Шегерімге жатпайтын төлемдер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе

І Тарау. Кәсіпорын рынок жағдайындағы салық төлеуші
1. Түзетілген жылдық жиынтық табыстан алынатын шегерімдер
2. Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру

ІІ. Тарау. Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі салық жүйесінің
әлеуметтік мәні
2.1 Салық салу жүйесі
2.2 Қазақстандағы қазіргі кезде қызмет ететін салық жүйесінің
әлеуметтік салдарлары

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

І. Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Шаруашылық жүргізудің нарықтық типіне өту
елімізде он жылдан астам уақыттан бері жүргізіліп келеді. Ресурстардың
тиімді түрде бөлінуін қамтамасыз ету және экономикалық қызметтерді
мәжбүрлеусіз реттеу сияқты кейбір жетістіктерімен қатар, нарықтық
экономиканың өзіндік кемшіліктері де жоқ емес. Еркін нарықтық экономикадағы
бәсекелестік ешкімді кедей немесе ауқатты деп бөлмейтін, бейтарап
механизм болып табылатындықтан, оның негізінде бөлінген табыстар қоғам үшін
қажетсіз теңсіздіктің туындауына әкеледі. Аталған мәселенің алдын алуда
жүзеге асырылып жатқан әлеуметтік шараларға қарамастан халықтың әл -
ауқаты, өмір сүру деңгейі турасындағы мәселе әлі де болса көкейтесті
экономикалық және әлеуметтік мәселе болып келе жатыр.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының егемендігі, оның әлеуметтік
бағдарлы нарықтық қатынастарға бағытталған даму жолына көшуі, мемлекет және
қоғам мүддесіне қажетті қаражаттардың мемлекет құзырында орталықтандырылуы,
сондай-ақ, өтпелі кезеңдегі экономиканы реттеу барысында пайдаланылатын
салық саясатының экономика мен әлеуметтік аяларда өзіне тиеселі орын
алуының басты себебіне айналып отыр.
Нарықтық экономика жағдайындағы Қазақстан Республикасында қоғамдағы
қандай болмасын процесстерге мемлекеттік әкімшілік жүргізу арқылы тікелей
ықпал ету мүмкіндігінің тарыла бастағаны бүгін баршаға аян. Бұл орайда
халықаралық өркениетті стандарттар мен нарық талаптарына сай келетін,
қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге қол жеткізуге жол ашатын әлеуметтік –
экономикалық жанама ықпал етудің елеулі құралы салық жүйесі.
Экономикалық және әлеуметтік тұрақтылықты қолдау мақсатында мемлекет
табыстардың теңсіздігін теңестіру міндетін атқарады. Қоғам көлемінде
табыстарды бөлу және қайта бөлу нарықтық экономикасы дамыған елдерде
мемлекеттің негізгі атқаратын қызметтерінің бірі болып табылады. Табыстарды
бөлу барысындағы мемлекеттің нарықтық процесстерге араласуының тікелей
әдістерінің алатын орны ерекше болғанымен, кемшіліктері де бар. Өйткені,
мемлекеттің әлеуметтік саясатының тікелей шараларын, олардың маңызды бағыт
екеніне қарамастан, тек қана әлеуметтік жәрдемақылар беру арқылы жүзеге
асыру мүмкін емес. Мұнда, әлеуметтік инфроқұрылымды ұйымдастыру тәсілдері
де маңызды шаралардың бірі болып табылады. Аталған бағыт Еуропа елдерінде
жақсы дамыған және қазіргі кезде де ақшалай нысандағы әлеуметтік
төлемдермен салыстырғанда оған төмен мән берілмейді. Сондықтан,
Қазақстанның да әлеуметтік-экономикалық өміріндегі маңызды да түйінді
мәселе әлеуметтік саясатты салық салу арқылы дамытудың жанама шараларын
жүзеге асыру болып табылады.
Тақырыптың ғылыми тұрғыда зерттелу дәрежесі. Салық жүйесінің
әлеуметтік – экономикалық мәні мен мағынасы А.Смит, Д.Рикардо, Ж.С.
Сисмонди, У.Петти, Ф.Кенэ, Дж. Кейнс, А.Лаффер, М.Фридман және өзге де
көптеген ойшылдардың еңбектеріне арқау болды. Олар, өз еңбектерінде сол
кездегі өздері ұстанып отырған экономикалық концепцияларға сүйене отырып,
салықтардың мәні мен мазмұнын, атқаратын қызметтерін ашып көрсеткен
болатын.
Салық жүйесінің нарықтық процесстерге деген кері әсерінің деңгейін
төмендету мәселесі бойынша оны жетілдіру бағыттары Дж. Бьюкенена, А.Оукен,
У.Хеллераның еңбектерінде қарастырылады. Салық жүйесі экономикалық басқару
құралы ретінде көптеген жылдар бойы қолданылмай келгені баршаға аян.
Сондықтан, кейбір авторлар дамыған капиталистік мемлекеттердің тәжірибесін
қарастырумен айналысып келді. Осыған байланысты мынандай ресейлік
ғалымдардың мақалалары мен монографияларын атап өту қажет: В.Т.Князев, В.Я.
Савченко, В.Т. Пансков, В.М.Пушкарева, Д.Г.Черник, Т.Ф.Юткина, А.И.Худяков
және т.б.
Экономикалық дамуға салық салудың тигізетін кері әсерлерін төмендетуге
ат салысып және сол бойынша Қазақстандағы салық жүйесін реформалауға үлкен
үлес қосқан әдебиеттер мен ғылыми еңбектерді де атап өтуге болады. Аталған
зерттеулерге С.Ш.Әуелбаев, У.Б.Баймуратов, А.Б.Зейнелгабдин, С.Ж.
Интыкбаева, Ж.О.Ихданов, Г.Карагусова, Н.К.Кучукова, С.Қ.Құлпыбаев, В.Д.Ли,
Н.К.Мамыров, В.Д.Мельников, А.А.Нурумов, М.Т.Оспанов, К.С.Сағадиев,
Х.Н.Сансызбаева, Р.У.Смагулова, Э.Қ.Ыдырысова және т.б. авторлардың
еңбектерін жатқызуға болады. Дегенмен, аталған әдебиеттерде салық жүйесінің
мәселелері көбінесе фискалдық сипаты жағынан, оны көтеру және оның
жекелеген экономикалық субъектілерге тигізетін әсері туралы жеткілікті
түрде қарастырылып, тереңірек зерттелген болса, ал әлеуметтік
проблемалардың басым бөлігін тегістей алатын салық жүйесінің әлеуметтік
институт ретінде қызмет ететіндігіне аса назар аударылмаған.
Тақырыптың өзектілігі салық салудың елдегі әлеуметтік процесстерге
әсер ету деңгейі мен сипаты туралы қозғалған мәселенің аздығына байланысты
олардың қоғамдық қатынастардағы алатын орнына негізделген.
Курстық жұмыстың мақсаты және міндеттері. Курстық жұмыстың мақсаты
Қазақстан Республикасындағы қазіргі кездегі кәсіпорын рынок жағдайындағы
салық төлеушінің ролін анықтау және салық жүйесін әлеуметтік тұрғыдан
оңтайландыру жөнінде ұсыныстар жасау болып табылады.
Аталған мақсат келесі міндеттерді шешу арқылы жүзеге асырылады:
– салық салудың теориясы мен практикасына талдау, салықтық
қатынастардың әлеуметтік процесстердегі атқаратын рөлін зерттеу;
– әлеуметтік процесстерге әсер етуі жағынан салық жүйесінің
функционалды мүмкіндігін қарастыру;
– индустриалды дамыған елдердің салық жүйесінің қоғамдық
процесстерге, оның ішінде әлеуметтік салаға қаншалықты ықпал
ететіндігін сипаттау;
– Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің ерекшеліктерін
қарастыру, олардың әлеуметтік міндеттер және экономикалық
мақсаттармен сәйкестілік деңгейін межелеу;
– салық салудың әлеуметтік салдарларын білдіретін критерийлерді
анықтау;
– Қазақстандағы салық салудың әлеуметтік сипатына баға беру және
оны әлеуметтік тұрғыда жетілдіру барысында ұсыныстар жасау.
Зерттеу объектісі салық жүйесінің қызмет ету процессінде пайда
болатын әлеуметтік-экономикалық қатынастар жиынтығы болып табылады.
Зерттеу пәні – қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында қызмет ететін
салық жүйесінен туындайтын әлеуметтік салдарлар.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі қазіргі кездегі салық
саясатындағы әлеуметтік- экономикалық ілімнің жетістіктерінен құралды.
Нарықтық қатынастарды салықтық реттеуге байланысты жазылған алыс – жақын
шет елдердің және отандық ғалымдардың іргелі ғылыми еңбектері пайдаланылды,
сонымен бірге, салық жүйесіне қатысты Қазақстан Республикасының заңдары,
Мемлекеттік бағдарламалар, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары
мен Халыққа жолдауы, ҚР Қаржы Министрлігінің статистикалық бюллетені және
ҚР статистика жөніндегі Агенттігінің ресми мәліметтері қолданылды.

І Тарау. Кәсіпорын рынок жағдайындағы салық төлеуші
1. Түзетілген жылдық жиынтық табыстан алынатын шегерімдер
Салық төлеушінің жылдық жиынтық табыс алуымен байланысты салық
салынатын табыстың базасын анықтау үшін түзетілген жылдық жиынтық табыстан
болған шығындары алып тасталынады және оны шегерім деп атайды.
Шегерімдерді жылдық жиынтық табысты алуға байланысты шығындарды
растайтын құжаттары болған кезде ғана шегерімдерді салық төлеуші өзі
анықтайды.
Бұл шығындар болашақтағы кезеңдердің шығындарын қоспағанда, олар нақты
жүргізілген салық кезеңінде шегеруге жатады. Болашақтағы кезеңдердің
шығындары қай салық кезеңіне қатысты болса, сол кезеңде шегеріледі.
Егер шығындар бірнеше баптар бойынша көрсетілетін болса, онда ол салық
салынатын пайданы есептеу кезінде тек бір рет қана шегеріледі.
Мемлекеттік бюджетке енгізілуге тиістілерін қоспағанда, жылдық жиынтық
табыс табуға байланысты салынған немесе танылған айыппұлдар, өсімпұлдар,
тұрақсыздық айыбы шегеріп тасталады.
Шегерімге жататындар:
1. Қызмет бабындағы іс-сапарлар кезіндегі және өкілдік шығындар
бойынша өтемдер сомаларын шегеру.
2. Сыйақы бойынша шегерімдер.
3. Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерімдер.
4. Күмәнді талаптар бойынша шегерімдер.
5. Резервтік қорларға аударымдар бойынша шегерімдер.
6. Ғылыми-зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе-конструкторлық
жұмыстарға жұмсалатын шығындар бойынша шегерімдер.
7. Сақтандыру сыйлықақылары бойынша шығындарды шегеру.
8. Әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығындарды шегеру.
9. Табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды өндіруге
әзірлік жұмыстарына жұмсалған шығындар бойынша шегерімдер және жер қойнауын
пайдаланушылардың басқа да шегерімдері.
10. Теріс бағамдық айырма бойынша шегерімдер.
11. Салықтар шегерімі. Шегерім түрлеріне түсініктемелер.
1. Қызмет бабындағы іс-сапарлар кезіндегі және өкілдік шығындар
бойынша өтемдер сомаларын шегеру.
Қызметтік іс-сапарлар кезідегі шегерімге жататын өтемдерге:
а) бронь үшін төлем ақысын қоса алғанда, іс-сапарға баратын жерге
жетуге және қайтуға нақты болған шығындар;
ә) бронь үшін төлем ақысын қоса алғанда, тұрғын үй-жайды жалдауға
нақты болған төлемдер;
б) Қазақстан Республикасының шегінде іс-сапарда болған уақытында
тәулігіне екі айлық есептік көрсеткіштен аспайтын мөлшерде төленетін
тәуліктік ақы;
в) Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде іс-сапарда болған
кезде Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген мөлшерлер шегінде
төленетін тәуліктік ақы жатады.
Салық төлеушінің өзара ынтымақтастық орнату немесе оны қолдау
мақсатындағы өкілдік шығындарға жататындар:
• адамдарды қабылдау және оларға қызмет көрсету;
• акционерлер жиналысын және директорлар кеңесін өткізу;
• тексеру комиссиясының отырысына келген қатысушыларды қабылдауға және
оларға қызмет көрсетуге жұмсаған шығындары;
• аталған адамдарды ресми қабылдауды өткізу;
• оларды көлікпен қамтамасыз ету;
• келіссөз кезінде дәмхана (фуршет) қызметін көрсету;
• ұйым штатында тұрмайтын аудармашылардың қызметіне ақы төлеу
жөніндегі төлемдер.
Өкілдік шығындарға жатпайтындар:
• банкеттерді өткізуге керекті қаражаттар;
• бос уақытта ойын-сауық жасауға кеткен қаражаттар;
• демалыстар ұйымдастыруға жұмсалған шығындар.
Бұл аталған төлемдер шегерімге жатпайды. Өкілдік шығындар Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілеген мөлшерлер шегінде шегерімге жатқызылады.

2. Сыйақы бойынша шегерімдер. Мыналар сыйақылар бойынша шегерімдерге
жатады:
1) құрылысқа алынған және құрылыс кезеңінде төленетін несиелер бойынша
сыйақыны қоспағанда, алынған несиелер бойынша, оның ішінде қаржы лизингі
түріндегі сыйақы;
2) борыштық бағалы қағаздар иесіне оларды шығару және орналастыру
шарттарына сәйкес эмитент төлейтін дисконт не купон (дисконты не
сыйлықақыларды есепке ала отырып);
3) салымдар (депозиттер) бойынша сыйақы. Сыйақы бойынша шегерімдер
мынадай мөлшерлерде:
• салық кезеңі үшін салық төлеушінің резидентке төлейтін сыйақы
сомасы;
• қосу меншікті капиталдың орташа жылдық сомасы міндеттемелердің
орташа жылдық сомасына қатынасының, шекті коэффициент және салық кезеңі
үшін салық төлеушінің резидент емеске төлейтін салық сомасының көбейтіндісі
ретінде есептелетін сома шегінде жүргізіледі.
Аталған қосу мақсаттары үшін:
• меншікті капиталдың орташа жылдық сомасы міндеттемелердің орташа
жылдық сомасына есепті салық кезеңінің әрбір айының соңындағы меншікті
капиталдың сомаларының орташа арифметикалық шамасына тең;
• міндеттемелердің орташа жылдық сомасы есепті салық кезеңінің
әрбір айының ішінде олар бойынша сыйақы төленетін міндеттемелердің ең
жоғары сомасының орташа арифметикалық шамасына тең;
• қаржы ұйымдары үшін шекті коэффициент -7-ге тең, өзге заңды
тұлғалар үшін - 4-ке тең.
3. Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерімдер. Егер салық
төлеуші бұрын табыс деп танылған күмәнді міндеттемелерді несие берушіге
төлеген жагдайда, жүргізілген төлемнің шамасында шегерім жасауға жол
беріледі.
Мұндай шегерім салық кезеңінде жасалған төлемнің табыстарға
жатқызылған шамасының көлемінде ғана жүргізіледі.
4. Күмәнді талаптар бойынша шегерімдер. Күмәнді талаптар дегеніміз:
• біріншіден, Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары
мен жеке кәсіпкерлеріне, сондай-ақ тұрақты мекеме арқылы Қазақстан
Республикасында қызметті жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаларға
тауарлар өткізу, жұмыстарды орындау, қызметтер көрсету нәтижесінде
туындаған және туындаған кезден бастап үш жыл ішінде қанағаттандырылмаған
талаптар;
• екіншіден, өткізілген тауарлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген
қызметтер бойынша туындаған және салық төлеуші-дебиторды Қазақстан
Республикасының заңдарына сэйкес банкрот деп тануға байланысты
қанағаттандырылмаған талаптар. Салық кодексіне сәйкес күмәнді деп танылған
талаптар шегерімге жатады.
Салық төлеушінің күмәнді талаптарды шегерімге жатқызуы мына шарттарды
сақтағанда ғана жүзеге асырылады:
1) шегерімге жатқызған кезде, олар бухгалтерлік есепте көрсетілген
жағдайда;
2) белгіленген тәртіппен ресімделген мына құжаттар: шот-фактуралар;
салық төлеушінің тіркелген жері бойынша салық органының осы төлемдерді
шегерімге жатқызу туралы жазбаша хабарламасы болған жағдайда жүргізіледі.
Дебитор банкрот деп танылған жағдайда, жоғарыда көрсетілген
құжаттардан басқа, дебиторды банкрот деп тану туралы сот шешімі мен оны
Мемлекеттік тіркелімнен шығару туралы әділет органдарының шешімін қосымша
тапсыру қажет.
Салық төлеуші жоғарыда аталған жағдайлар сақталған кезде, салық
төлеуші-дебитор банкрот деп танылған салық кезеңінің қорытындылары бойынша
күмәнді талаптың сомасын шегерімге жатқызуға құқылы.
5. Резервтік қорларға аударымдар бойынша шегерімдер.
Өзінің қызметін заңдарға сәйкес жасалған келісімшарт негізінде жүзеге
асыратын жер қойнауын пайдаланушы кен орнында жер қойнауын пайдалану
жөніндегі операциялардың аяқталуына байланысты сол кен орнын игеру салдарын
жою қорына (резервтік қорға) аударымдар сомаларын шегерімге жатқызады.
Кен орындарын игеру салдарын жою қорына аударымдардың мөлшері мен
тәртібі жер қойнауын пайдалану келісімшартымен белгіленеді.
Аффилирленген (қосылма) тұлғалардың пайдасына аффилирленген емес
тұлғалардың міндеттемелері бойынша үшінші тұлғаларға берілген (несиелік
серіктестіктердің активтері мен шарттық міндеттемелерінен басқа) активтер
мен шарттың міндеттемелерді қоспағанда, банктер мен банк операцияларының
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар төмендегі күмәнді және үмітсіз
активтерге, шартты міндеттемелерге:
• басқа банктерде орналастырылған корреспонденттік шоттардағы
қалдықтарды қоса депозиттерге;
• басқа банктер мен клиенттерге берген несиелерге (қаржы лизингін
қоспағанда);
• құжаттамалық есептер мен кепілдіктер бойынша дебиторлық берешекке;
• шығарылған немесе кепілдіктермен расталған өтелмеген аккредитивтер
бойынша шартты міндеттемелерге қарсы провизиялар (резервтер) жасау
жөніндегі қаражаттар сомасын шегеруге құқығы бар.
Активтер мен шартты міндеттемелерді күмәнді және үмітсіз санатқа
жатқызу тәртібін уәкілетті мемлекеттік органмен келісе отырып, Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі анықтайды.
Осы аталғандардың мақсаттары үшін:
1) банктің және Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымның аффилирленген
тұлғасы;
2) Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес банкпен ерекше
қатынастармен байланысты тұлға;
3) бірінші және екіншіде аталған адамдардың жұбайы;
4) бірінші, екінші және үшіншіде аталған адамдар ірі қатысушы және
бірінші басшы болып табылатын заңды тұлға;
5) ірі қатысушы және бірінші басшы, бірінші, екінші және үшіншіде
аталған адамдардың жақын туысы, жұбайы болып табылатын адам аффилирленген
тұлға болып танылады.
Жоғарыда көзделген шегерімдерді қоспағанда, резервтік қорларға
бағытталған аударымдар бойынша шегерімдер жасалмайды.
6. Ғылыми-зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе-конструкторлық
жұмыстарга жұмсалатын қаражаттар бойынша шегерімдер.
Негізгі капиталды сатып алуға, оларды орнатуға жұмсалатын қаражаттарды
және күрделі сипаттағы басқа да төлемдерді қоспағанда, табыс алуға
байланысты ғылыми-зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе-конструкторлық
жұмыстарына жұмсалатын қаражаттар шегерімге жатады.
Жобалау-сметалық құжаттама, орындалған жұмыстар актісі және тиісті
ғылыми-зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе-конструкторлық жұмыстары
жүргізілгенін растайтын басқа да құжаттар осындай төлемдерді шегерімге
жатқызу үшін негіз бола алады.
7. Сақтандыру сыйлыақылары бойынша төлемдерді шегеру.
Жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлықтарын
қоспағанда, сақтанушының сақтандыру шарттары бойынша төленуге тиісті
(төленген) сақтандыру сыйлықтары сақтандыру қызметін реттеу және қадағалау
жөніндегі уәкілетті орган Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен
келісе отырып, белгіленген шектерде сақтандыру сыныптары бойынша
шегеріледі.
Жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) ұжымдық кепілдендіру
(сақтандыру) жүйесіне қатысушы банктер жеке тұлғалардың салымдарын
кепілдендіруге (сақтандыруға) байланысты аударылған міндетті күнтізбелік,
қосымша және төтенше жарналарының сомаларын шегерімге жатқызуға құқылы.
8. Әлеуметтік төлемдерге жұмсалған қаражаттарды шегеру.
Бұл шегерімге Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалатын
мөлшерде:
• қызметкерлердің уақытша еңбекке жарамсыздығына байланысты ақы
төлеуге есептелген;
• екіқабат болуына және босануына байланысты демалысына ақы төлеуге
есептелген;
• өзінің еңбек (қызмет) міндеттерін орындауы кезінде мертігуіне
немесе денсаулығының өзге де зақымдануына байланысты қызметкерге (бұрынғы
қызметкерге) келтірілген зиянды өтеуге бағытталған;
• мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар
бойынша есептелген төлемдер жатады.
Салық төлеушінің зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттар бойынша
ерікті кәсіптік зейнетақы жарналары есебінен төленген ерікті кәсіптік
зейнетақы арналары Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру
туралы заңдарында белгіленген мөлшерде шегерімге жатады.
9. Табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды өндіруге
әзірлік жұмыстарына жұмсалған қаражаттар бойынша шегерімдер және жер
қойнауын пайдаланушылардың басқа да шегерімдері.
Бағалау және абаттандыру кезеңінде пайдалы қазбаларды геологиялық
зерттеуге, барлауға және оларды өндіруге эзірлік жұмыстарын жүргізуге жер
қойнауын пайдаланушы жұмсаған қаражаттар, жалпы әкімшілік шығындар,
төленген қол қойылатын бонус пен коммерциялық табу бонусының сомалары жеке
топты құрап, жер қойнауын пайдаланушының қалауы бойынша айқындалады, бірақ
25 пайыз мөлшеріндегі амортизацияның шекті шамасынан аспайтын мөлшерлер
бойьшша пайдалы қазбаларды өндіру басталған кезден бері амортизациялық
аударымдар түрінде жылдық жиынтық табыстан шегеріп тасталады.
Жеке топ құрылғаннан кейін болған осындай шығындар оның ұлғаюына
жатқызылады.
Осы шығындар табиғи ресурстарға геологиялық зерттеу және оларды
өндіруге әзірлік жұмыстарын жүргізу кезеңінде жасалған келісімшарт
шеңберінде жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушының қызметі бойынша
алған табыстар сомасына оларды азайту жолымен түзетуге жатады, оған:
1) пайдалы қазбаларды өткізу кезінде алынған табыстар;
2) жылдық жиынтық табысты түзетуге байланысты алып тасталуға тиіс
табыстар қосылмайды.
Осы белгіленген тәртіп табиғи ресурстарды геологиялық зерттеу, игеру
немесе пайдалану құқығын иеленуге байланысты салық төлеушінің материалдық
емес активтерге жұмсаған шығындарына да қолданылады.
Жер қойнауын пайдаланушының қазақстандық кадрларды оқытуға және
аймақтардың әлеуметтік саласын дамытуға нақты жұмсаған қаражаттары жер
қойнауын пайдалану келісім шарттарында белгіленген сомалар көлемінде
шегерімге жатады.
10. Теріс бағамдық айырма бойынша шегерімдер.
Теріс бағамдық айырма сомасының оң бағамдық айырма сомасынан асып
кеткен жағдайда артық теріс бағамдық сомасы шегерімге жатқызылады.
11. Салымдар шегерімі.
Есептелген шектерде мемлекеттік бюджетке төленген салықтар шегерімге
жатады, оларға:
1) жылдық жиынтық табыс анықталғанға дейін есептен шығарылатын
салықтар;
2) басқа мемлекеттерде төленген корпорациялық табыс салығы мен
Қазақстан Республикасының аумағында төленген табыс салығы;
3) үстеме пайдаға салынатын салық қосылмайды. Өткен салық кезеңі
үшін ағымдағы салық кезеңінде төленген салықтар төлем жүргізілген салық
кезеңінде шегерімге жатады.
Шегерімге жатпайтын төлемдер. Мына аталған төлемдер шегерімге
жатпайды:
1) жылдық жиынтық табыс алуға байланысты емес төлемдер;
2) құрылысқа және тіркелген активтерді иемденіп алуға жұмсалған
төлемдер мен күрделі сипаттағы басқа да төлемдер;
3) мемлекеттік бюджетке енгізуге жататын (енгізілген) айыппұлдар мен
өсімпұлдар;
4) шегерімдерге жатқызудың Салық кодексінде белгіленген мөлшерінен
асып түсетін жылдық жиынтық табыс алуға байланысты төлемдер;
5) Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерінде
белгіленген мөлшерден артық төленуге тиіс (төленген) бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер сомасы;
6) кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын нысандарды салу, пайдалану
мен күтіп-ұстау жөніндегі қаражаттар;
7) салық төлеушінің өтеусіз негізде берген мүлкінің, орындаған
жұмыстарының, көрсеткен қызметтерінің құны;
8) қызметін өнімді бөлу жөніндегі келісімшарт бойынша жүзеге
асыратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлеген төлем сомасы.
Қосылған құн салығы тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді)
өндіру және олардың айналысы үдерісінде қосылған, оларды өткізу бойынша
салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды
білдіреді. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті
қосылған құн салығы сатылған тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшін
есептелген қосылған құн салығының сомасы мен алынған тауарлар (жұмыстар,
қызмет көрсетулер) үшін төленуге тиісті қосылған құн салығының сомасы
арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және Қазақстан
Республикасының аумағына импортталатын тауарларға, сондай-ақ келесі қызмет
түрлеріне акциз салынады:
1) спирттің барлық түрлері;
2) алкоголь өнімі;
3) темекі бұйымдары;
4) құрамында темекі бар басқа бұйымдар;
7) бензин (авиациялық бензинді қоспағанда), дизель отыны;
8) жеңіл автомобильдер (арнайы мүгедектерге арналған, қолмен
басқарылатын автомобильдерден басқа);
9) шикі мұнай, газ конденсаты акцизделетін тауарлар болып табылады.
10) ойын бизнесі;
11) лотереяны ұйымдастыру мен өткізу.

1.2 Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру

Нысаны табыс пен шығындарға шолу жасау. Қаржылық-шаруашылық қызметінің
есеп беруі келесі көрсеткіштерден тұрады:
- өнімді, жұмысты, қызметті сатудан түскен табыс; ҚҚС, акциздер және
басқа міндетті төлемдер мен салықтар шегертілген түрінде көрсетіледі,
қайтарылған тауар құнын, бағадан және сатудан жасалған жеңілдіктерді
қоспағанда;
- өнімнің, жұмыстың, қызметтің сатылған өзіндік құнына кәсіпорынның
нақты шығындары, яғни өнімді, жұмысты, қызметті өндірумен байланысты
тікелей шығындар кіреді;
- жалпы табыс - өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан түскен табыстан
өнімнің нақты өзіндік құнын алып тастағаннан соң шығатын қаржылық нәтижесі;
- кезең шығындары - өнімнің, жұмыстың, қызметтің өндірістік өзіндік
құнына енбейтін шығындар: жалпы және әкімшілік шығын, сату бойынша шығыны,
пайыздарды төлеу бойынша шығындары;
- негізгі қызметтен түскен табыс (зиян) - жалпы табыс пен кезең
шығындарының айырмасы;
- негізгі емес қызметтен түскен табыс (зиян) - кәсіпорынның негізгі
қызметімен байланысты емес операциялардан алынған табысы (негізгі
капиталды, материалдық емес активтерді, құнды қағаздарды сатқаннан,
жәрдемнен және т. б. түскен табыстар).
- салық салынғанға дейінгі негізгі қызметінен алынған табысы -
негізгі және негізгі емес қызметтерін қосқаннан алынған табыс;
- табыс салығы бойынша шығын - 11 БЕС бойынша соның ережесіне сәйкес
есептік кезең үшін анықталған табыс салығы бойынша шығыны;
1-кесте. Қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп

- салық салынғаннан кейінгі негізгі қызметінен алынған табысы
(зияны) - салық салынғанға дейінгі табыстан табыс салығы бойынша шығынын
шегергеннен соң алынған табысы (зияны);
- төтенше жағдайдан алынған табысы (зияны) - есептік кезеңде орын
алған төтенше жағдайдың қалдық нэтижесі;
- таза табыс (зиян) - есептік кезеңде кәсіпорынның алған қаржылық
нәтижесі.

ІІ. Тарау. Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі салық жүйесінің
әлеуметтік мәні
2.1 Салық салу жүйесі

Салықтар баршаға белгілі көптеген ғасырлар бойы қоғамның экономикалық
базалық құрамы және мемлекеттің кірісін қалыптастырудың маңызды қаржылық
құралы ретінде қолданылып келеді. Теориялық жағынан салық салу жүйесі –
қоғамның әлеуметтік құрылымын танып білудің шартты жағдайы және объективті
қажеттілігі.
Қоғамның даму процессінде әлеуметтік-экономикалық жүйедегі салықтардың
атқаратын рөлі күн өткен сайын жаңа нысанға айнала отырып, артып келеді.
Бұл әсіресе нарықтық қатынастардың қалыптасып дамуы жағдайындағы
экономикадағы өрлеу кезеңдеріне тән нәрсе, өйткені салық салу жекелеген
тұлғалардан бастап мемлекетке жеткенге дейін оның барлық деңгейіндегі
әлеуметтік процесстерге әсер ете алатын бірден бір макроэкономикалық құрал
болып табылады. Бұдан да басқа, халықаралық экономикалық қарым
қатынастардың ұлғаюуына байланысты салық жүйесі белгілі бір жекелеген
елдердің ішкі жұмысы болудан қалды. Осылайша, салық салудың бір жағынан
шаруашылық байланыстарға терең бойлауы, екінші жағынан оның жалпылығы
қазіргі кезде салықтардың атқаратын рөлінің жан-жақты қанат жаюына жағдай
жасап отыр.
Егер салықтардың қажеттілігі мемлекеттің саяси, экономикалық, қала
берді, әлеуметтік мақсаттары мен міндеттерінен туындайтынын білсек, онда
салықтардың әлеуметтік процесске әсер ету мүмкіндігінің бар екендігі
көптеген жағдайларда ескерілмегендігін байқауға болады. Сонымен бірге,
берілген анықтамаларда мемлекет өз қызметін жүзеге асыру барысында
мәжбүрлеуші, ал халық шарасыздықтан салық төлейтін мәжбүрленуші тұлға
ретінде көрініп отыр. Сондықтан, салықтарды қоғамның, сол арқылы ондағы
тұрғындардың өмір сүруіне қажетті қаражат көзі деп қарау керек және нарық
субъектлері (заңды және жеке тұлғалар) оны ерікті түрде, қиналмай төлеуі
керек, осы тұрғадын алып қарайтын болсақ салыққа, біздіңше, мынандай
анықтама беруге болады: салық дегеніміз - заңды және жеке тұлғалар
міндетті түрде төлейтін, қоғамның әлеуметтік және экономикалық дамуына
қажетті қаражат көзі.
Ал, салық салу ұғымына келетін болсақ, көптеген отандық және шет
мемлекеттік экономикалық ғылымдарды оқып-біліп, салыстырмалы түрде талдай
келе, салық салуға қатысты өзіндік анықтама беруді дұрыс деп таптық, оған
себеп:
- көптеген экономистермен салық салу ұғымына анықтама берілген
кезде, ол салық сомасын өндіріп алу процессі ретінде қарастырылады;
- салық салу тек қана салық міндеттемесімен және құқықтық мәжбүрлеумен
ғана байланысты қаржылық қатынастарды білдіреді;
- салық бөлу функциясын атқара отырып, қаржы жүйесінің барлық буынында
маңызды рөл атқарады, сондықтан оны кең мағынада қарастыру қажет;
- қазіргі кезде еліміз әлеуметтік бейімделген нарықтық экономиканың
даму жолын таңдаған болса, әлеуметтік бейімделу деңгейін көрсететін
(әлеуметтік бейімделген дамыған мемлекеттерде ЖІӨ-дегі салықтық
түсімдердің үлесі 30-40 пайызды құрайды) салық жүйесіне, салық салу
процессіне әлеуметтік тұрғыдан анықтама беруге негіз бар.
Жоғарыдағы тұжырымдарды ескере келе, біздіңше, салық салу дегеніміз
– нарық субъектілері мен қоғам арасындағы заңды түрде бекітілген салықтарды
төлеу бойынша конституциялық міндеттерді орындау кезінде туындайтын
әлеуметтік қатынастар жиынтығы.
Салық салудың әлеуметтік салдарлары оның шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен халықтың әлеуметтік жағдайларына оң немесе керісінше теріс
әсер ететіндігін көрсететін бірден бір көрсеткіш және салық жүйесін үнемі
жетілдіріп отыруға негіз болатын маңызды фактор болып табылады. Салық
жүйесінің көмегімен мемлекет субъектлерге шаруашылық жүргізудің және
қоғамдағы әлеуметтік мәселелерді шешудің жағымды жағдайын жасауы немесе оны
тежеуі мүмкін. Осы тұрғыдан қарағанда, салық салу процессінен түрлі жағымды
немесе жағымсыз, оң немесе теріс салдарлардың туындайтыныдығын байқауға
болады.
Басқа салықтарға қарағанда (мүлік, жер және көлік құралдарына
салынатын салық) жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы мен жанама
салықтардың кері әлеуметтік салдары басым болып келеді, өйткені,
кәсіпорындардан гөрі кез келген адам қалай да өздерінің табыстарын
әлеуметтік қажеттіліктерге жұмсауға тырысады. Сонымен қатар, жеке
тұлғалардан алынатын табыс салығы, шын мәнінде негізгі мүшесі қоғамның
болашағы және негізгі құндылығы болып келетін отбасынан алынады, олардың
материалдық және әлеуметтік жағдайына әсер етеді. Ол механизмді төмендегі
сызба түрінде келтіруге болады:

Сурет 1 - Салық жүйесінің отбасының әлеуметтік жағдайына
әсер ету механизмі

Салық жүйесінің азаматтардың материалдық және әлеуметтік жағдайына екі
жақты әсері бар: жағымды және жағымсыз.
Жағымды жағы сол, заңды және жеке тұлғалар төлеген салықтар бюджет пен
бюджеттік емес қорларға жинақталып, олар қайта бөлініп, көп бөлігі
тұрғындардың кейбір бөлігіне (зейнеткерлер, мүгедектер, көп балалы аналар,
балаларға) жәрдемақы ретінде беріледі және халыққа түрлі қоғамдық қызметтер
көрсетіледі.
Жағымсыз жағы үш бөліктен тұрады. Біріншісі, табысы төмен жеке
тұлғалардың салық төлеуі (жеке табыс салығы мен ҚҚС) олардың материалдық
жағдайына кері әсерін тигізеді, екіншісі, жеке кәсіпкерлердің салық
ауыртпалығының жоғары болуы олардың кәсіпкерлікпен айналысуға деген
қызығушылығының төмендеуіне әкеледі, соңғысы, барлық коммерциялық ұйымдар
мен кәсіпорындар еңбек ақы қорынан салық төлейді, соның салдарынан олардың
өз жұмысшыларына төлейтін еңбек ақысын қажет мөлшерде төлеу мүмкіндігі
азаяды.
Егер, салық жүйесі жеткілікті түрде жетілдірілген болса, онда
кәсіпорынның қызмет етуіне дұрыс мүмкіндік жасалады. Салықтың мұндай
қызметін ынталандырушы, сондай-ақ, ұдайы өндірістік мақсаттағы функция деп
атауға болады. Фискалды артықшылығы бар салық саясаты арқылы бюджеттік
ресурстар өндірістік емес саланы дамытуға, ғылыми, мәдени және басқа
қоғамдық-әлеуметтік аяның қажеттіліктерін қанағаттандыруға жұмсалады.
Нарықтық экономика жағдайында мемлекет шаруашылық және әлеуметтік
салалардағы әкімшілік қызметімен айналыспайды. Бұл процесстерді басқару
көбінесе реттеу функциясы арқылы жүзеге асырылады. Салық жүйесінің реттеуші
функциясы коммерциялық ұйымдардың қызметінде маңызды рөл атқарады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызмет етуінің тиімділігі ондағы жұмыс
істейтін қызметкерлердің жалақысының жоғарылауына мүмкіндік береді, ол
сәйкесінше орта топ өкілдерінің қалыптасуына әкеледі, ұлттық экономиканың
дамуына оң әсер береді (сурет 2).

Сурет 2 - Салық жүйесінің әлеуметтік және экономикалық процесске
тигізетін әсері

Жетілдірілген салық жүйесі қызмет еткен кезде шаруашылық
субъектілерінде инвестицияны қаржыландыратын қосымша қаржы көзі пайда
болады. Салық жүйесін жетілдіру бюджетке түсетін түсімнің көлемін салық
ауыртпалығын жоғарылатпай-ақ көбейтуге бағытталуы қажет. Осы орайда соңғы
жылдары мемлекет тарапынан көптеген шаралар қолға алынып келеді. Салық
мөлшерлемелері жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, қосылған құнға
салынатын және меншікке салынатын салықтар бойынша төмендетілген. 2006 жылы
салық заңнамасына салық ауыртпалығын төмендетуге байланысты өзгертулер
енгізілді, атап айтқанда ҚҚС бойынша салық мөлшерлемесі 15% -дан 14%
төмендетілді, арнаулы салық режимі бойынша оңайлатылған декларация
негізінде қызметін жүзеге асыратын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.