Жетілген бәсеке

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І Кіріспе

1. Негізгі экономикалық түсініктер.
ІІ Жетілген бәсеке туралы жалпы сипаттама.
1. Жетілген және монополия.
2. Жетілген бәсеке.
1. Жетілген бәсекені нормативтік талдау.
2. Жетілген бәсекелес нарығының негізгі сипаттамасы.
3. Жетілген бәсекелес фирманың қысқа мерзімді кезеңде пайданы мейлінше
арттыру.
1. Жетілген бәсекелес фирманың зиянын мейлінше азайту.
2. Қысқа мерзімді кезеңде фирманың қызметін тоқтату.
3. Қысқа мерзімді жетілген бәсекелес фирманың жалпы саланың сұраныс
қисықтары.

ІІІ Қорытынды.

Кіріспе

Микроэкономика – экономикалық теорияның негізгі бір бөлігі болып
саналады. Микроэкономика теориясы адамдардың экономикалық іс-әрекетін
зерттеп, жалпы негізгі заңдылықтарын белгілейді. Тіршілік әрекетінің жалпы
экономикалық процестеріне қатысушылары ретінде барлық экономикалық
субъектілер екі түрлі қызметпен шұғылдануы мүмкін: бір объектіні басқа
объектіге айналдыру және оларды өз қажеттіліктеріне пайдалану. Бірінші
жағдайда, олар өндірушілер, ал екінші жағдайда тұтынушылар болып
есептеледі. Тұтынушылар мен өндірушілердің экономикалық қызметтерінің
объектісі игіліктер болып табылады. Игілікке – кез келген зат, ол
материалдық, немесе материалдық емес болады. Нарықтық экономикада олар
тауарлар мен қызметтер деп аталады. Қызметтердің түріне байланысты
игіліктер 2 түрге бөлінеді: өндірістік ресурстар және тұтынушы игіліктері.
Зерттеліп отырған экономикалық субъектінің экономикалық іс-әрекетін –
олардың белгілі бір шешім қабылдап, әрі қарай соны жүзеге асыруы деп
сипаттауға да болады.

1. Жетілген және монополия.
Жетілген бәсеке дегеніміз – рынокта бір-біріне тәуелсіз көптеген
сатушылар мен сатып алушылар қызмет ететін және тең мүмкіндіктері мен
құқықтары бар, бәсекенің идеалды бейнесін айтамыз. Жетілген бәсекенің
негізгі белгісі: әрбір фирманың үлесі жалпы өнімге шаққанда аз
болғандықтан, ешқайсысының да бөлшек бағаға әсері өте төмен болады. Ұсыныс
бағалары төменгі шекте теңеледі. Жетілген бәсеке толық түрде болмайды. Оған
тек жуық жақындауға болады. Еркін бәсеке деп ХІХ ғасырдың ортасында болған
бәсекені шартты түрде айтуға болады.
ХІХ ғасырдың 2-жартысында бастап ҒТП-ның әсерінен өндірісті
шоғырландыру жүріп жатыр, ол ірі және аса ірі кәсіпорындардың, яғни
монополияның құрылуына әкеп соқты.
Монополия – (грек – moons жалғыз, polio -сатамын) жеке өндіруші тауар –
рыногын бақылау және сол рынокта үстем орын алған кезде пайда болады.
Монополияның мақсаты – рынокта баға және өндіріс көлемін бақылау арқылы
мүмкін болатын жоғары табыс алу, мақсатқа жету құралы болып орташадан
жоғары пайданы қамтамасыз ететін монополияның құрал баға құрылуын ұсынады.
Монополия бірнеше компаниялардың қосылуы арқылы құралады және мынадай
ұғымдық формалары бар. Картель – шығарылып отырған өніммен өткізу рыногын
бөлу туралы келісім квотасы. (сань). Синдикат - өнімді бірлесіп өткізуді
ұйымдастыру мақсатымен бірігу. Трест – монополияларға енетін формалардың
меншік, өндіріс және өнімді өткізуге байланысты бірігуін айқындайды.
Концерн – қаржы орталығы бар, бірақ жалпы технологиясы кіріккен әртүрлі
фирма, салалардың ұйымдық формалары кіретін монополия. Конгломерат – басты
фирманың қызмет өрісімен өндірістік және технологиялық байланысы жоқ ірі
корпорациялардың салағ кіруіне негізделген бірлестік. Жетілмеген бәсеке деп
– еркініне бәсекенің шарттарының кем дегенде біреуі орындалмайтын рынокты
атайды.
Жетілмеген бәсеке үш топқа бөлінеді: монополиялық бәсеке, олигопиялық
бәсеке, таза монополия.
Монополиялық бәсеке кезінде рынокта сатышулар мен сатып алушылардың
саны бірнешеу болады. Бірақ жаңа құбылыс пайда болады. өнімнің
дифференциациясы, яғни өнімнің даярлығы оны басқа бәсекелестіктің ұқсас
тауарларынан айырып тұратын қасиетінің болуы. Ондай қасиеттері: өнімнің
жоғарғы сапасы, әдемі орамы сатудағы жақсы шарттар, дүкеннің жағымды орынға
орналасуы, жоғарғы деңгейдегі сервис және т.б. болып табылады. Осындай
артықшылықтарға ие бола отырып дифференциалданған өнімнің иесі белгілі бір
деңгейде монополист болады және бағаға әсер ету мүмкіндігіне ие. Бірақ,
әрбір сатушының сату көлемі жоғары болғандықтан бірде монополист фирмалар
көп болады да олардың әрбіреуі рыноктың бағаны шектелген түрде бақылай
алады. Бұл монополиялық бәсекенің ерекше белгісін көрсетеді. Олигопиялық
бәсеке дегеніміз – фирма үстемдік ететін рынок (грек oligos – аздаған,
polio – сату). Оған біртекті немес әртүрлі өнімді сипаттама тән, ал басты
белгісі - баға. Лидердің принципі бойынша бекітіледі. Бұл принцип көптеген
фирмалардың бағаны осы рыноктағы мықты фирманың бағасы сияқты қоюға
ұмтылатынын білдіреді. Олигопиялық қарама-қайшы құбылыс болып олигопсония
табылады. Ол рынокта бірнеше сатушы емес, сатып алушылардың қызмет етуін
қарастырады, яғни тұтынушылар рыногі монополиясы белес алады.
Таза монополия рынокта ешқандайсыз бәсекелестерсіз бір ғана сатушы
болған кезде пайда болады. Оның ерекшілігі сатушы өз бағасын өте кең
шектікте ауыстыра алады, максималды жоғары баға тек төлем қабілеттік
сұраныспен шектеледі. Кейбір жағдайда рынокта тек бір ғана сатып алушы
болады. Ол монопсония деп аталады. Монополияның ролі экономикада екі
жақты. Оның жақсы жағы монополияның компаниялардың өнімдері жоғары сапамен
ерекшеленеді, ал ірі масштабты өндіріс шығындары азайту мен ресурстарды
үнемдеуге мүмкіндік береді. Жаман жағы монополия рынокта үстемдік етеді
және монопольды жоғары баға арқасында пайда ала отырып, өнімді шығаруды
шектейді. Сонымен қатар бәсеке жоқ жағдайда монополия техникалық прогресс
есебімен тілімділікті жоғарлату ынтасын жоғалтады. Осыны ескере отырып,
монополизмге қарсы тұруға ұмтылады. Бұл үшін маңызды құрал болып
антимонополиялық заңдар қолданады, яғни бәсеке мен монополияның арасындағы
тепе-теңдікті мемлекеттік қолдау құралы болып табылатын заңдар пакеті
қабылданды.
Антимонополиялық заңдар 1880 жылы АҚШ-та қабылданған. Қазіргі
анитмонополиялық заңдар екі бағытта жұмыс істейді: бағаны бақылау және
компониялардың қосылуын бақылайды.
Қазақстанда 1996 жылы “Бәсеке және сауда рыногындағы монополиялық
қызметті шектеуінің туралы” заң қабылдап комитет құрылды. Бірақ заң әлі
жетілмеген және толық қолданылмайды.
2. Жетілген бәсеке.
Мүлтіксіз бәсеке нарығы ұғымы біз сатушылар мен сатып алушылардың
бағаларының қойылғаны деп есетейміз. Басқа сатушылардың өзінің
реакциясын есепке алмайтын нарыққа кіретін кедергілер нарықтық жүйе деп
атаймыз. Мұнда нарықта сатушылар саны көп болып олардың бірде-біреуі
нарықтың елеулі үлесін ұстап тұрмайы керек. Фирма жағынан нарықтық ұсынысы
уақыт интервалдардың ұзақтығына тәуелді. Қысқа мерзімді кезеңде нарықтағы
фирмалардың саны өзгеріссіз.
Мысалы. Нарықта 2 фирма бар әріп баға да ұсынысының мөлшері 2
фиманың ұсыныс көлемінің смоммасына тең. Демек жарық ұсынысының қисығы осы
нарықта әрекетеніп жатқан барлық фирмалардың ұсыныс қисығын горизонталды
сомманың жолымен табылады.
Қысқа мерзімді кезеңдегі мерзімде бұл нарықта әрекеттенбейтін
формалар оған тез арада кіре алмайды. Себебі: ол белгілі уақытты қажет
етеді. Сол сияқты формалар нарықтан бірден шыға алмайды. Ол үшін
жұмысшыларды шығару керек. Жол туралы келісімді шартты бұзу керек. Құрал-
жабдықтарды сату керек.

S
S1 S2 S
P

Q1 Q2 Q1+Q2
Қысқа мерзім кезеңдегі нарықтық ұсыныс
S нарықтық ұсыныс пен D әртүрлі сұраныс арасындағы әрекеттер P* тепе-
теңдік бағамен Q* сату көлемінің тепе-теңдігін анықтайды.

2.1. Жетілген бәсекенің нормативтік талдауы.
Жоғарыла айтылған бәсекелестік тұтынушылар мен өндірушілер тепе-
теңдік бағаға тура келмейтін бағамен сатып алуға немесе тауарға төлеуге
келісетін болғандықтан олар ұтыс алады.
$
S
P0

D
Q0 Q
Тұтынушылар мен өндірушілер ұтыстары
А- тұтынушылар
В- өндірушілер
Бұл А және В үш бұрыштар
Қоғамның соншалық ұтысы қоғамдық жиынтық табыстан жиынтық шығындар
арасындағы айырым деп аталады.

Жиындық табыс.
$

R

Q0 Q

Q0 бірлігін тауарын тұтынудан алынатын жиынтықты табыс тең. R=S00 PD (Q)
PD (Q) D сұраныс анықтайтын баға Q0 тауар бірлігінің жиынтықты өндіріс
шығын тең болады. C=S0Q0 PS(Q) dQ

$

C

Q Q
Өндіріс шығындары.
Қоғам ұтыс R-C тең сол бәсекелестік максималды болады.

$
S

l

F

D

Q Q1 Q2 Q

Қоғамдық ең үлкен ұтысы
Суретте көрсетілгенде Q0- Q1-Q2 дейін өндіріс көлемін ұлғайтқанда жиынтық
ұсыныс (F+G1)+G
2.2. Жетілген бәсекелес нарығының негізгі сипаттамалары.
Жетілген бәсекелес нарығы дегеніміз төмендегідей шарттар орындалатын
нарық. Нарықта сатып алушыға стандартты немесе бір текті өнім ұсынатын
тәуелсіз сатушылар саны өте көп болған жағдай. Мысалы: ауыл шаруашылығы
өнімнің нарықтары.
Әр фирма жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесі елеусіз. Сондықтан, оның
өнім көлемі туралы өндірістік шешімдері жалпы ұсынысқа ықпал етпейді. Соған
орай ол өнімнің нарықтық бағасына да әсер ете алмайды.
Баға технологиялық және ықтимал пайда жөніндегі ақпарттар белгілі
болады. Жаңа фирмалардың салаға кіруіне немесе одан шығуына тосқауылдар
қойылмайды. Бәсекелес фирма нарықтық бағаға әсер ете алмайтын болғандықтан,
ол бағаны сырттан белгіленген баға ретінде қабылдайды. Бұл өндірілетін
өнімнің кез келген мөлшерін фирма бір ғана бағамен сатады деген сөз жеке
өндірушінің сұраныс қисығы горизанталь сызық болып табылады.

Р

Р0 D=MR

Q
Аталған қисықты нарықтық сұраныс қисығы мен шатастыруға болмайды.
өнімнің өндірілген әрбір қосымша бірлігі тұрақты. Р0 бағамен
сатылатындықтан жалпы түсім өсімі мен шекті түсім MR нарықтық бағаға тең
болады, яғни MR= Р0. Сондықтан, жетілген бәсеке жағдайында шекті түсім (MR)
қисығы жеке фирманың сұраныс қисығы мен (D) сәйкес келеді. Фирмаға
белгіленген Р0 бағасы нарықтық сұраныс пен нарықтық ұсыныстың сәйкестігінің
нәтижесі екендігін көрсетеді.
2.3.Жетілген бәсекелес фирманың қысқа мерзімді кезеңде пайданы мейлінше
арттыру.
Шекті және графикті талдау пайда дегеніміз жалпы түсім (ТR) мен жалпы
шығындар (ТС) арасындағы айырма n=TR-TC (1).
Бұл жерде және әрі қарай экономикалық пайда туралы сөз болады. Фирманың
мақсаты белгіленген баға арқылы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.