Басты өнеркәсіптік компания
ЖОСПАР
Кіріспе 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1 Қаржы-өнеркәсіптік компаниялардың және олардың қатысуымен
компаниялардың бірігуі 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
1.1 Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың экономикалық мәнi 5
... ... ... ... ... ... .
1.2 Компаниялар топтарының құру механизмі 6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
1.3 Қаржы-өнеркәсiптiк топтарды ұйымдастырудың дүниелiк
тәжiрибе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .13
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
2 ҰӘК Самұрық мемлекеттік қаржы-өнеркәсіптілік тобы ... .. 17
2.1 ҰӘК Самұрық компаниядағы стратегиялық менеджменттің
концепциясы 17
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
2.2 ҰӘК Самұрық іскерлік саясатының стратегиялық анализі 20
... ... ..
2.3 ҰӘК Самұрық компаниядағы өндірістік диверсификациясы ... .. 30
3 Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың кызметің реттеу мемлекеттің ролі
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .33
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3.1 Қазақстан Республикасындағы монополияға қарсы саясаттың даму
жолдары мен бағыттары 33
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Индустриялық-инновациялық кәсіпкерлікті дамыту механизмдерін
жетілдіру бағыттары 41
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
Қорытынды 57
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі 59
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
...
Қосымшалар 61
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә.
Назарбаевтың 2011 жылғы халыққа жолдауында айтылғандай елдің дамуын бәсеке
қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек, сондай-ақ Қазақстанның
әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы болып
табылады.
Экономикалық дамуға көптеген факторлар әсер етеді, олар табиғи
ресурстардың саны мен сапасы, қолдану мүмкіншілігі, негізгі капиталдың
көлемі мен сапасы, технологияның дәрежесі, жаңа техниканы қабылдау жүйесі,
еңбек ресурстарынның кәсіптілік дәрежесі, оның ғылыми және мамандану
сипаттамасы, өндірілген өнімге сұранысты арттыру және қолдана білу, ұлттық
басқаруда бар ресурстарды тиімді қолданып өте көп мөлшерде сапалы өнім
өндіре білу.
Зерттеудiң мәселесiнiң өзектiлiгi елдегi макроэкономикалық ахуалды
тұрақтандыратында, өндiрiстiк және коммерциялық кәсiпорындар ұйымның жаңа
формаларын iздейтiнде нарықтық өзгертiлу шарт болған шартталған. Қазақстан
Республикасындағы экономикалық ахуал пайда болатын бүгiнше ұйымның қазiргi
формаларының туу және жұмыс жасауға ерекше мөрiн үстiне қояды, өндiрiстiң
араласып кетуiне кәсiпорындары және капиталдарды талпынысты алдын ала
анықтайды. Нарықтық экономиканың құрастыруы өндiрiстiң терең және жан-жақты
қайта құрылымдауымен сабақтас озық институционалдық өрнектеулердiң өткiзуi
талап етедi, өзгерiс шаруашылық тетiгiнiң идеологиясы және аралық
шаруашылық байланыстар. Сондай жүйелiк өрнектеулердiң мысалымен қазiргi
әлемдiк экономиканы қазiр ендi жай ғана мүмкiн емес көрсетiлетiн қуатты
ұлттық және ұлт аралық қаржы-өнеркәсiптiк топтардың (ҚӨТ) жасауы қызмет
көрсете алады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі: Ұлттық Әл-Аукат Қоры
Самұрық
Зерттеу негізі: Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың үрдісін танып-білу.
Диплом зерттеуіндегі қолданған әдістер:
- әдебиетке аналитикалық шолу;
- құрылымдық-функционалды әдіс.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың жолдарының
теориялық және әдістемелік негiздерiн зерттеу, инвестициялық саясаттың
тиiмдiлiгiн талдау және инвестициялық саясатты жетiлдiру жолдарын қарастыру
болып табылады. Аталған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:
- Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың әрекетінің теориялық және басқарудың
әдістік тәсілдерін танып-білу.
- ҰӘК Самұрық-тың тартымдылығын арттыру жолдарын қарастыру.
- ҰӘК Самұрық экономикалық қызмет әрекеттеріндегі қазіргі заманға лайық
басқаруының даму жолын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізінде Қазақстан Республикасы Заңдары,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары мен бағдарламалары, отандық
және шетелдік ғалым - экономистерінің еңбектері, бұқаралық ақпарат
құралдарының мәліметтері алынды.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және қолданылған
әдебиеттерден тұрады.
Әдіснамалық негізі: Қазақстан Республикасының заңдары, заңнамалары,
сонымен қатар көптеген отандық және шетелдік авторлардың соның ішінде:
Мухамедьяров А.М. Фатхутдинов Р.А., Аньшина В. М., Дагаева А.А., Шумпетер
Й. т.б. басылымдары қолданылды.
1 Қаржы-өнеркәсіптік компаниялардың және олардың қатысуымен
компаниялардың бірігуі
1. Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың экономикалық мәнi
Дамыған нарықтық елдерде дәл қазiр қаржы капиталын араласып кету
өнеркәсiптiк белсене болады. Капиталдардың негiзгi түрлерiнiң өзара
байланысы мұндай олардың жеке болуы мүмкiн емес дәреже жеттi. Қаржы және
өнеркәсiптiк капиталдарды төте ұласуды шетел экономикасында соңғы 50
жылдарға әсiресе қарқынды ағады. Бiрақ басында қарама-қарсы тенденцияларды
бiздiң елде белгiледi - қаржы өндiрiстiк капиталынан айналымды жекелеу.
Тiрiлген бартерлiк айырбас тұйықталған өндiрiстiк капитал қызмет көрсетусiз
қаржы капиталымен өз дамытуында iлгерi жылжымағанын қайта растады. Iрi ҚӨТ
құрастыруда сондықтан жеке қаржы институттары және өнеркәсiптiк
кәсiпорындардың мәселелерiғана емес, экономикалық дағдарысты жеңу бiздiң
елде де жеңудi мүмкiндiктi деп санайды.
Бiздiң елде ғана емес, ҚӨТ шегiнен шыққанда болып табылады да қаржы
және өнеркәсiптiк ұйымдардың өзара әрекеттесудi ұйымының белсене бөлтек-
бөлтегiлгендiк формаларының бiрi бүгiн.
ҚӨТ - бұл жұмыс iстейтiн өндiрiстiң тиiмдiлiгiнiң жоғарылатуының
инвестициялық және басқа жобалар және тауарлар және қызметтердiң өткiзу
нарықтарының бәсекеге түсе алатындықты жоғарылату және кеңейту бағытталған
бағдарламалардың iске асыруы үшiн технологиялық немесе экономикалық бiрiгу
мақсаттардағы қаржылай-өнеркәсiптiк топтың жасауы туралы келiсiм шартының
негiзiнде өз заттық және материалдық емес актив толық немесе жартылай
топтасқан негiзгi және iшкi қоғам заңды тұлғалардың жиынтығы, жасау жаңа
жұмыс орындары.
ҚӨТ қызмет - олар оның ұйымдастыру жобасымен иили топтың жасауы
туралы келiсiм шартымен сәйкес оқшау активтердiң қолдануында жүзеге
асыратын оның қатысушыларының қызметi.
ҚӨТ формасы бар болады:
• заңды тұлға (ол орталық) аналық серiктестiк және iшкi қоғамдар
сияқты жұмыс iстегенде холдинг;
• заңды тұлға ҚӨТ жасау туралы келiсiм шартының негiзiнде өз
заттық және материалдық емес активтердi толық немесе жартылай
бiрлестiретiнде қатысу жүйе.
ҚӨТ қатысушыларымен ҚӨТ орталық серiктестiктi ол құрылған ҚӨТ жасау
туралы келiсiм шарт қол қоятын заңды тұлғалар немесе ҚӨТ жасаушы негiзгi
және iшкi қоғамдар танылады.
ҚӨТ құрамға коммерциялық және коммерциялық емес ұйым кiре алады, соның
iшiнде шетелдiк, (бiрiктiрулер) қоспағанда қоғамдық және дiни ұйымдар, атап
айтқанда:
• мемлекеттiк және муниципалдық бiртұтас кәсiпорындар - ретте және
меншiк ие анықталатын олардың дүниелерi шартқа;
• iшкi шаруашылық қоғамдары және кәсiпорын - тек қана бiрге
(бiртұтас кәсiпорынмен) негiзгi қоғаммен;
1.2 Компаниялар топтарының құру механизмі
Компаниялар топтарын ұйымдастыру процесі төменнен немесе жоғардан
жүруі мүмкін, кейде екі әдісі пайдалынады. Бірінші кезенде, төменнен
жүрген ұйымдастыруды заңды тәуелсіз құрылтайшы – компаниялардың бірігіп
болашақ топтың ядросын құруымен өтеді. Кейін, бас холдинг компаниясының
құрулуынан кейін, КҰК-дың процесі жоғардан жүргізіледі. Сонымен қатар,
бірнеше жағдайлар қарастырылуы мүмкін.
Ең көп таралған түрі, тандалған елде еншілес компанияны ашып, сол
арқылы сату - өткізу операцияларын өркендетіп отырып, жергілікті нарыққа
басқа жерде өндірілген КҰК – ның өнімін өткізу, қызмет көрсету немесе
жергілікті өндірісті ұйымдастыру әдетте, осындай еншілес – компанияларды
100 % түрде бас компания бақылап отырады. Кейіннен, бұл бақылау азаюы
мүмкін. Бұл мысалы, КҰК-ды басқару деңгейінде қосымша капиталды еншілес
компанияның кейбір акцияларын сату арқасында иемдену шешімі қабылданған
жағдайда көрінеді. Бірақ, КҰК белгілі бір елден инвестицияны шығару жөнінде
шешім қабылдап, шетел еншілес компанияларда бас компанияның үстемді
акционерлік бақылауы жойылмайды.
Еуропа мен Солтүстік Американың дамыған елдерінің көпұлтты
компаниялардың көбісі фирманы іскерлік бақылау және олардың қызметік
басқару мақсатымен олардың акцияларының бақылау пакетін иелену үшін
құрылатын қаржылық немесе қаржылық-өнеркәсіптік компаниялардың ерекше түрі
болып табылады. ҚӨТң құрлымы мен басқарудың әртүрлі аспектілерін
талқылағанда холдингттік компания терминімен қатар оған ұқсас аналық
немесе бас компания терминдерін де жиі қолданылады; холдингтік компанияға
деген басқарушы қызметтің бөлінуіне байланысты, сонымен қатар бас ұйым
деген де термин де қолданады
Холдингтік құрылу тәсілінің мынадай үлгілерін атап көрсетуге болады:
1. негіздеме үлгісі-қимылдаушы компаниядағы кейінгі сатып алу
бөлігінің үлесі және холдингтің негіздемесі;
2. қосылыс үлгісі- елеулі компаниядағы қолда бар акция үлесін
холдингке енгізу;
3. бөлу үлгісі- компанияның толық құрылыстық бірліктерін бөлу;
4. дочерлік компанияның бөлу үлгісі – холдингтік немесе материндік
компаниядағы құрылымдық бірліктің бөлінуі;
Негіздеме үлгісі
Негіздеме үлгісі холдингті құрудағы ең қарапайым ұйымдық – құқықтық
тәсіл болып табылады. Қимылдаушы компанияда акция иеленушілерінен алынған
қаражатқа құрылған холдинг немесе қарызға алынған қаражат, өз үлесін алады.
Сондықтанда холдинг қоржыны ұзақ иелік кезеңінен құрылады.
Негіздеме үлгісі мұнай өнеркәсібінде жеткілікті жиі қолданылады:
1) саланың пайда болуында (әсіресе ХХ ғ. басында болатын )
2) жекешелендіруді жүргізуде
3) елеулі компанияның жаңа географиялық нарыққа шығу жағдайында
сонымен қатар жаңа өнімнің немесе технологияның пайда болуында сатып алуы
үшін;
Қосылыс үлгісі
Қосылыс үлгісінде холдингті құрудағы қимылдаушы компанияларға
акционерлер өз акция үлесін холдингтік акционер ретінде қосады. Қосылыс
әртүрлі нұсқада жүзеге асырылуы мүмкін: акция бөлімінің өзгермелі және де
өзгеріссіз болуымен. Қосылыс үлгісінің көмегімен холдингтік құрылымының
бірнеше нұсқасы төменде көрсетілген.
Қосылыс үлгісі мұнай бизнесіндегі компанияның қайта ұйымдастыру және
қайта құрылымдауы жиі кездеседі,сонымен қатар бірлескен кәсіпорынды
ұйымдастыруда:
• нақты артықшылық құруда
• көлденең және тікелей біріктіруде
• диферсификацияда
• жаңа нарыққа шығуда
Кезең 1 Негіздеме
Кезең 2 Капитал
Капиталды
енгізу тарту
енгізу
Кезең 3
3.1 сурет. Негіздеме үлгісі*
Бөліну тәсілі
Бөліну тәсілі материндік немесе дочерлік компанияның құрылымдық
бірлектері (бөлім, департмент, басқару, дивизон, филиал, бөлімшелер) келесі
жолдармен холдингке беріледі.
Материндік компанияның құрылымын қайта құрудан кейінгі холдингтік
компанияға айналуы;
Холдингтік компанияның құрылымын қайта құрудан кейін.
Осы модель бойынша дочерлік компания немесе құрылымдық бірліктер
капиталға салынатын салым немесе холдингке сатылуы ретінде кіргізілуі
мүлікке мұнымен қатар холдингтің балансында мүліктік активтер қалмау керек.
Осыған дейінгі үлес иеленушілердің шеңбері бөліну моделінде өзгеріссіз
қалады.
Бөліну нәтижесінде басқарудың децентрализациясы өтеді, яғни дочерлік
компаниялар стратегиялық шаруашылық орталықтарға айналып, тәуелсіз статусты
алады. Бірақ бұл холдингтің оларға көңіл бөлінуінің азаюы және координция
мен бақылаудың болмауы деген сөз емес.
Бөліну моделі мұнай газ бизнеснен айналысатын компаниясының қайта
құрылымын жасау мен құру кезінде регионалдық өнімдік функционалдың белгілі
бар жеке бизнес – бірліктердің әры қарай специализациялануы мақсатында және
дочерлік компанияларды бас қаруды жақсарту үшін пайдалынылады.
Бөлу тәсілі
Дочерлік компаниядағы бөлу моделі децентрализация, басқарудағы
жетістіктер мен өндірістің тиімділігін арттыру үшін қолданылады. Көбінесе
бұл модель келесі жағдайларда қолданылады:
жаңа өндіріс өсті мен оның әрі қарай өсудің перспективасы бар:
жаңа инновациялық жобаға сыртқыц қаржыландырылуы керек және оны іске
асыру үшін қажетті ресурстар концерн көлемі үлкен, ал тәуекелділік дәрежесі
жоғары болуы мен байланысты осыц жобаны іске асыру үшін басқа акционерді
қызықтыру керек етеді;
Жаңа бизнестің материндік компанияның негізгі спецализациялық сфера
мен онша байланысы жоқ.
Дочерлік компанияны бөлу әкелетін артықшылықтар мынада;
Жаңа өндірісті игере және жобаның іске аспай қалу кезеңдегі
тәуекелділікті дочерлік компания өзіне алады.
Бөлінген компаниялар материндік компанияларға қарағанда көлемі шағын
болғандықтан компаниядағы шешу және басқару жеңілдетеді.
Бөлінген компанияның қызметкерлердің жауапкершілігінің өсуі олардың
инициативасын арттырады.
Жеке оперативтік қызмет жүргізбейтін холдинг компаниясы таза холдинг
деп аталады. Егер холдингтің жеке өндірісі болса, онда ол аралас холдинг
(2.5 сурет) деп аталады. Материндік компания өзінің жеке өндірісі болады
және басқа компаниялардың капиталында қатысады, ал ол компаниялар тәуелді
болады. Таза холдингтен материндік компанияның айырмашылығы оның өз
шаруашылығы болады және ол қатысатын компаниялардан тек қосалқы пайда
көреді. Таза холдингте дочерной компаниялар заңды түрде тәуелсіз,бірақ
экономикалық – тәуелді. Аралас холдингтен материндік компания өндірісі
дочерной компанияның бизнесімен байланысыз.
Холдингтік компания болып табылатын инвестордың басқа фирманың
акционерлік капиталында қатысуының деңгейі сол фирманың ағымдағы
аперацияларын басқаруды жүзеге асыра алатындай болса, онда мұндай фирма
бағынышты фирма ретінде анықталуы мүмкін. Кәсіпорынды бақылау үшін оның
дауыс беретін акцияларының 50 % дан астамы иелену керек.
Тәжірибеде дауыс беруші акциялардың аз үлесін иелену кейде инвестордың
фирманы толық бақылауға алуына мүмкіндік беруі мүмкін. Бұл, егер
акциялардың көп бөлігі өзара тәуелсіз ұсақ акционерлер арасында шашылған
және шешуші пакеттің басқа қолда болу мүмкіндігі аз болған жағдайда болды.
Холдингтік компания фирманы бақылауды траст немесе сенімдік басқару
келісімшарты негізінде дауыс беруші акцияларын иелене отырып іске асыруы да
мүмкін.
Кәсіпорынды бақылауды жүзеге асыру тәсілдерінің басқа түрлеріне бас
компанияның өнімдерінің директорлар кеңесі немесе басқа да ұқсас органның
құрамында артықшылықты қатысуы жатады. Сонымен қатар аналық компания
бағынышты кәсіпорын үшін маңызды орын алатын активтер мен ресурстарды
иеленіп бақылауды жүзеге асыруы мүмкін; мұндай активтерге сауда маркасы,
патент, ерекше шикізат жатқызылуы мүмкін. Аталған сұлбалар акционерлік
капиталға бақылау орнатудан сенімсіздеу, бірақ кейбір жағдайларда оларды
қолдану өзін өзі ақтайды.
Сонымен қатар 50 %-дан астам акциялар пакетін иелену Бухгалтерлік
есептің халықаралық стандарттары бойынша холдингтік компанияның да,
бағынышты кәсіпорындардың да буғалтерлік баланыс мен қаржылық нәтижелері
туралы мәліметтерді көрсететін ҚӨТң консолидацияланған қаржылық есептерін
құруға мүмкіндік беретін критерий болып табылады.
Егер бағынышты компания бір немесе бірнеше фирмаларға холдингттік
болып табылса, онда ол туралы аралық холдингттік компания немесе ҚӨТ
холдингттік компаниясы жағынан бегілі бір акционерлік, басқарушы немесе
қаржылық бақылауындағы компания бағынышты катигорияға жатқызылмайды, ол
тәуелді деп аталады (сонымен қатар қосылған, ассоцияцияланған немесе
аффимир терминдері қолданылады). ҚӨТ құрайтын холдингтік
компанияны,бағынышты және тәуелді фирмаларды компаниялар тобы деп атайды.
1.3 Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың ұйымдастыру дүниелiк тәжiрибе.
Қазіргі барлық ірі КҰК өзінің құрамына қаржылық немесе өндірістік
бағытағы бас компанияны және КҰК орналасқан елде де, шетелде де орналасқан
өнеркәсіп, логистика, сауда және маркетинг, қаржы және т.б салаларда жұмыс
істейтін, онымен корпоративті (акционерлік) қатысу жүйесімен байланысқан
көптеген бағынышты және ассиоцияланған фирмаларды енгізетін халықаралық
қаржылық-өнеркәсіптік бірлестіктер болып табылады. Мұндай интеграцияланған
корпоративті құрлымның формасы қаржылық-өнеркәсіптік топтар (ҚӨТ) деп
атайды.
Әртүрлі елдердегі интеграцияланған бірлестіктердің қызметінің құрлымы
мен сипаты ұқсас та, әртүрлі де болып келеді. Мұндай айырмашылықтар ҚӨТ
құрылуының нақты тарихи жағдайларына, корпаративті қатынастарды заңмен
реттеу ерекшеліктеріне (монополияға қарсы заңдар), қор биржасының даму
сатысына, корпоративтік меншік және басқару мәселесіндегі қаржылық ұйымдар
мен мемлекеттің маңызына байланысты.
3.1 кестесінде әртүрлі елдердің КҰК-\ң негізгі сипаттамалары берілген,
мұнда КҰК не кіретін кәсіпорындардың капитал тарту формаларына,
корпаративтивтік басқару механизіміне және олардың негізгі интеграциялану
түріне көбірек тоқталған.
Ел Капитал Капитал Акционерлік ҚӨТ Бас
көзі трансформациясынқұрылым типі ядросы холдингтік
ың компанияның
механизмі түрі
АҚШ Тәуелсіз Қор нарығы Иерархия Банк Банктік ХК
жеке
инвесторла
р
ӨнеркәсіптіАралас
к немесе таза
корпорация ХК
ГермаТәуелсіз Банктік Қиылысып Банк Банк
ния жеке жүйе қатысу
инвесторла элементтері
р бар иерархия
ӨнеркәсіптіАралас
к немесе таза
корпорация ХК
ЖапонМемлекет Банктік жүйе Этархия Банк Жоқ
ия
ОңтүсОтбасы Тікелей Иерархия Сауда- Аралас ХК
тік капиталы инвестиция- өнер-
Корея лар кәсіптік
компания
3.1 кестенің жалғасы
РесейМемлекет Ваучерлік Иерархия ӨнеркәсіптіАралас ХК
жекеше- к немесе
лендіру сауда –
инвестициялық кәсіп орыны
байқаулар
Кепілдік Иерархия Банк Таза ХК
аукциондары
1.1 – кесте. Халықаралық бизнестегі қаржылық - өнеркәсіптік топтардың
негізгі сипаттамалары.*
АҚШ тың қаржылық-өнеркәсіптік топтары
АҚШ-та қаржылық-өнеркәсіптік топтар дамыған нарықтық жүйе, құрлып
болған капитал нарығы, қор құралдарына ірі инвесторлардың да, ұсақ
салушылардың да кең енуі жағдайында құрылды. өнеркәсіптің дамуының жоғары
деңгейі мен қарқыны және қалыптасқан бәсекелестік нарықтық орта
корпорацияларға акцияларды эмиссиялау есебінен капиталын тиімді көбейтуге
мүмкіндік береді. Бұл кезде банктер қаржылық-есептік агенттер рөлінде шығын
және корпорацияларды басқаруға қатыспай көменші рөлде болды. Бұған алғашқы
кезде банк капиталының өнеркәсіптік капиталымен қосылуына қарсы болған АҚШ-
ң монополияға қарсы заңдары себеп болды. Ақш та 1960-1970 жж бастап ҚӨТ
құруда банктердің қатысуына шектеулерді жұмсарта бастады. Нәтижесінде
қазіргі кезде құрылған бірнеше жүз ірі ҚӨТ-ры американдық экономиканың
негізгі болып табылады, олардың ірілерінің 100-ң үлесіне ЖҰӨ-ң 30-ден 60 %-
ға дейін.
АҚШ қаржылық-өнеркәсіптік топтар формасындағы ҚӨТ-ң негізгі екі түрі
қалыптасты: өнеркәсіптік корпорация маңында құрылған ҚӨТ\р және банк
маңында құрылған ҚӨТ. Бұл интеграцияланған топтық құрлымдарды мысалдар
ретінде қарастырайық олардың құрылу механизімдері осы тараудың 3.4-3.5
бөлімдерінде көрсетілген.
ХХ ғасыр бойы Еххon корпорациясы әлемдік мұнай өндірісінде көшбасшы
болып келеді. Exxon кең қаржылық-өнеркәсіптік топ формасындағы ҚӨТ болып
табылады, және оның кәсіпорындары АҚШ және тағы да 80 елде орналасқан.
Топтың кәсіпорындары бас холдингтік компаниясы Нью-Иоркте орналасқан
иерархиялық пирамидаға тізілген.
Exxon корпоратциясы вертикал интеграцияланған құрлым болып табылады,
топтың негізгі кәсіпорындары мұнай және газды өңдеудің циклдарының әртүрлі
сатыларында арнайы маманданған: шикі мұнай мен табиғи газды барлау және
өндіру, құбырлар мен танкер флоты көмегімен мұнай және мұнай өнімдерін
халықаралық тасымалдау, шикі мұнай мен табиғи газды өңдеу, мұнай өндеудің
өнімдерін көтерме және бөлшектеп сату. Сонымен қатар негізгі бағытпен қатар
корпорация полимерлер мен пласмасса, еріткіштер резина, ауылшаруашылық
тыңайтқыштар өндіретін АҚШ тағы Канададағы және Еуропадағы мұнай химиялық
кәсіпорындарды иеленеді. ҚӨТ құрлымына көмір, уран, жататын тақтатастар
өндіретін және өздейті басқада да салалардың энергетикалық кәсіорындары
кіреді.
Exxon Corporation Джон Д. Рокфеллердің трестіне жаттын және 1911 жылы
трестке қарсы заңның негізінде сот шешімімен тартылған Standard OiL Company
of New Jersey компаниясының мұрагері болып табылады. Exxon атауы
айналымға 1972 ж. енгізіледі. Ағылшын – голланд Royal Dutch Shell және
англо-американдық Brit3ch Petroleum Amoco компанияларының артып келе жатқан
бәсекелестік қысымынан Exxon басқа ірі американдық мұнай ҚӨТ\і-Mobil
компаниясымен қосылды.
Германияның қаржы - өнеркәсіптік топтары
Неміс экономика желісінің ерекшелігі – банк пен оның қаржылық емес
секторымен байланысы (өнеркәсіп, сауда, қызметтер, транспорт). Банктердің
ерекше рөлі – Германияның Заңдарының ерекшеліктерімен белгіленген, бұл
заңға байланысты, жеке инвесторлар қор биржаларына қол жеткізе алмайды,
олар акцияларды банк арқылы сатады және сатып алады. Оған қоса, көптеген
жеке акционекрлерт сенімхат негізінде банктерге, депозиттерге салынған
акцияларды сайлау құқығын табыстайды. Осының нәтижесінде, Германиялық ААК
бақылауы өте жоғары деңгейге жеткен – жиналыстарда дауыстың 80 %-ті
банктермен ұсынылған. Бұл жағдай, Германияның банктеріне бақылау кеңестің
мүшелерін сайлауға, ұйымдардың басқарушыларын ауыстыруға мүмкіндік береді,
оған қоса олар корпорациялардың уставтарының өзгеру процесін қатаң түрде
бақылап отырады.
Бұл банктердің айналысында ірі деңгейлес біріктірілген қаржы -
өнеркәсіптік бірлестіктер құрылған. Бұл топтың басында банк тұр, ал сомен
бірге ірі өнеркәсіптік – сауда компаниялары байланысып тұр, ал олардың
қосылуы көпетеген орташа фирмалар топтастырылған.
Осылайша, қаржы – холдинг компаниялардың басқа қаржы институттарынан
айырмашылығы – инвестициялық стратегияны өндіру және өткізу, бұл
стратегияның мақсаты - өзіне қызықты өрісте орналасқан жаңа фирмаларда
немесе осыған дейін болған фирмаларды кәсіптік бақылау орнату.
Жапонияның қаржылық-өнеркәсіптік топтары
Қазіргі кезде Жапония экономикасының негізін алты ірі ҚӨТ құрайды:
Mitsubishi, Summate, Mitsui, Fuji, Dai-chi Kangyo және Sanwa. Алты алып
топтардың жинақталған сату көлемі елдің ЖІӨ\ң шамамен 15% - құрайды.
Жапондық ҚӨТ\р акцияларды қиылысып иелену кең тараған иерархиялық
құрлымдар болып табылады (өзара қатысу). Жапондық компаниялар топтарының
негізгі бөлігі, барлық құрлымдар жиналған орталық болып негізгі банктердің
бірі болып табылады. Сонымен қатар топтар өзіне ірі сауда компаниясын
(сауда үйі), сақтандыру қоғамы,инвестициялық компаниясын және бір немесе
бірнеше вертикал интегратцияланған өнеркәсіптік бірлестіктерді енгізеді.
өндірістік кәсіпорындар бір-бірінің капиталында өзара байланысқан, сонымен
қатар топтың басты банкі қатысатын арнайы қаржыландырумен өзара
байланысқан. (нэйрецу-қаржыландыру) (3.2 суретін қараңыз). Жапондық ҚӨТ\ң
мұндай корпаративтік құрлымы екінші дүниежүзілік соғыс біткеннен кейін
экономиканы қалпына келітіру үрдісінде қалыптасты, әсіресе банк жүйесі өте
тез дамыды. Сонымен қатар өнеркәсіптік потенциялды қайта қалпына келітіру
және дамыту үшін негізгі банктер арқылы ұзақ мерзімді қаржылық ресурстар
бағыталған мемлекеттің рөлі ерекше болды. Жапондық ҚӨТ құру механизімнің
ерекшелігі осы тауардың 3.4.7 бөлімінде тарихи анықтама ретінде
көрсетілген.
Сауда үйі
Инвестициялық компания
Сақтандыру
компаниясы
Бас банк
Басты өнеркәсіптік компания
Өнеркәсіптік кәсіпорын
1.2 сурет. Жапондық қаржылық-өнеркәсіптік топтардың өзара қатысу
құрылымы*
Оңтүстік Кореяның қаржылық-өнеркәсіптік топтары
Оңтүстік Корея үшін экономиканың монополизациялануы деңгейінің
жоғарлығымен сипатталады. Оның экономикасының негізгі Samsung, Daewoo, LG,
Hyundai сияқты ірі ҚӨТ құрайды. Корей топтары өзінің құрлысы бойынша.
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін өмір сүрген жапондық дзайбацу
холдингтік компанияларына ұқсас. Олар негізінде отбасылық капитал жататын
иерархиялық пирамидалар болып табылады.
Корей ҚӨТ-і диверсификацияның жоғарғы деңгейімен ерекшеленеді, олардың
әрбірінде өнеркәсіптің барлық жетекші салалары жинақталған. Корей
топтарының кең диверсификациялануы импортты алмастыратын жобаларды
ынталандырылған мемлекеттің күшті әсерімен өтті. LG тобының мысалында
горизонтал интеграциясы үрдісін қарастырамыз; пластмаса өндіруден бастау
алып, содан соң электротехникалық, электорнды және телекомуникациялық
өнімдер мен жабдықтарды өндіруге (мұнда пластмассалар кең қолдау табады)
сонымен қатар мұнай өндеуге енеді. Келесі соты танкілер құрастыру болды,
сонан кейін сақтандыру бизнесіне көшті.
Корей топтарының қызметі интеграцияланудың жоғары деңгейімен
ерекшеленеді, әсіресе Азия-Тынық мұхит маңы аймақ елдеріне және АҚШ қа
ерекше көңіл бөледі. Мұнай ҚӨТң бас холдингтік компаниясы бас сауда үйінің
қызметін атқарады.
Ресейдің қаржылық-өнеркәсіптік топтары
Ресейдің қаржылық-өнеркәсіптік топтары құрлудың алғашқы сатысында және
тек қана бірнешеуін ғана ҚӨТ категориясына жатқызуға болады. (олардың
шетелдік бағынышты кәсіпорындары ТМД елдерінде орналасқан). ҚӨТ құру
бұрынғы КСРО экономикасының негізін құраушы мемлекеттік кәсіпорындары
жекешелендіру және акционерлеу жолымен жүрді. Пайда болған топтың құрлымдар
құрылудың иерархиялық түрімен ерекшеленеді. Топтардың көпшілігі өндірістік
немесе сауда кәсіпорындардың айналасында құрылды, мұндай ҚӨТ-ді бір
саладағы вертикал интеграциямен ерекшелейді. (мұнай өнеркәсібі, орман
саласы, қара металургия). Басқа ҚӨТ кепілдік және ақша акциондарында ірі
акциялар пакеттерін сатып алу нәтижесінде банктер құрады, мұндай топтар
горизантал интеграцияланған болып табылады, немесе өзара байланыспаған
салалардың кәсіпорындары бар котломераттар болып табылады.
Қазақстан Республикасының экономикасы, әлемдiк экономикаға кірген және
оның жүйелiк құрылымынан тәуелдiлiктiң түзуiне болады. Қазiргi шарттарда,
экономикалық қауiпсiздiктiң жоғарылатуына және экономикалық өсуге жол
жоғары технологиялы бәсекеге түсе алатын өндiрiстердiң дамытуында, тығыз
байланысқан iшкi экономикалық жүйемен жатады және бiрдей дүниелiк.
Қазақстандағы ҚӨТ жасауын қажеттiлiк нақты нарықтық шарттармен ерiксiз
көндiрген, бәсекелестiктiң өсiретiн күйiндесi, бұл жай ғана сөзсiз. Транс
ұлттық компанияларға қарсы тұру үшiнұлттық экономиканың масштабымен
мөлшерлес масштаб алуы керек Қазақстан алуы керек елдердiң халық саны
арналған отандық серiктестiктер мұндай ептеген. Бұл мемлекет оған басқару
және олардың қызметiнiң реттеуiнен шеттей алмағанын бiлдiредi.
Қазіргі кезде Ресейдені холдинг туралы заң жоқ. Холдингті қатынастарды
реттейтін заңды бір ғана құжат 05.12.92. номер 1392 қаулысы. Оған бөлек РФ
Президенттің 05.12..93 № 2096 Қаржылық – өндірістік топтар мен оларға құру
реттері туралы қаулысы. Алғашқы құжат уақытта сипатта және акционерлік
қоғамның түр өзгерісі болатын мемлекеттік меншіктегі мекемелерге ғана
қатысты. Екіншісі, айтарлықтай толыққанды, онда уақыт шектелмеген, бірақ
холдингтің нормативті заңдарын толық ала алмаған. Сондықтан жоғарыда
айтылған нормативті заңдарды холдингті қалыптасыруға аса сақ болуы қажет;
Осыған қоса қазіргі таңда Ресейде аталмыш құрылымдарды пайда етуді
шектейтін принципиалды заң жоқ.
Холдингтер туралы уақытша ережелер алты бөлімнен тұрады:
• жалпы ережелер
• холдинг компанияларын пайда етуге шектеу
• қаржылық холдинг компаниялары
• холдинг компанияларының оқу орындары
• мекемелерді жұту, қосу және т.б.
• қортынды ережелер.
(1.2) ережесінде көрсетілгендей, аталмыш құжаттың талабы барлық
капиталының 25 % мемлекетте болатын холдинг компанияларға қатысты.
Сәйкесінше, аталмыш шарт орындалмаған жағдайда құжат талаптары нұсқаулық
сипатта болады.
Холдинг компаниялары өздерінің дочерной өндірістерімен бірігіп ашық
түрдегі акционерлік қоғам құрады. Холдинг компаниясы басқа бір өндірістің
дочерной компаниясы болуы мүмкін. Холдинг құрамындағы дочерной крмпания
акция пакет көп болса да, кепілдік пен тырысты қоса есептесе де холдинг
компаниясының акциясын иелене алмайды.
Екінші бөлімде холдинг компаниясын құруды шектеуге байланысты
сұрақтарды қарастырғанбыз. Алдымен холдинг компаниясы РФ монополияға қарсы
және жаңа экономикалық құрылымдарды немесе территориялық органдарды қолдау
мемлекеттік комитетінің келісіммен құрылды. Холдинг компаниясы құрылымайды,
егер, ол жаңа өнім түрін монопалдайтын болса.
24 % көрсетілгендей компаниясын келесідей қызмет түрлерінде құруға
рұқсат етілмейді:
Материалды-техникалық мақсаттағы тауарлар мен тұтынушы тауарларды
сатуды;
ауыл шаруашылығында, ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеуге және ауыл
шаруашылығын өндірістік-техникалық қамтамасыз етуде;
транспортта халықаралық тасымал жасайтын басқасында темір жол, құбыр
жолдары.
Аталым шектеулер ешқандай да таңғалдырмайды. Бәріне белгісі холдинг
компаниялары тұрақты нарықтық түзіліп және зор инвестициялық қасиетке ие.
Неліктен, мысалы, осындай ауыл шаруашылығын өңдейтін компаниялар құруға
болмайды? Аталмыш кәсіпорын сондай сәтті, әрі оғанинвестиция қою қажет емес
пе екен? Шындығында, осындай кәсіпорындар үлкен мемлекеттік дотацияның
себебінен күнкөруде.
Тағы сұрақ пайда болады: Холдингтің бір дочерной компаниясы ретінде
транспорттың автомобильді түрімен арнайы жүктерді тасымалдайтын компанияны
жатқызуға болады ма? Айтатын нәрсе, транспорт мекемесі қайта құрылады және
мемлекеттік емес болады. Бізге анығы, уақытша ережелер жиынтығы мұндай
мекемелер үшін жүрмейді, бірақ аталмыш пунктінің аса жайылып кетуі мұндайда
талқылауға жібере береді. Іс жүзінде қиындықтар туындануы үшін холдинг
компанияларын құруға аталмыш сұрақтарды мемлекет, жергілікті органдардың
араласуымен шешеді, мұның өзі ұзақ уақыт пен көп материалдық ресурстарға
Үшінші бөлім - қаржылық холдинг сұрақтарын қарастырады. Қаржылық
холдингтер дегеніміз капиталының 50 % жоғарысын басқа да қаржылық
активтердің бағалы қағаздарды құрайтын холдинг түрі. Қаржылық холдингтің
активі құрамына тек бағал қағаздары мен басқа да қаржылық активтер кіреді,
сонымен бірге басқару аппаратының бірқалыпты жұмыс істеуіне қажетті
мүліктер кіреді. Қаржылық холдинг компаниялары инвестиция
қызыметіменайналысуға құқылы, бірақ басқа қызмет түрлеріне тиым салынады.
Төртінші бөлім - мемлекеттік мекемелер есебінен жайда болған холдинг
компанияларының оқу орындарының механизміне арналған.Біз оны
қарастырмаймыз
Бесінші бөлім - өнеркәсіптің қосылуы, ығысу және жұтылуын қарастырады.
Бір мекеменің екінші бір мекемені жұтуы дегеніміз оны бақылау пакет
акциясын иелену деген сөз. Бұл кезде жұтушы мекеме холдинг компаеиясы
болады, ал жұтылушы – дочерной мекеме болады. Жұтылу мен ығысу жағдайларын
болдырмайтын шарттарды да қарастырамыз. Қаржы холдингісі мен оның дочерной
мекемесінің ығысуы рұқсат етіледі, егер бағалы қағаздар менқаржылық
активтердің компаеия капиталында 50 % аспаса. Мекемелердің ығысуына қажетті
ережелер, олардың қосылуын да тиісті.
Қортындысында ережеде көрсетілгені холдинг компаниялары әрбір квартал
сайын өзінің балансын, кіріс пен шығыс есебін, оларға қарайтын мекемелер
акциясын РФ мемлекеттік мүлік комитеті бекіткен формада жалпы халыққа жария
етіп тұруы керек. (6.1) Егер холдинг 5 % жоғары акциясын алып-сатса, ол
туралы мәлімет бір апта көлемінде міндетті түрге басылып шығуы керек.
Көрсетілген мәліметтер коммерциялық құпияға жатпайды.
Сараптауымызды аяқтай келе, айтатын нәрсе, уақытша ережелер, холдинг
құруға көптеген шектеулер жасай отырып, іс-жүзінде оның дұрыс жұмыс жасау
механизмнің қалыптасыуына мүмкіндік бермейді. Болашақтар күтерміз, олда
холдингтің нарықта еркін жұмыс жасауына жол ашатын ережелер жасалынатын
шығар.
Ережеде көрсетілгендей, мемлекет қаржылық - өндірістік топтардың
қалыптасуын қолдайды. Оны РФ монополияға қарсы камитеті ғылыми, өндірістік,
қорғаныс және экспорттың потенциал салаларын бақылайды.
2 Самұрық мемлекеттік қаржы-өнеркәсіптілік тобы
2.1 ҰӘК Самұрық компаниядағы стратегиялық менеджменттің концепциясы
Қазіргі фирма деңгейіндегі экономикалық теория - ғылыми айқындалған
басқару шаралармен жасалатын бірқалыпты өсу және ұзақ мерзімді дамудағы
қиыншылықтарды шешуге бағытталған.
Холдингтік стратегиялық менеджменттің негізгі міндетті – компанияның
ұзақ мерзімді эвалюцияны кординаттан және дамудың бағыт-бағдарын қою. Осы
талаптың орындалуына келесі факторлары қиыншылық тудырады. Ұйымының
ұйымдастырудағы иерархиялық жүйесі, субхолдинг және дочерлік компаниялар
бір-бірімен байланусыдағы көпжықтылық.
Көп түрлі информацияларды өңдеу үшін холдингтік компаниялардың басқару
аппаратты бір шама децентрлік болуы керек.
Қатысу үлесі жүйесі негізінде жасақталған холдингтің стратегиялық
менеджмент ұзақ мерзімді компанияның саясатын жүзеге асыру кезеңдегі
тоқталмайтын және айналып тұратын процесті көрсетеді.
Холдингтік компаниялардың стратегиялық дамуындағы теоретика – жүйелік
методтардың орны ерекше. Олардың ішінде информациялық метод, метод –
құрылымдық метод, эврестикалық метод және т.б.
Сонымен холдингті стратегиялық менеджменті негізгі үш фазоны қамтиды –
жобалау және бағалау, жоспарлау, басқару және өзіне міндет етіп маркентинг
арасында стратегия құру, шикізатпен инвестицияны бөлу, технологиялық
саясатты құру, кадр саясатты мен басқару жүйесімен реттеу. Холдингтік
компанияларды даму бағыттын көрсететін ең басты құрал қызметтік саясат
болып табылады. Ал ол өз кезегінде холдингтің стратегиялық жобалар
айқындайды.
Қызметтік саясат басқару иерархиясының жоғарғы сатысында іске
асырылады және талдау және жоспарлау, зерттеу жұмыстарын қамтиды. Ал
стратегиялық жобалар холдингтің төменгі жағында және ол басқару, бақылау
фазаларда іске асырылады.
Тағы бір айтып кетерлік жайт, холдингтік компаниялардың ұзақ мерзімді
басқа холдингтік компаниялармен салыстырғанда жақсы тұруының кепілі
стратегиялы жобалар мен қызметтік саясаттың өзара интеграциясы, яғни
стратегиялық жоспарлау жүйесінің бір заттай болуы. Оны негізгі порт
факторлар қамтамасыз етеді:
басқару, бақылау және жоспарлау жүйесі;
құжаттар мен стратегиялық ақппараттарды қамтамасыз ету жүйесі;
басқару кадрларды дайындау, стратегиялық ойлауды үйрету жүйесі;
санкциялар мен стимулдар жүйесі.
Сонымен тиімді және жүйелінген холдингттік компаниялардың стратегиялық
менеджментінің жүйесі тек ұзақ мерзімді процент және зерттеу мен аналитика
– болжаулық қызметті іске асыратын жоғары клафикациянған спецалистермен
эксперттердің шақыруымен құрыла алады.
Самұрық-Қазына ұлттық әл ауқат қоры акционерлік қоғамы Ұлттық
экономиканың бәсекеге қабілеттілігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ету
жөніндегі кейбір шаралар туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2008
жылғы 13 қазандағы № 669 Жарлығына және Қазақстан Республикасы
Президентінің 2008 жылғы 13 қазандағы № 669 Жарлығын іске асыру жөніндегі
шаралар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 17 қазандағы №
962 қаулысы на сәйкес Қазына орнықты даму қоры акционерлік қоғамы мен
Самұрық мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі қазақстандық холдингі
акционерлік қоғамын біріктіру жолымен құрылды.
Самұрық-Қазына ұлттық әл ауқат қоры ұлттық экономиканың бәсекеге
қабілеттілігі мен тұрақтылығын арттыру және әлемдік нарықтағы өзгерістердің
елдегі экономикалық өсуге ықтимал жайсыз әсер етуі факторларынан сақтандыру
үшін құрылды.
Ұзақ мерзімді құндылықтарын күшейту және әлемдік нарықта бәсекеге
қабілеттілігін арттыру үшін ұлттық даму институттарының, ұлттық компаниялар
мен басқа да заңды тұлғалардың өзіне меншік құқығында тиесілі акциялар
пакеттерін (қатысу үлестерін) басқару Қорды негізгі мақсаты болып табыла
ды.
Қор қызметінің негізгі қағидаттары мыналар болып табылады:
1. Қордың жалғыз акционері ретінде мемлекеттің мүдделерін сақтау;
2. Қордың және оның компаниялары қызметінің ашықтығы, тиімділігі және
икемділігі;
3. шешімдер қабылдауда және оларды іске асыруда кезінде жүйелілік және
шұғылдық;
4. жауаптылық және есептілікте болу.
Қор қызметінің негізгі бағыттары мыналар болып табылады:
1. ұлттық экономиканы жаңғыртуға және әртараптандыруға жәрдемдесу;
2. елдің экономикасын тұрақтандыруға жәрдемдесу;
3. компаниялар қызметінің тиімділігін арттыру.
Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауларын, Қазақстан
Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған стратегиясын, Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы
бағдарламасын, компаниялардың алдына қойылған мақсаттар мен міндеттерді
іске асыру шеңберінде жаңғырту мен әртараптандыру Қордың және компаниялар
қызметінің негізгі бағыты болып табылады.
Қор экономиканың шынайы секторына инвестициялар тарту, өңірлерде
жұмыстарды жандандыру, салааралық және өңіраралық байланыстарды нығайту
жөніндегі мәселелерді жылдам әрі шұғыл шеше отырып және бар басымдықтар мен
мүмкіндіктерді барынша қолдана отырып Қазақстан Республикасының Үкіметіне
барынша жәрдемдесу үшін танылған.
Ұлттық экономиканы тиімді әр тараптандыру және жаңғырту, әсіресе,
мынадай экономиканың басым секторларында белсенді инвестициялық қызметті
іске асыру арқылы жүзеге асырылады:
▪ мұнай- газ секторы;
▪ электр энергетикасы;
▪ металлургия;
▪ химия, мұнай- химия;
▪ инфра құрылым.
Қордың негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
1. өңірлік, ұлттық және халықаралық ауқымдағы инвестициялық жобаларды
әзірлеу және оның іске асырылуын қамтамасыз ету;
2. Қордың компаниялары топтарының қолданыстағы активтерін қолдау және
жаңғырту;
3. өңірлерді дамытуға және әлеуметтік жобаларды іске асыруға жәрдемдесу;
4. отандық тауар өндірушілерді, отандық тауарлар мен қызметтерді қолдау.
Қаралатын міндеттер шеңберінде Қор мынадай функцияларды жүзеге
асырады:
1. өздігінен және (немесе) компаниялардың қатысуымен, сондай-ақ жарғылық
капиталдарына қатысу және қарыздар беру арқылы стратегиялық және
(немесе) отандық инвесторлармен бірлесіп, өңірлік, ұлттық және
халықаралық ауқымдардағы, оның ішінде экономиканың шынайы секторындағы
инвестициялық жобаларды әзірлеу және (немесе) іске асыру, және
(немесе) қаржыландыру;
2. Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы бағдарламасын және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша өзге бағдарламалар
мен жоспарларды іске асыру жөніндегі оператордың функциясын орындау;
3. экономиканың жаңа секторларын игеру және елден және де шетелден
экономикалық жағынан тартымды активтер сатып алу;
4. Қазақстан аумағында жобаларды асыру негізгі басымдығы болып табылатын
инвестициялық және инновациялық жобаларды компаниялардың іске асыруы
кезіндегі үйлестірілген және белсенді инвестициялық саясатты
қамтамасыз ету;
5. отандық және шетелдік, мемлекеттік және жеке инвестицияларды тарту
және экономиканың әртүрлі саласына инновациялар енгізу;
6. капиталдың дүниежүзілік және отандық нарығында капиталды
теңгерімделген қарызға беруді жүзеге асыру;
7. шағын және орта бизнестің жобаларын қаржыландыру;
8. компаниялардың топтары шеңберінде қаржы-инвестициялық құралдарының
тиімді кешенді жүйесін құру;
9. өңіраралық экономикалық байланыстарды, оның ішінде Қазақстан
Республикасының аумағында жобаларды іске асыру арқылы дамыту;
10. әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар арқылы өңірлерді серпінді
дамытуды қамтамасыз ету.
Қор мынадай функцияларды да орындайды:
1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің тұрақтандыру бағдарламаларына
қатысу;
2. екінші деңгейлі банктерден жарияланған дауыс беруші акцияларды сатып
алу;
3. әлеуметтік-экономкалық дамуды қолдау мақсатында екінші деңгейлі
банктерде негіздемелі қаражатты орналастыру, оның ішінде құрылыс
объектілерін аяқтау, шағын және орта бизнес субъектілерін және
агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру;
4. ипотекалық кредит беру нарығын және тұрғын үй құрылыс жинақ ақшасы
жүйесін дамытуға жәрдемдесу;
5. Қордың және компаниялардың қазақстандық тауар өндірушілерден тауарлар
мен қызметтерді сатып алуда отандық маңызды ұлғайту, компаниялар
импорттық жабдықты ірі сатып алуды жүзеге асырған кезде өндірісті,
жинау, жөндеу бойынша жұмыстар және оларға қызмет көрсетуді
Қазақстанда оқшауландыру қамтамасыз ету бойынша тетіктерді көздейтін
Қордың және компаниялардың сатып алуды жүзеге асыру тәртібін анықтау,
бекіту және жүзеге асыру;
6. Стресті активтер қоры акционерлік қоғамы акцияларының мемлекеттік
пакетін сенімгерлік басқаруды жүзеге асыру.
2.2 ҰӘК Самұрық іскерлік саясатының стратегиялық анализі
Жақында мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтің арнайы тапсырмасының
Самұрық атты мемлекеттік холдинг құрылды. Қазір оның қанаты астында
Қазақстанның стратегиялық маңызы бар, ұлттық һәм мемлекеттік компаниялары
бірінен соң кіріп жатыр. Енді әлемнің бір қатар өркениетті елдерінің көрген
тәжірибеге сәйкес елдігі барлық ұлттық компаниялар бір жерден басқарылатын
болады. Яғни, мемлекетті активтердің басқарудың механизмі қалыптаспақ.
Сөйтіп, мемлекет елдегі түрлі компаниялардың тапқан, шашқан қаржысын бір
арнаға тоғыстырып отырмақ. Бұл – мемлекеттің уәжі. Ал бұған қатысты және
қарсы қоғамдық пікір қандай? Кейбір сарапшылар мемлекет мұндай холдинг
құру арқылы ұлттық компанияларды ашса алақанында, жұмса жұдырығында ұстап
отырған олигархтардың екі аяғын бір етікте тығады деседі. Керісінше болып
шықса қайтеміз. Қазір ел ішінде Самұрық туралы сан түрлі пікір айтылуда.
Мысалға мәжіліс депутаты Амангелді Таспиховтің пікіріне тоқталайық.
Самұрық ұлтқа қызмет ету керек.
Самұрықтық стратегиялық маңызы бар компаниялардың барлығының басын
біріктіріп, мемлекет мүдесіне сай саясат жүргізетін мәлім. Ең алдымен, ол
ұлттық компаниялардың жұмысын, бағытын талдап – сараптай келе Мынау ұлттық
компания, ал мынау Ұлттық компания емес деген мақсатта жұмыс жүргізу
керек. Себебі, кейбір бүгінгі ұлттық компаниялардың мемлекетке қажеті де
жоқ сияқты. Яғни, ұлттық компаниялар бірдей жағдайда әрекет еткені жөн. Иә,
біз бүгінге дейін уақытты өтккізіп алдық. Холдингті құрмас бұрын, әлгі
дочка, внучка дегендерді құрту керек еді. Мемлекеттік емес активтерді
ажырату керек деген сөздер былтыр да айтылған болатын. Ол жолдауда да
айтылған. Өкінішке қарай, ол толықтай жүзеге асқан жоқ. Мысалы, үкіметтің
өзінде осыған дайындық іс-шараларын жүргізу керек еді. Ол жүргізілген жоқ.
Сондықтан қазір бірден бастап шауып кету қиынға соғары сөзсіз.
Иә, бұл жерде қайсысы ұлттық компанияға жатады, ал қайсысы жатпайды
дегенді анықтап алған абзал.ал жұмыс тәсілі дегенге келсек, холдингтің
басында ең алдымен білікті мамандар отыруы қажет. Олар стратегиялық
бағыттарды бағдарлап отырады. Әрі қай компанияның қалай жұмыс атқарғанын,
ісінің мөлдірлігін, ашықтығын көрсетуі тиіс.
Мәселе, қай компания мемлекетке қандай пайда әкелді деген тұрғыдан
қарастырылуы тиіс. Ол үшін холдинг жыл сайын халықтың алдында есеп беріп
отыру керек шығар. Оны да ойластырған жөн.
4. Әрине, үкіметің алдында есеп беруі керек. Ал үкімет халыққа да жариялы
болуы керек. Қара халық та ұлттық компаниялардың не бітіріп, ненідей
іспен шұғылданып жатқанынан хабрдар болып отырғаны дұрыс. Бұл жерде
кез-келген компанияның ұлттың мүддесіне сай қандай іс-шаралар атқарып
жатыр деген мәселе бірінші орында тұрса. Өйткені, ұлттық мүдде
тұрғысынан алсақ, халыққа тиімді, пайдалы жұмыстар атқарған компания
ғана дамып - өркендеп, өз қамын ойлағандары жабылауы керек. Ал үкімет
басшысының бір сөзінде: Холдинг ұлттық компаниялардың ішкі тірлігіне
араласпайды дегені – ол күнделікті жұмыстарына араласпайды дегені.
Бірақ стратегиялық бағыттарын белгілеп береді.
Шетелдік маман келуі керек дегенге мен қарсымын. Олар бізге келіп ақыл-
кеңесін берсін, ал холдиншті. Оның ішінде шетелден оқып, тәжірибе жинақтап
келгендері де бар. Тіпті шет мемлекеттерде үлкен компанияларды басқарып
жүргендері ба? Қалай десек те, Самұрықты отандық қа басқаруы керек деп
есіптеймін. Себебі, Самұрық ұлттың мүддесіне жұмыс істеп компания болуы
керек. Ол мемлекетті қауіпсіздік мәселелерімен де айналысы ұсыныс айтатын
болса – құба-құп. Көбі шетелге жалтақтағанда, көріп отырмыз ол мүддесін, не
сол елінің мүддесін ойлады. Біз бүгінге дейін жер астындағы байлығымыздың
барлығын шетелге беріп қойды. Енді ұлттық компанияларды да беретін болсақ
не қалады? Бұлай істесек, моральді тұрғыдан алғанда халықтың көңілінен
шықпайды. Ал басшылығына кімді қою керек дегенге келсек, бізде білікті,
іскер азаматтар көп. Мысалы, сол Сауат Мыңбаев немесе бұрын байланыс және
ақпараттандыру агентттігін басқарған Біржан Кәнеш деген азамат бар. Содан
кейін министрліктерде қызмет атқарып, ысылған Жақсыбай Күлекеев, әкімдердің
ішінде де оқ озып жүрген қырымбек Көшербаев Жалпы, мемлекеттің мүддесін
ойлатын ондай жігіттер көп. Ол жерге келген біріншіден, білім деңгейі
сәйкес болуы керек. Екіншіден, өзінің еліне, отанына деп патриоттық сезімі
жоғары адамды қоюым қажет.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы
Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 18 маусымдағы № 827
Жарлығын орындау үшін Самұрық-Қазына АҚ 2011-2020 жылдарға арналған даму
стратегиясы (бұдан әрі – Даму стратегиясы) әзірленді. Стратегия Қазақстан
Республикасын үдемелі индустриалдық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны, Қазақстан Республикасы дамуының
2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарын, Қазақстан Республикасының
әлеуметтік-экономикалық дамуының 2010-2015 жылдарға арналған болжамын қоса
алғанда, елдің стратегиялық және бағдарламалық құжаттары ескеріле отырып,
әзірленді. Қордың Даму стратегиясы Қор Директорлар кеңесінің 2010 жылғы 16
қарашадағы шешімімен мақұлданды, жақын уақытта оны Қордың Жалғыз акционері
ретінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің бекітуі жоспарлануда. Даму
стратегиясына сәйкес Қордың миссиясы – Қор компанияларының ұзақ мерзімді
құнын арттыру арқылы ұлттық әл-ауқаттың өсуіне жәрдемдесу және ұлттық
экономиканы әртараптандыруға және жаңғыртуға жәрдемдесу болып табылады.
2020 жылға қарай Қордың көрінісі – Қазақстанның экономикасында негізгі
рөлді атқаратын, Қордың компанияларынан ұлттық чемпиондарды
қалыптастырған, елдің тұрақты дамуының негізі болып табылатын және ұқсас
салалық бейіндегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1 Қаржы-өнеркәсіптік компаниялардың және олардың қатысуымен
компаниялардың бірігуі 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
1.1 Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың экономикалық мәнi 5
... ... ... ... ... ... .
1.2 Компаниялар топтарының құру механизмі 6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
1.3 Қаржы-өнеркәсiптiк топтарды ұйымдастырудың дүниелiк
тәжiрибе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .13
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
2 ҰӘК Самұрық мемлекеттік қаржы-өнеркәсіптілік тобы ... .. 17
2.1 ҰӘК Самұрық компаниядағы стратегиялық менеджменттің
концепциясы 17
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
2.2 ҰӘК Самұрық іскерлік саясатының стратегиялық анализі 20
... ... ..
2.3 ҰӘК Самұрық компаниядағы өндірістік диверсификациясы ... .. 30
3 Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың кызметің реттеу мемлекеттің ролі
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .33
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3.1 Қазақстан Республикасындағы монополияға қарсы саясаттың даму
жолдары мен бағыттары 33
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Индустриялық-инновациялық кәсіпкерлікті дамыту механизмдерін
жетілдіру бағыттары 41
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
Қорытынды 57
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі 59
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
...
Қосымшалар 61
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә.
Назарбаевтың 2011 жылғы халыққа жолдауында айтылғандай елдің дамуын бәсеке
қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек, сондай-ақ Қазақстанның
әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы болып
табылады.
Экономикалық дамуға көптеген факторлар әсер етеді, олар табиғи
ресурстардың саны мен сапасы, қолдану мүмкіншілігі, негізгі капиталдың
көлемі мен сапасы, технологияның дәрежесі, жаңа техниканы қабылдау жүйесі,
еңбек ресурстарынның кәсіптілік дәрежесі, оның ғылыми және мамандану
сипаттамасы, өндірілген өнімге сұранысты арттыру және қолдана білу, ұлттық
басқаруда бар ресурстарды тиімді қолданып өте көп мөлшерде сапалы өнім
өндіре білу.
Зерттеудiң мәселесiнiң өзектiлiгi елдегi макроэкономикалық ахуалды
тұрақтандыратында, өндiрiстiк және коммерциялық кәсiпорындар ұйымның жаңа
формаларын iздейтiнде нарықтық өзгертiлу шарт болған шартталған. Қазақстан
Республикасындағы экономикалық ахуал пайда болатын бүгiнше ұйымның қазiргi
формаларының туу және жұмыс жасауға ерекше мөрiн үстiне қояды, өндiрiстiң
араласып кетуiне кәсiпорындары және капиталдарды талпынысты алдын ала
анықтайды. Нарықтық экономиканың құрастыруы өндiрiстiң терең және жан-жақты
қайта құрылымдауымен сабақтас озық институционалдық өрнектеулердiң өткiзуi
талап етедi, өзгерiс шаруашылық тетiгiнiң идеологиясы және аралық
шаруашылық байланыстар. Сондай жүйелiк өрнектеулердiң мысалымен қазiргi
әлемдiк экономиканы қазiр ендi жай ғана мүмкiн емес көрсетiлетiн қуатты
ұлттық және ұлт аралық қаржы-өнеркәсiптiк топтардың (ҚӨТ) жасауы қызмет
көрсете алады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі: Ұлттық Әл-Аукат Қоры
Самұрық
Зерттеу негізі: Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың үрдісін танып-білу.
Диплом зерттеуіндегі қолданған әдістер:
- әдебиетке аналитикалық шолу;
- құрылымдық-функционалды әдіс.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың жолдарының
теориялық және әдістемелік негiздерiн зерттеу, инвестициялық саясаттың
тиiмдiлiгiн талдау және инвестициялық саясатты жетiлдiру жолдарын қарастыру
болып табылады. Аталған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:
- Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың әрекетінің теориялық және басқарудың
әдістік тәсілдерін танып-білу.
- ҰӘК Самұрық-тың тартымдылығын арттыру жолдарын қарастыру.
- ҰӘК Самұрық экономикалық қызмет әрекеттеріндегі қазіргі заманға лайық
басқаруының даму жолын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізінде Қазақстан Республикасы Заңдары,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары мен бағдарламалары, отандық
және шетелдік ғалым - экономистерінің еңбектері, бұқаралық ақпарат
құралдарының мәліметтері алынды.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және қолданылған
әдебиеттерден тұрады.
Әдіснамалық негізі: Қазақстан Республикасының заңдары, заңнамалары,
сонымен қатар көптеген отандық және шетелдік авторлардың соның ішінде:
Мухамедьяров А.М. Фатхутдинов Р.А., Аньшина В. М., Дагаева А.А., Шумпетер
Й. т.б. басылымдары қолданылды.
1 Қаржы-өнеркәсіптік компаниялардың және олардың қатысуымен
компаниялардың бірігуі
1. Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың экономикалық мәнi
Дамыған нарықтық елдерде дәл қазiр қаржы капиталын араласып кету
өнеркәсiптiк белсене болады. Капиталдардың негiзгi түрлерiнiң өзара
байланысы мұндай олардың жеке болуы мүмкiн емес дәреже жеттi. Қаржы және
өнеркәсiптiк капиталдарды төте ұласуды шетел экономикасында соңғы 50
жылдарға әсiресе қарқынды ағады. Бiрақ басында қарама-қарсы тенденцияларды
бiздiң елде белгiледi - қаржы өндiрiстiк капиталынан айналымды жекелеу.
Тiрiлген бартерлiк айырбас тұйықталған өндiрiстiк капитал қызмет көрсетусiз
қаржы капиталымен өз дамытуында iлгерi жылжымағанын қайта растады. Iрi ҚӨТ
құрастыруда сондықтан жеке қаржы институттары және өнеркәсiптiк
кәсiпорындардың мәселелерiғана емес, экономикалық дағдарысты жеңу бiздiң
елде де жеңудi мүмкiндiктi деп санайды.
Бiздiң елде ғана емес, ҚӨТ шегiнен шыққанда болып табылады да қаржы
және өнеркәсiптiк ұйымдардың өзара әрекеттесудi ұйымының белсене бөлтек-
бөлтегiлгендiк формаларының бiрi бүгiн.
ҚӨТ - бұл жұмыс iстейтiн өндiрiстiң тиiмдiлiгiнiң жоғарылатуының
инвестициялық және басқа жобалар және тауарлар және қызметтердiң өткiзу
нарықтарының бәсекеге түсе алатындықты жоғарылату және кеңейту бағытталған
бағдарламалардың iске асыруы үшiн технологиялық немесе экономикалық бiрiгу
мақсаттардағы қаржылай-өнеркәсiптiк топтың жасауы туралы келiсiм шартының
негiзiнде өз заттық және материалдық емес актив толық немесе жартылай
топтасқан негiзгi және iшкi қоғам заңды тұлғалардың жиынтығы, жасау жаңа
жұмыс орындары.
ҚӨТ қызмет - олар оның ұйымдастыру жобасымен иили топтың жасауы
туралы келiсiм шартымен сәйкес оқшау активтердiң қолдануында жүзеге
асыратын оның қатысушыларының қызметi.
ҚӨТ формасы бар болады:
• заңды тұлға (ол орталық) аналық серiктестiк және iшкi қоғамдар
сияқты жұмыс iстегенде холдинг;
• заңды тұлға ҚӨТ жасау туралы келiсiм шартының негiзiнде өз
заттық және материалдық емес активтердi толық немесе жартылай
бiрлестiретiнде қатысу жүйе.
ҚӨТ қатысушыларымен ҚӨТ орталық серiктестiктi ол құрылған ҚӨТ жасау
туралы келiсiм шарт қол қоятын заңды тұлғалар немесе ҚӨТ жасаушы негiзгi
және iшкi қоғамдар танылады.
ҚӨТ құрамға коммерциялық және коммерциялық емес ұйым кiре алады, соның
iшiнде шетелдiк, (бiрiктiрулер) қоспағанда қоғамдық және дiни ұйымдар, атап
айтқанда:
• мемлекеттiк және муниципалдық бiртұтас кәсiпорындар - ретте және
меншiк ие анықталатын олардың дүниелерi шартқа;
• iшкi шаруашылық қоғамдары және кәсiпорын - тек қана бiрге
(бiртұтас кәсiпорынмен) негiзгi қоғаммен;
1.2 Компаниялар топтарының құру механизмі
Компаниялар топтарын ұйымдастыру процесі төменнен немесе жоғардан
жүруі мүмкін, кейде екі әдісі пайдалынады. Бірінші кезенде, төменнен
жүрген ұйымдастыруды заңды тәуелсіз құрылтайшы – компаниялардың бірігіп
болашақ топтың ядросын құруымен өтеді. Кейін, бас холдинг компаниясының
құрулуынан кейін, КҰК-дың процесі жоғардан жүргізіледі. Сонымен қатар,
бірнеше жағдайлар қарастырылуы мүмкін.
Ең көп таралған түрі, тандалған елде еншілес компанияны ашып, сол
арқылы сату - өткізу операцияларын өркендетіп отырып, жергілікті нарыққа
басқа жерде өндірілген КҰК – ның өнімін өткізу, қызмет көрсету немесе
жергілікті өндірісті ұйымдастыру әдетте, осындай еншілес – компанияларды
100 % түрде бас компания бақылап отырады. Кейіннен, бұл бақылау азаюы
мүмкін. Бұл мысалы, КҰК-ды басқару деңгейінде қосымша капиталды еншілес
компанияның кейбір акцияларын сату арқасында иемдену шешімі қабылданған
жағдайда көрінеді. Бірақ, КҰК белгілі бір елден инвестицияны шығару жөнінде
шешім қабылдап, шетел еншілес компанияларда бас компанияның үстемді
акционерлік бақылауы жойылмайды.
Еуропа мен Солтүстік Американың дамыған елдерінің көпұлтты
компаниялардың көбісі фирманы іскерлік бақылау және олардың қызметік
басқару мақсатымен олардың акцияларының бақылау пакетін иелену үшін
құрылатын қаржылық немесе қаржылық-өнеркәсіптік компаниялардың ерекше түрі
болып табылады. ҚӨТң құрлымы мен басқарудың әртүрлі аспектілерін
талқылағанда холдингттік компания терминімен қатар оған ұқсас аналық
немесе бас компания терминдерін де жиі қолданылады; холдингтік компанияға
деген басқарушы қызметтің бөлінуіне байланысты, сонымен қатар бас ұйым
деген де термин де қолданады
Холдингтік құрылу тәсілінің мынадай үлгілерін атап көрсетуге болады:
1. негіздеме үлгісі-қимылдаушы компаниядағы кейінгі сатып алу
бөлігінің үлесі және холдингтің негіздемесі;
2. қосылыс үлгісі- елеулі компаниядағы қолда бар акция үлесін
холдингке енгізу;
3. бөлу үлгісі- компанияның толық құрылыстық бірліктерін бөлу;
4. дочерлік компанияның бөлу үлгісі – холдингтік немесе материндік
компаниядағы құрылымдық бірліктің бөлінуі;
Негіздеме үлгісі
Негіздеме үлгісі холдингті құрудағы ең қарапайым ұйымдық – құқықтық
тәсіл болып табылады. Қимылдаушы компанияда акция иеленушілерінен алынған
қаражатқа құрылған холдинг немесе қарызға алынған қаражат, өз үлесін алады.
Сондықтанда холдинг қоржыны ұзақ иелік кезеңінен құрылады.
Негіздеме үлгісі мұнай өнеркәсібінде жеткілікті жиі қолданылады:
1) саланың пайда болуында (әсіресе ХХ ғ. басында болатын )
2) жекешелендіруді жүргізуде
3) елеулі компанияның жаңа географиялық нарыққа шығу жағдайында
сонымен қатар жаңа өнімнің немесе технологияның пайда болуында сатып алуы
үшін;
Қосылыс үлгісі
Қосылыс үлгісінде холдингті құрудағы қимылдаушы компанияларға
акционерлер өз акция үлесін холдингтік акционер ретінде қосады. Қосылыс
әртүрлі нұсқада жүзеге асырылуы мүмкін: акция бөлімінің өзгермелі және де
өзгеріссіз болуымен. Қосылыс үлгісінің көмегімен холдингтік құрылымының
бірнеше нұсқасы төменде көрсетілген.
Қосылыс үлгісі мұнай бизнесіндегі компанияның қайта ұйымдастыру және
қайта құрылымдауы жиі кездеседі,сонымен қатар бірлескен кәсіпорынды
ұйымдастыруда:
• нақты артықшылық құруда
• көлденең және тікелей біріктіруде
• диферсификацияда
• жаңа нарыққа шығуда
Кезең 1 Негіздеме
Кезең 2 Капитал
Капиталды
енгізу тарту
енгізу
Кезең 3
3.1 сурет. Негіздеме үлгісі*
Бөліну тәсілі
Бөліну тәсілі материндік немесе дочерлік компанияның құрылымдық
бірлектері (бөлім, департмент, басқару, дивизон, филиал, бөлімшелер) келесі
жолдармен холдингке беріледі.
Материндік компанияның құрылымын қайта құрудан кейінгі холдингтік
компанияға айналуы;
Холдингтік компанияның құрылымын қайта құрудан кейін.
Осы модель бойынша дочерлік компания немесе құрылымдық бірліктер
капиталға салынатын салым немесе холдингке сатылуы ретінде кіргізілуі
мүлікке мұнымен қатар холдингтің балансында мүліктік активтер қалмау керек.
Осыған дейінгі үлес иеленушілердің шеңбері бөліну моделінде өзгеріссіз
қалады.
Бөліну нәтижесінде басқарудың децентрализациясы өтеді, яғни дочерлік
компаниялар стратегиялық шаруашылық орталықтарға айналып, тәуелсіз статусты
алады. Бірақ бұл холдингтің оларға көңіл бөлінуінің азаюы және координция
мен бақылаудың болмауы деген сөз емес.
Бөліну моделі мұнай газ бизнеснен айналысатын компаниясының қайта
құрылымын жасау мен құру кезінде регионалдық өнімдік функционалдың белгілі
бар жеке бизнес – бірліктердің әры қарай специализациялануы мақсатында және
дочерлік компанияларды бас қаруды жақсарту үшін пайдалынылады.
Бөлу тәсілі
Дочерлік компаниядағы бөлу моделі децентрализация, басқарудағы
жетістіктер мен өндірістің тиімділігін арттыру үшін қолданылады. Көбінесе
бұл модель келесі жағдайларда қолданылады:
жаңа өндіріс өсті мен оның әрі қарай өсудің перспективасы бар:
жаңа инновациялық жобаға сыртқыц қаржыландырылуы керек және оны іске
асыру үшін қажетті ресурстар концерн көлемі үлкен, ал тәуекелділік дәрежесі
жоғары болуы мен байланысты осыц жобаны іске асыру үшін басқа акционерді
қызықтыру керек етеді;
Жаңа бизнестің материндік компанияның негізгі спецализациялық сфера
мен онша байланысы жоқ.
Дочерлік компанияны бөлу әкелетін артықшылықтар мынада;
Жаңа өндірісті игере және жобаның іске аспай қалу кезеңдегі
тәуекелділікті дочерлік компания өзіне алады.
Бөлінген компаниялар материндік компанияларға қарағанда көлемі шағын
болғандықтан компаниядағы шешу және басқару жеңілдетеді.
Бөлінген компанияның қызметкерлердің жауапкершілігінің өсуі олардың
инициативасын арттырады.
Жеке оперативтік қызмет жүргізбейтін холдинг компаниясы таза холдинг
деп аталады. Егер холдингтің жеке өндірісі болса, онда ол аралас холдинг
(2.5 сурет) деп аталады. Материндік компания өзінің жеке өндірісі болады
және басқа компаниялардың капиталында қатысады, ал ол компаниялар тәуелді
болады. Таза холдингтен материндік компанияның айырмашылығы оның өз
шаруашылығы болады және ол қатысатын компаниялардан тек қосалқы пайда
көреді. Таза холдингте дочерной компаниялар заңды түрде тәуелсіз,бірақ
экономикалық – тәуелді. Аралас холдингтен материндік компания өндірісі
дочерной компанияның бизнесімен байланысыз.
Холдингтік компания болып табылатын инвестордың басқа фирманың
акционерлік капиталында қатысуының деңгейі сол фирманың ағымдағы
аперацияларын басқаруды жүзеге асыра алатындай болса, онда мұндай фирма
бағынышты фирма ретінде анықталуы мүмкін. Кәсіпорынды бақылау үшін оның
дауыс беретін акцияларының 50 % дан астамы иелену керек.
Тәжірибеде дауыс беруші акциялардың аз үлесін иелену кейде инвестордың
фирманы толық бақылауға алуына мүмкіндік беруі мүмкін. Бұл, егер
акциялардың көп бөлігі өзара тәуелсіз ұсақ акционерлер арасында шашылған
және шешуші пакеттің басқа қолда болу мүмкіндігі аз болған жағдайда болды.
Холдингтік компания фирманы бақылауды траст немесе сенімдік басқару
келісімшарты негізінде дауыс беруші акцияларын иелене отырып іске асыруы да
мүмкін.
Кәсіпорынды бақылауды жүзеге асыру тәсілдерінің басқа түрлеріне бас
компанияның өнімдерінің директорлар кеңесі немесе басқа да ұқсас органның
құрамында артықшылықты қатысуы жатады. Сонымен қатар аналық компания
бағынышты кәсіпорын үшін маңызды орын алатын активтер мен ресурстарды
иеленіп бақылауды жүзеге асыруы мүмкін; мұндай активтерге сауда маркасы,
патент, ерекше шикізат жатқызылуы мүмкін. Аталған сұлбалар акционерлік
капиталға бақылау орнатудан сенімсіздеу, бірақ кейбір жағдайларда оларды
қолдану өзін өзі ақтайды.
Сонымен қатар 50 %-дан астам акциялар пакетін иелену Бухгалтерлік
есептің халықаралық стандарттары бойынша холдингтік компанияның да,
бағынышты кәсіпорындардың да буғалтерлік баланыс мен қаржылық нәтижелері
туралы мәліметтерді көрсететін ҚӨТң консолидацияланған қаржылық есептерін
құруға мүмкіндік беретін критерий болып табылады.
Егер бағынышты компания бір немесе бірнеше фирмаларға холдингттік
болып табылса, онда ол туралы аралық холдингттік компания немесе ҚӨТ
холдингттік компаниясы жағынан бегілі бір акционерлік, басқарушы немесе
қаржылық бақылауындағы компания бағынышты катигорияға жатқызылмайды, ол
тәуелді деп аталады (сонымен қатар қосылған, ассоцияцияланған немесе
аффимир терминдері қолданылады). ҚӨТ құрайтын холдингтік
компанияны,бағынышты және тәуелді фирмаларды компаниялар тобы деп атайды.
1.3 Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың ұйымдастыру дүниелiк тәжiрибе.
Қазіргі барлық ірі КҰК өзінің құрамына қаржылық немесе өндірістік
бағытағы бас компанияны және КҰК орналасқан елде де, шетелде де орналасқан
өнеркәсіп, логистика, сауда және маркетинг, қаржы және т.б салаларда жұмыс
істейтін, онымен корпоративті (акционерлік) қатысу жүйесімен байланысқан
көптеген бағынышты және ассиоцияланған фирмаларды енгізетін халықаралық
қаржылық-өнеркәсіптік бірлестіктер болып табылады. Мұндай интеграцияланған
корпоративті құрлымның формасы қаржылық-өнеркәсіптік топтар (ҚӨТ) деп
атайды.
Әртүрлі елдердегі интеграцияланған бірлестіктердің қызметінің құрлымы
мен сипаты ұқсас та, әртүрлі де болып келеді. Мұндай айырмашылықтар ҚӨТ
құрылуының нақты тарихи жағдайларына, корпаративті қатынастарды заңмен
реттеу ерекшеліктеріне (монополияға қарсы заңдар), қор биржасының даму
сатысына, корпоративтік меншік және басқару мәселесіндегі қаржылық ұйымдар
мен мемлекеттің маңызына байланысты.
3.1 кестесінде әртүрлі елдердің КҰК-\ң негізгі сипаттамалары берілген,
мұнда КҰК не кіретін кәсіпорындардың капитал тарту формаларына,
корпаративтивтік басқару механизіміне және олардың негізгі интеграциялану
түріне көбірек тоқталған.
Ел Капитал Капитал Акционерлік ҚӨТ Бас
көзі трансформациясынқұрылым типі ядросы холдингтік
ың компанияның
механизмі түрі
АҚШ Тәуелсіз Қор нарығы Иерархия Банк Банктік ХК
жеке
инвесторла
р
ӨнеркәсіптіАралас
к немесе таза
корпорация ХК
ГермаТәуелсіз Банктік Қиылысып Банк Банк
ния жеке жүйе қатысу
инвесторла элементтері
р бар иерархия
ӨнеркәсіптіАралас
к немесе таза
корпорация ХК
ЖапонМемлекет Банктік жүйе Этархия Банк Жоқ
ия
ОңтүсОтбасы Тікелей Иерархия Сауда- Аралас ХК
тік капиталы инвестиция- өнер-
Корея лар кәсіптік
компания
3.1 кестенің жалғасы
РесейМемлекет Ваучерлік Иерархия ӨнеркәсіптіАралас ХК
жекеше- к немесе
лендіру сауда –
инвестициялық кәсіп орыны
байқаулар
Кепілдік Иерархия Банк Таза ХК
аукциондары
1.1 – кесте. Халықаралық бизнестегі қаржылық - өнеркәсіптік топтардың
негізгі сипаттамалары.*
АҚШ тың қаржылық-өнеркәсіптік топтары
АҚШ-та қаржылық-өнеркәсіптік топтар дамыған нарықтық жүйе, құрлып
болған капитал нарығы, қор құралдарына ірі инвесторлардың да, ұсақ
салушылардың да кең енуі жағдайында құрылды. өнеркәсіптің дамуының жоғары
деңгейі мен қарқыны және қалыптасқан бәсекелестік нарықтық орта
корпорацияларға акцияларды эмиссиялау есебінен капиталын тиімді көбейтуге
мүмкіндік береді. Бұл кезде банктер қаржылық-есептік агенттер рөлінде шығын
және корпорацияларды басқаруға қатыспай көменші рөлде болды. Бұған алғашқы
кезде банк капиталының өнеркәсіптік капиталымен қосылуына қарсы болған АҚШ-
ң монополияға қарсы заңдары себеп болды. Ақш та 1960-1970 жж бастап ҚӨТ
құруда банктердің қатысуына шектеулерді жұмсарта бастады. Нәтижесінде
қазіргі кезде құрылған бірнеше жүз ірі ҚӨТ-ры американдық экономиканың
негізгі болып табылады, олардың ірілерінің 100-ң үлесіне ЖҰӨ-ң 30-ден 60 %-
ға дейін.
АҚШ қаржылық-өнеркәсіптік топтар формасындағы ҚӨТ-ң негізгі екі түрі
қалыптасты: өнеркәсіптік корпорация маңында құрылған ҚӨТ\р және банк
маңында құрылған ҚӨТ. Бұл интеграцияланған топтық құрлымдарды мысалдар
ретінде қарастырайық олардың құрылу механизімдері осы тараудың 3.4-3.5
бөлімдерінде көрсетілген.
ХХ ғасыр бойы Еххon корпорациясы әлемдік мұнай өндірісінде көшбасшы
болып келеді. Exxon кең қаржылық-өнеркәсіптік топ формасындағы ҚӨТ болып
табылады, және оның кәсіпорындары АҚШ және тағы да 80 елде орналасқан.
Топтың кәсіпорындары бас холдингтік компаниясы Нью-Иоркте орналасқан
иерархиялық пирамидаға тізілген.
Exxon корпоратциясы вертикал интеграцияланған құрлым болып табылады,
топтың негізгі кәсіпорындары мұнай және газды өңдеудің циклдарының әртүрлі
сатыларында арнайы маманданған: шикі мұнай мен табиғи газды барлау және
өндіру, құбырлар мен танкер флоты көмегімен мұнай және мұнай өнімдерін
халықаралық тасымалдау, шикі мұнай мен табиғи газды өңдеу, мұнай өндеудің
өнімдерін көтерме және бөлшектеп сату. Сонымен қатар негізгі бағытпен қатар
корпорация полимерлер мен пласмасса, еріткіштер резина, ауылшаруашылық
тыңайтқыштар өндіретін АҚШ тағы Канададағы және Еуропадағы мұнай химиялық
кәсіпорындарды иеленеді. ҚӨТ құрлымына көмір, уран, жататын тақтатастар
өндіретін және өздейті басқада да салалардың энергетикалық кәсіорындары
кіреді.
Exxon Corporation Джон Д. Рокфеллердің трестіне жаттын және 1911 жылы
трестке қарсы заңның негізінде сот шешімімен тартылған Standard OiL Company
of New Jersey компаниясының мұрагері болып табылады. Exxon атауы
айналымға 1972 ж. енгізіледі. Ағылшын – голланд Royal Dutch Shell және
англо-американдық Brit3ch Petroleum Amoco компанияларының артып келе жатқан
бәсекелестік қысымынан Exxon басқа ірі американдық мұнай ҚӨТ\і-Mobil
компаниясымен қосылды.
Германияның қаржы - өнеркәсіптік топтары
Неміс экономика желісінің ерекшелігі – банк пен оның қаржылық емес
секторымен байланысы (өнеркәсіп, сауда, қызметтер, транспорт). Банктердің
ерекше рөлі – Германияның Заңдарының ерекшеліктерімен белгіленген, бұл
заңға байланысты, жеке инвесторлар қор биржаларына қол жеткізе алмайды,
олар акцияларды банк арқылы сатады және сатып алады. Оған қоса, көптеген
жеке акционекрлерт сенімхат негізінде банктерге, депозиттерге салынған
акцияларды сайлау құқығын табыстайды. Осының нәтижесінде, Германиялық ААК
бақылауы өте жоғары деңгейге жеткен – жиналыстарда дауыстың 80 %-ті
банктермен ұсынылған. Бұл жағдай, Германияның банктеріне бақылау кеңестің
мүшелерін сайлауға, ұйымдардың басқарушыларын ауыстыруға мүмкіндік береді,
оған қоса олар корпорациялардың уставтарының өзгеру процесін қатаң түрде
бақылап отырады.
Бұл банктердің айналысында ірі деңгейлес біріктірілген қаржы -
өнеркәсіптік бірлестіктер құрылған. Бұл топтың басында банк тұр, ал сомен
бірге ірі өнеркәсіптік – сауда компаниялары байланысып тұр, ал олардың
қосылуы көпетеген орташа фирмалар топтастырылған.
Осылайша, қаржы – холдинг компаниялардың басқа қаржы институттарынан
айырмашылығы – инвестициялық стратегияны өндіру және өткізу, бұл
стратегияның мақсаты - өзіне қызықты өрісте орналасқан жаңа фирмаларда
немесе осыған дейін болған фирмаларды кәсіптік бақылау орнату.
Жапонияның қаржылық-өнеркәсіптік топтары
Қазіргі кезде Жапония экономикасының негізін алты ірі ҚӨТ құрайды:
Mitsubishi, Summate, Mitsui, Fuji, Dai-chi Kangyo және Sanwa. Алты алып
топтардың жинақталған сату көлемі елдің ЖІӨ\ң шамамен 15% - құрайды.
Жапондық ҚӨТ\р акцияларды қиылысып иелену кең тараған иерархиялық
құрлымдар болып табылады (өзара қатысу). Жапондық компаниялар топтарының
негізгі бөлігі, барлық құрлымдар жиналған орталық болып негізгі банктердің
бірі болып табылады. Сонымен қатар топтар өзіне ірі сауда компаниясын
(сауда үйі), сақтандыру қоғамы,инвестициялық компаниясын және бір немесе
бірнеше вертикал интегратцияланған өнеркәсіптік бірлестіктерді енгізеді.
өндірістік кәсіпорындар бір-бірінің капиталында өзара байланысқан, сонымен
қатар топтың басты банкі қатысатын арнайы қаржыландырумен өзара
байланысқан. (нэйрецу-қаржыландыру) (3.2 суретін қараңыз). Жапондық ҚӨТ\ң
мұндай корпаративтік құрлымы екінші дүниежүзілік соғыс біткеннен кейін
экономиканы қалпына келітіру үрдісінде қалыптасты, әсіресе банк жүйесі өте
тез дамыды. Сонымен қатар өнеркәсіптік потенциялды қайта қалпына келітіру
және дамыту үшін негізгі банктер арқылы ұзақ мерзімді қаржылық ресурстар
бағыталған мемлекеттің рөлі ерекше болды. Жапондық ҚӨТ құру механизімнің
ерекшелігі осы тауардың 3.4.7 бөлімінде тарихи анықтама ретінде
көрсетілген.
Сауда үйі
Инвестициялық компания
Сақтандыру
компаниясы
Бас банк
Басты өнеркәсіптік компания
Өнеркәсіптік кәсіпорын
1.2 сурет. Жапондық қаржылық-өнеркәсіптік топтардың өзара қатысу
құрылымы*
Оңтүстік Кореяның қаржылық-өнеркәсіптік топтары
Оңтүстік Корея үшін экономиканың монополизациялануы деңгейінің
жоғарлығымен сипатталады. Оның экономикасының негізгі Samsung, Daewoo, LG,
Hyundai сияқты ірі ҚӨТ құрайды. Корей топтары өзінің құрлысы бойынша.
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін өмір сүрген жапондық дзайбацу
холдингтік компанияларына ұқсас. Олар негізінде отбасылық капитал жататын
иерархиялық пирамидалар болып табылады.
Корей ҚӨТ-і диверсификацияның жоғарғы деңгейімен ерекшеленеді, олардың
әрбірінде өнеркәсіптің барлық жетекші салалары жинақталған. Корей
топтарының кең диверсификациялануы импортты алмастыратын жобаларды
ынталандырылған мемлекеттің күшті әсерімен өтті. LG тобының мысалында
горизонтал интеграциясы үрдісін қарастырамыз; пластмаса өндіруден бастау
алып, содан соң электротехникалық, электорнды және телекомуникациялық
өнімдер мен жабдықтарды өндіруге (мұнда пластмассалар кең қолдау табады)
сонымен қатар мұнай өндеуге енеді. Келесі соты танкілер құрастыру болды,
сонан кейін сақтандыру бизнесіне көшті.
Корей топтарының қызметі интеграцияланудың жоғары деңгейімен
ерекшеленеді, әсіресе Азия-Тынық мұхит маңы аймақ елдеріне және АҚШ қа
ерекше көңіл бөледі. Мұнай ҚӨТң бас холдингтік компаниясы бас сауда үйінің
қызметін атқарады.
Ресейдің қаржылық-өнеркәсіптік топтары
Ресейдің қаржылық-өнеркәсіптік топтары құрлудың алғашқы сатысында және
тек қана бірнешеуін ғана ҚӨТ категориясына жатқызуға болады. (олардың
шетелдік бағынышты кәсіпорындары ТМД елдерінде орналасқан). ҚӨТ құру
бұрынғы КСРО экономикасының негізін құраушы мемлекеттік кәсіпорындары
жекешелендіру және акционерлеу жолымен жүрді. Пайда болған топтың құрлымдар
құрылудың иерархиялық түрімен ерекшеленеді. Топтардың көпшілігі өндірістік
немесе сауда кәсіпорындардың айналасында құрылды, мұндай ҚӨТ-ді бір
саладағы вертикал интеграциямен ерекшелейді. (мұнай өнеркәсібі, орман
саласы, қара металургия). Басқа ҚӨТ кепілдік және ақша акциондарында ірі
акциялар пакеттерін сатып алу нәтижесінде банктер құрады, мұндай топтар
горизантал интеграцияланған болып табылады, немесе өзара байланыспаған
салалардың кәсіпорындары бар котломераттар болып табылады.
Қазақстан Республикасының экономикасы, әлемдiк экономикаға кірген және
оның жүйелiк құрылымынан тәуелдiлiктiң түзуiне болады. Қазiргi шарттарда,
экономикалық қауiпсiздiктiң жоғарылатуына және экономикалық өсуге жол
жоғары технологиялы бәсекеге түсе алатын өндiрiстердiң дамытуында, тығыз
байланысқан iшкi экономикалық жүйемен жатады және бiрдей дүниелiк.
Қазақстандағы ҚӨТ жасауын қажеттiлiк нақты нарықтық шарттармен ерiксiз
көндiрген, бәсекелестiктiң өсiретiн күйiндесi, бұл жай ғана сөзсiз. Транс
ұлттық компанияларға қарсы тұру үшiнұлттық экономиканың масштабымен
мөлшерлес масштаб алуы керек Қазақстан алуы керек елдердiң халық саны
арналған отандық серiктестiктер мұндай ептеген. Бұл мемлекет оған басқару
және олардың қызметiнiң реттеуiнен шеттей алмағанын бiлдiредi.
Қазіргі кезде Ресейдені холдинг туралы заң жоқ. Холдингті қатынастарды
реттейтін заңды бір ғана құжат 05.12.92. номер 1392 қаулысы. Оған бөлек РФ
Президенттің 05.12..93 № 2096 Қаржылық – өндірістік топтар мен оларға құру
реттері туралы қаулысы. Алғашқы құжат уақытта сипатта және акционерлік
қоғамның түр өзгерісі болатын мемлекеттік меншіктегі мекемелерге ғана
қатысты. Екіншісі, айтарлықтай толыққанды, онда уақыт шектелмеген, бірақ
холдингтің нормативті заңдарын толық ала алмаған. Сондықтан жоғарыда
айтылған нормативті заңдарды холдингті қалыптасыруға аса сақ болуы қажет;
Осыған қоса қазіргі таңда Ресейде аталмыш құрылымдарды пайда етуді
шектейтін принципиалды заң жоқ.
Холдингтер туралы уақытша ережелер алты бөлімнен тұрады:
• жалпы ережелер
• холдинг компанияларын пайда етуге шектеу
• қаржылық холдинг компаниялары
• холдинг компанияларының оқу орындары
• мекемелерді жұту, қосу және т.б.
• қортынды ережелер.
(1.2) ережесінде көрсетілгендей, аталмыш құжаттың талабы барлық
капиталының 25 % мемлекетте болатын холдинг компанияларға қатысты.
Сәйкесінше, аталмыш шарт орындалмаған жағдайда құжат талаптары нұсқаулық
сипатта болады.
Холдинг компаниялары өздерінің дочерной өндірістерімен бірігіп ашық
түрдегі акционерлік қоғам құрады. Холдинг компаниясы басқа бір өндірістің
дочерной компаниясы болуы мүмкін. Холдинг құрамындағы дочерной крмпания
акция пакет көп болса да, кепілдік пен тырысты қоса есептесе де холдинг
компаниясының акциясын иелене алмайды.
Екінші бөлімде холдинг компаниясын құруды шектеуге байланысты
сұрақтарды қарастырғанбыз. Алдымен холдинг компаниясы РФ монополияға қарсы
және жаңа экономикалық құрылымдарды немесе территориялық органдарды қолдау
мемлекеттік комитетінің келісіммен құрылды. Холдинг компаниясы құрылымайды,
егер, ол жаңа өнім түрін монопалдайтын болса.
24 % көрсетілгендей компаниясын келесідей қызмет түрлерінде құруға
рұқсат етілмейді:
Материалды-техникалық мақсаттағы тауарлар мен тұтынушы тауарларды
сатуды;
ауыл шаруашылығында, ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеуге және ауыл
шаруашылығын өндірістік-техникалық қамтамасыз етуде;
транспортта халықаралық тасымал жасайтын басқасында темір жол, құбыр
жолдары.
Аталым шектеулер ешқандай да таңғалдырмайды. Бәріне белгісі холдинг
компаниялары тұрақты нарықтық түзіліп және зор инвестициялық қасиетке ие.
Неліктен, мысалы, осындай ауыл шаруашылығын өңдейтін компаниялар құруға
болмайды? Аталмыш кәсіпорын сондай сәтті, әрі оғанинвестиция қою қажет емес
пе екен? Шындығында, осындай кәсіпорындар үлкен мемлекеттік дотацияның
себебінен күнкөруде.
Тағы сұрақ пайда болады: Холдингтің бір дочерной компаниясы ретінде
транспорттың автомобильді түрімен арнайы жүктерді тасымалдайтын компанияны
жатқызуға болады ма? Айтатын нәрсе, транспорт мекемесі қайта құрылады және
мемлекеттік емес болады. Бізге анығы, уақытша ережелер жиынтығы мұндай
мекемелер үшін жүрмейді, бірақ аталмыш пунктінің аса жайылып кетуі мұндайда
талқылауға жібере береді. Іс жүзінде қиындықтар туындануы үшін холдинг
компанияларын құруға аталмыш сұрақтарды мемлекет, жергілікті органдардың
араласуымен шешеді, мұның өзі ұзақ уақыт пен көп материалдық ресурстарға
Үшінші бөлім - қаржылық холдинг сұрақтарын қарастырады. Қаржылық
холдингтер дегеніміз капиталының 50 % жоғарысын басқа да қаржылық
активтердің бағалы қағаздарды құрайтын холдинг түрі. Қаржылық холдингтің
активі құрамына тек бағал қағаздары мен басқа да қаржылық активтер кіреді,
сонымен бірге басқару аппаратының бірқалыпты жұмыс істеуіне қажетті
мүліктер кіреді. Қаржылық холдинг компаниялары инвестиция
қызыметіменайналысуға құқылы, бірақ басқа қызмет түрлеріне тиым салынады.
Төртінші бөлім - мемлекеттік мекемелер есебінен жайда болған холдинг
компанияларының оқу орындарының механизміне арналған.Біз оны
қарастырмаймыз
Бесінші бөлім - өнеркәсіптің қосылуы, ығысу және жұтылуын қарастырады.
Бір мекеменің екінші бір мекемені жұтуы дегеніміз оны бақылау пакет
акциясын иелену деген сөз. Бұл кезде жұтушы мекеме холдинг компаеиясы
болады, ал жұтылушы – дочерной мекеме болады. Жұтылу мен ығысу жағдайларын
болдырмайтын шарттарды да қарастырамыз. Қаржы холдингісі мен оның дочерной
мекемесінің ығысуы рұқсат етіледі, егер бағалы қағаздар менқаржылық
активтердің компаеия капиталында 50 % аспаса. Мекемелердің ығысуына қажетті
ережелер, олардың қосылуын да тиісті.
Қортындысында ережеде көрсетілгені холдинг компаниялары әрбір квартал
сайын өзінің балансын, кіріс пен шығыс есебін, оларға қарайтын мекемелер
акциясын РФ мемлекеттік мүлік комитеті бекіткен формада жалпы халыққа жария
етіп тұруы керек. (6.1) Егер холдинг 5 % жоғары акциясын алып-сатса, ол
туралы мәлімет бір апта көлемінде міндетті түрге басылып шығуы керек.
Көрсетілген мәліметтер коммерциялық құпияға жатпайды.
Сараптауымызды аяқтай келе, айтатын нәрсе, уақытша ережелер, холдинг
құруға көптеген шектеулер жасай отырып, іс-жүзінде оның дұрыс жұмыс жасау
механизмнің қалыптасыуына мүмкіндік бермейді. Болашақтар күтерміз, олда
холдингтің нарықта еркін жұмыс жасауына жол ашатын ережелер жасалынатын
шығар.
Ережеде көрсетілгендей, мемлекет қаржылық - өндірістік топтардың
қалыптасуын қолдайды. Оны РФ монополияға қарсы камитеті ғылыми, өндірістік,
қорғаныс және экспорттың потенциал салаларын бақылайды.
2 Самұрық мемлекеттік қаржы-өнеркәсіптілік тобы
2.1 ҰӘК Самұрық компаниядағы стратегиялық менеджменттің концепциясы
Қазіргі фирма деңгейіндегі экономикалық теория - ғылыми айқындалған
басқару шаралармен жасалатын бірқалыпты өсу және ұзақ мерзімді дамудағы
қиыншылықтарды шешуге бағытталған.
Холдингтік стратегиялық менеджменттің негізгі міндетті – компанияның
ұзақ мерзімді эвалюцияны кординаттан және дамудың бағыт-бағдарын қою. Осы
талаптың орындалуына келесі факторлары қиыншылық тудырады. Ұйымының
ұйымдастырудағы иерархиялық жүйесі, субхолдинг және дочерлік компаниялар
бір-бірімен байланусыдағы көпжықтылық.
Көп түрлі информацияларды өңдеу үшін холдингтік компаниялардың басқару
аппаратты бір шама децентрлік болуы керек.
Қатысу үлесі жүйесі негізінде жасақталған холдингтің стратегиялық
менеджмент ұзақ мерзімді компанияның саясатын жүзеге асыру кезеңдегі
тоқталмайтын және айналып тұратын процесті көрсетеді.
Холдингтік компаниялардың стратегиялық дамуындағы теоретика – жүйелік
методтардың орны ерекше. Олардың ішінде информациялық метод, метод –
құрылымдық метод, эврестикалық метод және т.б.
Сонымен холдингті стратегиялық менеджменті негізгі үш фазоны қамтиды –
жобалау және бағалау, жоспарлау, басқару және өзіне міндет етіп маркентинг
арасында стратегия құру, шикізатпен инвестицияны бөлу, технологиялық
саясатты құру, кадр саясатты мен басқару жүйесімен реттеу. Холдингтік
компанияларды даму бағыттын көрсететін ең басты құрал қызметтік саясат
болып табылады. Ал ол өз кезегінде холдингтің стратегиялық жобалар
айқындайды.
Қызметтік саясат басқару иерархиясының жоғарғы сатысында іске
асырылады және талдау және жоспарлау, зерттеу жұмыстарын қамтиды. Ал
стратегиялық жобалар холдингтің төменгі жағында және ол басқару, бақылау
фазаларда іске асырылады.
Тағы бір айтып кетерлік жайт, холдингтік компаниялардың ұзақ мерзімді
басқа холдингтік компаниялармен салыстырғанда жақсы тұруының кепілі
стратегиялы жобалар мен қызметтік саясаттың өзара интеграциясы, яғни
стратегиялық жоспарлау жүйесінің бір заттай болуы. Оны негізгі порт
факторлар қамтамасыз етеді:
басқару, бақылау және жоспарлау жүйесі;
құжаттар мен стратегиялық ақппараттарды қамтамасыз ету жүйесі;
басқару кадрларды дайындау, стратегиялық ойлауды үйрету жүйесі;
санкциялар мен стимулдар жүйесі.
Сонымен тиімді және жүйелінген холдингттік компаниялардың стратегиялық
менеджментінің жүйесі тек ұзақ мерзімді процент және зерттеу мен аналитика
– болжаулық қызметті іске асыратын жоғары клафикациянған спецалистермен
эксперттердің шақыруымен құрыла алады.
Самұрық-Қазына ұлттық әл ауқат қоры акционерлік қоғамы Ұлттық
экономиканың бәсекеге қабілеттілігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ету
жөніндегі кейбір шаралар туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2008
жылғы 13 қазандағы № 669 Жарлығына және Қазақстан Республикасы
Президентінің 2008 жылғы 13 қазандағы № 669 Жарлығын іске асыру жөніндегі
шаралар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 17 қазандағы №
962 қаулысы на сәйкес Қазына орнықты даму қоры акционерлік қоғамы мен
Самұрық мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі қазақстандық холдингі
акционерлік қоғамын біріктіру жолымен құрылды.
Самұрық-Қазына ұлттық әл ауқат қоры ұлттық экономиканың бәсекеге
қабілеттілігі мен тұрақтылығын арттыру және әлемдік нарықтағы өзгерістердің
елдегі экономикалық өсуге ықтимал жайсыз әсер етуі факторларынан сақтандыру
үшін құрылды.
Ұзақ мерзімді құндылықтарын күшейту және әлемдік нарықта бәсекеге
қабілеттілігін арттыру үшін ұлттық даму институттарының, ұлттық компаниялар
мен басқа да заңды тұлғалардың өзіне меншік құқығында тиесілі акциялар
пакеттерін (қатысу үлестерін) басқару Қорды негізгі мақсаты болып табыла
ды.
Қор қызметінің негізгі қағидаттары мыналар болып табылады:
1. Қордың жалғыз акционері ретінде мемлекеттің мүдделерін сақтау;
2. Қордың және оның компаниялары қызметінің ашықтығы, тиімділігі және
икемділігі;
3. шешімдер қабылдауда және оларды іске асыруда кезінде жүйелілік және
шұғылдық;
4. жауаптылық және есептілікте болу.
Қор қызметінің негізгі бағыттары мыналар болып табылады:
1. ұлттық экономиканы жаңғыртуға және әртараптандыруға жәрдемдесу;
2. елдің экономикасын тұрақтандыруға жәрдемдесу;
3. компаниялар қызметінің тиімділігін арттыру.
Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауларын, Қазақстан
Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған стратегиясын, Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы
бағдарламасын, компаниялардың алдына қойылған мақсаттар мен міндеттерді
іске асыру шеңберінде жаңғырту мен әртараптандыру Қордың және компаниялар
қызметінің негізгі бағыты болып табылады.
Қор экономиканың шынайы секторына инвестициялар тарту, өңірлерде
жұмыстарды жандандыру, салааралық және өңіраралық байланыстарды нығайту
жөніндегі мәселелерді жылдам әрі шұғыл шеше отырып және бар басымдықтар мен
мүмкіндіктерді барынша қолдана отырып Қазақстан Республикасының Үкіметіне
барынша жәрдемдесу үшін танылған.
Ұлттық экономиканы тиімді әр тараптандыру және жаңғырту, әсіресе,
мынадай экономиканың басым секторларында белсенді инвестициялық қызметті
іске асыру арқылы жүзеге асырылады:
▪ мұнай- газ секторы;
▪ электр энергетикасы;
▪ металлургия;
▪ химия, мұнай- химия;
▪ инфра құрылым.
Қордың негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
1. өңірлік, ұлттық және халықаралық ауқымдағы инвестициялық жобаларды
әзірлеу және оның іске асырылуын қамтамасыз ету;
2. Қордың компаниялары топтарының қолданыстағы активтерін қолдау және
жаңғырту;
3. өңірлерді дамытуға және әлеуметтік жобаларды іске асыруға жәрдемдесу;
4. отандық тауар өндірушілерді, отандық тауарлар мен қызметтерді қолдау.
Қаралатын міндеттер шеңберінде Қор мынадай функцияларды жүзеге
асырады:
1. өздігінен және (немесе) компаниялардың қатысуымен, сондай-ақ жарғылық
капиталдарына қатысу және қарыздар беру арқылы стратегиялық және
(немесе) отандық инвесторлармен бірлесіп, өңірлік, ұлттық және
халықаралық ауқымдардағы, оның ішінде экономиканың шынайы секторындағы
инвестициялық жобаларды әзірлеу және (немесе) іске асыру, және
(немесе) қаржыландыру;
2. Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы бағдарламасын және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша өзге бағдарламалар
мен жоспарларды іске асыру жөніндегі оператордың функциясын орындау;
3. экономиканың жаңа секторларын игеру және елден және де шетелден
экономикалық жағынан тартымды активтер сатып алу;
4. Қазақстан аумағында жобаларды асыру негізгі басымдығы болып табылатын
инвестициялық және инновациялық жобаларды компаниялардың іске асыруы
кезіндегі үйлестірілген және белсенді инвестициялық саясатты
қамтамасыз ету;
5. отандық және шетелдік, мемлекеттік және жеке инвестицияларды тарту
және экономиканың әртүрлі саласына инновациялар енгізу;
6. капиталдың дүниежүзілік және отандық нарығында капиталды
теңгерімделген қарызға беруді жүзеге асыру;
7. шағын және орта бизнестің жобаларын қаржыландыру;
8. компаниялардың топтары шеңберінде қаржы-инвестициялық құралдарының
тиімді кешенді жүйесін құру;
9. өңіраралық экономикалық байланыстарды, оның ішінде Қазақстан
Республикасының аумағында жобаларды іске асыру арқылы дамыту;
10. әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар арқылы өңірлерді серпінді
дамытуды қамтамасыз ету.
Қор мынадай функцияларды да орындайды:
1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің тұрақтандыру бағдарламаларына
қатысу;
2. екінші деңгейлі банктерден жарияланған дауыс беруші акцияларды сатып
алу;
3. әлеуметтік-экономкалық дамуды қолдау мақсатында екінші деңгейлі
банктерде негіздемелі қаражатты орналастыру, оның ішінде құрылыс
объектілерін аяқтау, шағын және орта бизнес субъектілерін және
агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру;
4. ипотекалық кредит беру нарығын және тұрғын үй құрылыс жинақ ақшасы
жүйесін дамытуға жәрдемдесу;
5. Қордың және компаниялардың қазақстандық тауар өндірушілерден тауарлар
мен қызметтерді сатып алуда отандық маңызды ұлғайту, компаниялар
импорттық жабдықты ірі сатып алуды жүзеге асырған кезде өндірісті,
жинау, жөндеу бойынша жұмыстар және оларға қызмет көрсетуді
Қазақстанда оқшауландыру қамтамасыз ету бойынша тетіктерді көздейтін
Қордың және компаниялардың сатып алуды жүзеге асыру тәртібін анықтау,
бекіту және жүзеге асыру;
6. Стресті активтер қоры акционерлік қоғамы акцияларының мемлекеттік
пакетін сенімгерлік басқаруды жүзеге асыру.
2.2 ҰӘК Самұрық іскерлік саясатының стратегиялық анализі
Жақында мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтің арнайы тапсырмасының
Самұрық атты мемлекеттік холдинг құрылды. Қазір оның қанаты астында
Қазақстанның стратегиялық маңызы бар, ұлттық һәм мемлекеттік компаниялары
бірінен соң кіріп жатыр. Енді әлемнің бір қатар өркениетті елдерінің көрген
тәжірибеге сәйкес елдігі барлық ұлттық компаниялар бір жерден басқарылатын
болады. Яғни, мемлекетті активтердің басқарудың механизмі қалыптаспақ.
Сөйтіп, мемлекет елдегі түрлі компаниялардың тапқан, шашқан қаржысын бір
арнаға тоғыстырып отырмақ. Бұл – мемлекеттің уәжі. Ал бұған қатысты және
қарсы қоғамдық пікір қандай? Кейбір сарапшылар мемлекет мұндай холдинг
құру арқылы ұлттық компанияларды ашса алақанында, жұмса жұдырығында ұстап
отырған олигархтардың екі аяғын бір етікте тығады деседі. Керісінше болып
шықса қайтеміз. Қазір ел ішінде Самұрық туралы сан түрлі пікір айтылуда.
Мысалға мәжіліс депутаты Амангелді Таспиховтің пікіріне тоқталайық.
Самұрық ұлтқа қызмет ету керек.
Самұрықтық стратегиялық маңызы бар компаниялардың барлығының басын
біріктіріп, мемлекет мүдесіне сай саясат жүргізетін мәлім. Ең алдымен, ол
ұлттық компаниялардың жұмысын, бағытын талдап – сараптай келе Мынау ұлттық
компания, ал мынау Ұлттық компания емес деген мақсатта жұмыс жүргізу
керек. Себебі, кейбір бүгінгі ұлттық компаниялардың мемлекетке қажеті де
жоқ сияқты. Яғни, ұлттық компаниялар бірдей жағдайда әрекет еткені жөн. Иә,
біз бүгінге дейін уақытты өтккізіп алдық. Холдингті құрмас бұрын, әлгі
дочка, внучка дегендерді құрту керек еді. Мемлекеттік емес активтерді
ажырату керек деген сөздер былтыр да айтылған болатын. Ол жолдауда да
айтылған. Өкінішке қарай, ол толықтай жүзеге асқан жоқ. Мысалы, үкіметтің
өзінде осыған дайындық іс-шараларын жүргізу керек еді. Ол жүргізілген жоқ.
Сондықтан қазір бірден бастап шауып кету қиынға соғары сөзсіз.
Иә, бұл жерде қайсысы ұлттық компанияға жатады, ал қайсысы жатпайды
дегенді анықтап алған абзал.ал жұмыс тәсілі дегенге келсек, холдингтің
басында ең алдымен білікті мамандар отыруы қажет. Олар стратегиялық
бағыттарды бағдарлап отырады. Әрі қай компанияның қалай жұмыс атқарғанын,
ісінің мөлдірлігін, ашықтығын көрсетуі тиіс.
Мәселе, қай компания мемлекетке қандай пайда әкелді деген тұрғыдан
қарастырылуы тиіс. Ол үшін холдинг жыл сайын халықтың алдында есеп беріп
отыру керек шығар. Оны да ойластырған жөн.
4. Әрине, үкіметің алдында есеп беруі керек. Ал үкімет халыққа да жариялы
болуы керек. Қара халық та ұлттық компаниялардың не бітіріп, ненідей
іспен шұғылданып жатқанынан хабрдар болып отырғаны дұрыс. Бұл жерде
кез-келген компанияның ұлттың мүддесіне сай қандай іс-шаралар атқарып
жатыр деген мәселе бірінші орында тұрса. Өйткені, ұлттық мүдде
тұрғысынан алсақ, халыққа тиімді, пайдалы жұмыстар атқарған компания
ғана дамып - өркендеп, өз қамын ойлағандары жабылауы керек. Ал үкімет
басшысының бір сөзінде: Холдинг ұлттық компаниялардың ішкі тірлігіне
араласпайды дегені – ол күнделікті жұмыстарына араласпайды дегені.
Бірақ стратегиялық бағыттарын белгілеп береді.
Шетелдік маман келуі керек дегенге мен қарсымын. Олар бізге келіп ақыл-
кеңесін берсін, ал холдиншті. Оның ішінде шетелден оқып, тәжірибе жинақтап
келгендері де бар. Тіпті шет мемлекеттерде үлкен компанияларды басқарып
жүргендері ба? Қалай десек те, Самұрықты отандық қа басқаруы керек деп
есіптеймін. Себебі, Самұрық ұлттың мүддесіне жұмыс істеп компания болуы
керек. Ол мемлекетті қауіпсіздік мәселелерімен де айналысы ұсыныс айтатын
болса – құба-құп. Көбі шетелге жалтақтағанда, көріп отырмыз ол мүддесін, не
сол елінің мүддесін ойлады. Біз бүгінге дейін жер астындағы байлығымыздың
барлығын шетелге беріп қойды. Енді ұлттық компанияларды да беретін болсақ
не қалады? Бұлай істесек, моральді тұрғыдан алғанда халықтың көңілінен
шықпайды. Ал басшылығына кімді қою керек дегенге келсек, бізде білікті,
іскер азаматтар көп. Мысалы, сол Сауат Мыңбаев немесе бұрын байланыс және
ақпараттандыру агентттігін басқарған Біржан Кәнеш деген азамат бар. Содан
кейін министрліктерде қызмет атқарып, ысылған Жақсыбай Күлекеев, әкімдердің
ішінде де оқ озып жүрген қырымбек Көшербаев Жалпы, мемлекеттің мүддесін
ойлатын ондай жігіттер көп. Ол жерге келген біріншіден, білім деңгейі
сәйкес болуы керек. Екіншіден, өзінің еліне, отанына деп патриоттық сезімі
жоғары адамды қоюым қажет.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы
Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 18 маусымдағы № 827
Жарлығын орындау үшін Самұрық-Қазына АҚ 2011-2020 жылдарға арналған даму
стратегиясы (бұдан әрі – Даму стратегиясы) әзірленді. Стратегия Қазақстан
Республикасын үдемелі индустриалдық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны, Қазақстан Республикасы дамуының
2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарын, Қазақстан Республикасының
әлеуметтік-экономикалық дамуының 2010-2015 жылдарға арналған болжамын қоса
алғанда, елдің стратегиялық және бағдарламалық құжаттары ескеріле отырып,
әзірленді. Қордың Даму стратегиясы Қор Директорлар кеңесінің 2010 жылғы 16
қарашадағы шешімімен мақұлданды, жақын уақытта оны Қордың Жалғыз акционері
ретінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің бекітуі жоспарлануда. Даму
стратегиясына сәйкес Қордың миссиясы – Қор компанияларының ұзақ мерзімді
құнын арттыру арқылы ұлттық әл-ауқаттың өсуіне жәрдемдесу және ұлттық
экономиканы әртараптандыруға және жаңғыртуға жәрдемдесу болып табылады.
2020 жылға қарай Қордың көрінісі – Қазақстанның экономикасында негізгі
рөлді атқаратын, Қордың компанияларынан ұлттық чемпиондарды
қалыптастырған, елдің тұрақты дамуының негізі болып табылатын және ұқсас
салалық бейіндегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz