Басты өнеркәсіптік компания

ЖОСПАР

Кіріспе

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н. Ә. Назарбаевтың 2011 жылғы халыққа жолдауында айтылғандай «елдің дамуын бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек», сондай-ақ «Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» болып табылады.

Экономикалық дамуға көптеген факторлар әсер етеді, олар табиғи ресурстардың саны мен сапасы, қолдану мүмкіншілігі, негізгі капиталдың көлемі мен сапасы, технологияның дәрежесі, жаңа техниканы қабылдау жүйесі, еңбек ресурстарынның кәсіптілік дәрежесі, оның ғылыми және мамандану сипаттамасы, өндірілген өнімге сұранысты арттыру және қолдана білу, ұлттық басқаруда бар ресурстарды тиімді қолданып өте көп мөлшерде сапалы өнім өндіре білу.

Зерттеудiң мәселесiнiң өзектiлiгi елдегi макроэкономикалық ахуалды тұрақтандыратында, өндiрiстiк және коммерциялық кәсiпорындар ұйымның жаңа формаларын iздейтiнде нарықтық өзгертiлу шарт болған шартталған. Қазақстан Республикасындағы экономикалық ахуал пайда болатын бүгiнше ұйымның қазiргi формаларының туу және жұмыс жасауға ерекше мөрiн үстiне қояды, өндiрiстiң араласып кетуiне кәсiпорындары және капиталдарды талпынысты алдын ала анықтайды. Нарықтық экономиканың құрастыруы өндiрiстiң терең және жан-жақты қайта құрылымдауымен сабақтас озық институционалдық өрнектеулердiң өткiзуi талап етедi, өзгерiс шаруашылық тетiгiнiң идеологиясы және аралық шаруашылық байланыстар. Сондай жүйелiк өрнектеулердiң мысалымен қазiргi әлемдiк экономиканы қазiр ендi жай ғана мүмкiн емес көрсетiлетiн қуатты ұлттық және ұлт аралық қаржы-өнеркәсiптiк топтардың (ҚӨТ) жасауы қызмет көрсете алады.

Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі: Ұлттық Әл-Аукат Қоры «Самұрық»

Зерттеу негізі: Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың үрдісін танып-білу.

Диплом зерттеуіндегі қолданған әдістер:

• әдебиетке аналитикалық шолу;
• құрылымдық-функционалды әдіс.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың жолдарының теориялық және әдістемелік негiздерiн зерттеу, инвестициялық саясаттың тиiмдiлiгiн талдау және инвестициялық саясатты жетiлдiру жолдарын қарастыру болып табылады. Аталған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:

• Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың әрекетінің теориялық және басқарудың әдістік тәсілдерін танып-білу.
• ҰӘК «Самұрық»-тың тартымдылығын арттыру жолдарын қарастыру.
• ҰӘК «Самұрық» экономикалық қызмет әрекеттеріндегі қазіргі заманға лайық басқаруының даму жолын қарастыру.

Дипломдық жұмыстың теориялық негізінде Қазақстан Республикасы Заңдары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары мен бағдарламалары, отандық және шетелдік ғалым - экономистерінің еңбектері, бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметтері алынды.

Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады.

Әдіснамалық негізі: Қазақстан Республикасының заңдары, заңнамалары, сонымен қатар көптеген отандық және шетелдік авторлардың соның ішінде: Мухамедьяров А. М. Фатхутдинов Р. А., Аньшина В. М., Дагаева А. А., Шумпетер Й. т. б. басылымдары қолданылды.

1 Қаржы-өнеркәсіптік компаниялардың және олардың қатысуымен компаниялардың бірігуі

1. Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың экономикалық мәнi

Дамыған нарықтық елдерде дәл қазiр қаржы капиталын араласып кету өнеркәсiптiк белсене болады. Капиталдардың негiзгi түрлерiнiң өзара байланысы мұндай олардың жеке болуы мүмкiн емес дәреже жеттi. Қаржы және өнеркәсiптiк капиталдарды төте ұласуды шетел экономикасында соңғы 50 жылдарға әсiресе қарқынды ағады. Бiрақ басында қарама-қарсы тенденцияларды бiздiң елде белгiледi - қаржы өндiрiстiк капиталынан айналымды жекелеу. Тiрiлген бартерлiк айырбас тұйықталған өндiрiстiк капитал қызмет көрсетусiз қаржы капиталымен өз дамытуында iлгерi жылжымағанын қайта растады. Iрi ҚӨТ құрастыруда сондықтан жеке қаржы институттары және өнеркәсiптiк кәсiпорындардың мәселелерiғана емес, экономикалық дағдарысты жеңу бiздiң елде де жеңудi мүмкiндiктi деп санайды.

Бiздiң елде ғана емес, ҚӨТ шегiнен шыққанда болып табылады да қаржы және өнеркәсiптiк ұйымдардың өзара әрекеттесудi ұйымының белсене бөлтек-бөлтегiлгендiк формаларының бiрi бүгiн.

ҚӨТ - бұл жұмыс iстейтiн өндiрiстiң тиiмдiлiгiнiң жоғарылатуының инвестициялық және басқа жобалар және тауарлар және қызметтердiң өткiзу нарықтарының бәсекеге түсе алатындықты жоғарылату және кеңейту бағытталған бағдарламалардың iске асыруы үшiн технологиялық немесе экономикалық бiрiгу мақсаттардағы қаржылай-өнеркәсiптiк топтың жасауы туралы келiсiм шартының негiзiнде өз заттық және материалдық емес актив толық немесе жартылай топтасқан негiзгi және iшкi қоғам заңды тұлғалардың жиынтығы, жасау жаңа жұмыс орындары.

ҚӨТ қызмет - олар оның ұйымдастыру жобасымен и/или топтың жасауы туралы келiсiм шартымен сәйкес оқшау активтердiң қолдануында жүзеге асыратын оның қатысушыларының қызметi.

ҚӨТ формасы бар болады:

• заңды тұлға (ол орталық) аналық серiктестiк және iшкi қоғамдар сияқты жұмыс iстегенде холдинг;

• заңды тұлға ҚӨТ жасау туралы келiсiм шартының негiзiнде өз заттық және материалдық емес активтердi толық немесе жартылай бiрлестiретiнде қатысу жүйе.

ҚӨТ қатысушыларымен ҚӨТ орталық серiктестiктi ол құрылған ҚӨТ жасау туралы келiсiм шарт қол қоятын заңды тұлғалар немесе ҚӨТ жасаушы негiзгi және iшкi қоғамдар танылады.

ҚӨТ құрамға коммерциялық және коммерциялық емес ұйым кiре алады, соның iшiнде шетелдiк, (бiрiктiрулер) қоспағанда қоғамдық және дiни ұйымдар, атап айтқанда:

• мемлекеттiк және муниципалдық бiртұтас кәсiпорындар - ретте және меншiк ие анықталатын олардың дүниелерi шартқа;

• iшкi шаруашылық қоғамдары және кәсiпорын - тек қана бiрге (бiртұтас кәсiпорынмен) негiзгi қоғаммен;

1. 2 Компаниялар топтарының құру механизмі

Компаниялар топтарын ұйымдастыру процесі «төменнен» немесе «жоғардан» жүруі мүмкін, кейде екі әдісі пайдалынады. Бірінші кезенде, «төменнен» жүрген ұйымдастыруды заңды тәуелсіз құрылтайшы - компаниялардың бірігіп болашақ топтың ядросын құруымен өтеді. Кейін, бас холдинг компаниясының құрулуынан кейін, КҰК-дың процесі «жоғардан» жүргізіледі. Сонымен қатар, бірнеше жағдайлар қарастырылуы мүмкін.

Ең көп таралған түрі, тандалған елде еншілес компанияны ашып, сол арқылы сату - өткізу операцияларын өркендетіп отырып, жергілікті нарыққа басқа жерде өндірілген КҰК - ның өнімін өткізу, қызмет көрсету немесе жергілікті өндірісті ұйымдастыру әдетте, осындай еншілес - компанияларды 100 % түрде бас компания бақылап отырады. Кейіннен, бұл бақылау азаюы мүмкін. Бұл мысалы, КҰК-ды басқару деңгейінде қосымша капиталды еншілес компанияның кейбір акцияларын сату арқасында иемдену шешімі қабылданған жағдайда көрінеді. Бірақ, КҰК белгілі бір елден инвестицияны шығару жөнінде шешім қабылдап, шетел еншілес компанияларда бас компанияның үстемді акционерлік бақылауы жойылмайды.

Еуропа мен Солтүстік Американың дамыған елдерінің көпұлтты компаниялардың көбісі фирманы іскерлік бақылау және олардың қызметік басқару мақсатымен олардың акцияларының бақылау пакетін иелену үшін құрылатын қаржылық немесе қаржылық-өнеркәсіптік компаниялардың ерекше түрі болып табылады. ҚӨТ/ң құрлымы мен басқарудың әртүрлі аспектілерін талқылағанда «холдингттік компания» терминімен қатар оған ұқсас «аналық» немесе «бас» компания терминдерін де жиі қолданылады; холдингтік компанияға деген басқарушы қызметтің бөлінуіне байланысты, сонымен қатар «бас ұйым» деген де термин де қолданады

Холдингтік құрылу тәсілінің мынадай үлгілерін атап көрсетуге болады:

1. негіздеме үлгісі - қимылдаушы компаниядағы кейінгі сатып алу бөлігінің үлесі және холдингтің негіздемесі;

2 . қосылыс үлгісі - елеулі компаниядағы қолда бар акция үлесін холдингке енгізу;

3. бөлу үлгісі- компанияның толық құрылыстық бірліктерін бөлу;

4. дочерлік компанияның бөлу үлгісі - холдингтік немесе материндік компаниядағы құрылымдық бірліктің бөлінуі;

Негіздеме үлгісі

Негіздеме үлгісі холдингті құрудағы ең қарапайым ұйымдық - құқықтық тәсіл болып табылады. Қимылдаушы компанияда акция иеленушілерінен алынған қаражатқа құрылған холдинг немесе қарызға алынған қаражат, өз үлесін алады. Сондықтанда холдинг «қоржыны» ұзақ иелік кезеңінен құрылады.

Негіздеме үлгісі мұнай өнеркәсібінде жеткілікті жиі қолданылады:

1) саланың пайда болуында (әсіресе ХХ ғ. басында болатын )

2) жекешелендіруді жүргізуде

3) елеулі компанияның жаңа географиялық нарыққа шығу жағдайында сонымен қатар жаңа өнімнің немесе технологияның пайда болуында сатып алуы үшін;

Қосылыс үлгісі

Қосылыс үлгісінде холдингті құрудағы қимылдаушы компанияларға акционерлер өз акция үлесін холдингтік акционер ретінде қосады. Қосылыс әртүрлі нұсқада жүзеге асырылуы мүмкін: акция бөлімінің өзгермелі және де өзгеріссіз болуымен. Қосылыс үлгісінің көмегімен холдингтік құрылымының бірнеше нұсқасы төменде көрсетілген.

Қосылыс үлгісі мұнай бизнесіндегі компанияның қайта ұйымдастыру және қайта құрылымдауы жиі кездеседі, сонымен қатар бірлескен кәсіпорынды ұйымдастыруда:

• нақты артықшылық құруда
• көлденең және тікелей біріктіруде
• диферсификацияда
• жаңа нарыққа шығуда

Кезең 1 Негіздеме

Кезең 2 Капитал Капиталды

енгізу тарту

енгізу

Кезең 3

3. 1 сурет. Негіздеме үлгісі*

Бөліну тәсілі

Бөліну тәсілі материндік немесе дочерлік компанияның құрылымдық бірлектері (бөлім, департмент, басқару, дивизон, филиал, бөлімшелер) келесі жолдармен холдингке беріледі.

Материндік компанияның құрылымын қайта құрудан кейінгі холдингтік компанияға айналуы;

Холдингтік компанияның құрылымын қайта құрудан кейін.

Осы модель бойынша дочерлік компания немесе құрылымдық бірліктер капиталға салынатын салым немесе холдингке сатылуы ретінде кіргізілуі мүлікке мұнымен қатар холдингтің балансында мүліктік активтер қалмау керек.

Осыған дейінгі үлес иеленушілердің шеңбері бөліну моделінде өзгеріссіз қалады.

Бөліну нәтижесінде басқарудың децентрализациясы өтеді, яғни дочерлік компаниялар стратегиялық шаруашылық орталықтарға айналып, тәуелсіз статусты алады. Бірақ бұл холдингтің оларға көңіл бөлінуінің азаюы және координция мен бақылаудың болмауы деген сөз емес.

Бөліну моделі мұнай газ бизнеснен айналысатын компаниясының қайта құрылымын жасау мен құру кезінде регионалдық өнімдік функционалдың белгілі бар жеке бизнес - бірліктердің әры қарай специализациялануы мақсатында және дочерлік компанияларды бас қаруды жақсарту үшін пайдалынылады.

Бөлу тәсілі

Дочерлік компаниядағы бөлу моделі децентрализация, басқарудағы жетістіктер мен өндірістің тиімділігін арттыру үшін қолданылады. Көбінесе бұл модель келесі жағдайларда қолданылады:

жаңа өндіріс өсті мен оның әрі қарай өсудің перспективасы бар:

жаңа инновациялық жобаға сыртқыц қаржыландырылуы керек және оны іске асыру үшін қажетті ресурстар концерн көлемі үлкен, ал тәуекелділік дәрежесі жоғары болуы мен байланысты осыц жобаны іске асыру үшін басқа акционерді қызықтыру керек етеді;

Жаңа бизнестің материндік компанияның негізгі спецализациялық сфера мен онша байланысы жоқ.

Дочерлік компанияны бөлу әкелетін артықшылықтар мынада;

Жаңа өндірісті игере және жобаның іске аспай қалу кезеңдегі тәуекелділікті дочерлік компания өзіне алады.

Бөлінген компаниялар материндік компанияларға қарағанда көлемі шағын болғандықтан компаниядағы шешу және басқару жеңілдетеді.

Бөлінген компанияның қызметкерлердің жауапкершілігінің өсуі олардың инициативасын арттырады.

Жеке оперативтік қызмет жүргізбейтін холдинг компаниясы «таза» холдинг деп аталады. Егер холдингтің жеке өндірісі болса, онда ол «аралас» холдинг (2. 5 сурет) деп аталады. Материндік компания өзінің жеке өндірісі болады және басқа компаниялардың капиталында қатысады, ал ол компаниялар тәуелді болады. Таза холдингтен материндік компанияның айырмашылығы оның өз шаруашылығы болады және ол қатысатын компаниялардан тек қосалқы пайда көреді. «Таза» холдингте дочерной компаниялар заңды түрде тәуелсіз, бірақ экономикалық - тәуелді. Аралас холдингтен материндік компания өндірісі дочерной компанияның бизнесімен байланысыз.

Холдингтік компания болып табылатын инвестордың басқа фирманың акционерлік капиталында қатысуының деңгейі сол фирманың ағымдағы аперацияларын басқаруды жүзеге асыра алатындай болса, онда мұндай фирма бағынышты фирма ретінде анықталуы мүмкін. Кәсіпорынды бақылау үшін оның дауыс беретін акцияларының 50 % дан астамы иелену керек.

Тәжірибеде дауыс беруші акциялардың аз үлесін иелену кейде инвестордың фирманы толық бақылауға алуына мүмкіндік беруі мүмкін. Бұл, егер акциялардың көп бөлігі өзара тәуелсіз ұсақ акционерлер арасында шашылған және шешуші пакеттің басқа қолда болу мүмкіндігі аз болған жағдайда болды. Холдингтік компания фирманы бақылауды траст немесе сенімдік басқару келісімшарты негізінде дауыс беруші акцияларын иелене отырып іске асыруы да мүмкін.

Кәсіпорынды бақылауды жүзеге асыру тәсілдерінің басқа түрлеріне бас компанияның өнімдерінің директорлар кеңесі немесе басқа да ұқсас органның құрамында артықшылықты қатысуы жатады. Сонымен қатар аналық компания бағынышты кәсіпорын үшін маңызды орын алатын активтер мен ресурстарды иеленіп бақылауды жүзеге асыруы мүмкін; мұндай активтерге сауда маркасы, патент, ерекше шикізат жатқызылуы мүмкін. Аталған сұлбалар акционерлік капиталға бақылау орнатудан сенімсіздеу, бірақ кейбір жағдайларда оларды қолдану өзін өзі ақтайды.

Сонымен қатар 50 %-дан астам акциялар пакетін иелену Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары бойынша холдингтік компанияның да, бағынышты кәсіпорындардың да буғалтерлік баланыс мен қаржылық нәтижелері туралы мәліметтерді көрсететін ҚӨТ/ң консолидацияланған қаржылық есептерін құруға мүмкіндік беретін критерий болып табылады.

Егер бағынышты компания бір немесе бірнеше фирмаларға холдингттік болып табылса, онда ол туралы аралық холдингттік компания немесе ҚӨТ холдингттік компаниясы жағынан бегілі бір акционерлік, басқарушы немесе қаржылық бақылауындағы компания бағынышты катигорияға жатқызылмайды, ол тәуелді деп аталады (сонымен қатар «қосылған», «ассоцияцияланған» немесе «аффимир» терминдері қолданылады) . ҚӨТ құрайтын холдингтік компанияны, бағынышты және тәуелді фирмаларды компаниялар тобы деп атайды.

1. 3 Қаржы-өнеркәсiптiк топтардың ұйымдастыру дүниелiк тәжiрибе.

Қазіргі барлық ірі КҰК өзінің құрамына қаржылық немесе өндірістік бағытағы бас компанияны және КҰК орналасқан елде де, шетелде де орналасқан өнеркәсіп, логистика, сауда және маркетинг, қаржы және т. б салаларда жұмыс істейтін, онымен корпоративті (акционерлік) қатысу жүйесімен байланысқан көптеген бағынышты және ассиоцияланған фирмаларды енгізетін халықаралық қаржылық-өнеркәсіптік бірлестіктер болып табылады. Мұндай интеграцияланған корпоративті құрлымның формасы қаржылық-өнеркәсіптік топтар (ҚӨТ) деп атайды.

Әртүрлі елдердегі интеграцияланған бірлестіктердің қызметінің құрлымы мен сипаты ұқсас та, әртүрлі де болып келеді. Мұндай айырмашылықтар ҚӨТ құрылуының нақты тарихи жағдайларына, корпаративті қатынастарды заңмен реттеу ерекшеліктеріне (монополияға қарсы заңдар), қор биржасының даму сатысына, корпоративтік меншік және басқару мәселесіндегі қаржылық ұйымдар мен мемлекеттің маңызына байланысты.

3. 1 кестесінде әртүрлі елдердің КҰК-\ң негізгі сипаттамалары берілген, мұнда КҰК не кіретін кәсіпорындардың капитал тарту формаларына, корпаративтивтік басқару механизіміне және олардың негізгі интеграциялану түріне көбірек тоқталған.

1. 1 - кесте. Халықаралық бизнестегі қаржылық - өнеркәсіптік топтардың негізгі сипаттамалары. *

АҚШ тың қаржылық-өнеркәсіптік топтары

АҚШ-та қаржылық-өнеркәсіптік топтар дамыған нарықтық жүйе, құрлып болған капитал нарығы, қор құралдарына ірі инвесторлардың да, ұсақ салушылардың да кең енуі жағдайында құрылды. өнеркәсіптің дамуының жоғары деңгейі мен қарқыны және қалыптасқан бәсекелестік нарықтық орта корпорацияларға акцияларды эмиссиялау есебінен капиталын тиімді көбейтуге мүмкіндік береді. Бұл кезде банктер қаржылық-есептік агенттер рөлінде шығын және корпорацияларды басқаруға қатыспай көменші рөлде болды. Бұған алғашқы кезде банк капиталының өнеркәсіптік капиталымен қосылуына қарсы болған АҚШ-ң монополияға қарсы заңдары себеп болды. Ақш та 1960-1970 жж бастап ҚӨТ құруда банктердің қатысуына шектеулерді жұмсарта бастады. Нәтижесінде қазіргі кезде құрылған бірнеше жүз ірі ҚӨТ-ры американдық экономиканың негізгі болып табылады, олардың ірілерінің 100-ң үлесіне ЖҰӨ-ң 30-ден 60 %-ға дейін.

АҚШ қаржылық-өнеркәсіптік топтар формасындағы ҚӨТ-ң негізгі екі түрі қалыптасты: өнеркәсіптік корпорация маңында құрылған ҚӨТ\р және банк маңында құрылған ҚӨТ. Бұл интеграцияланған топтық құрлымдарды мысалдар ретінде қарастырайық олардың құрылу механизімдері осы тараудың 3. 4-3. 5 бөлімдерінде көрсетілген.

ХХ ғасыр бойы Еххon корпорациясы әлемдік мұнай өндірісінде көшбасшы болып келеді. Exxon кең қаржылық-өнеркәсіптік топ формасындағы ҚӨТ болып табылады, және оның кәсіпорындары АҚШ және тағы да 80 елде орналасқан. Топтың кәсіпорындары бас холдингтік компаниясы Нью-Иоркте орналасқан иерархиялық пирамидаға тізілген.

Exxon корпоратциясы вертикал интеграцияланған құрлым болып табылады, топтың негізгі кәсіпорындары мұнай және газды өңдеудің циклдарының әртүрлі сатыларында арнайы маманданған: шикі мұнай мен табиғи газды барлау және өндіру, құбырлар мен танкер флоты көмегімен мұнай және мұнай өнімдерін халықаралық тасымалдау, шикі мұнай мен табиғи газды өңдеу, мұнай өндеудің өнімдерін көтерме және бөлшектеп сату. Сонымен қатар негізгі бағытпен қатар корпорация полимерлер мен пласмасса, еріткіштер резина, ауылшаруашылық тыңайтқыштар өндіретін АҚШ тағы Канададағы және Еуропадағы мұнай химиялық кәсіпорындарды иеленеді. ҚӨТ құрлымына көмір, уран, жататын тақтатастар өндіретін және өздейті басқада да салалардың энергетикалық кәсіорындары кіреді.

Exxon Corporation Джон Д. Рокфеллердің трестіне жаттын және 1911 жылы трестке қарсы заңның негізінде сот шешімімен тартылған Standard OiL Company of New Jersey компаниясының мұрагері болып табылады. «Exxon» атауы айналымға 1972 ж. енгізіледі. Ағылшын - голланд Royal Dutch Shell және англо-американдық Brit3ch Petroleum Amoco компанияларының артып келе жатқан бәсекелестік қысымынан Exxon басқа ірі американдық мұнай ҚӨТ\і-Mobil компаниясымен қосылды.

Германияның қаржы - өнеркәсіптік топтары

Неміс экономика желісінің ерекшелігі - банк пен оның қаржылық емес секторымен байланысы (өнеркәсіп, сауда, қызметтер, транспорт) . Банктердің ерекше рөлі - Германияның Заңдарының ерекшеліктерімен белгіленген, бұл заңға байланысты, жеке инвесторлар қор биржаларына қол жеткізе алмайды, олар акцияларды банк арқылы сатады және сатып алады. Оған қоса, көптеген жеке акционекрлерт сенімхат негізінде банктерге, депозиттерге салынған акцияларды сайлау құқығын табыстайды. Осының нәтижесінде, Германиялық ААК бақылауы өте жоғары деңгейге жеткен - жиналыстарда дауыстың 80 %-ті банктермен ұсынылған. Бұл жағдай, Германияның банктеріне бақылау кеңестің мүшелерін сайлауға, ұйымдардың басқарушыларын ауыстыруға мүмкіндік береді, оған қоса олар корпорациялардың уставтарының өзгеру процесін қатаң түрде бақылап отырады.

Бұл банктердің айналысында ірі деңгейлес біріктірілген қаржы - өнеркәсіптік бірлестіктер құрылған. Бұл топтың басында банк тұр, ал сомен бірге ірі өнеркәсіптік - сауда компаниялары байланысып тұр, ал олардың қосылуы көпетеген орташа фирмалар топтастырылған.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс