісін жүргізу принциптерін бұза отырып шығарылған сот
шешімдері заңсыз деп танылады және олардың күші жойылуға тиіс;
- соттың іс бойынша жүзеге асырылған шешімін белгіленген тәртіппен тек
тиісті соттар ғана тексеріп, қайта қарай алады.
Осы принциптің мазмұндық жағын қамтамасыз ететін белгілер: сот ісін
жүргізудің барлық кезеңдеріне (бірінші сатыдан бастап қадағалау сатысына,
оның тілінде апелляциялық сатыларға дейін) оның тікелей ықпал етуі; сотта
өз мүддедерін қорғаушы адаммен әлеумекгік статусына байланысты қандай да
болсын субъективті факторлардан соттың бос болуы; сот билігінің толқыны —
сот шешімінің даусыздығы және оның күш інтеж сот тәртібімен жою немесе
өзгерту мүмкіндігі; соттың қылмыстық процесс жүйесіндегі басым
жағдайы—бәсекелесуші тараптар болып табылатын қылмыстық ізге түсу және
тергау оргаңдарының позицияларына қарамстан істі нақты шешу; қылмыстық іс
бойынша сот төрелігін іске асырушы сот қызметінің ерекше іс жүргізу-құқық
режимі; барлық адресаттардың мүліктік, қызмет жағдайына және басқа да
жағдайларға қарамастан сот шешімдерін орындауға міндеттілігі; қолданылып
жүрген заңға сәйкес тергелген қылмыстық істің сот тәртібімен шешілуі заңда
көзделген жағдайларда сот шешімін езге органның, лауазымы немесе басқа
адамның шешімімен ауыстыруға болмайтындығы; соттың қылмыстық іс бойынша
қолданылуға тиісті заңды конституциялық емес деп тану туралы Конституциялық
Кеңеске ұсыныс жасау құқығы; сотқа қылмыстық ізге тұсу оргаңдарының заңсыз
әрекеттеріне шағымдарды қарау жөнінде ерекше өкілеттіктер беру.

АДАМ МЕН АЗАМАТТЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН БОСТАНДЫҚТАРЫН СОТ АРҚЫЛЫ ҚОРҒАУ
Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау
принципі Қазақстан Республикасының Конституциясымен белгіленген, онда былай
делінген: Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына
қүқығы бар (13-бап). Констшуцияның 77-бабының 3-тармағында өзіне заңмен
көзделген соттылғы оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды деп
нақтыланған.Конституцияның жоғарыда келтірілген ережелері Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 12-бабында берілген, сондай-ақ мемлекет заңда
6.
белгіленген жағдайлар мен тәртіп бойынша жәбірленушіге сот әділдігіне қол
жеткізуін және келтірілген залалдың өтелуін қамтамасыз ететінін айтып, сол
ережелерді дамыта түскен.
Адам мен азаматтың құқығы мен бостаңдығы ұғымының ресми
түсініктемесіне мыналар кіреді: Қазақстан мемлекеті өз азаматтарының
белгілі бір іс-әрекетінің заң жүзіндегі мүмкіндіктерін таңды және оларға
кепілдік береді. Адам құқыға мен бостандығы және азамат құқығы мен
бостаңдығы өзара байланысты, бірақ толығымен үйлеспейді. Алғашқылары
әмбебап және бастапқы, екіншілері қоғам мен мемлекет дамуының деңгейін
көрсетеді. Адам мен азамат құқығы — Қазақстан Республикасы Конституциясының
іргелі категориясы, ол адамды қазақстаңдық қоғамның ең жоғары құңдылығы
ретіңде орнықтыруға тиіс. Сонымен, адаммен азашттың құқықтары мен
бостандықтарын сот арқылы қорғау жайында айтқан кезде олардың адам құқығы
мен бостандығы ұғымымен қатысты кететінін білу қажет. Яғни сот
перспективасы Қазақстан азаматтарының ғана құқықтары мен бостаңдықтары
шеңберінен шығып отыр. Қазақстан аумағыңда тұратын азаматтығы жоқ
адамдардың, сондай-ақ басқа елдің азаматтығы бар шетелдіктердің құқықтары
мен бостаңдықтарына Қазақстан аумағында қысты жасалған болса, олар өз
құқықтары мен бостаңдықтарын қорғауды сұрай алады. Басқа да мемлекет
аумағында жүрген Қазақстан азаматтары да Қазақстанның сот оргаңдарынан
қорғау сұрауға құқылы.
Сонымен қорғау принципі ресми түсініктемесінің мазмұнына кез келген
адамның соттан өз құқықтары мен бостандықтарын қорғауды сұрау құқығы
кіреді. Қазақетан Республикасында әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын
заңға қайшы келмейтін барлық әдістермен қорғауға құқығы бар. Кез келген
құқық пен бостандықты сот арқылы қорғауға болады.
Адам мен азаматтың құқықтары мен бостаңдықтарын сот арқылы қорғау құқығы
қылмыстық сот ісін жүргізудің ресмилілігімен қамтамасыз етіледі. Қылмыстық
процестің ресмилілігі мынада: прокурор, тергеуші және анықтаушы органдар
мемлекеттің, қоғамның мүдделерін, жеке адамның құқықтары мен заңды
мүдделерін қорғау мақсатында, қылмыс белгілері байқалған әрбір жағдайда өз
құзыреті шегінде қылмыстық іс қозғауға және қылмыс оқиғаларын, оны жасауға
кінәлі адамдарды анықтау және оларды өзге мақсаттар көздейтіндердің еркі
мен тілегіне қарамастан жазалау үшін занда көзделген барлық шараларды
қолдануға міңдетті. Сот істі нақтылай шешуге тиіс.
Қылмыстық процесс ресмилілігінің Қазақстан Республикасының
Конституциясында қаланған және салалық занда одан әрі дамытылған құқықтық
негізі — құқықтар мен бостандықтардың жүзеге асьірылуын шектеулерге
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен зандарында адамның құқықтары
мен бостандықтарын, денсаулығы мен рухани ізгілігін қамтамасыз ету,
қоғамдық тәртіпті, конституциялық құрылысты қорғау мақ-саттарында қажет
етілетін деңгейде ғана жол берілетіні туралы вдея. Бұл нормамён жеке
адамньщ, мемлекеттін, жалпы қоғамның заңды мүдделері бірдей дәрежеде
қорғалады. Бұл жағдай адам мен азаматтың құқықтары мен бостаңдықтарының
жүзеге асырылуы басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға,
конституциялық құрылыс пен қоғамдық рухани ізгілікке қол сұқпауға тиіс
екенін білдіреді.
7.
Сот төрелігін құқық қорғау органдарының қызметіне функциялық қатысы
жоқ құрылымдардың теріс әсерінен корғау мақсатында заң шығарушы 23-бапта (2-
т.) ұлпық; ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.