Саяси жүйелердің түрлері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Қоғамның саяси жүйесі қызметінің түсінігі және құрылымы

ЖОСПАР

Кіріспе
І. Тарау. Саяси жүйе
1.1. Қоғамның саяси жүйесінің түсінігі
1.2.Саяси жүйелердің түрлері
ІІ. Тарау. Азаматтық қоғам
2.1. Азаматтық қоғам, оның мазмұны, белгілері
2.2. Қоғамның саяси жүйесі, оның мазмұны
ІІІ Тарау.Саяси іс- әрекет және құқықтық нормалар
3.1. Қоғамның саяси жүйесіндегі мемлекеттің орны мен ролі
3.2. Қоғамның саяси жүйесінің даму заңдылықтары
Қорытынды
Пайдаланған әдебеттер

Кіріспе

КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің 2008 жылғы
Қазақстан халқына жолдауында еліміздегі қазіргі қоғамдық – саяси
жағдайларды сипаттай отырып былай деген: Демократиялық дамудың жалпыға
бірдей танылған заңдылықтары мен біздің қоғамымыздың дәстүрлерін үйлестіре
отырып, біз одан әрі де саяси жүйеде мемлекеттік құрылыстың Қазақстандық
моделін жетілдіру жолымен жүре беретін боламыз. Бұл – біз мақтануға құқылы
және бәріміз ұқыптылықпен сақтауға міндетті Қазақстандық ноу-хау[1].
Осы мәселені ескере отырып, әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің
қатарына кіру мақсаты ұлттың ұлы идеясын ұстанып отырған мемлекетіміздің
өмірінде, құқықтық мемлекетті құру жолында саяси реформалар ерекше орын
алады деген пікір баршылық. Құқықтық мемлекеттің нақты-тарихи қалыптасу
тәжірибесі мен дамуы онын әлеуметтік-экономикалық және саяси деңгейімен,
қоғамдық кұқықты сезіне алушылығымен, ұлттық және тарихи салт-дәстүрлермен
анықталады. Мұндай жағдайлардың бірі – аталған мемлекеттің бар болуы болып
табылады. Құкыктык мемлекет проблемаларымен айналысып жүрген ғалымдар,
соның ішінде заңгерлер мен саясаттанушылар, ең алдымен құқықтық мемлекеттің
түсінігіне, оның принциптеріне, заңдылықтарына басты назарларын аударады.
Бұл жолда, әрине, құқықтық мемлекет жайындағы теориялық концепцияларды
ескермей болмайды.
Мемлекет дүниеге келгенге дейін азаматтық қоғам болған. Алғашқы қауымдық
құрылыста адамдар өмірі азаматтық қоғам негізінде реттелген. Тіршілік пен
адамдар арасындағы қатынастарды азаматтық қоғам институттары жүзеге
асырған.
Өндіргіш күштердің пайда бола бастауымен, жеке топтар мен отбасылардың
қолында артық өнімдердің шоғырлануы жеке иемденуді, иелер құқығын сақтау,
меншіктер арасындағы қатынасты реттеу қажеттілігі саяси күштің –
мемлекеттің пайда болуына әкелді.
Мемлекеттің іргесі қаланып, оның құрылымдық шарттарының нығая бастаған
кезде бұрынғы азаматтық қоғам институттары ығыстырылды, қоғамды басқару
мемлекеттің қолына көшті. Мемлекет нығая келе азаматтық қоғамның
қызметтерін шектеп, біртіндеп олардың аясын тарылтты. Абсолютизм тұсында,
тоталитарлық билік кезінде азаматтық қоғамның сүлдесі ғана қалды.
Америка мен Еуропа елдерінде либералдық демократияға көшу азаматтық қоғам
институттарын қайта өмірге әкеліп, оның қызметтерін жандандыра түсті.
Дамудың демократиялық жолына түскен посткеңестік мемлекеттерде азаматтық
қоғам қалыптастыруға, оның институттарын дамытуға бағытталды. Азаматтық
қоғамды құруды елді демократияландырудың басты шарты деген көзқарас адамдар
арасында бүгінде берік қалыптасқан.
Сонымен, халықтың басым бөлігі – саясаткерлер де, қарапайым көзі ашық
азаматтар да ден қоя бастаған бұл азаматтық қоғам деген не?
Азаматтық қоғам адамдардың сөз, жиналыс, еркін пікір айту, өз ойын ашық
жеткізу, төл құқығын қорғай білу, еңбек ету, оқып-білім алу, әлеуметтік
жағынан қорғалу, өзінің адами қажеттіліктерін қанағаттандыру деген
құқықтарын қамтамасыз ете ала ма? Азаматтық қоғам көпшіліктің өмірден
күткен сұраныстарына толық жол ашатын бірден-бір институт феномен бе, әлде
олардың көңілі ауған уақытша қызығушылық па? Сонда азаматтық қоғам
дегеніміз не?
Азаматтық қоғам ұғымымен қатар, соңғы кезде құқықтық мемлекет идеясы
заңды ойлаудың тағы да ең маңызды идеясына айналуда, себебі ол жалпы
азаматтық құндылықтар санатына жатады.
Қазіргі заманда құқықтық мемлекетті құру, қалыптастыру мәселесі ғаламдық
проблемаға айналды. Өйткені адам қоғамының даму тарихында ешқашан, еш елде
құқықтық мемлекет болған емес. Қазіргі кезде де жоқ. Болашақта да барлық
елдерде бір мазмұнды, бір нысанды құқықтық мемлекет болуы мүмкін емес.
Себебі әр елдің экономикасы, мәдениеті, әлеуметтік жағдайы, рухани санасы,
саясаты бір деңгейде болмайды. Бұған қоса олардың географиялық, ұлттық
ерекшеліктері болады.
Құқықтық мемлекетті қалыптастырудың маңызды алғышарттарының ішінде
азаматтық қоғамның алар орны бір төбе. Ал азаматтық қоғам алуан түрлі
қоғамдық қатынастардың мемлекеттен біршама дербес болуын мақсат тұтса, бұл
игі мақсат мемлекеттік биліктің құзыреті заңмен шектеліп, адам құқығы
алдыңғы орынға шыққанда ғана емес, әрбір жеке адамның мүдделеріне қатысты
басқарушылық саяси шешімдер мен бағдарламаларды жүзеге асыру болып
табылады.
Құқықтық мемлекет саяси билікті ұйымдастырудың формасы ретінде қоғамдық
өмірдің барлық салаларында құқықтың үстемдігі принципімен аса күрделі
ұштасуына, биліктің бөлінуіне, бүкіл мемлекеттік механизмнің құқықпен
байланыстылығына, заңдардың үстемдігіне, заңдылықтың жүзеге асуына, халық
егемендігінің қамтамасыз етілуіне, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарының, ар-абыройларының сақталу кепілдігіне, қоғамның және
мемлекеттің мүдделеріне, жалпыазаматтық құндылықтарды және әлемдік
практиканы есепке алуға негізделеді.
Азаматтық қоғамның қалыптасу процесіне, оның басты факторлары мен
құндылықтарына ғылыми зерттеу жүргізіліп, даму үрдістерін анықтау құқықты-
демократиялық мемлекет үшін маңызды мәселелердің бірі. Азаматтық қоғам
ұғымы арқылы қоғамдық байланыстар мен қатынастардың жағдайы бейнеленіп,
белгілі бір мелекеттегі тұрғындардың азаматтық қайраткерлігінің қарқыны,
мемлекет пе қоғамның әлеуметтік саладағы қызметтерінің бөліну деңгейі
анықталады. Басқаша айтқанда, азаматтық қоғам демократиялық құрылысқа аса
қажет әлеуметтік қатынаастардың өзін-өзі реттеу қызметіне жағдай туады:
азаматтар саяси институттардың көмегіне сүйенбей-ақ, өздері реттей алатын
қатынастарға мемлекеттің қол сұғуы тежеледі. Сондықтан да демократиялық
сипаттағы саяси жүйесі бар құқықтық мемлекеттің дамуында азаматтық қоғамның
алатын орны ерекше.
Азаматтық қоғамның біздің түсінігіміздегі нақты анықтамасы мынадай: ол –
құрамындағы мүшелердің арасындағы экономикалық, мядени, құқықтық және саяси
қатынастары дамыған, мемлекеттен тәуелсіз, бірақ онымен өзара әрекеттесуші
қоғам, мемлекеттпен бірлесе отырып, дамыған құқықтық қатынастар құрушы,
жоғарғы дәрежелі әлеуметтік, экономикалық, саяси, мәдени және моральдық
мәртебелі азаматтар қоғамы. Азаматтық қоғамның шынайылығы идеал мен
идеалдық жобаның және осындай жобаны жүзеге асырушы қоғамның шын мәнісінде
қол жеткізген жетістіктерімен анықталады.
Бүгінгі таңдағы көзқарас бойынша, азаматтық қоғам бұл айтылғандармен қоса,
демократиялық заңдар, биліктің тармақтарға жіктелуі, заң жүзіндегі
оппозицияның болуы, көппартиялық жүйе сияқты басқа да азаматтық өмірдің
құндылықтарын, адамдардың саяси және әлеуметтік бостандықтарын және олардың
ассоциацияға, топқа, партияға бірлесуін жүзеге асырушы тетіктерді қамтиды.
Азаматтық қоғам заңды тіркелген, құрылымды бекітілген және психологиялық
тұрғыда қамтамасыз етілген әлеуметтік-саяси қызметтің материалдық және
идеялық плюрализммен ажырамас бірлікте. Ал адамның жеке өміріне ешбір қол
сұғушылыққа жол берілмейді, ол тек заңды бұзып, оған қайшы келмесе болғаны.
Адам құқығы басты орындағы мәселе.
Соңғы кездері құқықтық мемлекет идеясы заңды ойлаудың тағы бір ең маңызды
идеясына айналуда, себебі ол жалпы азаматтық құндылықтар санатына жатады.
Құқықтың мемлекет терминінің өзі ХІХ ғасырдың алғашқы жартысында неміс
ғалымдарының еңбектерінде жарық көрді. Құқықтық мемлекетті қалыптастыру,
дамыту адам қоғамының көне заманнан негізгі мақсаты болды. ХІХ ғасырдың
соңы және ХХ ғасырдың алғашқы жартысында құқықтық мемлекет теориясы
құқықтық мемлекет жөніндегі үстемдігін бекітті. Қазіргі кезеңде теорияның
даусыз мойындалып отырған белгісі – мемлекет пен адам арасындағы байланыста
басымдықтың адамға берілуі. Мемлекеттің міндеті тек адамдардың кейбір
топтарына ғана қатысты емес, жекелей алғанда әрбір адамның мүддесіне
қатысты басқарушылық шешімдер мен бағдарламаларды жүзеге асыру болып
табылады. Сондықтан да құқықтық мемлекет құрудың мәселелерін кешенді түрде
талқылау бірінші кезектегі міндетке жатады.
Осы жұмысты жазу кезінде көптеген арнаулы ғылыми, ғылыми-көпшілік
әдебиеттер, мемлекет пен құқық теориясы мен тәжірибелеріне, Қазақстан
Республикасының мемлекеті мен құқық теориясына, шетелдік мемлекеттердің
мемлекеті мен құқық теориясына арналған әдебиеттер, бұқаралық ақпарат
құралдарының мағлұматтары пайдаланылды.

Қоғам- экономикалық және рухани біртұтастықпен, өмір сұру жағдайын
ұйымдастырудың тұтастығымен сипатталатын, белгілі бір аумақтағы адамдар
бірлігі.
Саяси жүйе- елдің саяси өміріне қатысатын мемлекет пен мемлекеттік
емес қоғамдық құрылымдардың біртұтас кешенде қарастырылуы.
Соныен, қоғамның саяси жүйесі- мемлекетік және қоғамдық ұйымдардың,
еңбек ұжымдарының бірігіп, елдің саяси өміріне кірісіп, қоғамды дамытуға,
нығайтуға үлес қосуы.
Саяси жүйенің ең күрделі, ең маңызды элементі- мемлекет. Саяси жүйенің
қоғамды басқарудағы ең орталық буыны- мемлекет. Біріншіден, ол саяси
жүйенің билігін, мүдде- мақсатын іске асыратын ең негізгі аппараты.
Екіншіден, мемлекет саяси жүйенің барлық элементтерін біріктіріп, саяси
функция арқылы қоғамның игілікті құндылықтарын әділетті болу процесін
басқарып отырады. Бұл процесті басқару, бақылап отыру дегеніміз- қоғамдағы
қарым- қатынастарды, олардың өзара байланысын реттеп отыру, тұрақты, жақсы
дамуын қамтамасыз ету.
Жоғарыда көрсетілген саяси жүйенің элементтерінің даму процесінен
қоғамда әр түрлі саяси жүйелер қалыптасады: әкімшілік, жарыстық, әділетті-
бірлік жүйелері. Қоғамның жақсы- жаман дамуын осы жүйелер шешеді, соған
сәйкес саяси жүйе әр түрлері қалыптасып жатады.
1) Формациялық саяси жүйелері- құл иелену, феодалдық, жуазиялық,
социалистік формацияларының саяси жүйелері.
2) Авторитарлық саяси жүйелер- тоталитарлық, партократтық,
деспотиялық, фашистік т.б. саяси жүйелер.
3) Демократиялық саяси жүйелер- либерал- демократиялық, залықтық-
демократиялық, социал- демократиялық т.б.
4) Прогрестік, реформаторлық, консервативтік, реакцияшыл т.б.
саяси жүйелер.

І. Тарау. Саяси жүйе
1.1. Қоғамның саяси жүйесінің түсінігі
Қоғамның саяси жүйесі- бұл белгілі бір саяси функцияларды атқарушы
мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік институттардың жүйесі. Мұндай
институттардың қатарына қоғамдық өмірдің билікке байланысты саласына
қатысушы мемлекет, партиялар, кәсіптік одақтар және басқа да ұйымдар мен
қозғалыстар жатады. Саяси жүйе сыртқы және ішкі саясаттың жүзеге асуын
қамтамасыз етеді, әлеуметтік топтардың мүдделерін қалыптастырады, білдіреді
және қорғайды. Оның сипаты, ең алдымен, осы саяси жүйенің пайда болған және
өызмет ететін әлеуметтік ортасы арқылы анықталады:
1) Еңбек нәтижелері саналы түрде мемлекеттік ұйымдасқан адамдардың
ерекше тобымен бөлінетін әлеуметтік орта. Мұндай ортада меншіктің
мемлекеттік және қоғамдық түрлері орын алады, өзіндік меншікке
рұқсат берілуі мүмкін, ал жеке меншік мүлдем болмайды. Мұндай саяси
жүйелерде мемлекеттік билік қоғамның экономикалық өміріне
тоталитарлы түрде араласады; мемлекет идеологиясынан өзгеше ойлау
басп- жаншылып отырады; мемлекеттік идеология, дін, мәдениет, білім,
ғылым қалыптасады. Билікте тек бір саяси партия болады.
2) Әлеуметтік ортаның екінші түрі қоғамның экономикалық өмірінің
нарықтық – ақшалық негізіне, еркін кәсіпкерліктің тәжерибесі мен
идеологиясына негізделеді. Мұндай саяси жүйелерде мемлекет нарықтық
экономика үшін жағдайларды ұйымдастырушы ретінде көрініс табады,
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етеді. Мұндай
жүйеде партиялар билікті сайлау компаниларына қатысу арқылы жаулар
алуға тырысады, құқықтық нысандар саяси мақсаттарға жетудің негізгі
құралына айналады.
3) Әлеуметтік ортаны ұйымдастырудың үшінші түрі- аралас түр, ол
конвергенция деген атқа ие болды. Конвергенциялық саяси жүйелер бір
әлеуметтік ортадан екінші әлеуметтік ортаға өту кезінде пайда
болады. Конвергенциялық саяси жүйелерге әртүрлі мақсаттағы және
мазмұндағы көптеген саяси институттардың араласуы тән болып келеді.

1.2.Саяси жүйелердің түрлері
Саяси жүйелердің пайда болатын әлеуметтік ортасының сипатына қарай
мынадай саяси жүйе түрлері болады: тоталитарлық, либералдық- демократиялық
және аралас жүйелер; ал өзара байланасу сипатына қарай ашық және жабық
саяси жүйелер болады.
Саяси жүйенің даму процесінің бірнеше түрі болды. Социалистік типті
мемлекеттерде сталиндік саяси жүйе қалыптасты. Оның мазмұны: жеке адамға
табнушылық, бір партияның үстемдігінің орнауы, әкімшілік- әміршілік,
тоталитарлық басқару жүйенің қалыптасуы, демократияның, бостандықтың,
әділеттіктің арасының зор шектеулі.
Саяси жүйенің екінші түрі- дамыған елдерде ХХ ғасырдың 60-90 жж.
Қалыптасқан нарықтық экономика мен либерал- демократиялық мемлекеттердің,
ұйымдардың, одақтардың өзара қатынасы мемлекеттің Конституциясына сәйкес
дамуы. Бұл еллдерде де толық бостандық әділеттік, теңдік жоқ. Мысалы,
таптардың , топтардың әлеуметтік саяси теңдігінің жоқтығы.
Саяси жүйенің үшінші түрі- ХХ ғасырда қалыптасқан аралас мемлекеттік
құрылыс- конвергенция теориясы. Капитализм мен социализм қоғамының
экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдени дамуының, жақсы тәжірибелерін
біріктіру. Бұл саяси жүйеде де кемшіліктер көп кездеседі.
Адам қоғамының тарихында ұлтшылдық, шовинистік, расистік, фашистік
саяси жүйелері қалыптасқан, аз болса да өмір сүрген.
Қазіргі заманда мемлекеттердің саясаты дүниежұзілік бірлікке, одаққа
бет бұруда. Бұл объективтік прогрестік құбылыс. Глобальдық проблемаларды
шешуге қолайлы жағдай қалыптасуы мүмкін.
Сонымен, қоғамның саяси жүйесі- мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың,
еңбек ұжымдарының бірігіп, елдің саяси өміріне кірісіп, қоғамды дамытуға,
нығайтуға үлес қосуы.
Саяси жүйенің төрт бағыты болады.
- институционалдық- мемлекет, саяси партиялар, қоғамдық ұйымдар
бірігіп қоғамның саяси жүйесін құрайды:
- реттеуші- құқық, саяси нормалар, әдет- ғұрып, мораль т.б.;
- функционалдық – саяси әрекеттің тәсілдері, саяси жүйе;
- идеологиялық- саяси сана, қоғамдағы үстемдік идеология.
Саяси жүйенің негізгі элементтері: саяси және құқықтық нормалар, саяси
құрылыс, саяси іс- әрекет, саяси сана және саяси мәдениет.

ІІ. Тарау. Азаматтық қоғам
2.1. Азаматтық қоғам, оның мазмұны, белгілері
Адам қоғамы қалай қалыптасты, оның себептеру қандай- бұл туралы бір
қорытынды пікір жоқ. Бірақ бұл түсінікті ең бірінші ғылымға енгізген Адам
Смит, Давид Рикардо, оған саяси сипаттама берген Гегель.
Дүниежүзілік ғылыми, саяси қайраткерлердің, ойшылардың айтуынша- қоғам
саналы адамдардың ерікті түрде бірігіп өмір сүруі. Бұл бірігудің негізгі
себебі адамдардың бір мүдделігі, бір тілектестігі. Мұнсыз бірігу мүмкін
емес.
Мүдде екі түрлі болады: жеке адамның мүддесі және қоғамның мүддесі.
Қоғам осы екі мүдде- мақсатты біріктіріп, дамытып отырады. Осы объективтік
даму процесінде адамдардың өзара ынтымақтастығы қалыптасты. Сол арқылы жеке
адамның қолынан келмейтін, әлі жетпейтін істерді атқаруға мүмкіншілік туды.
К.Маркс қысқаша: Қоғам- адамдардың өзара еңбек жасауының одағы,- дейді.
Қоғамдық мүдде- мақсат, қоғамдық тілек уақытша емес, түпкілікті,
нақты, объективтік мағынада қалыптасуы керек. Сонда ғана қоғамның жақсы
дамуға, нығабға мүмкіншілігі болады. Себебі қоғам саналы адамдардың ерікті
түрде қалыптасқан одағы. Егер бұл одақ, бұл бірлік ерісіз, озбырлық түрде
ұйымдастырылса, ондай қоғам нәтижесіз тез тарқап кетер еді. Адам қоғамның
бірінші- клеткасы. Қоғам адамдардың күрделі әлеуметтік бірлестігі. Бұл
бірлістік, бұл қоғам дұрыс, жақсы даму үшін оның ішіндегі қарым-
қатынастарды реттеп, басқару керек болды. Оны қоғамның объективтік даму
процесінің заңдарына сүйене отырып, адамдар өздері әлеуметтік нормалар
арқылы реттеп, басқарып отырады. Сондықтан мемлекет пен құқық пайда болды.
Адамдар өз тарихын өздері жасайды,- деп Маркс,- бірақ олар оны өз
қалауынша жасай алмайды, қолындағы барлы, бұрыңғыдан қалған мұраны
қолдануға мәжбүр болады.

Қоғамның тарихи объективтік қалыптасқан негізгі белгілері:
- саналы адамдардың ерікті түрде бірлесіп одақ құруы;
- қоғамдық түпкілікті, нақты, объективтік мүдде мақсаттың
қалыптасуы;
- адамдардың өзара ынтымақтастығының, бірлігінің қалыптасуы;
- қоғамдық мүдде- мақсат, тілек арқылы қарым- қатынастарды-
басқару;
- қоғамды басқаратын, қоғамдық тәртіпті қорғайтын аппараттың,
мемлекеттік биліктің өмірге келуі.

Қоғам- саналы адамдардың бір мүддені, бір мақсатты орындау үшін сапалы
түрде өзара бірігуі. Мұнда мәндетті түрде екі шартты элемент бар: мүдде-
мақсаттың қалыптасуы және саналы адамдардың саналы түрде бірігуі.
Адамның объективтік тарихи даму процесіне және күнделікті қарым-
қатынасында қоғамның бірнеше түрлері болады: өндірістік қоғам, шаруашылық
қоғам, әлеуметтік қоғам, азаматтық қоғам т.б. Осылардың ішіндегі ең
күрделісі, ең түпкіліктісі адаммен бірге дамып келе жатқан азаматтық қоғаи.
Қоғамның басқа түрлері тез құрылып, тез тарап жатады. Олардың өмірі, іс-
әрекетінің шеңбері, кеңістігі көп өлкеге жайылмайды, уақыты көпке
созылмайды.
Азаматтық қоғам- мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік-
экономикалық және мәдени- рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Оған
қатынасушылардың табиғи және азаматтық құқықтарын, бостандығы мен міндетін
автономиялық даму жолы қамтамасыз етеді.
Азаматтық қоғамда үзіліс болмайды, уақыты шектелмейді, өлкеге- ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.