Республикасының құқықтық мемлекет ретіндегі қызметінің басты принципі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

1 ЗАҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ЗАҢНЫҢ ТҮРЛЕРІ 5
1.1 Заң ұғымының теориялық-методологиялық негізі 5
1.2 Заңның түрлері 6

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЗАҢДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ, ЖҮЙЕЛЕНУ БЕЛГІЛЕРІ
МЕН БӨЛІНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 18
2.1 Заң шығарушы түсінігі 18
2.2 Заңдардың әр түрлі жүйелері жөнінде 23
2.3 Заңдардың бөлінуі 25
2.4 Заңдарды жүйелеу 26

ҚОРЫТЫНДЫ 29

Пайдаланылған әдебиеттер 32

КІРІСПЕ

Кез келген ғылыми проблеманың, қоғамдық құбылыстың мазмұнын жан-
жақты, түбегейлі ашып көрсетудің бірден-бір әдісі оның - өткен жолын
барынша таразылау болып табылады. Қазақстан халқы үшін, әсіресе сан
ғасырлар бойы әр түрлі тарихи кезеңнің құқықтық жағдайын жетік зерттеудің
ғылыми – танымдық маңызы ерекше. Бұл үшін, тарихи ақиқата көз жеткізу,
қазіргі ұлттық мемлекетіміздің шынайы тәуелсіздікке бет бұрған кезде
халқымыздың тарихи зердесін, танымын жаңартып, оның елдігін, ерлігін,
тиімділігін паш ететін мұраларды зерттеу – азаматтық парыз.
Еліміздің конституциялық даму тенденциясын айқындағанда, әрине,
халқымыздың демокротиялық құқықтық мемлекет құруға бет алған шақта, осының
өзегі болып табылатын еліміздің тарихындағы, яғни егемендікке дейінгі
конституциялар мен 1993 және 1995 жылдардағы Ата заңымызды елемей кетуге
болмайды. Қайта олар біздің алға қойған мақсатымыздың маңыздылығын
толықтыра түседі.
Соған орай, зерттеу жұмысының өзектілігі – заң және оның түрлерінің
даму сатыларын баяндайтын Ата заңдарының логикалық үйлесімділігін талдау,
осының негізінде заңдарымызды жетілдіру жолдары жөнінде ғылыми негізделген
ұсыныстарды енгізу болмақ. Және де әдебиеттерде, сирек кездесетін болса да,
көңілге қонбайтын келеңсіз мәліметтердің мән жайын ашу болып табылады..
Ғылыми жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Еліміздің жүріп өткен қиын
өткелдерін сараптайтын Ата заңдарының (Конституцияларының) сабақтастығын
зерттеп, оның оң (жағымды), теріс (жағымсыз-ұтымсыз) жақтарына баса назар
аудару, адам құқығын, азаматтар мен мемлекет мүддесін қорғау алдындағы
тұрған күрделі міндеттерге және өзге де мәселелер төңірегіне ерекше көңіл
бөлу зерттеу жұмысының негізгі мақсаты болып табылады.
Осы мақсатқа жетуде қазақ қоғамындағы өмірлік маңызды мәселерді
қарастыру Қазақ елінің конституциялық дамуының проблемалары мен оның ұғым-
категория аппаратын, құрылымдық ұйымдастырылуын, ішкі және сыртқы өзара
байланыстарын, қоғамда алатын орнын, сондай-ақ қоғамның өмір сүруі мен
дамуының аса маңызды алғы шарты ретіндегі рөлін ғылыми тұрғыдан зерттеу
алға қойылған мақсаттардың бірі болмақ. Әсіресе, тоталитарлық режимді
жеңіп, құқықтық, демократиялық мемлекеттер ретінде қалыптасып, бостандық,
теңдік пен келісім идеялары негізінде азаматтық қоғам қалыптастырып жатқан,
кең көлемді құқықтық реформалар жүргізіп, жаңа ұлттық құқықтық жүйелерді
құру кезінде қиындықтар мен қарама-қайшылықтарды басынан кешіп жатқан
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінде, соның ішінде Қазақстан
жағдайында бұның өзектілігі арта түседі.
Зерттеудің практикалық маңызы. Курстық жұмыстағы нақты деректі
материалдар заң тәжірибесінде, сондай-ақ, жоғары заң оқу орындарында
оқытушылық қызметте, әсіресе конституциялық құқық пәні мен конституциялық
құқық трихы бойынша дәрістер, арнаулы пәндерді оқыту мен арнайы сабақтар
өткізу кезінде, аталған пән бойынша ғылыми жұмыспен айналысатындарға және
қазақстандық құқық жүйесін жетілдірудің кейбір мәселесін талдап жасау
барысында қолдануға болады. Жұмысты студенттер мен мектеп оқушыларының
ғылыми-практикалық конференциясында арнайы баяндама ретінде пайдалану да
жұмыстың практикалық маңызын арттырады.
Әдістемелік негізі. Курстық жұмыстың әдістемелік негізі болып құқық
ғылымының жалпы ғылыми және жеке ғылыми әдістерімен тарихи-құқықтық,
салыстырмалы-құқытық, статистикалық әдістер табылады.
Теориялық базасы. Ғылыми жұмысты жазуда конституциялық құқық ғылымы
мен айналысатын төмендегі құқықтанушы ғалымдардың еңбектері негізге алынды:
С.А.Тбанов, А.Ә.Оразова, Н.Өсеров, Ж.С.Әлдібеков, З,Ж.Кенжалиев, В.А.Ким,
С.С.Сартаев, С.К.Амандықова, Ғ.Сапарғалиев Д.М.Баймаханова, А.А.Аманова,
Т.Т.Сарсембекова, А.Е.Кожаков т.б. Сонымен қатар, бұл мәселені зерттеуде
С.З.Зимановтың, М.Т.Баймахановтың, С.Н.Сәбікеновтың, М.Құл-Мұхаммедтің,
Т.Ағдарбековтың, Қ.Қойгелдиевтың, Ө.Қ.Қопабаевтың, К.Н.Нұрпейісовтың,
С.Өзбекұлының, Н.Өсеровтың және басқалардың еңбектері сүбелі үлес болып
қосылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыстың мақсатымен міндеттері оның
құрылымын айқындалады. Жұмыс төрт бөлімнен, парагрфтар мен қорытындыдан
және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ЗАҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ЗАҢНЫҢ ТҮРЛЕРІ

1.1 Заң ұғымының теориялық-методологиялық негізі

Заң - қазіргі заманда мемлекеттің ең жоғарғы нормативтік актісі. Ол
қоғамдағы ең күрделі, маңызды мәселелерді, қатынастарды қамтиды. Заң
қоғамдағы барлық нормалардың "Атасы" - деуге болады. Заңның белгі
-нышандары:
- заң парламентте немесе жалпы халықтық референдумда қабылданады;
- заң күрделі, маңызды мәселелер бойынша қабылданады;
- заң арнаулы процедура арқылы қабылданады (ол төрт-бес кезеңнен өтуге
тиісті);
- заңды ешқандай орган тексере, өзгерте алмайды;
- заң қоғамдағы нормалардың кіндігі, атасы.
Заңның үстемдігі арқылы қоғамдағы заңдылық, тәртіп қамтамасьп етіледі.
Заң арқылы қоғамныц мудде-мақсаты, мемлекеттік билік, саясат іс жүзіие
асады. Заң арқылы адамдардың бостандығы мен құқықтары, демократияныц
басқада талаптары қалыптасады.
Қазақстан мемлекетінің Парламенті заң шығару қызметін жүзеге асыратын
Республиканың ең жоғарғы өкілді органы (49-6. 1-т.). Парламент аса маңызды
қоғамдық қатынастарды реттейтін заңдарды шығаруға хақылы.
Заңға тәуелді нормативтік актілер - бұл актілер төрт түрге бөлінеді:
жалпы қоғамдық, жергілікті, ведомстволық және мекемелік актілер. Жалпы
қоғамдық актілер - мемлекеттік әкімшілік-территориясына толық заңды күші
бар актілер (Президенттің жарлықтары, үкіметтің қаулылары). Жергілікті
басқару органының актілері - маслихаттың шешімдері, әкімдердің бұйрықтары.
Ведомстволық актілер министрліктердің бұйрықтары, шешімдері,
инструкциялары. Мекемелердің өз аппаратының ішкі тәртібін реттейтін
актілер.
Сот билігінің актілері - Конституцияның 75-бабына сәйкес Қазақстан
Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады. Сот билігі
азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды жүзеге
асыруға арналған. Сот билігі Республикамыздың нормативтік актілерінің және
халықаралық шарттарының негізінде туындайтын барлық істер мен дауларға
қолданылады. Сот билігі сот ісін жүргізудің азаматтық қылмыстық және заңмен
белгіленген өзге де нысандары арқылы жүзеге асырылады. Соттың шешімдері,
үкімдері, өзге қаулылары сондай-ақ олардың заңды өкімдері, талаптары,
тапсырмалары мен басқа өтініштері Республикамыздың бүкіл аумағында барлық
мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен азаматтардың
орындауы үшін міндетті болып табылады.
Сот төрелігінің қағидалары:
- адамдардың кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен
танылғанша ол қылмыскер емес деп есептеледі;
- бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе
әкімшілік жауапқа тартуға болмайды;
- айыпталушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес;
- адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез келген күдік айыптаушының
пайдасына қарастырылады.
- заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды.
- қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берілмейді
(конституцияның 77-бабы).
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты - жалпы юрисдикция соттарының
қарауына жататын азаматтық, қылмыстық және басқа істер жөніндегі
мемлекеттегі сот билігінің жоғарғы органы. Заңда көзделген іс жүргізу
нысандарында олардың қызметін қадағалауды жүзеге асырады, сот тәжірибесінің
мәселелері бойынша түсініктемелер беріп отырады (прецеденттік түсінік
береді).
Конституциялық бақылау Қазақстан Республикасында Конституциялық
Кеңестің құзыретінде. Ол маңызды демократиялық институттың бірі болып
саналады, Конституцияның үстінен қарауды және оның тікелей ықпалын
қамтамасыз етуді, азаматтардың жоғарғы деңгейдегі құқықтары мен
бостандықтарын қорғауды, биліктің бөлісу қағидаларын орындауды т.б. жауапты
қызметтерді атқарады.

1.2 Заңның түрлері

Заң дегеніміз, ең жоғары нормативтік күші бар акті. Қазақстан
Республикасының Конституциясы бойынша Парламент — заң шығару қызметін
жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары органы.
Заң термині әдебиетте екі мағынада қолданылады — кең және тар
мағынасында.
Кең тұрғыдан алсақ, заңға нормативтік актілердін барлық түрлері:
нақты заңдар, жарлықтар, қаулылар, шешімдер, бұйрықтар, нұсқаулар,
ережелер, жарғылар т.б. жатқызылады.
Ал, тар тұрғыдан қарайтын болсақ, заңда тек қана заң, деп
аталатын нормативтік-құқықтық актілер ғана жатады. Заң, өз мәнінде алатын
болсақ, нормативті құқықтық актілердің арасында ерекше орны бар, ерекше
қызмет атқаратын акт болып есептеледі. Былайша айтсақ, заң — төрағасы
сияқты, басқа нормативтік – құқықтық актілердің төрінен орын алатын акт.
Оның себебі неде? Біріншіден, заңды мемлекеттің ең жоғары заң шығаратын
органы — Парламент шығарады. Екіншіден, заң қоғамдағы ең күрделі
қатынастарды реттеуге бағытталады. Заң реттейтін қоғамдық қатынастардың
бүкіл қоғамның мүдделеріне қатысы бар. Үшіншіден, занның ең жоғары құқықтық
күші бар Заңдар өз ішінде түріне байланысты бірнеше топтарға бөлінеді:
Конституция, конституциялық заң, жай заң. Мұны ішінде ең жоғары құқықтық
күші бары — Конституция. Мемлекеттегі барлық нормативті актілер Конституция
негізінде, соған сәйкес жасалып, қабылдануы керек. Қазақстан Конституциясы
бойынша конституциялық заң Конституциядан құқықтық күші жағынан төмен
тұрады. Сондықтан конституциялық заң деп аталса да, Конституцияға
өзгерістер, қосымшалар енгізе алмайды. Конституциялық заң Конституцияға
сәйкес жасалып, қабылданады. Құқықтық күшіне қарай конституциялық заңнан
кейін жай заң тұрады.
Өзара құқықтық күші әр дәрежеде болса да, аталған заңдар ең маңызды
нормативті актілер болып саналады. Басқа нормативті актілер заңдарға
тәуелді актілер қатарына жатады
Нормативтік-құқықтық актілердің құрамында заңдардың ерекше орны
болуы, айрықша қызмет атқаруы заң мен құқықтың арақатысын анықтауға
мүмкіндік береді.
Құқықты қоғам жасайды, заңды мемлекет жасайды деген тұжырым —
заңнан құқықты ажыратудың қажет екенінін белгісі. Құқықты қалыптастыратын
қоғам. Құқық қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы. Құқық
қалыптасуының объективтік барысын формалды заң шығару қызметімен
шатастыруға болмайды. Құқықтың жасалуы — қоғамдық қатынастардың өздігінен
шынайы қалыптасып, адамдардың және олардың бірлестіктерінің байланыстары
әдеттегі, бірыңғай жолмен, үлгілермен; белгілі көлемде жүріп отыруына
байланысты. Мұнда шындық, әділдік, дұрыстық — құқық қалыптасуының негізгі
принциптері болып табылады. Демек, заң шығарушылықтың алғы шарты, оның
тиімді болуының негізі — құқықтың жасалуы. Заң шығарушылық неғұрлым
құқықтың талаптарын (әділдікті, шындықты) толығынан ескеретін болса,
соғұрлым заң құқыққа сәйкес болады. Мұндайда заңды құқықтық заң деп айтуға
негіз бар. Біріншіден, құқықтық заң қоғамдық қатынастарды жөнге салып,
реттеуге, дамытуға атсалысады, екіншіден, құқықтық заң әділдікті,
адамгершілікті баянды етеді, үшіншіден, көпшіліктің еркін білдіріп,
халықтық сипатқа ие болады. Сондықтан құқық пен заңды айырудың және олардың
арақатынасын дұрыс анықтаудың зор адамгершілік маңызы бар. Сонымен қатар
бұл мәселенің практикалық мәнін де естен шығармаған жөн. Заңның құқық
талаптарына сай келуі оның сапасын көтереді. Демек, бұл жағдайды заң
шығаратын орган ескеруі қажет. Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы
бойынша Конституцияға өзгертулер мен толықтыруларды Парламент енгізеді
Мысалы, 1998 жылы 7 қазанда Қазақстан Республикасы Конституциясына
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Қазақстан Республикасының Президентіне оның бастамасы бойынша әр
Палата депутаттары жалпы санынын үштен екісінің дауысымен бір жылдан
аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттігін беруге құқылы. Республика
Президентінің заңдар жобаларын қорғаудың басымдылығын белгілеуге, сондай-ақ
осы жоба жедел қаралады деп жариялауға құқығы бар Парламент Президент
енгізген заң жобасын бір ай ішінде қарауға тиісті. Егер Парламент осы
талапты орындамаса, онда Президент заң күші бар Жарлық шығаруға хақылы.
Мұндай Жарлық Конституция белгілеген тәртіппен Парламент жаңа заң
қабылдағанға дейін қолданылады.
Нормативтік актілер жүйесінде президенттік биліктің актілері ерекше
орын алады. Олар заңға негізделген актілер қатарына жатады және принципінде
орындау-атқару сипатында болуы тиіс. Заң тұрғысынан алып қарағанда төтенше
немесе соғыс жағдайларында ғана, онда да Конституцияның негізінде
президенттің актілері күшімен заңдардың қолданылуы тоқтатыла тұруы немесе
дәлдей түсу мақсатында заңдарға түзетулер енгізілуі мүмкін.
Ведомстволық актілер мен жергілікті органдар актілеріне қарағанда
басым болып келетін Заң негізінде қабылданған нормативтік актілерге
Үкіметтің қаулылары мен өкімдері жатады. Олардың құрамында бастапқы
нормалардың болуы жиі кездеседі. Солай бола тұрса да, олар орындау-атқару
актілері болуы жөн.
Жекелеген ведомстволардың заң негізінде өздерінін жасаған
нормативтік актілері сол ведомство ішіндегі қатынастарды реттейді.
Дегенмен, орталық ведомстволардың ішінара, кейбіріне, мысалы, темір жол
қатынасы, ішкі істер министрліктеріне қатаң түрде шектеулі салаларда
сыртқары әсері мен ықпалы бар актілер шығаруға құқықтар беріледі. Кейде
заңмен кереғар болып келетін нормативтік актілердің қабылдануы да өмірде
орын алып қалуы кездесіп отырады. Оларда тіпті азаматтардың құқығы мен
мүдделеріне нұқсан келтірген жағдайлар кездесуі мүмкін. Мұндай жағдайларда
ахуалды жөндеу Конституциялық әділсот (правосудие) қабылдаған актілердің
көмегімен түзетіледі.
Заң негізінде қабылданатын нормативтік актілерді жергілікті жерлерде
мемлекеттік биліктің аумақтық органдары мен басқармалары немесе өзін-өзі
басқарудың жергілікті органдары шығарады. Олардың ықпалы мен әрекеті сол
өлке, облыс, қала, аудан, кент, ауыл аумағында тұратын адамдарды түгел
қамтиды.
Локалдық норматавтік актілерді ұйымдар өздерінің ішкі істеріндегі
мәселелерді шешу мақсатында шығарады Бұл актілердің ықпалдары мен әсерлері
тек осы шектеулі ұжым мүшелері болып табылатын адамдарды ғана қамтиды.
Локалдық нормативтік актілер, мысалы, еңбек тәртібіне, оларды ұйымдастыру
мәселелеріне, ұжым бөлімдері араларындағы қарым-қатынастарды реттеуге
қатысты шығарылады.
Қоғамды демократияландыра түсу жағдайларында және өзін-өзі
басқарудың бастаулары тереңдетіліп әрі қарай өрбітілгенде санкцияланған
нормативтік актілердің болып, олардың әрі қарай дамуы орын алуы мүмкін.
Бұған мемлекеттің алдын-ала берген рұқсатымен немесе құзыретті мемлекеттік
органның бекітуінен соң заңдық күшке ие болатын, қоғамдық бірлестіктер,
еңбек ұжымдары, азаматтардың топтанып бас қосу жиындарында қабылдаған
нормативтік актілері жатады, олардың локалдық та жергілікті де маңызы болуы
мүмкін.
Қазақстан Республикасында жаңа заң қабылданды, оның аты Нормативтік
құқықтық актілер туралы. Осы заңның қолдану саласы өте кең.
Заң актілері мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу мен
қабылдау, күшіне енгізу, өзгерту, толықтыру, олардың қолданылуын тоқтату
немесе тоқтата тұру, оларды жариялау ерекшеліктері олардың денгейіне
сәйкес, нормативтік құқықтық актілер қабылдайтын мемлекеттік органдардың
қызметін реттейтін заң актілерімен, осы органдардың құқықтық мәртебесін
айқындайтын актілермен, соның ішінде олар туралы ережелермен және олардың
регламенттерімен, басқа да нормативтік құқықтық актілермен айқындалады.
Нормативтік құқықтық акт - мемлекеттіц құзырлы органдары қабылдаған,
жалпыға бірдей міндетті заңды нормалары болатын ресми құжат.
Нормативтік құқықтық актілер заңдық күшіне байланысты заңдар және
заңға негізделген актілер деп бөлінеді.
Заң - ең жоғары заңдық күші бар нормативтік құқықтық акті, мұны заң
шығарушы ең жоғарғы орган белгілі рәсім бойынша қабылдайды.
Бұлардың жетекшілік орны мынадай нышандармен (белгілермен)
анықталады:
1. Заңды мемлекеттік биліктің (яғни өкіметтің) заң қабылдаушы
(өкілді) органдары немесе тікелей халыңтың өзі бүкілхалықтың сұрау салу
(референдум) арқылы қабылдайды, заңның күші жойылады және өзгертіледі.
2. Заң айрықша түрде іс жүргізу тәртібі бойынша қабылданады.
3. Тәуелді нормативтік құқықтың актілердің бәрі заңдарға қайшы
болмауы тиіс, егер де ондай қайшылықтар болса, бұл актінің орнына одан
тікелей жоғары тұрған заң күшіне сүйене отырып әрекет етуге болады.
4. Заңда алғашқы негіз сипатындағы норма болады. Барлық басқа
актілер заңдардан туындайды және олар заңдардағы нормаларды егжей-тегжейлі
талдауы, нақтылауы тиіс.
5. Заң ең маңызды негізге алынатын қатынастарды реттейді.
Заңдар конституциялық және ағымдық болып жіктеледі.
Конституциялық заңдар қоғамдық және мемлекеттік құрылыстың
негіздерін баянды етеді, ағымдық заңдарға заңдық тұғыр болып қызмет етеді.
Бұларға Конституция, оған енетін өзгерістер мен толықтырулар, сондай-
ақ оның мазмұнын нақтылайтын заңдар жатады.
Конституция - мемлекеттің негізгі заңы. Ол нормативтік құқықтың
актілер жүйесінде басты орын алады, барлық заңдардың заңдық тұғыры болып
табылады.
Конституциялық заңдардың тізімі толық түрде Конституцияда
анықталған.
Ағымдық (әдеттегі) заңдар конституциялың заңдардың негізінде және
соларды орындау мақсатында қабылданады. Ағымдық заңдар елдің экономикалық,
саяси, мәдени өмір болмысының түрлі жақтарын реттейді.
Заңға негізделген нормативтік құқықтық актілер -мемлекеттің атқарушы
- орындаушы органдарының заңдар негізінде қабылдайтын актілері. Олар
заңдарды орындау мақсатында қабылданады.
Заңға негізделген актілерге жататындар:
- Президенттің жарлықтары;
- Үкіметтің қаулылары мен шешімдері;
- Министрліктер, ведомстволар, комитеттердің нұсқаулары, ережелер
жиынтығы (қағидалар), бұйрықтар және т.б. түріндегі нормативтік актілері;
- Жергілікті атқарушы органдардың нормативтік актілері;
- Жергілікті нормативтік актілер, яғни ұйымдар, кәсіпорындар мен
мекемелердің актілері.
Қазақстан Республикасында нормативтік құқықтық актілердің негізгі
түрлеріне мыналар жатады:
1) Конституция, конституциялық заңдар, кодекстер, заңдар;
2) Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық заң күші бар
жарлықтары, Қазақстан Республикасы Президентінің өзге де нормативтік
құқықтық жарлықтары;
3) Қазақстан Республикасы Парламенті мен оның палатарының
нормативтік қаулылары;
4) Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік қаулылары;
5) Қазақстан Республикасы Констатуциялық Кеңесінің, Жоғарғы Сотының
және Қазақстан Республикасы орталық сайлау комиссиясының нормативтік
қаулылары;
6) Қазақстан Республикасының министрлері мен өзге де орталық
мемлекеттік органдар басшыларының нормативтік бұйрықтары;
7) мемлекеттік комитеттердің нормативтік қаулылары, өзге де орталық
мемлекеттік органдардың нормативтік қаулылары;
8) мәслихаттар мен әкімдердің нормативтік құқықтық шешімдері;
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы бүкілхалықтық дауыс
беру (референдум) арқылы 1995 жылы 30 тамызда қабылданды. Ата заң
қабылданған күн демалыс мемлекеттік мереке Қазақстан Республикасының
Конституциясы күні деп жарияланды. Ата заңды қабылдау әдісінің орасан зор
маңызы бар. Өйткені, оның мазмұнын сайлаушылар көпшіліктің қатысуымен
мақұлдады. Қазақстан Республикасының қазіргі Конституциясы кіріспеден
(преамбуладан), ненгізгі мәтіннен, қорытынды және өтпелі ережелерден
тұрады. Кіріспеде, әдетте, Ата заңның мақсаты баяндалып, оны қабылдаудың
тарихи жағдайы, кейде құқытары мен бостандықтар немесе мемлекеттік саясатта
басшылыққы алынатын негіздер көрсетіледі. Қазақстан Республикасы
Конституциясының кіріспесі Ата заңды қабылдаудың себептері мен мақсаттарын
былай түсіндірген: Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы,
байырғы қазақ жерінде мемлекеттілік құра отырып, өзімізді еркіндік, теңдік,
татулық мұраттарына берілген бейбітшіл азаматтық қоғам деп қғына отырып,
өазіргі және болашақ ұрпақтар алдындағы жоғарыжауапкершілігімізді сезіне
отырып, өзіміздің егемендік құқығымызды негізге ала отырып, осы
Конституцияны қабылдаймыз. Ата заңның бұл бөлігі саяси және идеологиялық
тұрғыдан алғанда аса маңызды, өйткені, осыдан келіп, мемлекетіміздің
мынандай неізгі мақсаты туындайды:
1. Өзінің ең қымбат қазынасы ретінде адам және адамның өмірі, құқықтары
мен бостандықтарын, оған мемлекеттік кепілдіктерді айқындап, бекіту.
2. Өз елінде және мемлекеттер арасында азаматтық бейбітшілікті,
ынтымақтастық пен тату қарым қатынастықтың әдістерін нақтыландырып
бекіту.
3. Байырғы қазақ жерінде мемлекеттік бірлікті сақтау.
4. Республиканың егемендігін сақтап, ұстап тұру.
5. Қазақстан Республикасының демократиялық негідерінің мызғымастығын
бекіту. Мұның ұшқыны ретінде, республика қызметініғ түбегейлі
принциптері де айқындалады. Олар:
• қоғамдық келісіммен саяси тұрақтылық
• бүкәл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму
• қазақстандық патриотизм
• мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен,
оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру
арқыоы шешу
• егемендіктің және мемлекеттік биліктің бірден бір қайнар көздерін
иемденуші Қазақстан Республикасының халқы деп тану
• әлеуметтік саясаттың басты бағыты адамның қадірлі өмір сүріп, еркін
дамуына өолайлы жағдайларды тудыру
• мемлекеттік меншік пен жеке меншікті тану және олардың бірдей
қорғалуын қамтамасыз ету.
• мемлекеттік билікті Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы,
атқарушы және сот тармақтарына бөлу, олардың тежемелік әрі тепе теңдік
жүйесін пайдалану арқылы өзара іс қимыл жасауы принципіне сәйкес
жүзеге асыру
• жергілікті өзін өзі басөаруды тану және оны іске асыруға қажетті
кепілдіктерді қамтамасыз ету
• идеологиялық және саяси әралуандылықты тану, қоғамдық және мемлекеттік
институттардың бірігіп кетуіне, мелекеттік органдарда саяси
партиялардың ұйымдарын құруға жол берілмейтіндігін нақыштау, сөйтіп,
ешбір идеологияның мемлекеттік не міндетті деп танылмауы
• республика бекіткен халықаралық шарттардың республика заңдарынан
басымдылығы болуын және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшін заң
шығару талап етілетін жағдайдан басқа реттерде, тікелей
қолданылатындығын тану.
Ата заңның негізгі бөлігіне азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен
міндеттері туралы, конституциялық құрылысы жайлы, мемлекеттік нысандар
жөнінде, мемлекеттік буындардың жүйесі мен мәртебесі туралы (Президент,
Парламент, Үкімет, Конституциялық Кеніес, Соттар және сот төрелігі,
Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін өзі басқару туралы) нормалар
енген. Бұл нормалар Қазақстан Республикасы Конституциясының I-VIII
бөлімдерінде баяндалған. Қорытынды және өтпелі ережелер баяндалған ақырғы
IX бөлімде Ата заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу тәртібі туралы,
конституциялық заңдар мен өзге де заңдарды қабылдау рәсімі және басқалар
жайлы сөз болады. Сөйтіп, Қазақстан Республикасының Конституциясы 9
бөлімнен, 98 баптан тұрады. Бұлардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар
[25].
Ата Заңның құрылымына жасалатын талдау оған негіз болған
конституциялық идеялардың айқын көрінісін береді. Жалпы ережелер деп
аталатын І-бөлім жаңа конституциялық құрлысқа сапалық сипаттама бере
отырып, Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен заңдар
негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну, олардың
тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы, өзара іс-қимыл жасау
принциптеріне сәйкес жүзеге аырылатындығын баяндайды. Бұл Қазақстан
Республикасының құқықтық мемлекет ретіндегі қызметінің басты принципі.
Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасы
Конституциясының адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының кепілі. Ол
белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының тәуелсәздәгән және
мемлекеттің тұтастығын қорғайды.
1993 жылғы Конституциямен салыстырғанды қазіргі Конституцияда
Президенттің заң шығару бастамасы құқығы белгіленген. Бірақ, бұл жағдай
Президенттің заң шығару прцесіне мүлдем қатыспауын білдірмейді.
Конституцияның 44-бабының 3) тармақшасы бойынша Президент Үкіметке заң
жобаларын Парламент мәжілісіне енгізуді тапсырады. 53-бабының 4) тармақшасы
бойынша Парламент Палаталардың бірлескен отырысында Президентке оның
бастамасы бойынша әр палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің
даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттігін беруге құқылы.
61-бабының 2) тармағы бойынша Президенттің заңдар жобаларын қараудың
басымдылығын белгілеуге, сондай-ақ осы жоба жедел қаралады деп жариялауға
құқығы бар, мұнын өзі Парламент заң жобасын енгізілген күнненбастап бір ай
ішінде қарауға тиісті екенін білдіреді.
Парламенттің конституциялық мәртебесі билікті бөлу принциптеріне
негізделеген. Басқа билік буындарына қарағанда, ол заң шығару функциясын
жүзеге асыратын дербес мемлекеттіе орган, бірақ олармен бірлесіп, үйлесімді
жұмыс істеуі тиіс.
Парламенттің өкілеттігі оның алдындағы коституциядағы Жоғарғы Кеңестің
өкілеттігіне қарағанда өзгерген. Мысалы, қазіріг Парламент референдум
өткізу туралы шешім қабылдамайды, тек қана бастама көтереді.
Республика Бас Прокурорын және Ұлттық Банктің Төрағасын
тағайындамайды, ол тек қана тағайындауға келісім береді, заңдарға ресми
түсіндіру бермейді. Сондай-ақ Парламент тек қана заң шығару ғана емес,
атқарушы билікті бақылау функциясын шектеулі күйде жүзеге асырады. Кейбір
кездерде Конституцияны қайта қарап немесе оған өзгерістер мен толықтырулар
енгізе отырып конституциялық, Президент мемлекетке опасыздық жасаған кезде
юрисдикциялық функциялар атқарады. Паламент Жоғарғы Кеңеске қарағанда
жалғыз заң шығарушы орган болып табылмайды. Өйткені Конституцияда
көрсетілген жағдайлар мен тәртіпте заң шығарумен Республика Президенті де
айналыса алады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің конституциялық-құқықтық мәртебесі де
ескі Конституциямен салыстырғанда елеулі өзгерістерге ұшырады. Министрлер
Кабинетінің орнына Үкімет деген терми қолданылатын болды.
Мемлекеттегі әлеуметтік-экономикалық жағдай үшін Үкімет Президент пен
заңда көрсетілген кезде Парламент алдында жауап береді. Алдынғы Республика
Конституциясында Министрлер Кабинеті тек қана Президент алдында ғана
жауапты болатын.
Соңғы Конституцияда Үкіметтің өкілеттігі тереңірек ұарастырылған. 1993
жылғы Конституцияда Министрлер Кабинеті мемлекеттік басқару мәселелерін
шешуге құқылы деген жалпы сөз тіркесі қазіріг Конституцияда нақтылы
өкілеттік бағыттарын тізіп кқрсетумен алмастырылды.
Нәтижесінде Конституцияның 66-бабында Үкіметтің келесі құзыры белгіленеді
Атқарушы органдар жүйесін басқара отырып, Қазақстан Республикасының Үкіметі
оның жүргізуіне Қазақстан Республикасының Конституциясымен, конституциялық
заңдармен, заңдық күші бар Президент Жарлықтарымен жатқызылған мәселелерді
өз алдына дербес шешеді. Ол өз құзыреті шеңберінде Конституцияның,
республикалық заңдардың, Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлықтарының, Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының,
Республиканың және басқа да нормативтік құқықтық актілерінің орындалуын
ұйымдастырады. Өзінің барлық қызметінде Үкімет Республика Президенті
алдында жауап береді.
Үкіметті Республика Президенті құрады және Президент өкілеттігі
шеңберінде қызмет етеді және жаңадан сайланған Республика Президенті
алдында өз өкілеттігін доғарады. Дегенмен, Республика Үкіметінің жаңа
құрамы бекітілгенге дейін Республика Үкіметі өз міндеттерін атқара береді.
Президент Үкіметті Парламенттің қатысуымен құрады. Бұл Премьер-
Министрді Парламенттің келісімімен тағайындаудан көрінеді. Егер Президент
Парламент ұсынылған Премьер-министрді тағайындауға екі мәрте келісім
бермегенде Парламентті тарата алады. Және жаңа сайлау тағайындайды.
Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы ұсыныстарды Премьер-министр
тағайындалғаннан кейін он күн мерзімде Премьер-Министр Республика
Президентіне енгізеді. Үкімет мынандай құрамда құрылады: Республиканың
Премьер-Министрі, Премьер-Министрдің орынбасарлары, Республика Үкіметі
Аппаратының жетекшісі, министрлер, Республиканың мемлекеттік комитетінің
төрағалары. Үкіметтің барлық мүшелерін қызметке Республика Президенті
тағайындайды және босатады. Үкімет мүшелері Қазақстан халқына және
Қазақстан Президентіне ант береді.
Премьер – Министр өзі тағайындалғаннан кейін бір ай мерзім ішінде
Парламентке Үкімет бағдарламасы туралы баяндама табыс етеді. Үкімет
бағдарламасы қабылданбаған жағдайда Премьер-Министр екі ай ішінде
Бағдарлама жөнінде қайтадан баяндама табыс етеді.
Үкімет мемлекеттік, аймақтық саясатының негізгі бағыттарын әзірлеп,
жүзеге асырады.
Экономика саласында Үкімет экономикалық процесстерді реттеуді,
құрылымдық және инвестициялық саясатты жүзеге асыруды, экономикалық
кеңістіктің бірлігін және елдегі экономикалық қызметтің бостандығын
қамтамасыз етеді. Парламентке оның орындалысы туралы жөніндегі есепті
ұсынады, салық саясатын әзірлейді.
Әлеуметтік салада Үкімет азаматтардың әлеуметтік қамсыздандырылуы,
сондай-ақ азаматтардың еңбек құқықтарын іске асыру бойынша шаралар
қолданады, бірыңғай мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы
конституциялық кепілдіктерін қамтамасыз етеді, мәдениетті, білімді,
денсаулық сақтау ісін дамытудың мемлекеттік саясатын белгілейді және жүзеге
асырады.
Заңдылықты және құқық тәртібін бекіту саласында Үкімет құқытық
реформаның жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді, қолданыстағы заңдылықтарды
жетілдіру бойынша, сыбайлас жемқорлық және қылмыспен күрес бойынша шаралар
әзірлеп, жүзеге асырады, меншікті және қоғамдық тәртіпті қорғау бойынша
шараларды жүзеге асырады.
Халықаралық салады Үкімет Республиканың шетелдік мемлекеттермен,
халықаралық ұйымдармен қарым-қатынасын дамытуды қамтамасыз етеді, сыртқы
экономикалық саясатты жүзеге асыру жөнінде шаралар әзірлейді, келіссөздер
жүргізу және үкіметаралық келісімдерге қол қою туралы шешімдер қабылдайды.
Негізгі заңда Президентпен қатар Премьер-Министрдің өкілеттігі
кеңейтілді. Премьер-Министр тағайындалғаннан кейін он күн мерзім ішінде
Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы ұсынысты Респубика Президентіне
енгізетін болды. Конституцияда тек қана Үкіметтің ғана емес Премьер-
Министрдің құзыры бекітілді.
Алғашқы рет біздің елімізде, 1993 жылы 28 қаңтарда қабылданған
Конституцияға сәйкес, Конституциялық Сот құрылған болатын. Ол Қазақстан
Республикасының Конституциясын қорғауға бағытталған ең жоғарғы сот органы
болды. Конституциялық Сот өз өкілеттігін Қазақстан Республикасы
Президентінің 1995 жылғы 29 желтоқсанда қабылдаған Қазақстан
Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы заң күші бар Жарлығына дейін
жүзеге асырды.
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Қазақстан
Конституциясының үстемдігін қамтамасыз ету мақсатында құрылған, төраға және
алты мүшеден тұратын мемлекеттік орган. Кеңес төрағасы мен екі мүшесін
Парламент сенатының төрағасы, ал қалған екуін Парламент мәжілісінің
төрағасы алты жыл мерзімге тағайындайды. Кеңестің бірінші құрамы 1996
жылдың басында, ротациялау принципімен, яғни Кеңес мүшелерінің құрамын
әрбір үш жыл сайын жаңартып отыруды қамтамасыз ету үшін Қазақстан
Республикасы Конституциясының 97-бабына сәйкес, Республика Президенті,
Парламент Сенаты мен Мәжіліс төрағаларының бір мүшесін үш жыл мерзімге, ал
тағы бір мүшесін алты жыл мерзімге тағайындау арқылы құрылды. Ал, экс-
президенттер ғұмыр бойы Конституциялық Кеңестің мүшесі болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі, ең алдымен,Қазақстан
Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі
туралы конституциялық заң күші бар Жарлығының 1- бабына
сәйкес,мемлекеттік орган ретінде Республиканың барлық аумағында Қазақстан
Республикасы Конституциясының жоғары тұруын қамтамасыз етеді. Яғни,
Конституциялық Кеңестің қызметі Конституцияның басымдығын баянды етуге
бағытталған, сонымен қатар ол өз өкілеттігін жүзеге асыру кезінде дербес
және мемлекеттік органдарға, ұйымдарға, лауазымды адамдар мен азаматтарға
тәуелсіз, Республика Конституциясына ғана бағынады, әрі саяси және өзге де
себептерді негізге ала алмайды.
Конституциялық Кеңестің қызметіндегі келесі бір өзіне тән жері –
Парламент қабылдаған заңдардың Республика Конституциясына сәйкестігін
Президент қол қойғанға дейін қарауы. Конституцияда бекілілген бұл процедура
Парламент арқылы жаңа қабылданған заңдардың, әлі де болса қоғамдық
қатынастарды реттемей тұрып, конституциялығын анықтауға мүмкіндік береді.
Дегенмен, Қазақстанда Франция мемлекетіндегідей кейбір маңызды құқықтық
актілердің заң шығарушы орган арқылы қабылданғаннан кейін міндетті түрде
Конституцияға сәйкестігін тексеру практикасы қолданылмайды. Франция
Республикасында қолданылып жүрген бұндай практика қоғамдық маңызы жоғары
құқықтық актілердің конституциялылығына қосымша кепілдік берген болар еді.
Конституцияның 87–бабына сәйкес жергілікті атқарушы органдар Қазақстан
Республикасының атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді. Жергілікті
атқарушы органдар тиісті аумақтың мүддесі мен даму қажеттілігін ұштастыра
отырып, атқарушы биліктің жалпы мемлекеттік саясатын жүргізуді қамтамасыз
етеді.
Жергілікті атқарушы орган жаңа заңға сәйкес әкімият деп аталады.
Әкімият – алқалы орган, оны тиісті әкімшілік – аумақта өз құзыреті шегінде
жергілікті мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын әкім басқарады. Әкімияттың
дербес құрамы тиісті мәслихат сессиясының шешімімен келісіледі ( Қазақстан
Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы Заңның 26, 30 бб.).

Әкімдер Республика Президенті мен Үкіметінің өкілі болып табылады,
өзіне сеніп тапсырылған аумақта мемлекеттік саясаттың жүргізілуін,
Қазақстан Республикасы Орталық атқарушы органдарының барлық аумақтық
бөлімшелерінің үйлесімді қызмет істеуін, тиісті бюджеттен қаржыландырылатын
атқарушы органдарға басшылықты қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес мемлекеттік басқару өкілеттігі берілген тиісті аумақтың
әлеуметтік-экономикалық дамудың жай-күйіне жауапты болады (1-бап).
Облыс (республикалық маңызы бар қаланың және астананың) әкімін Премьер-
Министрдің ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті қызметке
тағайындайды. Облыс (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) әкімін
Қазақстан Республикасының Президенті қызметінен босатады (28-бап).
Аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі Қазақстан Республикасының
Президенті белгілейтін тәртіпке қызметке тағайындалады немесе сайланады.
Аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі Президент белгілеген тәртіпке
қызметінен босатылады және өз өкілеттігін тоқтатады (32-бап).
Заңның 24 бабына сәйкес мәслихат өз депутаттары жалпы санының үштен
екісінің даусымен әкімге сенімсіздік білдіруге және тиісінше Қазақстан
Республикасының Президентінің не жоғары тұрған әкімнің алдына он қызметінен
босату туралы мәселе қоюға құқылы. Әкім ұсынған аумақты дамытудың
жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларын, жергілікті
бюджеттің атқарылуы туралы есептерді мәслихаттың екі рет бекітпеуі әкімге
сенімсіздік білдіру туралы мәселені қарауы үшін негіз болып табылады.
Жалпы алғанда облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және
астананың әкімдерінің өкілеттігі жаңадан сайланған Президент қызметіне
кіріскенде тоқтатылады.
Жергілікті атқарушы органдар құрамына бөлімдер, басқармалар, басқа да
бөлімшелер мен қызметтер кіреді. Жергілікті атқарушы органдарды әкімдер
басқарады, оның бірнеше орынбасары болады. Облысты, ауданды, қаланы басқару
схемасын әкімнің ұсынысы бойынша тиісті мәслихаттар бекітеді.
Тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің әкімі, сондай-ақ бөлімдердің,
басқармалардың және қызметтердің жетекшілері мәслихат депутаттары бола
алмайды [26]
Жергілікті атқарушы органдардың жұмысын ұйымдастыру, құқықтық және
материалдық- техникалық қамтамасыз ерту үшін әкім аппараты құрылады.
Жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың басшыларын
және басқа лауазымды адамдарды қызметке, заңдарда белгіленген тәртіпте
нысанды киім кию құқығы және әскери немесе өзге де арнайы атақ берілетін
басшыларды қоспағанда, тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің әкімдері
тағайындап, босатады.
Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың
конституциялық – құқықтық негіздері.
Конституцияның 89-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында жергілікті
өзін-өзі басқару танылады.Жергілікті өзін-өзі басқару деп жергілікті маңызы
бар мәселелерді тұрғын халықтың өзі шешуінің демократиялық институты
танылады жергілікті өзін-өзі басқаруды тұрғын халық тікелей сайлау жолымен
жүзеге асырады. Өзін-өзі басқару функцияларын халық топтары жинақы тұратын
аумақты қамтитын селолық және қалалық жергілікті өзін-өзі басқарудың
сайланбалы және басқа органдары жүзеге асырады. Өзін-өзі басқару
органдарының жұмыс тәртібін срл қаланың кенттің, ықшам ауданның және т.б.
тұрғындары өздері белгілейді. Мемлекет заңдылықты дәрежеде олардың
қызметімен өкілеттілігнің жалпы көлемін ғана белгілейді. Конституцияға
сәйкес жергілікті өзін-өзі басқару органдарын ұйымдастыру мен олардың жұмыс
тәртібін заңмен белгіленген шекте азаматтардың өздері белгілейді.
Басқа реттерде жергілікті өзін-өзі басқару органдары дербес.
Жергілікті орындарыда атауы, бағыты, қызмет нысаны бойынша және жергілікті
және атқарушы органдармен қарым –қатынасы бойынша әр түрлі, кірістердің
қосымша көздерін ашатын органдар құруға әбден болады.
Конституцияның 89-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында жергілікті
өзін-өзі басқару танылады. Жергілікті өзін-өзі басқару деп жергілікті
маңызы бар мәселелерді тұрғын халықтың өзі шешуінің демократиялық институты
танылады. Жергілікті өзін-өзі басқаруды тұрғын халық тікелей сайлау арқылы
жүзеге асырады. Өзін-өзі басқару функцияларын халық топтиары жинақы тұратын
аумақты қамтитын селолық және қалалық жергілікті өқзін-өзі басқарудың
сайланбалы және басқа органдары жүзеге асырады.
Өзін-өзі басқару органдарының жұмыс тәртібін сол қаланың, кенттің,
ықшам ауданның, т.б. тұрғындары өздері белгілейді. Мемлекет заңдылықты
дәрежеде олардың қызметі мен өкілеттігінің жалпы көлемін ғана белгілейді.
Мемлекет заңдылықты дәрежеде олардың қызметі мен өкілеттігінің жалпы
көлемін ғана белгілейді. Конституцияға сәйкес жергілікті өзін-өзі басқару
органдарын ұйымдастыру мен олардың жұмыс тәртібін заңмен белгіленген шекте
азаматтардың өздері белгілейді.
Басқа реттерде жергілікті өзін-өзі басқару органдары дербес.
Жергілікті органдарда атауы, бағыты, қызмет нысаны бойынша және жергілікті
және атқарушы органдармен қарым-қатынасы бойынша әртүрлі, кірістердің
қосымша көздерін ашатын органдар құруға әбден болады.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына қазіргі уақытта пайда болған
жекешеленген үйлерді ұстау жөніндегі комитеттерді, қоғамдық өзін-өзі
басқару комитеттерін, жолдастық соттарды, көшелік, үйлік, кварталдық
комитеттер мен ұйымдарды жатқызуға болады. Жергілікті өзін-өзі басқару
нысандарына тұрғындардың кәсіби және басқа да еркін білдіру түрлері жатады.
Конституция жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне
олардың заңмен белгіленген өкілетті шегінде кепілдік береді.
Қазақстан Республикасының Ата Заңын өз құрылымы мен қисыны жөнінен
баршаға айқын түсінікті деп айтуға болады.
Елімізідің 1995 жылғы Конституциясы қазірігі уақытты болашақпен
байланыстырып, демократиялық мемлекетті құруға қоғамымызды біріктіріп,
жаңдандыры түсетін мемлекетіміздің негізгі заңы.Өйткені, мұнда Қазақстан
Республикасының құқықтық мемлекет ретіндегі жоғары мақсаты мен басты
міндеттері тұжырымдалған.

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЗАҢДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ, ЖҮЙЕЛЕНУ БЕЛГІЛЕРІ
МЕН БӨЛІНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2.1 Заң шығарушы түсінігі

Ғылыми негізінде талдау жасап қарасақ Қазақстан Республикасында
заңның 10 түрі бар екені айқындалды.
1. Конституция — мемлекеттің құқықтық жүйесінде ең жоғарғы күші бар,
референдум арқылы, немесе парламентте қабылданатын құрылтайлық дәрежеге ие
негізгі заңы.
Конституцияға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.