Кезекті айналым қаражаттарын анықтау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе бөлім
ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Кәсіпорынның негізгі және айналым капиталы
2.2. Айналым капиталының мәні және құрылымы
2.3. Қаражаттың ауыспалы айналымы
2.4. Кезекті айналым қаражаттарын анықтау
2.5. Айналым қаражаттарын қалыптастыру көздері
2.6. Негізгі капиталдың мәні, оның құрамы
2.7. Амортизациялық аударым жарнасы
2.8. Негізгі қорларды пайдаланудың тиімділігі

ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

І. Кіріспе бөлім

Өндірістік қорлар еліміздің ұлттық байлығының аса маңызды бөлігін
құрайды. Негізгі өндіріс қоры (капиталы) – ұзақ жылдар бойы өндіріс
саласында жұмыс істейтін, материалдық игіліктерді өндіруге қатысып, өзінің
заттай түрін сақтайтын, бірте – бірте тозатын және өзінің құнын өндірілетін
жаңа өнімге тозу мөлшеріне қарай амортизациялық жарна түрінде аударатын
өндіріс құралдарын айтамыз.
Кәсіпорынның өндіріс қоры үнемі қозғалыста болып, айналымда болады.
Олар өндіріс шеңберінен, айналым өндірісіне, ал одан қайтып келесі өндіріс
шеңберіне оралады.
Қордың әр түрлі элементтері айналымда болуы бірдей емес. Міне, осындай
жағдайға байланысты өндіріс шеңберінде болған қорлар немесе өндірістік
қорлар негзгі және айналым болып бөлінеді.
Өндірістік қатысу нәтижесінден негзгі өндірістік және өндірістік емес
болып екіге бөлінеді.и
Негізгі өндіріс қоры – бұл қор өндіріс үрдісіне тікелей қатысатын
машина күштері мен жабдықтар немесе оның іске асуына жағдай туғызатын,
өндірістік корпусы, тасымалдау көлігі, сақтау және қойма бөлімдері кіреді.
Негізгі қормен бірге өндіріс үрдісіне тікелей қатыспайтын (кәсіпорын
балансындағы жұмысшыларға қызмет ететін объектілер) — өндірістік емес
қорларға жатады. Бұл негізінен, кәсіпорындағы әлеуметтік кұрылымға кіретін
— тұрғын үй қоры, мәдени — тұрмыстық қызметке арналған ғимараттар мен
құрылыстар, спорттық құрылыстар, денсаулық сақтау объектілері, бала-бақша,
мектеп т.б. объектілер кіреді. Өндіріс үрдісінде және табиғи заттай
белгісімен барлық негізгі өндіріс қоры төмендегідей болып бөлінеді:
1. Өндіріс ғимаратгары
2. Ірі құрылыстар
3. Беріліс қондырғылар
4. Күш машиналары мен жабдықтар
5. Жұмыс машиналары және жабдықтар
6. Өлшеуіш жэне реттеуші приборлардың барлық түрлері, зертханалық
жабдықтар
7. Шаруашылық және өндіріс инвентарлары
8. Инструменттер, аспаптар
9. Көлік машиналары
10. Басқадай негізгі қорлар түрлері.
Әрбір топтағы негізгі өндіріс қорының құндарының жалпы өндіріс қорына
үлес салмағын (%) өндірістегі кұрылымын көрсетеді. Негізгі өндіріс қорының
құрылымы салаларда, бірлестіктерде және кәсіпорындарында өзінің қолдануына,
бағытына, көлеміне қарай әртүрлі болады.
Негізгі өндіріс қорының кейбір бөлігі үйлер, ғимараттар, машиналар мен
жабдықтар, өндіріс және шаруашылық құралдары өнім өндірісіне тікелей
қатыспауы мүмкін - ол тек еңбек тіршілігіне, өндірістің технологиялық
үрдісін дамытуына көмектеседі. Мұндай негізгі өндіріс қорының бөлігін —
енжарлы бөлігі дейді. Ал, беріліліс қондырғылар, ішкі зауыт көліктері,
әсіресе өнім өндірудегі машиналар мен жабдықтар, яғни негізгі өндіріс
қордың белгілі бөлігі өндіріс бөлімшелерінде өнім өндіруде шешуші рөл
атқаратын өндіріс қорларын - белсенді бөлігіне жатқызады.
Өндірісте негізгі қордың белсенді бөлігінің құны арқылы кәсіпорынның
мүмкіндігіне қарай дамыған сайын қордың тиімділік көрсеткіштері жоғарлап,
кәсіпорынның техникалық деңгейі және қуаттылығы артады.
Негізгі өндіріс қорын есепке алғанда және жоспарлағанда, сонымен бірге
негізгі өндіріс қорының өндіріс қуаттылығын анықтағанда табиғи және құн
(ақшадай) түрдегі көрсеткіштері қолданылады.
Жұмыс істеп тұрған негізгі қорлар бухгалтерлік есепте олардың
баланстық құны бойынша көрсетіледі.
Негізгі өндіріс қорлары темендегідей бағаланады:
* бастапқы құны бойынша, оған қорға ие болғандағы құны, оны жеткізу және
құрастырып орналастыру шығындары кіреді;
* қалпына келтіру құны бойынша, яғни оған негізгі қорларды қайта бағалау
нәтижесіндегі құны жатады;
* қалдық кұны бойынша, яғни бастапқы құнының немесе қалпына келтірілген
кұнның тозу құнының айырмашылығымен анықталады.

2.1 Кәсіпорынның негізгі және айналым капиталы

Кәсіпорындарды құру және олардың құрылымдық бөлімшелерінің негізіне
өндірістік процестер жатады. Өнімді өндірумен байланысты кез келген
техинологияқ процес түрлі операциялар көлемін, оның ішінде негізгі,
қосымша, қызмет көрсету, басқару және т.б. жұмыстарын іске асырады.
Дайын өнімді жасауда жоғарыда көрсетілген операциялардың рөлі түрліше.
Өнімді қалыптастыру негізгі өндірістік процостердің кезінде шығады, ал
басқа процесте оны жасауға тек ықпал етеді. Мұның барлығы тиісті
бөлімшелерді қалыптастырудың негізі болып табылады.
Айтылғандарды есепке алсақ, өндірістік бөлімшелер өнімді өндірудегі
жалпы технологиялық процестердегі олардың өзара байланысы кәсіпорынның
өндірістік құрылымын құрайды. Құрылым кәсіпорынның дамуы мен жұмыс істеуін
қамтамасыз ететін элементтердің іс-әрекетін тұлғалайды.
Кәсіпорын құрылымы өндірістік және ұйымдық болып бөлінеді. Өндірістік
бұл негізгі және көмекші цехтар және учаскелердің құрамы мен мөлшері.
Өндірістің құрылымына ықпал ететін негізгі факторлар мыналар болып
табылады:
• шығарылатын өнімнің және оның номенклатурасының сипаттамасы;
• өндірістің ауқымы;
• кооперациялау деңгейі
Шығарылатын өнімнің сипаты және оны дайындаудың тәсілі шешуші дәрежеде
цехтардың құрамын, олардың мөлшерін, жүк айналымын және зауыт аймағының
шамасын анықтайды. Өндірісті ұйымдастыруда маңызды жағдай болып табылатын
кейбір бұйымдардың түрлері түрлі көлемде шығарылады. Шығарылатын өнім көп
болса, сонша кәміл технологиясы, және ұйымдық әдістер қолданылуы мүмкін.
Кооперациялаудың деңгейі де сол сияқты кәсіпорынның құрамына елеулі түрде
ықпал етеді: ол қалай жоғары болса, солай ол қарапайым.
Ұйымдық-техникалық факторлардың жетекші тұрғын кәсіпорындардың кейбір
бөлімшелерінің және олардың жалпы құрылымдарын қалыптастыруға ықпал ететін
өндіріс үлгілері бой көрсетеді Өндіріс үлгілері жұмыс орнының саны мен
ондағы орындалатын операциялары арасындағы арақатынастар мен есептелінетін
көрсеткіштер арқылы анықталады.
Кәсіпорындардың ұйымдық құрылымы — бұл құрамы және оның ұйымдық бірлік
мөлшері (жұмыс орны, бөлім, қызмет), олардың арақатынасы және тұрғызу
нысаны. Ұйымдық бірлік егер де олардың мөлшері көлеміне және межелеген
міндетіне сай келетіндей болса тиімді жұмыс істей алады. Әрбір құрылым
деңгейлес және сатылы болып бөлінеді, басқаша айтқанда ұйымдық құрылымды
еңбек бөлінісінің деңгейлестік және сатылы болып ажыратылады.
Еңбек бөлінісінің деңгейлестік шекарасы басқару шының өз ісінің
саласында тиімді басқару мүмкіншілігіі анықтайды (басқарушының тіікелей
қарамағындағы бағынушылардың ең жоғарғы саны). Сатылы еңбек бөлінісі
басқарушылық шешімін дайындаудағы сатылы бейнесі саласындағы іс-әрекетін
құрайды.
Өндірістің ауқымы, технологиялық процестердің ерекшелігі, мамандандыру
деңгейі, бөлімшелердің құрамы мен саны кәсіпорындардың түрлі өндірістік
құрылымдарын туғызады. Өнеркәсіп кәсіпорындары бөлімшелерінің негізгі
құрылымдары цехтар болып табылады. Алайда кейбір зауыттарды цехтар
өндіріспен ауыстырылады. Мұндай өндірістер бірнеше цехтар негізінде
құрылады.
Өндіріс немесе цех кәсіпорынның ұйымдық, мүліктік оқшауланған
құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Онда дайын өнімнің бір бөлігін
дайындайды немесе өндіріс процесін орындайды. Цех — бұл белгілі бір
бейнелерді пайдаланатын кәсіпорынның оқшауланған бөлімшесі.
Кәсіпорындардың цехтар, учаскелер және басқа да буындары арасындағы
өзара қарым-қатынасы, атап айтқанда, шикізаттар, материалдар, жартылай
фабрикаттар және қызмет көрсетуде цехтар, бөлімдер ережелерімен, сол сияқты
кәсіпорынның бекіткен ережесіне сай нормативтік құжаттармен реттеледі.

2.2. Айналым капиталының мәні және құрылымы

Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт —
қолда бар айналым қаражаттарының (айналым капиталы) болуы. Айналым
қаражаттары — бұл өндірістік айналым қорларын құру, пайдалану және үздіксіз
өндірістік процестер мен өнімді өткізуді қамтамасыз ету үшін авансылаудың
ақшалай қаражаттарының жиынтығы. Айналым қаражаттарының мәні — ұдайы
өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық
рөлімен анықталады. Айналым қаражаттары өндірістік процеске бірнеше рет
қатысатын негізгі қорларға қарағандағы айырмашылығы, ол тек бір ғана
өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз
өзінің құнын тікелей дайын өнімге апарады.
Айналым қаражаттарының құрылымы деп барлық жиынтығындағы олардың бөлек
элементтерінің арақатынасын атайды. Кәсіпорындарындағы айналым
қаражаттарының құрылымына талдау жасау және оны жетік білу маңызды
мәселелерінің бірі болып саналады. Себебі, белгілі бір шамада қаржы жағдайы
кәсіпорын қызметінің не ол, не бұл мезетін сипаттайды. Мысалы, дебиторлық
берешек үлесінің шамадан тыс артуы, қоймадағы дайын өнімдер аяқталмаған
өндіріс, кәсіпорынның қаржы жағдайының нашарлағанын білдіреді. Дебиторлық
берешек осы кәсіпорындағы айналымынан оқшауландырылған қаражатты және
оларды дебиторлық пайдалануын өзінің айналымындағы борышкерлерді
сипаттайды. Аяқталмаған өндіріс үлесінің артуы, қоймадағы дайын өнімдер
айналымындағы айналым қаражатының оқшауланғанын, сату мөлшерінің, сонымен
бірге пайданың да азаюын көрсетеді. Сондықтан, кәсіпорындарда айналым
қаражатының құрылымын оңтайландыру және олардың айналымын арттыру басты
мақсатқа айналғаны жөн. Кәсіпорындарда айналым қаражаттарының дұрыстығы
тұрақсыз және көптеген себептердің ықпалымен өзгеріп те отырады. Әрбір
нақты кәсіпорында айналым қаражатының шамасы, олардың құрамы мен құрылымы
өндірістік сипаты мен күрделілігіне, өндіріс кезеңінің ұзақтығына, оларды
жеткізу жағдайына және т.б. байланысты болады.
Түрлі салаларда айналым қорларының үлес салмағы кәсіпорындардың
өндіріс қорларының құрамында әр түрлі. Мысалы, ауыр өндіріс
кәсіпорындарында жеңіл өндіріс кәсіпорындарына қарағанда ол төмен.
Кәсіпорындарда айналым қаржыларын ұйымдастыру мыналардан тұрады: айналым
қаржыларының
қажеттілігін анықтау және олардың құрамы мен құрылымын, қалыптастырудың
көздерін табу және оларды реттеу, айналым қаражаттарын басқару және т.б.
Өндіріс тиімділігін арттырудың елеулі резервтері құрамына шикізат пен
негізгі материалдар, отын, қосалқы материалдар, тез тозатын аспаптар және
басқа да еңбек заттары кіретін айналым қорларын орынды пайдаланудың
есебінен өндіріс шығындарын одан әрі төмендетуден табылады.
Өндірістің нәтажелілігін арттыру жөніндегі шараларды белгілеген кезде
кәсіпорындардың өндіріс процесінің маңызды заттың элементі болып табылатын
өндірістік айналым қорларын тиімді пайдалануға кәсіпорын ұжымдарының
айрықша назар аударғаны жөн.

2.3. Қаражаттың ауыспалы айналымы

Айналым қаржылар үнемі қозғалыста болады. Бір өндірістік кезең
аралығында олар үш сатыдан (өзінің нысанын өзгертіп) тұратын ауыспалы
айналым жасайды. Бірінші сатыда кәсіпорын ақша қаражаттарын еңбек заттарын
(айналым қорларын) сатып алу үшін шарттарды төлеуге жұмсайды. Бұл сатыдан
айналым қорлары айналыс аясынан өндіріс саласына өтеді.
Екінші сатыда алынған айналым қорлары өндіріс процесіне тікелей өтіп,
әуелде өндіріс босалқы қорларына және шала фабрикаттарға, содан соң
аяқталған өндіріс процесі — дайын өнімге (тауар нысанына) айналады.
Үшінші сатыда дайын өнім сатылады, нәтижесінде айналым қорлары өндіріс
саласынан айналыс аясына, қайтадан ақшалай нысанына келеді. Бұл қаржылар
жаңадан еңбек құралдарын алуға жұмсалып, жаңа ауыспалы айналымға шығады.
Бірақ, айналым қорлары бірінші сатыдан екінші сатыға жүйелі түрде өтеді
дегенді білдірмейді. Керісінше, олар бір мезгілде айналымның барлық үш
сатысында да белгілі орында болады. Бір нәрсенің әрбір мезеті сатып
алынады, өндіріледі, сатылады және қайтадан сатып алынады. Нақ осы жағдай
өндірістің үздіксіздігін, тоқтаусыздығын және өндірілген өнімдерді сатуды
қамтамасыз етеді. Сонымен, бұдан ескеретін жай — әрбір сатыдағы айналым
қаражаттарының тұрған уақыты бірдей емес. Ол өнімнің тұтынушылық,
технологиялық және оны өндіру және сату ерекшеліктеріне байланысты.

Шаруашылықты жүргізудегі нарықтың жүйе жағдайында кәсіпорын
экономикасын дамытуда оны айналым қаражаттармен оңтайлы қамтамасыз етудің
төтенше маңызы бар.
Айналым қаражаттарының айналымдылығын сипаттайтын бірнеше көрсеткіштер
болады. Олардың ішіндегі ең қарапайымы — айналым қаражатының
айналымдылығының коэффициенті.
Егер де өткізуден алынған түсім бір жылға есептелгенде, онда айналым
қаражатының орташа қалдығы да сол жылға алынады.

2.4. Кезекті айналым қаражаттарын анықтау

Айналым капиталын тиімді пайдалану көпшілігінде олардың қажеттілігін
дұрыс анықтау болып табылады. Себебі, өндірістің осы көлемінде жоспарланған
пайданы ең төменгі мөлшердегі шығынмен табуға үлкен ықпалын тигізеді.
Айналым қаражатының төмендетілген мөлшері кәсіпорынның тұрақсыз қаржы
жағдайына, өндіріс процесінің іркілісіне әкеліп соғады. Осының салдарынан
өндірістің көлемі мен пайдасы төмендейді. Осы кезекте айналым қаражатының
көтеріңкі мөлшері кәсшорынның өндірісті ұлғайту үшін күрделі қаржы шығынын
жұмсау мүмкіндігі төмендейді.
Кәсіпорында айналым қаражатының қажеттілігін анықтау кәсіпорынның
өндіріс жоспары және өндіріс шығынының сметасымен үйлестіру керек. Мұнда
қажетті мөлшерде өнімнің нақтылы түрлерін және оларды белгші мерзімде
шығаруды негіздеу қажет. Кәсіпорынның жеке айналым қаражатының қажеттілігін
есептеген кезде мыналарды еске алған жөн. Жеке айналым қаражаттары
өндірістік бағдарламаны орындауда тек негізгі өндірістік қажеттілікті өтеу
ғана емес, сонымен қатар, кәсіпорынның негізгі қызметіне жатпайтын қосалқы
және көмекші өндірістер, тұрғын үй, коммуналдық және т.б. шаруашылықтар
және дербес баланста тұрмайтындар да өтелуі қажет.
Тауар өткізу, қоймадағы дайын өнімдердің қорлануы жөніндегі
мәселелерді жеткілікті, терең пысықтауы төмен болуы мүмкін. Бірақ та, кез
келген жағдайда алдағы кезде межеленген сату болжамы болуы керек. Олай
болмаған күнде шығарылған өнімдер қоймада ұзақ жатып қалады жөне ақшалай
қаржыларының едәуір бөлігі айналымнан оқшауланады, сөйтіп кәсіпорынның
қаржы жағдайының орнықтылығына әсер етіп, оның банкротқа ұшырауы мүмкін.

2.5. Айналым қаражаттарын қалыптастыру көздері

Әуелі кәсіпорын құрылғанда айналым қаражаттары жарғылық қордың бір
бөлігі ретінде қалыптасады (капитал). Олар тауарлық өнімдерді өндіруге
байланысты өндірістік босалқы қорларды сатып алу үшін жұмсалады. Дайын өнім
қоймаға түседі, содан соң тұтынушыларға жіберіледі Оның төлеуге дейінгі
мезетінде өндіруші ақша қаражаты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.