Құқықтық мәдениет пен құқықтық сананы дамыту

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 3

1 ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘДЕНИЕТ

1.1 Жалпы мәдениет пен құқықтық мәдениет түсінігі 5
1.2 Құқықтық мәдениеттің құрылымы мен функциялары 8
1.3 Құқықтық мәдениет пен құқықтық сананы дамыту 10
1.4 Кәсіби құқықтық мәдениет
12

2 ҚҰҚЫҚТЫҚ НИГИЛИЗМ
2.1 Құқықтық нигилизм ұғымы 16
2.2 Құқықтық нигилизмнің біліну формалары
19
2.3 Құқықтық нигилизмнің қайнар көздері
21

3 ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘДЕНИЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚТЫҚ НИГИЛИЗМДІ
ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ
3.1 Құқықтық мәдениетті қалыптастыру жолдары 22
3.2 Құқықтық нигилизмді жеңу жолдары
24
3.3 Құқықтық білімнің маңызы мен құқықтық сауаттандыру 25

Қорытынды 28
Қолданылған әдебиеттер тізімі
30

Кіріспе

Көп ұлтты тәуелсіз мемлекеттілікті нығайту – бүгінгі сара бағытымыз,
ашық та айқын саясатымыз. Мұның өзі ұлтымыздың мүддесін қорғаудан ауытқу
деген сөз емес. Көп ұлтты Қазақстан тарихы, ежелгі топырағында шаңырақ
көтеріп отырған бірден-бір мемлекет болғандықтан, ол қазақтардың ұлттық,
түбегейлі мүдделерін қорғауға, қастерлеуге міндетті. Осы қажеттіліктің өзі
оны ХХ ғасырдың соңында дүниеге қайта оралтып, өмірге әкеп отырғаны
белгілі.
Сондықтан да Қазақстандағы өзге ұлт өкілдері қазақтармен қоян-қолтық
бірлесіп, ынтымағы жарасып өмір сүре отырып, қазақтардың ұлттық өсіп-өнуіне
жағдай жасайтын тек Қазақстан екенін, оның басқа Отаны, елі жоқ екенін
терең сезініп, оған түсіністікпен қарауы бірлесіп ынтымақтасып өмір сүрудің
нақты кепілі.[1, 167 б.]
Құқықтық мәдениет және құқықтық нигилизм Курстық жұмыстың объектісі
болып табылады.
Курстық жұмыстың пәні – құқықтық мәдениет пен құқықтық нигилизмнің
қоғамдық құқық жүйесіндегі алатын рөлі, дамуы, басқа құқықтық салалармен
байланысы.
Курстық жұмыстың мақсаты – құқықтық мәдениет пен құқықтық нигилизмнің
маңызын анықтап, толық мәлімет беру.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жалпы құқықтық салада берілген тақырып
кең түрде қарастырылған. Біз заң саласындағы баспасөз құралдарындағы
мәліметтерді және ресейлік оқулықтардағы мәліметтер қолданамыз, мысалы
Матузов Н.И. жіне А.В.Малько еңбектері. Негізгі ақпарат көзіміз болып
қазіргі заманның талаптарына сәйкес жазылған отандық оқулықтар.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстандық қоғамдағы құқықтық мәдениет
деңгейiн қарастыра отырып, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын
насихаттауға бағытталған ұлттық идеяның қажеттiлiгiн айта кету
қажет.Қазiргi таңда бiздiң қоғамда келешектегi даму ориентирiнiң қалыптасу
деңгейi өте нашар, ал барлық мемлекеттiк саясаттың өзi осы ориентирлер
негiзiнде құрылатынын ескерсек, бұның неге апарып соқтыратыны айқын. Жоқ
болып кеткен әлеуметтiк саяси құндылықтар қоғамға өзiнiң керi әсерiн көптеп
тигiзуде. Осының негiзiнде мемлекет азаматтарды қорғау функциясын белгiлi
бiр дәрежеде жүзеге асыра алмай отыр. Қазiр мемлекет екi парралельдi әлемде
қатар өмiр сүрiп келедi; оның бiрi – фантомдық легитимдiлiк, яғни заңның
қағаз жүзiнде ғана болуы, ал екiншiсi – бiздiң қоғамның нақты жағдайы-онда
заң да, құқық та қағаз жүзiнде қала бередi. Бұл құқықты әлеуметтiк құндылық
ретiнде жоққа шығарып,құқықтық нигилизмге әкелiп соғады. Бұндай жағдайдың
орын алу себебi – қазақстандық экономика деңгейi және көптеген азаматтардың
өмiр сүру деңгейiнiң құлдырауы. Қоғамда ертеңгi күнге деген
сенiмсiздiк,үмiтсiздiк дертi өршiп келедi. Бұның барлығы әлеуметтiк
теңсiздiк негiзiнде болып отыр.
Қазақстандық қоғамдағы құқықтық мәдениет деңгейiн қарастыра отырып,
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын насихаттауға бағытталған ұлттық
идеяның қажеттiлiгiн айта кету қажет.Қазiргi таңда бiздiң қоғамда
келешектегi даму ориентирiнiң қалыптасу деңгейi өте нашар, ал барлық
мемлекеттiк саясаттың өзi осы ориентирлер негiзiнде құрылатынын ескерсек,
бұның неге апарып соқтыратыны айқын. Жоқ болып кеткен әлеуметтiк саяси
құндылықтар қоғамға өзiнiң керi әсерiн көптеп тигiзуде. Осының негiзiнде
мемлекет азаматтарды қорғау функциясын белгiлi бiр дәрежеде жүзеге асыра
алмай отыр. Қазiр мемлекет екi парралельдi әлемде қатар өмiр сүрiп келедi;
оның бiрi – фантомдық легитимдiлiк, яғни заңның қағаз жүзiнде ғана болуы,
ал екiншiсi – бiздiң қоғамның нақты жағдайы-онда заң да, құқық та қағаз
жүзiнде қала бередi. Бұл құқықты әлеуметтiк құндылық ретiнде жоққа
шығарып,құқықтық нигилизмге әкелiп соғады. Бұндай жағдайдың орын алу себебi
– қазақстандық экономика деңгейi және көптеген азаматтардың өмiр сүру
деңгейiнiң құлдырауы. Қоғамда ертеңгi күнге деген сенiмсiздiк,үмiтсiздiк
дертi өршiп келедi. Бұның барлығы әлеуметтiк теңсiздiк негiзiнде болып
отыр.
Мынаны атап өткен жөн: қазiргi қоғамның батыстық сипат алуы
қалыптасқан әлеуметтiк бақылау нолрмаларына түбегейлi қайшы келуде.
жастардың қалыптасқан әлеуметтiк бақылау нормаларымен келiспейтiндiгi,
қазiргi қоғамдағы құықтық мәдениет және тәрбие деңге йiн құлдыратуы мүмкiн,
ал аз ғана уақыттан кейiн бұл қылмыспен күресу деңгейiнiң де құлдырауына
әкелiп соғатындығы рас. Сондықтан бiздiң елiмiз сықылды жас мемлекетке
идеалды содель ойластырып табу керектiгiн атап өткiм келедi. Мiне, соның
негiзiнде құқықтық мәдениеттi әлеуметтiк құндылық ретiнде танытуға болады.
Бұл орайда баспасөз ақпарат құралдарының шексiз мүмкiндiктерiнiң бар
екендiгiн атап айтайық және осы шексiз мүмкiндiктердi Қазақстан
Республикасының гүлденуi үшiн жұмыс жасатуымыз керек.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды
және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Құқықтық мәдениет

1.1 Жалпы мәдениет пен құқықтық мәдениет түсінігі

Мәдениет – адамзат жасайтын және адамдардың рухани қажеттіліктері мен
мүдделерін қанағаттандыруға бағытталған материалдық және рухани
құндылықтардың жиынтығы. Қоғамның мәдениеті бірнеше түрге бөлінеді: саяси,
экономикалық, әлеуметтік, парасаттылық, инабаттылық, экологиялық құқықтық,
т.б. мәдениет жүйе-салалары. Олар бір-бірімен тығыз байланыста қоғамның
экономикалық саяси, әлеуметтік дамуына сәйкес дамиды. Сонымен қатар олар
қоғамның әр саласындағы қарым-қатынастарды реттеп-басқарып отырады.
Мәдениет салаларының арақатынасы бірлестікте және дербестікте дамып
қоғамның экономикасын, әлеуметтік жағдайын жақсартып, нығайтып отырады.
Жақсы дамыған экономика, мәдениеттің жан-жақты нығаюына мүмкіншілік
жасайды. Мәдениеттің жақсы дамуына мемлекетпен бірге бірлестіктер, одақтар,
ұжымдар зор үлес қосады. Жоғары деңгейлі мәдениетке құқықтық мемлекет жол
ашады.
Сонымен, қоғамның парасаттылық, инабаттылық тәрбиелік т.б. деңгейі
мәдениеттің деңгейімен айқындалады. Ал мәдениеттің деңгейі қоғамның
экономикасының, саяси-әлеуметтік деңгейіне байланысты.
Қоғамда бұл екі жақты байланыс бір елдің, бір мемлекеттің шеңберінде
ғана болады. Мәдениеттің дамуына сыртқы қолайлы жағдай зор әсер етеді.
Мысалы, дамыған елдердің мәдениеті артта қалған елдерге үлгі болып, олардың
рухани байлығын, сана-сезімін көтеріп, мәдениетін дамытады.
Мәдениеттің мазмұны туралы ғылымда бірнеше пікірлер бар, оларды үш
топқа бөлуге болады: антропологиялық, социологиялық, философиялық
көзқарастар – жіктеулер:
– антропологиялық жіктеу – мәдениет адамдардың іс-әрекеті мен қоғамның
тарихи даму процессінде қалыптасқан материалдық және рухани жетістіктер.
Бұл концепцияның өкілдері мәдениеттің мазмұнын жақсы түсіну үшін қоғамның
барлық саласының жетістіктерін біріктіріп зерттеуді жақтайды;
– социологиялық жіктеу – мәдениет қоғамның даму процессінде қалыптасқан
рухани жетістіктер. Бұл концепцияның өкілдері мәдениеттің мазмұнын түсіну
үшін қоғамның әлеуметтік және идеологиялық жетістіктерін біріктіріп
зерттеуді қостайды;
– философиялық жіктеу – мәдениет қоғамдағы барлық материалдық және рухани
құбылыстардың жиынтығы – деп түсіндіреді. Бұл концепцияның өкілдері
мәдениеттің мазмұнын түсіну үшін қоғамдағы барлық құбылыстардың объективтік
және субъективтік заңдылықтарын зерттеп, ғылыми тұрғыдан қорытынды
тұжырымдар жасауды дұрыс дейді.
Антагонистік қоғамдағы материалдық және рухани мәдениет үстемдік етуші
таптың мүддесіне бағындырылған. Әрбір ұлттық мәдениетте демократиялық
элементтер болады. Өйткені әрбір ұлтта еңбекші және қанаушы бұқара бар,
олардың өмір сүру жағдайлары демократиялық идеологияны туғызбай қоймайды.
Қазіргі замандағы мәдениет мазмұны жағынан алғанда өте кең байтақ, ол
өткендегі барлық мәдениет атаулының ең прогресшіл және ең жақсы жақтарын
заңды түрде қабылдап, дамып келеді. Мәдениет түсінігіне тек ғылым, ағарту,
өнер, тіл және әдебиетпен ғана шектеліп қоймай, оған сезім мәдениеті де
кіреді. Мәдениеттің маңызды сипаты, оның интернационалдығы. Мәдениеттің
экономикалық негізі, оны стихиялық дамудан сақтайды. Мәдениеттің үзіліссіз
даму процессінде бірте-бірте ой еңбегі мен дене еңбегі арасындағы
айырмашылықтар жойылады, адамның жеке басының үйлесімді жан-жақты дамуына
жағдай туады. [1, 160 б.]
Мәдениет – қоғамдық дамудың адамның шығармашылық күш пен қабілетінің
тарихи анықталған деңгейі, және ол адамның өмір сүруін ұйымдастыруының,
олардың қарым-қатынасы, және олардың құрастырған материалдық және рухани
құндылықтарының типтері мен формаларында білдіріледі. [23, 512 б.]
Қоғам мәдениетінің негізгі салаларының бірі – құқықтық мәдениет. Бұл
қоғамдағы мәдени құндылықтарды сақтау, жаңғырту, дамыту, оларға азаматтарды
баурау жөніндегі қатынастарды құқықтық нормалар арқылы реттеп-басқару.
Құқықтық мәдениет қоғамдағы мәдениеттің деңгейінен жоғары бола алмайды. Бұл
объективтік процесс.
Құқықтық мәдениет қоғамның құқықтық санасының айнасы деуге болады.
Өйткені бұл мәдениет адам қоғамының өткен формацияларының құқықтық
мәдениетінің жетістіктерін жинақтап, біріктіріп отырады. Құқықтық мәдениет
екі бөлімнен тұрады: жеке тұлғалардың мәдениеті және қоғамдық мәдениет.
Жеке тұлғалардың мәдениеті қоғамдық мәдениетті дамытуға шешуші үлес қосады.
Құқықтық мәдениет жалпыхалықтық байлық, ол адам қоғамының тарихи
цивилизациялық жетістігі. [1, 161 б.]
Құқықтық мәдениет – белгілі бір мемлекеттік діни, этникалық қауым
мүшелері қабылдаған, олардың қызметін реттеу үшін пайдаланылатын
құндылықтар, құқықтық идеялар, сенім-нанымдар, мінез-құлық қалыптары,
құқықтық дәстүрлер жүйесі. Бір мемлекет шеңберінде бірнеше
құқықтық мәдениет болуы мүмкін. Әсіресе бұл көп ұлтты, көп дінді қоғамдарға
тән. Көп ұлтты Қазақстанда қазақы әдет-ғұрыптық, салт-дәстүрлік құқықтық
мәдениеттен басқа орыстардың, т.б. ұлттардың әдет-ғұрыптық, салт-дәстүрлік
құқықтық мәдениеті, мұсылмандық, христиандық , т.б. діни құқықтық мәдениет
қалыптасқан. [24, 186 б.]
Құқықтық мәдениетті қоғамның құқықтық болмысының сапалық күйі деп те
айта аламыз. Бұл күй құқықтық актілердің, құқықтық және құқық қолданушылық
қызметтің қаншалықты деңгейде екендігін білдіреді.
Осы сапалық күй тұлғаның құқықтық санасын, құқықтық дамуын, оның жүріс-
тұрыс еркіндігі дәрежесін, мемлекет пен тұлғаның өзара жауаптылығы деңгейін
де білдіреді. Және де бұл күй қоғам дамуына және қоғамның тіршілік ету
жағдайларына ықпал жасап қолдау көрсетудегі қол жеткізілген деңгейін де
көрсетеді.
Тұлғаның құқықтық мәдениеті – құқықты білу, ұғыну (түсіну) және
құрметтеуден (құрмет тұтудан) тұрады. Ал мұның өзі құқықтық ұйғарымдарды
жете түсініп барып орындаудан білінеді(көрінеді). [3, 174-175 б.]
Жинақтық мағына бере отыра мәдениет әр түрлі дәрежелер, түрлер, таныту
формаларына ие. Қысқаша айтқанда, айтылып кеткен құқықтық мәдениет қоғамдық
өмірдегі субъектілердің құқық, заң, басқа да заңды феномендармен қарым-
қатынас этикасын танытатын құқықтық мәдениет болып табылады. Бұл – өзінің
спецификасы бар және құқық ғылымының зерттеу пәні болып табылатын ерекше
интеллектуалды сала.
Құқықтық мәдениет саяси, әдеп, рухани, және басқа да мәдениет
түрлерімен тығыз байланысты. Және ең алдымен, әрине, әдеттегі , құлықтық,
адамның тәрбиесіне байланысты, оның тәртіпке, ұйымшылдыққа, дисциплинаға,
мемлекеттік заңдарға сыйластық адаптациясына. Құқықтық қатынаста дайын емес
адамды біз мәдениетті деп айта алмайтын шығармыз. Заңи мәдениет – қоғамның
құқықтық жүйесінің ең маңызды элементы, мемлекеттің дұрыс қызмет етуінің
міндетті шарты болып табылады.
АҚШ-тың заманауи заңгерлерінің бірі – Л.Фридмэн өзінің Америкалық
құқыққа кіріспе кітабында (1992ж.) былай деген: Құқықтық мәдениет – бұл
қандай да бір заңның тәжірибеде қаншалықты жиі қолданылуын немесе бұзылуын,
одан қалайша қашқақтап, оны қандай жаман бағыттарда пайдаланылуын
анықтайтын, бір уақытта да қоғамдық күш болатын қоғамдық өмірдің барометрі.
Құқықтық мәдениетсіз құқықтық жүйе ешқандай әсерін бермейді.
Көптеген құқықтанушы ғалымдар құқықтық мәдениет проблемасында белсенді
жұмыс атқарып жатыр. Бұл ұғымның қысқаша анықтамалары шығарылған.
Құқықтық мәдениеттің астарында құқықтық әрекет ету саласына жататын
қоғамдық және қисынсыз мәдениет элементтерінің жүйесі және олардың
адамдардың сана-сезімі мен мінез-құлқында бейнеленуі ұғымын табамыз
(А.Р.Ратинов).
Құқықтық мәдениет адамның іс-әрекетін тек құқықтық салада ғана
білдірмей, құқықтық білімді пайдаланумен байланысты басқа да салаларға
тарайды. Құқықтық білімге қазіргі уақытта гуманитарлы болсын, математикалық
болсын, көптеген ғылым, дисциплина, мамандықтарда қажеттілік бар. Бұл білім
құқықтық нормалар, заң жүретін барлық дерлік облыстарда керек.
Мемлекетіміздің барлық жоғары оқу орындарындағы жалпы білім беретін
дайындыққа бекерден бекер құқықты қоспаған, өйткені бұл әр мамандыққа, әр
іс жүргізу саласына қажет.
Құқықтық мәдениет белгілі тыйым салынбаған заңмен қудаланбайды
либерал-демократиялық құқықтық қағидасының жүзеге асуында өте маңызды рөл
ойнайды. Құқықтық және адамгершілік мәдениетінің керекті дәрежесін
иеленбеген адам бұл қағидаға қайшы келетін теріс жолға оңай түсе алады.
Немесе ол нақты рұқсат етілген және рұқсат етілмегендерді білмеуіне жол
ашады.
Сондықтан құлықтық (моральдық) және мәдени фактордың күшеюі
мемлекетімізде жүргізілетін бірінші кезектегі тапсырма болып табылады. Бұл
фактор мемлекеттегі тәртіпке келтіру істерінде, әрбір азаматтың
жауапкершілігі мен саналылығының күшеюінде, тәртіп пен заңдылық идеяларының
бекітілуінде, заңи, саяси және адамға қатысты жеке нигилизмнен өтуде шешуші
рөлді ойнауы мүмкін. Мәдениет – барлық өзгерістердің рухани негізі болып
табылады. Бұл байланыста үлкен мағынаға ие болатын халықтың құқықтық
тәртібі. Құқықты білместен, заңға сәйкес әрекет етуді білместен бірде-бір
салмақты мәселені шешуге болмайды. [4, 251-252 б.]
Құқықтық мәдениет (кең мағынада) дегеніміз – нақты іс-қимыл, әрекет
жасау үстіндегі заң қондырғысы компоненттерінің жиынтығы және құқық
жөнінде, оның жүзеге асырылуы туралы, мемлекет органдарының, лауазым
иелерінің іс-әрекеттері жөнінде адамдардың жалпы түсінігі мен пайымдаулары.
Құқықтық мәдениет (тар мағынада) дегеніміз – тұлғаның құқық туралы ой-
пікірлері, сезімдері мен пайымдаулары және де саналы түрдегі
қажеттіліктері. Осы қажеттіліктер тұлғаның құқыққа сай мінездерінен, іс-
әрекеттерінен көрініс табады. [3, 175 б.]

1.2 Құқықтық мәдениеттің құрылымы мен функциялары

Құқықтық мәдениеттің құрылымын ішіне кіретін компоненттер құрайды.
Сонымен қатар, құқықтық мәдениет – көпдеңгейлі ұғым. Құқықтық мәдениетті
қоғамдық және жеке тұлғаның құқықтық мәдениеті, халықтың әр түрлі топтары
мен таптарының мәдениеті, қызмет адамдарының, мемлекеттік аппараттың
жұмыскерлерінің, профессионалдық мәдениет, ішкі және сыртқы деп бөлінеді.
Қоғамдық құқықтық мәдениетке келетін болсақ, оған құқықтық сананың қол
жеткізген деңгейі, толыққанды құқықшығармашылық, дамыған құқықтық жүйе,
нәтижелі тәуелсіз әділеттілік, азаматтардың бостандығы мен құқықтарының кең
спектрі және оның кепілдері, заңдылық пен құқықтық тәртіптің жағдайы, берік
құқықтық әдет-ғұрыптар, халықтың негізгі массасының құқықтық сауаттылығы,
құқыққорғаушы органдардың нақты жұмысы, заңға деген құрмет, және де
құқықтық өмір мен мемлекеттің құқықтық дамуын анықтайтын көптеген басқа да
көрсеткіштер жатады.[ 4, 252 б.]
Тұлғаның құқықтық мәдениетінің құрылымы мына элементтерден тұрады:
1)психологиялық элемент – құқықтық психология;
2)идеологиялық элемент – құқықтық идеология;
3)жүріс-тұрыстық элемент – заңды мәні бар жүріс-тұрыс.
Қоғамның құқықтық мәдениетінің құрылымы келесі элементтерден құралады:
1)қоғамның құқықтық санасы мен құқықтық белсенділігінің деңгейі;
2)заң нормаларының даму дәрежесі (құқықтың даму деңгейі, заң мәтіндерінің
мәдениеті және т.б.);
3)заң қызметінің даму дәрежесі (құқықшығарушы, құқыққолданушы және
құқыққорғаушы қызметтің мәдениеті). [2, 96 б.]
Тұлғаның өзіне тән ерекшеліктері :
1)құқықтық сананың деңгейінің жекілікті жоғары болуы;
2)мемлекеттегі әрекет етуші заңдарды білу (заңды білмегендік адамды
құқықбұзушылығы үшін жауапкершіліктен босатпайды );
3)заңдарды қолдану, орындау немесе пайдалану, өйткені заңды нормаларды
біліп қана қою қалаған нәтижені бермейді;
4)заңның және басқа да құқықтық актілердің пайдалылығы және керектігін
түсіну, олармен ішкі келісім;
5)өзінің құқықтары мен парыздарын, бостандығы мен жауапкершілігін,
қоғамдағы өзінің мәртебесін, басқа адамдармен , азаматтармен қарым-қатынас
нормаларын дұрыс түсіну (ұғыну);
6)құқықтық белсенділік, яғни дұрыс мақсатқа бағытталған құқықбұзушылыққа
қарсы субъектінің әрекеттілігі; заңсыздыққа қарсы әрекеттілік; құқықтық
тәртіп пен қоғамдағы заңға бағыныштылықты қолдау; құқықтық нигилизмді
бастан өткізу.
Азаматтардың құқықтық мәдениетінің мәнін келесі формуламен білдіруге
болады: білу – құрмет тұту(сыйлау) – қолдану. Бұл жерде заңның талаптарына
тоқталған құқықтық санадағы сияқты, бұл қоғамдық мағынаны иеленген құқықтық
мәдениеттің әдеттегі деңгейі. [4, 253 б.]
Құқықтық мәдениет жеке тұлғалардың білімінің деңгейіне қарай үшке
бөлінеді: күнделікті, профессионалдық, теоретикалық. Күнделікті мәдениет
жалпы қоғамдық мәдениеттің көлеміндегі дәреже болып табылады. Бұл дәреже
еңбектенсе өсуі мүмкін. Профессионалдық мәдениеттің бір немесе бірнеше
саласын игеру. Теоретикалық мәдениеттің теориясын жақсы білу.
Құқықтық мәдениеттің функциялары: танымдық, реттеушілік,
прогностикалық, нормативтік. Танымдық – құқықтық мәдениет теориясын дамыту;
реттеушілік – мәдениетті реттеп-басқару; нормативтік – мәдениет бағытындағы
нормативтік актілердің сапасын жақсарту, сол арқылы құқықтың рөлін көтеру,
күшейту; прогностикалық болжау – құқықтық мәдениеттің болашағын дұрыс
болжау. [1, 161 б.]
Құқықтық мәдениет субъектісіне қарай үш жүйеге бөлінеді: қоғамдық,
топтық және жеке тұлға. Бұл жүйелерге азаматтардың белсенділігі өте қажет,
онсыз нормативтік актілердің іске асуы, орындалуы нашарлайды.
Белсенділіктің екі түрі болады: біріншісі – құқық шығармашылықтағы, құқықты
дамытудағы, орындаудағы белсенділік; екіншісі – заңдылықты, тәртіпті
нығайтудағы белсенділік.
Қоғамдық жүйедегі нормативтік актілер барлық халықты қамтып, қоғамдық
көлемде мәденениетті дамыту; топтық жүйе – бірлестіктер, одақтар, ұжымдар
көлемінде мәдениет мәселесімен шұғылдану; жеке тұлға жүйесі – жеке
адамдардың рухани сана-сезімін, білімін, мәдени тәжірибесін дамыту.
Құқықтық мәдениеттің қызметі үш топқа бөлінеді: танымдылық,
бағалаушылық, реттеушілік. Танымдылық – халықтың заң білімін білуінің
деңгейі, рухани сана-сезімнің жақсаруы. Бағалаушылық тобы төрт жүйеден
құралады: құқықтың салалары, қағидалары, құрылымы, функциялары; құқықтық
тәртіпті; заңдылықты қорғайтын органдардың жұмысы; азаматтардың өздерінің
баға беруі (заңдылыққа, тәртіпке, мәдениетке). Реттеушілік тобы – қоғамдағы
мәдениет бағытындағы қарым-қатынастарды реттеп-басқару олардың, заңдылық
немесе заңды еместігін анықтау, дұрыс орындалуын қамтамасыз ету.
– Мәдениет жүйесін құқықтық реттеудің, басқарудың негізгі бағыттары:
қоғамның құқықтық сана-сезімін дамыту;
– құқықтық шығармашылықты жақсарту;
– нормативтік актілердің дұрыс орындалуын қамтамасыз ету;
– мемлекеттің құқықтық жұмысының нәтижесінде халықтың рухани және
материалдық мүдделерінің орындалуын жақсарту.
Осы көрсетілген төрт бағыттағы құқықтық жұмысты қоғамдық көлемде
болсын жеке адамдар тұрғысынан болсын ғылыми-шығармашылық процесс деп білу
керек. Сонда ғана мәдениет дұрыс, прогрестік жолмен дамып, адам қоғамының
рухани жіне материалдық жетістіктерін біріктіріп мемлекеттің жақсы дамуына
мүмкіншілік жасайды. [1, 162 б.]
Құқықтық мәдениет екі деңгейден тұрады: адамдардың сана-сезімінің
деңгейі және олардың мамандағының деңгейі. Құқықтық мәдениеттің сапалы
немесе сапасыз екенін қоғамдағы бостандықтың, әділеттіктің, демократияның,
заңдылықтың, құқықтық тәртіптің деңгейінен білуге толық болады. Құқықтық
мәдениеттің сапасы жоғары дәрежеде болса құқықтық мемлекетті қалыптастыруға
зор әсер етеді. [1, 164 б.]

1.3 Құқықтық мәдениет пен құқықтық сананы дамыту

Адам қоғамының тарихи даму процесінен қалыптасқан ең зор мәдени байлық
– құқық пен құқықтық заңдар. Адам қоғамын дағдарысқа ұшыратпай миллион
жылдар реттеп-басқарып келе жатқан мемлекет пен құқық. Мәдениеттің,
құқықтың даму процесінде заңдылық пен құқықтық тәртіп қалыптасып, қоғамның
прогресстік жолмен дамуына мүмкіншілік жасады.
Қоғамның мәдениет саласындағы қатынастардың басым көпшілігі заң арқылы
реттеліп, басқарылып жатады. Заң мәдениетінің негізгі мүдде-мақсатын
анықтап, оның орындалу бағыттарын көрсетіп реттеп отырады. Заң мәдениетінің
жаңа бағытын, жаңа мақсатын болжап, алдын-ала заңға тәуелді нормативтік
актілердің қабылдануын қамтамасыз етеді. Заң құқықтық мәдениетті
басқаратын, дамытатын аппараттарды құрып, нығайтып отырады.
Заңның дұрыс жұмыс жасауын қамтамасыз ететін – заңға тәуелді
нормативтік актілер. Сондықтан, құқықтық мәдениетті дамыту үшін мемлекет
барлық басқарушы аппараттардың (үкімет, министрлік-ведомстволық, жергілікті
органдардың) жұмысын жақсартып, олардың нормалары мен құжаттары дұрыс,
сапалы, уақытында қабылданып қоғамдағы мәдениет процесін реттеуді,
басқаруды тиісті дәрежеде ұстауды қамтамасыз етеді.
Құқықтық мәдениеттің жақсы дамуының негізгі шарттары: халықтық рухани
сана-сезімін дамыту; мемлекеттік биліктің үш бағыттағы жұмысын жақсарту;
заңдылықты, құқықтық тәртіпті орнату; мәдениеттің жетістіктерін қорғау;
құқықтық мемлекет қалыптастыру.
Бұл шарттарды орындау үшін біріншіден – қоғамның саяси, экономикалық,
әлеуметтік даму процесін күшейту; екіншіден – мәдениеттік аппараттағы
қызметкерлердің сапасын жақсартып, білімін, тәжірибесін көтеру; үшіншіден –
демократияны дамыту керек.
Құқықтық мәдениеттің ең жоғары деңгейдегі түрі – профессионал-
заңгерлер. Бұл топқа жататындар: мемлекеттің заңды қорғайтын органдарында
қызмет атқаратын азаматтар және заңгерлердің кәсіпқойлық ғылыми ұйымдарында
жұмыс істейтін мамандар. Олардың көпшілігінің құқықтық сана-сезімі, білімі,
тәжірибесі өте жоғары дәрежеде болады. Сондықтан, олар нормативтік
актілерді қабылдауға, қорғауға, орындауға өте зор үлес қосады, қателікке,
кемшілікке жол бермейді. Бұл бағытта әсіресе маман заңгерлердің рөлі өте
жоғары дәрежеде болады. Олар құқық теориясын ғылыми тұрғыдан жан-жақты
зерттеп, дамытып отырады, нормативтік актілердің сапалы болып шығуына,
орындалуына көп үлес қосады.[ 1, 162-163 б.]
Мемлекеттік профессионал заңгерлердің құқықтық білімін, сана-сезімін,
мамандық тәжірибесін үздіксіз жетілдіріп отыруға көңіл бөліп көптеген істер
атқарады, шаралар қолданады.Сол арқылы заңдылықты, құқықтық тәртіпті
дамытуға, нығайтуға мүмкіншілік жасап отырады. Профессионал заңгерлердің
басым көпшілігі адал, жақсы қызмет атқарады, демократияны, әділдікті,
теңдікті, бостандықты дамытуға, нығайтуға зор үлес қосады.
Сонымен бірге көп мемлекеттердің өмір тәжірибесі көрсеткендей
заңгерлердің ішінен азшылық болса да заңдылықты, құқықтық тәртіпті
бұзатындар кездесіп жатады. Оның себебі сана-сезім, мәдениетінің, білімнің
деңгейі төмен, нашар болуынан. Ондай адамдар әшкереленіп, құқық қорғау
органдарынан қуылады.
Қоғамның құқықтық мәдениетін жетілдіруге заңгерлердің ғылыми және
кәсіпқойлық қоғамдастарының ұйымдарының маңызы өте зор. Олар нормативтік
актілердің сапасын көтеруге, нормалардың қателіктерін түзеуге,
кемшіліктерін жетілдіруге, құқық теориясын дамытуға көп үлес қосады. [1,
164 б.]
Қоғамдық құқықтық сананың типология проблемалары ғылымда талап етілген
дәрежеде зерттелмеген, бұл құбылыстың бар көптүрлілігі анықталмаған. Ең
ортақ көріністе жалпы құқыққа, заңи шындыққа деген қатынасты екі негізгі
топқа бөліп қарастыруға болады. Алғашқысы қоғамдық қатынасты реттейтін және
дамытатын құрал ретінде құқықтың үлкен құндылығын қабылдауымен білінеді,
екіншісі – құқыққа деген немқұрайлы немесе ашық қарсылықты білдіретін
қатынас. В.А.Тумановтың ойынша, бірінші жақтың толық көрінісі болып заңи
көзқарас табылады, екіншісі – құқықтық нигилизм. [16, 11 б.]
Буржуазиялық революция кезеңінде орныққан заңи көзқарастың негізгі
ерекшелігі – құқықтың қоғамдық өмірдің негізі деп білінуі. Қоғамдық өмірде
шешуші рөлді атқаратын және барлық қоғамдық мәселелердің құқық көмегімен
шешілуіне сенім табиғи құқық пен ағартушылық доктринасында айқын
көрсетілген, көбінесе саяси талаптарында: адамның билігін заңның билігіне
алмастыру; бұл заңның үлкен күшке ие болғанына сенумен үйлескен. [17, 28
б.] Заңи көзқарас мазмұндық және методологиялық түрден біршама
айырмашылықтарды иемдене отырып, құқықтың маңызын, қоғамды дамытуға
бағытталған заңдық процедураларды қабылдап, әр түрлі ғылыми концепциялар
мен мектептерді байланыстырады. Бұл құқыққа қатынастың түрі барлық заңи
зерттеулер мен заң білімін беру саласында маңызды болып табылады.
Шамадан тыс өзінің көрінісінде ол құқықты асыра сілтеушілікті
білдіретін негативтік құқықтық идеализмге айналады. Бұл құбылысқа қазіргі
заманда Н.И.Матузов сияқты ғалымдар көңіл бөлуде. [18, 3б.] Құқыққа
болмайтын, орындалмайтын үміттерді артуға болмайды – оның барлығына күші
келмейді. Ол бере алатын нәрседен басқаны талап ету дұрыс болмас, оған бұл
институттың объективті мүмкіншілігінен шығатын орын мен рөлді беру керек.
Қолжетімсіз тапсырмалар құқықты тек әшкерелей алады. [19, 127 б.]
Құқықтық мәдениет құқықтық санамен тығыз байланыстылықта бола тұрып,
оған сүйенеді. Алайда, құқықтық мәдениет құқықтық санаға қарағанда
әлдеқайда кең, себебі, ол психологиялық және идеологиялық элементтермен
қатар, заңды мәні бар жүріс-тұрысты да қамтиды. [2, 95 б.]

4. Кәсіби құқықтық мәдениет

Қазіргі қоғам азаматтарының мәдени құқығын қалыптастыру міндеттерін
шешуде құқық қорғау органдары, соның ішінде ішкі істер органдары үлкен рөл
атқарады. Әрине, ол үшін полиция қызметкерлерінің өздері мәдени құқықтың
жоғары деңгейінде болуы тиіс. Осыған орай ішкі істер органдары
қызметкерлерінің мәдени құқығын көтерудің маңыздылығын ерекше атап
көрсеткен жөн, әрі мұның өзі нақты ұйымдастырылған құқықтық тәрбие жұмысы
нәтижесінде қамтамасыз етіледі. Құқықтық тәрбие қызметі қызметкерлердің
жоғары адамгершілік сапасын айқындауға, олардың ұйымдастырушылық және
тәртіптілік деңгейін көтеруге, қызмет борышы сезімін нығайтып, кәсіби
мәдениетті қалыптастыруға белсенді түрде көмектеседі. Өз кезегінде ішкі
істер органдары қызметкерлерінің құқықтық мәдениеті өздері қызмет атқарып
жүрген нақты құрылымға тән жағдайда, қоғам өмірінің барлық тәртібіне сәйкес
қалыптасады. Бүкіл ұжым қызметінің заңдылықты қатаң сақтай отырып, табысқа
жетуі, нәтижелерінің тұрақтылығы жеке құрамның қажетті деңгейде құқықтық
мәдениетке тәрбиеленуінің объективті алғышарты болып табылады. [13, 113 б.]
Заңи білім құқықтық сананы қалыптастыруда аса зор рөл атқарады,
алайда ол құқықтық мәдениетке қатыстылығы жағынан оның деңгейін дамытудың
алғышарты ғана. Кәсіби құқықтық мәдениет ішкі істер органдары
қызметкерлерінің, олардың әрбір өкілінің құқықтық санасының айнасы
іспеттес. Ол нормативтік кесім тілінде, тергеу хаттамасы тәсілінде және
ішкі істер органдары қызметкерлерінің азаматтармен пікір алысу нысанында
көрініс табады. Демек, кәсіби құқықтық мәдениетті қалыптастыру үшін тәрбие
мен білім беру жұмыстары аздық етеді, бұл үшін ойластырылған, жан-жақты
және мақсатты шаралардың тұтас кешені қажет.[ 5, 61 б.]
Заңи әдебиеттерде қоғамның құқықтық мәдениетін көтеру жолдары
ұсынылған. Оларға жататындар:
– құқық және заңдылық сезімін қалыптастыру;
– логикалық-құқықтық ойлау жетістіктерін игеру;
– заңдылықты, соның ішінде заң жобалары жұмыстары деңгейін көтеру жолымен
жетілдіру;
– құқыққа құлақ аса білу, мінез-құлық деңгейін көтеру және сапалы түрде
жетілдіру;
– заң шығару, атқару және сот мекемелерінің уәкілеттіліктерін бөлісу;
– сот жүргізу құқығын немесе өзге де құқық қолдану қызметін жетілдіру;
– құқық естеліктері мен құқық қолдану тәжірибесін заңи білімнің негізі
ретінде зерделеу.[ 15, 62 б.]
Қоғамның құқықтық мәдениетін көтеру – бұл проблеманың бір жағы ғана.
Бұл міндетті жалпы, реттелетін көп қырлы әлеуметтік қатынастар, шаралар
кешенін қолдана отырып, орындауға болады. Әрине, бұған ішкі істер органдары
қызметкерлерінің кәсіби құқықтық мәдениетін көтерудің тиімді жолдарын
іздестіру және жүзеге асыру үдерісі өзгешелігі ерекше тән. Проблеманың осы
аса маңызды қыры зерттеушілер назарынан қағаберіс қалып, шын мәнінде ғылым
мұнымен мүлдем айналыспай келді деп ащы болса да ашығын айтуға болады.
Кәсіби құқықтық мәдениетті дамыту шаралары атүсті қамтылып, оның өзінде
құқықтық тәрбие қызметінде ғана айтылып жүргені жасырын емес. Ұсынылып
отырған шаралардың сөзсіз көкейкестілігіне мән берілуі, олардың өзара
байланыстылығына, әмбебаптылығына және ауқымдылығына талдау жасау кемшін.
Келтірілген теориялық олқылықтарды ескере отырып, ішкі істер органдары
қызметкерлерінің кәсіби құқықтық мәдениетін көтеру жөніндегі біздер
ұсынған жолдың мән-мағынасын ашатын болсақ, олар мыналар:
– заң жоғары оқу орындарының оқудың кез келген нысаны шеңберінде сауатты,
біліктілігі жоғары мамандарды сапалы даярлау;
– заң шығару үдерісін, оның салдары есебінде заңнаманың өзін жетілдіру;
– кәсіби құқық қолданылатын қызмет мәдениетін дамыту;
– өзгеше өріс тәсілі көмегімен ішкі істер органдары қызметкерлерін
құқықтық тәрбиелеудің жоғары деңгейіне жеткізу;
– кәсіби құқықтық мәдениетті өсірудің негізгі факторларының бірі болып
табылатын өздігінен білім алу және өзін-өзі тәрбиелеу рөлін көтеру;
– өмір көшіне ілесе алмаған заңи қасаң және таптаурын қағидалардан арылып,
жаңа құқықтық ойды қалыптастыру, ішкі істер органдары қызметкерлерінің
құқықтық сана-сезімін құқықтың шынайы бағалығына қайта бағдарлау;
– ішкі істер органдары қызметкерлерінің тәлім-тәрбиесін жандандыра түсу;
– кәсіби құқықтық мәдениетті көтеруге көмектесетін ғылыми ұсыныстардың
қолданылуы үшін құқықтық тетікті пайдалану;
ішкі істер органдары қызметкерлерінің кәсіби нысанды өзгерісі мен
құқықтық үміт үзуінің алдын алу.
Қоғамның кәсіби заңгерлер алдына заң негізінде адамдар құқығын
қамтамасыз ету және сақталуына ықпал ету міндетін қойғаны белгілі, ал мұның
өзі маманданған білім мен дағдыны, ерекше біліктілікті қажет етеді.
Сондықтан ішкі істер органдары қызметкерлерінің кәсіби құқықтық мәдениетін
қалыптастырудың негізгі шарты біздің түсінігімізше, жоғары оқу орындары
шеңберінде оларға сапалы құқықтық білім беру болып табылады. Осындай
мақсатты үдерісті жүзеге асыру және жалпы заңи таза кәсіби ақпаратты игеру
нәтижесінде болашақ қызметкерлер теориялық білімнің кең ауқымын бойына
сіңіріп қана қоймайды, сонымен бірге түскен ақпараттарды іріктей,
топтастыра және өңдей алуға және мемлекеттің құқық саясаты мен құқық
принциптерінің негізгі идеяларын тереңірек түсінуге мүмкіндік туғызатын
білікті ойлау аппаратының қыр-сырын меңгереді.
Оқыту нысанына қарамастан жоғары оқу орындары ішкі істер органдары
жүйесі үшін болашақ кадрларды шынайы біліктілігі жоғары адамдар етіп
даярлауы тиіс. Бүгінде күндізгі нысанда заңи білім алатындарды жоғары талап
деңгейінде даярлап, ал сырттан оқитындарға қажетті теориялық білім беру мен
тәжірибе негізін төмендетіп алушылық байқалып қалып жүр. Сырттан
оқитындардың сабақтарға қатысуына бақылау жасаушылық жоқтың қасы деуге
болады, оқытушылар оқу бағдарламасында көзделген заңи білім көлемін толық
игерулеріне талап қоймайды. Соның салдарынан жоғары оқу орындарын бітірген
мамандар күрделі, шығармашылықты, шынайы кәсіби шеберлікті қажет ететін
істерді шешуге қабілетсіздік танытатындарын жасыруға болмайды. Кәсіби
құқықтық мәдениет деңгейінің төмендігі, адамдармен жұмыс істей алмаушылық,
жеке шешім шығаруға дәрменсіздік сияқты келеңсіздіктер кадрларға дұрыс
білім мен тәрбие берілмеуінің жемісі деп білеміз.
Осыған орай қазіргі кезеңде заң ғылымында Қазақстан Республикасындағы
жоғары заңи білім беру жүйесіне түзету енгізу қажеттілігі туралы мәселе
көтеріліп, осы саланы реформалау жөнінде нақтылы ұсыныстар айтылуда.
Мысалы, А.Е.Бектұрғанов пен А.Х.Хаджиев өздерінің Заңи білім беруді
нарықтық экономика мен құқықтық мемлекет құру жағдайындағы талаптарға
сәйкес жетілдірудің тұжырымдамалық негізі мен параметрі деген мақаласында:
...қоғамда батыл түрде жүргізіліп жатқан қайта құруларға қарамастан заңи
білім беру дәл осындай өзгеріске ұшырай қойған жоқ. Заңи білім түрі белгілі
деңгейде жетілдірілгенімен, оның мазмұн жағы тұтастай алғанда заңи
кадрларды даярлаудың бұрынғы үлгісінен қол үзбеген деп айтуға болады, –
дейді. Бұдан әрі авторлар Қазақстан Республикасында жалпы стратегиялық
міндеттерді үкімет деңгейінде шеше отырып, заңи білім беру құрылымы мен
мазмұнын елеулі түрде өзгертетін тұжырымдама жасау қажет екенін еске
салады: Тұжырымдамада заңи білім берудің мазмұны мен құрылымын, кәсібі
параметрі талаптарын, құқық зерттеушілердің рухани ізгілік келбетін
айқындайтын түбегейлі принциптер көрсетілуі тиіс... Осыған орай Тұжырымдама
параметрлері ұлттық заңи білім берудің халықаралық заңи білім беру жүйесіне
шоғырлануын қамтамасыз етуі қажет. Тәуелсіз мемлекеттің заңи білім беру
жүйесінің тарихи терең тамырлы, халықтардың мәдени дәстүрлерінің рухани-
адамгершілік құндылығына арқа сүйеген ұлттық мазмұны болуы керек. [5, 62-
64 б.]
Кәсіби құқықтық мәдениет – дерексіз ғылыми категория емес, ол
әлеуметтік-заңи жағдайлардағы шынайы ақиқатты айқындаушы сапалы заң шығару
қызметіне және елдегі заңдылыққа едәуір дәрежеде байланысты. Қолданыстағы
заңнаманың сапасы туралы мәселе аса маңыздылығымен қатар өзіне заңи,
әлеуметтік, саяси, экономикалық және басқа да бірқатар аспектілерді
жинақтаған күрделі де, көп қырлы ұғым. Заңдар әлеуметтік өлшемдер және
алғышарттар тұрғысынан алғанда жоғары сапалы, қоғамдағы шынайы қарым-
қатынастарды бірдей көрсетуші, заң шығарушы органның сол арқылы
мемлекеттің, барлық халықтың еркін дәл бейнелеуші.
Заң шығару қызметінің құқықтық мәдениетін көтеру үшін бұл аса жауапты
үдеріске ғалымдарды, тәжірибесі мол мамандарды, қоғам өкілдерін көптеп
тарту талап етіледі. Қабылданатын заңның құқықтық сапасы көп ретте заңды
дайындаушылардың біліктілік деңгейіне, олардың шешетін мәселесі теориялық
және тәжірибелік ойлау қабілетіне, заңи ресімдеу шеберлігіне байланысты
болады. Заң сапасы – оның тиімділігінің ажырамас шарты, түпкі нәтижесі де
осыған тәуелді. Заң заң шығару техникасының қажетті деңгейіне сәйкес келуі
мүмкін, бірақ оның ақыры әлеуметтік әділдікке нұқсан келтіріп, реттелуші
қатынастардың қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ете алмай кері әсерін
тигізетінін де естен шығармаған жөн . [14, 64 б.]

2 Құқықтық нигилизм

2.1 Құқықтық нигилизм ұғымы

Құқықтық мәдениеттің антиподы құқықтық нигилизм болады; нигилизм
немқұрайлылық қоғамда құқық пен заңдылықтың девальвацияға ұшырауынан
(құнсыздануынан), заңдылықты елемеуден немесе олардың әлеуметтік реттеуші
рөлін жете бағаламаудан көрінеді.
Құқықтық нигилизм – құқықтың әлеуметтік және тұлғалық құндылығын жоққа
шығаратын, оны қоғамдық қатынастарды реттеудің жетілдірілмеген тәсілі деп
санайтын қоғамдық ой-пікірдің бағыты мен бағдары болып табылады.
Құқықтық нигилизмнің (немқұрайлылықтың) бірнеше түрі бар, ол құқықтың
рөлі мен маңызына парықсыз, ықылассыз (немқұрайлылықпен) қараудан оған
(құқыққа) толығынан сенбеу және құқықты ешбір дәлелсіз теріске шығарып
мойындамауға дейінгі аралықтағы бірнеше түрлері болады. [3, 175-176 б.]
Нигилизм негізінде (латын тілінен аударғанда – мойындамау,теріске
шығару) субъектінің белгілі бір құндылықтарға, нормаларға, көзқарастарға,
идеалдарға, бөлек және толығымен алғандағы адамзат болмысының жақтарына
негативті, қарама- қарсы қатынасты білдіреді. Бұл – әлеуметтік мінез-
құлықтың формаларының бірі. Нигилизм қоғамдық ой-пікірдің ағымы ретінде
бұрын пайда болған, бірақ, ең көп жайылған уақыты өткен ғасырда Батыс
Еуропа мен Ресейде болды.
Ол мына солшыл-радикалды бағыттағы философтармен байланысты еді:
Ф.Г.Якоби, П.Ж.Прудон, Ф.Ницше, М.Штирнер, М.Хайдеггер, М.А.Бакунин,
П.А.Кропоткин және т. б. Нигилизм көптеген салаларда өз орнын тапқан,
құқықтық болсын, адамгершілік, саяси, идеологиялық, діни, т. б., және бұл
қандай құндылықтардың жоққа шығарылғандығына, қандай әлеуметтік тәжірибе
мен білім саласын (мәдениет, ғылым, өнер, этика, мәдениет немесе экономика)
қамтығанына байланысты болады. Олардың арасында көптеген реңдер,
өзгешеліктер, өзара байланыстар орын алады.
Орыс халқының жазушысы И.С.Тургенев өзінің романдарында ХIХ ғасырдың
60-жылдарындағы интеллигенция ортасынан шыққан көптеген қоршаған
орталарындағы қағидаларға көнбей, жаңа идеялар ұсынған қаһармандардың анық
бейнелерін көрсеткен. Заманауи тәртіпті сынға алып, оларды басқа, одан да
жақсыларына алмастыруға шақырған революцияшыл-демократтар нигилисттер болып
табылған. Нигилизм прогрессивті дамуға ие болды.[ 4, 254 б.]
В.А.Тумановтың айтуы бойынша: Өкінішке орай, әлемнің ешбір дамыған
мемлекетінде заңға қарсылық мөрімен басылған соншалықты идеологиялық
ағымдар болмаған, құқыққа немқұрайлықты да айтсақ болады. Құқыққа қарсы
көптеген ойшылдар алға шыққан, бір жағынан – славянофилдер мен Достоевский
болса, халықты жақтаушылар мен анархистер – екінші жақтан. Славянофилдердің
ойынша, жалпы халыққа арналған адамзатқа ортақ өркениет пен дамудың ортақ
жолы жоқ, әркім өзінің әдеттегі өмірін сүреді. Батыс өз өмірін заңды
негіздерде тұрғызуға тырысады, ал Ресейде, бұған қарсы, христиандық
идеалдар мен шіркеулік, адамгершілік бастауларға негізделген тәртіп сай
келеді; орыс халқына құқық пен конституцияның керегі жоқ. [21, 53 б.]
Нигилизм қоғамда қабылданған, бүкіл адамға пайдалы, жағымды мұраларды,
ғылым заңдарын, мәдени және моралдық қағидалар мен нормаларын, қоғамдық
өмірдің нысандарын т.б. жоққа шығарып мойындамау. Ресейде, Германияда,
Испанияда т.б. европалық елдерде нигилизм ХIХ ғасырда қалыптасқан саяси
реакцияшыл ағым. Болашақта құқықтық мемлекетте қоғамды әкімшілік органдар
басқарады. Қазіргі заманда саясатшылар, заңгерлер, ғалымдар құқық пен
мемлекет адам қоғамымен бірге өмір сүреді дейді.
Нигилизм әлеуметтік құбылыс, оның аз да болса дұрыс бағыты болады.
Мысалы, Ресейдегі патшалық саяси-экономикалық режимге демократтардың қарсы
күресі (ХIХ ғ.). Кеңестік дәуірде тоталитарлық саяси басқару жүйесіне
еліміздегі қарсы күрес. Бұл саяси күрестердің стратегиясы дұрыс, тактикасы
– күресті жүргізу нысаны реакцияшыл бағытта болды – террор, төңкеріс т.б.
Бірақ бұл саяси ағымдарды нигилизмге толық жатқызуға болмайды.
Нигилизмнің өзіне тән белгі-нышандары: субъективизм, волюнтаризм,
үстемділік, асыра сілтеу, террор, төңкеріс, контрреволюциондық т.б.
Нигилизмдік саяси бағыттағы қозғалыстар әр елдерде әр түрлі нысанда
үзіліссіз жүріп жатады. Постсоветтік республикаларда нигилизмнің түрлері,
нысандары көбеюде. Олар әр түрлі саяси бағыттағы қозғалыстар, монархистер,
социалистер, большевиктер т.б.
Бұл қозғалыстар қоғамның, халықтың өміріне көп зияндар келтіруде:
рухани, моралдық,инабаттылық, адамгершілік қасиеттерді жоюда, еңбексіз баю
жолында, ар-ұятты, әдет-ғұрыпты, салт-дәстүрді аяқ-асты қылуда.
Бұл топтың біразы мемлекеттің ең жоғары басқару аппаратына орналасып
алған. Қазіргі кезде постсоветтік республикаларда нигилизмнің көріністері
жоғары мемлекеттік басқару органдарының іс-әрекетінен байқала бастады.
Социалистік жүйеден нарықты экономикалық жүйеге көшеміз деп еліміздің
экономикалық, әлеуметтік байлығын талан-таражға салып, өздері байып,жұртты
қутақырға отырғызды.[ 1, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.