Заттық қуқықтың түрлері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ЗАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
ЗАТТЫҚ ҚҮҚЫҚТЫҢ ҮҒЫМЫ ЖӘНЕ БЕЛПЛЕРІ
1. Заттық құқық деп белгілі бір тұлғаның өз қарамағындағы жеке заттарға
үстемдік (қожалық) етуін айтады. Әдетте адам-ның затқа қатынасы әртүрлі
болады, біріншіден, ол сол заттың
меншік иесі, екіншіден, оны иеленуші, үшіншіден, өзгенің за-тын меншіктену
құқығын еншілей алады1.
Олардың ара жігі занда өзіне тән ерекшеліктерімен айқын-далады.
Азаматтық кодекс жүйесінде қүқықтың өзі меншік құқығы және басқалай заттық
құқық болып бөлінеді. Оның соңғысы-на жерді пайдалану құқығы, шаруашылық
жүргізу құқығы, оралымды басқару құқығы және басқа да заттық құқықтар (мы-
салы, сервитуттар) жатады.
І963 жылы қабылданған Азаматтық кодексте заттық құқық деген түсінік болған
жоқ. Әрине, оның мәнісін де түсіну қиын емес, өйткені кеңестік Азаматтық
кодекс тұлға мен затты, мешпік иесі мен меншік объектісін байланыстыратын
қүқықты елемеді.
Азаматтық кодексте меншік құқығы заттық қүқықтың жал-пы жүйесіндегі негізгі
құқық институты бола түрса да, түптеп келгенде ол затгық қүқықтың бірі
болып саналады. Заң шыға-рушы затқа ауыртпалық түсірумен қатар оған
өкілеттілікті жүктейді. Мысалы, өзгезаттыққүқықтың субъектілері сол зат-тың
меншіктен туатын ауыртпалығын көтерді немесе белгілі бір адамға меншік
иесінің қүқығын жүзеге асыру өкілеттігі беріледі. Барлық заттыққүқықтарға —
меншік қүқығына, сон-дай-ақ басқа да заттық қүқықтардың табиғатына тән
нәрсе, олардың шексіз (абсолютті) қүқықтар қатарына жататынды-ган айту
керек. Ал қүқықпен қоғам мүшелерінің бөрі бірдей шексіз (абсолютті)
қорғалады. Мысалы, азаматтың меншігіндегі машинаға ешкімнің тиісуге қүқығы
жоқ.
Цивилистжа шлымында зат адам еңбегімен жасалған, сон-дай-ақ табиғи күйінде
кездесетін физикалық дене және адам-ның пайдалануына болатын сыртқы
материалдық дүниенің нәрсесі деп түсіндіреді2.
Сонымен, заттық қүк,ық дегеніміз — өкілетті жақтың гіеме-се езге жақтардың
заң актілері арқылы танылатын және қор-ғалатын белгілі бір жаққа немесе
(жақтардың жиынтығына) тиесілі әртүрлі заттарга өз қалауы бойынша тікелей
үстемдік (қожалық) ету қүқыш болып табылады3.
2. Кеңес заңдарында заттық құқық ережелері әрқилы бол-ды. РСФСР-дің 1922 ж.
қабылданып, Қазақстан Республикасы аумаіында 1964-жылға дейін қолданылып
келген Азаматтық кодексінде заттық құқықтың бөлімдері болған еді. Ол меншік
құқыш, құрылыс салу құқығы және кепіл құқығы деп бөлінді. Мұндай бөлудің
езі иелену құқығының, меншік құқығы мен басқа біреудің заттарын иелену
құқығының классикалық түрінен біршама ерекшеленді. Алайда, бұдан былай
заттық құқықты дамыту шектеліп қалды. Оған РСФСР-дің 1922 ж. қабылданған
Азаматтық кодексінен затты нақтылы иеленуді альш тастауы (меншік құқышмен
әркез сәйкес келмеуіне бай-ланысіы) оның дамуына кері әсерін тигізді.
Екіншіден, бірқатар объектілердің айрыкдіа мемлекет меншігіне аййалуы да
(жер және басқа табига ресурстар) оған себепкер болды. Заң зат-тарды
қозғалатьш және қозғалмайтын деп бөлуді қабылдамай тастады. Демек, заттар
өндіріс құрал-жабдығы және тұтыну заттары деп бөлінетін жағдайға жетті де,
ал жердің тек мемле-кетменшігінеауысуыментүсіндір ілді. Міне, сондықтан да
1964 жылга Азаматтық кодексте заттық құқық арнайы бекітілмей қалды, оған
тек "Меншік қүқығы" деген бөлім енгізілді, бұл, сайып келгенде, социалистік
меншікке қолайлы жағдай туғы-зу ұшін жасалған болатын,
Жаңа Азаматтық кодексте заттық құқық меншік құқығы нормалары ретінде
көрініс тапты, мұның өзі оның бұл құқықтармен заңдық табиғаты жағынан
біртұтас екендігін дәлелдеВД. Әрі бұл нормаларға тек аталған құқық еніп
қана қоймай, сондай-ақ өзге де меншік түрлері, мысалы, меншік иесі болып
табылмайтын адамдардың затгық құқықтары бекітілді (АК-тің 194және 195-
баІтгары).
Азаматшқкодекстің "Иелену мерзімГ1 депатальш 240-бабы негізіндеиелену мен
пайдаланудың жаңа затіық құқығы павда болды. Біздің ойымызша, енді иелену
құқығының екі түрін бөліпқарауымызкерек: а) АК-тің 188 және 194-баптарына
сәй-кес меншік иесінің өзіне берілетін мүлікті иелену құқығы және меншік
иесі болып табылмайтью адамдардың заттық қүқықта-ры (АК-тің 195-бабы); ә)
мерзімдік иелену құқығы, яғни мү-
ліктің меншік иесі больштабылмайгьш мүлікті АК-тің 240-ба-бының шарттары
сақталса, бірақ езінің жеке қозғалмайтын мүжівдей 15 жыл бойы, не өзге
мүдікіі кем дегенде 5 жыл адал, ашық және ұдайы иеленген азамат немесе
занды тұлга мүлікке меншік құқығын (иелену мерзімін) алады.
3. Затіық қүқықтар жөнівдегі тиісті нормаларды екшей оты-рып, оның бірқатар
белгілерін атап өтелік: заңда бекітілген заттық қр^Іқтың шектелген
шеңбері; запық қүқықтардың шексіздігі (абсолюттік қүқық): затқа тікелей
үстещік ету; зат-пен үздіксіз байланыс жасау; осыдан келіп "қүқық жалғасуы"
өкілетгігі шығады; затты алудың завды төсілдерінің нақтылы және қорғау
нысанының ерекшелігі.
Заттық қуқықтың тгзбе шецбері заңның өзімен айқындал-ған (АК-тің 188, 194,
195-баптары), яғни тұлғалардың өз бет-терімен заттық қүқықтың жаңа түрлерін
жасауға хақысы жоқ. Айта кетегін жайт, заттық құқықтың аясы тек Азаматтық
ко-декспен шектеліп қалмай, бүл кодекске енгізілмеген кейбір заттық
қүқықтар басқа заңдарда көрініс табуы мүмкін.
Заттық қуқық шексіз (абсолюттік) қуқық түрівде сипатта-лады. Демек, бұл
барлық басқа субъектілердің аталған қүқық өкілеттілігін жүзеге асыруына
бөгет жасамау міңдетін алға тар-тады. Шексіз (абсолюттік) құқыққа мазмұны
жатанан қара-ма-қарсы тұрған міндеттемелік құқық. Бұл құқық бойынша
міндетті болаіын бір ғана жақ немесе бірнеше жақтар. Бүл қүқықтьщ сол
мшдетгі болған субъекііге не міндетті субъек-тілерге ғана күші бар,
сондықтан бұл міндеттемелік құқықты бұзатью тек солар ғана. Мысалы,
мәмілегенегізделген қүқық-тардың бәрі де міндеттемелік құқық болып
табылады. Бүл құқықтарды орындауды мәміле бойынша сол міндеттерді мой-нына
алушылардан ғана талап етуге болады. Мысалы, затты беру, белгілі бір
жүмысты орындау, т.т. мівдегтер. Заттыққүқық басқа құқықтардан езінің
объектісімен ерекшеленеді. Заттық қр^ықтың объектісіне жеке дара белгілі
бір мүліктер жатады. Бір-біріне тектес заттар, сондай-ақ материалдық емес
өзіндік игіліктер заттық қүқықтың объектісі бола алмайды. Өйткені, заттық
құқықшң өзіне төн қасиеті басқа біреудің иелігінен затты қайтару болып
табылады өрі бұл затш сыйға беруге бол-майды1, заттай жүзеге асады.
Екінші жағынан алғавда, заттық құқықтьщ шексіз (абсо лютті) сипаты басқа
адамдармен қатынасқа түскенде айқынкөрінеді. Мәселен, олар меншік иесінің
қүқығына қол сұқпауға міндетті. Демек, заң меншік құқыган қорғай отырып,
азамат-тарға өз .құқығын жүзеге асыруға бөгет жасамауына жағдай жасайды.
Мысалы, меншік иесінің затты иелену немесе пайда-лану құқығына заңсыз түрде
бөгет жасау әрекеттерінің бәрі де жогарыда айтылған міндетті бұзушылық
болып табылады.
Заттық құқықтың маңызды белгісі оның затқа тікелей устемдік етуі болып
табылады. Мұның өзі құқық объектісі араға үшінші бір адамды салып үстемдік
етпейді дегенді білдіреді1. Бүл арада затқа үстемдік толық күйінде болуы
мүмкін, ал кейде заттық қүқықтың шектелуіне орай шектел-ген түрінде де
кездеседі.
Заттық қүқықтың тағы бір ерекшелігі заттың иесі мүлкін басқа біреуге берген
кезде өзінің қуқыгы иеленушіретінде сақ-талып қалатындыгы деуге болады.
Азаматтық кодекстің 188-бабына сәйкес меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке
қатысты өз қалауы бойынніа кез келген әрекеттер жасауына, соның ішінде
мүжін басқа адамдардың меншігіне беріп, иелігінен шығаруға, бірақ өзі
меншік иесі болып қала беруіне қүқылы. Басқаша айтқанда, мүлікке меншік
құқыш сақталады. Егер зат заңсыз иеленген болса, онда ол винджацияланады,
яғни меншік иесі өзінің заңсыз иеленген өз мүлкін талап етуге қүқылы. Мыса-
лы, кепілге еалынған мүлікке қүқық басқа тұлғаға құқықты ми-расқорлық
тәртібімен көшірілгевде кепіл сақгалады (АК-тің 323-бабы). Затгық қүқық
мекемені меншіктену қүқығы басқа адам-ға ауысқан кезде бұл мекеме өзіне
тиесілі мүлікке оралымды билік жүргізу қүқышның сақталып қалуына байланысты
зат-тық қүқық та сақталады (АК-тің 208-бабы).
Завда заттық қүқықтың затгы алудың занды тәсілдерінің нақтылығы (АК-тің 7-
бабы 4-тармакдІасы, 198-203-баптары) мен қорғау нысанының ерекшелігі (АК-
тің 260-261-баптары) көрсетілген.
4. Заттық қуқықтың түрлері. Заттық қүқық екі үлкен топ-қа бөлінеді: меншік
қүқығы және меншік иесі больш табыл-майтын түлғаның заттық қүқыіы2.
Азаматтық кодекстің 195-бабында заттық қүқңқтың үлгі гізімі келтірілген,
бірақ онда бөрі бірдей қамтылмаған. Затшқ қүқыққа меншік қүқығымен қоса
жерді пайдалану қүқығы, шаруашылық жүргізу қүқығы, оралыщы басқару қүқығы,
басқа да заттық қүқықтар жатады.
1 Қараңыз: Щенткова Л.В. Вещные права в гражданском
праве России, 16-бет.
2 Рим құқығында бүл құқық "Басқа біреудің затына құқық" деп
атіілады.
Өзге заттық қүқыққа мекеме және қазыналық кәсіпорынның мүлікке билік етуде
қатысты болуы мүмкін (АК-тің 206-бабы). Сондай-ақ отбасы мүшелерінің түртан
үйді пайдалану қүқығы ("Түршн үйқатынастарытуралы" ҚР Заңының 22-бабы) және
жер қойнауын пайдалану қүқығы ("Жер туралы" Қазақстан Республжасының Заңы,
2-бөлім), таш басқалар заттыққүьдық-қа қатысты бола алады.
Олардың субъектілеріне тән нәрсе, оны иеленіп, пайдала-нып, билік
еткенімен, мүліктің меншік иесі бола алмайды. Шаруашылық жүргізуге қүқығы
бар мемлекеттік кәсіпорын-дар, егер заң актілерінде өзгеше көрсетілмеген
болса, кәсіп-орынның меншік иесінің немесе ол уәкілдік берген мемлекеттік
органның келісімінсіз кәсіжерлік қызметтің мына түрлерін жасауға: 1) өзіне
тиесілі үйлерді, қүрылыстарды, жабдықты және кәсіпорынның басқа да негізгі
қорларын өзге адамдарға сатуға және беруге, айырбастауға, үзақ мерзімді (үш
жылдан астам) жалға беруге, уақытшатегін паі^далануға беруге; 2) фи-лиалдар
және еншілес кәсіпорындар құруға, жекекәсііжермен бірге кәсіпорындар мен
бірлескен өндірістер қүруға, оларға өндірістік және ақшакапиталын салуға;
3) жекекәсіпкерлерге қарыз беріп, олар бойынша Қазақстан Республикаеының
Үлттық банкі белгілеген қайта қаржыландырудаң ресми став-касынан төмен
сыйақымен (мүддемен) төлетіп алуға; 4) үшінші тұлғалардың міндеттемелері
бойынша кепілдеме немесе кепілдік беруге қүқығы жоқ (АК-тің 200-бабы 1-
тармағы).
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде заттық қүқықтың жіктелуі
(классификациясы) толық түрде берілме-ген.1 Әдебиетте заттыққүқықтарды
дәрежелеуге үмтылыс бар. Айталық, Ю.К.Толстойқұқықты мынадайтүргебөледі:
белгілі бір мүлікке қатысты қүқық (мысалы, жер учаскесіне); белгілі бір
адамға қатысты қүқық (мысалы, бөтен адамның үйінде өмір бойы тұру қүқығы);
жария мүддеге байланысты бекітілген қүқық (мысалы, жария сервитуттар);
жекемүддені қорғау үшін бекітілген қүқық (мысалы, жер учаскесін өмір бойы
мұра-герлікпен иелену); белгілі шектелген қатынаста бөтеннің за-тын
пайдалануға берілген қүқық (мысалы, сервитуттар);
1 Заттық құқықты жіктеу әр заманда өрқалай жүзеге асты. Мысалы, орыс
құқығында ол меншік, басқа біреудің затына қүқық, кепіл, иелену деп
бөлінді. Римқұқығындаменшік, еркіндік(өзденесінеменшікқұқығы), мүрагерлік,
кегал және басқа біреудің затына құқық оның соңғысына сервитутгар (жер және
жеке), эмфитевзис (бөтен адамның ауыл шаруашылық жерін өңдеу үшін
пайдалану), суперфиций (бөтен қалаучаскесінде қүрылыс салу құқығы және сол
құрылыс-ты пайдалану) тәрізді затгық құқықтар болды. бөтеннің затына билік
жасауға берілген құқық (мысалы, ипо-тека).1
Л,В.Шенникова заттық қүкдқты өзінше жіктеп, оны мына-дай топтарға бөледі:
1) мешпік иесінің мұлкіне шаруашылық жүргізуге заңцы тұлғалардың заттық
құқығы; 2) азаматтардың мүлкін белгілі бір шектеу шегінде пайдаланатын
сервитуттық түрдегі құқық; 3) үйыңдар мен азаматтардың жер учаскесін
пайдаланудағы заттық құқықтары; 4) мүліктің кепілі туралы шартташ кепіл
ұстаушыньщ өкілдігі2. Заттық құвдқтардың бүдан басқа да түрлері әр жағдайда
кездесуі мүмкін (сот шеші-мімен, шарт бойщшіа және т.б.).
§ 2. МЕНШІК ИЕСІ БОЛЫП ТАБЫЛМАЙТЫН ТҮЛҒАЛАРДЫҢ ЗАТТЫҚ ҚҮҚЫҚТАРЫ
1. Қазақстан Реслублжасы Презңдентінің "Қазақстан — 2030" деп аталатын
халыққа Жолдауында жеке меншік инсти-туттары жерге меншік арқылы беки
түсетіндігі, сондай-ақ меншік қүқығьш қорғайтын зандық жүйелердің қүрылатын-
дашайтьшған.
Меншік құқығының заңдық жүйесін қүру меншік иесі бо-лып табылмайтьш
адащардың қүқылық тәртібін бекітіп, та-ғайьщдамайынша мүмкш болмайды.
Бұл ораДда әңгімемізді жерді пайдалану мен сервитутқа қатысты заттық
қүқықтан бастамақшымыз. Шаруашылық жүргізу қүқығы мен оральшды басқару
құқығы "Мемлекеттік меншік қүқығы" тарауында қаралады,
Жерді пайдалану қүқығы — заттық қүқық бүрынғы Кеңес азаматшқ заңдарывда
жерді пайдалану құқығы заттық қүқық болып есептелмеді. Қазақстан
Республикасының "Жер тура-лы" Заңымен жер пайдалану қүқыгана заттық құқық
берілді (Заңның 20-бабы). Бүл орайда меншік құқығынан басқа жер учаскесін
және меБШіктегі уақытша пайдалану қүқығы, сер-витуттар және басқа да заттық
қүқықтар пайда болды. "Жер туралы" Заңның 5-бабы 4-тармашна сәйкес жерді
пайдалануға байланысты меншік қүқықтар азаматтық завдардащ нормала-рымен
реттеледі, әрине ол "Жер туралы" Заңға қайшы келмеуі тиіс. Зад еондай-ақ
"Жерге меншік қүқығы, жер пайдалану қүқыш жөне өзге де заттық қүқықтар" деп
аталатын арнайы бөлімді енгізген (Заңньщ ІІ-бөлімі).
1 Гражданскоеправо. Под. Ред. АЛ.Сфгеева иЮ.К.Толстого,
290-бет.
2 ШенниковаЛ.В. Вещные права в гражданском праве России, 19-
бет.
Жерді пайдалану құқығы дегеніміз — түлғаның мемлекеттік меншігіңдегі жер
учаскесін өт^улі және (немесе) өтеусіз негізде мерзімсіз (жерді тұрақты
паійалану) немесе белгілі мерзім ішінде (жерді уақытша пайдалану) иелену
және пайдалану қүкыш.
Бұл анықтамада айтылғаңдай, жерді пайдалану қүқығынан жеке меншік қүқығы
негізгі ерекшелікке ие. Өйткені, жеке меншік иесі жер учаскесін иеленеді,
пайдаланада және оған билік етеді, ал жерді пайдаланушы болса берілген
учаскеге ғана иелік жасап, пайдаланады. Ал жерге билік ету меншік иесі
ретінде мемлекет құзырында болады. Оның үстіне заң жер пай-даланушыға жерді
белгілі бір шектепайдалану қүқығын береді.
Жер пайдалану субъектілері азаматтар мен занды тұлғалар болады. "Жер
туралы" Заңның 22-бабына сәйкес:
1) мемлекеттік және мемлекеттік емес;
2) ұлтгық, шетелдік;
3) жеке және заңды тұлғалар;
4) түрақты және уақытша;
5) бастапқы және кейінгі болып бөлінеді.
Мерзімі бойынша жер паіідалану түрақты (мерзімсіз) және уақытша болады.
Жерді тұрақты пайдалану қүқышндагы жер учаскелері мына мемлекеттік жер
пайдаланушыларға: 1) кондомвдиум объектілеріндегі үйлерді (қүрылыстарды,
шмараттарды) үй-жайларды шаруашылық жүргізу қүқығымен немесе оралымды
басқару қүқыгамен иеленетін заңды түлғаларға; 2) ауыл ша-руашылық және
орман шаруашылығы өндірісін жүзеге асы-ратын заңды тұлғаларға; 3) ерекше
қорғалатьш табиғи аумақ-тар жерінде жер пайдалануды жүзеге асыратын занды
тұлға-ларға; 4) заң актілері көзделген өзге жағдайларда беріледі. Түрақты
жер пайдалану құқығы шетелдік жер пайдаланушы-ларға тиесілі бола алмайды
(Заңның 27-бабы).
Жерді уақытша пайдалану құқыш қысқа мерзімді (5 жылға дейін) және ұзақ
мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болуы мүмкін. Бастапқы үзақ мерзімді
ақылы жер пайдалану қүқығы бар мемлекеттік емес жер пайдаланушылар егер
занда өзгеше белгіленбесе, өздеріне тиесілі жер учаскелерін (немесе олар-
дың бір бөлігін) жалға (кіші жалға) немесе өтеусіз уақытша жер пайдалануға
беруге, сондай-ақ өздеріне тиесілі уақытша жер пайдалану қүқышн иелігінен
шығаруға қүк^Ілы. Жер пай-далану қүқығы былайша: 1) жер пайдалану құқығын
беру; 2) жер пайдалану құқыган тапсыру; 3) жер пайдалану құқы-ғьшың әмбебап
құқықтық мирасқорлық тәртібімен (мұраға қалдыру, заңды тұлғаны қайга
үйымдастыру) ауысуы арқылы пайда болады. Жер пайдалану құқығын беру басқа
біреуге тапсыру және оның ауысуы жер учаскесінің нысаналы мақсатын еске-ре
отырып жүзеге асырылуы тиіс.
Жер пайдалану құқығының объектісі дегеніміз — жекеле-ген жер пайдаланушыға
заңды бекітілген тәртіп бойынша берілген жер учаскелері болып табылады. Жер
учаскесінің қүқық объектісі ретінде белгілі бір аумағы, нақты мекені және
сыртқы шекарасы болады.
Жер учаскелері өзінің құқықтық тәртібі бойышпа жер пай-далану объектісі
ретіндешаруашылық бағыты, нысаналы мақ-сатты пайдаланылуы, жер пайдалану
субъектісі, жерді пайда-лану құқығының түрлеріне орай (тұрақты немесе
уақытша, иеліктен шығарылатын немесе шығарылмайтын, өтеулі немесе өтеусіз
алынатындышна байланысты) бір-бірінен ерекше-ленеді. Жер пайдаланудың
өзінетән объектісі жалпы жер пай-даланудағы жер үлесі болып табылады. Жер
үлесі дегеніміз — учаскесіне қүқықтар мен міндеттерге басқа тұлғалармен
бірге қатысудың Жер туралы Занда және өзге де заң актілерінде белгіленген
жағдайлар мен шарттарда бөлінуі мүмкін сан жа-шнан анықталған үлесі болып
табылады.
Жер пайдаланудың маңызы Азамаггықкодекстің 195-бабы 2-тармақшасында
айқывдалған. Жер пайдалану қүқығына бай-ланысты болатын ерекшеліктер жер
пайдалану қүқыгының кімде болуына қатысты келеді Мемлекеттік жер пайдалану-
шылар шаруашылық жүргізуге жерді алғаннан соң жер учаскесін иеленіп,
пайдалануға қүқық алады, оның өзі мақсат-ты пайдалану Іпеңберінде жүзеге
асады әрі ол жер бөлу акті-сінде керсетіледі. Ал негізгі билік мемлекеттің
қолында қала береді. Жерді алып, оралымды басқаруға құқығы бар жер пай-
даланушылар, сондай-ақ жер учаскесін иеленеді және оны пай-даланады, бірақ
билік тізгіні мемлекетте де, сонымен бірге меншік иесі болып табылатын
мемлекеттік емес занды тұлға-ларда да болады. Сонымен, мемлекеттік жер
пайдаланушының өзіне тиесілі жер пайдалану құқығын оқшаулауға, сондай-ақ
кепілдікке беруге хақысы жоқ, бүған жер учаскесінде орна-ласқан жылжымайтын
мүлікті белгіленген тәртіппен окдіау-лауға не оның кепілдікке берілуіне
байланысты жағдайлар қосылмайды. Мемлекеттік жер пайдаланушы өзінің қарауын-
дағы жер учаскесін үзақ мерзімді жалға беруіне болады, бірақ бүл орайда
алдымен екілетті орган ретівде мемлекеттен келісім алуы тиіс, ал
өзінетиесілі жер учаскесін біреугетегін пайдала-
нуға беруіне мүлдем рүқсат етілмейді, бұл тек қызмет бабына орай жер
учаскесін бөлгенде ғана мүмкін болады.
Жер учаскесіне заттық қүқықтар осы учаске шекарасын-дағы, яғни аумаіындағы
топырақтың үстіңгі қабаттарына, түйық су тоғандарына, орман ағаштарына
қолданылады.
Егер "Жер туралы" Заң мен езге заң актілерінде өзгепіе белгіленбесе, жер
пайдаланушылардың: 1) жер учаскесін оның мақсатынан туындайтын мақсатқа
пайдалана отырып, жерде дербес шаруашылық жүргізуге; 2) ауыл шаруашылық
және өзге де дақылдар егістеріне және отырғызылган көшеттерге, ендірілген
ауыл шаруашылық өнімі мен жер учаскесін пайда-лану нәтижесінде альшған өзге
де өнімді және оны өткізуден түскен табысқа меншік, шаруашылық жүргізу,
оралымды бас-қару; 3) ез шаруашылығының қажеттері үшін жер учаскесінде бар
қүмды, сазды, қиыршық тасты және басқа да жалпы тарал-ған пайдалы
қазбаларды, шымтезекті, екпелерді, жерүсті және жерасты суларын кейіннен
мәмілелер жасасу ниетін кәздемей, белгіленген тәртіппен пайдалану, сондай-
ақ жердің өзге де пай-далы қасиеттерін ііайдалану; 4) жер учаскесі
мемлекеттік қажет-тер үшін алып қойылған (сатып алынған) жағдайда
келтірілген залалды толық көлемінде ететіп алу; 5) меншік, шаруашылық
жүргізу, оралымды басқару құқығымен жер учаскесінің, ны-саналы мақсатына
қайшы келмейтін түрғын үйлер, өндірістік, түрмыстықжәне өзге де үйлер
(қүрылыстар, шмараттар) салу; 6) белгіленгенқұрылыс, экологиялық,
санитариетық-гигиена-лық және өзге де мелиорациялық жұмыстар жүргізу,
тоғандар мен өзге де суаттар жасау қүқысы бар ("Жер туралы" Заңньщ 47-бабы,
1-тармағы).
"Жер туралы" Заңда жер пайдаланушылардың міндеттері тәртіптелген және жер
учаскесін паңдаланушыларға берілмей-тін мәселелер де қаралған.
2. Жер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.