Қылмысқа қатысушылардың түрлері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе 3

1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ҚЫЛМЫСҚА ҚАТЫСУ НЫСАНДАРЫ
1.1 Қылмыстық құқық бойынша қылмысқа қатысу ұғымы 6
1.2 Қылмысқа қатысу нысандары және олардың заң жүзіндегі 6
сипаттамалары
9
2 ҚЫЛМЫСҚА ҚАТЫСУШАР ТҮСІНІГІ
2.1 Қылмысқа қатысушылардың түрлері 13
2.2 Қатысушылардың қылмыстық жауаптылық негіздері және шегі 13
2.3 Қатысудың арнаулы мәселелері
2.4 Қылмысқа қатысушылардың қылмыс істеуден өз еркімен бас тарту 17
2.5 Қатысушылардың түрлері 19

Қорытынды 21
Пайдаланған әдебиеттер тізімі. 23

30
32

Кіріспе

Қылмысқа қатысудың екі немесе одан да көп адамның қасақана қылмыс
істеуге қасақана бірлесіп қатысуы деп таньшатьш анықтамасы республика
қылмыстық заңнамасьша ҚР Президентінің 1995 жылғы 17-наурыздағы ҚР кейбір
заңнамалық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы Жарғысьшен
енгізілген болатын.
1997 жылғы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 27-бабында
қатысу заң жүзінде, екі немесе одан да көп адамның қасақана қылмыс істеуге
қасақана бірлесіп қатысуы қылмысқа қатысу деп танылады деген анықтамамен
бекітілді. Осы ереже ҚР Жоғары Сотының 2001 жылғы 21-маусымындағы
Соттардың бандитизм және қатысумен істелген басқа да қылмыстар үшін
жауаптылық туралы заңнамаларды қолдануының кейбір мәселелері туралы
нормативтік қаулысында да көрініс тауып, ол құжатгың 2-тармағында қылмысқа
қатысу қасақаналықпен қылмыс істегенде ғана болуы мүмкін, сондықтан бірнеше
адамның абайсыздықта істеген қылмысы топтасып істеген адамдардың қылмысы
ретінде қарастырылмайды.
Қатысудың заңнамалық анықтамасында оның объективті және субъективті
белгілері қамтылған. Бұл жерде объективті белгілер қатысудың объективті
шындықта болғанын сипатттаса, субъективті белгілер оның ішкі мазмүнын,
яғни, бірлесіп істелген қоғамдық қауіпті құқыққа қайшы әрекетке
қатысушылардың арасындагы психикалық өзара байланысты сипаттайды. Қатысуды
анықтауда төрт объективті және екі субъективті айырып көрсетіледі.
Қатысудың бірінші объективті белгісі — сандық, яғни екі немесе одан да
көп адамның қатысуы. Жекелеп істеген қылмыс ешқашанда қатысумен жасалды деп
танылмайды. Қылмысқа екі немесе одан да көп адам қатысқанда ғана қылмысқа
қатысу туралы сөз қозғауға болады. Қылмысқа қатысудың анықтамада
көрсетілген екі немесе одан да көп деген сандық мазмұны қылмыс
субъектісінің қасиетіне ие болуы тиіс, яғни олар іс жүзіне жауап беруге
қабылетті есі дұрыс, істеген қылмыс үшін қылмыстық жауаптылықа тартуға
болатын жасқа толуы керек.
Мәселен, ҚР Жоғарғы Соты пленумының 1993 жылғы 23-сәуірдегі Соттардың
зорлау үшін жауаптылықты реттейтін заңнамаларды қолдану тәжірибесі туралы
қаулысында зорлауды орындаушылардың біреуі есі дұрыс емес немесе заңмен
белгіленген қылмыстық жауаптылыққа тартуға жасы жетпеген жағдайда зорлауға
қатысқан басқа қатысушының әрекеті топпен істелген деп саналмайды. ҚР
Жоғарғы сотының 2003 жылғы 11-шілдедегі (19.12.2003 ж. өзгертулерімен)
Ұрлық істеу туралы істер бойынша сот тежірибесі туралы норматавтік
қаулысьйшң 10-тармағында заңда қарастырылған қылмыстық жауашылық
басталатын жасқа толмаған немесе есі адаммен күні бұрын сөз байласып
қасақан істелген қылмыс адамдардың топтасып істеген қылмысы ретінде
саналмайтындығы жөнінде түсінік берген. Арнайы субъектісі бар қылмыс егер
ол екі немесе одан да көп адам қатысып істелгенде, арнайы субъекті
белгілеріне ие болғанда ғана қатысумен істелген қылмыс деп танылады. Мысалы
ҚР Жоғарғы Соты пленумының 1995 жылғы 22-желтоқсандағы (20.12.1999 ж.
өзгертулерімен) Соттардың парақорлық үшін жауаптылығы туралы заңнамаларды
қолдану тәжірибесі турапы қауылысының 6-тармағында алдын ала сөз байласқан
адамдар тобының пара алуы кезінде бұл қьшмысқы қатысушылар кемінде
лауазымды екі адам болуы керек, ал осы қылмысты ұйымдастыруды, не
көмектесуді, не арандатуды жүзеге асырушы қылмыстың жалпы субъектісі
(кылмыстык жауаптылыққа тартуға жасы толған, есі-дені сау) болуы мүмкін.
Атап өту керек, ҚР 2003 жылғы 25-қырқүйектегі ҚР кейбір заңнамалық
актілеріне сыбайлас жемқорлықпен күрес мәселелрі бойынша өзгертулер мен
толықтырулар енгізу туралы Заңының негізінде ҚР ҚК Ерекше бөлімінің 13-
тарауына заңшығарушы лауазымды адамдар мен жауапты мемлекететтік лауызым
атқаратын адамдар мен бірге қылмыстың: 1) мемлекеттің функцияларын
орындауға өкілетгі адам және 2) соған теңестірілген адам деген қылмыстың
арнайы субъектісінің екі санатын енгізді. Осыдан келіп, параны лауазымды
адамдар ғана емес, осы аталған адамдар да алуы мүмкін деген ой туындайды.
ҚР Жоғары Сотының 2001 жылғы 21-маусымындағы Соттардың бандитизм және
қатысумен істелген басқа да кылмыстар үшін жауаптылық туралы заңнамаларды
қолдануының кейбір мәселелері туралы нормативтік қаулысынының 3-тармағында
ҚР ҚК 31-бабының 1-бөлігіне сәйкес, қылмысқа қатысушыларға қатысты адамдар
тобы істеген қылмыс деген жіктеуші белгісін оны орындауға екі немесе одан
да көп адам қатысып істеген жағдайда ғана тағылатындығы жөнінде түсінік
берілген.
Қылмысқа қатысудың екішпі объективті белгісі ол тек қана қатысуды
керсетпейді, бірлесіп қатысуды көрсетеді. Сондықтан, бір уақытта, бір
орында екі немесе одан да кеп адамның қылмыстық мақсат үшін күшін
біріктірмей, әрқайсысы өз беттерімен құқыққа қайшы келетін қоғамдық қауіпті
істеген әрекеті қылмысқа қатысу деп танылмайды. Мысалы, бөлімдегі сатушының
жоқтығын пайдаланған екі тұтынушы А. мен С. бір-бірімен келіспестен,
өрқайсысы өз алдына бөлек әрекет жасап, тауарлар ұрлайды. Ал-дын-ала тергеу
органдарымен және Қарағанды қаласындағы Қазыбек би атындағы ауданның
сотымен А. мен С.-ның әрекетгерінде осы қылмысты істеуда бірігушіліктері
болмағандықтан олардың әрқайсының әрекеті ҚР ҚК 175-бабының 1-бөлігі
Ұрлық бойынша сараланады.
Сонымен бірге, басталған қылмыстық әрекетте күш біріктірудің өзі
қатысуды қалыптастырады. Мәселен, егер адам бөлімдегі сатушының жоқтығын
пайдаланып, тауарларды ұрлап алып, алып шыққан соң белісеміз деп оны алып
шығуға басқа біреуден көмек сұраса, онда мұндай жағдайда бұл адамдардың
әрекеті қылмысқа қатысуды қалыптастырады.
Сейтіп, бірігіп қатысу қатысушылардың бірлесіп әрекет істеуін
білдіреді, мұндайда әркім бір қылмыстың соңғы нәтижеге жетуі үшін белгілі
бір ұмтылыс жасап, күш жұмсайды.
Қатысудың үшінші объективті белгісі — бұл қатысушылар үшін бәріне
бірдей, жалпы болып саналатын қылмыстың нәтижесі. Белгілі бір зиян келтіру
түріндегі зардап екі немесе одан да көп адамдардың бірлесіп істеген
қылмыстық әрекетгінің нәтижесі болуы тиіс. Олардың (қатысушылардың)
әрқайсысы бәріне бірдей жалпы нәтижеге жету үшін өз үлестерін қосады.
Ең соңында, қатысудың төртінші объективті белгісі қатысушылардың
әрқайсының әрекеті мен жалпы, қатысушылардың бәріне бірдей қылмыс
нәтижесінің арасындағы қажетті тікелей себепті байланыстармен көрінеді. Бұл
белгі ұйымдастырушының, айдап салушының, көмектесушінің әрекеттері уақыт
кеңістігінде орындаушының қылмыстық әрекетінің бұрын болатынын және заңды
түрде бәріне бірдей жалпы нәтиженің болуына жетелейтін өздерінің арасындағы
да, орындаушының әрекетімен өзара шарттастықта, өзара тәуелді байланыста
былатынын көрсетеді.
Заң әдебиеттерінде қатысудың аталған объективті белгілерінің соңғы
үшеуі қылмыстың сапалы белгісі деген бір белгілге шоғырланады.
Қатысудың сапалық белгісі бірігіп қатысу ұғымымен ұштасады. Бірлескен
әрекет белгісі, — деп атап өтеді М. А. Шнейдер, — біріншіден,
катысушылардың жалпы, бірлескен, бірін бірі толықтыратын күшімен,
екіншіден, сол бірлесіп істелген әрекеттері құқықпен қорғалатын мүдделерге
зиян келтіру түрі арқылы бәріне бірдей нәтижеге жеткенде, үшіншіден, әрбір
қатысушы істеген әрекет нақты бір жағдайда басқа қатысушылардың (ең
болмағанды біреуінің) әрекет істеуіның қажетті шартына айналғанда,
төртіншідеп, қатысушьшардың қол жеткізген ортақ нәтижелері әрбір
қатысушының әрекетімен себепті байланыста болғанда ғана көрінеді.
Курстық жұмыстың мақсаты - қылмыстық қатынастардың түрлері мен
қылмысқа қатысу нысандарын анықтау және қылмысқа қатысушар түсінігіне толық
анықтама беру.

1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ҚЫЛМЫСҚА ҚАТЫСУ НЫСАНДАРЫ

1.1 Қылмыстық құқық бойынша қылмысқа қатысу ұғымы

Қылмыстық құқық ғылымында қатысу нысандары туралы мәселе, оны
зертгеуді қолға алудың жарты ғасырлық тарихьша қарамастан шешімі әлі
толығымен табыла қоймаған мәселелер қатарына жатады.
40-жылдардың басында А. Н. Трайнин қатысу нысандарының төмендегідей
төрт мүшелі жүйесін ойлап шығарды:
1) жәй қатысу;
2) қатысушылар күні бұрын сөз байласқан, сараланған қатысу;
3) ерекше текті, яғни қылмыстық бірлестікке қатысу;
4) ұйымдаскан топпен қатысу.
Осы жүйелерді талдау барысы бұл топтарды бөліп қарау негізіне
субъективті өлшемдік негіздер, атап айтқанда қатысушылардың субъективті
байланыстарының сипаты мен дәрежесі алынғандығын айғақтады.
Осы өлшемдік негіздер П. И. Гришаев пен Г. А. Кригердің бөліп қараған
қатысу нысандары үшін де анықтаушы болып табылады. Расында, олар қатысудың
нысандарымен бірге түрлерге бөлуді де қарасіырды, бірақ бұл бағытты дамыту
олардың зерттеулерінде көрініс таппай қалды. П. И. Гришаев пен Г. А. Кригер
қатысу нысандары ретінде мыналарды қарастыруды ұсынды:
1) күні бұрын сөз байласпаған қатысу;
2) күні бұрын сөз байласқан қатысу;
3) ұйымдасқан топ;
4) қытысудың ерекше тегі — қылмыстық ұйым.
Олар қатысудың түріне барлық қатысушы әрекетінің біркелкілігімен және
қылмыс құрамын орындауға тікелей қатысауымен көрінетін (бірге орындаушьшық)
қарапайым қатысуды және қатысушылардың арасындағы рөлдері белгіленген,
нәтижесінде олардың әрқайсысы сипатына қарай әртүрлі әрекеттер істеуімен
көрінетін күрделі қатысуды жатқызды.
А. А: Пионтковский субъективті өлшем бірлігі негізінде қатысудың екі
нысанын бөліп қарауды ұсынды:
1) алдын ала келісімсіз қатысу;
2) қарапайьш қатысуда ұйымдасқан топтың, қылмыстық ұйымныі жене
банданың күні бұрын сөз байласқан қатысумен көрінетін күрделі қатысу.
А. А. Пионтковскийдің қатысудың түрі мен нысаныұғымдарының арасына
айырмашылық бермейтішн аңғаруға болады.
П. Ф. Тельнов болса, қатысуды келесідей төрт нысанға бөлуді ұсынады:
1) бірлесіп орындаушылық;
2) түрлі релдерді атқарумен қатысу;
3) қылмыстық топ;
4) қылмыстық ұйым.
Жоғарыдағы аталған авторларға қарағанда, П. Ф. Тельнов жіктеудің
негізі топтасу дәрежесі емес, қатысушылар арасындағы өзара әрекеттестік
әдістері деп көрсетті.
М. И. Ковалев, қылмыс істеуге бірлесіп қатысатын адамдардың өзара
әрекетгестік сипатын жіктеуді негізге ала отырып, қатысу нысанын:
кінәластық пен нақты мағынадағы, яғни рөлдерін бөліскен қатысу, деген екі
нысанға бөлді . Қатысу нысавдарын жіктеудің өдшемдік негізін анықтаудың
осындай көзқарасын В. С. Прохоров та ұстанды. Қатысу нысаны, — деп жазды
ол, — адамдардың арасындағы байланыстардың сипатын да емес, құрылымын да
емес, субъективті байланысқан адамдардың бірлесіп істеген әрекеттері
құрылымына тән қасиетгерді, яғни әрекет істеушілардың арасындағы байланысты
емес, әрекетгердің арасындағы байланысты көрсетеді. Алайда М. И. Ковалевқа
қарағанда, В. С. Прохоров қатысу нысанына тағы бір нысан — қылмыстық ұйымды
қосты. Сөйтіп, В. С. Прохоровтың пікірінше, бірлескен қылмыстық қызмет үш
нысанда көрінеді: жәй қатысу (бірлесіп орындаушылық); күрделі қатысу
(рөлдерді бөлісу) және қылмыстық ұйым.
Ондаған жылдарға созылған ғалымдардың теориялық тұрғыдағы
тартыстарының қисынды аяқталуына Адамдар тобы, не ұйымдасқан топ, не
қылмыстық қауымдастық болып істелген қылмыс деп аталған 1959 жылғы ҚазКСР
Қылмыстық кодексінің 17-1-бабына Қазақстан Республикасы Президентінің 1995
жылғы 17-наурыздағы ҚР кейбір заңнамалық актілеріне өзгертулер мен
толықтырулар енгізу туралы Жарлығымен істелген өзгертуі себеп болды. Осы
мәселелерге қатысты ғылыми ізденістерді қорытындылай келе, заңшығарушы
қатысуды жіктеудің өлшемдік негізі ретінде қатысушылар әрекетінің келісу
дәрежесі мен қылмыстық құрамалардың ұйымдасуына негізделген дәрежені
таныды.
1959 жылғы ҚазКСР ҚК 17-1-бабы қатысудың үш түрі — күні бұрын сөз
байласқан адамдар тобын, ұйымдасқан адамдар тобын және қылмыстық
қауымдастықты қарастырды.
Қылмыс, егер ол оны істеу жөніңде күні бұрын келісіп біріккен
адамдармен жасалса, адамдар тобының алдьш ала сөз байласуымен істелген деп
танылды.
Қылмыс, егер ол күні бұрын тұрақты қылмыстық топқа біріккен адамдармен
жасалса, ұйымдасқан адамдар тобымен істелген деп танылды.
Қылмыс, егер ол қылмыстық қызметпен айналысу үшін құрылған тұрақгы
құрылымдық бірлестікке кірген адамдармен жасалса, қылмыстық қаумдастықпен
істелген деп танылды.
Егеменді Қазақстанның алғашқы Қылмыстық кодексі (1997ж.) қатысу
нысанын реттеудің заң жүзіндегі ойын қабылдай отырып, жоғары да көрсетілген
үш нысанға қоса тағы да бір — адамдар тобымен қылмыс істеу деген нысанды
қарастырды. Бұл жерде қатысудың осы нысандарының әрқайсысы ҚР ҚК 31
-бабында нақты заңи сипатқа ие болды.
Іс жүзіндегі қажеттілігіне қарай ҚР Қылмыстық кодексіне енгізуді талап
еткен ауырлататын мән-жайларының бірі қылмыстық топ құрамымен істелген
қылмыс болып табылады. ҚР ҚК 31-бабымен реттелген қатысу нысандары ҚР ҚК
Ерекше белімінің 303-бабындағы 106 қылмыстың саралаушы және ерекше
саралаушы белгілілері болып табылады. Мәселен, адамдар тобымен деген
сияқты белгі 3 қылмыс құрамында (ҚР ҚК 145, 164, 186-баптары); алдын ала
сөз байласқан адамдар тобы — 31 кылмыс құрамында; қылмыстық
кауымдастықпен (қылмыстық ұйыммен) 1 қылмыс құрамында қарастырылған (ҚР ҚК
193-бп.).
Сонымен бірге, заңшығарушы кейбір қылмыстарды нақты бір баптардың бір
бөлігінде қылмысқа қатысудың екі және одан да көп нысанын көрсетеді,
мысалы, адамдар тобымен немесе, алдын ала сөз байласқан адамдар тобымен —
бір құрамда (ҚР ҚК 347-1-бп.); алдын ала сөз байласқан адамдар тобымен
немесе ұйымдасқан топпен — 18 құрамда; ұйымдасқан топпен немесе қылмыстық
қауымдастықпен — 2 құрамда (ҚР ҚК 214, 259-баптары); және ең соңында
баптың бір белігінде қатысудың бір дей үш нысаны көзделген, ол: адамдар
тобымен, алдын ала сөз байласқан адамдар тобымен немесе ұйымдасқан топпен
— 10 қылмыс құрамында (ҚР ҚК 214, 259-баптары).
Заңшығарушымен қарастырылған қатысудың түрлі нысандары өмірде кеңірек
тараған: ұрлық, тонау, қарақшылық, қорқытып алушылық, адам елтіру,
денсаулыкқа түрлі ауырлықтағы зиян келтіру, бұзақылық, зорлау және басқа да
қылмыстар құрамына енгізілген.
Б. Бейсенов атындағы Қарағанды заң институтының қылмыстық құқық және
криминология кафедрасының оқытушылар ұжымы қатысуды түрлі нысандарға жіктеу
кінәлілердің өзара әрекетгестіктері бойынша, олардың бір-бірімен байланысы
бойынша жүргізілуі тиіс деп санайды. Осыған байланысты кафедра қатысуды
келесідей төрт түрге бөліп қарастыруды ұсынады: 1) бірігіп орындаушылық
(адамдар тобы — жәй қатысу); 2) түрлі релдерді бөлісумен қатысу (алдын ала
сөз байласқан адамдар тобы — күрделі қатысу); 3) ұйымдаскан топ; 4)
қылмыстық қауымдастық (қылмыстык ұйым). Біз ойымызша, ҚР ҚК 31-бабында да
дәл осы ереже айтылған сияқты.
ҚР ҚК 31-бабының 1-бөлігіне сәйкес, егер қылмыс істеуге екі немесе
одан да көп орындаушы күні бұрын сез байласпай бірлесіп қатысса, ол адамдар
тобы істеген қылмыс деп танылады. Қатысудың бұл нысаны қылмыстық құқық
теориясында бірнеше атауға ие болды: қатысудың жәй нысаны, бірігіп
орындаушылық, кінәластық: Осы аталғандардың әрқайсының белгілі бір қырынан
сол қатысу нысанының құрамдас мәні керінеді. Мәселен, қылмысты топтасып
істеу кезінде істегі адамдардың рөлдерін өзара бөлісудері болмайды, және
осы мағынада ол жәй қатысу деп танылады. Мысалы, Ақтөбе облыстық соты Р.-
мен бірігіп, кәмелетке толмаған Т.-ны тонау, оның шешесінен қорқы-тып ақша
алу, содан кейін пайдқорлықпен, аса қаталдықпен және басқа қылмысты жасыру
мақсатымен Т.-ны өлтіру қылмысымен Ш. кінәлі деп танылған. Соттың анықтаған
мән-жайлары мынаны көрсетеді, жәбірленушіні өлтіруді Ш-мен алдьш ала ол
жөнінде сөз байласу болмаған жағдайда, күтпеген жерде Р. атқарады. Ш. Р.-
дің жәбірленушінің басынан газ кілтімен ұрып қалғанын керіп қалып, оның бұл
әрекетін тоқтатуын талап еткен. Сот алқасы бұл жағдайда Р.-дің әрекетінде
қылмысқа қатысушының шектен шығушылығы болғанын (ҚР ҚК 30-бабы)
қарастырған, сондықтан бұл қылмыста Р.-дің әрекеті алдын ала сөз байласусыз
істелген және осыған байланысты кінәлі Ш.-ның әрекетін саралауда
ауырлататын мән-жай жоқ деп шешшілген. Түсіндірілетін жай; ҚР ҚК 30-бабына
сәйкес, қылмысқа қатысушының басқа қатысушылардың ойында болмаған қылмысты
істеуі оның шектен шығушылығы деп танылады. Шектен шығушылық үшін басқа
қатысушылар қылмыстық жауапқа тартылмайды.

1.2 Қылмысқа қатысу нысандары және олардың заң жүзіндегі сипаттамалары

Қылмыс істеуге қатысушы бірлесіп орындаушылық кезінде міндетгі түрде
әрекеттің объекті жағын істеуі (бір бөлігін немесе толықтай), яғни ол бірге
орындаушы болуы тиіс. Кылмыс бірлесіп істелетін болғандықтан әрекетттің
объектавті жақтарын орындаудағы бірге орындаушының өрқайсының қатысу
дәрежесі әртүрлі болады. Мысалы, тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-
жайға, қоймаға заңсыз кірумен істелген ұрлықта (ҚР ҚК 175-бп. 2-бөл. в
тарм.) бір қылмыскер кіреберіс есікті бұзады, ал екіншісі ішке кіріп,
бөтеннің мүлкін алып шығады. Осығанбайланысты қатысудың бұл нысанын
жекелеген авторлар кінәластық деп атайды. Сонымен бірге көбінесе, топтасқан
қылмысқа қатысушылардың біреуі қылмыс құрамының белгісі бар әрекеттердің
бәрін істесе, ал енді біреуі объективтік жағының белгісі бар бөлігін ғана
жасайды. Мысалы, адам өлтіруде бір субъект жәбірленуші құрбанның
қарсылығына тойтарыс берсе, ал екіншісі оған соққы жасайды. ҚР Жоғарғы
сотының Пленумы өзінің 1994 жылғы 23-желтоқсандағы Соттардың азаматтар
емірі мен денсаулығына қолсұғушылық үшін жауаптылықты ретгейтін
заңнамаларды қолдануы туралы қаулысында, бірнеше адаммен адам өлтіргенде,
соттар қылмыстың әрбір қатысушысының қатысу дәрежесін анықтауы тиіс, деп
көрсетеді.
Сөйтіп, қатысу нысанындағы адамдар тобы төмендегі көрсетілген
белгілермен сипатталады:
1) екі немесе одан да көп бірге орындаушының, яғни екі немесе одан да
көп адамдардың әрекетгің объективтік жағын орындауының болуы;
2) қылмыс істеудегі әркімнің іс жүзінде қатысуының бірдей тең
дәрежесі;
3) алдын ала сөз байласудың болмауы, яғни қылмыс істегенге дейін бұл
адамдардың бірлесіп қылмыс істеу жөнінде уағдаласпауы.
Мұньң мысалына мына бір істі келтіруге болады. Іс жүзінде қарақшылық
шабуыл істеу жөнінде басқа қатысушылармен сөз байласудың болғаны
анықталмағынына қарамастан Ақмола облыстық сотымен А. ның әрекетін, ҚР ҚК
179-бабы 2-белігінің а және в тармақтары бойынша адамдар тобының алдын
ала сөз байласумен тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға не қоймаға заңсыз
кірумен істелген қьшмыс деп кате сараланған. Істің нақты мөніне келетін
болсақ, кәмелетке толмаған А. өзінен жасы үлкен С. және Н. мен бірге К. нің
пәтерінен ұрлық істеуге келіседі. Алайда, А. сыбайластары С. және Н-мен
келіспестен суық қару (пышақ) қолданып, пәтер иесі К.-ға карақшылықпен
шабуыл жасайды. Осыған байланысты сотпен анықталған мөн-жайларға сәйкес,
сот алқасы А. ның әрекетін оның алдында сараланған адамдар тобының алдын
ала сөз байласуын көрсететін ҚР ҚК 179-бабы 2-бөлігінің а тармағын алып
тастап, ҚР ҚК 179-бабы 2-бөлігінің в және г тармақтарымен қайтадан
саралаған.
ҚР ҚК 31-бабының 2-бөлігі, егер қылмысқа бірлесіп істеу туралы күні
бұрын уағдаласқан адамдар қатысса, ол адамдар тобы алдын ала сөз байласып
істеген қылмыс деп анықтайды. Заңшығарушы ҚР КҚ Ерекше бөліміндегі 31
қылмыс құрамында саралаушы мән-жайлар ретінде адамдар тобының аддын ала
сөз байласуы бойынша істелетін қылмыстарды қарастырады.
Алдын ала сөз байласатын адамдар тобының қауіптілікгің қосымша
көрсеткшггері бар адамдар тобынан айырмашылығы бар. Қатысушьшар белгілі бір
нәтижеге жету мақсатында жәбірленушінің әлеуметтік мәнді мүддесіне тікелей
нұқсан келуіне мүмкіндік істеу үшін өзінің мойньша тиісті бір рөлдерді
алған жағдайда бірлесіп қылмыс істеудің мұндай нысаны үшін өлшемдік
негіздердің түрлі үйлесімі тән болады. Талданып отарған нысанның
анықталуына қатысушьшардың істелген әрекетке деген психикалық қатынасы да
тура сипат береді. Олардың бәрі де әдетге бір қылмыс жасап отырғанын
сезінеді. Қатысудың жоғарыда көрсетілген нысандарымен істелген кылмыстарды
салыстырған кезде алдын ала сез байласқан адамдар тобымен істелген қылмыс
қауіптілігінің өсу ағымы анық байқалады. Мәселен, алдын ала уағдалсқан
адамдар мен уағдаласпаған адамдар тобы істеген зорлауды салыстырғанда
жағдай екеуініе де бірдей болғанның езінде қатысудың бірінші нысаны
қоғамдық қауіпті дәрежесінің жоғарылығымен сипатталады. Қауіптілік бірнеше
адамның біріккен күшінің жәбірленушіге тікелей әрекет істеу салдарынан
өседі. Мұндай өрекет істеуде жәбірленуші іс жүзінде мүддесін қорғау үшін
тиісті мөнде қарсы өрекет жасай алмай қалады. Ол өдетге елеулі зардап
келтіріп және қорғалатын объекгігі тереңірек қол сүғуға итермелейді.
ҚР Жоғарғы сотының 2001 жылғы 21-маусымдағы Қатысумен істелген
бандитизм және басқа да қылмыстар үшін жауаптылық туралы заңнамаларды
соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы нормативтік қаулысының 5-
тармағына сәйкес, алдын ала сөз байласқан адамдар тобының істеген қылмысы
деп, екі немесе одан да көп адамның оны істегенге дейін күні бұрын келісіп
алып, қылмыстың объективтік жағын құрайтын нақты бір қылмыстық әрекеті
танылады. Оның мысалы мына бір іс бола алады. Мәселен, Солтүстік Қазақстан
облыстың сотының үкімімен В. деген азамат П. мен алдын ала сөз байласып,
мүлкін иелену мақсатында К.-ға қарақшылықпен шабуыл жасап және оны өлтірді
деген кінә тағылады.Сот В. мен П. ның қарақшылық шабуыл істеу кезінде К. ны
өлтіру жөнінде бір ниеті болғандығын анықтады. Осы ниетті жүзеге асыру
мақсатында П. жәбірленуші құрбан К. ның мойнына күні бұрын ізірлеп қойған
кір жаятын керме жіпті салып, оны қылқындырады. Осы кезде оған көмек
көрсеткен В. жәбірленушіні тепкілеп, ұрғылап көмектеседі. Медициналық сот
сараптамасының актісі бойынша К. нің өлімі мойынға тұзақ салып қылқындару
нәтижесінде қылқынып өлгенін делелденеді. Демек, К. нің өлімі іс жүзінде П.
нің әрекетінен болған. Сонымен бірге, В. мен П.-ға жаза тағайындау кезінде
бұл мән-жайлар ескерілмей, В.-ға П.-ға қарағанда қатаңыра жаза
тағайындалған. Осыған лрай ҚР Жоғарғы сотының Қадағалау алқасы істі қарап,
В.-қатысты жазаны бас бостандығынан айыру мерзімін қысқарту арқылы
жеңілдеткен . Жоғарыдағы аталған осы қылмыс алдын ала сөз байласқан адамдар
тобымен істелген.
Қылмыстық құқық және криминология кафедрасының ұжымы, ҚР Жоғарғы
сотының 2001 жылғы 21-маусымдағы Қатысумен істелген бандитизм және басқа
да қылмыстар үшін жауаптылық туралы заңнамаларды соттардын қолдануының
кейбір мәселелері туралы нормативтік қаулысының 3-тармағындағы алдын ала
сөз байласқан адамдар тобы ұғымьшың мазмұны дұрыс келтірілмеген деген
үйғарым жасайды. Онда. әсіресе, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы
саралаушы белгісі қылмыс істеуге екі немесе одан да көп орындаушы істегенде
қатысушыға да тағылатындығы айтылған. Осыған байланысты кафедра жоғарыда
аталған Нормативті қаулыңа бектілген ереже ҚР ҚК 31-бабының 2-бөлігіндегі
алдын ала сөз байласкан адамдар тобы белгісінің мазмұнын ашатын заңи
ережеге қайшы келеді, деп санайды.
Егер қатысудың барлык объективті және субъективті белгілерін назарға
алатын болсақ, қылмыс екі немесе одан да кеп адаммен істелген жағдайда не
істеуге болар еді, иә бұл жағдайда олардың біреуі ғана қылмысты орындаушы
болады да, ал қалғандары не ұйымдастырушының, не айдап салушының немесе
көмектесушінщ рөлін атқарады. Дегенмен, нақты қылмыс істегенге дейін
олардың арасында алдын ала сөз байласуы болуы мүмкін. Онда кінәлі
адамдардың әрекетгері жоғарыңа аталған қаулыда келтірілген ережеге
келмейді. Бұдан басқа, олардың әрекеттері, сондай-ақ, қатыстудың баска
насандары: алдын ала сөз байласқан адамдар тобы, ұйымдасқан топқа және
тіптен де қылмыстық қауымдастыққа жатпайды.
Заңшығарушы қатысу деген мағынаны қатысушыға ғана қатысты; істеуді
қатысуда қатысумен жүзеге асырылатын қылмыстың объективтік жағын құрайтын
әрекетті тек қана орындаушы орындайтын болғандықтан орындаушыға қатысты
пайдаланады. ҚР ҚК 31-бабының 2-белігіне сәйкес, қылмысқа күні бұрын сөз
байласқан адамдар ғана қатысады. Егер алдын ала сөз байласқан адамдар тобы
үшін бір ғана орындаушы жеткілікті дейтін болсақ, онда оның заң жүзіндегі
анықтамасы былай болуға тиіс деп ойлаймыз, егер қылмысқа бірлесіп істеу
туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар қатысса, ол адамдар тобы алдын ала
сөз байласып істеген қылмыс деп танылады.
ҚР ҚК 31-бабының 2-белігінде заңшығарушы басты назарды кінәлі
адамдардың күні бұрын уағдаласып бірлескен қылмыс істеуіна аударады. Бұл
кемінде екі адамның қылмыс құрамының объективтік жағын орындау үшін
өздерінің күштерін жұмылдыратынын, яғни олардың шын мәнінде қылмысты
орындаушы екендігін білдіреді.
Алдын ала сез байласқан адамдардың бір тобымен қылмыс істелген
жағдайда жөне объектавтік жағын орындау аяқталғанға дейін оларға алдын ала
сөз байласқан тағы да бір адамдар тобы қосылса, онда осы екеуіндегі де
әрекеттерді алдын ала сөз байласқан адамдар тобымен істелген қылмыс деп
саралау керек.
Қатысудың мүндай нысаны қылмыстық қүқық теориясында: 1 — алдын ала
келісіммен сараланған; 2 — алдын ала сөз байласып қатысу; 3 — түрлі
рөлдерді атқарумен қатысу; 4 — күрделі қатысу деген атауларға ие болды.
Атауларының әртүрлілігіне қарамастан олардың мән-мағынасы бір. Алдын ала
келісімнің болуы рөлдерді белісуді талап етеді. Қатысушылардың әрқайсының
күні бұрын белгіленген рөлдерін орындауы олардың бәрінің де нәтижеге жетуге
деген ұмтылысын байқатады. Орындаушының әрекетінде қашанда ҚР ҚК Ерекше
бөлімінің нақты бір бабаында қарастырылған қылмыс құрамының белгілері
болады.

2 ҚЫЛМЫСҚА ҚАТЫСУШАР ТҮСІНІГІ

2.1 Қылмысқа қатысушылардың түрлері

Қылмысқа қатысушылардың түрлерін дұрыс анықтап алу істелген қылмысты
дәлме-дәл саралаудың қажетгі шарты, әрбір қатысудың сипаты мен дәрежесі
туралы дұрыс шешудің алғышартгары, яғни ең соңынада қатысушылардың
жауаптылығын жеке даралаудың қажетгі шарттары болып табылады.
Қылмыстық құқық адамның жауаптылық дәрежесін басқа адамдармен бірігіп
істеген қылмыстағы атқарған функциясына қарай шешу туралы мәселе қоймайды.
Жауаптылықты жеке даралау міндеті қатысушылардың түрлерін анықтай отырып,
яғни әрбір қатысушының қылмыстық қызмет белгілерін жалпы нысанда аша отырып
басқаша жолмен шешіледі. Қылмыстық қүқық, осылайша кез келген катысушының
нақты қылмыс істеген кездегі қызметінің қоғамдық қауіптілік дәрежесі мен
сипатын анықтауға мүмкіндік береді.
Қатысушы түрлерінің арасына шек қоя отырып, қылмыстық құқық жүйелі
түрде әрбір қатысушының біріккен қылмыстық қызметтегі істеген өрекеттерінің
сипаты болып табылатын өлшемдік негізге иек артады. Әрбір қатысушы жалпы
іске өзіндік үлес қосып, онда белгілі бір қатысу үлесіне ие болады. Нақты
қылмыс құрамының объективтік жағын, тіпті ол қылмысқа қатысу белгісі
бойынша қатысушы саналса да, тек орындаушы қүрайды.
Егер қатысу нысандарын жіктеу қатысушылардың біріккен қызметіне тән
ерекшеліктерін көрсету міндетін кездесе, онда қатысушылардың түрін анықтау
— бұл олардың әрқайсының жеке рольдерін белгілеу.
Орындаушы деп, қылмысты тікелей істеген немрсе оны істеуге басқа
адамдармен (коса орывдаушылармен) бірге тікелей.қатысқан адам, сондай-ақ
жасына, есінің дұрыс еместігіне немесе ҚР Қылмыстық кодексінде көзделген
басқа да мән-жайларға байланысты қылмыстық жауапқа тартуға болмайтын басқа
адамдарды пайдалану арқылы, сол сияқты әрекетгі абайсызда істеген адамдарды
пайдалану жолымен қьшмыс істеген адам танылады. (ҚР ҚК 28-бп. 2-бел.).
Қылмысты орындаушы қылмыстық заңның жалпы талаптарьгаа сай болуы
керек, яғни есі дұрыс және Ерекше бөлімнің нақты құрамның арнайы
талаптарына сәйкес, қьшмыстың жауаптьшыққа тартуға болатын жасқа толған,
яғни оларда қылмыстың арнайы субъектілерінің тиісті белгілері болуы тиіс.
Басқаша айтқанда, орындаушы — біріккен қылмыстық қызметке қатысқан
орындаушының жеке дара белгілерін иеленген адам болуы керек. ҚР Жоғары
сотының 1993 жылғы 23-сәуірдегі Адам зорлағаны үшін жауап-тылықты
реттейтін заңнамаларды соттардың қолдану тәжірибесі туралы қаулысында, өзі
жыныстық қатынас жасамай, бірақ басқа біреудің жәбірленушіге күш көрсетіп
зорлауына көмектескен адам топтасып зорлаудың қоса орындаушысы деп танылады
және оған жауаптылық ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасамай-ақ, ҚР ҚК Ерекше
бөлімінің тиісті бабы (ҚР ҚК 120-бп.) бойынша басталады.
Орындаушының әрекеті орындаушымен істелген қылмыс құрамын қарастыратын
ҚР ҚК тиісті бабымен сараланады. Бұл ереже бірнеше орындаушы болған
жағдайға байланысты әрқашан сақтала бермейуі де мүмкін. Бұл жағдайда
олардың әрекеттерін бір нормамен, баптың бөлігімен саралау міндетті емес.
Мысалы, бір адам бірінші рет адам өлтірсе, басқа біреу екінші рет адам
өлтірген болуы мүмкін. Мұндайда біріншінің әрекеті ҚР ҚК 96-бабының 1-
бөлігімен, ал екіншісінікі егер ол адам өлтіргені үшін бұрын сотталған
болса (ҚР ҚК 97-100-баптарындағы әрекетгерден басқа), ҚР ҚК 96-бабының 2-
бөлігіндегі н тармағында қарастырылған белгілер бойынша саралауға жатады.
Егер қылмыс істеуге бір орындаушы қатысып, қалғандары ұйымдастырушы,
айдап салушы немесе көмектесуші ретінде қатысса, мұндай жағдайдағы
орындаушының әрекеті басқа да саралаушы белгілеріне қарамастан осы қьшмыс
үшін жауаптылық қарастыратын тиісті бап бөлігінің тармақтары бойынша
сараланады, ал қалған қатысушылардың әрекеттері ҚР ҚК 28-бабына сілтеме
жасай отырып, сараланады (ҚР Жоғарғы сотының 2001 жылғы 21-маусымдағы
Қатысумен істелген бандитизм және басқа да қылмыстар үшін жауаптылық
туралы заңнамаларды соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы
нормативтік қаулысының 3-тармағын қараңыз).
Арнайы субъектімен қатысудың ерекшелігі осы қьшмыстың табиғатына
сәйкес жалпы субъектілер орындаушы емес, ұйымдастырушы, айдап салушы
және көмектесуші болуы болып табылады (ҚР ҚК 29-бп. 5-бөл. сәйкес).
Есте болуы қажет, орындаушы тұлғасына жататын қылмыстың саралаушы белгілері
катысушьшардың басқаларьша да (ұйымдастырушы, айдап салушы, көмектесуші)
тағылуы мүмкін. Мұның үшін кейінгілері орындаушыға көрсетілген саралаушы
белгі тағылып отырғанын, ал өздерінің дәл осы орындаушының қылмыс істеуіне
жағдай істегендерын түсіне білулері тиіс. (ҚР Жоғарғы сотының 2001 жылғы 21-
маусымдағы Қатысумен істелген бандитизм жөне басқа да қылмыстар үшін
жауаптылық туралы заңнамаларды сотгардың қолдануының кейбір мәселелері
туралы нормативтік қаулысының 4-тармағын қараңыз). Тікелей орындау мен
қоса орындаудан басқа, заңшығарушы: 1) есі дұрыс емес адамдарды; 2)
қылмыстық жауатыпыққа харгуға жасы толмаған адамдарды; 3) абайсыздықта
әрекет істеуші адамдарды қылмыс ісгеу үшін пайдаланатын арқылы орындау деп
аталатын түрін беліп көрсетеді. Бұл жерде қылмысты орындау деп қылмыс
құрамын құрашын тікелей әрекет істеуді және осы мақсатга түрлі зат, құрал,
механгом түрлерін пайдалануды ғана емес, сонымен бірге жануарларда және
тіпті сол аркылы зиян келтіру деп аталатын, яғни қылмыс қаруы ретінде
адамдарды пайдапану деп тануға болады.
Сейтіп, қандайда бір қылмыс істеу үшін есі дұрыс емес (өткенге есеп
бере алмайтьш және өзінің әрекетіне ие бола алмайтын — ҚР ҚК 16-бп.) адамды
пайдаланған адам да; ҚР ҚК 15-бабының 2-бөлігіне сәйкес, қылмыстық
жауаптылыққа тартуға жасы толмаған адамды (мысалы, жасы 14-ке толмаған жас
өспірімдерді пайдалану) пайдаланған адам да орындаушы деп танылатын болады.
Белгілі болғанындай, абайсызда ұрлық істеуге болмайды. Сонымен бірге
өмірде, мысалы, пәтер тонаушы өтіп бара жатқан бөтен адамды, мен осы үйдің
қожайынымын, байқаусызда есік жабыльш қалды, деп сендіретін жағдайлар да
болып тұрады. Бұл жерде тонаушы жаңағы адамды көмекке шақырып, терезінің
желдеткіші арқылы үйдің ішіне түсуді сұрауы да мүмкін. Мұндай жағдайда етіп
бара жатқан адамды ұрлық үшін жауапқа тарту заңға сәйкес келмейді, ал бұл
қылмысты орындаушы жаңағы өтіп бара жатқан адам болып саналады.
Мұндай жағдай ҚР Жоғарғы сотының 2003 жылғы 11-сәуірдегі Ұрлық туралы
істер бойынша сот тәжірибесі туралы нормативтік қаулысының 10-тармағында
бекітіліп, оған мынадай түсінік берілген, осы қылмыс үшін қылмыстық
жауаптылық қолданатын жасқа толмаған, не есі дұрыс емес деп танылған
адамдардың бірігіп қасақаналықпен қылмыс істеуі алдын ала сөз байласқан
адамдар тобымен істелген қылмыс ретінде бағалануы мүмкін емес. Мұндай
жағдайда кылмыстың субъектісі деп танылған адам, ұрлықты орындаушы деп
танылуы тиіс, және мұнан басқа оған негіз болған жағдайда әрекет ҚР ҚК 131-
бабы бойынша кәмелетке толмағанды қылмыстық әрекетке тартқаны үшін деп
қосымша саралануы керек.
Сонымен бірге, біреу арқылы залал келтіру заңмен арнайы субъектісі
қарастырылған қылмыстарда мүмкін емес. Мұнда адамда қылмыстың арнайы
субъектісінің белгісі болмаса орындаушы ретінде қылмыстық жауаптылыққа
тартылуы мүмкін емес (мысалы, мемлекетгік функция орындауға өкілеттік
берілген немесе соған теңестірілген немесе лауазымды адамның өзін танып
қоймас үшін немесе әшкерелемес үшін қарамағындағы адамға, айталық хатшысына
пара алуды тапсыруы). Сонымен бірге. өзі жасайтын әрекетінде (әскерде қашу)
біреу арқылы залал келтіре алмайды.
Сөйтіп, біреу арқылы зиян келтіру мыналармен түсіндіріледі: а)
орындаушының өзінің бойындағы себептермен (есі дұрыс еместік, қылмыстық
жауапқа тартруға жасының толмағандығы); ә) егер ол залал келтірушінің
өзімен келітірілген болса немесе оны біреу пайдальшып қалса, құрамның
объекгивтік жағьш қалыптастыратын негізгі элементтеріндегі қателікгерімен;
б) орындаушьшың еркінсіз немесе қалауьшсьп күштеп немесе психикалық жолмен
мәжбүр ету; Ұйымдастыруты деп қылмыс істеуді ұйымдастырған немесе оның
орындалуына басшылық еткен адам, сол сияқты ұйымдасқан қылмыстық топ немесе
қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым) құрған не оларға басшылық еткен адам
танылады (ҚР ҚК 28-бп. 3-бөл.). Ұйымдастырушы — бірлескен қылмыстық
қызметгегі өте қауіпті қатысушы.
Ұйымдастырушының қылмыстық қауымдастықгағы қызметі белгілі бір белгі-
лермен сипатталады. Ұйымдастырушы қылмыстық қауымдастық құрудың бастаушысы
бола отырып, ең алдымен адамдарды соған қатысуға тартады, қатысушыларды
қылмыстық нәтижеге қолжегкізуге бағьптайды, оларды өзінің беделімен және
басқа да белгілі бір бірлескен тәртіпке шақыра отырып, біріктіреді, ұйым
мүшелері арасындағы қарым-қатынастарды қалыптастырып, яғни қылмыстық ұйым
құрады. Ұйымдастырушы қылмыстық қызметгің жоспарын құрады, оны жүзеге
асырудың жолдарын белгілейді, қауымдастық мүшелерінің арасындағы рөлдерді
беледі, яғни қылмысқа дайындық жөніндегі ұйымдастыру қызметіне басшылық
жасайды. Өзінің қызметі арқылы ұйымдастырушы қатысушылардың қылмыстық күшін
нығайтып, қауіптілігін арттырады. Ең соңында, ұйымдастырушы қылмыстық
қолсұғушылықты жүзеге асыру кезінде ұйым мүшелерін басқаруды жүзеге
асырады.
Адамды ұйымдастырушы деп тану үшін аталған ұйымдастырушылық
қызметгердің бәрін бірдей жүзеге асыру міндетті емес, керісінше солардың
бірін орындаса болғаны.
Ұйымдастырушылық қызметін атқару қылмыстық қауымдастық шеңберінде, сол
сияқты жекелеген қылмыстар істеу шеңберінде де мүмкін болады.
Ұйымдастырушылық қызмет қашанда қылмыстық ниетпен жүзеге асады.
Ұйымдастырушы топтың мақсатының оған қолжеткізудің жолдарын алдын ала
болжай біледі, соның нәтижесінде өзінің қызметінің жүзеге асатынын түсінеді
және соны тілейді.
Ұйымдасқан топты немесе қылмыстық сыбайластықты (қылмыстық ұйымды)
құрған не оларға басшылық еткен адам ҚР ҚК 235-бабының 1 немесе 2-
бөліктерінде көзделген жағдайларда оларды ұйымдастырғаны және оларға
басшылық еткені, сондай-ақ қылмыстар оның қаскүнемдік ниетімен қамтылса,
ұйымдасқан топ немесе қылмыстық сыбайластық (қылмыстық ұйым) істеген барлық
қылмыс үшін қылмыстық жауапқа тартылуға тиіс. Ұйымдасқан топтың немесе
қьшмыстық сыбайластықтың (қылмыстық ұйымның) басқа қатысушылары ҚР
Қылмыстық кодексінің Ерекше беліміндегі тиісті баптарында көзделген
жағдайларда оларға қатысқаны үшін, сондай-ақ өздері дайындауға немесе
істеуге қатысқан қылмыстар үшін қылмыстық жауапқа тартылады (ҚР ҚК 31-бп. 5-
бел.). Мұндай ереже ҚР Жоғарғы сотының 2001 жылғы 21-маусымдағы Қатысумен
істелген бандитизм және басқа да қылмыстар үшін жауаптылық туралы
заңнамаларды соттардың қолдануының кейбір мөселелері туралы нормативтік
қаулысының 15-тар-мағында да бекітілген. Бұл жерде саралау ұйымдастырушы
(басшы) бір мезгілде істелген қылмыстың қатысушысы болған жағдайдан басқа
жағдайларда ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай отырып, ҚР ҚК Ерекше бөлімінің
тиісті бабымен сараланады.
Бандамен немесе қылмыстық қауымдастықпен істелген қылмысқа тікелей
қатыскан банда немесе қылмыстық қауымдастық ұйымдастырушысының не
басшысының әрекеті ҚР ҚК 235-бабының 3-белігімен немесе ҚР ҚК 237-бабының 2-
бөлігімен қосымша саралана алмайды (ҚР Жоғарғы сотының 2001 жылғы 21-
маусымдағы Қатысумен істелген бандитизм және басқа да қьшмыстар үшін
жауаптылық туралы заңнамаларды соттардың қолдануының кейбір мәселелері
туралы нормативтік қаулысының 15-тармағын қараңыз).
2.2 Қатысушылардың қылмыстық жауаптылық негіздері және шегі

ҚР ҚК 3-бабына сәйкес, қылмыс істеу, яғни Қылмыстық кодексте көзделген
қылмыс құрамының барлық белгілері бар әрекет қылмыстық жауаптылықгың бірден-
бір негізі болып табылады. Бірақ, қатысу кезінде ұйымдастырушы да айдап
салушы да, көмектесуші де қылмыс құрамының барлық белгілері бар қоғаңдық
қауіптгі әрекетгі өздері тікелей жасай қоймайтындықган қатысушылардың
қылмыстық жауагпылық негіздемесін анықтауды күрделілендіре түседі.
Қылмыстық құқық теориясында осы мәселе бойьшша екі теориялық тұжырымдама
бар. Бірінші тұжырымда қатысушылардың жауаптылығы тікелей қыпмысты
орындаушының әрекетіне байланысты. Бұл тұжырымдама қосымша (акцессорлық)
деген атауға ие болды.
Қатысудың қосымша теориясы француз революциясы дәуірінде пайда болып,
1791 жылы Францияның Қылмыстық кодексінен, одан кейін 1810 жьшғы Наполеон
кодексінен орьш алды, ал ол кеңестік қылмыстық кұқығы ғылымында тіші жоққа
шығарыдцы. Шындығана келгенде, 60-жылдары М. И. Ковалев бұл теорияны
ашықтан-ашық қолдап: қатысудың қосымшалық табиғатгағы қаридасының алғаш
рет буржуазиялық қылмыстық құқық ғылымында пайда болуы, шын мәнінде
ештеңені дәлелдеп бере алмайды, деп мәлімдеді.
Сол екі арада, 1958 жылғы Қылмыстық заңнамалар негіздерінің
қабылдануына байланысты қатысушылардың жауаптьшығы орындаушының істеген
ерекетіне қарай анықталатын болуы, яғни қатысудың қосымша табиғаты шын
мәнінде заң жүзінде бекітілді.
Бұл теорияның негізгі ережелері мыналарға келіп тіреледі: 1) қатысушы
езінің әрекетінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.