Коммерциялық банктердің несиелендіру операциялары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 3

1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНК ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ
1.1 Банк қызметерінің нарықтық экономикадағы ролі 5
1.2 Банктерді ашу және олардың қызметін ұйымдастыру 5
8
2 БАНК ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАНК ҚЫЗМЕТТЕРІ НАРЫҒЫ
2.1 Депозиттік (салымдық) операцияларды ұйымдастыру
2.2 Коммерциялық банктердің несиелендіру операциялары 13
2.3 Қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргізу 13
2.4 Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі 15
20
3 БАНК ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУЫ 22
3.1 Банк қызметтері нарығындағы банктердің үлесін анықтау
3.2 Қазақстан Республикасының банк қызметтері нарығының дамуы мен даму25
тенденциялары 25

Қорытынды 32

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 45

47

Кіріспе

Банктер - нарықтық құрылым жүйесінің орталық тізбегінің бірі болып
табылады. Олардың қызметінің дамуы - нақты нарықтық механизмді құрудың
керекті шарты. Экономикалық қайта құру банк жүйесін реформалаудан басталды.
Бұл қазір де даму үстінде.
Екі деңгейлі банк жүйесі халық шаруашылығының қызметін қамтамасыз
етуде маңызды роль атқарады. Есеп айырысу, салымдар, несие және басқалай
операцияларды жүзеге асыра отырып банктер қоғамға қажетті қызметтерді
атқарады. Сонымен қатар басқа коммерциялық кәсіпорындардың қызметі сияқты
банк қызметі де көптеген тәуекелдерді бастан кешіреді және сондықтан
көптеген елдерде бұл қызмет кәсіпкерліктің ең көп реттелетін түрі болып
есептеледі. Сонымен қатар реттеу Ұлттық банк жүйесінің құрылу ерекшелігін
сипаттайтын ұлттық ерекшеліктерге ие.
Банктердің тұрақтылығы елдің экономикасының тиімділігіне маңызды әсер
етеді. Көптеген банктердің өтімділік пен банкроттық күйзелісі нарықтық банк
жүйесінің құралуының бірінші деңгейінің біткенін сипаттады. Бұл деңгейде
банктік қызмет сферасында бәсекелестік орта пайда болды. Бұл банк
қызметінен еш қиындықсыз пайда алуға мүмкіндік беруді қамтамасыз ететін
инфляцияның жоғарғы қарқынында өтті. Дамудың байсалды деңгейі банктердің
тұрақтылығын басқарудың ғылыми, тексерілген халықаралық тәжірибисін
пайдалану кезінде ғана болады.
Бәсекелестік банк жүйесінің пайда болуы жауапкершілікті жаңа сапалы
деңгейге қояды. Жаңа құрылымдардың жекелеген банк операциялары зонасында
пайда болуы банктерді өз қызметін басқаруда икемді саясатты ұстануларына
мәжбүрлейді.
Айырбас сферасында банктердің қызмет етуі оның мәнін аша түседі.
Банктерді көбінесе делдалдық сипатта сипаттайды. Бұған біреулерде уақытша
бос тұрған және келесілерге қажет болған ресурстардың ағыны негіз болады.
Ресурстардың бір бөлігін иеленген кредитор сәйкес кепілге қарай оны белгілі
уақыт аралығына белгілі пайыздық ставкамен контрагент-қарыз алушыға бергісі
келеді. Кредитордың мүддесі бұл жерде қарыз алушының мүддесімен сәйкес
келуі керек, бірақ олар бір регионда болулары шарт емес. Ресурстардың жеке
кредиторымен салыстырғанда банкте ресурстар өздерінің алғашқы түрін
өзгертеді. Банк барлық бос қаражаттарды шоғырландыра отырып көптеген қарыз
алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыра алады. Несиені әр түрлі
мерзімге, әр түрлі пайыздық ставкамен бере алады, ал жеке кредиторда мұндай
мүмкіндік болмайды. Банк бұл жерде екі субъектіге қызмет көрсетеді:
кредитор және қарыз алушы.
Кез келген елдің экономикасының дамуы жинақтардың инвестицияға
тиімді айналуымен тығыз байланысты. Экономиканың республиканың ішкі
жинақтарына бағыттаудың қажеттілігі инвестициялық қаражаттардың
жетіспеушілік мәселесіне және тікелей шетелдік инвестициялардың үлес
салмағының көбеюіне негізделген. Қазақстан, ірі қаржылық қаражаттарға деген
жетіспеушілікті сезіне отырып инвестициялаудың ішкі мүмкіндіктерін біразға
дейін пайдалана алмай келді. Сарапшылардың бағалауы бойынша үй
шаруашылығында бір миллиард долларға дейін ақша қорланған, ал орларды өз
кезегінде экономиканың өсуін қамтамасыз ету мақсатында нақты секторларға
орналастыруға болады.
Курстық жұмыстың мақсаты - Қазақстандағы банк жүйесін жетілдіру
бағыттарын іздестіру.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері ретінде банк жүйесі
мәселесі бойынша отандық және шетелдік ғалым-экономистердің ғылыми
жұмыстары, Қазақстан Республикасының заңдары, банк жүйесін жетілдіруге
қатысты Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары мен Қазақстан
Республикасы Үкіметінің қаулылары және статистикалық органдардың ресми
мәліметтері алынды.
Зерттеу жұмысындағы қорытындылар мен тұжырымдамалар салыстырмалы
талдау, материалдарды графикалық өңдеу, экономикалық-математикалық
болжамдау, зерттеудің әдістерін қолданумен негізделеді.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНК ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ

1.1 Банк қызметерінің нарықтық экономикадағы ролі

Банктік жүйе - нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас
құрылымдарының бірі.
Банктердің және тауарлы-ақшалай қарым-қатынастардың дамуы тарихи
тұрғыдан қатарлас жүреді және де олар бір-бірімен өзара тығыз байланыста
болады. Банктер халық шаруашылығы қызметінің барлық деңгейіндегі басқарумен
тікелей байланысты болады. Олар арқылы ұдайы өндіріс үрдісіне
қатысушылардың экономикалық мүдделерін қанағаттандыру жүзеге асырылады. Осы
кезде банктер қаржылық делдал ретінде шаруашылық органдарының капиталдарын,
халықтық жинақтарын және шаруашылық қызметтің үрдісінде босаған басқа бос
ақша қаражаттарын тарта отырып, қарыз алушылардың пайдалануына береді,
ақшалай есеп айрылысу жүргізеді және экономика үшін басқа да көптеген
қызмет көрсетеді, соның арқасында өндірістің тиімділігі мен қоғамдық
өнімнің айналысында тікелей ықпал етеді (сызба 1).
Қаржылық делдалдар осылай қоғамға ақша капиталын салааралық,
ауаданаралық үлестіру механизмін қамтамасыз ету арқылы саңызды халық
шаруашылығы қызметін атқарады.
Банктер нарықтық экономикада басты қаржылық делдалдар болып
табылады. Өз қызметінің үрдісіне, олар ақша нарығында тауар болатын, жаңа
талаптар мен міндеттамалерді жасады. Клиенттедің салымдарын қабылдау арқылы
банк депозит деген міндеттеме жасаса, ал қарызды беру арқылы қарыз алушыға
жаңа талап қояды.
Осы жаңа міндеттемелер мен талаптарды жасау үрдісі қаржылық
делдалдықтың негізін құрайды. Несие беруші қарыз алушыға және соған қатысты
қаржылық институттар қызметінің қозғалысы орын аыстыруы, қаржылық
ресурстардың құйылуы қаржылық делдалдық деп аталады.
Әр түрлі көздерден ақша капиталын жинау арқылы банктер жалпы ақша
қаражаттарының тобын құрайды және де оларды жұмыс істеп тұратын капиталға
айналдырып, әр түрлі шарттардағы несиеге деген талаптарды қанағаттандыра
алады.
Шаруашылық органдар мен тұрғындардың қаржылық-несиелік қызмет
көрсетуін ұйымдастыру және несеиелік жүйенің қызмет етуі шаруашылық
құрылымдарының дамуына маңызды роль атқарады.
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық
қаржылық капитал арқылы нақты басқарады. Олар тек делдалдық қызметтен
шығып, ұдайы өндірістің барлық фазасының аясына кіреді. Несеилік жүйе
ертегідей күшке ие бола отырып, нақты өндіріске ең қауіпті түрде
араласуы мүмкін. К.Маркс келесіде Ағылшын банкісі сияқты мекеменің сауда
мен өнеркәсіпке билік етуіне назар аударады. Банктер шаруашылық өмірдің
орталығы, барлық экономиканың негізгі түіні екені ескеріледі.
Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы
басқарудың мақсаттары және міндеттерімен бірдей, әйтсе де банктер
басқарудың кішігірім жүйелері ретінде экономиканы басқарудың жалпы
мақсатына жетуді қамтамаыз ететін, өзіне тән жеке міндеттерін орындайды.
Экономиканы басқару органы үрдісіне және банк ісін ұйымдастыруда жалпы
принциптерді сақтауда көрініс табады.

Сызба 1 - Қаржылық-несиелік институттардың қаржылық делдалдар
ретіндегі ролі
Экономиканы басқару процесінде банктер негізінен басқарудың
экономикалық қатынастарын көрсетеді, ал әр қоғамның мэкономикалық
қатынастары ең алдымен мүдде ретінде көрініс алады, ал экономикалық мүдде
өндірістің мақсаты, яғни қозғаушы фактор болып табылатын әдістемелрді
пайдаланады. Мүддені осылай деп түсінуден келесі туындайды, яғни оларға
қажеттіліктерді қанағаттандыру арқылы әсер етуге байланысты. Банктер
басқарудың экономикалық әдістері, мәселен, несеилеу арқылы, экономиканың әр
түрлі буындарының қарыз қаражаттары қажеттіліктерін әр түрлі несеиелермен
немесе қолма-қолсыз есеп айырысу арқылы экономиканың үздіксіз қызмет
етуіндегі қажеттілігін қанағаттандырады, қоғамдық өнімнің тоқтаусыз
қозғалысын қамтамасыз етеді.
Банктер есеп айрысу операцияларын жүргізудің тәртібін бұзғаны үшін
айыппұл, төлем төлеу күнін созғаны үшін өсім, несеині өз уақытнда
қайтармағыаны үшін жоғары пайыздарды алумен өзінің мүддесін ғана емес,
сонымен қатар, бұл операциялардың басқа да қатысушыларының мүддесін
қорғайды.
Банктер өз қызметерін орындау кезінде функционалдық (экономикалық),
салалық (министерсволар, компания, фирмалар) және аумақтарды (жергілікті
орган) басқару органдарымен тығыз байланыста жұмыс істейді.
Банктер экономикалық басқарудың органы болғандықтан, оның өз
клиенттерінің алдындағы жауапкершілігі де экономикалық сипатта болады.
Банктердің экономикалық жауапкершіліктерінің ең алдымен олар қызмет
көрсететін меншік түріне, ведомствоық тәуелділігіне байланысты емес,
шаруашылық органдардың (яғни, өз акционерлерінің) шаруашылық және қаржылық
қызметтерінің нәтижелерімен байланысты. Банктердің айналасындағы өздеріне
әрбір банкті таңдайтын фирмалар мен компаниялар топталады. Олар басқа
жағдайларда пайдамен қамтамасыз етілетін, өзі және клиенттері үшін
операцияларды неғұрлым тиімді жүргізетін несеилік сипатта жүргізіледі.
Банктерде басқарудың басқа органдарында жоқ ағымдағы ақпараттар
болады. Ең алдымен ол қызмет көрсетілетін клиенттердің негізгі қызметі
туралы ақпарат болып табылады. Шотта еңбекақы беру, жабдықтаушыларға төлем
жасау, банктік неселерді қайтару үшін қаражаттың болмауы тек объективті
емес, сонымен бірге, осы шару иесінің жұмысының нашар екендігінің
күнделікті оперативті көрсеткіші болып табылады. Шотқа ақшаның келіп түсуі
жабдықтаушының тиеген тауарларының өткендігін және т.б. сипаттайды. Банктің
мәліметтері бухгалтерлік есепті құруды күтпей-ақ кәсіпорын қызметтерінің
көптеген маңызды факторлары туралы, әрі олардың нәтижелерін алдын ала
көруге мүмкіндік береді. Бұл банктерге өз клиенттерінің жағдайын білуге,
оларды бақылауға және олардың тағдыры мен табыстылығын анықтауға мүмкіндік
бееді.

1.2 Банктерді ашу және олардың қызметін ұйымдастыру

Қазақстан Республикасының қазіргі банк жүйесінің құрылуы 1990
ж.желтоқсанында ҚазКСР-ның Жоғары Кеңесі қабылданған Банктер және банк
қызметі туралы Заңынан бастау алады. Заңға сәйкес Республикада екі
деңгейлі банк жүйесі құрылды: жоғары (бірінші) деңгейдегі банк – ҚазКСР-ның
Мемлекеттік банкі және (екінші) деңгейдегі банк – коммерциялық банктер
жүйесі.
Банк - өзінің жарғысы бар, толық шаруашылық есеп және өзін-өзі
қаржыландыру негізінде қызмет жасайтын заңды тұлға. Ол ақша қаражатын
тарту, орналастыру және басқа банктік операциялар жүргізетін мекеме. Қазақ
Кеңес Социалистік Республикасының территориясында жинақталған несие
ресурстары осы Заң шыққан күннен бастап Республика меншігі болып саналады.
Мемлекеттік банк республиканың меншігі және оның Орталық банкі болып
саналады. Қазақстан территориясында біртектес ақшаны пайдалану және
біртектес ақша саясатын жүргізу мәселелері Одақтық шартта көрсетілген. Оның
айналымға монополиялы құқықпен ақша белгілерін эмиссиялауға, ақша-несие
қатынастарын реттеуге, мемлекеттік бюджеттің кассалық жұмысын жүргізуге,
республика территориясында коммерциялық банктер ашуға рұқсат беретін құқығы
бар.
Кәсіпорындардың, ұйымдардың, кооперативтер мен азаматтардың несие-
есеп жұмыстарын жүргізу үшін республика территориясында коммерциялық
банктер мен басқа несие мекемелері ұйымдастырылады. Коммерциялық банктер өз
жұмысында осы Заңды және Қазақстан Мемлекеттік банкісінің нұсқаулары мен
ережелерін басшылыққа алады. Клиенттермен шарттасып қызмет көрсетеді.
Коммерциялық банктер мен басқа несие мекемелері мемлекеттік, ұжымдық, жеке
және аралас(шетел капиталы қосылған) меншікте болуы мүмкін. Қазақстан
заңдарына сай Мемлекеттік банк деп (Орталық - Ұлттық банктен басқа)
капиталы толығынан үкімет иелігінде, немесе акционерлік капиталдың басым
бөлігі мемлекеттік құрылтайшылардың (мысалы, мемлекеттік кәсіпорындар мен
ұйымдардың) акциясы болғанда есептеледі.
Коммерциялық банктер өздерінің акционерлер жиналысында қабылданған
Жарғысы бойынша қызмет істейді. Сонымен бірге республика территориясында
шетел мекемелерімен бірігіп құрылған коммерциялық банктер қызмет істеуі
мүмкін. Егер банктің жарғылық капиталын қалыптастырғанда өзіміздің
мемлекеттік емес құрылым, немесе шетел мемлекеттік, ия болмаса мемлекеттік
емес құрылымдары қатынасса, онда аралас банктің түрлері деп есептеледі.
Аралас банктер мынандай варианттарда құрылуы мүмкін: мемлекеттік-жеке,
мемлекеттік-кооперативтік, жеке-кооперативтік. Қосылып құрылған банктермен
олардың филиалдарының қызметі Қазақстан заңдарымен реттеледі делінген
Заңда.
Сөйтіп тәуелсіз Қазақстан Республикасының банк жүйесінің қалыптасуы
мен даму жолдарын 1-кестеде өрнектелгендей шартты түрде бірнеше кезеңге
бөлуге болады.
Кесте 1- Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасу және даму кезеңдері

1930 жылға дейінгі1930-1987 жж. 1988-1990 жж. 1991 жылдан бастап
банк жүйесі (одақтық бір (одақтық бір (дербес екі
деңгейлі банк деңгейлі деңгейлі банк
жүйесі) маманданған жүйесі)
банктер жүйесі)
Ресей Мемлекеттік 1.КСРО Мем-банкі 1. Банк жүйесін 1. Егемен
банкі және (оның ішінде КСРО қайта ұйымдастыру:Қазақстанда өзінің
көптеген Мемлекеттік еңбек КСРО Мембанкі жәнебанк жүйесінің
несие-банк жинақ кассалар Маман-данған құрылуы. Екі
мекемелері жүйесі). банктер: КСРО деңгейлі банк
2.КСРО Өнеркәсіп құрылыс жүйесі – Ұлттық
Мемле-кеттік банкі. банк және
құрылыс банкі. КСРО коммерциялық
3. КСРО Агро-өнеркәсіп банктер.
Сыртқы-сауда банкі.
банкі. КСРО Тұрғын
үй-әлеуметтік
банкі.
КСРО Жинақ банкі.
КСРО Сыртқы-эконом
банкі.
2.Жаңадан
кооперативтік және
коммер-циялық
банк-тердің құрыла
бастауы.

Бірнеше кезең, 1917 ж. мен 1930 ж. аралығы – патшалық Ресейден
қалған банк жүйесін жаңадан қалыптастыру, бұл кезде әр түрлі меншіктегі
банктер мен несие мекемелері қатар қызмет істеді.
Екінші кезең, 1930 ж. мен 1987 ж. аралығы – елде КСРО Мемлекеттік
банкі әмбебап қызмет атқарды, яғни ол мемлекеттің Орталық банкі ретінде
эмиссиялау және несие беру қызметімен қоса клиенттерге де қызмет көрсетті.
Үшінші кезең, 1988-1991 жж. аралығы – елде мемлекеттік маманданған
банктердің құрылуы, яғни КСРО Мемлекеттік банкі банктердің банкісі
ретінде эмиссиялық, ереже, нұсқау және т.б. нормативтік актілер
шығарушылық, бақылау және басқа қызметтермен шұғылданып, ал маманданған
банктер экономиканың әр түрлі салаларына қызмет көрсетті. Сонымен бірге
1990 ж. басында кооперативтік және коммерциялық банктер де құрыла бастады.
Төртінші кезең, 1991 жылдан қазіргі уақытқа дейін – нарықтық банк
жүйесінің қалыптасу кезеңі, яғни тәуелсіз республиканың нарықтық
қатынастарға өту жағдайында екі деңгейлі банк жүйесінің пайда болуы және
дамуы.
Қазіргі уақытта экономикасы нарықтық типпен дамыған мемлекеттердің
барлығында дерлік екі деңгейлі банк жүйесі құрылып, белсенді түрде одан әрі
өрістеуде. Оның бірінші деңгейінде эмиссиялық, қадағалау, нұсқау ереже
шығару, рұқсат ету және сол сияқты басқа қызметтерге қызмет көрсететін
коммерциялық банктер орналасқан. Бұл елдердің тәжірибесі дәлелдегеніндей
олардың банк жүйесі ақша айналымын ұйымдастыратын орталық банкпен, ал
кәсіпорындарды, ұйымдарды және халықты несиелейтін коммерциялық банктерден
құрылған.
Банктерді эмиссиялық және іскерлік (коммерциялық) деп бөлу Қазақстан
мемлекетінің жаңа экономикалық механизмін құруға септігін тигізуде.
Ұлттық банк – Қазақстан Республикасының Орталық банкі
Қазақстан Республикасының Орталық банкі еліміз тәуелсіздік алғаннан
соң КСРО Мембанкінің Республикалық Кеңсесінің негізінде 1990 жылдың
желтоқсанында алғашқыда Қазақстанның Мемлекеттік банкі ретінде құрылып, ал
1995 жылдың наурызынан Қазақстан Ұлттық банкі деп аталады. Ол
республикадағы банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейіндегі банк, өз
қызметін Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 30 наурыздағы
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заң күші бар Жарлығы
бойынша жүргізеді және осы Жарлыққа сай Президентке есеп береді. Сонымен
қатар Ұлттық банк өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын
және басқа заңдарды, халықаралық шарттар мен келісімдерді басшылыққа алады.
Ұлттық банк – заңды тұлға, дербес балансы бар, өзіне тікелей
бағынатын төменгі бөлімшелерімен бірге тіке бағыныстағы біртұтас
орталықтандырылған құрылым, іс-әрекетін толық шаруашылық есеп негізінде
жүргізеді. Әр түрлі салық жинаудан, баж салығын және кеден салығын төлеуден
босатылады. Ол республиканың кез келген жерінде және одан тыс жерлерде
өзінің басқармасын және басқа да бөлімшелерін ашуға құқығы бар. Өз жұмысын
үкіметпен келісіп, үнемі кеңесіп жүргізеді. Үкімет Ұлттық банктің
міндеттемелері бойынша жауапты емес, дәл сол сияқты, егер өзіне белгілі бір
жауапкершілік алмаса, Ұлттық банк те үкіметтің міндеттемелері бойынша жауап
бермейді. Үкіметтің өкілдік және тқарушы органдарының Ұлттық банк пен оның
құрылымдық бөлімшелерінің заңды қызметтерін атқаруға араласуға құқығы жоқ.
Қазақстан Ұлттық банкі Қазақстан Республикасы заңдарының негізінде
өзінің қызметіне қарай Ұлттық банк берген лицензия негізінде кейбір банктік
операция түрлерін жүргізетін барлық банктердің, банктік емес қаржы
мекемелерінің міндетті түрде орындалуы үшін нормативтік актілер шығарады.
Ол нормативтік актілер Қазақстан Ұлттық Банкінің хабаршысы, Вестник
Национального Банка Казахстана атты қазақ және орыс тілдерінде шығатын
ресми басылымдарда жарияланады.
Ұлттық банктің негізгі міндеті – ұлттық валютаның ішкі және сыртқы
тұрлаулылығын қамтамасыз ету. Сондықтан ол:
• Ақша айналымы, несие, банктік есеп айырысу мен валюталық қатынастарды
ұйымдастырады;
• Ақша, несие және банк жүйелерінің тұрақты қызметін қамтамасыз етеді;
• Несие берушілер мен салымшылардың, сондай-ақ шетел валютасын сатып алу-
сату және айырбастау операцияларын жүргізетін банктік және басқа
ұйымдардың мүддесін қорғау және басқа ұйымдардың мүддесін қорғау және
олардың жұмысын бақылау сияқты мемлекеттің экономикалық саясатын
жүргізеді.
Президенттің немесе үкіметтің тапсырмасы бойынша Ұлттық банктің
қоймасында сақтау үшін үкіметтік (бюджеттік) резервке алынған құндылықтарды
қабылдайды. Алтын және басқа да бағалы металл құймаларын, монеталарды,
өңдеген және өңделмеген табиғи асыл тастарды ішкі және сыртқы нарықта сатып
алу және сату операцияларын жүргізеді.
Ұлттық банк өз шығындарын өз қаражатымен өтейді. Оның өз қаражаты:
жарғылық, резерв капиталынан, қайта бағалау шоттары және арнайы
провизияларынан (резервтерінен) құрылады.
Ұлттық банктің жарғылық капиталы 20 млрд теңгеден қалыптасады және
оның міндеттемелерін қамтамасыз етеді. Жарғылық капитал мемлекеттік
бюджеттен бөлінген қаржыдан, мемлекет берген негізгі қордың құнынан және
Ұлттық банктің алған пайдасынан құрылады.
Қазіргі Қазақстанның нарықтық банк жүйесінде әр түрлі меншік
формасындағы банктер мен несие мекемелері қызмет істеуде. Солардың
әрқайсысына сипаттама берелік.
Мемлекеттік банк – үкімет қаулысымен құрылған екінші деңгейлі банк,
оның жарғылық қорының иеленушісі үкімет.
Инвестициялық банк – негізінен тікелей және портфельдік инвестиция
тартумен шұғылданатын екінші деңгейдегі банк.
Шетелдің қатысуымен құрылған банк – акциясының 50 % астамы төмендегі
иеленушілердің қарамағында, меншігінде және басқаруында болатын екінші
деңгейдегі банк:
• Қазақстан Республикасының резиденті емес;
• Қазақстан Республикасының резиденті – заңды тұлға, акциясының 50%
көбісі республиканың резиденті еместің қарамағында, меншігінде және
басқаруында;
• Қазақстан Республикасының резиденттері еместің қаражатын басқаратын
сенімді адамы – республиканың резиденті.
Мемлекетаралық банк – халықаралық келісім негізінде құрылған банк,
оның жарғылық қорының иеленушісі – Қазақстан үкіметі және келісімге қол
қойған мемлекеттердің үкіметі.
Банк емес несие-қаржы мекемелері – Ұлттық банктің лицензиясы
негізінде кейбір банктік операция жүргізуге құқы бар банк емес заңды
тұлғалар.
Коммерциялық банктер – кәсіпорындар мен ұйымдарға, сондай-ақ халыққа
тікелей және жан-жақты кешенді қызмет көрсететін банктер. Бұл олардың басқа
арнаулы несие мекемелерінен айырмашылығы. Ал банк емес несие мекемелерінің
банктерден өзгешелігі олар тек кейбір банктік операциялар жүргізумен және
қызмет түрін көрсетумен шұғылданады. Коммерциялық банктердің негізгі
мақсаты – неғұрлым жоғары пайда табу.
Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңдарына сәйкес,
банк емес несие мекемелері өзінің негізгі немесе қосымша қызметтері ретінде
депозиттер қабылдауға құқы жоқ. Сондай-ақ өзінің атауында, құжаттарында,
хабарландырулар мен жарнамаларында банк деген сөзді, ия болмаса
депозиттер қабылдап, басқа банктік операциялар жүргізеді немесе банк ісіне
аудиторлық бақылау жүргізеді деген ұғым қалыптастыратын туынды сөздерді
қолдануға құқы жоқ.
ҚР-дағы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда
қабылданған ҚР Ұлттық банкі және 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған ҚР-
дағы банктер және банктік қызмет туралы ҚР заңдарын басшылыққа алады.
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғалармен кең
көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап
қалыптасты, яғни қазақстандық банктік жүйенің небары 15 жылдық тарихы бар.
Коммерциялық банктердің соңғы сегіз жылдағы сандық құрамы төменде
көрсетілген.

Кесте 2 - Коммерциялық банктердің сандық құрамы.

Банк түрлері 01.
1999
1. Несиенің нысандары бойынша Коммерциялық сыйақы, банктік сыйақы,
тұтынушылық сыйақы, лизингтік келісім
сыйақы, мемлекеттік несие сыйақысы.
2. Несие мекемелерінің түрлері Орталық банктің есептік сыйақысы,
бойынша банктік сыйақы, ломбардтық сыйақы.
3. Инвестиция түрлері бойынша Айналым қаржыларына несие берудің
сыйақысы, негізгі қорларды
инвестициялаудың сыйақысы, бағалы
қағаздарды инвестициялаудың сыйақысы.
4. Несиелеу мерзімдері бойынша Қысқа мерзімді ссудалар бойынша
сыйақы, ұзақ мерзімді ссудалар
бойынша сыйақы, орта мерзімді
ссудалар бойынша сыйақы.
5. Несие мекемелерінің Депозиттік сыйақы, ссудалық сыйақы,
операцияларының түрлері бойынша банкаралық несие бойынша сыйақы.

Банктік сыйақы несие қатынастарының субъектілерінің бірі банк
болғанда пайда болады. Банктік сыйақыны қарастырған кезде, несие мекемелері
ссудаға негізінен өз меншігіндегі қаржыларды емес, сырттан тартылған
қаржыларды беретінін ескерген жөн. Банктің алатын табысы уақытша бос
қаржыларды қайта бөлу кезіндегі делдалдық қызмет көрсеткені үшін өтемақы
болып табылады.
Мұндағы ескерте кететін бір жағдай, ҚР-дағы банк жүйесінің
заңнамаларында болып жатқан өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес 1997
жылдың орта шенінен бастап процент терминін сыйақы (мүдде) терминіне
алмастырылған.
Сыйақы нормасын еспетеу кезінде, әрбір нақты келісімде коммерциялық
банктер келесі жағдайларды ескереді:
• негізгі сыйақы мөлшерінің деңгейі. Ол қамтамасыз етілген
несиелер бойынша, несиелік қабілеті өте жоғары клиенттерге
белгілі бір кезеңде белгіленеді.
• әрбір жеке келісімдегі жағдайды ескере отырып, тәуекелдікке
орнатылатын үстеме.
Негізгі сыйақы мөлшерлемесі несиелік салымдардың шамамен алынған
өзіндік құнына және ссудалық операциялардың алдағы кезеңдегі табыстылығының
деңгейіне байланысты келесі формула бойынша есептеледі:

Негізгі сыйақы ставкасы = О1 + О2 + Тж

Мұндағы, О1 – жоспарланған кезеңдегі барлық несие ресурстарының орташа
нақты бағасы;
О2 – банк қызметінің қалыпты жұмысын қамтамасыз етумен
байланысты жоспарланған шығындардың алдағы кезеңде
қаржыларды тиімді жайғастырудан күтілетін шығындар
көлеміне қатынасы;
Тж - банктің ссудалық операцияларының табыстылығының
жоспарланған деңгейі.

Несие ресурстарының орташа нақты бағасы, ресурстардың жеке түрлерінің
бағасы мен оның банктің шоғырландыратын ресурстарының жалпы сомасындағы
үлес салмағымен анықталады.
Өз кезегінде, банктің тартатын жеке ресурстарының орташа нақты бағасы
келесі формула бойынша анықталады:

Сд = Дс 1-міндетті резерв нормасы х 100%

Мұндағы, Сд – банктің тартатын мерзімді депозиттерінің орташа нақты
бағасы;
Дс – депозиттік сыйақының орташа нарықтық деңгейі.

Осылайша, талап еткенге дейінгі салымдар мен басқа да ресрстардың
орташа нақты бағасын да анықтауға болады.
Банктік сыйақыны (мүддені) қолданудың қазіргі кездегі механизмі
төмендегі жағдайлармен сипатталады:
1. Сыйақы деңгейі несие ресурстарына деген сұраныс пен ұсыныстың
үйлесімділігін ескере отырып, несиелік келісімге қатысушылар
арасындағы келісім-шартпен анықталады.
2. Ссудалар бойынша сыйақыны коммерциялық банктер несиелік келісімнің
нақты жағдайларын ескере отырып белгілейді: несиені пайдалану
мерзіміне, қарыз алушының төлей алмау тәуекеліне, несиелік
ресурстар үшін төлем мөлшеріне, объект сипатына, бәсекелес
банктердің мөлшерлемесіне және басқалай факторларға байланысты.
3. Банктің пассивті операциялары бойынша сыйақының мәні салымдарға
уақытша бос ақшаларды тартуды ынталандыратын құрал ретінде арта
түсуде.
4. Сыйақы мөлшерін белгілеу және алу тәртібі несиелік келісімге
қатысушы екі жақтың өзара келісімі боынша анықталады. Әдетте,
сыйақыны ай сайын белгілеу тәртібін пайдаланады. Банк тәжірибесінде
көбіне жай сыйақыларды ссуданың шамамен алынған күндері бойынша
белгілеуді қолданады.
5. Сыйақыны төлеудің көзі, қазіргі жағдайда несиелік салымдардың
бағытына қарай әртүрлі болып келеді. Қысқа мерзімді ссудалар
бойынша көлемдер өнімнің өзіндік құнына кірсе, ұзақ мерзімді
ссудалар мен мерзімі өтіп кеткен ссудалар бойынша, шығындар
кәсіпорынның жаңа табысына салық төленіп болған соң жатқызылады.
6. Сыйақыны қазіргі кезде пайдаланудың механизмінің ерекшелігі,
сыйақымен байланысты банктің кірістері мен шығыстары оның
материалдық мүдделерімен тікелей байланысты болып келеді.
Қазіргі жағдайда, экономикадағы нарықтық қатынастардың даму процессі,
соның ішінде несиелік қатынастар саласында, ссуда бойынша сыйақы ролінің
артып отырғандығын дәлелдеп отыр.
Сыйақыны қолдану саясаты ақша-несиелік реттеу құралдарының маңызды
құрамды бөлігі болуымен қатар, несиелік қатынастарды басқарудың
экономикалық тәсілі ретінде де ролі арта түсуде.
Ссудалық сыйақыны қолдану механизмі, бір жағынан алғанда, тауарлы
өндірістің экономикалық категориясы ретіндегі сыйақының мәнімен анықталса,
екінші жағынан банктің жүргізетін сыйақылық саясатына байланысты болып
келеді. Біздің елімізде банктік сыйақыны қолдану тәжірибесі, жалпы
қалыптасқан шаруашылық механизміне байланысты құрылып, мемлекеттің сыйақы
көлемін белгілеу саясатының мазмұнына қарай бейімделіп келген болатын.
Қарыздарды беру жекелеген қарыздық дербес шоттар бойынша
жүргізіледі. Ол шоттар несиенің бағытталуы бойынша ашылады. Мұнда өнімді
сатудан түскен түсім мен басқа да түсімдер есеп айырысу шотына аударылады.
Қарыз ақшалай қаражат жоқ кезінде тауарлы-материалдық құндылықтар,
көрсетілген қызмет үшін ақшалай-есептік құжаттарды төлеуге, сондай-ақ
қолданылмаған қарыз қалдығы мөлшерінде чектік кітапшаны және аккредитивтер
ашу үшін беріледі.

2.3 Қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргізу

Коммерциялық банктердің үшінші қызметі - қолма-қолсыз есеп айырысуды
ұйымдастыру және жүргізу. Ол банктердің клиенттерге көрсеткен қызметтеріне
немесе банктің комиссиондық операцияларына байланысты [26, 314 б].
Берілген қызметтің орындалуы, ең алдымен, банктік шоттарда
шаруашылықтың, мемлекет пен халықтың бос ақшалай қаражаттарын шоғырландыру
және сақтаумен байланысты. Коммерциялық банктер әр түрлі шоттар ашады: есеп
айырысу, ағымдық, дербес, депозиттік, контокорренттік және т.б.
Бұндай шоттар заңды және жеке тұлғалар үшін ашылады. Клиенттер
тапсырмасы бойынша банк қызметкерлері сәйкес төлем құжаттары негізінде
клиент шотына төлем құжаттарында көрсетілген соманы есепейді немесе
шегереді. Қолма-қолсыз есеп айырысу - бұл банктік айналым ақшаларының
қозғалысы, яғни ақшалай қаражаттар сомасын шаруашылық органдарының шот
бойынша (олармен міндеттемелерін төлемдер бойынша орындау тәртібіне сәйкес)
жазба түріндегі аударымдары.
Қолма-қолсыз есеп айырысудың кең таралуы, қолма-қол ақшаның айналу
аясын шектеуге, ақша белгілерін жасауға, сақтауға және есептеуге кеткен
шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. Қолма-қолсыз есеп айрысудың тиімді
формаларын енгізу төлемдердің жылдамдығына, есеп айырысуда ақшалай
қаражаттарының айналымдығына көмектеседі, соңында ақшалардың банктік
айналымын тездетеді. Қолма-қолсыз есеп айырысу зат алмасуда халық
шаруашылығы шаруашылық байланыстарда делдал болады және олардың нақтылығы
мен үздіксіздігі жалпы экономиканың тиімділігіне байланысты болады. Қолма-
қолсыз есеп айырысулардың мәні мынады, олар шаруашылық органдарының
қорларының айналымына және шаруашылық мәселелердің аяқталуына көмектеседі.
Қолма-қолсыз есеп айырысу - бұл есеп айырысудың формасы мен
әдістерінің, оларды жүргізу принциптерінің, оларға қойылған талаптардың
жиынтығы. Есеп айырысудың принципі анағұрлым тұрақты, өзгермейтін болып
келеді. Есеп айырысуға қойылатын талаптар экономиканы басқрау әдістерінің
дамуы мен жаңғыруына байланысты өзгеріп отырады. Ал есеп айырысу формасы
мен әдістері осы талаптарға сай болып, олардың өзгерістеріне бейімделіп
отыруы керек.
Барлық коммерциялық банктер халықтар мен шаруашылық органдарды
несиелеу процесінде қолма-қолсыз ақша айналымы төлем құралдарын
эмиссиялайды, ал олар (шаруашылық органдар мен халықтар) өз кезегінде өз
қаражаттарын сол банкідегі шоттарда ұстайды. Банк арқылы өтетін қолма-
қолсыз есеп айырысу оның ресурстарын көбейте отырып, есеп айырысудағы бос
ақша қаражаттары экономиканы және халықты несиелендіру қажеттіліктеріне
шоғырландыруға мүмкіндік береді.
Қолма-қолсыз есеп айырысу шаруашылық огандардың өзара бақылауына
және банктердің өндіріс процесіне, тауар айналымына белсенді қатысып, әсер
етуіне мүмкіндік береді. Банк шаруашылық органдарының төлем тәртібін, ол
төлемдерді уақытында төлеуін мұқият бақылайды және төлемеудің себептерін
талдайды. Төлем тәртібін бұзғаны, оны уақытында төлемегені үшін банк
экономикалық санкиялар қолданады.
Қажет жағдайда шаруашылық орган банктен уақытша несие ретінде
қаржылық көмек алып, пайда болған талаптар бойынша төлемсіздік мөлшерін
азайта алады.
Қатысушыларға байланысты есеп айырысу операциялары екі топқа
бөлінеді: клиенттік есеп айырысу операциялары (қатысушылары клиент пен
банктер) және банкаралық есеп айырысулар (қатысушылары тек банктер). Есеп
айырысудың формалары мен ерекшеліктері негізінде банктердің келесі есеп
айырысуларын айтуға болады: аударымдық, инкассалық, аккредитивтік және
клирингтік.
Есеп айырысу кезінде келесі төлем құралдары қолданылады: төлем
тапсырмалары, чектер, вексельдер, аккредитивтер, пластикалық карточкалар,
жирочектер (тапсырмалар).
Қазақстан Республикасында банкаралық және халық шаруашылығындағы
есеп айырысу жүйесінің негізгі ұйымдастырушысы Ұлттық банк. Ол мынандай
қызметтерді орындайды:
• қолма-қолсыз және қолма-қол ақша айналым ауқымдарында, қолма-
қолсыз және қолма-қол ақша эмиссиясының мөлшеріне бақылау
жүргізу;
• барлық коммерциялық банктер үшін (маманданғандарды қоса)
біртұтас әдістемелік негізде біріңғай мемлекеттік есеп айырысу
орталығы болу;
• есеп айырысудың, есеп берудің, есепке алу мен жүргізудің
ережелерін жасау және оларды унификациялау.
Қолма-қолсыз жолмен есеп айырысу жүйесінің ұйымдастырылуы біртұтас
негізгі қағидалар және келесідей операциялар арқылы жасалған: қаражаттарды
бір шоттан екінші шотқа дебеттік аударымдар (чектер), бір шоттан екінші
шотқа кредиттік аударымдар (жироесеп айырысулар). Чектер (көбінесе) бір
реттік мәмілелерде қолданылады, жироесеп айырысу - тұрақты және мерзім
сайын қайталанып тұтатын мәмілелерде қолданылады.
Банкаралық есеп айырысу жүйесін ұйымдастырудың негізгі принципі -
бұл дербес екі кіші жүйені қалыптастыру болып табылады:
• коммерциялық банктер арасында тікелей есеп айырысуды;
• Ұлттық банктің ЕКО-да ашылған корреспонденттік шоттар жүйесі
арқылы банк аралық есеп айырысуды.
Коммерциялық банк өздерінің ведомстволық мекемелер арасындағы есеп
айрысу формасын өздері анықтауға құқылы, ал қолма-қолсы есеп айырысу жүйесі
банктер мен клиенттеріне белгілі бір есеп айырысу операциясын жүзеге
асыруды таңдауға мүмкіндік береді.

2.4 Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі

Инвестиция дегеніміз - бұл халық шаруашылығына мемлекет ішінде және
шетелде, оны қайта құру және кеңейту, сол сияқты пайда алу мақсатында ұзақ
мерзімді қаражат бөлу. Тікелей инвестиция - бұл қаражаттарды тікелей
өндіріске, құрал-жабдықтарды сатып алу және әлеуметтік, өндірістік
сипаттағы объектілерді салуға жұмсалады. Портфельдік инвестициялар бағалы
қағаздарды сатып алу арқылы және ұзақ мерзімдік банк несиелерін беру арқылы
жүзеге асады. Жеке, мемлекеттік, шетелдік инвестициялар инвестициялық
заңдармен реттеледі, ол заңдарға жеке шаруашылық бөлімшелердің, банктердің
инвестициялық іс-әрекеті тәртібі ережелері анықталады және инвестор
құқықтары қорғалады.
Қазақстанда, заңға сәйкес, инвестиция деп, кәсіпкерлік іс-әрекет
және басқада пайда әкелетін іс-әрекет объектілеріне салынатын ақша
қаражаттары мен бағалы қағаздарды айтады. Инвестициялық қызметтің
қатысушылары - жеке және заңды тұлғалар, мемлекет және сол сияқты шетелдік
инвесторлар бола алады. Берілген жағдайдағы әңгіме коммерциялық банктердің
инвестициялық қызметіне қатысты [26, 319 б].
Әдетте банктердің инвестициялық қызметі деп, ақша қаражаттарын
банктердің өздерінің бастамашылығымен табыс алу мақсатында, белгілі бір
мерзіміне ақшалай қаражаттар салу. Тар мағынада банктердің инвестициялық
қызметі деп, банктердің салыстырмалы ұзақ мерзім ішінде қызмет ететін
бағалы қағаздарға ақша қаражаттарын салу. Инвестицяның қарыздан бірқатар
айырмашылығы бар. Біріншіден, қарыздар салыстырмалы қысқа мерзімде
қайтарымдылық шартымен қолданылады, ал инвестиция салынған ақша иесіне
қайтпас бұрын, салыстырмалы ұзақ мерзімде ақша қаражаттарының ағынын
қамтамасыз ету мақсатында жасалады. Екіншіден, несиелеу кезінде
бастамашылық қарыз алушыдан болған, ал инвестиция кезінде - несие берушіден
(банктен) болады. Үшіншіден, несиелік мәміле нақты несие беруші мен қарыз
алушы арасында жасалады, ал инвестициялау нарықта міндетті қызметті
қарастырады.
Коммерциялық банктің инвестициялық қызметінің мақсаты -
қаражаттардың сақталуын қамтамасыз ету, диверсификация, кіріс және
өтімділік. Көбінесе банктардың инвестициясы деп кіріс алу мерзіміне
банктердің өздерінің бастамасымен ақшалай қаражаттарды салу ретінде
түсініледі. Тар шеңберде банктердің инвестициялық қызметіне салыстырмалы
ұзақ уақыт қызмет атқаратын құнды қағаздарға қаражат салу түсініледі. Осы
қызметтерді атқара отырып банктер өндірістік мақсаттарға жинақтарды
бағыттаушы канал болып есептеледі.
Бағалы қағаздар - бұл арнайы түрде рәсімделген қаржылық құжаттар,
оларда көрсетілген құқықты жүзеге асыру үшін сол бағалы қағаздарды ұсыну
қажет. Олар қорлық (акциялар, облигациялар) және коммерциялық болады
(вексельдер, чектер).
Қорлық бағалы қағаздар, әдетте эмиссияның массалық сипатымен
ерекшеленед, олар өте көп мөлшерде эмиссияланады және акционерлік немесе
облигациялық қорда белгілі бір үлеске ие екенін растайды.
Олар негізгі және көмекші болып бөлінеді. Негізгі қорлық бағалы
қағаздар негізгі мүліктік құқық немесе талапқа негізделген (акциялар,
облигациялар), ал көмекші бағалы қағаздар қосымша құқықтар мен талаптарды
білдіреді (купондар, талондар).
Соңғыларына пайыз немесе дивиденд түрінде табыс алу құқын беретін
купондар - белгілі бір бағалы қағаздардың сатылу құқын беретін купондар
жатады. Олар нарықта айналысқа түсе алады. Талондар купондарды алу құқын
береді.
Олар өздерінің айналысқа қатысуының ерекшеліктерімен нарықтық және
нарықтық емас болып бөлінеді. Біріншісі нарықта еркін айналады, яғни
биржалық немесе биржалық емес айналым шеңберінде еркін сатып алынып, еркін
сатылады және эмитентке мерзімі жетпей қайтарылмайды. Екіншілерінің
керісінше, екінші ретті айналымы (яғни биржада және тысқары жүруі)
болмайды, бірақ мерзімі бітпей эмитентке қайтарылуы мүмкін.
Бағалы қағаздар иелерінің құқықтары ерекшеліктерімен байланысты
мәлімдеуші, ордерлік және атаулы болып бөлінеді.
Мәлімдеуші бағалы қағаздар - бұл мәлімдеуші чектер, акциялар,
облигациялар, салымдық анықтамалары, қоймалық анықтамалар және т.б. оларды
сату және иесінің құқықтарын растауы үшін тек мәлімдеу керек.
Ордерлік бағалы қағаздар - оларды тұстаушылардың құқықтары сол
қағаздың мәлімдеушісімен және сол сияқты аударып жазу белгілерінің
сәйкестігімен расталады.
Атаулы бағалы қағазда ұстаушының аты міндетті болады.
Қаржылық бағалы қағаздар мемлекеттік және мемлекеттік емес
субъектілермен эмиссияланады.
Мемлекеттік бағалы қағаздарға қазыналық вексельдер, қазыналық
бондар, қазыналық міндеттемелер жатады. Мемлекеттік еместерге акциялар,
облигациялар, қысқа мерзімді міндеттемелер депозиттік сертификаттар жатады.
Бағалы қағаздармен операцлялар жүргізуде коммерциялық банктерде
мынандай құрылымдар ұйымдастырылады: ірілерінде - департамент немесе
басқарма, орташалары мен кішілерінде - инвестициялық немесе қор бөлімдері.
Олар банктің инвестициялық саясатын банк есебінен немесе клиент тапсырмасы
бойынша жүргізеді, сол сияқты кәсіпорындардың, ұйымдардың, ведомстволардың
бағалы қағаздарын шығарып сата алады, клиенттің бағалы қағаздар портфелін
сәйкес ақыға сақтап, басқарады.
Банктердің бағалы қағаздарымен операциялары қорлық, коммерциялық,
эмиссиондық, саудалық, сенімділік, кепілдік, гарантиялық түрде болады.
Қазіргі уақытта қарыздық міндеттемелер нарығының дамуына жақсы
жағдай жасалған. Бірақ, бұл депозиттік және жинақ сертификаттарына,
вексельдерге қарағанда, облигацияларға анағұрлым аз қатысты. Себебі
облигацияларды шығару банктермен қарыздық міндеттемелерді шығарумен
салыстырғанда заңмен қатаңырақ бақыланады.
Ал депозиттік және жинақ сертификаттарының нарғы жеткілікті мөлшерде
ауқымды және бәсекелес болып табылады. бірақ сертификаттарының екінші
реттік айналысы іс жүзінде дамысада, алғашқы орналдастыру шегінде олар
орташа табысты тұрақты бағалы қағаз ретінде үнемі сұраныста болады және
сатып алушы үшін біршама қолайлы.
Банктердің үлкен қызығушылығы вексель айналысымен байланысты.
Банктік вексель ақша сертификаттарының барлық қасиеттеріне ие. Оның
артықшылығы - ол тауарлар мен көрсетілген қызметтер үшін төлем құралы
ретінде пайдаланылады.
Коммерциялық банктер пайда табу үшін басқа эмитенттердің бағалы
қағаздарымен сауда-саттық операцияларын жүргізеді. Берілген операциялар
бірнеше қызметтерді атқара алады: олар өтімділіг жоғары табысты активтерді
қалыптастыру құралы бола алады. Бұл операциялардың басқаша тағайындалуы -
алыпсатарлық табыс алу. Бағалы қағаздар нарығының конъюнктурасы
алыпсатарлық операциялар үшін қолайлы болып келеді. Банктер комиссиондық
төлем ақы үшін бағалы қағаздарды сақтайды, олардың есебін жүргізеді және
бағалы қағаздармен басқа да депозиттік қызметтерді көрсетеді.

3 БАНК ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУЫ

3.1 Банк қызметтері нарығындағы банктердің үлесін анықтау

Тауар мен қызметтер нарығын талдаған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.