Шығындардың эканомикалық элементері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Кәсіп орындардың шығындары және олардың түрлері.

Кәсіпорынның шығаратын тауарларының мөлшерін рынокқа ұсынуы, оны өндіруге
кететін шығындарына және сол тауарлардың рынокқа сатылатын бағаларна
тікелей байланысты болады. Бұдан шығатын қорытынды тауарларды өндіру және
оны сатуға кететін шығындарды білу кәсіпорынның шаруашылқ жүргізудегі
тиімділігінің басты жағының бірі болып саналады.
Шығындар-бұл кәсіпорын көзінің өндіретін және комерциалық қызметін іске
асыру үшін өндіріс факторларының ақшалай түріндегі шығындары. Өндіріс
процесіндегі айқын шек қоятын шығындар және олардың манызы мен практикалық
қызметін анықтайтын межесі болып табылады. Кәсіп орын шығындары өндірістік
белгісіне қарай үш түрге бөлінеді.
- Өзіндік құн құрайтын өнімдерді өндіру және сатуға кететін шығындар.
Бұл капиталдын ауыспалы айналымы арқылы сатудан түскен ақшалай түсімді
жабатын ағымдағы шығындар.
- Өндірісті ұлғайтуға және жанартуға кететін шығындар. Әдеттегідей, жаңа
немесе жанғыратын өнімге жұмсалатын бір жолғы ірі күрделі қаржы
шығындары.
- Өндірістін әлеуметтік-мәдени, тұрғын үй, тұрмыстық қызмет көрсету және
осыған ұқсас басқа да мұқтаждарға кететін шығындар. Олар негізінде
пайданың есебінен бөлінетін арнаулы қорлардан қаржыландырылады.

Сыныптау белгілері. Шығындардың бөлшектенуі.
1. Эканомикалық элементер. Шығындардың эканомикалық элементері.
2. Өзіндік құнның статиялары. Өзіндік құнның калкуляция
3.Техналогиялық процестерге статиалары.
қатыстылығы. Негізгі қосымша.
4. Құрамы. Бір элементік, кешендік.
5.Өнімнің өзіндік құнына қатысудын Тікелей, жанама.
тәсілі. Өндірістік, өндірістен тыс.
6. Өндірістік процестегі рөлі. Өндірістік, өндірістік емес.
7. Мақсатқа сәйкес жұмсау. Жоспарлы, жоспарсыз.
8. Жоспарға қатысу мүмкіншілігі. Тұрақты ауыспалы.
9. Өнімнің көлеміне қатысы. Күнделікті бір жолғы.
10. Шығу мерзімділігі. Аяқталмаған өнімге кететін шығындар,
11. Дайын өнімге қатысы. дайн өнімнің шығындары.

Практикалық манызы болатын ең тұрақты және ауыспалы шығындарға бөлу.
Тұрақты шығындар осы кезендегі уақыт ішіндегі сомасы өнімді өндіру және оны
сатудың мөлшеріне, құрылымына тікелей тәуелді болмайды. Тұрақты шығындарға
жататындар: міндетті зайымдық ақылар, есепті төлемдер, ғимараттар және
жабдықтардың амортизациясы, сақтандыру жарналары және т. б.
Ауыспалы шығындар- бұл осы кездегі уақытта өнімді өндірудің мөлшеріне
және сатылуына тәуелді болмайтын шығындар. Мысалы: еңбекақы шығындары, шикі
заттар, отын, энергия көлік қызметі және т. б. Тұрақты және ауыспалы
шығындардың арасындағы айырмашылықтң елеулі манызы бар. Тұрақты шығындар
керек десе, жалпы алғанда, өндірілмеген өнімге де төленуге тиісті, ал
ауыспалы шығындармен кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерту жолымен басқару
мүмкін.
Шығындар эканомикалық және бухгалтерлік болып ажыратылады. Эканомикалық
шығындар деп кәсіпорынның ресурстарды пайдаланғаны үшін жеткізушілерге
төлейтін төлемдердің барлық түрлерін айтады. Олар екі түрден тұрады: сыртқы
(анық немесе ақшалай) және ішкі (күңгірттік немесе өзінен-өзі түсінікті).
Сыртқы шығындар- бұл ресурстарды жеикізушілерге ақшалай түріндегі
төлемдері: шикізаттар төлемдері, материалдар, отын, еңбекақы, тозуды
есептеу және т. б. Бұл топтағы шығындар бухгалтерлік шығындарға жатады.
Кәсіпорынның ішкі шығындары күңгірт, өзінен-өзі түсінікті сипаттамада
болады. Олар кәсіпорын иелерінің қарамағындағы ресурстарды өндірісте
пайдаланғанын нақтылап көрсетеді: жерді, ғимараттарды, олардың жеке
еңбектері және т. б. Үшін кәсіп орын ресми төлемейді.

Өндірілетін өнімнің өзіндік құны.
Кәсіпорының іс-әрекетіндегі басты көрсеткіштердің бірі- өнімнің өзіндік
құны. Бұл өнімді өндіруге және оны сатудағы ақшалай нысанында көрсетілеті
шығындардың жиынтығы. Сөйтіп, жалпы өндірістік тиімділігін анықтайды.
Өзіндік құнның эканомикалық мазмұны- жұмсалған шығындардың орнын
толтыру және соның себебіне өндірілетін барлық элеиентердегі жай ұдайы
өндірісті, өндірістік қорларды және жұмыс күштерін қамтамасыз ету. Осы
арада, кәсіпорынның өзіндік құның манызды элементері: амортизация,
жұмсалған материалдық ресурстардың құны, еңбекақы- бұл шығындардың басты
статиялары.

Сонымен қатар кәсіпорын бір уақытта басқа да шығындарды іске асырады:
өздерінің қызметкерлеріне сыйлық, банктік несиеге процент төлеу, әлеуметтік
объектілерді ұстау, бюджеттен тыс қорларға аударым жарналарын жасау-бұл
шығындар кәсіпорының қосымша шығындарын құрайды.
Өзіндік құн тиімділіктің мынадай манызды көрсеткіштері: пайда және
пайдалылығының деңгейі мен серпінің анықтайды. Өзіндік құнының манызы оның
орындалу функциаларымен анықталады.
1. Өзіндік құн өнім құнының кең бөлігі болып табылады. Мұның мәнісі,
өнімнің өзіндік құны арқылы өндіріс қаражаттарын жұмсауды қамтамасыз
етеді.
2. Өзіндік құн көтерме сауда бағасын қалыптастырудың негізі болып
табылады, оның есепсіз жүргізілуі бағаның құрылуына негіздеме бола
алмайды.
3. Өзіндік құнының негізінде пайданы, кейбір бұйымдардың пайдалылығын,
яғни оларды шығарудың мақсатқа сай екендігін есептеу.
Кәсіпорынның өзіндік құны, жалпы табысы және пайдасы.
Жалпы табыс.
Материалдық шығындар. Еңбек ақы Пайда
Өндірістің шығындары (өзіндік құн) Таза табыс
Өткізу көлемі.

Бұл айтылғандардан өнімнің өзіндік құнына деген қөзқарасты төмендетуге
болмайтындығын көруге болмайды. Өзіндік құның деңгейіне кәсіпорынға қатысы
бар және қатысы жоқ факторлар ықпал етеді. Мысалы, кәсіпорынға табиғи
жағдайлар, оның ішінде шикізат көздерін және өнім тұтынушыларда
терреториялық қашықтығы, шикізатқа баға деңгейі, отын, жабдықтар,
электроэнергия және көлік тарифтері және т.б.

Өнімнің өзіндік құның төмендету резервтерінің сыныптамасы.

Өзіндік құнды төмендету
резервтері

Пайдалану уақыты Орында пайда болуы бойынша

Ағымдағы Келешектегі

Халық Кәсіпорын
шаруашылығы,
село.

-Нақты еңбекті ұтымды -Өндірістің техникалық
пайдалану деңгейін жақсарту
-Өнімнің материалды -Өндірісті ұйымдастыру
қажетсінуін төмендету және еңбекті жақсарту
-Негізгі қорларды -Өндірілген өнімнің
пайдалануды жақсарту құрылымы мен көлемінің
өзгеруі
-тағы басқа факторлар

Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар екі негізгі белгілермен
топтастырылады.
-шығындардың бастапқы элементерімен;
-пайда болу және міндет жүктеу сипатымен;
Эканомикалық элементердің шығыстарын топтастыру өндіріс шығындар
сметасын дайындағанда қолданылады. Бұл топтастырудың мәні-әрбір шығының
элементі өнімнің өзіндік құнының жиынтығына қосылады. Сонымен, мына төменгі
шығын элементері бөлінеді.
-материалдық шығындар (қайтарылма қалдықтар құрамына шегеру);
-еңбекақыға жұмсалған шығындар;
-әлеуметті сақтандыруға аударым;
-зейнетақы қорына аударым;
-жұмыспен қамтылу қорына аударым;
-амортизация;
-басқа да шығындар;

Өндіріс шығындары төмендеуінің негізгі бағыттары.
Шығындарды жүйелі түрде төмендету- кәсіпорындардың жұмыс істеу
тиімділігін арттырудың негізгі құралы болып табылады. Нарықтық эканомика
жағдайында залалды кәсіпорындарды қаржылай қолдау қағидаға жатпайды.
Ұлттық эканомиканың барлық салаларында өндіріс шығындарын төмендетудің
мына төмендегі негізгі бағыттарын айтуға болады:
-ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану;
-өндіріс және еңбекті ұйымдастыру жетілдіру;
-эканомикалық процестерді мемлекет тарапынан реттеу.
Ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін іске асыру-бұл бір жағынан
өндіріс қуатын, шикізат және материалдар, оның ішінде отын-энергия
ресурстарын көптен-көп пайдалану, ал екінші жағынан тиімді жаңа
машиналарды, жаңа техналогиялық процестерді іске асыру.
Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімді ету –шаруашылықты
жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешуге келгенде басты талап осы болып отыр.
Тек қанша өнім өндірілгендігінің ғана емес, оны өндіруге қанша еңбек
жұмсалғандығының да манызы зор.Мәселенің былайша қойылуы мынаны аңғартады:
шикізат пен териалдарды жұмсай отырып немесе машиналар мен механизідерді
пайдалана отырып, шикізаттардың әрбір бөлігін неғұрлым көп өнім алуға,
әрбір станок пен техналогиялық процестердің түсімін өсіруге, шығындарын
бұйымдардың өзіндік құның төмендетіп, кәсіпорындардың пайдасын көбейтуге,
өндірістің тиімділігін арттыруға жету керек.
Егер кәсіпорын ұжымдарының ішкі шаруашылық резервтерін тауып,
пайдалануының негізгі бағыттарын қорытындылауға талпыныс жасалса, онда
оларды үш топқа бөлуге болады. Өндіріс тиімділігі, біріншіден, негізгі
өндіріс қорлардың пайдалану жақсартудың, екіншіден айналым өндіріс қордарды
неғұрлым тиімді пайдаланудың және үшіншіден қазіргі еңбек шығындарының
нәтижиелігін жақсартудың есебінен артыру.
Өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіруге келсек, онда бұл
процесс ысырапты қысқарту есебімен шығындарды үнемдеумен қатар барлығы да
тәрбие жүзіндегідей болады, яғни нақты еңбектін шығының үнемдеу. Қазіргі
кезде нақты еңбекті үнемдеудін эканомикалық дамуы қоғамды еңбекті
үнемдеумен салыстырғанда едәуір салмақты нәтежие береді. Қазіргі танда
өндірісті ұйымдастырудың жетілдірудің екі негізгі мектебі бар: американдық
және жапондық. Бұл өндірісті материалдық-техникалық жабдықтармен қамтамасыз
ету, оламды эканомикалық жағынан ынталандыру және т. б. көптеген жүйелер.
Өндіріс шығындарын төмендетуде мемлекеттік ғылыми-техникалық прогрес
жөніндегі бағдарламалары мен мемлекеттік стандарттар елеулі орын алады.
Өнімнің өзіндік құнын арзандату- еңбек өнімділігін арттырудың шартқа
айналған объективті бейнесі эканомикалық заң әрекетінің нақты нысаны,
осыған сәйкес өндірістік шығын үнемі кеміп, жанды еңбек үнемі өнімдірек
болып отырады. Өзіндік құнның арзандау көрсеткіштері өндіргіш күштердің
дамуына сәйкес өткен және қазіргі еңбектін үнемделу дәрежесін бейнелейді.
Өзіндік құнды кемітудің басты факторлары:
-Өндірістің техникалық деңгейін көтеру;
-Өндірістің материал, отын, энергия және еңбек сыйымдылықтарын төмендету;
-Басқару және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
-техналогиялық процестерді қуаттылықпен негізгі қорларды пайдалануды
жақсарту т. б.

Қорытынды
-Өндіріс шығыны – бұл кәсіпорынның өндіруге және өнімді сатуға кеткен
барлық шығындардың сомасы, яғни өнімді өндіруге кеткен еңбек шығындарының
(нақты еңбек, өткендегі еңбек ) жиынтығы.
-Кәсіпорынның қызметін айқындайтын эканомикалық көрсеткіштердің жиынтығы
өнімнің өзіндік құны болып табылады.Бұл оның пайдаланылған өндіріс
құралдарының шығының және еңбекке ақы төлеуді қоса есептегенде оның ақшаға
айналдырылған құнының бір бөлігі.
-Өнімнің өзіндік құны белгілі бір өнім өлшемін өндірудің және сатудың
кәсіпорынға қаншаға түсетінін көрсетеді.
-Өндірілген өнімді сатудан түскен қаржының есебінен өзіндік құнның құрамына
кірген, өндірісте тұтынылған элементер шығының орны толтырылады, ал қалған
қаржының бір бөлігі ұлғаймалы өндірісті дамытуға жұмсалады.

Мүлікті және міндеттемелерді түгендеу.
Құжаттаумен алғашқы есепке алу мүліктің нақты қозғалысы мен оның қорлану
көздерінің (міндеттемелерінің) есепте толық көрсетілуін қамтамасыз ете
алмайды. Бухгалтерлік есеппен есеп берудің дұрыстығын қамтамасыз ету
мақсатында ұйымдарда мүліктерге және қаржылық міндеттемелерге түгендеу
жүргізіліп отырады.
-нақты қолда бар мүліктерді анықтау;
- нақты қолда бар мүлікті бухгалтерлік есеп мәләметтерімен салыстыру;
-есепте міндеттемелердің толық көрсетілуін анықтау;
Жалпы кәсіпорындарға мүлікті және қаржылық міндеттемелерді түгендеу
бойынша әдістемелік құралдарға сәйкес кәсіпорындағы түгендеуге жататын
мүліктер дегеніміз- бұл негізгі құралдар, материалдық емес активтер, қаржы
салымдары, өндірістік қорлар, дайын өнімдер, тауарлар, ақшалар мен басқа да
қаржы активтері болып табылады. Ал қаржылық міндеттемелерге – банк
несиелері, зайымдар және тағы басқа кредитолрлық борыштар жатады.
Түгендеуге кәсңпорынның қай жерде тұрғандығына қарамастан барлық мүлік
пен қаржылық міндеттемелері жатады. Сонымен қатар түгендеуге ұйымның
меншігіне жатпайтын, бірақ оның бухгалтерлік есебінде есепте тұрған басқа
да мүліктердің мен өндірістік қорлар (жауапты сақтауда тұрған, жалға
алынған, қайта өңдеуге алынған және басқадай мүліктер), сондай-ақ қандай
бір себептермен есепке алынбай қалған мүліктер жатады.
Түгендеу барысында құжатталмаған фактілер анықталуы мүмкін. Мысалы:
тауарлардың табиғи кемуі, тауарлардың шығынға ұшырау және ұрлану
нәтежиесінде кемуі, өлшеу мен операциаларды ресімдеу кезіндегі жіберілген
қателіктер және тағы басқалар.
Мүліктер мен міндеттемелерге дұрыс және уақытылы түгендеу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.