Қылмыстық сот ісін жүргізуге тартылатын адамдардың құқықтарымен мүдделерін қамтамасыз ету

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.

I. Кіріспе.

II.Негізгі бөлім.
2.1.Қылмыстық іс жүргізу мақсаттары
2.2.Қылмыстық іс жүргізу міндеттері
2.3. Қылмыстық іс жүргізу ұғымы,негізгі белгілері
2.4.Қылмыстық іс жүргізу нормасының құрылымы
2.5 Қылмыстық іс жүргізу нормаларының негізгі түрлері.

III.Қорытынды.

IV.Пайдаланған әдебиеттер.

Кіріспе.

Құқық көздері, түрлі құқықтық актілер, құқық өз көрінісін табатын нысандар
зерттелмейінше құқық рөлін түсіну мүмкін емес.Құқық көздерінің маңызды
болатын тағы да бір себебі-олар құқықтың қоғамдық болмысын білдіріп қана
қоймайды,сонымен бірге белгілі бір дәрежеде құқық қалыптастыру функциясын
атқарады.Құқықтың дамуы қандай заңдылықтарға бағынып,қандай факторлармен
айқындалатын болса, құқық көздерінің дамуы да жалпы алғанда сондай заңдарға
бағынады және сондай факторлармен айқындалады.
Қазақстан Республикасы өткеріп жатқан өтпелі кезеңге қатысты кез келген
құқық саласы,соның ішінде қылмыстық іс жүргізу құқығы көздерінің жай-күйіне
тән ерекшелік-құқық мазмұнының құрылымы, жүйесі шегіндегі, демек құқық
мазмұны шегіндегі олардың гетерогенді сипаты.
Құқық көздерінің гетерогендігі ұлттық құқық жүйесінің қалыптасуының
процесі факторларға байланысты.Сондай факторлардың ең елеулілері мыналар:
-заңдардың өтпелі кезеңде қолданылуының ерекшеліктері;
-бұрын қолданылған құқық көздерінің жойылуы немесе құруы;
-жаңа құқық көздерінің қалыптасуы;
-бір бөліктерде ұлттық құқық қалыптасуы процесінің серпінділігі,
жеделдігі; басқа бөліктерде-кешеуілдеу феноменінің ықпал етуі; соған
байланысты сабақтас институттар мен категориялар шебінде қарама-
қайшылықтардың пайда болуы;
-құқықта рецептуралық феноменнің байқалуы, соған байланысты ұлттық құқық
үшін жеткілікті түрде елеулі факторларды теңдестіру қаупі пайда болады.
Құқық көздерінің жай-күйінің осы және басқа да ерекше белгілері бұрын
танылған және кеңестік даму кезеңіндегі заң ғылымы теориялық тұрғыдан
негіздеген жекелеген саралау категорияларымен өзге де категориялардан
өтпелі кезеңде бас тартуды қажет етеді.Алайда бұл кеңестік құқық
жетістіктерін толық жоққа шығару деген сөз емес.Біз өтпелі кезеңдегі құқық
көздерінің гетерогендігі көрінісін осыдан да байқап отырмыз.

2.1. Қылмыстық іс жүргізудің мақсаттары

Құқық жүйесінде оларға қол жеткізудің мақсаттары мен тәсілдері
проблемаларының теориялық- философиялық ғана емес, сонымен бірге
практикалық маңызы бар.Қызмет түрі ретінде қылмыстық ісжүргізудің мақсаты
қылмыстық іс жүргізу құқығы мақсаттарының бір бөлігі болып табылады.
Бұрын қолданылып жүрген Қылмысмтық іс жүргізу Кодексі қылмыстық іс
жүргізудің мақсатын- қылмыстық іс бойынша ақиқатты ашу,қылмыс жасаған
адамдардың кінәсін айқындап, әділ жазалануын белгілеу, кінәсіз адамды
негізсіз айыптаудан қорғау және азаматтарға тәрбиелік тұрғыдан ықпал ету
ретінде белгіледі.
Жаңадан қабылданған Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің талдау
көрсеткеніндей, сот ісін жүргізудің мақсатына арналған арнайы нормалар жоқ.
Мұндай мақсат сот ісін процессін жүзеге асыратын негізгі функцияларды
реттейтін басқа нормалардың мәнінен туындауы мүмкін. Атап
айтқанда,қылмыстық ізге түсу функциясы қылмыстық заңмен тиым салынған
әрекетпен оны жасаған адамды соңғысының қылмыс жасаудағы кінәлілігін
анықтау мақсатында,сондай-ақ мұндай адамға жаза немесе өзге де қылмыстық –
құқытық ықпал ету шараларын қолдануды қамтамасыз ету үшін айыптпу тарабы
жүзеге асыратын іс жүргізу қызқметі.Қорғау функциясы қылмыс жасады деп,
сезік келтірілген адамдардың құқықтарымен мүдделерін қамтамасыз ету,
айыптауды жоққа шығару немесе жеңілдету, сондай-ақ заңсыз қылмыстық ізге
түсуге ұшыраған адамадрды ақтау мақсатында жүзеге асырылады.Қазақстан
Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының Прокуратурасы туралы
заң күші бар жарлығына сәйкес заңдылықтық сақталуын қадағалайды, сотта
мемлекеттің мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңда белгіленген жағдайларда,
тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.
Сонымен, қылмыстық сот ісін жүргізу мақсаты мынааларды қамтиды;
1. Қылмыстық заң тиым салған іс-әрекетті айқындау
2. Осы әрекетті жасаған адамды айқындау,кінәлі адамға жазаның қолданылуын
қамтамасыз ету
3. Қылмыстық сот ісін жүргізуге тартылатын адамдардың құқықтарымен
мүдделерін қамтамасыз ету.
4. Заңсыз түрде қылмыстық ізге түсуге душар болған адамдарды ақтау
5. Істің жиынтық себептерін белгілеу
6. Бұзылған құқықты қалпына келтіру
7. Прокурордың сотта мемлекеттің мүдделерін білдіруі
Мұның бәрі жиынтық түрінде сот әділдігі деп аталады.Яғни қылмыстық іс
жүргізудің мақсаты әділ соттың жүзеге асуын қамтамасыз ететін қажетті іс
жүргізу жағдайларын туғызу болып табылады.Мұндай айқындама Конституцияда
былай деп жазылған:
сот билігі... азаматтармен ұйымдардың қүұқықтарын, бостандықтары мен заңды
мүдделерін қорғауды, Республиканың Конституциясының заңдарының, өзгеде
нормативтік құқықтық актілерінің, халықарлық шарттарының орындалуын
қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды. Конституцияның осы ережесі Қазақстан
Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасындағы соттар мен
судьялардың мәртебесі туралы Конституциялық заң күші бар Жарлығының 1-
ші бабында сөзбе-сөз қайталнады.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының мақсаттары өзінің мазмұны жағынан
әлдеқайда бай және құрылымы жағынан күрделі.Құқықтың осы саласындағы
мақсаттардың мәнін түсіну үшін мақсат ретінде олардың мәні қандай деген
мәселені қарастыру қажет. Қылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы құқыққ
мақсаттарының мәнін докринальдық пайымдау төмендегідей ұғымдарды:
1.Қылмыстық іс жүргізудің құқықтық шығармашылық және құқық қолдану
қызметі бағытының мазмұнын түсіндіреді.
2. Қылмыстық іс жургізуді құқықтық реттеудің орны мен әлеуметтік құндылығын
айқындады. Бұл орайда әлеуметтік құндылық сөзі құқықтың аталған саласының
қылмыстық іс жүргізу құқықтық қатынастарды реттеугем қоғамдық сұрау
салуларды қанағаттандыра алтындай қабілеттілігін білдіреді
3. Қылмыстық іс жүргізу құқықтары мен оны жүзеге асырудың оңтайлы
тиімділігін қамтамасыз етуді.
4. Қылмыстық сот ісін жүргізу мақсаттары мен оларға қол жеткізудің
арасында өзін ақтайтындай тепе-теңдікті туғызуды қамтитындығын көрсетті
Мақсаттарға қол жеткізу жалпы сипаттағы, сондай-ақ арнайы сипаттағы
міндеттерді шешкен жағдайда мүмкін болатындығы талас тудырмайды. Көп
жағдайда әдебиетте мақсаттар мен міндеттер бір деңгейдегі құбылыстар
ретінде қаралатындығына байланысты жоғарыда аталған жағдайдың маңызы үлкен
.Қателік қылмыстық іс жүргізу заңын дұрыс түсіндірмеуден туындайды.Мәселен,
бұрын қолданып жүрген ҚІЖК-3 –бабы өзінің алғашқы бөлігінде қылмыстық сот
ісін жүргізуді бекіте отырып.Екінші бөлігінде іс жүзінде мақсаттары туралы
сөз қолзғайды,мәселен: заңдылықты нығайтуды, қылмыстың алдын-алу және жою,
қоғам мүдделерін ,азаматтардың құқықтарымен бостандықтарын қорғау,
азматтарды, заңдарды сақтау рухында тәрбиелеу туралыс өз қозғалады.
Строгович Қылмыстық іс жүрпгізудің мақсатын- қылмыстық іс бойынша
ақтқатты ашу,қылмыс жасаған адамдардың кінәсін айқындап, әділ жазалануын
белгілеу,кінәсіз адамды негізсіз айыптаудан қорғау және азаматтарға
тәрбиелік тұрғыдан ықпал ету ретінде айқындалады.
П.С. элькинд анағұрлым кең ауқымды анықтама береді:
...Қылмыстық іс жүргізуқұқығының мақсаты-осы саладағы қоғамдық
қатынастарды барынша тиімді және ұтымды түрде реттеу, оларды
қылмыстық сот ісін жүргізу міндеттерін шешуге бағыттауды
қамтамасыз ету , түптеп келгенде қылмысты жою болып табылады
деп жазды.
М..С.Строгович пен П.С . Элькинд тұжырымдаған анықтамалардың
жинақтау деңгейіндегі айырмашылық мыналарға байланысты, біріншісі
қызмет түрі ретінде іс жүргізудің мақсаты туралы айтады, ал
екіншісі –қылмыстықіс жүргізу құқығының мақсаттары туралы
әңгімелейді, мұның өзі айта қаларлықтай кең ауқымды ұғым.
Қылмыстық іс жүргізу мен қылмыстық іс жүргізу құқығының өзара
қатынасына сүйене отырып, қылмыстық іс жүргізудің мақсаты жоғарыда
атап өткеніміздей қылмыстық іс жүргізу құқығы мақсаттары жүйесінің
бір бөлігі ғана деп айтуға болады.
Құқықтың мақсаттары мен міндеттерінің құрылымына Қазақстан
Республикасының Конституциясы елеулі өзгерістер енгізді. Атап айтқанда
Конституцияның 39- бабында былай деп жазылған. Адамның және азаматтадың
құқықтары мен бостандықтары конституциялық құрылысты қорғау, халықтың
денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана және тек
заңмен шектелуі мүмкін.Осы ереже қылмыстық іс жүргізу құқығының
мақсаттарын айқындау құрылымында шешуші маңыз алуы тиіс.
Сонымен, қылмыстық іс жүргізу құқығының жалпы мақсаты,біздің
көзқарасымызша, қылмыстарды тергеу нәтижесінде қалыптасатын қоғамдық
қатынастарды реттеу, соттың қылмыстық істі мәні бойынша қарауы және шешуі,
сондай-ақ осы қатынастардың тұлғаның құқықтырымен бостандықтарын, қоғамдық
қауіпсіздікті сақтауға, конституциялық құрылысты қорғауға бағытталуын
қамтамасыз ету болып табылады
Арнайы мақсаттар-Қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асыруға уәкілетті
қылмыстық іс жүргізу құқықтық қатынастары субьектілері қызметінің
мазмұнын айқындайды:
- Қылмыстың жасалуының жай- күйін айқындау және дәлелдеу;
- Жасаған іс-әрекеті үшін нақты адамға кінә тағу;
Прокуратура оргадары үшін арнайы мақсаттар ретінде мыналарды тану керек:
- Бұрын тағылған айыптауды прокурор қолдаған жағдайда айыптауды соттың
алдында негіздеу;
- Тергеу қателігін тапқан жағдайда қылмыстық ізге түсуді тоқтатуды
негіздеу;
- Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың бәрінің де заңдылықты сақтауын
қамтамасыз ету
Сот органдары үшін іс бойынша обьективті шындыққа және әділ сотты
жүзеге асыруға қол жеткізу арнайы және бірден бір мақсат болып табады

2. Қылмыстық іс жүргізу міндеттері

Негізгі категориялардың иерархиясында міндеттер мақсаттардан
кейінгі екінші орында тұр.Міндеттер іс жүргізу құқығы құрылымының және
жүйесінің элементтері мақсаттарының туындылары болып табылады.Сот ісін
жүргізудің мақсаттары мен міндеттері арасындағы тығыз мағыналы өзара
байланысы осымен түсіндіріледі.Міндеттерді шешу сот әділдігі сияқты нақ
заттарға қол жеткізудің негізінеи алынады. Басқаша айтсақ, міндеттер
дегеніміз- мақсаттарға қол жеткізудің жолдары екен.
Қылмыстық іс жүргізу құқығында міндеттер үш деңгейге өрледі.
Бірінші деңгей мынадай міндеттерді қамтиды:
- Қылмысты тез және толық ашу;
- Қылмыс жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапкершілікке
тарту;
- Әділ сот талқылауы және заңды дұрыс қолдану.
Осы деңгейдегі міндеттерді шешу қылмыстық ізге түсу функцияларын
жүзеге асыруға бағытталған және қылмыстық мінез-құлыққа ықпал ету жөніндегі
іс жүргізу әдістері мен тәсілдерінің бәрінде қолданудан көрінетін әділ сот
мәнінің бір ғана аспектісін білдіреді.
Екіші деңгейдегі міндеттерге мыналар жатады:
- Негізсіз айыптау мен соттаудан қорғауды қамтамасыз ету;
- Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын заңсыз шектеуден
қорғауды қамтамасыз ету
- Заңсыз айыптау немесе кінәсізді соттау жағдайында кідіріссіз және
толық ақтауды қамтамасыз ету.
Айтылғандардың игілікті бағыты көзге айқын түседі, олар кінәсідерді
қылмыстық ізге түсуден қорғаудан көрінетін әділ соттың екінші қырын
білдіреді.
Міндеттердің үшінші деңгейі заңдылық пен құқық тәртібін, нығайтуға,
қылмыстың алдын алуға,құқыққа деген құрметтеушілікті қалыптастыруға жәрдем
көрсету мәселелерін шешеді .Бұл деңгейдің жалпы сипаты бар. Алғашқы екі
деңгейдегі міндеттерді шешу бір мезгілде үшінші деңгейдегі
міндеттерді шешуді білдіреді ., Егер бірінші және екінші деңгейдегі
міндеттердің ең болмаса бірі шешілмесе үшінші деңгейдегіміндеттердің
бірден бірі шешілді деп санауға болмайды.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының міндеттерін шешудің қолданылуы
қылмыстық іс жүргізу заңында көзделген әдістер мен тәсілдерге
негізделеді. Өзгеше әдістер мен тәсілдерге жол бберілмейді. Керісінше
жағдайда заңдылық пенқұқық тәртібінің бұзылғандығын сеніммен айтуға
болады. Соңғысы қылмыстық сот ісін жүргізу мақсатына қол
жеткізілмеді және әділ сот жүзеге аспады дегенді білдіреді.
Қылмысты тез және толық ашу.
Тез деген сөз жасалған қылмыс пен оны уәкілетті органдардың білуі
арасындағы уақыт айырмашылығы мейлінше қысқа болуға тиісті екендігін
білдіреді. Анықтау және тергеу органдары қылмыстың жағдайларын тергеуді
неғұрлым ерте қолға алса, қылмыс жасаған адамның кінәсі мен қылмыстық
жауапкершілігі деңгейін кейінгі сот бағалауының әділеттілігі мен
заңдылығының ықтималдығы соғұрлым жоғары болады. Жасалған қылмыс үшін
әділетті түрде жазалау неғұрлым ертерек орын алса,соғұрлым әділ сот
тиімділігі де жоғары болады. Толық ашу деген сөз барлық кінәлі адамдар
және барлық қылмыс анықталуға тиіс дегенді білдіреді. Мұның маңыздылғы
мынада: бір адамның бірнеше қылмыс жасауы немесе бірнеше адамның бір
қылмыс жасауы мүмкін. Осы аталған жағдайлардың әрқайсысына қатысты
кінәлі адамдардың іс-әрекетін бағалау қылмыстық-құқықтық бағалау
түрліше болуы мүмкін, мұның өзі жазалаудың түрлі түрлерін қолдануға
әкеліп соғады. Қылмысты ашуды қылмыстық ізге түсу органдарының:
прокурордың, тергеушінің, анықтау органының, анықтаушының іс жүргізу
қызметімен байланыстыруқажет. Қылмыс жасауды ашу, яки фактіні білу
қылмыстық ізге органдары қызметінің шегінентысқары тұратындай орын
алмауға тиіс. Қылмыстан жапа шегуші неоның куәгері қылмыстың жасалғандығы
туралы ақпартты бұл туралы ақпаратты бұл туралы қылмыстық ізге түсу
органына белгілі болғанға дейін хабардар болды деген жағдайдың қылмыстарды
тез және толық ашудың қылмыстық іс жүргіу міндетіне қатысы жоқ. Егер
қылмыстық жазалануға жататын, яки қылмыс ретіндегі іс-әрекетті бағалау осы
фактіні белгілеген заң тәртібімен тіркеу арқылы қылмыстық ізге түсу
органы қолға алса қылмыс ашылды деп саналады.
Қылмыс жасаған адамдарды әшкерлеу және қылмыстық жауапкершілікке
тарту.
Әшкерелеуді нақты адамның қылмыс жасау фактісін белгілеген іс жүргізу
тәртібімен дәлелденуі деп түсінген жөн. Әшкерлеу үшін қылмыстық істі
дәлелдемелік негізбен қамтамасыз ету қажет, дәлелдемелік негіз істе
дәлелдердің пайда болуы, олардың нақ осы қылмысқа қатысы, жекеленген
дәлелдердің өзара қисынды байланысы болсын, қай жағынан да, заңдылық
көқарасы тұрғысынан талас тудырмауға тиіс.Әшкерелеу,сондай-ақ адам жасаған
дәлелденген іс-әрекетті қылмысты деп тануға және ол адам қылмыстық
жазалануға тиіс екендігін білдіреді. Қылмыстың жасалу фактісі мен оны
жасаған адамның арасындағы дау тудырмайтын өзара байланысты айқындау
кінәлі адамға заңда көзделген барлық шараларды қылмыстық ізге түсу
органы ғана қабылдай алады.
Әділетті сот талқылауы және заңды дұрыс қолдану.
Әділеттік сот талқылауын заң рәсімдері белгілегеніндей сақтаумен
қамтамасыз етіледі. Әділеттілік дегеніміз-зерттелген істің жай-күйін
бағалаған кезде соттың әділдігін, объективтілігін білдіреді. Егер осы
келтірілген шарттар сақталса, онда заңды дұрыс қолдануға барлық негіздер
болады. Осы айтылғандарға байланысты И.Ф. Казьмин мен В.М.Сырыхтың
пікірі ден қойдырады. Олар былай деп жазды: Құқық қолдану актілерінен
әділеттілікті талап ету- қадағалау мен мемлекет мүдделері тұрғысынан
істің дұрыс шешілгендігін пайымдауы, құқық қолданушы адамдардың, сондай-
ақ олардың айнасындағылардың шешім қабылдау имандылық принциптерімен,
жалпы адамзаттың құндылықтарымен үндес келеді, жекеленген азаматтардың,
олардың ұжымдарының, кәсіпорындардың, мекемелердің мұқтаждықтары мен
мүдделеріне жауап береді деген сенімді білдіреді. Құқық қолдану актісінің
әділеттілігі қабылданған шешімнің қоғамдық пікірге сәйкес келуін, оның
маэмұны адамдардың және тұтас алғанда қоғамның моральдық сенімдерімен
үндесуді көздейді.
Іс жүргізу құқығының нормалары ҚР Конституциясы кепілдік беретін
адамның және азаматтардың құқықтарымен бостандықтарынан сақталуын
қамтамасыз ететіндігі жолымен құрылған. Белгіленген ережелерден ауа
жайылып кету, оларды сақтамау осы құқықтар мен бостандықтарға қысым
жасауға яки сот талқылауының әділетсіздігіне әкеліп соғады. Соңғысы
әділетсіз, заңсыз шешімді туғызады. Қылмыстық ісжүргізу құқығына
қатысты әділеттілік ұғымы заңдылық ұғымымен үндес келеді.
Негізсіз кінәлау мен айыптаудан қорғауды қамтамасыз ету.
Бұл міндет іс бойынша бүкіл қылмыстық іс жүргізудің өң бойында,
істі қозғаудан бастап сот үкім шығарған ға дейін шешіледі. Нақты адамға
қатысты қылмыстық іс қозғау және одан әрі осы іс бойынша іс жүргізу
фактісінің өзі бұл адам қылмыстық тәртіппен қудаланатындығын және
уәкілетті органдар мен тұлғалар осы адам кінәлі деп танылып, жазалануы
үшін заңның барлық күшін қолдануға құқылы екендігін білдіреді.Қателікті
болдырмау үшін, сондай-ақ қылмыстық іс жүргізуге тартылған адамның
Конституциялық құқықтарымен бостандықтарын жүзеге асыруына жағдай
туғызу үшін негізсіз кінәлау мен айыптаудан қорғану қүқығын жүзеге
асыруда әлгі адамдарға мүмкіндіктер беріледі.Қорғану құқығын жүзеге
асыру үшін кінәлауға немесе айыптауға іс жүзінде негіздердің болуы
немесе болмауының маңызы болмайды, яки шынында да қылмыс жасаған адам
да қорғану құқығымен қамтамасыз етіледі.Мұндай жағдайда қорғаудың
міндеті осы адам жасамаған қылмысты жасады деп айыптаудан қорғану
немесе шынында да орын алған көлемінен асып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.